Dromen uit de polder. Project Rondom Arnemuiden: vier droomscenario s

Dromen uit de polder

Project Rondom Arnemuiden: vier droomscenario’s

Inhoud

Een gezamenlijk gedragen advies

3

Inleiding

4

Vier dromen

7

Het droomverhaal water en natuur

8

Het droomverhaal water en historie

10

Het droomverhaal water en recreatie

15

Het droomverhaal water en wonen

18

De volgende stap: dromen werkelijk maken

21

Resultaten

23

En hoe nu verder?

27

Colofon

omslag

Dromen uit de polder In dit boekje geven wij u een overzicht van de droomscenario’s, die door de adviesgroep van het project Rondom Arnemuiden zijn ontwikkeld en hoe deze door alle betrokkenen zijn gewaardeerd. Het boekje is een vervolg op het boekje ‘Geluiden uit de polder. Project Rondom Arnemuiden: een toekomstbeeld’, waarin de resultaten van interviews met personen uit het gebied zijn weergegeven. Op basis van deze interviews zijn de sterke en zwakke punten van het gebied geanalyseerd en zijn de overeenkomsten en verschillen in toekomstvisies van de diverse betrokken partijen en personen bekeken. Op basis daarvan is een adviesgroep aan de slag gegaan met droomscenario’s voor de herinrichting van het gebied.

1

DROMEN UIT DE POLDER

2


Een gezamenlijk gedragen advies Bewondering Ik kijk positief terug op het verloop van het project tot nu toe. Het “Welke invulling moet er komen voor het gebied rond Arnemuiden?

proces verloopt volgens verwachting en de uitkomsten zien er goed

Dat is de vraag waarop het project Rondom Arnemuiden een

uit. Ik heb bewondering voor de inspanning van de betrokkenen en

antwoord moet geven. Om tot een antwoord te komen hanteert de

vind het knap dat het lukt om de meningen van zoveel partijen helder

gemeente Middelburg samen met de overige consortiumpartners een

op papier te krijgen. Het is een bijzondere manier om tot

bijzondere werkwijze. In andere projecten voor gebiedsinvulling wordt

gebiedsinvulling te komen. Aan het eind van dit jaar kunnen we met

het advies door de ambtenaren opgesteld en voorgelegd aan de

een gezamenlijk gedragen advies naar de gemeenteraad. Uiteindelijk

gemeenteraad. Bij Rondom Arnemuiden stelt een adviesgroep het

is het aan de raad om te bepalen hoeveel geld er wordt vrijgemaakt.

advies aan de raad op. Deze adviesgroep bestaat uit mensen die in het gebied wonen, werken of ondernemen en die direct belang

Met deze uitgave geven wij de lezer inzage in de verschillende

hebben bij de ontwikkelingen in het gebied. Ook de wijkbeheergroep

droomscenario’s. Door de sterke punten uit de verschillende

levert een bijdrage aan het project.

scenario’s samen te voegen, is ook een eerste schets van het uiteindelijke advies aan de raad terug te vinden.”

Droomscenario’s De adviesgroep heeft tijdens een aantal workshops gewerkt aan vier

Frank Streng

droomscenario’s met de thema’s water en recreatie, water en historie,

Wethouder gemeente Middelburg

water en natuur en water en wonen. De uitkomsten van deze droomscenario’s zijn op haalbaarheid getoetst door een groep experts. De sterke elementen uit de droomscenario’s vormen de basis voor het advies. Op dit moment is de gemeente Middelburg bezig met de actualisatie van de kwaliteitsatlas. Hierin worden strategische keuzes gemaakt voor gebiedsinvulling tot 2030. De uitkomst van het project Rondom Arnemuiden wordt gebruikt voor de invulling van de kwaliteitsatlas voor dat gebied.

3


Inleiding

Sommigen vinden het water vooral belangrijk voor de mooie natuur. Anderen vooral vanwege de waterrijke historie. Of het water wordt belangrijk gevonden voor zijn functie bij recreatie. Water is ook

Meer dan honderd betrokken inwoners, landeigenaren, bedrijven en

gewoon fijn om langs te wandelen en te fietsen. Weer een andere

instanties in het projectgebied zijn in een eerder stadium van dit

groep vindt het belangrijk omdat het langs water mooi wonen is. Zo

project geïnterviewd, om de sterke en zwakke punten van het gebied

zijn de vier hoofdthema’s ontstaan:

rondom Arnemuiden te achterhalen. Uit deze gesprekken blijkt dat vrijwel alle betrokkenen water zien als belangrijk en sterk element. Zij

• water en natuur;

brengen het water in verband met verschillende elementen.

• water en historie; • water en recreatie;

Het projectgebied Rondom Arnemuiden.

• water en wonen. In het boekje ‘Geluiden uit de polder. Project Rondom Arnemuiden: een toekomstbeeld’, dat eind 2006 verscheen, kunt u meer lezen over de achtergrond van deze thema’s, en hoe deze tot stand zijn gekomen.

Adviesgroep De adviesgroep van het project Rondom Arnemuiden wordt gevormd door bewoners van het gebied, door landeigenaren, door in het gebied gevestigde ondernemingen en bedrijven. Kortom door iedereen die zich direct betrokken voelt bij de toekomstige ontwikkelingen in het gebied ten noordoosten van Arnemuiden; ongeveer zestig mensen in totaal. Al deze mensen hebben van november 2006 tot april 2007 in groepen de vier thema’s uitgewerkt tot droomscenario’s. Deze droomscenario’s verbeelden vier verschillende inrichtingen van de Oranje-, Wilhelmina-, Suzanna-, en Elisabethpolder, ten noordoosten van Arnemuiden (zie de kaart voor de grenzen van het projectgebied Rondom Arnemuiden). Het zijn vier

4


idealen voor de toekomst. In dit boekje staat een overzicht van deze scenario’s voor de inrichting van het gebied rondom Arnemuiden. Deze droomscenario’s zijn een tussenstand in het project, en vormen de basis voor een advies dat eind 2007 door de adviesgroep zal worden aangeboden aan het bestuur.

Haalbaarheid De droomscenario’s zijn door alle deelnemers aan de adviesgroep gewaardeerd. Iedereen heeft aangegeven welke elementen van de droomscenario’s zij als positief of negatief zagen. De resultaten van deze waardering worden in dit boekje geschetst.

Het proces wordt begeleid door medewerkers van de Erasmus Universiteit Rotterdam, de provincie Zeeland, de gemeente Middelburg, Rijkswaterstaat Directie Zeeland. Dienst Landelijk Gebied, waterschap Zeeuwse Eilanden, Tauw en TNO. Samen vormen zij een consortium. Het schema op de volgenda pagina toont welke stappen in de komende maanden worden gezet binnen het project Rondom Arnemuiden. Het biedt een overzicht van de activiteiten die de adviesgroep daarbij zal uitvoeren. Er worden nog enkele workshops georganiseerd waar de adviesgroep de scenario’s verder zal uitwerken. Ook de leden van de expertgroep zullen nog verschillende keren bij elkaar komen om de scenario’s van de adviesgroep te bespreken en voorstellen te doen om de haalbaarheid te vergroten. Deze voorstellen worden gebruikt om nieuwe scenario’s samen te stellen, die de basis vormen van het advies.

5


Overzicht van activiteiten per groep.

Uiteindelijk is het doel van de adviesgroep om een maatschappelijk gedragen advies aan de gemeenteraad van Middelburg te geven voor een aantrekkelijke inrichting van het gebied ten noordoosten van Arnemuiden; de Oranje-, Wilhelmina-, Suzanna- en Elisabethpolder. Zoals het schema laat zien, zal in december 2007 dit advies worden aangeboden aan de gemeenteraad van Middelburg. De gemeenteraad zal met het advies in handen een bestuurlijke en politieke afweging maken.

Vier dromen In een aantal bijeenkomsten van de adviesgroep zijn de vier droomscenario’s uitgewerkt in verhalen. Deze verhalen zijn hier in het kort weergegeven. Ook de kaarten van de vier droomscenario’s worden gepresenteerd. Het zijn schetsen waarbij niet strikt rekening is gehouden met beperkingen van bestaand beleid, financiële of technische (on)mogelijkheden. Er is, zonder beperkingen, ‘op los gedroomd’. Door deze dromen te verbinden aan haalbaarheid, betaalbaarheid en tijd, zijn ze gebruikt om realistischer scenario’s te maken. Daarbij is steeds geprobeerd om de dromen tot werkelijkheid te maken. De leden van de expertgroep hebben hierin een belangrijke meedenkende en toetsende rol gehad. Het maken van de droomverhalen.

7


De verwerking van de droomverhalen in kaarten.

De vier droomverhalen zijn verteld door de leden van de vier adviesgroepen, op papier gezet door de groepsvoorzitters en geïllustreerd door de aanwezige tekenaars.

Het droomverhaal water en natuur “Op een heerlijke voorjaarsochtend in mei stap ik rond tien uur uit op het station van Arnemuiden. Aanleiding voor dit uitstapje is een artikel in het laatst verschenen nummer van de Kampioen (jaargang 132, maart 2020). In dit artikel staat een wandeltocht beschreven rondom Arnemuiden, waarvan het geschetste sfeerbeeld van het gebied me nieuwsgierig heeft gemaakt. Dit moet ik zien en ervaren! Vanaf het station wandel ik in oostelijke richting langs het spoor. Ik besluit eerst het buitengebied te verkennen; het dorp moet maar De expertgroep bestaat uit experts van organisaties met een

even wachten tot eind van de middag. Bij de Veerseweg steek ik het

professioneel belang in het gebied rondom Arnemuiden. Zoals

spoor over en ga kort daarna rechts een oude dijk op. Op deze oude

Rijkswaterstaat, ZLTO, waterschap Zeeuwse Eilanden,

zeedijk in ruste wandel ik over een zacht knisperend schelpenpad

Staatsbosbeheer, DLG, Recron, Kamer van Koophandel en de

terwijl de bladeren van de nog jonge maar toch al aardig hoge

wijkbeheergroep Arnemuiden. Zij beantwoorden vragen vanuit de

populieren zachtjes ritselen in de wind. Ik begin weer iets te proeven

adviesgroep, ze beoordelen de haalbaarheid van de voorstellen en

van het goede Zeeuwse leven zoals ik dat ook ongeveer dertien jaar

doen suggesties.

geleden heb geproefd. Ik was bang dat dit leven was verdwenen, maar ik krijg nu al de hoop dat er nog iets van bewaard is gebleven.

De droomverhalen verschillen van opzet. Het ene verhaal is als een

En dat terwijl ik nog niet eens echt het dorp uit ben. Aan mijn

monoloog, als een dag uit het leven van.... Een ander geeft een

linkerhand ligt de laatste uitbreidingswijk van Arnemuiden. Aan mijn

gestructureerd en puntsgewijs overzicht van voorgestelde

rechterhand is er al de nodige bedrijvigheid in de nieuwe haven.

veranderingen en aanpassingen in het projectgebied. Alle verhalen

Ik neem mijn eerste rustpauze op een bankje met uitzicht over het

schetsen een sfeerbeeld van het gewenste gebied in de toekomst. De

water. Niet omdat ik al moe ben: ik wil de situatie goed op me in

kaarten geven daarbij een indruk van de nieuwe gebiedsinrichting.

laten werken.

8


Arnemuiden was tien jaar geleden een drooggevallen vissersdorp. De

zeker intiem karakter gekregen, waardoor vooral van de rust

Arne - de verbinding met zee - was al lang dichtgeslibd en

genietende watersporters worden aangetrokken.

ingepolderd. Maar door het uitgraven van de Wilhelminapolder is

Ik vervolg mijn weg over de dijk in

Arnemuiden nu weer over het water bereikbaar. De haven heeft een

noordelijke richting. De huizen van

Door het uitgraven van de Wilhelminapolder is Arnemuiden nu weer over het water bereikbaar.

de nieuwste uitbreidingswijk van Arnemuiden laat ik al snel links liggen. Er is sprake geweest van beperkte nieuwbouw; een groot deel van de Oranjepolder is van baksteen verschoond gebleven. Gelukkig heeft de nieuwe woonwijk een groene

uitstraling en is hij landschappelijk fraai ingepast dankzij een bomendijk. Als ik even later terugkijk op Arnemuiden zie ik een dorp in het groen. Ik wandel verder over de dijk in noordelijke richting. Enkele kleine boten tuffen door de vaargeul in dezelfde richting, op naar het Veerse Meer. Over het water kijkend zie ik een prachtig natuurgebied met kreken en schorren. Grazers houden het gebied open. Een kiekendief scheert laag over op zoek naar een kleine prooi. De vele natte oevers zijn een belangrijke plek voor onder meer de Noordse woelmuis, stond in het artikel in de Kampioen. Dit natuurgebied heet de Suzannakreek, genoemd naar wat nog niet zo lang geleden de Suzannapolder was.

9


Achter de Suzannakreek zie ik in de

Dit natuurgebied heet de Suzannakreek, genoemd naar wat nog niet zo lang geleden de Suzannapolder was.

verte een paar fietsers. Dat zal het oude fietspad zijn dat vanuit Arnemuiden langs het spoor rondom de Suzannakreek loopt. Over het spoor gesproken; dat valt nauwelijks op vanaf het punt waar ik sta. Ook daar is gewerkt aan een landschappelijke en groene

inpassing. Ik ben nu aangeland op de plaats waar de dijk de Oranjepolderseweg kruist. De weg is zeer rustig. Ik begrijp dat deze weg niet langer voor doorgaand verkeer wordt gebruikt. Het gebied kan immers aan de oostkant gebruik maken van een nieuwe ontsluitingsweg vanaf de A58. Autoverkeer voor het recreatiegebied, het vakantiepark aan het Veerse Meer en voor het vliegveld maakt daar nu gebruik van. Het vliegveld is trouwens zo langzamerhand uniek in Nederland: het heeft nog een onverharde, dus groene start- en landingsbaan. Het vliegveld heeft dit groene imago omarmd en trekt nu vooral natuurvliegers op stille vleugels: zweefvliegers. Het vakantiepark heeft de afgelopen jaren geïnvesteerd in kwaliteitsverbetering in plaats van schaalvergroting. Voordat ik de weg oversteek werp ik nog even een blik op de eenvoudige maar fraai vormgegeven houten brug over de vaargeul. Simpel en boeiend. Tegelijkertijd een mooie barrière voor de passage van al te grote schepen richting Arnemuiden.

10


Ik loop verder richting het Veerse Meer, dat zich langzaamaan prijsgeeft. Het is alsof je op de

En verder: water, water en nog eens water.

buitenbocht van een grote groene rivier afloopt: schuin rechts voor me de natuurgebieden De Schenge en Middelplaten, aan de overkant natuurgebied Goudplaat en schuin links voor me het natuureiland

Haringvreter. En verder: water, water en nog eens water. Op deze prachtige dag wordt dit alles bovendien gesierd met ontelbare witte zeilen. Inmiddels passeren enkele fietsers. Hier ligt een mooi fietspad langs de boorden van het Veerse Meer. Een rondje Veerse Meer mag dan niet de afstand hebben van een rondje IJsselmeer; in schoonheid doet het er zeker niet voor onder. De oever is hier ruig begroeid met

landschap met volop bloeiende en zwaar geurende meidoorn zich nu

bosschages, zonder brandnetels en met weinig open plekken. Ook de

uit tot aan de bebouwde kom van Arnemuiden. Hier valt opnieuw de

uiterste noordhoek van de Oranjepolder is dichtbegroeid; er heeft

enorme rust op die in het gebied heerst. Naast het geluid van vogels

zich hier langzamerhand een natuurbos ontwikkeld.

is het vrijwel stil. De lawaaiige en autorijke wereld lijkt ver weg. En

Hier is een stil stukje niemandsland bewaard gebleven.

Aan het eind van de dijk moet ik

dat klopt, want er is geen doorgaand verkeer meer in het gebied: niet

kiezen: of rechtsaf, of linksaf over de

naar het oosten richting Wolphaartsdijk, en niet richting Veere.

dijk terug naar Arnemuiden. Vandaag

Ik nader Arnemuiden. Ik heb mijn rondje voltooid. Ik ga op zoek naar

kies ik voor het laatste. Ik laat de

een plekje om de inwendige mens te versterken. En om na te

bomen en bosschages achter me en

genieten. Waar de Kampioen over schrijft, bestaat echt. Hier is een stil

loop een prachtig en kleinschalig

stukje niemandsland bewaard gebleven. En de grootste kwaliteit van

heggenlandschap met grazers

het gebied is door diverse maatregelen zelfs versterkt: de rust.”

binnen. Daar waar tien jaar geleden nog maar een paar hectare van deze landschapsvorm aanwezig was, strekt dit prachtige besloten

Opgesteld door R. Siebinga (groepsvoorzitter) en M. Gerritsen (illustrator)

11


Het droomverhaal water en historie Het gedicht “Denkend aan Holland ...” van Henk Marsman (1936) biedt een herkenbaar beeld van Nederland zoals het was en ten dele nog steeds is. De deeladviesgroep Water en Historie droomt over eenzelfde beeld van de polders rondom Arnemuiden. Zonder het verleden te idealiseren, ontleent het gebied zijn kracht aan de cultuurhistorische waarde. Het gaat hierbij niet om stilstand, maar om respect voor het verleden. Daarom is het gedicht van Marsman een historische inspiratiebron voor de toekomst van dit gebied. Denkend aan deze polders zie ik een wijds landschap met heggen, kreken en een dorp die herinneren aan een rijk verleden. En ondertussen ploegen de boeren vrolijk voort. De deeladviesgroep heeft het gebied belicht vanuit verschillende thema’s.

Water: een Hanzestad aan het water Arnemuiden heeft een rijk verleden dat is gerelateerd aan het water. Water en de ligging aan het water, vormen de kern van het ontstaan van Arnemuiden. Door de verzanding van de Arne, de inpolderingen en de afsluiting van het Veerse Meer is de relatie met het water tegenwoordig niet meer zichtbaar in het dorp. Deze relatie wordt opnieuw zichtbaar door het water van het Veerse

12


Meer naar Arnemuiden door te trekken. Dit mag geen route worden

Landbouw: verleden, heden en toekomst

voor grootschalige waterrecreatie, maar is bedoeld voor kleine boten die dan via het Oude Gat, Arnemuiden, en het Arnekanaal naar

De landbouw was in het verleden een belangrijke factor in het gebied

Middelburg kunnen varen.

rondom Arnemuiden. Nog steeds kan het niet zonder de landbouw. De

Wanneer het krekenpatroon is hersteld in de Wilhelminapolder en de

landbouw zal ook in de toekomst een belangrijke rol in het gebied

Suzannapolder, schept dit mogelijkheden voor een natuurlijke,

houden.

brakke vegetatie. De kreken zullen bevaarbaar zijn voor kleine

Een combinatie van landschapbeheer, agrarische inkomsten en

plezierboten. Het gebied is zo aantrekkelijker voor toerisme. Dat is

kleinschalige recreatie zullen de dragers van de landbouw zijn. De

goed voor de plaatselijke middenstand. Bovendien versterkt het de

Oranjepolder blijft in zijn huidige, agrarische vorm gehandhaafd. Er

verblijfskwaliteit en aantrekkelijkheid van het gebied.

zijn wat gemengde bedrijven in het gebied. Er lopen koeien in de weilanden. Het gebied is beter toegankelijk gemaakt voor wandelaars en fietsers. Het agrarische karakter kan daardoor ook echt worden beleefd. Mogelijk worden meanderende wandelpaden over de akkers gelegd, die de loop van kreken volgen zoals ze daar in het verleden hebben gelopen. De boerderij in de Oranjepolder staat op de monumentenlijst en is van grote cultuurhistorische waarde voor het gebied.

Recreatie: denkend aan Holland... Recreatieve functies maken het gebied aantrekkelijk voor bewoners en recreanten. Daardoor kan het gebied een plaats voor ontmoeting worden. Bovendien draagt recreatie bij aan de lokale economie. De omgeving kent een belangwekkende en interessante geschiedenis. Het gebied zal een palet aan belevingen in een historische context bieden. In Arnemuiden zelf kan de Hanzehistorie op de schaal van een dorp worden beleefd. Het krekengebied is zowel te voet als per boot te bereiken en vormt een aantrekkelijke brug tussen Arnemuiden en het recreatiegebied. Aan het water, via de steigerweg “Zwarte padje”, is een strandje aangelegd. Een heerlijke plek om te zwemmen. Aan de

13


randen van de polder komen wandel-, fietsen vaarroutes. De wandelen fietsroute langs de Oranjepolder en de Wilhelminapolder sluiten op elkaar aan, waardoor er een ronde kan worden gemaakt; de route ‘Ten Halve Creijte’. In de polders voel je het agrarische leven. Daar zijn verschillende rustpunten voor recreanten aangelegd. Als uitbreiding op de verblijfsrecreatie in het gebied kan camping De Witte Raaf zich verder ontwikkelen richting het oosten.

Wonen: vernieuwend historisch wonen Er is behoefte aan woningbouw voor starters en andere bewoners van Arnemuiden. Voor hen komt er geen nieuwe uitbreidingswijk maar gespreide, kleinschalige woningbouw. Deze woningbouw kan een economische drager zijn voor de ontwikkeling van het gebied. De nieuwe woningbouw zal passen bij de schaal van Arnemuiden en versterkt het karakter van het gebied. Ook de relatie met water komt goed tot uitdrukking bij de nieuwe ontwikkelingen. Dit vereist stedenbouwkundige en architectonische creativiteit. Aan de oostkant van Arnemuiden worden dijkwoningen aangelegd. Dit accentueert de lijn van de dijk richting het Veerse Meer. Aan de zuidkant van de dijk sluiten de woningen aan op het krekengebied. Verder is er woningbouw rond de nieuwe Mauritshaven van Arnemuiden.

Infrastructuur: van last naar lust Het verkeer bezorgt nu te veel overlast in Arnemuiden, omdat toeristisch verkeer via Arnemuiden naar het Veerse Meer toe gaat. Het recreatiegebied moet beter bereikbaar zijn voor recreanten, zonder overlast te veroorzaken. Het verkeer kan het best via een nieuwe aansluiting op de A58, in het verlengde van de oude Rijksweg lopen. Vanwege het ontwikkelen van het krekenpatroon is een kunstwerk voor de kruisende weg aan de noordkant (Oranjepolderseweg) een mogelijkheid, of een ontsluiting evenwijdig aan het spoor.

Opgesteld door M. Nijboer (groepsvoorzitter) en E. de Kock (illustrator)

Het droomverhaal water en recreatie

die hier hun vakantie doorbrengen. De jachthaven en de camping die daarachter ligt, vormen het nieuwe recreatieve centrum van Arnemuiden.

“Het is stil in huis. Tussen de gordijnen door glipt een zonnestraal naar binnen en danst zachtjes op en neer tegen de houten slaapkamerwand. Buiten kabbelen kleine golfjes tegen de drijvende vakantiewoning in het Veerse Meer. De ganzen begroeten luid gakkend de opkomende zon. Terwijl de rest van het gezin nog slaapt, kleed ik me stilletjes aan en loop naar de veranda. Genietend van de rust leun ik over de reling en laat mijn ogen langs de horizon glijden.

Als ik met een zak verse croissantjes

De jachthaven en de camping die daarachter ligt, vormen het nieuwe recreatieve centrum van Arnemuiden.

en gesuikerde bolussen terugkom bij het huisje, is de rest van de familie al wakker. We ontbijten buiten op de veranda en bladeren door de kleurige gids ‘Avontuurlijk Veerse Meer’. In de gids staat uitgebreid

De zon kleurt de wolken in felle rode tinten die prachtig contrasteren

beschreven wat er hier in de buurt

met het goud van het wuivende riet aan oevers van het meer. Hier en

allemaal te doen is. Van

daar drijven andere woningen in het water en op de oevers staan

zweefvlieglessen en parachutespringen tot klimmen en surfen. Hier

kleine houten strandhuisjes, in vrolijke witte en blauwe strepen

vlakbij kun je zelfs boerengolf spelen: met een houten club en met

geschilderd.

een grote bal golfen in het weiland van een boer.

Het is ongewoon zacht voor oktober, maar de ochtend is fris. Gekleed

Na het ontbijt huren we waterfietsen in de haven om naar het centrum

in een dunne fleece trui stap ik in de kleine boot die aan onze

van Arnemuiden te peddelen. Het water kronkelt een diepe kreek in

drijvende steiger ligt aangemeerd. Ik zou naar de haven kunnen

vanaf het Veerse Meer naar Arnemuiden. De huizen aan de kreek

roeien, maar ik kies ervoor de elektrische motor te gebruiken.

worden aan het oog onttrokken door uitbundige tuinen in

Gisteren hebben mijn dochters en ik op de waterskies gestaan. Bij het

herfstkleuren. Aan de ene kant wonen gezinnen die zijn afgekomen

skicentrum verderop in het meer kunnen waterskiërs met flinke vaart

op het water en de groene ruimte. Aan de andere kant van het water

worden voortgetrokken door het water, zonder het lawaai van

staan de woningen direct aan het water en liggen de boten

buitenboordmotoren. Erg leuk, maar de spierpijn in mijn armen is nog

aangemeerd bij de huizen. Ik stuur de waterfiets onder de spoorbrug

hevig. De instructeur had me daar al voor gewaarschuwd.

door het Arnekanaal op, richting de hoogaarzen die liggen

Het bootje brengt me snel bij de passantensteiger. Als ik de lijn

aangemeerd bij de werf. Er is gelukkig nog plek om de waterfiets aan

vastmaak, ruik ik de geur van vers brood. Niet ver hier vandaan is een

te meren. We klimmen de kant op om een kop koffie te drinken op

bakkerij gevestigd aan de kade, tussen een paar andere winkeltjes.

het kleine terras naast de werf. Op de werf legt een timmerman

Een ober zet, op een terras aan het water, alvast de stoelen en tafels

geduldig uit hoe de schepen met de hand worden gebouwd. Anderen

klaar voor de dag. Vanmiddag zal het er gezellig druk zijn met mensen

zijn bezig grote balken met beitels en schaven te bewerken. De werf

15


is doortrokken van de geur van vers bewerkt hout. Arnemuiden is een

Randstedelingen die er een lang weekeinde op uit trekken. Dichterbij

baken van rust voor toeristen die de sfeer van oude tijden willen

het Zilveren Schor lijkt het alsof de grenzen tussen water en land

opsnuiven.

vervagen. Hier geen starre dijk als muur tegen de onstuimige zeeën

Ik stuur de waterfiets onder de spoorbrug door het Arnekanaal op, richting de hoogaarzen die liggen aangemeerd bij de werf.

Als wij voldoende zijn uitgerust,

van weleer, maar een geleidelijk in elkaar overgaan van het land en

klimmen we weer op onze waterfiets

het meer. De zon schittert op de natte zandplaten. Een unieke

en peddelen langzaam terug naar de

natuurlijke trekpleister voor toeristen en geliefd bij de bezoekers van

haven. Achter de tuinen bij de

het Zilveren Schor, dat is getransformeerd tot een plek met luxe

woningen langs de kreek steekt de

accommodaties en een jachthaven.

grillige vorm van de klimhal in de lucht als een bliksemflits die uit de

Als de avond valt, keren we weer terug naar ons waterhuisje. Vanuit

aarde naar de hemel reikt. Aan de

de haven vaar ik met de pendeldienst nog even snel naar het dorp.

buitenkant zijn kleine klimmende

Bij de supermarkt koop ik groente en bij de vishandel verse oesters

stipjes zichtbaar van de mensen die graag buiten sporten. Met een

uit het Veerse Meer. Ik krijg er een zakje zeekraal bij; tegenwoordig

beetje fantasie wanen zij zich op een Frans rotsplateau. Bovenop de

een populair streekproduct in Zeeland. In de avondschemering keer ik

klimwand schijnt het uitzicht over het uitgestrekte landschap

terug naar ons huisje. Na het eten bereiden we onze terugreis voor

geweldig te zijn. Je ziet er de witte duinen en de zee, maar ook de

door onze koffers alvast in te pakken. Buiten markeren lichtjes de

aëronautische woningen bij de luchthaven waarvan de bewoners hun

andere huisjes en de haven. Verder is het donker. De sterren tekenen

vliegtuigjes naast hun huis parkeren.

zich af tegen de donkere hemel. Waar zie je dat nog in Nederland?

In de haven wisselen wij onze waterfietsen in voor normale fietsen.

De volgende dag kijken we nog eenmaal in het rond voordat we naar

We rijden richting Veere. Het pad voert langs een kaasboerderij waar

de haven varen. Daar aangekomen leveren we de sleutel in bij het

zojuist een buslading toeristen vanuit Middelburg is gearriveerd om

clubgebouw en slepen onze koffers naar de auto op het

ambachtelijke kazen te proeven en te zien hoe die worden gemaakt.

parkeerterrein, bij het botenhuis voor de winterstalling van de

Deze keer slaan wij de drukte over en vervolgen onze weg over de

jachten. Uitgerust van een lange week vakantie op het Veerse Meer

dijk, langs de weilanden en het water. We passeren een

rijden we over de snelweg weer terug naar huis.”

natuurcamping. Hier wordt het platte landschap afgewisseld met bosjes waarin tenten verscholen staan. In de speeltuin bouwen

Opgesteld door M. Rijnveld (groepsvoorzitter) en M. Ekart (illustrator)

kinderen hutten van stukken hout, touw en zeil. Ernaast staat, half in het water, een trekkershut op palen die als schuilplaats dient voor mensen die een rondje Zeeland lopen; erg populair bij

16


Korte toelichting op de kaart bij het droomverhaal water en recreatie: - Water: de haven wordt groter door de huidige ingang af te sluiten zodat er extra ligplaatsen ontstaan op de plek van de huidige vaargeul. De jachten komen tussen de Oranjeplaat en de Lemmerplaat door binnen. Vanwege de bocht die daarbij moet worden gemaakt, is het beter om de Lemmerplaat iets te verkleinen.

Water en recreatie

Doortrekken van het water richting Arnemuiden kan het beste tussen de plek van de huidige botenverhuur en de ingang van de (dan afgedamde) haven in. Om het water aan te sluiten op het Arnekanaal, zal er een sluis worden aangelegd, bijvoorbeeld bij het Veerse Meer. Het water moet een Natuur

diepgang hebben van 2,5 meter, want anders kan je niet naar je huis varen. Voor de spoorbrug zijn extra ligplaatsen, evenals bij de werf in het dorp.

recreatie voorzieningen

- Natuur: langs het spoor is bos aangelegd om het geluid van de trein te dempen en deze aan het zicht te onttrekken. Langs de Veerseweg wordt

sluis

ook bos geplant. dam

- Wonen: de woningen in de Oranjepolder dicht bij het dorp hebben een dorps karakter en zijn bestemd voor mensen uit Arnemuiden. Richting het Veerse Meer waaieren de woningen uit naar luxe woningen aan het water.

bos

wonen aan het water

In de Suzannapolder staan woningen in het groen en een recreatieve parkeren uitbreiden

boerderij. - Recreatie: het fietspad langs het water naar Arnemuiden loopt ten oosten

Arnemuiden

wonen in het groen

wonen (voor het dorp)

Aan de rand van het Veerse Meer, in het bijzonder bij de Oranjepolder, zijn

bos extra ligplaatsen spoorbrug

extra ligplaatsen

van het water, dat aan die kant redelijk recht is.

parkeren/ winterstalling

recreatieve voorzieningen aangelegd. In het water liggen vakantiewoningen. Iets meer landinwaarts zou natuurontwikkeling kunnen entree

wandel en ¿HWVURXWH

plaatshebben door ontpoldering (zoals de Weerribben). - Infrastructuur: de deeladviesgroep gaat uit van ontsluiting door gebruik te maken van de oude rijksweg. Door bij de afslag Arnemuiden een stukje

brug

terug te rijden en dan alsnog onder de A58 en het spoor door te rijden.

17


Het droomverhaal water en wonen Het belangrijkste van het nieuwe gebied is het terugbrengen van water in de polders. In het noordelijke deel van de Wilhelminapolder komt een inlaat vanuit het Veerse Meer. Deze watergang loopt door in de polder naar ‘Het oude gat’, een overblijfsel van de oude zeearm de Arne. De werf van Arnemuiden wordt in verbinding gebracht met het Veerse Meer. Langs de A58 gaat de waterweg naar de haven van Arnemuiden. Via de Arne en het water langs de noordzijde van bedrijventerrein Arnestein vaart men door naar het kanaal. Op het kanaal is het rondje te maken terug naar het Veerse Meer, via Veere. Dat is alleen mogelijk voor kleine boten, omdat een doorgaande weg (de Oranjepolderseweg) en het spoor door de vaarroute lopen. Bruggetjes zijn nodig om deze vaarroute werkelijkheid te maken. De nieuwe watergang in de Wilhelminapolder krijgt enkele kreken die doorlopen in westelijke richting in de Oranjepolder en in oostelijke richting in de Suzannapolder. Op de kaart zijn het drie kreken per polder, zes in totaal. Maar dat is afhankelijk van de mogelijkheden die de bestaande ruimtelijke structuur toestaat (dijklichamen, doorgaande wegen, bodemstructuren).

18


Op het kanaal is het rondje te maken terug naar het Veerse Meer, via Veere.

Aan de kreken in de Oranjepolder en

Elke woonkern moet een mix van seniorenwoningen (55-plussers

de Suzannapolder worden enkele

zonder zware hulpvraag), starterswoningen en luxere woningen

woonkernen gebouwd die twintig tot

(bijvoorbeeld twee-onder-een-kap voor tweeverdieners) krijgen. De

tachtig woningen tellen. Zo behoudt

luxe woningen liggen aan het water. Voor de andere woningen is een

het gebied zoveel mogelijk zijn open

korte afstand tot het water voldoende. De woningen aan het water

karakter. Er kan voor worden gezorgd

hebben allemaal een steiger voor het aanleggen van een bootje. Elke

dat de zichtlijnen naar de kerk van

woonkern heeft een speel- of sportvoorziening voor kinderen en

Veere en naar de Lange Jan in

jongeren.

Middelburg vanuit alle nieuwe

De woonkernen zijn onderling verbonden met wandelen fietspaden

woningen open zal zijn. De nieuwe kleine woonkernen bestaan uit

die zoveel mogelijk vrij liggen van de doorgaande wegen. Eén van de

verschillende typen woningen voor uiteenlopende bevolkingsgroepen.

woonkernen wordt iets groter dan de overige. Bij die woonkern komt een klein winkelcentrum, met in ieder geval een supermarkt voor de dagelijkse boodschappen. In het zuidelijke deel van het nieuwe gebied, aansluitend aan de oude kern van Arnemuiden, worden zorgwoningen gebouwd voor ouderen met een hulpvraag of zorgbehoefte. De afstand tussen zorgvoorzieningen, winkels en familieleden wordt zo beperkt. Tussen het gebied met zorgwoningen en de woonkernen aan de nieuwe kreken komt een multifunctioneel gebouw, waarin activiteiten voor verschillende bevolkingsgroepen kunnen plaatshebben. Het gebouw herbergt een aula voor officiële gelegenheden, een jongerencentrum en een ouderensociëteit.

19


In het noordelijke deel van de Oranjepolder, aan de randen van het

Elke woonkern heeft een speel- of sportvoorziening voor kinderen en jongeren.

Veerse Meer, komt een gebied voor dagrecreatie. Dit gebied is voor iedereen toegankelijk en wordt voorzien van de benodigde voorzieningen: een strandje, een speelterrein, voldoende

De ontsluiting van het nieuwe gebied

De nieuwe aansluiting van de haven van Arnemuiden op het Veerse Meer geeft een impuls aan de levendigheid in de haven.

parkeerplaatsen, sanitaire

zal op twee manieren verbeteren. In de richting van Middelburg wordt de Doelenweg verbreed (dat is al besloten). Deze verbreding moet doorlopen in de Van Cittersweg. Langs deze doorgaande wegen komen vrijliggende wandelen fietspaden die niet alleen de

voorzieningen en (één of enkele) horecagelegenheden. Ook komen er

plaatselijke bevolking maar ook de toeristen en dagrecreanten op een

in dit gebied recreatiewoningen die alleen tijdelijk mogen worden

veilige manier van het gebied laten genieten.

bewoond.

In de richting van de A58 zijn er twee mogelijkheden om Arnemuiden

De nieuwe aansluiting van de haven van Arnemuiden op het Veerse

inclusief het nieuwe gebied beter te ontsluiten. Beide staan op de

Meer geeft een impuls aan de levendigheid in de haven. Langs de

kaart van dit droomverhaal aangegeven en bevinden zich ten oosten

nieuwe watergang kan een wandelpad worden gemaakt vanaf het

van de huidige afslag. Als er een nieuwe afslag komt, wordt de

Veerse Meer, via de haven naar de brug richting Middelburg. Het

huidige afslag afgesloten waarmee de verkeersoverlast voor de

wandelpad verandert ter hoogte van de haven in een

dorpskern naar verwachting zal verminderen.

wandelpromenade waaraan nieuwe winkels en horecagelegenheden kunnen worden gebouwd. Zo zorgt het terugbrengen van het water in

Opgesteld door M. Duijn (groepsvoorzitter) en M. Vrijlandt en

het gebied ook voor nieuwe levendigheid en voorzieningen in de

E. de Kock (illustratoren)

dorpskern van Arnemuiden.

20


De volgende stap: dromen werkelijk maken Nadat de deeladviesgroepen droomverhalen en kaarten hebben gemaakt, is de volgende stap deze droomscenario’s om te zetten in werkelijkheid. Eerst is gekeken hoe alle deelnemers de vier droomscenario’s beoordelen. Welke punten worden door de deelnemers het meest gewaardeerd? Daarna moet ook de haalbaarheid worden getoetst. Daarvoor is de expertgroep actief in het project. De deelnemers aan deze groep dragen adviezen aan om Voorbeeld van een waarderingstabel met bouwstenen, redenen en stickers. %LMYRRUEHHOG 7DEHO YDQ KHW GURRPVFHQDULR :DWHU +LVWRULH %RXZVWHHQ

'H $UQH QDDU $UQHPXLGHQ

2PGDW« $UQHPXLGHQ LV RQWVWDDQ DDQ KHW ZDWHU ZDWHU KHW JHELHG DDQWUHNNHOLMNHU PDDNW YRRU WRHULVPH ZDWHU GH YHUEOLMIVNZDOLWHLW HQ DDQWUHNNHOLMNKHLG YDQ KHW JHELHG YHUVWHUNW

GH ODQGERXZ HHQ EHODQJULMNH IDFWRU LQ KHW JHELHG ZDV LV HQ ]DO EOLMYHQ 'H 2UDQMHSROGHU EOLMIW ODQGERXZ

5HFUHDWLHI QHWZHUN ZDQGHO HQ ILHWVURXWHV HQ HHQ NUHNHQJHELHG

KHW NDUDNWHU YDQ KHW JHELHG ZRUGW YHUVWHUNW GRRU ODQGERXZ KHW JHELHG QLHW ]RQGHU ODQGERXZ NDQ

Het waarderen van droomscenario’s

VWLFNHU

Tijdens de derde workshop van het project (op 24 april 2007) zijn de *HNOHXUGH VWLFNHUV .LHV HHQ ERXZVWHHQ :DW YLQGW 8 EHODQJULMN .LHV HHQ DUJXPHQW :DDURP YLQGW 8 GDW

KHW JHELHG HHQ EHODQJZHNNHQGH HQ LQWHUHVVDQWH JHVFKLHGHQLV NHQW

1LHXZH DDQVOXLWLQJ $ ELM GH RXGH ULMNVZHJ

ZRQLQJERXZ PRHW SDVVHQ ELM GH VFKDDO HQ NZDOLWHLW YDQ KHW JHELHG

YHUNHHU QX YHHO RYHUODVW EH]RUJG LQ $UQHPXLGHQ KHW JHELHG ZHO EHUHLNEDDU PRHW EOLMYHQ

deeladviesgroepen. De procesbegeleidingsgroep heeft uit de vier droomscenario’s belangrijke elementen gehaald: de bouwstenen, verdeeld over de infrastructuur en wonen. Bij elke bouwsteen zijn de redenen vermeld

UHFUHDWLH NDQ ELMGUDJHQ DDQ GH ORNDOH HFRQRPLH

ZRQLQJERXZ HHQ HFRQRPLVFKH GUDJHU NDQ ]LMQ YRRU GH RQWZLNNHOLQJ

vier droomscenario’s aan alle deelnemers gepresenteerd door de

functies water, natuur, landbouw, recreatie, bedrijvigheid,

KHW JHELHG YRRU YHUVFKLOOHQGH JURHSHQ HHQ SODDWV YRRU RQWPRHWLQJ ZRUGW

waarom juist die bouwsteen van belang is. Die redenen kunnen heel verschillend zijn. Zo kan de één het terugbrengen van water belangrijk

VWDUWHUV HHQ SOHN PRHWHQ NULMJHQ LQ $UQHPXLGHQ %HSHUNWH ZRQLQJERXZ URQG GH GLMNHQ HQ GH QLHXZH KDYHQ

de scenario’s te versterken en uiteindelijk te realiseren.

5RGH VWLFNHUV .LHV HHQ ERXZVWHHQ :DW YLQGW 8 JHHQ JRHGH ERXZVWHHQ

vinden als ondersteuning van de recreatie, terwijl de ander dat juist belangrijk vindt voor het versterken van de historie van het gebied. Het bouwen van nieuwe woningen wordt door sommigen gewenst omdat nieuwe inwoners welkom zijn in Arnemuiden, terwijl anderen juist graag woningbouw voor senioren zouden zien. Zo heeft het droomscenario Water en Historie de bouwsteen ‘De Arne naar

21


Arnemuiden’, met daarbij de volgende redenen: - omdat Arnemuiden is ontstaan aan het water; - omdat water het gebied aantrekkelijker maakt voor toerisme; - omdat water de verblijfskwaliteit en aantrekkelijkheid van het gebied versterkt. Alle leden van de deeladviesgroepen konden ieder voor zich bij de waardering van dit droomscenario kiezen voor één van de bouwstenen met daarbij de reden waarom zij juist die bouwsteen belangrijk vonden. Op deze manier kon iedere deelnemer de droomscenario’s waarderen. Daarnaast konden deelnemers ook aangeven welke bouwstenen hen absoluut niet aanspraken..

22


Resultaten

deelnemers het belangrijk vinden dat de open zichtlijnen in het gebied behouden blijven. Daarnaast werden veel dezelfde bouwstenen heel positief

De deelnemers hebben heel weinig bouwstenen van de

gewaardeerd. Veel deelnemers vinden dezelfde bouwstenen van de

droomscenario’s negatief beoordeeld. Wat bijvoorbeeld wel negatief

scenario’s belangrijk, maar wel met verschillende redenen.

werd gewaardeerd, waren de bouwstenen over het aanleggen van bos in het projectgebied. Uit de beargumentering bleek dat veel

Vooral water is belangrijk In alle vier de droomscenario’s is de bouwsteen water het meest

Water in de droomscenario’s.

positief gewaardeerd. Hieruit blijkt dat de meeste deelnemers het :DWHU 1DWXXU

:DWHU +LVWRULH

belangrijk vinden dat water op één of andere manier een belangrijkere rol gaat spelen in het gebied. Dit is ook logisch wanneer je naar de 4 droomkaarten kijkt (zie de afbeelding hiernaast): in al deze kaarten speelt water een grote rol.

Verschil in intensiteit Zoals de droomkaarten laten zien, zijn de deelnemers het niet eens over de intensiteit van het nieuwe water. In de ene droom zijn er meanderende kreken met natuurontwikkeling langs de randen. In de andere droom is er veel meer water. Er is dus een verschil in :DWHU 5HFUHDWLH

:DWHU :RQHQ

intensiteit waarin de deelnemers het water terug willen zien. Dit verschil in intensiteit is ook te zien bij de waardering van de overige bouwstenen van de droomscenario’s; natuur, landbouw, recreatie, bedrijvigheid, infrastructuur en wonen. Dit verschil in intensiteit kan worden gezien als de bandbreedte waarbinnen men de toekomstige ontwikkelingen van deze bouwstenen graag zou zien. Deze bandbreedte geeft als het ware de boven- en ondergrens aan van wat mensen nog acceptabel vinden.

23


Wanneer we water als voorbeeld nemen, dan laat de waardering van

gebied versterkt, of omdat het mooi wonen is langs water. Ook

de droomscenario’s de volgende bandbreedte zien waarbinnen de

financiële redenen zijn van belang.

invulling van water wordt gewenst:

Op basis van de waardering door de adviesgroep zijn ook voor de overige bouwstenen van het gebied de boven- en ondergrens (de

Bandbreedte van water

bandbreedtes) vastgesteld waarbinnen de deelnemers toekomstige 0LQLPDDO

0D[LPDDO

ontwikkelingen positief waarderen. Dit zijn de bandbreedtes voor de bouwstenen natuur, landbouw, recreatie, bedrijvigheid, infrastructuur en wonen. Ook de invulling van deze bouwstenen wordt om diverse redenen gewaardeerd. De bandbreedtes van deze bouwstenen en de

:DWHU

redenen daarvoor, worden allemaal meegenomen in het vervolg van

2QGLHSH NUHNHQ ,Q :LOKHOPLQD HQ 6X]DQQDSROGHU

%HYDDUEDDU ZDWHU YDQ 9HHUVH 0HHU WRW $UQHPXLGHQ

het proces.

Deze bandbreedte laat zien dat de deelnemers de invulling van water positief waarderen binnen de ondergrens: ‘ondiepe kreken in de Wilhelmina- en Suzannapolder’ en binnen de bovengrens: ‘bevaarbaar water van Veerse Meer tot Arnemuiden’. Binnen deze grenzen is ruimte voor variatie. Hierdoor wordt duidelijk dat diverse andere ontwikkelingen niet op prijs worden gesteld. Deze vallen buiten de bandbreedte. Bijvoorbeeld helemaal geen water in het gebied (nog ‘minimaler’), of juist veel meer water in het gebied, zoals in het verleden ook wel eens is voorgesteld (nog ‘maximaler’). De redenen voor deze waardering van water rondom Arnemuiden zijn heel divers. Sommigen vinden de rol van water belangrijk ter versterking van de cultuurhistorie, anderen voor de natuur, of ter versterking van de recreatie in het gebied. Weer anderen waarderen de rol van water in de droomscenario’s omdat het de beleving van het

24


25


26


En hoe nu verder? Experts denken mee De twee scenario’s ‘lichtblauw’ en ‘donkerblauw’ worden in de De vier droomscenario’s en de waardering daarvan worden gebruikt

zomermaanden (juni-september 2007) door de leden van de

om twee nieuwe scenario’s voor de inrichting van het gebied te

expertgroep getoetst. Deze groep denkt vooral mee met de

maken.

adviesgroep en probeert oplossingen aan te dragen om de twee scenario’s te versterken. Met de benodigde technische, financiële en

Water als uitgangspunt

andere expertise probeert de expertgroep de gecreëerde dromen

Dat water rondom Arnemuiden door alle leden van de adviesgroep

werkelijkheid te maken. Op grond daarvan zal de adviesgroep in het

een belangrijk element voor de toekomstige inrichting van het gebied

najaar de laatste stappen zetten.

wordt gevonden, is gebleken in het voorafgaande. Daarom wordt de bouwsteen water als eerste gebruikt om het gebied in te vullen.

Uiteindelijk advies

Omdat er bij de waardering van de bouwsteen water wel sprake is

De deelnemers aan het project proberen gezamenlijk tot een

van enige variatie, komen er twee nieuwe scenario’s: één met weinig

toekomstbeeld voor het gebied te komen. Dat advies moet haalbaar

water (scenario A; ‘lichtblauw’) en één met veel water (scenario 1;

zijn, maar ook tegemoet komen aan de ambities en plannen van de

‘donkerblauw’). Twee nieuwe groepen, samengesteld uit leden van

gevestigde bedrijven en aan de wensen en dromen van de

verschillende ‘droomgroepen’, gaan deze scenario’s schrijven en

betrokkenen voor de toekomst van hun leefomgeving.

vormgeven.

Over de inhoud van het lichtblauwe en het donkerblauwe scenario

De leden van de twee nieuwe deeladviesgroepen stellen eerst de

kunt u later meer lezen in het derde boekje over het project Rondom

precieze invulling van het water in de scenario’s vast. Aan de hand

Arnemuiden. In dit derde boekje zal staan met welk plan de

daarvan kijken de groepen naar de invulling van de overige

adviesgroep uiteindelijk, in december 2007, naar de gemeenteraad

bouwstenen. Want de manier waarop het water wordt teruggebracht

van Middelburg gaat. Dit is een advies van bewoners aan

in het gebied rondom Arnemuiden, heeft grote invloed op de rest van

bestuurders, over de toekomst van het gebied ten noordoosten van

de functies en mogelijkheden. Op die manier wordt van alle

Arnemuiden. De gemeenteraad zal met het advies in handen een

bouwstenen de bandbreedte verder aangescherpt en worden de

bestuurlijke en politieke afweging maken.

verschillende elementen in het gebied met elkaar in samenhang gebracht. Tijdens de vierde workshop van het project (op 29 mei 2007) hebben de adviesgroepleden zich hierover gebogen.

27


Colofon Zomer 2007

Dit boekje is een eenmalige uitgave van de gemeente Middelburg in samenwerking met de provincie Zeeland in het kader van het project Rondom Arnemuiden. Dit project werd mede mogelijk gemaakt door het innovatieprogramma Leven met Water. Aan de inhoud van dit boekje kunnen geen rechten worden ontleend.

Redactie:

Nienke van Schie (EUR), Jurian Edelenbos (EUR), Marc Rijnveld (TNO) en Sander Wielemaker (gemeente Middelburg)

Eindredactie:

Kroese voor tekst, Middelburg

Foto’s:

Nienke van Schie (EUR) en Gemeente Middelburg / Mieke Wijnen

Grafische realisatie:

drukkerij Verhage & Zoon, Middelburg

Oplage:

500 exemplaren

5

DROMEN IN DE POLDER

Dromen uit de polder. Project Rondom Arnemuiden: vier droomscenario s

Recommend Documents