DUBAI. Rense, mijn oudste zoon, woont in Dubai. Heel mooi: downtown tegenover Bush Kalifa. Je weet wel, dat hoogste gebouw van de wereld met zijn 864 meter. Weet je wel hoe lang dat is? Een par 4 en een par 5 achter elkaar en wil je dat wandelen dan ben je zeker tien minuten onderweg. Het is een markant onderdeel van de Legowereld, die daar in een kleine vijftig jaar is neergezet. Op 26 hoog zie je dan ook dat in de oneindige verte van de woestijn weer nieuwe stadswijken, nieuwe plannen, worden neergezet door architecten, die hun creativiteit mogen tonen en arbeiders die 24 uur per dag hun hongerloon verdienen. Mijn gedachten kunnen dan ook alle kanten op als ik ’s avonds op zijn balkonnetje zit, met een biertje en een sigaretje.
1.
Toch denk ik dan, heel logisch, vaak aan 1968 hoe anders het toen was. Want in 1968 was het MiddenOosten en dus ook Dubai al ons toneel. Ons zijn vooral Hans en een beetje ik. We deden al handel toen de eerste oliedollars binnen kwamen. Wat? Van alles: tuinslangen, Bolletje, spijkers, Voca linoleum, Go Tan en tientallen andere Nederlandse producten, waaronder ook de jams van De Gruyter, toen, net als Simon de Wit, een winkelketen van de omvang van Albert Heyn. En later veel plantaardige olie en diepvrieskippen. Omdat op dat balkonnetje het idee in mij opkwam om, na vijftien jaar, weer een Lekker Even Lezen te gaan bedenken zocht ik in mijn archief naar de eerste berichten die ik toen van Hans kreeg. Contact hebben was niet zo simpel als nu. Brieven, telegrammen en telexen waren het enige wat wij van hem kregen als hij weer zes weken van huis was.
2.
Ik vond een brief van Hans uit 1968, waaruit ik citeer: Ik ben nu net geland in Dubai. Wat een wereld van verschil met Beirut, dat een echte westerse stad is met alles wat je ook in Parijs en Amsterdam vindt. In Dubai land je op een geëffende woestijnvlakte en kom je in een stad, wat je eigenlijk geen stad kunt noemen, met eigenlijk alleen maar een overdekte marktplaats met wat huizen er omheen. Onze klanten zitten voor hun hole in the Wall, de koopwaar ligt uitgestald buiten en ook wat binnen, en daar buiten, aan een tafeltje met een stoel zit de baas, met vaak een Pakistaanse bediende naast hem om te vertalen. Ervoor staan een paar stoelen, en daar ga jij dan zitten en probeer je je handel te doen. Een afspraak maken is zeer ongebruikelijk. Je geeft een hand en gaat zitten, en je zit er nooit als enige... Er wordt veel gepraat in het Arabisch, met wie er maar toevallig zit, en het duurt uren. Als ze je een order geven doen ze dat omdat ze je het gunnen; weten zij veel wat beschuiten zijn. 3.
Want ze hebben wel geld, veel geld. Het zijn mensen die een paar generaties moeten overslaan. Een paar jaar geleden nog Bedoeïen met kamelen en nu kooplieden en smokkelaars. Maar niet alleen aan de buitenkant leef ik in zo’n wereld van extremen, persoonlijk voel ik dat ook zo. Aan de ene kant een heel bevoorrecht mens dat ik als eind twintiger dit al mag meemaken, aan de andere kant een beetje zielig dat ik mezelf zo moet afknijpen. Fatsoenlijke hotels hebben ze hier nog niet. Zo sliep ik vannacht in een slaapzaal samen met Omani-soldaten (die hier de functie van politieagent vervullen) die hun geladen geweer meenamen naar bed. Ik mis mijn blonde Thea en de kleine Wim ontzettend, maar gelukkig weet ik dat jij goed op ze past en zie ik ze over drie weken weer. Groet, Hans.
4.
Straks weer bij Hans terug. Nu naar de inleiding van deze Lekker Even Lezen. Inderdaad begin van de jaren zeventig was Beirut het middelpunt van het Midden-Oosten. Door de gewapende conflicten veranderde dat en het leek er op dat Kuweit die rol zou overnemen. Maar vanaf ongeveer 1980 werd Dubai dominanter, door de visionaire blik van de Ruler. Wat daar de laatste vijftig jaar is gebeurd mag je een beetje vergelijken met die man die tegen zijn vrouw zei, toen hij zijn bedrijf verkocht had: ,,Nu hoef je nooit meer te kijken wat iets kost.’’ Ik vroeg aan een insider hoe dat ging: ,,Ik liep met de Ruler op het strand en hij zei tegen mij: ik had vannacht een droom en wel dat de hele wereld aan de voeten van Dubai lag. Kun je die droom waarmaken?
5.
Natuurlijk als u het geld hebt. En zo werd de opdracht gegeven om de wereldbol op te spuiten, naast het Palmeiland.” Een rare wereld. 150.000 oorspronkelijke bewoners, die in weelde leven. 750.000 expats die vorstelijk worden beloond om de zaak draaiende te houden en… meer dan een miljoen gastarbeiders om … Ja, om wat? Om het vuile werk op te knappen. En dan nog honderdduizenden toeristen per dag, die als mieren in de immens grote Shopping Malls rondkrioelen, bediend door Chinese en Russische verkoopsters, die speciaal voor dit doel worden ingevlogen. Wat mij bij dit alles opvalt, is dat ze het geld dat binnenstroomt niet alleen uitgeven aan infrastructuur in de ruimste zin van het woord, maar ook heel erg gebruiken om aanzien te kopen. Voetbalclubs, de allerduurste schilderijen, volledig 6.
overbodige overdekte skipistes en dergelijke. Ze zijn een aantal jaren geleden begonnen met luchtvaartbedrijven, maar waarom niet net als de Noren het verdiende geld gestoken in een beleggingsvehikel en participaties genomen in wereldwijd opererende bedrijven? Daarmee hadden ze macht gekocht en waren ze verzekerd geweest van een blijvende stroom van inkomsten.
7.
Hoofdstuk 2. Nieuwsgierig naar het verhaal achter de mens sprak ik de oppasser in het zwembad aan. Hij zit de hele dag achter een tafeltje onder een parasol, of er nu veel of weinig mensen zijn. Ja, en elk appartement heeft zijn eigen zwembad en dus zijn er duizenden gastarbeiders nodig voor deze tijdloze baan. Hij keek heel verbaasd dat ik aan zijn tafeltje kwam zitten. Ik merkte dat dit ongebruikelijk en voor hem misschien zelfs wel een beetje ongemakkelijk was. Mensen van zijn kaste werden alleen maar aangesproken als er iets niet goed was. Het eerste gesprek leverde dan ook niet veel op. Alleen zijn naam: Yusuf en dat hij uit Vietnam kwam en dat hij al bijna een jaar in Dubai was. Bijna elke dag dat ik lekker, als een pensionado, bij een temperatuurtje van een graad of 30, naar het 8.
zwembad ging sprak ik met hem. Hij was in tegenstelling tot veel andere gastarbeiders geen analfabeet. In Vietnam, zo vertelde hij mij, is het percentage analfabeten het laagst van heel Azië met maar 15 procent. Maar toen hij twaalf werd was die luxe van het toch een beetje kind zijn voorbij. Hij moest geld binnenbrengen om zijn broertjes en zusjes te voeden. Zijn eigen vader had hij nooit gekend. En de vader van zijn broertjes en zusjes was overleden. Hij had geluk gehad dat hij bij een tuinder aan het werk kon. Nauwelijks loon voor heel lange dagen, maar wel elke week verse producten mee om zelf te eten. Driekwart gaf hij aan zijn moeder. De rest verkocht hij. Zo spaarde hij voor een brommer, een statussymbool. Veel later hoorde ik dat hij nooit veel plezier van die brommer had gehad. Want toen hij na drie jaar 9.
voldoende geld had en vol trots zijn eerste rondjes maakte werd de brommer al binnen een maand gestolen. Waarschijnlijk door zijn eigen vriendjes, van wie velen kleine crimineeltjes waren geworden. Op een gegeven ogenblik komt dan het betweterige van de Nederlandse aard tevoorschijn en wil je vertellen hoe de wereld in elkaar steekt en wat het beste voor een ander is. Met de daarbij horende vanzelfsprekende vraag: ,,Kijk eens om je heen naar de mannen van jouw leeftijd hier in dit zwembad. Ben jij minder?” Hij: ,,Ja, zij hebben veel meer geld.” Ik: ,,Nee, je moet niet de status van iemand laten afhangen van geld.’’ Hij: ,,Nee, zij hebben meer kansen gehad.’’
10.
Ik ging verder: Maar je kunt dat inhalen. Een gemakkelijke jeugd kun je nooit meer krijgen, maar de rest, je toekomst, heb je zelf in de hand. Je kunt tevreden zijn met wat je hebt en trots zijn dat je elke maand 50 dollar naar je moeder kunt zenden. Maar je kunt je ook voornemen om meer te willen. Vandaag begint de rest van je leven. Je hebt dat vertrouwen in jezelf. Dat bewijst die brommer en dat je naar hier kwam om, behalve om je moeder te helpen, ook nog 50 dollar per maand te sparen zodat je na twee jaar 1200 dollar hebt gespaard om thuis je eigen kleine bedrijfje te starten. Je zit hier in dit zwembad de hele dag duimen te draaien. Gebruik de tijd om te studeren en volgens een plan te werken.
11.
Hier heb je een boekje: The Greatness Guide van Robin Sharma. Lees elke dag tenminste één gedachte en begin met nummertje 22 dat vertelt dat het leven wat je nu leidt niet het leven hoeft te zijn dat je in de toekomst hoeft te hebben. En ga naar de bibliotheek en… lees, lees en lees. En vooral: geloof in jezelf.
12.
Na zo’n zedenpreek heb ik bewust een beetje ruimte gelaten. Zoiets moet bezinken en dan weet je nog nooit wat er gebeurt. Want je kunt iemand van alles vertellen waar hij of zij het wel mee eens is, maar of ze het in de praktijk ook doen is een tweede. Immers een karakter kun je niet veranderen. Toen ik een half jaar later weer bij mijn zoon op bezoek kwam was Yusuf nog steeds oppasser in het zwembad. Maar… toen ik voor de eerste keer weer beneden in het zwembad kwam, stond hij op van zijn tafeltje en zag ik dat hij zich eigenlijk geen raad wist met zijn houding. Dus liep ik naar hem toe en vroeg hoe het met hem ging. Ik heb zoveel te vertellen en een stortvloed van nauwelijks afgemaakte zinnen kwam op mij af.
13.
,,Ik heb gedaan wat u zei. Allereerst heb ik 100 dollar van mijn spaargeld opgenomen en geïnvesteerd in een laptop, daardoor kon ik veel meer lezen en leren dan met boekjes uit een voor ons bijna onbereikbare bibliotheek. Na drie maanden ben ik naar het uitzendbureau gegaan, die ons geïmporteerd heeft en gevraagd of ze ook andere werk voor mij hadden. Vanaf volgende maand ben ik opzichter over het wel en wee in een aantal zwembaden. Ik hou het rooster bij en moet kijken of de badmeesters hun werk goed doen. Ik krijg ook meer loon”. Ik vond het natuurlijk fantastisch. Toen ik weer naar huis ging spraken we af dat hij mij één keer per maand een e-mail zou zenden om een blijvend contact te houden. Bovendien wilde hij graag een klankbord hebben om op terug te vallen, omdat hij in een voor hem totaal vreemde wereld kwam.
14.
En daarmee was Yusuf zijn tijd vooruit want tegenwoordig schijnt het heel gewoon te zijn dat jonge mensen in Nederland een coach hebben.
15.
Hoofdstuk 3. Een heel andere categorie zijn de expats. Doordat mijn zoon één van hen is kom je ze veelvuldig tegen. Zeker als ze nog geen kinderen hebben leven ze ’s avonds vaak in een van de duizenden restaurants en sportscholen, die er in Dubai zijn. Alle smaken kun je vinden. Want wat wil je als je een meer dan vorstelijk belastingvrij salaris krijgt. In wezen hebben de meesten dezelfde beweegreden als Yusuf: meer geld verdienen dan in hun eigen vaderland mogelijk is. Ze moeten er wel wat voor over hebben want zomers is het er ondraaglijk warm en sociale bescherming kennen ze nauwelijks. Baan kwijt betekent land uit. Ook de selectieprocedure, zeker bij banen bij Emirati firma’s, is heel streng. 16.
Dat zou zomaar eens de reden kunnen zijn dat een land in één generatie van woestijnvolk tot een welvaartsstaat is getransformeerd. Want niet alleen geld, maar vooral de mensen, die het uitvoeren, bepalen het resultaat. Omdat je ze overal in Dubai tegenkomt is het zeer waarschijnlijk dat ze later in dit boekje weer opduiken.
17.
Hoofdstuk 4. Hoe ging het verder met Yusuf? Hij had een verstandig besluit genomen. Hij had het klaargekregen om uit de woonloods, waar ze met vijftig man op één slaapzaal leefden, te mogen verhuizen naar een goedkope flat, waar ze met zijn tweeën een kamer deelden en ook nog een gemeenschappelijke woonkamer hadden. Dat was ook nodig, want omdat hij nu meer verdiende, was hij niet meer een gelijke tussen de gelijken. Zijn paspoort had hij nog niet terug, want die had hij moeten inleveren bij zijn aankomst in Dubai. Nu lijkt het me goed om Yusuf zelf aan het woord te laten. Ik heb hem gevraagd of ik sommige gedeeltes uit zijn lange e-mails met jullie mocht delen. Na enige aandrang van mijn kant vond hij dat 18.
goed, zeker toen ik hem vertelde dat zijn leven een voorbeeld kon zijn voor die miljoenen die zich wel hadden geschikt in hun lot van weinig kansen in hun jeugd. 12 april 2013: Weet U Geert wat zo apart is: Dat je zo snel went aan veranderende omstandigheden. Als ik nu zin heb aan een lekkere maaltijd ga ik naar een Vietnamees restaurant, als ik een mooie polo zie koop ik hem, als mijn moeder graag een koelkastje wil koop ik die voor haar. 15 juni 2013: Ik heb weer een beetje promotie gemaakt. Weliswaar door een toeval, want mijn baas werd het land uitgestuurd, omdat hij een ernstige verkeersovertreding had gemaakt. Ik ben nu de chef over de zwembaden. Dus niet alleen de badmeesters, maar ook de tuinlieden en de monteurs vallen onder mij. Daardoor verdien ik nu 1500 dollar per maand. 19.
Voor mij heel veel, maar ik weet ook wel dat collega’s van mij, die uit Europa komen, meer verdienen. Ik vind dat niet erg, ik ben niet jaloers. Want zolang ik mijn paspoort niet terug heb, ben ik nog geen volwaardig burger die eisen kan stellen. Mijn contract loopt over drie maanden af. Wat adviseert u mij wat ik moet doen? 20 augustus 2013: Geert dank voor Uw advies. Waar ik zo vreselijk tegenop heb gezien ging vandaag eigenlijk heel gemakkelijk. Ik kreeg mijn paspoort terug en een retourticket naar huis, zoals gebruikelijk is voor alle gastarbeiders van wie de contractperiode is afgelopen. Toen die procedure voorbij was, werd ik als enige uit de rij gehaald en vroegen ze mij of ik even wilde meelopen. Ik kwam bij de directeur van de organisatie die ons had “geronseld in ons vaderland” , een Duitser, en 20.
die vroeg mij of ik weer terug wilde komen in Dubai, maar dan voor een andere organisatie van hun moederbedrijf. Dan willen ze mij plaatsen als een soort expat. Voorwaarde was wel dat ik een cursus op een hotelschool in Groot-Brittannië moest volgen, want ze zagen voor mij mogelijkheden als hoofd van de huishoudelijke dienst bij een groot hotel. Ik zei dat graag een week bedenktijd wilde. De Duitse baas werd toen een beetje boos en zei iets in de geest van dat ik ondankbaar was en dat dit nog nooit gebeurd was dat iemand van mijn soort zo’n kans had gekregen. Zelfs zijn secretaresse schrok van deze woorden, maar nog meer van mijn antwoord, toen ik mijn paspoort te voorschijn haalde en zei dat ik, nu ik dit document weer zelf in mijn zak heb, weer baas ben over mijn eigen leven. En waar ik de rust vandaan haalde weet ik niet, maar ik vervolgde door te zeggen dat ik dankbaar 21.
en trots was dat hij mij dit aanbod deed en ik maar één vraag had of het aanbod over een week nog gold. De Duitser stond op, ijsbeerde wat door de kamer en zei tenslotte: ,,Mannen met jouw karakter willen wij heel graag hebben. Ik zie je volgende week om 10 uur.’’ Daarna verliet hij de kamer. In de gang passeerde ik een spiegel. Ik keek naar mijn eigen beeld en dacht: Vader van me, ik ken je niet, maar je zult vast trots op me zijn. Geert wat adviseert u mij? 15 september 2013: Geert dank voor uw advies. Ik heb het meegenomen in mijn besluitvorming. Meegenomen omdat er ook nog iets is, dat al meer dan een maand oud is, en wat u nog niet weet. Ik heb een meisje leren kennen op wie ik verliefd ben geworden. Ze komt uit de Verenigde Staten en werkt op een 22.
advocatenkantoor. En omdat ze nog een contract heeft voor bijna een jaar… Enfin, u begrijpt mij wel. Bovendien heb ik samen met haar iets bedacht, maar daar mail ik u wel over als we het uitgewerkt hebben. Maar de onderhandelingen gingen heel goed. Ik begin per 1 oktober bij het Hilton Hotel in de Marina als eerste assistent van het hoofd van de huishoudelijke dienst. U begrijpt dat ik veel zin heb in deze nieuwe uitdaging. Ik ga 3000 dollar per maand verdienen en heb ook nog vrije inwoning en natuurlijk gratis eten. Dus kan ik wel 1000 dollar per maand naar huis sturen en daardoor kunnen mijn twee jongste broertjes naar de middelbare school en mijn moeder verhuizen naar een echt huis. Bovendien heb ik na een jaar zeker ook nog wel 10.000 dollar gespaard en ben ik voor Vietnamese begrippen een rijk mens met vele mogelijkheden. 23.
Maar genoeg over geld, wat ben ik dankbaar dat u mij toen in het zwembad heeft aangesproken. Ik vond dat toen heel raar en nu, meer dan een jaar later, eigenlijk heel gewoon. Zo snel wen je dus aan andere omstandigheden. Wat hij mij bewust of onbewust niet schreef was dat hij ook zijn twijfels had. Ik hoorde dat van mijn zoon die hem af en toe nog wel eens tegenkwam en dan veel dieper doorvroeg dan ik deed. Zijn twijfels waren zijn eenzaamheid, hij hoorde eigenlijk nergens meer bij. De jongens die samen met hem waren gekomen spraken niet meer met hem. En bij de gestudeerde expats hoorde hij ook niet. Maar zijn visioen ooit een eigen zaak in Vietnam te hebben en de financiële steun aan zijn moeder en broertjes hielden hem op de ingeslagen weg.
24.
Hoofdstuk 5. Nu laten we Yusuf even Yusuf. Ik vertel je later of hij inderdaad zijn droom heeft waargemaakt. Nu vertel ik over de parallel die ik zie met Hans. Zoals gezegd deden wij in 1968 al handel in Dubai. Hoe is het gekomen dat wij dat samen deden? Van 1965 tot 1968 heb ik in Assen gewoond. Het was mijn tweede baan: verkoopleider bij een levensmiddelenfabriek. Wij waren de generatie, die in de oorlog was geboren en die bewust de wederopbouw had meegemaakt. Gezinnen kregen een auto, een telefoon en gingen op vakantie. Wij konden ons, hoe jong we ook waren, ook al een auto, een eigen flat, korte reisjes, lange vakanties en veelvuldig cafébezoek veroorloven. Omdat op zondagmiddag niets te doen was in 25.
Assen besloten we een kegelclub in de Hertenkamp op te richten: mabrikopo, de eerste letters van de achternamen van de bedenkers. Alleen ‘ma’ en ‘bri’ leven nog. Filip Postema en Jan Koster helaas niet meer. Het was een groot succes: uit het hele noorden werden ze lid. Zo kwam er elke zondagmiddag zelfs een groep uit Hoogeveen, met een bus. We waren wel streng, want bij de deur stond vaak iemand die gewoon ouderwets op het uiterlijk balloteerde: jij wel en jij niet. Misschien wel een van de redenen dat het een succes was, want je wás iemand als je de feesten mocht bijwonen. Zo herinner ik me ons strandfeest. We vertelden aan de oude Bandringa, de eigenaar van de Hertenkamp, dat we een feest wilden geven, waarbij iedereen in zwemkleding moest komen. Omdat hij waarschijnlijk het beeld van de meisjes voor ogen had gaf hij toestemming om met veel zand en een grote bak vol water zijn restaurant om te bouwen tot een echt strand. 26.
Het was een mooi feest. Misschien een andere keer meer over Assen… Want we hebben daar meer beleefd dan de meeste mensen in hun hele leven doen. Wat we bedachten deden we. Zelfs uit Amsterdam, toen het middelpunt van de wereld, kwamen ze naar Assen. Ook mede door het café van Jan Dekker waar elk weekend bekende Nederlandse musici optraden.
Ook Hans werd lid van de kegelclub. Hij werkte toen al vele jaren en had als één van de weinigen ook al een vrouw en zoon. Hij was in Assen opgegroeid. Hij kwam trouw bijna elke zondag uit Buitenpost, waar hij woonde. Zoals gezegd, Hans werkte ook wel al tien jaar, terwijl de meesten van ons na de middelbare school 27.
nog verder mochten leren. Hans had die capaciteiten ook wel, maar hij had nooit de kans gehad. In die tijd (1952) bepaalde het hoofd van de lagere school nog wat voor jou het beste was. Hans ging naar de MULO en daarna aan het werk. Eerst bij de DOMO, waar zijn toenmalige baas Frowein, de exportmanager, een lichtend voorbeeld voor hem was. Dat wilde hij ook en daarom ging hij naar de Avondhandelsschool, en later naar Beukema in Hoogezand en toen naar Enitor in Buitenpost, waar hij inmiddels al als exportmanager op de loonlijst stond. Op een gegeven ogenblik kwam Hans naar mij toe. Wil je samen met mij een eigen bedrijf oprichten? Hij vertelde zijn droom over DOMO en de tuinslang die hij al in het Midden-Oosten verkocht. Wat had ik te verliezen? 28.
