Mindful in relatie zijn Christina Moormann
In onze samenleving staan we voortdurend onder druk. We moeten teveel en hebben teveel herrie aan en in onze kop. Waar is de stilte, de ruimte of de leegte om te Zijn en te kunnen ontvangen gebleven. Om te kunnen ontvangen van de schepping maar ook van elkaar, om zo de verbondenheid te kunnen ervaren. Gebrek aan stilte Veel psychische klachten worden mede veroorzaakt door een gebrek aan rust en stilte. Bij veel mensen staat voortdurend de TV of de radio aan en helaas wordt zelfs potentiele stille vrije tijd voortdurend opgevuld met bezigheden en allerlei activiteiten. Vooral bij relatieproblemen speelt een tekort aan stilte en aandacht een grote rol. We zouden weer meer rustig samen een uurtje naar muziek mogen luisteren terwijl we lekker tegen elkaar liggen. Of samen ergens aan de waterkant of in een bos zitten mijmeren. Maar vooral tijdens het dagelijks leven doen zich veel mogelijkheden voor om ons in de stilte te begeven. En dat kan met behulp van AANDACHT. In het boek: ‘De weg van de stilte’ beschrijft Anthony de Mello in de vorm van een verhaaltje wat stilte is: Er was eens een koning uit het oosten die naar zijn spirituele leraar ging met de volgende vraag. 'Ik ben een erg druk bezette man,’ zei hij tegen hem. ‘Kunt u me vertellen hoe ik eenheid met God kan bereiken? In één zin graag.’ En de meester zei: ‘Ik zal je antwoorden met één woord!’ ‘Wat is dat woord dan?’ vroeg de koning. ‘Stilte!’ zei de meester. ‘En hoe kan ik die stilte vinden?’ vroeg de koning weer. ‘Door meditatie,’ zei de meester. ( In het oosten betekent meditatie: stoppen met denken, voorbij alle gedachten zijn. ) ‘En wat is meditatie?’ vroeg de koning toen. ‘Stilte!’antwoordde de meester weer. ‘Hoe kom ik dan bij die stilte?’ ‘Door meditatie.’ ‘En wat is meditatie?’ ‘Stilte!’ Maar stilte bereik je niet alleen door meditatie. Stilte kun je ook bereiken door je bewust te worden van je vijf zintuigen, en dat doe je door ze met aandacht te gebruiken. Dit zal voor veel mensen vreemd overkomen maar het enige wat je hoeft te doen is met alle aandacht te kijken, te luisteren, te voelen, te ruiken en te proeven. En dat ruiken, proeven en voelen moeten we met heel ons hart of ons hele wezen doen. Zo kun je gewoon kijken naar een regenboog of een zonsondergang maar je kunt ook verrukt en verwonderd raken over dit schitterende schouwspel en het met je wezen ervàren alsof je er deel van uit maakt. Voel, kijk, ervààr. Lang geleden schreef ik de volgende regels: En ver achter die stilte is er een zien zonder ogen een horen zonder oren een waarnemen zonder enig zintuig ja….. achter deze stilte is het onwaarneembare door zijn ijlheid dichtbij en ver weg
nergens en overal maar met de tong van de ziel te proeven. ‘De hoogste openbaring is de stilte’ Lao-Tse Mindfulness De Nijmeegse hoogleraar psychiatrie Anne Speckens en haar team behandelen patiënten met dwang- en angststoornissen, depressie en burn-out met cognitieve gedragstherapie maar ook met mindfulness. Zij hebben geconstateerd dat mindfulness een positief effect kan hebben op de patiënt. Mindfulness komt oorspronkelijk uit het boeddhisme en is gebaseerd op technieken die meer dan tweeduizend jaar oud zijn. De Amerikaans Jon Kabatzinn heeft deze technieken in een moderner jasje gestoken en er de naam Mindfulness aan gegeven. Inmiddels is mindfulness over de hele wereld populair en worden er overal cursussen en trainingen gegeven. Mindfulness is in essentie: beseffen dat alles voorbij gaat. Maar ook leert het je om op een andere manier naar gedachten en problemen te kijken. Tijdens de zitsessie kun je geconfronteerd worden met je eigen innerlijke onrust en deze onderzoeken. In zijn totaliteit leer je het leven te accepteren zoals het is en minder te oordelen. Dat gaat makkelijker door meer aandacht te hebben voor het hier en nu. Het gaat om het ontwikkelen van een milde, vriendelijke grondhouding tegenover jezelf en tegenover anderen. In mijn praktijk maak ik ook gebruik van de technieken van mindfulness tijdens de relatietherapieën. Daarnaast geef ik regelmatig opdrachten mee naar huis zodat mensen zich meer bewust worden van bepaalde vastzittende patronen en die leren te doorbreken. Een heel bekend gemis in relaties is dat de een zich door de ander niet voldoende getroost en gesteund voelt. Als de ene partner verdrietig is komt de ander vaak met goede raad en troostende woorden. Meestal heeft dat weinig zin en blijft de verdrietige partner zich onvoldoende gehoord en eenzaam voelen.
In stilte de ander nabij zijnAls we onze partner ècht nabij willen zijn, dan vraagt dat om stilte enaandacht. Maar vaak denkt men dat troost te maken heeft met woorden en dat men de ander moet sussen, geruststellen of goede raad geven. Wèrkelijke troost wordt geboden in het de ander nabij willen zijn. Van jezelf accepteren ‘dat je er alleen maar kunt zijn’ voor de ander. Dat eist dat je zelf stil kunt zijn en op zo’n moment kun je heel sterk je eigen grenzen ervaren. Je voelt je machteloos omdat je niets van andermans verdriet weg kunt nemen. Je ervaart dat woorden tekort schieten en dat je zelf met stomheid geslagen bent. Als je je openstelt en je in de stilte van het moment durft te begeven, zul je ervaren dat er iets verandert, alsof er bij de ander al een zekere verlichting optreedt. Vooral de stilte in jezelf is een voorwaarde om te kunnen luisteren, om je op je partner af te kunnen stemmen. Dit vraagt om een durven toelaten van alles wat er in die stilte naar boven kan komen. Vaak is het angst voor dit soort stilte waardoor men de rust en het geduld niet op kan brengen om er ècht voor de ander te zijn. Meestal is het zo dat men slechts dàn de ander liefdevol en accepterend benaderen kan, als men ook voor zichzelf liefdevol, mild en accepterend kan zijn. Wie voor zichzelf hard en streng is en zijn eigen gevoelens en emoties niet kan toelaten, kan deze houding meestal ook niet voor zijn partner of medemens opbrengen. Het is belangrijk dat je gevoelens er gewoon mogen zijn. Je negeert ze niet,
maar zwelgt er ook niet in. Deze evenwichtige manier van omgaan met je emoties ontstaat wanneer je je realiseert dat je emoties hebt of voelt, maar dat je ze niet bènt. Je plaatst je ervaringen in een breder perspectief. Ook is het goed om je gevoelens en gedachten te observeren zoals ze zijn, zonder dat je ze probeert te onderdrukken of te negeren. Pijn negeren is nooit goed, maar je laten opslokken door gevoelens is ook niet goed. Ze met aandacht bekijken en vooral in het hier en nu blijven is het allerbeste.Wat in moeilijke en pijnlijke situaties helpen kan is het volgende: Adem diep in en uit en voel wat je voelt, precies zoals het is zonder te oordelen of de pijn te negeren of te overdrijven. Sta stil bij wat je voelt. Open je hart voor die gevoelens met aandacht en kalmte. Accepteer dit moment volledig zoals het is zonder te denken of te oordelen. Realiseer je dat gevoelens komen en gaan. Ook moeilijke of uiterst pijnlijke gevoelens gaan weer voorbij. En tenslotte bén je niet je gevoelens, maar je hébt ze slechts. Concentratie oefening Tijdens een sessie waarin beide partners veel pijn en verdriet ervaren doe ik wel eens een concentratie oefening met ze. Het kan voorkomen dat een partner zich door de ander afgewezen voelt maar dat dit in deze verhouding totaal niet aan de orde is. Dat de een bijvoorbeeld beloofd heeft een avond samen uit te gaan en dat er door werkomstandigheden toch weer iets is tussengekomen waardoor de avond niet door kan gaan. Als zoiets vaker en ooit op een dieper niveau is voorgekomen kan het zijn dat de ander zich afgewezen voelt. De volgende oefening kan voor beiden zinvol zijn: ‘Sluit je ogen en richt je aandacht op je ademhaling. Haal diep de adem naar binnen en voel hoe je buik en borstkast zich opzetten. Doe dit een paar maal op je eigen manier en je eigen tempo. Richt dan je aandacht op je voeten en voel hoe ze op de grond staan, voel je tenen maar voel ook de bloedsomloop. Richt dan je aandacht op je handen en voel de bloedpuls in de puntjes van je vingers.Stel je dan, vanuit deze ontspannen positie, eens voor dat je ergens samen op een duintop zit uit te kijken naar de zee. De lucht boven de zee is oranje gekleurd en de zon is aan het ondergaan. Je zit daar samen in stilte en ieder voelt zijn eigen pijn, verdriet en gemis. Voel dit maar en laat het er zijn. Oordeel er vooral niet over, jouw verdriet is nu eenmaal jouw verdriet. Voel je verdriet maar in je hele lichaam, voel en laat zijn. Stel je dan voor dat je verdriet als een luchtballon door de wind wordt meegevoerd. Je ziet de ballon richting zee en ondergaande zon drijven. Kijk nu eens aandachtig vanaf deze afstand naar dat verdriet. Kijk en voel. Is er misschien iets veranderd of zijn er gedachten bij je op gekomen? Oordeel niet. Laat nu in gedachten de ballon vervagen in de ondergaande zon en zie hoe de zon langzaam helemaal wegzakt in de zee. Je ziet de zon niet meer maar hij is er nog wel. Kijk elkaar dan eens heel aandachtig aan, kijk in elkaars ogen. Kijk alsof je ze voor de eerste keer ziet. Laat dan langzaam het beeld van elkaar op deze plek in de duinen vervagen. Richt nu je aandacht weer op je ademhaling en beweeg je voeten heen en weer. Knijp je handen samen en open dan langzaam je ogen.’ Na deze oefening komt het voor dat echtelieden elkaar aankijken en dat ze een heel andere blik in de ogen hebben. We praten er niet over. We laten het effect in stilte Zijn.
Aandacht voor boosheid Boosheid, woede en agressie zorgen voor grote problemen en verwijdering binnen een relatie. Tijdens een sessie komt er vaak veel opgekropte boosheid naar boven en zijn de verwijten naar elkaar niet gering. Toch kunnen partners vrij snel leren om de boosheid in juiste proporties te gaan zien en te ervaren. In eerste instantie is het belangrijk dat je zelf meteen de eerste boosheid waarneemt en voelt. Als de boosheid meteen in het NU waargenomen wordt, is hij nog in juiste verhouding en passend bij de situatie. Neem het voorbeeld van Jezus die boos de marktlui uit de tempel verdreef en hun tafels omver wierp. Een zeer begrijpelijke reactie. De waargenomen boosheid mag zijn gezonde werk doen, maar let op de mate waarin je het uit. Meestal gaat dat vanzelf omdat de boosheid nog authentiek is en niet opgepot. Opgekropte boosheid veroorzaakt vaak zowel lichamelijke als psychische klachten bij mensen en dan kunnen ze soms ineens ‘door het lint gaan’. Soms is het nog erger en kan iemand buiten zichzelf raken van woede.Boosheid meteen in het NU herkennen en uiten geeft veel ruimte en voorkomt veel ellende. Je kunt dan gedachten en gevoelens tegenover elkaar uiten zodra ze bij je opkomen. Boosheid uiten is in wezen het aangaan van een confrontatie. En het aangaan van een confrontatie is juist een investering in de relatie. Het durven aangaan van confrontaties is zelfs een eerste vereiste in een goede gelijkwaardige relatie. En of dat nu een partner relatie, familierelatie of collegiale relatie is, maakt niet uit. En ook al komen daar emoties bij kijken, ook dat is oké. Wees maar eens gewoon boos, zoals Jezus in de tempel, daar knap je lekker van op. En dat kan zeer bevrijdend werken.Boeiend is dat mensen die leren hun boosheid in het NU te herkennen en te uiten uiteindelijk merken dat ze steeds minder boos worden. De vrijheid die ze ervaren omdàt ze boos mogen worden, vermindert de boosheid al of neemt ze soms zelfs helemaal weg. In wezen werkt het uiten van boosheid bevrijdend en bevrijdt het ons van veel onnodige boosheid. Maar helaas gaat het bij veel stellen anders en is er teveel boosheid opgepot. Dan is er meer voor nodig. Tijdens de therapiesessie laat ik beide partners eerst hun boosheid naar elkaar uiten. Dan vraag ik de ander of hij alleen wil luisteren en niet wil tegenspreken. Ik zeg dat het dan niet om de waarheid gaat maar om de aandacht en het luisteren. Later doe ik met beiden de bovenstaande oefening die dan meer op boosheid gericht is. Meestal sluit ik de sessie af met zo’n oefening en wordt er niet meer over gesproken. En tijdens de volgende sessie vraag ik altijd hoe de dingen van de vorige sessie op ieder ingewerkt hebben. Dan hoor ik regelmatig dat men wat meer vanaf een afstand naar zijn boosheid of verdriet kan kijken. Vaak identificeren partners zich dan minder met de boosheid en pijn, ze kunnen meer relativeren. En dat maakt al veel uit. Opdrachten voor thuis Meestal geef ik mensen tijdens een therapieproces ook opdrachten mee voor thuis. Het gaat er ten slotte om dat ze langzaam veranderen. En wanneer ze er thuis ook mee bezig zijn en aandacht hebben voor bepaalde dingen dan verloopt het proces sneller en worden de veranderingen meer geïntegreerd in het dagelijks leven. En dat is uiteindelijk ook de bedoeling. Juist in periodes van relatiecrisis, depressie, burnout, overspannenheid, oververmoeidheid of het verwerken van een groot verlies heeft iemand het contact met de natuur en de stilte zo hard nodig.
Tijdens een therapiegesprek vraag ik regelmatig aan een echtpaar: ‘Trekken jullie wel eens de natuur in en sta je ook stil bij iets om te kijken en te genieten?’ Maar al te vaak heeft men daar geen tijd voor oftewel men neemt er de tijd niet voor, of men realiseert zich de mogelijkheid niet eens. Bijna altijd adviseer ik mensen om meer naar buiten te gaan, om elke dag minimaal een half uur samen te lopen of te fietsen. Vaak moeten ze over een drempel heen omdat ze niet gewend zijn om zomaar zonder doel iets te ondernemen. Maar als ze deze opdracht serieus nemen, blijkt na een korte periode al hoe verknocht ze aan deze uitjes raken. Juist in gevallen van relatietherapie geef ik deze adviezen. Meestal is het goed dat men samen iets gaat ondernemen, maar het komt ook voor dat, in verband met ieders autonomie, het belangrijker is dat betrokkenen er een periode apart op uit trekken. In enkele gevallen vraag ik zelfs of hij/zij zijn ervaringen wat aandacht betreft wil bijhouden in een dagboekje. Dit brengt een bewustwordingsproces op gang, men krijgt meer oog voor details en het wezenlijke, gaat de klemtoon verleggen en geleidelijk aan worden er andere keuzes gemaakt. Zo stel je jezelf ook makkelijker in de gelegenheid om rust en stilte te ervaren. Je kunt je dan verbonden voelen met dat wat is. Zo’n stilte-ervaring geeft je leven diepte en rijkdom en daarnaast zullen problemen veel minder belangrijk worden omdat je je er niet meer mee identificeert. Aandacht voor je zintuigen Een andere waardevolle opdracht is om je tijdens een wandeling bewust te worden van je vijf zintuigen, en dat doe je door ze te gebruiken. Dit zal op veel mensen misschien vreemd overkomen maar het enige wat je hoeft te doen is horen, ruiken, proeven, voelen en kijken. En dit moet je doen met al je aandacht, heel je hart. Echt zien zit hem in de manier waarop je kijkt. Zie die gewone boom, kijk naar de stam, de takken en de bladeren die bewegen in de wind. Kijk met heel je wezen. Luister naar het geritsel, hoor het ruisen van de wind en snuif de geur op. Haal een paar keer diep adem en zuig de lucht diep naar binnen tot in de uiterste puntjes van je longen. Blijf diep ademen en kijk nog eens opnieuw naar dit machtige stuk schepping. Kijk alleen maar! Observeer. Ruik en luister. Lik eens de druppels van een blad en knabbel erop en proef de smaak ervan. Door op deze manier met alle aandacht je zintuigen te gebruiken kom je vanzelf uit bij stilte en meditatie, dan ben je voorbij de woorden en gedachten. Het kan zijn dat je aanvankelijk nog sterk in je hoofd zit, dat gedachten je niet loslaten. Maar hoe vaker je zo’n oefening doet des te eerder zul je merken dat je je zomaar verbonden voelt met wat je ziet. Of dat je ontroerd bent door dat wat je ziet. Dan zie je niet alleen iets, maar dan ervààr je het ook. En zo kan het zijn dat je op een gegeven moment achter de dingen kunt kijken, ze in groter perspectief ziet. Zo kunnen we leren om beter gebruik te maken van onze zintuigen maar vooral ook om meer de stilte te kunnen ervaren. Dit zal ongetwijfeld een heilzame werking op ons psychisch en lichamelijk welzijn hebben en zeker ook op onze relatie. Aandacht stelt ons makkelijker in staat om het oude onbruikbare los te laten en in te ruilen voor het nieuwe, de weg naar binnen en naar de stilte. Freud heeft er al op gewezen dat, in perioden van depressie, melancholie en impasse, het uiterlijke leven misschien een lege indruk maakt, maar dat er tegelijkertijd innerlijk op volle snelheid wordt gewerkt. Daar voeg ik aan toe dat veel mensen meer intrinsieke waarden krijgen. Ze krijgen meer oog voor elkaar, meer oog voor de kinderen, meer oog voor het wezenlijke. Ze lassen meer rustpunten in om aandacht voor elkaar te hebben maar ook voor zichzelf om de blik naar binnen te richten. Ze kiezen voor de Stilte.
