Mindful eten richt de aandacht op het hele proces van het eten – op alle smaken, geuren, gedachten en gevoelens die daarbij bovenkomen. Of je nu simpelweg meer van het leven wilt maken, overgewicht of een eetstoornis hebt, dit boek biedt het gereedschap dat het opmerkelijke verschil kan maken. Het eigen lichaam wijst de weg als je wilt uitvinden wat, wanneer en hoeveel je nodig hebt.
• • • •
In dit boek leer je hoe je: minder eet en toch voldaan bent jezelf vereenzelvigt met je gewoonten en eetpatronen beter met (je worsteling met) eten kunt omgaan ontdekt waar je werkelijk naar hongert
Jan Chozen Bays Mindful eten
‘Als je je helemaal overgeeft aan de oefeningen zoals hier beschreven, dan zul je jezelf en dr. Bays dankbaar zijn voor de nieuwe balans in je leven, zodat je vrijuit kunt genieten van eten.’ Jon Kabat-Zinn, auteur van Waar je ook gaat, daar ben je
Voorwoord Jon Kabat-Zinn
Jan Chozen Bays
Mindful eten Een gezonde en vreugdevolle relatie met voedsel
Jan Chozen Bays is arts en meditatielerares. Zij geeft trainingen in mindful eten.
ISBN 978-90-215-4839-5
NUR 443/720
Servire maakt deel uit van Kosmos Uitgevers, Utrecht /Antwerpen
Bays-Mindful eten_WT.indd 1
9
789021 548395
www.servire.nl
07-05-10 14:32
Bays.MindfulEating
04-05-2010
11:20
Pagina 3
Jan Chozen Bays
MINDFUL ETEN Een gezonde en vreugdevolle relatie met voedsel
Bays.MindfulEating
04-05-2010
11:20
Pagina 7
INHOUD
Voorwoord
8
Inleiding
17
Dankwoord
22
1 Wat is mindful eten?
23
2 De zeven typen honger
38
3 Onze eetgewoonten en -patronen ontdekken
95
4 Zes eenvoudige richtlijnen voor mindful eten
130
5 Dankbaarheid ontwikkelen
173
6 Conclusie: wat mindful eten ons leert
186
Tips
201
Gebed van Innerlijke waarde
203
Noten
204
Bronnen
210
Register
214
Over de auteur
223
Bays.MindfulEating
04-05-2010
11:20
Pagina 17
Inleiding
Ik schrijf dit boek om een groeiende, wijdverspreide en onnodige vorm van lijden te signaleren. Onze strijd met voedsel is de oorzaak van groot emotioneel leed; schuld, schaamte en depressie inbegrepen. Ook beroepsmatig – ik ben arts – heb ik gezien hoe onze eetproblemen kunnen leiden tot ondermijnende ziekten en zelfs een vroegtijdige dood. Volgens het Department of Health van de Verenigde Staten lijden twee van de drie Amerikaanse volwassenen aan overgewicht of obesitas. Er is ook een schatting dat miljoenen Amerikanen lijden aan anorexia of boulimie. Je zou dit verschijnsel een epidemie van ‘eetstoornissen’ kunnen noemen, maar ik geef er de voorkeur aan te spreken over een groeiende onbalans in de relatie met eten. Een van de belangrijkste oorzaken van deze onbalans is een gebrek aan een essentieel menselijke voedingsstof: mindfulness of opmerkzaamheid. Mindfulness is van moment tot moment volledige, niet-veroordelende aandacht geven aan onze ervaring. Dit boek onderzoekt hoe we mindfulness kunnen gebruiken om onszelf te bevrijden van ongezonde eetgewoonten en de algehele kwaliteit van ons leven ermee kunnen verbeteren. De tijd is aangebroken dat we onze eetproblemen anders moeten benaderen, omdat de conventionele methoden niet werken. Onderzoek toont aan dat mensen, ongeacht het gevolgde dieet en het voedsel dat ze niet meer of juist wel eten, gemiddeld slechts vier tot vijf kilo aan lichaamsgewicht verliezen en dat binnen een jaar weer zijn aangekomen. Slechts een paar mensen zijn in staat om veel gewicht te verliezen en op dat gewicht te blijven. Een dieet is dus niet de oplossing. We hebben ook geprobeerd onze gewichtsproblemen op te — 17 —
Bays.MindfulEating
04-05-2010
11:20
Pagina 18
Mindful eten
lossen door ander voedsel te eten in de hoop dat we op een niet gebalanceerde manier konden doorgaan met eten zonder ziekmakende gevolgen. We hebben de calorieën, het vet, de suiker en het zout eruit gehaald. We hebben proteïnen, vitaminen, chemische vet- en suikervervangers toegevoegd. Deze oorlog met voedsel heeft bedrijven meer inkomsten opgeleverd, maar het heeft onze uitdijende taille niet veranderd of ons teruggevoerd naar een totaalmanier van eten. Een andere zienswijze op de strijd met vet in ons lichaam heeft geresulteerd in hongerdiëten, overmatige lichaamsbeweging en liposuctie. Terwijl vetcellen eigenlijk hun best voor ons doen. Ze hebben de taak om ons warm te houden en om brandstof te leveren in magere tijden. We kunnen door een chirurgische ingreep vetcellen laten verwijderen, maar als we extra calorieën blijven eten, zullen er weer nieuwe vetcellen groeien, omdat ze plichtsgetrouw zullen proberen hun rol als energieleverancier te vervullen. Ook op andere manieren hebben we geprobeerd ons lichaam aan te vallen. De meeste grote ziekenhuizen hebben tegenwoordig een afdeling voor zwaarlijvigheid; hier bieden ze operatief gewichtsverlies en de nazorg ervan. Het gaat dan om een maagverkleining, of het aanbrengen van een maagbandje, zodat er per maaltijd minder voedsel kan worden verwerkt. Eet de patiënt meer dan een half of één kopje voedsel per maaltijd, dan wordt hij of zij misselijk of krijgt maagpijn. Patiënten kunnen ook diarree krijgen als gevolg van een operatief verminderde voedselopnamecapaciteit en ze moeten veel supplementen slikken om te voorkomen dat ze ondervoed raken. Het lijdt geen twijfel dat mensen na zo’n operatie gewicht verliezen en neveneffecten zoals diabetes ten goede keren. Maar het blijkt dat een paar jaar na de operatie veel patiënten weer aankomen; slechts een op de tien blijft op zijn streefgewicht. Elk jaar ondergaan honderdduizenden mensen dit soort operaties, en dat is kostbaar (minstens 25.000 dollar) en risicovol (op dit moment sterft een op de hon— 18 —
Bays.MindfulEating
04-05-2010
11:20
Pagina 19
Inleiding
derd patiënten en een op de tien heeft ernstige complicaties, die dikwijls meer operaties vergen). Door de hoge kosten van deze behandeling is deze methode voor niet veel mensen weggelegd. Na een maagoperatie zijn mensen gedwongen om hun eetgewoonten te veranderen. Ze moeten mindful eten, anders krijgen ze allerlei ongemakken. Maar omdat de inwendige anatomie verandert, leren veel patiënten uiteindelijk ‘om de beperkingen’ heen te eten, en komen ze weer aan. Het blijkt dat veel patiënten na een operatie ter vervanging van de eetverslaving andere verslavingen ontwikkelen, zoals een alcohol-, gok-, winkel- of seksverslaving. Als diëten of een operatie niet zulke praktische oplossingen zijn voor volwassenen, dan werken ze zeker niet bij de twintig procent Amerikaanse kinderen die ook overgewicht of obesitas hebben. Tot voor tien jaar geleden zagen wij, kinderartsen, zelden kinderen met overgewicht in onze klinieken. Nu zijn ze een normaal verschijnsel, en dat geldt ook voor ernstige complicaties zoals diabetes. Sommige onderzoekers voorspellen dat deze generatie korter leeft dan hun ouders, vanwege de verstoorde relatie met voedsel en eten. We willen jonge kinderen geen dieetneurose en een obsessie met gewicht bezorgen. We hebben een nieuwe benadering nodig. Diezelfde uitdaging geldt ook voor mensen wier gewicht gevaarlijk laag is door anorexia of boulimie. Medische behandeling, incluis ziekenhuisopname, infuusvoeding en vloeibaar voedsel dat via buisjes wordt toegediend, resulteert vaak in een tijdelijke gewichtstoename. De situatie is duidelijk. De ontwikkelde landen zitten midden in een ernstige epidemie van een verstoorde relatie met voedsel en eten. We hebben dringend behoefte aan een behandeling die goed is voor volwassenen en kinderen; aan een behandeling die goedkoop of gratis is en die door iedereen kan worden gebruikt; in het ideale geval met positieve neveneffecten, of in ieder geval zonder negatieve bijwerkingen. — 19 —
Bays.MindfulEating
04-05-2010
11:20
Pagina 20
Mindful eten
De beste behandeling zou er een kunnen zijn, waarbij mensen in het begin worden begeleid en onderricht krijgen van deskundigen. Zo’n behandeling moet echter ook gemakkelijk toepasbaar en interessant zijn, zodat mensen het zelf kunnen doen, ook op de lange termijn. De behandeling moet toegankelijk zijn voor alle leeftijden en sociale klassen, kinderen inbegrepen. Hij moet een immuniserend effect hebben, zodat kinderen niet een nog groter eetprobleem krijgen. Hij moet degenen die onder medische behandeling zijn of herstellen van een operatie goed ondersteunen. In het ideale geval zorgt deze behandeling voor een levenslange verandering en resulteert hij in een permanente toestand. Mindfulness is de enige behandeling die ik ken die voldoet aan deze beschrijving. Mindfulness gaat naar de bron van onze stoornis. Het probleem ligt niet in het voedsel. Voedsel is gewoon voedsel. Het is niet goed of slecht. Het probleem zit niet in onze vetcellen of maag of onze kleine ingewanden. Ze proberen gewoon rustig hun werk te doen. Voedsel eten dat geen enkele voedingswaarde meer heeft, verminking van gezonde organen, of opzettelijk een tweede ernstige ziekte veroorzaken zoals malabsorptie, zijn geen van alle een langetermijnoplossing. De bron van het probleem ligt in de denkende geest en het voelende hart. Mindfulness is het perfecte middel om de innerlijke werking van de twee belangrijkste organen subtiel te openen. Mindfulness is de perfecte katalysator die het proces van hun complete heling in beweging zet. Dit boek is geïnspireerd door het enthousiasme voor de retraite mindful eten, die we geven in het zenklooster waar ik woon en onderwijs geef. Van de vele workshops en behandelingen die we geven, lijkt deze het enthousiasme van de mensen het meest op te wekken en wordt hij het meest gewaardeerd, omdat de kracht van mindfulness licht laat schijnen op het belangrijkste aspect van het leven, zelfs bij mensen met weinig meditatie-ervaring. Mindful eten negeren, leidt tot diep en onnodig lijden. Als — 20 —
Bays.MindfulEating
04-05-2010
11:20
Pagina 21
Inleiding
je mindfulness toepast op eten, open en ontdek je een wereld van vreugde; een wereld die, nogal letterlijk, vlak voor onze neus ligt. Het is mijn oprechte wens dat dit boek je stimuleert om je open te stellen voor de vreugde en verrukking, de rijkdom en de pracht van zoiets simpels als eten en drinken, zodat je werkelijke, diepe en voortdurende tevredenheid vindt in voedsel en je je hele leven geniet van eten.
— 21 —
Bays.MindfulEating
04-05-2010
11:20
Pagina 23
1 Wat is mindful eten?
Dit boek is geschreven voor iedereen die zijn relatie met voedsel wil verbeteren. Of je nu de neiging hebt om te veel te eten, zoals zovelen van ons, of vecht met obesitas, boulimie, anorexia, of andere eetproblemen hebt, dan is dit boek voor jou. Ik ben arts (mijn specialisatie is kindergeneeskunde). Ik ben ook zenleraar voor het leven. De kern van zen, en van de boeddhistische traditie in het algemeen, is de beoefening van mindfulness. Gedurende de vele jaren dat ik geneeskunde praktiseer en de vele jaren dat ik mindfulness beoefen en onderwijs aan anderen, heb ik geleerd dat vertrouwen in mindfulness een van de allerbeste medicijnen is. De meeste boeken en methoden die een ander eetpatroon behandelen, schrijven een verandering aan de buitenkant voor. Soms past het bij het unieke wezen dat we zijn en werkt het. Soms niet. Mindfulness brengt verandering in het innerlijk. Aangezien dat een natuurlijk en organisch proces is, vindt dit plaats op een manier die en in een tempo dat goed voor ons is. Het is de ultieme natuurlijke heling.
Wat is mindfulness? Je hoeft geen boeddhist te worden of een stilteretraite te doen van een week om de voordelen van mindfulness te ervaren. Mindfulness is een vermogen dat we bezitten en kunnen ontwikkelen. Tegenwoordig is mindfulness een populair begrip; het wordt steeds meer geaccepteerd en bestudeerd in de wereld van wetenschap, gezondheidszorg en onderwijs. Als mindfulness slechts een begrip blijft, heeft het weinig nut in ons leven, maar als deze — 23 —
Bays.MindfulEating
04-05-2010
11:20
Pagina 24
Mindful eten
wordt geleerd en gebruikt, dan wordt ze een krachtig middel waarmee we de volledige potentie van ons leven kunnen laten ontwaken. Mindfulness is bewust aandacht schenken, volledig gewaarzijn van wat er gebeurt in jezelf – in je lichaam, hart en geest – en buiten jezelf, in je omgeving. Mindfulness is gewaarzijn zonder oordeel of kritiek. Het laatste onderdeel is de sleutel. Bij mindful eten oordelen en vergelijken we niet. We zijn slechts getuigen van de vele sensaties, gedachten en emoties die opkomen rondom het thema eten. Dit gebeurt op een nuchtere, onverbloemde manier, maar het wordt verwarmd door vriendelijkheid en gekruid met nieuwsgierigheid. Mindfulness is geworteld in het besef dat als we negeren wat we zien, aanraken, of eten, het net lijkt alsof het niet bestaat. Als ons kind of onze partner naar ons toe komt om met ons te praten en we worden afgeleid en luisteren niet, dan gaan we hongerend naar verbinding en intimiteit uit elkaar. Als we eten terwijl we tv kijken, als we worden afgeleid en het eten niet echt proeven, dan gaat alles naar binnen zonder dat we het hebben opgemerkt. Op de een of andere manier blijven we honger houden en zijn we niet voldaan. We gaan van tafel en zoeken naar iets wat ons nog meer kan voeden. Door mindful eten kunnen we leren om aanwezig te zijn als we eten. Het lijkt zo eenvoudig, gewaarzijn van wat we eten, maar op de een of andere manier zijn we vergeten hoe dat moet. Mindful eten is een manier om ons plezier in iets gewoons als eten en drinken opnieuw te laten ontwaken. Zenmeester Thich Nhat Hanh noemde mindfulness een wonder. En daar lijkt het ook op. Als we leren hoe we dit eenvoudige middel kunnen gebruiken en uitzoeken wat het voor ons kan doen, dan lijkt het een wonder. Het kan verveling veranderen in — 24 —
Bays.MindfulEating
04-05-2010
11:20
Pagina 25
Wat is mindful eten?
nieuwsgierigheid, rusteloosheid omvormen naar gemak, en negativisme transformeren naar dankbaarheid. Bij de beoefening van mindfulness ontdekken we dat alles, echt alles, waaraan we volledige aandacht geven zich opent en werelden onthult waarvan we het bestaan niets eens vermoedden. Ik heb heel veel ervaring als kinderarts en zenleraar, maar ik heb haar gelijke nog niet gevonden. Een groot en groeiend aantal wetenschappelijke studies ondersteunt de uitspraken over de verrassend betrouwbare helingseigenschappen van mindfulness. Dr. Jon Kabat-Zinn, van de Medische Faculteit aan de universiteit van Massachusetts, heeft een leerplan ontwikkeld dat gaat om stressvermindering, gebaseerd op mindfulness (MBSR – Mindfulness-based Stress Reduction). Hij onderwees MBSR-technieken eerst aan mensen die leden aan chronische pijn en chronisch ziek waren, mensen die uitbehandeld waren en door doktoren waren doorverwezen. De resultaten waren zo goed dat hij zijn onderzoek uitbreidde naar andere ziekten. Andere doktoren en therapeuten leerden de MBSR-technieken en hebben deze succesvol toegepast op een variëteit aan stoornissen. In medische en psychologische tijdschriften verschijnen nu veel artikelen over de voordelen van MBSR bij ziekten, van astma tot psoriasis, van hartziekten tot depressie.1
De vreugde van mindful eten Mindful eten is een ervaring die alles van ons lichaam, hart en geest bezighoudt bij de keuze, de bereiding en het eten van voedsel. Mindful eten betreft alle zintuigen. Het dompelt ons onder in de kleur, samenstelling, geur, smaak en zelfs de geluiden van drinken en eten. We mogen nieuwsgierig en zelfs speels zijn als we onze reactie op voedsel en onze innerlijke signalen van honger en een voldaan gevoel onderzoeken. Mindful eten gaat niet om menu’s, tafels, piramides of weegschalen. Het wordt niet opgelegd door een deskundige. Het — 25 —
Bays.MindfulEating
04-05-2010
11:20
Pagina 26
Mindful eten
wordt van moment tot moment gestuurd door je eigen innerlijke ervaring. Jouw ervaring is uniek. Daarom ben jíj de expert. Mindful eten is niet gebaseerd op bezorgdheid over de toekomst, maar op de keuzes die voor je liggen en door je onmiddellijke ervaring van gezondheid terwijl je eet en drinkt. Mindful eten vervangt zelfkritiek door zelfkoestering. Het verandert schaamte in respect voor je eigen innerlijke wijsheid. Laten we eens een bepaalde ervaring als voorbeeld nemen. Rijdend van haar werk naar huis denkt Sally met afgrijzen aan de toespraak die ze moet houden op een grote conferentie. Om de deadline te halen, moet ze er de komende dagen aan werken. Eenmaal thuis besluit ze wat te ontspannen en tv te kijken voordat ze aan haar speech gaat beginnen. Ze gaat lekker zitten met een zak chips naast haar. Eerst eet ze er een paar, maar naarmate de tv-show een dramatisch hoogtepunt nadert, gaat ze steeds sneller eten. Als de show is afgelopen, kijkt ze naar haar schoot en ziet ze dat ze de hele zak chips heeft leeggegeten. Ze moppert op zichzelf; ze heeft haar tijd verspild en ze heeft junkfood gegeten. ‘Te veel vet en zout! Geen avondeten voor jou!’ Ze was zo in beslag genomen door het drama op de tv, had haar nervositeit over het uitstel zodanig verdoezeld, dat ze negeerde wat er gebeurde in haar hoofd, haar hart, haar mond en maag. Ze at onbewust. Ze at om onbewust te worden. Met een niet gevoed lichaam en haar hart en haar hoofd nog vol zorgen over de speech, gaat ze naar bed. Wanneer hetzelfde voorval zich opnieuw voordoet, besluit ze chips te eten, maar nu op een bewuste manier. Eerst maakt ze contact met haar hoofd. Ze merkt dat haar geest bezorgd is over een artikel dat ze beloofd had te schrijven, en zegt dat ze er vanavond mee moet beginnen. Ze maakt contact met haar hart en merkt dat ze zich wat alleen voelt, omdat haar man op zakenreis is. Daarna maakt ze contact met haar maag en lichaam, en ze ontdekt dat ze hongerig en vermoeid is. Ze heeft wat koestering nodig. Omdat ze alleen thuis is, moet ze dat zelf doen. — 26 —
Bays.MindfulEating
04-05-2010
11:20
Pagina 27
Wat is mindful eten?
Ze besluit dat ze zichzelf een klein chipsfeestje gunt. (Even ter herinnering, mindful eten geeft ons toestemming om op een speelse manier met voedsel om te gaan.) Ze haalt twintig chipjes uit de zak en legt die op een bord. Ze kijkt naar de kleur en de vorm. Ze eet één chipje, proeft de smaak. Ze wacht even, en pakt dan nog een chipje. Er is geen oordeel, geen slecht of goed. Ze ziet gewoon de kleurschakeringen van bruin en goudgeel op elk gedeelte van het oppervlak, proeft de scherpe smaak van zout, hoort de knapperigheid van elk hapje, voelt de knisperigheid die overgaat in zachtheid. Ze mijmert over het aantal chips op het bord, is zich bewust van de zon, de grond, de regen, de aardappelboer, de werknemers in de chipsfabriek, de vrachtwagen die goederen levert en ophaalt, en de winkelier die de zakken chips in de schappen heeft gelegd en haar een zak heeft verkocht. Met kleine pauzes tussen elk chipje duurt het chipsfeestje tien minuten. Als ze de chips op heeft, maakt ze weer contact met haar lichaam en gaat na of er nog een deel is dat hongerig is. Ze ontdekt dat haar mond en cellen dorstig zijn, dus ze pakt een glas sinaasappelsap. Haar lichaam zegt haar ook dat het proteïnen nodig heeft en iets groens, dus ze maakt een kaasomelet en een spinaziesalade. Na het eten maakt ze weer contact met haar hoofd, lichaam en hart. Het hart en lichaam voelen zich voldaan, maar haar geest is nog steeds vermoeid. Ze besluit om naar bed te gaan en de volgende morgen meteen te beginnen aan haar artikel, als haar geest en lichaam uitgerust zijn. Ze voelt zich nog steeds alleen, maar nu in mindere mate, omdat ze zich bewust is van alle wezens die haar levensenergie hebben gebracht door de chips, eieren, kaas en groente. Ze besluit om haar man te bellen en hem een goede nachtrust te wensen. Als ze naar bed gaat, voelen haar lichaam, geest en hart prettig aan en ze slaapt als een roos.
— 27 —
Bays.MindfulEating
04-05-2010
11:20
Pagina 28
Mindful eten
Over dit boek Dit boek is een handleiding waarmee je mindfulness kunt leren terwijl je eet. Mindfulness is een vaardigheid die iedereen kan ontwikkelen. Je kunt het op alles toepassen dat zich in je leven voordoet. Ze is niet afhankelijk van leeftijd, sekse, IQ, spierkracht, muzikaal of enig ander talent, of onze kennis van vreemde talen. Zoals met elke vaardigheid, vereist mindfulness wel oefening, toegewijde oefening, gedurende een langere periode. In tegenstelling tot andere leertypen, zoals viool spelen, merk je meteen resultaat. Als we opmerkzaam zijn met eten, dan kunnen we zelfs voedsel eten dat we niet echt lusten, en iets nuttigs in het proces ontdekken. Dit boek gaat niet over diëten of regels. Het gaat over ontdekken wat we al hebben en waardering voor alles wat we doen. Verlies je gewicht of neemt je gewicht toe als je bewust kookt en eet? Ik weet het niet. Wat je kunt verliezen, is de zwaarte van je ongelukkige geest wanneer het gaat om eten en ontevredenheid met voedsel. Wat kan toenemen, zijn de vreugde en het plezier in voedsel en eten; dat is je geboorterecht als mens. We moeten allemaal eten. Het is een fundamentele vereiste om in leven te blijven. Er zijn helaas echter een paar dagelijkse activiteiten die zo vol zitten met pijn en verdriet, met schuld en schaamte, met onvervulde verlangens en wanhoop, dat we er niet toe komen om energie aan ons lichaam te geven. Als we bewust leren eten, dan kan ons eten transformeren van een bron van lijden in een bron van vernieuwing, zelfbegrip en vreugde. Veel in dit boek heeft te maken met onszelf openstellen voor bewustzijn van lichaam en geest. Als we de basisactiviteiten van eten en drinken voluit kunnen waarderen, dan ontdekken we een oud geheim, het geheim van tevredenheid en gemak. De zenleer praat over de opwindende smaak van gewoon water. Heb je ooit veel dorst gehad? Bijvoorbeeld toen je een lange wandeling maakte, of ziek was, of zonder pauze had gewerkt tijdens een he— 28 —
Bays.MindfulEating
04-05-2010
11:20
Pagina 29
Wat is mindful eten?
te zomer. Je weet vast nog wel dat, als je er eindelijk toe kwam om wat te drinken, zelfs gewoon water heerlijk was. Als we eenmaal hebben geleerd om in het nu te blijven, kan eigenlijk elk slokje of hapje dat we nemen net zo verfrissend en heerlijk zijn. Mindful eten is een manier om een van de plezierigste dingen te herontdekken die we als mens doen. Het is ook een pad om veel prachtige activiteiten te onthullen die onder onze neus en in ons eigen lichaam gebeuren. Mindful eten heeft ook een onverwacht voordeel, we boren namelijk de natuurlijke wijsheid van ons lichaam en de natuurlijke capaciteit van ons hart voor openheid en dankbaarheid aan. In de zentraditie beoefenen we aandacht en nieuwsgierigheid en doen we onderzoek naar al onze activiteiten, ook die van proeven en eten. De zenleer moedigt ons aan om volledig het huidige moment te ontdekken door onszelf vragen als deze te stellen: Heb ik honger? Waar voel ik honger? Welk deel van mij heeft honger? Waar verlang ik werkelijk naar? Wat proef ik op dit moment? Het zijn eenvoudige vragen, maar we stellen ze maar zelden. Dit boek helpt je om een paar van deze vragen te beantwoorden en het geeft je middelen om in de toekomst antwoorden te blijven ontdekken.
Mindfulness is de beste specerij Op dit moment, tijdens het schrijven, eet ik een stukje citroentaart dat ik heb gekregen van een vriend. Hij weet hoe gek ik ben op citroentaart, en soms neemt hij er een mee van de banketbakker. Na een paar uur schrijven ben ik er klaar voor om mezelf te belonen met een stukje taart. Het eerste hapje is zalig. Romig, zoetzuur, smeltend op de tong. Als ik het tweede stukje neem, — 29 —
Bays.MindfulEating
04-05-2010
11:20
Pagina 30
Mindful eten
begin ik te denken aan wat ik straks zal gaan schrijven. De smaak in mijn mond wordt minder. Ik neem nog een hapje en sta op om mijn potlood te slijpen. Onder het lopen merk ik dat ik kauw, maar er zit bijna geen citroensmaak in het derde hapje. Ik ga zitten, ga verder met werken, en ik wacht een paar minuten. Dan neem ik een vierde hapje. Ik heb volledige aandacht voor de geur en smaak, en ik voel sensaties in mijn mond. Opnieuw heerlijk! Ik ontdek opnieuw (ik leer langzaam) dat langzaam eten, met lange onderbrekingen tussen de hapjes, de enige manier is om dat ‘eerste hapje’ te ervaren, om het cadeau dat mijn vriend mij heeft gegeven eer aan te doen. Als ik iets anders doe terwijl ik zit te eten, als ik praat, loop, schrijf, of zelfs denk, dan wordt de smaak minder of verdwijnt helemaal. Mijn heerlijke taartje is doordrenkt van het leven. Ik zou met gemak de verpakking ervan kunnen opeten. Nu komt het grappige gedeelte. Ik proefde geen citroentaart meer toen ik begon te denken. Waar dacht ik aan? Mindful eten! Toen ik dat ontdekte, moest ik grinniken. Mens zijn is meelijwekkend en grappig tegelijk. Waarom kan ik niet tegelijkertijd denken, lopen en volledig bewust zijn van de smaak van de taart? Ik kan dat niet tegelijk, omdat de geest twee functies heeft, denken en bewust zijn. Als de denkfunctie wordt aangezet, wordt de bewustzijnsfunctie uitgezet. Als de denkfunctie op volle toeren draait, kunnen we een volledige maaltijd, een hele cake, een hele bak ijs eten, en maar een of twee hapjes proeven. Als we niet proeven wat we eten, kunnen we propvol zitten, maar ons toch onvoldaan voelen. Dat komt omdat de geest en mond afwezig waren, niets proefden of genoten van wat we aten. De maag raakte vol, maar de geest en mond zijn onvoldaan en blijven vragen om eten. Voelen we ons niet bevredigd, dan gaan we om ons heen kijken en zoeken we meer of iets anders om te eten. Iedereen heeft wel eens de keukenkastjes afgezocht, de koelkast opengetrokken, op zoek naar iets. Iets anders wat wel bevrediging geeft. Het — 30 —
Bays.MindfulEating
04-05-2010
11:20
Pagina 31
Wat is mindful eten?
enige geneesmiddel tegen die fundamentele honger is gaan zitten en even, een paar minuten, volledig aanwezig zijn. Als we eten en verbonden blijven met onze ervaring en met de mensen die het voedsel hebben verbouwd en bereid, met degenen die het eten hebben opgediend, en met degenen met wie we eten, dan zullen we ons zeer bevredigd voelen, zelfs door een kleine maaltijd. Dat is het geschenk van mindful eten; herstel van ons gevoel van bevrediging ongeacht wat we wel of niet eten.
Algemene misvattingen Mensen raken in de war van het begrip mindfulness. Ze denken dat ze opmerkzaam en bewust bezig zijn als ze één ding per keer doen, zoals eten zonder te lezen, of als ze eeeerrrruuuugggg langzaam en nauwkeurig bewegen. We kunnen stoppen met lezen, het boek dichtslaan, en dan langzaam eten, maar toch niet bewust zijn van wat we eten. Het hangt ervan af wat de geest doet als we eten. Eten we gewoon of zijn we aan het denken en eten? Zit onze geest in onze mond of ergens anders? Dat is een groot verschil. Als we beginnen met beoefening van mindfulness, dan helpt het om gas terug te nemen en één ding per keer te doen. Eigenlijk kent mindful eten twee belangrijke aspecten. Dat zijn: gas terugnemen en eten zonder afleidingen. Als we beter in het nu kunnen blijven, kunnen we mindful en snel zijn. We ontdekken dat we meer mindful moeten zijn als we snel willen bewegen. Mindful zijn betekent de geest volledig, helemaal volledig, richten op wat er nu gebeurt. Als je met een groot scherp mes groente in stukjes snijdt, dan zul je je aandacht naarmate je je snijdsnelheid opvoert steeds beter op het snijden moeten richten, ervan uitgaande dat je gesteld bent op al je vingers, ook na afloop! Het is ook belangrijk dat je begrijpt dat mindful eten ook inhoudt: eten zonder gedachten. Binnen het brede gebied van mindfulness kunnen we ons bewust worden van de trekkracht — 31 —
Bays.MindfulEating
04-05-2010
11:20
Pagina 32
Mindful eten
naar gedachteloos eten en merken wanneer en hoe we in gedachten vervallen. We kunnen ook besluiten, uitgaand van de situatie en het tijdstip, hoe we eten gaan benaderen. Ik moet wel eens, als onderdeel van mijn werk als arts, een deskundigenverklaring afleggen bij de rechtbank. Stel dat ik op weg ben naar de rechtbank en dat ik geen tijd heb om te lunchen. Ik weet hoe moeilijk het is om in het getuigenbankje helder te blijven en dat de duur van een rechtszaak onvoorspelbaar is. Misschien moet ik er wel uren blijven. Ik besluit bewust om gedachteloos te eten en ik bestel een groenteburger bij een drive-in fastfoodketen, zodat ik mijn lunch in de auto kan opeten. Op zijn minst probeer ik heel bewust die speciale saus niet op mijn goeie goed te morsen. Mindfulness geeft ons bewustzijn van wat we doen, en vaak waarom we het doen.
Een gezondere relatie met voedsel opbouwen Als onze relatie met voedsel niet meer harmonieus is, verliezen we onze aangeboren vreugde van eten. Als de relatie allang is verstoord, is het gemakkelijk om te vergeten wat ‘normaal’ eten is. Beter gezegd, hoe ‘normaal’ eten was, omdat bijna iedereen als kind een natuurlijk geluk heeft ervaren en zich instinctief bewust is geweest van hoe bevredigend het was. Een gezonde relatie met voedsel heeft onder andere de volgende kenmerken: 1. Je voelt je gelukkig en volledig in het leven als je niet eet. (Voedsel is niet je enige bron van plezier en bevrediging.) 2. Als je geen honger hebt, eet je niet. 3. Je stopt met eten als je vol zit, en je kunt eten laten liggen. 4. Tussen een hongerig gevoel of denken aan eten zitten pauzes van een paar uur. Pas als het etenstijd is of als je honger krijgt, denk je er weer aan en je geniet van je eten. — 32 —
Mindful eten richt de aandacht op het hele proces van het eten – op alle smaken, geuren, gedachten en gevoelens die daarbij bovenkomen. Of je nu simpelweg meer van het leven wilt maken, overgewicht of een eetstoornis hebt, dit boek biedt het gereedschap dat het opmerkelijke verschil kan maken. Het eigen lichaam wijst de weg als je wilt uitvinden wat, wanneer en hoeveel je nodig hebt.
• • • •
In dit boek leer je hoe je: minder eet en toch voldaan bent jezelf vereenzelvigt met je gewoonten en eetpatronen beter met (je worsteling met) eten kunt omgaan ontdekt waar je werkelijk naar hongert
Jan Chozen Bays Mindful eten
‘Als je je helemaal overgeeft aan de oefeningen zoals hier beschreven, dan zul je jezelf en dr. Bays dankbaar zijn voor de nieuwe balans in je leven, zodat je vrijuit kunt genieten van eten.’ Jon Kabat-Zinn, auteur van Waar je ook gaat, daar ben je
Voorwoord Jon Kabat-Zinn
Jan Chozen Bays
Mindful eten Een gezonde en vreugdevolle relatie met voedsel
Jan Chozen Bays is arts en meditatielerares. Zij geeft trainingen in mindful eten.
ISBN 978-90-215-4839-5
NUR 443/720
Servire maakt deel uit van Kosmos Uitgevers, Utrecht /Antwerpen
Bays-Mindful eten_WT.indd 1
9
789021 548395
www.servire.nl
07-05-10 14:32
