Droge ogen: oorzaken en behandeling
Droge ogen
Om de ogen te beschermen tegen uitdroging, knipperen mensen regelmatig met hun ogen. Op het moment dat iemand met zijn ogen knippert, wordt door de oogleden in een dun gelijkmatig laagje traanvocht over het oog verdeeld. Zo blijft het oog vochtig. Wanneer het traanvocht het oog niet vochtig genoeg houdt, ontstaan vervelende klachten, zoals onder andere droge of rode ogen, branderigheid, een gevoel alsof er iets in het oog zit, lichtschuwheid en tranen. Met name tranen denken veel mensen dat ze géén last hebben van droge ogen. Dit kan echter toch zo zijn. Tranen die door de irritatie ontstaan, zijn anders van samenstelling en houden het oog niet vochtig. Dus ze lossen het probleem van droge ogen niet op. Het probleem van droge ogen mag niet onderschat worden. Het zijn klachten die langdurig aanhouden en zelfs tot beschadiging van het hoornvlies kunnen leiden.
Traanfilm
Mensen knipperen onbewust zo’n vijftien keer per minuut met hun ogen. Iedere keer wordt er dan een bijzonder laagje traanvocht gelijkmatig over het oog verdeeld. Dit laagje heet de traanfilm. De traanfilm ligt op het oog en is zo dun dat er geen gezichtsverlies optreedt. U blijft dus gewoon scherp zien. De traanfilm is opgebouwd uit drie lagen: • De buitenste laag: een vetachtige laag die geproduceerd wordt door kliertjes in de ooglidrand. Deze laag voorkomt dat het traanvocht (te snel) verdampt. • De middelste laag: een waterige laag die geproduceerd wordt door klieren in de oogkas buiten de buitenste ooghoek. Deze laag zorgt ervoor dat het oog schoon blijft van vuil en stof.
1
•
De binnenste laag: een slijmachtige laag die wordt geproduceerd door cellen in het bindvlies ( conjunctiva ). Deze laag heeft als taak om de waterige laag gelijkmatig over het hoornvlies te verspreiden. Iedere keer dat er met ogen wordt geknipperd, wordt er een nieuwe traanfilm aangemaakt. En dat moet ook wel, want iedere vijf seconden breekt de traanfilm. Om uitdroging van het oog tegen te gaan, wordt het oog dus steeds bedekt met een nieuwe traanfilm. Dit vernieuwen van de traanfilm doen we door onbewust met de ogen te knipperen. Hoe werkt dat? Op het moment dat de traanfilm over uw oog breekt, ontstaan kleine droge plekjes op het oog. We noemen dit ‘dry spots’. Hier liggen de zenuweinden van het hoornvlies bloot. Deze zenuweinden zijn erg gevoelig voor uitdroging. Op het moment dat de traanfilm breekt, geven ze een signaal aan de hersenen dat ze uitdrogen. Om dit te voorkomen sturen de hersenen een ‘boodschap’ naar de gelaatszenuwen, waardoor de oogleden sluiten: een nieuwe traanfilm ligt over uw oog. Probeert u maar eens uw ogen zo lang mogelijk open te houden. U ervaart dan meteen de voor het hoornvlies irriterende uitdrogingsverschijnselen.
Oorzaken van droge ogen
Doge ogen kunnen ontstaan door verschillende oorzaken. We zettend de belangrijkste voor u op een rijtje. • Lage knipperreflex Het kan zijn dat men te weinig knippert. Een veelvoorkomende oorzaak hiervan is stress, waardoor de knipperreflex wordt onderdrukt. Vaak knipperen is belangrijk, maar óók volledig knipperen; dus dat de bovenoogleden de onderoogleden aanraken.
2
Bij een niet volledige knipperreflex droogt met name de onderste helft van het hoornvlies uit.
•
Tekort aan traanvocht Een vaak voorkomende aandoening is keratoconjunctivitis sicca (KCS). Deze wordt gekenmerkt door een vermindering van de traanvochtproductie. De traanfilm wordt meer viskeus (dikker) en uiteindelijk ontstaat er uitdroging van het oogoppervlak. KCS komt relatief veel voor bij vrouwen in de overgang. Wanneer KCS optreedt in combinatie met verschijnselen zoals een droge mond en een ontsteking van de gewrichten (artritis ), kan er sprake zijn van het syndroom van Sjögren. Verderop in deze brochure leest u hier meer over.
•
Tekort aan mucine Een tekort aan mucine (slijmstof), geeft ook bij voldoende traanvocht, aanleiding tot een instabiele traanfilm. Meestal wordt dit tekort aan mucine veroorzaakt door een vermindering van het aantal mucine producerende cellen in het bindvlies. Deze vermindering kan optreden bij onder andere een tekort aan vitamine A. • Afwijking van de vetachtige laag Chronische ooglidontsteking (blepharitis) kan aanleiding geven tot een verandering van de samenstelling van de vetachtige laag; hierdoor wordt de traanfilm instabiel.
•
Stoornissen van de ooglidfunctie De oogleden spelen een vitale rol bij het handhaven en maken van de traanfilm. Bepaalde ooglidafwijkingen en aangezichtsverlamming kunnen de ooglidfunctie verstoren. 3
•
Littekens in het hoornvlies Littekens in het hoornvlies verminderen de stabiliteit van de traanfilm omdat hierdoor de traanfilm minder gelijkmatig over het hoornvlies wordt verdeeld.
•
Omgevingsfactoren Er zijn verschillende omgevingsfactoren die voor droge ogen kunnen zorgen: • Droge lucht (airconditioning, centrale verwarming, lucht in een vliegtuig), • Sterke luchtstromingen (autorijden met open raam of fietsen in de wind), • Rook en stof (roken en luchtverontreiniging), • Beeldschermwerkzaamheden (minder knipperen), • Gebruik van bepaalde geneesmiddelen, • Contactlenzen. U dient serieus om te gaan met het probleem van droge ogen, omdat dit kan leiden tot ontstekingen en blijvende beschadigingen van het hoornvlies. Zo is het hoornvlies bij droge ogen (zeker als dit vaker voorkomt) erg kwetsbaar voor binnendringende bacteriën. De ontstekingen kunnen zelfs uitgroeien tot een hoornvlieszweer met kans op blijvende littekens. Syndroom van Sjögren Het syndroom van Sjögren is een auto-immuunziekte, die hoort bij de groep bindweefselziekten. Dit syndroom wordt gekenmerkt door een ontsteking van de traan- en speekselklieren. Hierdoor worden delen van het functioneel klierweefsel vernietigd. Ook andere klieren, zoals van de huid, de grote luchtwegen, de slokdarm, de maag en de schede kunnen gaan ontsteken. Het syndroom komt voor als 4
een op zichzelf staande chronische aandoening, maar ook in combinatie met reumatische ziekten, zoals systemische lupus erythermathodes (ontstekingachtige ziekte van de huid en/of ingewanden), reumatoïde artritis (chronische gewrichtontsteking) of sclerodermie (verharding en verdikking van de huid en/of bindweefsel van andere organen zoals hart, longen, nieren en slokdarm). Deze laatste aandoening sclerodermie is overigens een zeer zeldzame aandoening. De drie meest voorkomende klachten zijn: droge ogen, droge mond en een vorm van vermoeidheid die de patiënt op elk moment kan overvallen. Er kan sprake zijn van een langdurige, sterk verhoogde bezinking. De begeleiding van Sjögren-patiënten gebeurt vooral door een internist, een reumatoloog en een oogarts. Sjögrenpatiënten hebben namelijk ook wel veel last van oogklachten. Zo is een veel voorkomende klacht het gevoel alsof er een zandkorreltje in het oog zit. Ook andere klachten zoals overgevoeligheid voor licht, wind, rook en een afnemende gezichtsvermogen treden bij het syndroom van Sjögren op. Het syndroom van Sjögren komt op iedere leeftijd voor, maar het meest bij mensen tussen de veertig en zestig jaar oud. De ziekte komt veel meer voor bij vrouwen dan bij mannen. De man/vrouw verhouding is ongeveer 1:10.
Preventie
Als u merkt dat u onder bepaalde omstandigheden meer last van droge ogen, probeer deze omstandigheden dan te veranderen. Zo kunt u bijvoorbeeld voorkomen dat het traanvocht te snel verdampt door de luchtvochtigheid in huis te verbeteren. Waterbakken aan de verwarming of de aanschaf van een luchtbevochtiger kunnen een uitkomst zijn. Vermijd zaken die extra droogte of irritatie geven, zoals een ventilator, een haarföhn of rook.
5
Als u vooral na het slapen last heeft van droge ogen, vraag dan aan uw partner (of iemand anders die u ziet slapen) om er eens op te letten of uw ogen wel goed sluiten tijdens het slapen. Sommige mensen slapen namelijk met hun ogen half of helemaal open, waardoor de ogen uitdrogen. Het is van belang dat u dit meldt aan de arts die u onderzoekt.
Testen
Oogartsen maken gebruik van diverse tests bij hun onderzoek naar droge ogen. Hier volgt een overzicht.
•
Spleetlamponderzoek Door middel van een spleetlamponderzoek kan de oogarts de traanfilm beoordelen en zien of er sprake is van een uitgedroogd hoornvlies.
•
Break Up Time De graadmeter voor de stabiliteit van de traanfilm is de ‘Break Up Time’(dit is de tijd die voorbijgaat voordat de traanfilm breekt). Door het inbrengen van bepaalde kleurstof (natrium fluoresceïne) in het traanvocht kan de breking van de traanfilm (‘dry spot’) met behulp van de spleetlamp zichtbaar worden gemaakt.
•
Schirmertest Met behulp van de schirmertest kan de hoeveelheid geproduceerd traanvocht worden bepaald. Hierbij wordt een strookje filtreerpapier tegen de onderste ooglidrand aangehouden. De hoeveelheid door het reepje opgezogen traanvocht is maatgevend voor de hoeveelheid geproduceerd traanvocht.
6
•
Bengaals rood Bengaals rood is een wateroplosbare kleurstof die dode epitheelcellen van de cornea (hoornvlies) en conjunctiva (bindvlies) kleurt. Deze dode cellen komen namelijk veel voor bij Keratoconjunctivitis Sicca (droge ogen). Deze test geeft een beeld van de beschadiging van het weefsel.
•
Lysozymtest Met deze test wordt de kwaliteit van het traanvocht bepaald. Lysozym is een bacteriologisch eiwit, dat onder andere voorkomt in het traanvocht. Het beschermt het oog tegen binnendringende bacteriën. De test is heel eenvoudig. Een met traanvocht doordrenkt schijfje filtreerpapier wordt geplaatst op een met bacteriën besmette voedingsbodem die gevoelig zijn voor lysozym. De mate van vernietiging van bacteriën is een maat voor de hoeveelheid lysozym die in het traanvocht aanwezig zijn.
Behandeling
De behandeling van de klachten is niet altijd eenvoudig. De arts zal eerst achter de oorzaak van de droge ogen moeten komen, voordat hij de behandeling kan starten. Tijdens de onderzoeksperiode en de hierop volgende behandeling kan de arts wel maatregelen treffen om de irritatie door de droge ogen te verminderen. Dit kan heel eenvoudig door het oog extra traanvocht te geven. De droge ogen ontstaan immers door een tekort aan traanvocht. Vandaar dat artsen nogal eens hulpmiddelen zoals kunsttranen voorschrijven. Deze middelen leggen een kunstmatig laagje over het hoorn- en bindvlies. Zij vromen daardoor een aanvulling en in sommige gevallen zelfs een vervanging van het traanvocht.
7
Kunsttranen zijn in verschillende vormen verkrijgbaar: als oogdruppel, ooggel en oogzalf. In sommige gevallen kan uw oogarts ook besluiten om de afvoer van het traanvocht naar de neus tijdelijk of blijvend af te sluiten, zodat uw ogen meer traanvocht krijgen.
Gebruik kunsttranen
• • •
• •
Kunsttranen genezen de droge ogen niet. Zij verzachten en nemen de symptomen weg. De resultaten met bepaalde soorten / merken kunsttranen zijn per patiënt verschillend. Helpt een middel niet optimaal, probeer dan in overleg met u (oog)arts eens een ander merk. De frequentie van toepassen van oogdruppels is meestal vier tot vijf maal daags. Volg altijd de doseringsinstructies in de bijsluiter of van uw arts op. Wacht daarbij niet tot de ogen om de druppels vragen. Voor de nacht wordt vaak zalf gebruikt. Zalf heeft namelijk een langere contactduur, waardoor u ongestoord van uw nachtrust kunt genieten. Oogdruppels moeten volgens de op de verpakking aangegeven temperatuur bewaard worden. Staat er niets op de verpakking? Bewaar de druppels dan op een donkere plaats bij kamertemperatuur.
8
Noteer uw vragen
06-2014-7150
Adres Oogheelkunde Ingang west Philips van Leydenlaan 15, route 400 6525 EX Nijmegen Postadres Radboudumc 400 Oogheelkunde Postbus 9101 6500 HB Nijmegen Contact 024 - 361 67 00 De afdeling Oogheelkunde is buiten kantooruren en in het weekend bereikbaar via de SEH. Het telefoonnummer is: 024 - 361 41 87 www.radboudumc.nl/oogheelkunde www.oogartsen.nl
Radboud universitair medisch centrum
