Voedings- en beweeginterventie voor Turkse en Marokkaanse vrouwen

DRAAIBOEK Gezonde Leefgewoonten Westerpark Voedings- en beweeginterventie voor Turkse en Marokkaanse vrouwen

Colofon Uitgave: GGD Amsterdam, cluster EDG, mei 2006 Auteurs: Dr. Ir. H. van ‘t Riet, J. de Boer EDG-reeks: 2006/1 ISBN-10: 90-5348-141-9 ISBN-13: 978-90-5348-141-7 Grafische verzorging: Stadsdrukkerij Amsterdam N.V. Dit project is mede mogelijk gemaakt door financiële ondersteuning van ZonMw en het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB). Stadsdeel Westerpark is samenwerkingspartner.

Draaiboek Gezonde Leefgewoonten Westerpark

Inhoudsopgave

1. Project Gezonde Leefgewoonten Westerpark

5

5 5

1.1 1.2

Achtergrond en probleemstelling Doel en Indeling draaiboek

2. ‘Gezond Kopen, Gezond Koken’ een voedingsinterventie voor Turkse en Marokkaanse vrouwen

2.1 2.2 2.3 2.4 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4 2.5 2.5.1 2.5.2 2.5.3 2.6

Doel Deelnemers Informatiebijeenkomst Winkelrondleiding Doel en opzet Supermarktrondleiding Rondleiding in de Turkse of Marokkaanse winkel Nabespreking en evaluatie Kookbijeenkomsten Doel en opzet Eerste kookbijeenkomst Tweede kookbijeenkomst Organisatie

7 7 7 7 8 8 8 9 9 10 10 11 12 12

3. “Samen bewegen” voor Turkse en Marokkaanse vrouwen

15

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5

15 15 15 15 16

Literatuur

Bijlage A Bijlage B1 Bijlage B2 Bijlage C1 Bijlage C2 Bijlage D Bijlage E Bijlage F

Doel Deelnemers Informatiebijeenkomst Aerobicslessen Organisatatie

19

Evaluatievragen winkelrondleiding Marokkaanse gerechten, warme maaltijd Marokkaanse gerechten, zoet Turkse gerechten, warme maaltijd Turkse gerechten, zoet Evaluatievragen 1e kookbijeenkomst Evaluatievragen 2e kookbijeenkomst Bewegen in het dagelijks leven


21 23 25 27 29 31 33 35


1. Project Gezonde Leefgewoonten Westerpark

1.1

Achtergrond en probleemstelling

Overgewicht komt steeds vaker voor in Nederland en kan leiden tot verschillende gezondheidsklachten, zoals gewrichtsklachten, ademhalingsproblemen, hart- en vaatziekten, kanker en diabetes (Gezondheidsraad, 2003). De belangrijkste reden waarom overgewicht tegenwoordig vaker voorkomt is doordat we minder zijn gaan bewegen. Er zijn aanwijzingen dat onder bepaalde specifieke bevolkingsgroepen overgewicht vaker voorkomt dan bij andere bevolkingsgroepen. Zo blijkt dat onder Turkse en Marokkaanse vrouwen overgewicht vaker voorkomt dan onder autochtone vrouwen (Dijkshoorn, 2002). De GGD Amsterdam is in 2003 gestart met het project “Gezonde Leefgewoonten Westerpark”. Dit community-project bestond uit een aantal fasen: (1) Het vormen van een lokale projectorganisatie, (2) het uitvoeren van een probleemanalyse, (3) het ontwikkelen van interventies, (4) het implementeren en monitoren van deze interventies en (5) een proces- en effectevaluatie. Het project richt zich op Turkse en Marokkaanse vrouwen in het stadsdeel Westerpark in Amsterdam. Daarbinnen richt dit project zich met name op moeders tussen 25 en 45 jaar, omdat de indruk bestaat dat overgewicht vaak in deze levensfase ontstaat, maar ook omdat door bewustwording en gedragsverandering in deze leeftijdsgroep veel gezondheidswinst te behalen valt. Uit de probleemanalyse bleek dat overgewicht door Turkse en Marokkaanse vrouwen als een probleem wordt gezien. Zowel ongezonde voedingsgewoonten als een gebrek aan lichaamsbeweging bleken de geïnterviewde vrouwen en sleutelinformanten als oorzaak te zien. De vrouwen waren zeer geïnteresseerd in bewegingsactiviteiten en in mindere mate in voorlichting over gezonde voeding. Het aantal voor deze doelgroep geschikte bewegingsactiviteiten in de wijk was beperkt. Bij een groot deel van de vrouwen bestond bereidheid tot actieve participatie in het project. Ook bleek er voldoende draagvlak te zijn voor het project bij het Stadsdeel Westerpark en de Stichting Welzijn Westerpark (van ’t Riet et al., 2005). Dit vormde een goede basis voor het ontwikkelen, implementeren en monitoren van interventies. De interventies of delen ervan zullen ook bruikbaar zijn voor andere groepen waarbij overgewicht een probleem vormt. Dit draaiboek is bedoeld om de ontwikkelde interventies overdraagbaar te maken naar andere stadsdelen of gemeenten.

1.2

Doel en indeling draaiboek

Dit draaiboek beschrijft de opzet van de twee uitgevoerde interventies, waarvan één ter bevordering van meer bewegen en één ter bevordering van gezonder eten. Het is een praktische handleiding voor functionarissen gezondheidsbevordering, GVO-ers, diëtisten en sportleiders, die activiteiten willen organiseren ter bevordering van gezonde leefgewoonten bij Turkse en Marokkaanse vrouwen. Het draaiboek bestaat uit twee delen. Hoofdstuk 2 beschrijft de interventie “Gezond kopen, gezond koken”, die bestaat uit winkelrondleidingen en kookbijeenkomsten voor Turkse en Marokkaanse vrouwen. Hoofdstuk 3 beschrijft de interventie “Samen bewegen”, die bestaat uit aerobicslessen voor Turkse en Marokkaanse vrouwen. Voor beide interventies worden het doel, de organisatie en de inhoud van de bijeenkomsten beschreven. Daarnaast wordt aandacht besteed aan de methode van evaluatie.



2. ‘Gezond kopen, gezond koken’ een voedingsinterventie voor Turkse en Marokkaanse vrouwen 2.1 Doel De meeste Turkse en Marokkaanse vrouwen weten wat een gezond voedingspatroon inhoudt: gevarieerd eten, niet te vet en niet te zoet. Echter, het ontbreekt hen vaak aan praktische kennis om dit thuis toe te passen. Veel vrouwen willen vanwege de smaak de bereidingswijze van traditionele gerechten niet veranderen. De wensen van andere gezinsleden spelen daarbij een belangrijke rol (Riet et al., 2005). De interventie “Gezond kopen, gezond koken” heeft als doel het vergroten van praktische kennis van voeding en het vergroten van vaardigheden om deze kennis toe te passen in dagelijkse situaties. De veranderingen in voedingsgedrag kunnen zowel onder de doelgroep als daarbuiten (bijvoorbeeld onder gezinsleden) bijdragen aan een gezonder voedingspatroon en een vermindering van de kans op overgewicht. De interventie bestaat uit drie bijeenkomsten; één winkelrondleiding en twee kookbijeenkomsten. Er zijn afzonderlijke bijeenkomsten voor Turkse vrouwen en voor Marokkaanse vrouwen, vanwege de verschillen in voedingspatroon en taal.

2.2

Deelnemers

Aantal deelnemers Aan een supermarktrondleiding of kookbijeenkomst kunnen maximaal acht vrouwen deelnemen. Meer deelnemers is niet wenselijk, omdat de diëtist dan niet meer kan ingaan op individuele vragen van de vrouwen. Dit moet de vrouwen duidelijk verteld worden, omdat zij geneigd kunnen zijn om hun kinderen of vriendinnen mee te nemen naar de rondleidingen en kookbijeenkomsten. Ook zijn kinderwagens onhandig, omdat klanten moeilijk kunnen passeren wanneer deze in het gangpad van een supermarkt staan.

Werving Persoonlijke werving via een sociaal-cultureel werker, een Voorlichter Eigen Taal en Cultuur (VETC-er) of een andere contactpersoon is een goede manier om de vrouwen op de hoogte te brengen van de interventie. Dit kan ondersteund worden met een folder, affiche of een brief in de eigen taal. Daarnaast kunnen vrouwen door hulpverleners, bijvoorbeeld huisartsen, geattendeerd worden op de interventie. In het project ‘Gezonde Leefgewoonten Westerpark’ is de werving vooral via sociaal-cultureel werkers uit buurtcentra verlopen. Via bestaande bijeenkomsten in buurtcentra kunnen zij de Marokkaanse en Turkse vrouwen op de hoogte brengen van de interventie. De vrouwen kunnen zich in het buurthuis inschrijven voor deelname aan de drie sessies. De GGD heeft samen met de sociaal-cultureel werkers uit de betrokken buurtcentra en het hoofd van de afdeling Voedingsvoorlichting en Dieetadvisering van de Thuiszorgorganisatie een planning gemaakt voor de uitvoering van een aantal interventies.

Eigen bijdrage deelnemers De vrouwen in ons project hebben niet betaald voor hun deelname aan de interventie. Een eventuele eigen bijdrage van de vrouwen moet laag blijven (€0,50 of €1 per bijeenkomst), zodat er geen financiële drempel voor deelname ontstaat.

2.3

Informatiebijeenkomst

Het informeren van de vrouwen over de interventie kan in een aparte bijeenkomst, tijdens een bestaande bijeenkomst in het buurtcentrum of van een zelforganisatie of tijdens het eerste deel van de winkelrondleidingsessie. Aangezien het in een supermarkt druk kan zijn, is het handig om deze introductie elders te laten plaatsvinden. Dit kan in het buurthuis of cultureel centrum waar ook de kookbijeenkomsten zullen plaats vinden of op een lokatie in de buurt van de supermarkt/winkels die bezocht worden. In de bijeenkomst wordt informatie gegeven over het doel en de opzet van de interventie. Ook wordt praktische informatie over de bijeenkomsten gegeven (duur, eigen bijdrage/kosten, mogelijkheden van


kinderopvang, presentie, afmelden bij verhindering). Ten behoeve van de inhoud van de interventie wordt gevraagd naar de winkels waar vrouwen boodschappen doen, naar de overwegingen van vrouwen bij de keuze van ingrediënten/producten en naar gerechten die vaak bereid worden. De informatie die de vrouwen geven over de winkel en de producten/gerechten biedt de diëtist een handvat om tijdens de rondleiding én tijdens de kookbijeenkomsten informatie op maat te bieden.

2.4

Winkelrondleiding

2.4.1 Doel en opzet Tijdens de winkelrondleiding worden de Turkse en Marokkaanse vrouwen door een diëtist (met eventueel een tolk) rondgeleid langs de verschillende schappen in een supermarkt en een Turkse of Marokkaanse winkel. Doel is om vrouwen te informeren over gezondere alternatieven voor veel gebruikte producten en hen te stimuleren in de toekomst bewuster boodschappen te gaan doen. De diëtist bespreekt het lezen van etiketten en laat de vrouwen de ingrediënten en voedingswaarde van producten met elkaar vergelijken. Het is de bedoeling dat er een gesprek plaatsvindt tussen de diëtist en de vrouwen.

Keuze van de winkels De winkelrondleidingen vinden plaats in winkels waar de Turkse en Marokkaanse vrouwen regelmatig komen. Vaak is dit zowel een Turks/Marokkaanse winkel als een Nederlandse supermarkt. Deze twee winkels mogen voor de rondleiding niet te ver uit elkaar liggen. Vervolgens kan de functionaris gezondheidsbevordering/GVO-er contact opnemen met het management van de te bezoeken winkel(s) om toestemming voor de rondleiding te verkrijgen, afspraken te maken over data en tijdstippen en mogelijke beperkingen te bespreken. Meestal is het moeilijker om toestemming te krijgen van een supermarkt dan van een Marokkaans/Turkse winkel. Supermarkten hebben een uitgebreide hiërarchie waardoor het enige tijd kan duren voordat de verantwoordelijke is bereikt. Bij een Turks/Marokkaanse winkel is dit veel makkelijker, omdat de bedrijfsleider/eigenaar vaak in de winkel werkt. Ideaal is wanneer de diëtist voor de rondleiding in de betreffende winkels is geweest om een idee te krijgen voor de indeling van de rondleiding. Een supermarktrondleiding kan het beste ‘s ochtends plaatsvinden, omdat er dan minder klanten zijn en er genoeg ruimte is voor de diëtist en de groep vrouwen om enige tijd bij een artikel in het gangpad te blijven staan.

2.4.2 Supermarktrondleiding De diëtist gaat langs alle schappen van de supermarkt en vraagt bij elk schap of er producten in staan die de vrouwen veel gebruiken. De diëtist vraagt bij veel gebruikte producten aan de vrouwen of zij weten welke van deze producten minder gezond zijn vanwege het suiker- of vetgehalte. Daarbij geeft de diëtist informatie over het suiker- en vetgehalte van het product en over de gebruikswijze. Ook laat zij de vrouwen producten vergelijken aan de hand van het lezen van etiketten met productinformatie, zodat zij zelf de verschillen tussen een gezond en een minder gezond product kunnen ontdekken. In een supermarkt bevatten veel producten deze etiketten met productinformatie. Dit is niet het geval in de Turkse/Marokkaanse winkel. Het is daarom aan te raden om in de supermarkt meer tijd te besteden aan het leren lezen van etiketten dan in de Turkse of Marokkaanse winkel. In Tabel 1 staat een aantal aspecten waarop producten vergeleken kunnen worden Tabel 1: Aspecten geschikt voor productvergelijking Productvergelijking op:

Overige informatie

Soort ingrediënten

Bijvoorbeeld de aanwezigheid van varkensvlees, zoetstoffen etc.

Voedingswaarde per 100 gram of per portie

Aangegeven in Calorieën of kilojoule

Hoeveelheid vet per 100 gram of per portie

Verdeeld in verzadigde, enkelvoudig- of meervoudig-onverzadigde vetzuren en transvetzuren

Hoeveelheid koolhydraten per 100 gram of per portie

Het gedeelte suikers hiervan

Na de rondleiding door de supermarkt loopt men gezamenlijk naar de Turkse of Marokkaanse winkel.


2.4.3 Rondleiding in de Turkse of Marokkaanse winkel De rondleiding door de Turkse of Marokkaanse winkel verloopt hetzelfde als die in de supermarkt: de diëtist gaat samen met de groep vrouwen langs de verschillende schappen van de winkel waarbij er een gesprek tussen de diëtist en de vrouwen plaatsvindt. De vrouwen geven aan welke producten zij veel gebruiken en samen met de diëtist bespreken zij of deze producten al dan niet gezond zijn en wordt er gekeken naar eventuele alternatieven. Veel gestelde vragen van de Turkse en Marokkaanse vrouwen zijn: • Welke producten zijn ongezond? • Welke producten bevatten veel vet? • Welke producten bevatten gelatine en andere varkensbestanddelen? • Wat is het verschil tussen zonnebloem- en olijfolie? Een Turkse/Marokkaanse winkel heeft vaak het karakter van een kleine buurtwinkel. Het assortiment is kleiner dan dat van een grote supermarkt en niet elke productgroep is aanwezig. Het aantal producten met productinformatie op het etiket is beperkt. Daardoor kost de rondleiding minder tijd (30-40 minuten) dan de rondleiding door een supermarkt. Belangrijkste doel van deze rondleiding is om te kijken welke producten de vrouwen hier kopen, het bespreken van gezonde en minder gezonde producten en het kijken naar alternatieven voor minder gezonde producten. In de Turkse en Marokkaanse winkels kopen vrouwen vooral de volgende producten: feta, Turkse yoghurt, vleeswaren, peulvruchten, gedroogde vruchten, rijst en deegwaren.

2.4.4 Nabespreking en evaluatie Na de rondleiding is er een nabespreking, bijvoorbeeld in een buurthuis. Hier kunnen vragen aan de diëtist gesteld worden en kan dieper worden ingegegaan op producten die tijdens de rondleiding kort zijn besproken. De diëtist kan eventueel aanvullende schriftelijke informatie geven. Voorbeeld hiervan zijn informatie over het gebruik van kunstmatige zoetstoffen en E-nummers die op de aanwezigheid van varkensproducten kunnen duiden. Tevens vindt een evaluatie plaats aan de hand van de vragen uit bijlage A. De rondleiding kan als geslaagd worden beschouwd als de kennis over voeding is toegenomen en vrouwen de intentie hebben om deze kennis in het dagelijkse leven toe te passen en het aankoopgedrag te veranderen. Daarnaast is het belangrijk dat de Marokkaanse en Turkse vrouwen hun familie en vrienden betrekken bij het bewuster inkopen, omdat deze sociale steun het makkelijker maakt om veranderingen te blijven volhouden. In Tabel 2 is het verloop van de rondleiding schematisch weergegeven.


Tabel 2: Verloop van de winkelrondleiding Onderwerp

Tijd 2,5 uur

Lokatie

Besproken producten

Gesprekspunten

Doel

Introductie

5-10 min.

Buurtcentrum of buiten

N.v.t.

• Bespreken van inhoud, duur en doel van rondleiding • Vragen bespreken

• Doel bijeenkomst duidelijk maken

Rondleiding supermarkt

80-90 min

Supermarkt

Verschillende productgroepen: o.a. granen, zuivel, oliën, koek, snoep, chips, sauzen, frisdrank, etc.

• Inventariseren welke producten de vrouwen gebruiken • Bespreken welke daarvan minder gezond zijn en het geven van alternatieven • Samen leren lezen van etiketten • Producten vergelijken

+ looptijd

5 min.

• De vrouwen bewust maken van minder gezonde producten in hun huidige voedingspatroon • De vrouwen bewust maken van beschikbare gezonde alternatieven • De vrouwen leren hoe ze aan de hand van de etiketten producten kunnen vergelijken

Rondleiding Turkse/ Marok-

30-40 min

Turkse/ Marokkaanse winkel

Turkse/Marokkaanse producten: feta, yoghurt, vlees,

• Inventariseren welke Marokkaanse/Turkse producten de vrouwen gebruiken • Bespreken welke daarvan

• De vrouwen bewust maken van minder gezonde producten in hun huidige voedings-

kaanse winkel

gebak, peulvruchten etc.

+ looptijd

5 min.

Nabespreking en evaluatie

20 min

2.5

Buurtcentrum of buiten

N.v.t.

minder gezond zijn en het geven van alternatieven

patroon • De vrouwen bewust maken van beschikbare gezonde alternatieven

• Beantwoorden van vragen • Geven van aanvullende informatie • Mening over rondleiding navragen • Heeft men er iets van geleerd en gaat men er iets mee doen

• Aanvullende informatie geven • Evalueren: is het doel van de rondleiding bereikt?

Kookbijeenkomsten

2.5.1 Doel en opzet Het doel van de kookbijeenkomsten is om Turkse en Marokkaanse vrouwen bewust te maken in hoeverre hun huidige manier van koken al dan niet gezond is en hoe het gezonder kan. Dit gebeurt door de vrouwen tijdens twee bijeenkomsten een aantal traditionele Turkse of Marokkaanse gerechten te laten bereiden met daarnaast een gezondere variant en deze met elkaar te vergelijken. De twee bijeenkomsten zijn in opzet gelijk. Het enige verschil is dat er bij de tweede bijeenkomst andere gerechten worden klaargemaakt en dat de ervaringen uit de eerste bijeenkomst kunnen worden gebruikt. Wanneer bij de gezondere bereidingswijze de smaak van de gerechten behouden blijft, kunnen zij als een goed voorbeeld dienen dat gezond ook lekker kan zijn en weten de vrouwen hoe ze de gezondere varianten zelf kunnen klaarmaken.

Marokkaanse en Turkse gerechten Over het algemeen zijn de Marokkaanse en Turkse keuken gezond: er wordt veel groente gebruikt en weinig verzadigd vet. In de bijeenkomsten wordt daarom meer aandacht besteed aan het aanpassen van de gebruikte hoeveelheden dan aan het soort ingrediënten. Zo wordt er in Marokkaanse gerechten als tortilla’s en pannenkoeken vaak veel olie gebruikt. De diëtist kan dan voorstellen de gezondere varianten met minder olie klaar te maken. Bijlagen B en C bevatten de recepten van traditionele Marokkaanse en Turkse gerechten die kunnen worden bereid. Er staan zowel voorbeelden van hoofd- als bijgerechten.

10


Kookruimte De kookruimte moet plaats kunnen bieden aan een groep van acht vrouwen die meerdere gerechten tegelijkertijd kunnen klaarmaken. Dat houdt in dat er genoeg tafelruimte en kookpitten moeten zijn. Verder hoort er in een kookruimte een goede afzuiginstallatie, oven, pannen, bestek en afwasmogelijkheden te zijn. Het kan zijn dat de Turkse of Marokkaanse vrouwen gebruik maken van speciaal keukengerei zoals een hogedrukpan. Bij een introductiebijeenkomst kan hier naar gevraagd worden zodat de vrouwen zelf aanvullend keukenmateriaal kunnen meenemen als dit nodig is. De belangrijkste benodigdheden zullen in een speciaal voor groepen ingerichte kookruimte aanwezig zijn.

2.5.2 Eerste kookbijeenkomst In Tabel 3 staat een overzicht van het verloop van een kookbijeenkomst. Tabel 3: Verloop van kookbijeenkomst Onderwerp

Tijd 2,5 uur

Lokatie

Gerechten

Gesprekspunten

Doel

Introductie

15 min.

Kookruimte of vergaderruimte

N.v.t.

• Introductie door diëtist: • Uitleg opzet van koken • Wie doet wat?

Doel en werkwijze aan iedereen duidelijk maken

Koken

90 min

Kookruimte

4 traditionele Marokkaanse of Turkse gerechten + 4 gezondere varianten (Bijlagen B en C)

• Bereiden van 4 traditionele gerechten • Bereiden van 4 gezondere varianten. • Aanwijzingen door diëtist

Praktisch gezonder

Proeven en

leren koken

20 min


Zie boven

• Proeven en vergelijken van gekookte gerechten • Welke gezondere alternatieven zijn lekker, welke niet?

Inventariseren voor welke gerechten geslaagde gezondere alternatieven zijn

Nabespreking

15 min


N.v.t.

• Was de bijeenkomst geslaagd? • Wat heeft men geleerd? • Gaat men dit thuis toepassen? • Afspraken voor volgende bijeenkomst.

Nagaan of de interventie succesvol was

Afwassen en opruimen

10 min

Kookruimte

N.v.t.

N.v.t.

Keuken weer netjes achterlaten

vergelijken

Introductie Voor aanvang van het koken bespreekt de diëtist de opzet van de bijeenkomst. Ze vertelt dat de vrouwen samen vier gerechten moeten bereiden op de traditionele manier. Daarnaast wordt van elk gerecht een gezondere variant bereid. Na afloop worden beide gerechten met elkaar vergeleken. Het is belangrijk dat er op gelet wordt dat dit gesprek voor aanvang van het koken plaatsvindt, anders beginnen de vrouwen mogelijk direct met koken zodra ze binnenkomen in de kookruimte. Wanneer dit gebeurt zijn er mogelijk te weinig ingrediënten over voor de gezondere varianten, waardoor deze niet meer allemaal kunnen worden klaargemaakt.

Het koken Tijdens een kookbijeenkomst van 2,5 uur kunnen er tenminste vier verschillende gerechten worden klaargemaakt. Met een groep van acht vrouwen kan in groepjes van twee worden gewerkt. Onze ervaring leert dat de Turkse en Marokkaanse vrouwen deze taken zelf verdelen. Tijdens het koken bespreken de vrouwen met de diëtist hoe de gezondere versies bereid moeten worden. De diëtist houdt in de gaten of dit lukt door op de hoeveelheid gebruikte olie, vet en suiker te letten, met name bij de bereiding van de gezondere varianten.


11

Proeven, vergelijken en evaluatie Er worden acht gerechten gekookt; vier traditionele en vier gezonde varianten. Het is de bedoeling om deze gerechten gezamenlijk te proeven en de volgende punten te bespreken: • Was het moeilijk(er) de gezonde variant te bereiden in vergelijking tot het traditionele gerecht? • Smaakt de gezondere variant anders? • Zo ja, is de smaak slechter of juist beter? • Wat vindt u lekker of minder lekker aan de gezondere variant? • Wat denk u dat uw familie of vrienden van de gezondere variant vinden? • Bent u van plan de gezondere variant in de toekomst thuis te bereiden? • Zo niet, wat zijn dan de belemmeringen om dit te doen? • Wat vonden jullie van de kookbijeenkomst? Wat hebben jullie geleerd? In Bijlage D staat een vragenlijst die voor de evaluatie gebruikt kan worden.

Afspraken voor tweede bijeenkomst Tijdens de nabespreking worden er praktische afspraken gemaakt voor de tweede kookbijeenkomst over de gerechten die bereid gaan worden, de boodschappen en de voorbereidingen.

2.5.3 Tweede kookbijeenkomst Introductie en nabespreking van de eerste kookbijeenkomst Als eerste wordt er nogmaals besproken wat de vrouwen van de vorige bijeenkomst vonden en of het de vrouwen gelukt is het geleerde in praktijk te brengen. Zo kan het zijn dat de vrouwen thuis op problemen zijn gestuit door bijvoorbeeld gezinsleden die de gezondere bereidingswijze niet accepteerden. Misschien dat een andere aanpak dan beter is, bijvoorbeeld door veranderingen thuis geleidelijk door te voeren en niet meteen op een andere manier van koken over te stappen. Het bespreken van dit soort zaken en het gezamenlijk zoeken naar oplossingen is belangrijk voor de betrokkenheid en motivatie. Zo is er een grotere kans dat zij het geleerde toepassen.

Het koken Tijdens de tweede kookbijeenkomst worden eveneens acht gerechten klaargemaakt: van vier gerechten een traditionele en een gezondere variant. De keuze van de gerechten verschilt van de eerste bijeenkomst. Zo zou men er voor kunnen kiezen deze bijeenkomst de nadruk meer te leggen op bijgerechten, zoals toetjes en gebak, in plaats van hoofdgerechten. De ervaring leert dat het koken sneller gaat dan bij de eerste bijeenkomst; alle deelnemers weten waar ze alles kunnen vinden en de taakverdeling uit de eerste bijeenkomst kan in grote lijnen worden aangehouden.

Proeven, vergelijken en evaluatie Nadat de gerechten zijn geproefd en met elkaar vergeleken vindt er een evaluatie an de hand van de vragenlijst uit bijlage E. Er kan ter afsluiting een folder worden meegegeven met productinformatie en informatie over de kookbijeenkomsten.

2.6

Organisatie

Taakverdeling Bij het organiseren van de interventie zijn betrokken: 1. Een coördinator van de bijeenkomsten, bijvoorbeeld een functionaris gezondheidsbevordering van een GGD of thuiszorginstelling; 2. Een VETC-er of sociaal-cultureel werker voor het contact met de doelgroep; 3. Een diëtist.

De taakverdeling is als volgt: 1. Functionaris gezondheidsbevordering/GVO-er • Planning van de winkelrondleiding en kookbijeenkomsten; • Inhoud, plaats, duur en doel van de bijeenkomsten met de diëtist bespreken; • Werving, inhoud en doel van de bijeenkomsten bespreken met de sociaal-cultureel werker; • Afspraak maken met de Turks/Marokkaanse winkel en supermarkt; • Het regelen van een ruimte in een buurthuis waar een introductiebijeenkomst, kookbijeenkomst en een evaluatie/nabespreking kan worden gehouden; • Het zorgen voor een vertaler of tolk (wanneer nodig).

12


2. VETC-er/Sociaal-cultureel werker • Werven van acht Marokkaanse of Turkse vrouwen per bijeenkomst; • Onderhouden van contacten met de doelgroep (telefonisch, mondeling etc.); • Onderhouden van contact met functionaris gezondheidsbevordering/GVO-er. 3. Diëtist • Afspraak maken met de functionaris gezondheidsbevordering over de planning van de interventie; • Inhoud van de interventie voorbereiden; • Uitvoering van de bijeenkomsten; • Meenemen van eventuele aanvullende schriftelijke informatie naar de bijeenkomsten.

Tijdsplanning Er moet weinig tijd zitten tussen het informeren van de Marokkaanse en Turkse vrouwen over de supermarktrondleiding en de rondleiding zelf, bijvoorbeeld een week. Vervolgens kunnen de kookbijeenkomsten ongeveer één en twee weken na de winkelrondleiding worden gehouden.

Kosten Tabel 4 geeft de kosten weer van de organisatie van de voedingsinterventie. Tabel 4: Kosten voedingsinterventie ‘Gezond kopen, gezond koken’ Type kosten

Omschrijving

Bedrag/uren

Materiële kosten

• Brief aan winkels • Uitnodiging voor doelgroep • Informatiefolder voor doelgroep

E 10 E 15 E 50

Personeelskosten

• Functionaris gezondheids bevordering: - voorbereiding - uitvoering - evaluatie • Contactpersoon doelgroep • Diëtist: - voorbereiding - uitvoering • Tolk/vertaler (indien nodig)

Supermarktrondleiding

2 uur 3 uur 1 uur 1 uur 1 uur 3 uur 3 uur

Twee kookbijeenkomsten Materiële kosten

• Uitnodiging voor doelgroep • Ingrediënten voor het koken • Huur kookruimte

Personeelskosten

• Functionaris gezondheids bevordering: - voorbereiding - uitvoering - evaluatie • Contactpersoon doelgroep • Diëtist: - voorbereiding - uitvoering • Tolk/vertaler (indien nodig)

E 15 E 80 E 100

1 uur 6 uur 1 uur 1 uur 1 uur 6 uur 6 uur

Kinderopvang Aangezien veel Turkse en Marokkaanse vrouwen kinderen hebben, kunnen de rondleiding en kookbijeenkomsten het beste gehouden worden onder schooltijd, tussen 9:00 en 15:00 uur, niet tussen 12:00 en 13:00 uur ‘s middags. Eventueel kan door de sociaal-cultureel werker of door de vrouwen onderling kinderopvang voor 0- tot 4-jarigen geregeld worden.


13

Vertaling Het is aan te raden voor een vrijwillige of professionele tolk te zorgen als veel deelnemers weinig tot geen Nederlands spreken. Een vrijwilliger kan geworven worden door de sociaal-cultureel werker.

14


3. “Samen bewegen” voor Turkse en Marokkaanse vrouwen

3.1

Doel

Veel Turkse en Marokkaanse vrouwen bewegen weinig in hun dagelijks leven. Dit geldt voor hun dagelijkse activiteiten en hun lage deelname aan sportactiviteiten. Bij sportactiviteiten vormen de aanwezigheid van mannen, een te hoge prijs, een verkeerd tijdstip, een te grote afstand of een gebrek aan kinderopvang belemmeringen om deel te nemen. De interventie “Samen bewegen” bestaat uit aerobicslessen die zijn afgestemd op de wensen van Turkse en Marokkaanse vrouwen. Uit vooronderzoek bleek dat onze doelgroep positief tegenover deze activiteit staat en deze goed te organiseren is. De bedoeling is om meer Turkse en Marokkaanse vrouwen aan het bewegen te krijgen en hen te stimuleren ook in het dagelijks leven bewust meer te bewegen.

3.2

Deelnemers

Aantal deelnemers Om een zo groot mogelijke groep te bereiken en de kosten te beperken zijn er voor de aerobicslessen minimaal 15 deelnemers nodig. Het maximum aantal hangt af van de capaciteit van de sportruimte en welk maximum de sportinstructrice hanteert. In principe geldt voor de deelname: hoe meer hoe beter.

Werving In ons project is de werving van Turkse en Marokkaanse vrouwen via sociaal-cultureel werkers in buurtcentra verlopen. Zij hebben regelmatig contact met de doelgroep en kunnen via bestaande bijeenkomsten in buurtcentra de vrouwen op de hoogte brengen van de interventie. Daarnaast kunnen vrouwen geworven worden via intermediairs zoals huisartsen, fysiotherapeuten en maatschappelijk werkers. Bij apotheken en consultatiebureaus kunnen informatiefolders worden achtergelaten. Sommige Marokkaanse mannen kunnen problemen hebben met de deelname van hun vrouwen aan sportactiviteiten. Het is belangrijk deze groep uit te leggen dat bewegen gezond is en dat er geen mannen bij de aerobics aanwezig zullen zijn. Dit kan via plaatsen waar veel Marokkaanse mannen komen, zoals zelforganisaties, moskeeverenigingen of koffiehuizen.

3.3

Informatiebijeenkomst

In een informatiebijeenkomst of tijdens een bestaande bijeenkomst van een buurtcentrum of zelforganisatie kunnen vrouwen worden geïnformeerd en gemotiveerd om mee te doen aan de aerobicslessen. Daarbij wordt informatie gegeven over de inhoud van de aerobicslessen en over de praktische organisatie van de lessen (tijdstip, plaats, kosten, aan- of afwezigheid kinderopvang).

3.4

Aerobicslessen

Doel Het doel van de aerobicslessen is de deelnemende vrouwen te laten sporten en hun conditie te verbeteren of op peil te houden en om hen te stimuleren ook in het dagelijks leven bewust voldoende te bewegen ter bevordering van hun gezondheid.

Inhoud van de aerobiclessen De aerobiclessen duren een uur. De les bestaat uit drie onderdelen: 1. Warming up, conditie en spieroefeningen 2. Vraaggesprek over bewegen in het dagelijks leven 3. Conditie, spieroefeningen en cooling down


15

De instructrice past het niveau van de oefeningen aan, zodat zoveel mogelijk vrouwen mee kunnen doen en de oefeningen intensief genoeg blijven om een positief effect op de gezondheid te hebben. Tijdens elke les wordt middels een vraaggesprekje aandacht besteed aan het bevorderen van het bewegen in het dagelijks leven. In Bijlage F staat welke vragen gesteld kunnen worden en geeft enkele voorbeelden van mogelijkheden voor bewegen in het dagelijks gegeven, zoals een stukje stevig wandelen nadat de kinderen naar school zijn gebracht en een halte eerder uitstappen uit de tram of bus.

Frequentie van de lessen Het doel van de interventie is dat de doelgroep blijvend meer gaat bewegen. Dit is het meest haalbaar wanneer er een structureel aanbod van beweegactiviteiten is, waarbij men zich kan inschrijven voor een langere periode, bijvoorbeeld een jaar. De Turkse en Marokkaanse vrouwen uit ons project wilden graag tweemaal per week deelnemen aan bewegingsactiviteiten. Deze frequentie is geschikt om op korte termijn de conditie te verbeteren. Wanneer bewegingsactiviteiten niet tweemaal per week kunnen plaatsvinden, is eenmaal in de week een mogelijkheid. Minder vaak dan eenmaal per week heeft slechts een gering positief effect op de conditie en de gezondheid.

Eigen bijdrage deelnemers De meeste Turkse en Marokkaanse vrouwen zijn er niet aan gewend om tijd en geld voor zichzelf te besteden. Het is dan ook belangrijk dat de prijs van de lessen zo laag mogelijk wordt gehouden. Door onze samenwerking met het sportbuurtwerk van Stadsdeel Westerpark, worden de lessen binnen ons project aangeboden voor € 2,50 (mensen die vanwege hun lage inkomen een stadspas bezitten betalen € 2).

Lokatie Voor aerobics volstaat een gymzaal of vergelijkbare ruimte. Belangrijk is dat de ruimte tijdens de aerobics niet toegankelijk is voor mannen. Ook kunnen de vrouwen hinder ondervinden van mannen die de gymzaal passeren en naar binnen kunnen kijken. Een afscherming kan dit verhelpen. Verder moet de sportruimte aan de volgende zaken voldoen: • Zaal moet ruimte kunnen bieden aan minimaal 15 personen; • Gladde vloer geschikt voor sportbeoefening; • Muziekinstallatie waarop ondersteunende muziek gedraaid kan worden; • Matjes, hierop kunnen oefeningen worden gedaan; • Spiegels, zodat men ziet of men oefeningen goed uitvoert (gewenst); • Ventilatie, in verband met een goede hygiëne (gewenst).

Evaluatie Het verdient aanbeveling om in elk geval na de eerste les en daarna regelmatig (bijvoorbeeld maandelijks) te evalueren wat de deelnemende vrouwen van de lessen vinden. Mogelijke evaluatievragen zijn: • Is het niveau en de intensiteit van de oefeningen goed (niet te makkelijk/licht, niet te zwaar)? • Helpen de vraaggesprekjes over bewegen in het dagelijks leven om daar bewust mee bezig te zijn? Kunnen vrouwen daar voorbeelden van geven? • Zijn er nog wensen of opmerkingen over de lessen?

3.5

Organisatie

Taakverdeling Bij het organiseren van de interventie zijn betrokken: 1. Initiator/coördinator van de aerobicslessen, bijvoorbeeld een functionaris gezondheidsbevordering van een GGD of GVO-er van een thuiszorginstelling; 2. Een VETC-er of sociaal-cultureel werker voor het contact met de doelgroep; 3. Contactpersoon bij stadsdeel of gemeente die verantwoordelijk is voor sportvoorzieningen (bv medewerker sportbuurtwerk); 4. Een aerobicinstructrice.

De taakverdeling is als volgt: 1. Functionaris gezondheidsbevordering/GVO-er • Aanspreekpunt voor alle betrokkenen; • Overeenstemmen met betrokkenen wanneer de bewegingsactiviteiten kunnen worden gehouden en het plannen van data; • Inventariseren van knelpunten voor deelname door Turkse en Marokkaanse vrouwen en oplossingen daarvoor bespreken;

16


• Inhoud, plaats, duur en doel van de bewegingsactiviteiten met het sportbuurtwerk en buurtcentra bespreken. 2. Sociaal-cultureel werker/VETC-er • Werven van minimaal 15 Marokkaanse en/of Turkse vrouwen per bewegingsactiviteit; • Onderhouden van contacten met de doelgroep (telefonisch, mondeling etc.); • Onderhouden van contact met de functionaris gezondheidsbevordering. 3. Sportbuurtwerk • Opzetten en uitvoeren van de bewegingsinterventie, rekening houdend met de belemmeringen voor de doelgroep; • Zorgen voor geschikte sportlokaties; • Zorgen voor sportinstructrice en daarmee overeenstemmen hoe de bewegingsactiviteiten het beste kunnen worden afgestemd op de doelgroep. 4. Aerobicsinstructrice • Afspraken maken met functionaris gezondheidsbevordering en sportbuurtwerk over de planning; • Inschatting maken van de conditie van de vrouwen en welk niveau van bewegingsactiviteiten hierop aansluit; • Wekelijkse bespreking bewegen in het dagelijks leven inpassen in de les.

Tijdsplanning Het is belangrijk dat de periode tussen het overleggen met de vrouwen over geschikte dagen en tijden en de uiteindelijke start van de lessen zo kort mogelijk is, zodat de belangstelling groot blijft.

Kosten Tabel 5 geeft de kosten weer voor de uitvoering van aerobicslessen voor Turkse en Marokkaanse vrouwen. Tabel 5: Kosten aerobicslessen Type kosten

Omschrijving

Bedrag/uren

Materiële kosten

• Sportruimte • Informatiefolder voor doelgroep

€ 10-25 per les € 50

Personeelskosten:

• Functionaris gezondheidsbevordering: - voorbereiding - evaluatie • Contactpersoon doelgroep • Contactpersoon sportbuurtwerk • Aerobics-instructrice: - voorbereiding en uitvoering

8 uur 4 uur 2 uur 4 uur 1,5 uur per les

Kinderopvang Aangezien veel Turkse en Marokkaanse vrouwen kinderen hebben, kan het al dan niet aanwezig zijn van kinderopvang bepalend zijn of zij uiteindelijk mee doen. De bewegingsactiviteiten kunnen het beste gehouden worden als de kinderen naar school zijn, tussen 9 uur ‘s ochtends en 3 uur ‘s middags, niet tussen 12:00 en 13:00 uur ‘s middags. Eventueel kan door de sociaal-cultureel werker of door de vrouwen onderling kinderopvang voor 0- tot 4-jarigen geregeld worden.

Vertaling Veel Marokkaanse en Turkse vrouwen spreken weinig tot geen Nederlands. Voor de aerobicslessen is dit geen groot probleem, omdat men de bewegingen van de instructrice kan volgen. Het is wel handig wanneer enkele vrouwen binnen de groep Nederlands spreken. Zij kunnen dan informatie doorspelen van de instructrice over onder andere het doel, de planning en de betaling van de lessen, en de informatie over hoe men ook in het dagelijks leven meer kan bewegen. Wanneer er informatiefolders worden uitgedeeld kunnen deze het beste tweetalig zijn, zodat iedereen bereikt kan worden.


17

18


Literatuur

Dijkshoorn H. Ongezonde leefgewoonten in Amsterdam: verschillen tussen Turken, Marokkanen en Nederlanders: Amsterdamse Gezondheidsmonitor 1999-2000. Amsterdam: GG&GD Amsterdam, 2002. Gezondheidsraad. Overgewicht en obesitas. Den Haag: Gezondheidsraad, 2003. Van ’t Riet H, Dijkshoorn H, Corstjens R, Berkouwer L. Gezonde leefgewoonten Westerpark; Kwalitatief interventieonderzoek naar overgewicht bij Turkse en Marokkaanse vrouwen van 25 tot 45 jaar. Probleemanalyse. Amsterdam: GG&GD Amsterdam, EDG-reeks 2005/1, 2005.


19

20


Bijlage A Evaluatievragen winkelrondleiding

Ingevuld door: Datum: Plaats: Doelgroep:

… / … / ….

1. Wat heeft u vandaag geleerd?

2. Welke produkten die u thuis gebruikt, zijn ook tijdens de supermarktrondleiding besproken?

3. Kan ieder van jullie een voorbeeld noemen van wat vandaag is besproken dat u thuis anders gaat doen?

4. Welke belemmeringen ziet u, waardoor het lastig zou kunnen zijn om het geleerde thuis toe te passen?

5. Heeft u het idee dat u nu beter in staat bent om aan het etiket te zien wat er ook daadwerkelijk in het product zit? Wat kan het etiket u vertellen?

6. Denk u dat u in de toekomst ook etiketten kunt vergelijken van producten die we vandaag niet hebben bekeken?

7. Wat vond u van deze ochtend/middag? (…) Veel/weinig geleerd (…) Wat is besproken sluit wel/niet goed aan bij wat ik thuis gebruik (…) Deze manier van voorlichten met een kleine groep en een diëtiste spreekt mij wel/niet aan (…) Ik heb alle vragen kunnen stellen die ik op dit moment had


21

Afspraken maken voor 1e kookbijeenkomst 8. Welke gerechten gaan we bereiden? 9. Wie helpt mee met boodschappen doen? Tijd en plaats afspreken. 10. Zijn er nog andere voorbereidingen nodig? • Zijn er spullen nodig die niet in de keuken aanwezig zijn? • Moet een gerecht vantevoren thuis bereid worden omdat er onvoldoende tijd bij de bijeenkomst is?

22


Bijlage B1 Marokkaanse gerechten, warme maaltijd

Ingrediënten Tajin (2-3 personen) • olie: olijfolie / zonnebloemolie • ui en knoflook • 250g lamsvlees • kruiden: peterselie, koriander, gemalen gember, saffraan, kurkuma, zwarte peper, zout • groenten zoals: sperziebonen, courgette, wortels, tomaat • aardappelen • Brood (bijgerecht)

Veranderingen voor gezonde variant

• maximaal 3 eetlepels olie (b.v 2 eetlepels olijflie, • 1 eetlepel zonnebloemolie • rundvlees i.p.v. lamsvlees

• geen aardappelen • Bruin brood

Vlees aanbakken en sudderen met ui, knoflook en kruiden. Vocht toevoegen. Gesneden groenten toevoegen en koken tot het gaar is. Aardappelen aan het eind toevoegen. Linzengerecht (2-3 personen) • olie • ui en knoflook • bruine linzen • kruiden: peterselie, selderie, koriander, saffraan, zwarte peper, zout

• maximaal 3 eetlepels olie

Ui en knoflook fruiten, linzen, kruiden en water toevoegen. Op laag vuur laten koken tot het gaar is. Tortilla’s (2-3 personen) • zonnebloemolie • 3 aardappelen, in blokjes frituren • 2 eieren • eetlepel bloem • 1 ui, raspen • kruiden: peterselie, saffraan, komijn, zout

•3 eetlepels olie om in te bakken • aardappelen eerst koken i.p.v. frituren

Blokjes aardappel bakken in laagje olie. Alle ingrediënten mengen en bakken in koekenpan. Omdraaien en andere zijde bruin bakken. Marokkaanse pannenkoek • 250 g bloem • 100 g semoele (soort griesmeel) • water • olijfolie (te gebruiken bij het vouwen van de pannenkoeken) • zonnebloemolie (om in te frituren) • honing • amandelschaafsel of gehakte amandelen • ½ theelepel bakpoeder

•4 eetlepels olijfolie (te gebruiken bij het vouwen van de pannenkoeken) • pannenkoeken zonder olie bakken in pan of oven • laagje honing • geen/weinig amandelen

Ingrediënten kneden tot samenhangend deeg. Verdelen in balletjes van ca. 5 cm. Ca. een ½ uur tot 1 uur laten rusten. Per balletje zeer dun uitspreiden. Zeer dun met olie invetten. Horizontaal in drieën vouwen, andere richting in drieën vouwen, tussendoor zeer dun met olie besmeren. Vierkante pakketjes in laag olie in koekenpan bakken. Omdraaien voor bakken andere kant. Alle pannenkoeken bestrijken met warm gemaakte honing en bestrooien met amandelen.


23

24


Bijlage B2 Marokkaanse gerechten, zoet

Ingrediënten Halvemaankoekjes met kokos • 125 gram roomboter • 100 gram suiker • ½ glas olie • 1 ei • 50 gram kokos • ¼ zakje bakpoeder • 450 gram bloem Garnering: • 60 gram kokos • 50 gram suiker


• 125 gram dieetmargarine • 50 gram suiker en 5 gram zoetstof

• 25 gram suiker en 5 gram zoetstof

Ingrediënten van deeg mengen tot samenhangend deeg, bloem als laatste toevoegen. Kokos en suiker voor garnering mengen. Van deeg halvemaanvormige koekjes vormen en deze door garnering halen. Op ingevette bakplaat leggen en in oven bakken. Briwat met amandelen Vulling • 250 gram amandelen • 100 gram suiker • 4 theelepels oranjebloesemwater • 1 eetlepel roomboter • ½ theelepel kaneel • 300 gram filodeeg • 75 gram roomboter voor invetten filodeeg • mengsel van water en meel om driehoekjes te dichten • pot honing • zonnebloemolie om te frituren

• 50 gram suiker • 1 eetlepel dieetmargarine

• olie voor invetten

• in een beetje honing dompelen • In de oven bereiden i.p.v. frituren

Amandelen kort koken en pellen. Fijnmalen in keukenmachine. Mengen met ingrediënten van de vulling tot deeg en hier kleine balletjes, ca. 2 cm, van draaien. Filodeeg ontdooien en in repen van circa 6x20 cm snijden. Per reep invetten en vervolgens balletjes vullen, vouwen en rollen tot driehoekje. Driehoekjes bakken in laag olie in pan. Honing in pan verwarmen en gebakken driehoekjes hierin wentelen. Eventueel bestrooien met gemalen amandel. Tip: in plaats van amandelen kunnen ook andere noten gebruikt worden.


25

26


Bijlage C1 Turkse gerechten, warme maaltijd

Ingrediënten


Sulu kofte (gehaktballetjes) 8 personen • ½ kg schapengehakt • ½ glas koftelik bulgur • 1 ui • 3 eetlepels olie (1 koffiekopje azijn) • 2 theelepels zwarte peper (poeder) • 2 theelepels zout • 2 theelepels komijn (poeder) • 3 eetlepels tomatenpuree • 2 glazen heet water • groene peper

• ½ kg rundergehakt

• 2 eetlepels olie

Rasp de uien. Kneed het gehakt met de uien, zwarte peper, zout en bulgur. Ondertussen water laten koken. Maak dan van het geknede gehakt hele kleine balletjes. Zet olie op vuur en voeg tomatenpuree toe. Voeg dit en de gehaktballetjes in het kokende water en kook het nog ongeveer 20 minuten. Pilav (rijstgerecht) 2 personen • 2 glazen witte rijst • 4 glazen water • 50 gram roomboter • 2 theelepel zout • 2 eetlepel sehriye (vermicelli)

• 2 eetlepels zonnebloem olie • 1 blok kippenbouillon • 2 eetlepels wortelen (uit glas) • 2 eetlepels doperwten (uit glas)

Bak de vermicelli in zonnebloemolie Voeg de rijst toe en laat het even bakken. Voeg het water toe en laat het koken. Na ongeveer 15 minuten de wortelen en doperwten en zout toevoegen en laat het nog 20 minuten koken. Karniyarik (gevulde aubergine) 3 personen • 3 aubergines (gebakken in vet) • 1 tomaat • 4 groene pepers • 1 ui • 1 teentje knoflook • 250 g schapengehakt • 1 glas water • 2 eetlepels tomatenpuree • 2 glazen zonnebloemolie (voor aubergine en gehakt) • 4 takjes peterselie • zout en zwarte peper (poeder) • tomatenpuree

• 3 aubergines (in de oven zonder vet)

• 250 gram mager rundergehakt

• 3 eetlepels zonnebloemolie voor gehakt

Oven voor verwarmen. Snij de aubergines in lengte doormidden open. Maak een aantal gaatjes met een vork. De aubergines in de oven zacht laten worden. Vulling: bak de gesneden groene pepers, uien, knoflook en de tomaat in olie. Voeg dan het gehakt toe en laat het gaar worden. Voeg het zout, zwarte peper en peterselie toe. Haal de aubergines uit de oven en vul het met de bereide vulling. Leg op de gevulde aubergines een halve peper en 2 plakjes tomaat. Leg de aubergines in een met olie ingevette vuurvaste schotel. Zet ze in een voorverwarmde oven en laat ze in 20 minuten bij 175 graden gaar worden.


27

Peynir boregi (gevuld bladerdeeg) 8 perosnen • 250 gram yufka • 4 eetlepels olie • 4 eieren • 1 glas volle melk • 1 glas volle yoghurt • 250 witte kaas 60+ • ½ tros peterseli • ½ pak bakpoeder

• 2 eetlepels olie • 2 eieren • 1 glas halfvolle melk • 1 glas magere yoghurt • 250 gram witte kaas 40+

Hak de peterselie en voeg dat aan de kaas toe. Klop het ei met yoghurt, melk. olie en de bakpoeder. Oven voorverwarmen. Vul de bladerdeeg met kaas en rol het op en maak er een bolletje van. De gevulde bladerdeeg op een plaat leggen en in de oven bruin laten worden.

28


Bijlage C2 Turkse gerechten, zoet

Ingrediënten


Sutlac (rijstpap) 4 personen • ½ glas witte rijst • ½ glas suiker • 4 glazen volle melk • 1½ glas water • ½ theelepel kaneel

• ½ glas Canderel zoetstof • 4 glazen halfvolle melk

Doe de rijst en het water in een pan met een dikke bodem. Breng het water aan de kook. Giet de melk erbij (als de rijst bijna droog dreigt te worden) Breng de melk al roerende aan de kook en blijf roeren totdat je de rijst begint te zien bij het doorroeren. Voeg de suiker toe en blijf nog even doorroeren. Giet de pap in een soepkom. Strooi er een snufje kaneel op en laat deze afkoelen totdat de pap de koelkast in kunnen. Koud opdienen. Baklava 8 tot 10 personen • 2,5 glas suiker • 2 glazen water • 1 eetlepel citroensap • ½ pak yufka • 125 gram walnoten • 50 gram roomboter

• 1¼ glas suiker, 1¼ glas Canderel

• 50 gram margarine of halvarine

Verwarm de oven voor op 200°C en vet de bakvorm in. Maal de walnoten fijn. Kook de zoetstof met water in een pan. Voeg citroensap toe als het vloeistof dik is geworden. In de bakvorm drie vellen fillodeeg op elkaar leggen, elk vel met gesmolten dieetmargarine bestrijken. Een derde deel van de walnoten erover strooien. Op dezelfde manier nog twee lagen van drie vellen fillodeeg met een derde deel van de noten in de vorm leggen. Eindigen met drie lagen fillodeeg. Het bovenste vel ruitvormig insnijden en met wat dieetmargarine bestrijken. De baklava ± 45 minuten in de hete oven bakken. Laten afkoelen Unhelva tatlisi 4 personen • ¼ pak roomboter • 1 glas bloem • ¾ glas suiker • ½ glas volle melk • ½ pakje walnoten of amandelen • ½ pak slagroom • ½ glas griemeel

• ¼ pak margarine • ¾ glas zoetstof Aspartaam • ½ glas halfvolle melk • ½ pak slagroom light

Laat de margarine smelten, voeg hier bloem aan toe. Laat het mengsel bruin worden en voeg suiker, melk en slagroom toe. Goed doorroeren en voeg griesmeel toe. Laat dit nog even bruin worden en voeg de noten toe. Laten afkoelen en serveren op een plaat.


29

Irmek tatlisi 8 personen • ½ pak griesmeel • ½ glas bloem • ½ glas suiker • ½ pakje bakpoeder • ½ glas water • 1½ eetlepel volle yoghurt • ½ glas zonnebloemolie • 2,5 glazen suiker • 2 glazen water • 3-5 druppels citroensap

• ¼ glas Canderel en ¼ glas aspartaam • 1½ eetlepel magere yoghurt • 2,5 glas Canderel zoetstof

Kook het water met suiker en laat het dik worden en voeg er daarna citroensap aan toe. Laat dit afkoelen. Klop het ei met suiker, yoghurt, olie, bloem en griesmeel. Voeg dan bakpoeder toe en roer het goed. Dit mengsel in een grote plaat overgieten en in de oven van 170 graden goudbruin laten worden. Haal het daarna uit de oven en giet er siroop van water en suiker overheen.

30


Bijlage D Evaluatievragen 1e kookbijeenkomst


… / … / ….

Evaluatie van de bereide gerechten 1. Smaakt de gezondere variant anders? (per gerecht noteren of anders en zo ja, beter of slechter)

2. Wat vindt u lekker of minder lekker aan de gezondere variant?

3. Bent u van plan dit gerecht thuis te gaan bereiden? (per gerecht noteren)

4. Zijn er belemmeringen om dit te doen? / Zou u dit gerecht ook voor bezoek willen klaarmaken?

5. Wat vonden jullie van de kookbijeenkomst? Wat hebben jullie geleerd?


31

Evaluatie van de winkelrondleiding 6. Hebben jullie sinds de winkelrondleiding andere producten gekocht in de winkel dan daarvoor? Kunnen jullie daar voorbeelden van geven?

7. Wordt er thuis op gereageerd, is het thuis besproken? Wat vinden ze er daar van?

Afspraken 2e kookbijeenkomst: 8. Welke andere gerechten zouden jullie graag de volgende keer bereiden?

9. Wie gaat de boodschappen doen?

10. Welke (kook)voorbereidingen moeten er plaatsvinden? • Zijn er spullen nodig die niet in de keuken aanwezig zijn? • Moet een gerecht vantevoren thuis bereid worden omdat er onvoldoende tijd is? 11. Wie gaat deze voorbereidingen doen?

32


Bijlage E Evaluatievragen 2e kookbijeenkomst


… / … / ….

Naar aanleiding van de eerste bijeenkomst 1. Hebben jullie de gerechten van vorige week thuis ook geprobeerd? • Welke? • Hoe werd daar op gereageerd?

Over de gerechten van vandaag 2. Smaakt de gezondere variant anders? (per gerecht aangeven of anders en zo ja, beter of slechter) 3.

Wat vindt u lekker of minder lekker aan de gezondere variant?

4. Bent u van plan dit gerecht thuis te gaan bereiden? (per gerecht noteren)

5. Zijn er belemmeringen om dit te doen? / Zou u dit gerecht ook voor bezoek willen klaarmaken?

6. Wat vonden jullie van de winkelbijeenkomst en de kookbijeenkomsten?

7. Kunnen jullie het geleerde ook toepassen op andere gerechten?


33

34


Bijlage F Bewegen in het dagelijks leven

Invulling van het vraaggesprek over Bewegen in het dagelijks leven Eerste les: Inleiding geven over het belang van voldoende bewegen in het dagelijks leven. Om gezond te blijven, hart- en bloedvaten goed te houden, is het belangrijk om elke dag tenminste een half uur matige tot behoorlijke lichaamsbeweging te hebben. Om af te vallen wordt het zelfs aangeraden om ongeveer 1,5 uur per dag te bewegen.

Vandaag doen jullie mee aan de aerobicsles, dus dat zit wel goed, maar hoe bewegen jullie de andere dagen van de week? • Laat de vrouwen voorbeelden geven.

Wat zouden jullie meer kunnen doen? • Laat de vrouwen eerst zelf met ideeën komen (zie voorbeelden onderaan pagina voor aanvullingen).

Afspraken maken: • Wie gaat er komende week proberen ook op gewone dagen wat extra te bewegen? • Wat denk je dat je gaat doen? • Voor alle anderen: laten we afspreken dat iedereen de komende week probeert om twee keer een half uur te gaan wandelen.

Latere lessen: • Wie weet er nog hoelang je elke dag moet bewegen om gezond te blijven? (= 30 minuten) • En hoeveel wordt er aangeraden als je wilt afvallen? (1,5 uur) • Wie heeft er de afgelopen week geprobeerd om extra te bewegen, 2x half uur te wandelen? • Is dat gelukt? • Waarom is het wel of niet gelukt? • Denk je dat het de komende week wel/weer gaat lukken? • Probeer allemaal de komende week extra te bewegen! (laat de vrouwen individueel aangeven wat zij zelf de komende week gaan proberen)

Welke activiteiten zijn voldoende intensief? Stevig wandelen, ramen lappen, auto wassen, stoep vegen, fietsen, sporten.

Eenvoudige mogelijkheden om dagelijks extra te bewegen: • Rondje stevig wandelen nadat de kinderen naar school zijn gebracht; • Stap een halte te vroeg uit de tram of bus en loop de rest; • Spreek met iemand af om samen te gaan wandelen; • Ga met je kinderen buiten spelen, speel mee, ga niet op een bankje zitten; • Ga na het eten een stukje lopen; • Neem de trap in plaats van de lift.


35

36


Voedings- en beweeginterventie voor Turkse en Marokkaanse vrouwen

Recommend Documents