LFNIE BROUWER. Meiden met Lef. Marokkaanse en Turkse wegloops ters

LFNIE BROUWER

Meiden met Lef Marokkaanse en Turkse wegloops ters

V U Uitgeverij is een imprint van: V U Boekhandel / Uitgeverij bv De Boelelaan 1105 1081 H V Amsterdam Tel. (020) 644 4355 Fax (020) 646 2719 lay-out: Sjoukje Rienks, Amsterdam omslag: Andrea Scharroo en Elvire Maas, Amsterdam isbn: 90-5383-556-3 © Lenie Brouwer, Amsterdam, 1997

VRIJE UNIVERSITEIT

Meiden met lef Marokkaanse en Turkse wegloopsters

ACADEMISCH PROEFSCHRIFT ter v e r k r i j g i n g v a n d e g r a a d v a n d o c t o r a a n d e V r i j e U n i v e r s i t e i t te A m s t e r d a m , o p g e z a g v a n de rector m a g n i f i c u s prof.dr. T. S m i n i a , i n h e t o p e n b a a r te v e r d e d i g e n ten overstaan v a n de p r o m o t i e c o m m i s s i e v a n de faculteit der sociaal-culturele

wetenschappen

o p d i n s d a g 9 s e p t e m b e r 1997 o m 13.45 u u r i n het h o o f d g e b o u w v a n de universiteit, D e B o e l e l a a n 1105

door

L E N A A R N O L D A BROUWER

g e b o r e n te A m s t e r d a m

Promotor

:

Copromotor :

p r o f . d r . J. T e n n e k e s dr. E . Bartels

Inhoudsopgave Voorwoord 1

Inleiding Probleemschets

3

Onderzoeksgroep

10

Marokkaanse wegloopsters

10

Algemene kenmerken Vijf wegloopsters

10 12

Sanna

12

Louiza

12

Nadia

13

Miriyam

13

Habiba

14

Turkse wegloopsters Algemene kenmerken Vijf wegloopsters

2

1

15 15 16

Nur

16

Yasemin

16

Kezban

17

Leyla

17

Esra

18

Methode v a n onderzoek

18

O p z e t v a n het boek

23

Ideaal en werkelijkheid

25

C u l t u r e e l referentiekader

26

M a r o k k o : de praktijken

28

Herkomst

28

Huwelijk

29

Echtscheiding

34

Turkije: de praktijken Herkomst Huwelijk

3

40

Conclusie

43

Spanningen en conflicten

47 48

M a r o k k a a n s e meisjes

49

T u r k s e meisjes

51

M a a g d e l i j k h e i d als n o r m

53

School

55


55

T u r k s e meisjes

59

Spanning tussen school en huishouden

64

Uithuwelijken

66


66

T u r k s e meisjes

68

Escalatie v a n p r o b l e m e n

70

N e d e r l a n d s e meisjes

72

Conclusie

75

Handelingsalternatieven

79

Strategieën vóór het w e g l o p e n

80


81

T u r k s e meisjes

86

Machtsverhoudingen V a n huis weg M a r o k k a a n s e meisjes T u r k s e meisjes D e kritische grens

vi

37

Nederlandse gezinsverhoudingen

O m g a n g met jongens

4

35 36

91 94 94 98 102


105

Conclusie

108

5

Van huis weggelopen Reacties o p het w e g l o p e n

112

Dochters

115 119


120

T u r k s e meisjes

125

O p n i e u w v a n huis

131


132

T u r k s e meisjes

137

Nederlandse weglopers

138

Conclusie

140

De grens overschreden Maagdelijkheid

145 147


147

T u r k s e meisjes

155

O u d e r s e n de eigen gemeenschap

167


168

T u r k s e meisjes

173

O p zoek naar bevestiging

181

De Nederlandse omgeving

183


184

T u r k s e meisjes

186

Conclusie

7

112

Ouders Contacten met ouders

6

lil

Samenvatting en nabeschouwing

191

195

Verschillen i n de landen v a n herkomst

196

Contrast met Nederland

197

Wisselwerking

201

In de marge?

204

V e r s c h i l l e n t u s s e n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes

207

V e r g e l i j k i n g m e t N e d e r l a n d s e meisjes

208

E e n blik o p de toekomst

210

vii

Noten bij de hoofdstukken N o t e n hoofdstuk 1

215 215

N o t e n hoofdstuk 2

218


224


227


229


230


232

Bijlage 1 Achtergrondkenmerken

van de 28 Marokkaanse wegloopsters

235

Bijlage 2 Achtergrondkenmerken van de 17 Turkse wegloopsters

Literatuur Girls zvith Guts: Moroccan and Turkish runaway girls

viii

237

239 247

Voorwoord

T

o e n i k a l s u n i v e r s i t a i r d o c e n t bij d e v a k g r o e p C u l t u r e l e A n t r o p o l o g i e

v a n de Vrije Universiteit begon, w e r d ik i n de gelegenheid gesteld o m ,

i n combinatie met onderwijstaken, mijn onderzoek naar Marokkaanse en T u r k s e w e g l o o p s t e r s u i t te w e r k e n t o t e e n p r o e f s c h r i f t . T o t d i e t i j d h a d i k alleen als o n d e r z o e k e r g e w e r k t e n de contacten m e t studenten w a r e n een w e l k o m e a f w i s s e l i n g o p h e t v e l e b u r e a u w e r k d a t bij h e t s c h r i j f p r o c e s h o o r t . W a a r m e e i k onvoldoende rekening h a d gehouden, was dat die afwisseling i n de praktijk v o o r a l v e r s n i p p e r i n g betekende. E n dat k o m t het w e r k e n aan een dissertatie niet ten goede, waarbij continuïteit i m m e r s een v o o r w a a r d e is. H e t onderhavige onderzoek heb i k i n opdracht v a n het voormalige Ministerie v a n W V C uitgevoerd onder begeleiding v a n professor A J.F.

Kob-

b e n v a n de Rijksuniversiteit L e i d e n . M e t de overstap naar de Vrije U n i v e r s i t e i t h e b i k o o k e e n a n d e r e b e g e l e i d e r g e k r e g e n , te w e t e n p r o f e s s o r d r . J. T e n n e k e s . H e t bleek n i e t altijd e e n v o u d i g o m m e t m i j n p r o m o t o r tot e e n g e m e e n s c h a p p e l i j k e d e f i n i t i e v a n d e s i t u a t i e te k o m e n . I k w i l h i e r b i j p r o fessor d r . J. T e n n e k e s b e d a n k e n v o o r het v e r t r o u w e n dat hij u i t e i n d e l i j k i n m i j g e s t e l d heeft. A a n h e t tot s t a n d k o m e n v a n d i t proefschrift h e b b e n i n de l o o p d e r tijd v e l e m e n s e n d i r e c t o f i n d i r e c t b i j g e d r a g e n . O m te b e g i n n e n w i l i k E d i e n Bartels n o e m e n . E e r s t als l i d v a n de b e g e l e i d i n g s c o m m i s s i e v a n het o n d e r zoeksproject M a r o k k a a n s e e n T u r k s e w e g l o o p s t e r s e n later als deelneemster a a n h e t a i o - o i o o v e r l e g v a n d e V r i j e U n i v e r s i t e i t e n a l s c o p r o m o t o r heeft z i j e e n g r o t e b e t r o k k e n h e i d bij m i j n o n d e r z o e k a a n d e d a g g e l e g d . A l s c o l l e g a ' s bij

de

onlangs

opgeheven

vrije

studierichting

Etnische

Studies

en

M i n d e r h e i d s v r a a g s t u k k e n h e b b e n wij de afgelopen jaren vele interessante discussies g e v o e r d . Ik d a n k haar v o o r de energieke wijze w a a r o p zij a l deze f u n c t i e s g e s t a l t e heeft g e g e v e n . D e andere leden v a n het aio-oio overleg verdienen ook uitvoerig mijn dank: Liesbeth C o e n e n en Thijl Sunier voor h u n kennis over Turkije, H e n drik-Jan S c h w e n k e v o o r zijn rake o p m e r k i n g e n over taal e n H u u g v a n O o i j e n als v o o r zijn M a r o k k a a n s e i n b r e n g . Jarenlang h e b b e n w i j eikaars ix

h o o f d s t u k k e n v a n proefschriften i n voorbereiding gelezen en v a n kritisch c o m m e n t a a r v o o r z i e n . I k h e b d e z e sessies, d i e o n d e r l e i d i n g s t o n d e n v a n H a n s T e n n e k e s , altijd als zeer p l e z i e r i g e n s t i m u l e r e n d ervaren. V e r d e r d a n k i k m i j n c o l l e g a ' s v a n d e v a k g r o e p C u l t u r e l e A n t r o p o l o g i e v o o r h u n reacties o p een paper dat i k gepresenteerd heb o p een studiedag v a n de vakgroep, i n het b i j z o n d e r Ineke v a n W e t e r i n g d i e t o e n als referent o p t r a d . E e n ande re c o l l e g a , professor dr. A . D r o o g e r s , b e n i k erkentelijk v o o r d e secure w i j z e w a a r o p h i j a l s l i d v a n d e p r o m o t i e c o m m i s s i e m i j n p r o e f s c h r i f t heeft b e c o m mentarieerd. N a m i j n d a n k z e g g i n g e n aan vakgenoten v a n de Vrije Universiteit, richt i k m i j t o t d i e g e n e n d i e bij d e U n i v e r s i t e i t v a n A m s t e r d a m b e t r o k k e n z i j n . D e bijeenkomsten v a n de p r o m o v e n d i - c l u b , die onder de d e s k u n d i g e l e i d i n g v a n H a n s V e r m e u l e n s t o n d e n , zijn v o o r mij v a n grote w a a r d e geweest. H e t is h e e l s t i m u l e r e n d o m m e t c o l l e g a - m i n d e r h e d e n o n d e r z o e k e r s v a n g e d a c h t e n te w i s s e l e n o v e r r e c e n t e o n t w i k k e l i n g e n o p h e t t e r r e i n v a n e t n i c i t e i t . E e n g r o e p d i e i n m i d d e l s ter z i e l e i s , m a a r d i e i n d e j a r e n z e v e n t i g g e s t a r t i s o p de U n i v e r s i t e i t v a n A m s t e r d a m , is de V r o u w e n g r o e p A n t r o p o l o g i e . D e leden, A n n a Aalten, Britt Fontaine, Marijke Mossink, M a r i o n d e n U y l en S a s k i a W i e r i n g a h e b b e n v o o r a l o p indirecte w i j z e aan d i t proefschrift bijge dragen. H i e r b i j w i l i k M a r i o n d e n U y l apart v e r m e l d e n , die tevens een zeer i n s p i r e r e n d e c o l l e g a o p de Vrije U n i v e r s i t e i t is. Ik w i l n o g m a a l s alle r e s p o n d e n t e n b e d a n k e n v o o r h u n m e d e w e r k i n g . Ik heb enkelen sinds mijn onderzoek opnieuw ontmoet en andermaal ben ik o n d e r de i n d r u k geraakt v a n de strijd die zij m o e t e n voeren. D o o r m i j n werkzaamheden

als b e s t u u r s l i d v a n het M a r o k k a a n s e M e i s j e s C e n t r u m

( M M C ) i n A m s t e r d a m h e b i k o o k v e e l g e l e e r d o v e r meisjes d i e n i e t v a n h u i s w e g l o p e n . A l l e bestuursleden, medewerksters, stagiaires e n v r i j w i l l i g s t e r s v a n het M M C w i l ik hierbij mijn d a n k betuigen. E n k e l e n z a l ik met n a m e n o e m e n . Z o a l s L a t i f a O u m l i l , d i e m e t h a a r k r a c h t i g e p e r s o o n l i j k h e i d e l k ste r e o t y p e o v e r M a r o k k a a n s e m e i s j e s w e e t d o o r te p r i k k e n . I k d e n k m e t v e e l plezier terug aan mijn verblijf i n haar d o r p i n de H o g e A t l a s i n M a r o k k o . Een w o o r d v a n dank geldt ook voor N a i m a N o u a c h . D o o r mijn bezoek aan h a a r i n F e z b e g r i j p i k b e t e r w a t zij i n N e d e r l a n d m o e t m i s s e n . L a t i f a e n N a i m a h e b b e n m i j e e n kijkje a c h t e r d e M a r o k k a a n s e s c h e r m e n g e g u n d e n laten z i e n w a t gastvrijheid betekent. V e r d e r heb i k prettige

herinneringen

a a n d e g e s p r e k k e n d i e i k m e t K h a d y a A l a h y a n e e n Z o h r a B o u r i k h e b ge voerd. T o e n d e e e r s t e v e r s i e v a n h e t m a n u s c r i p t k l a a r w a s , heeft W i l Z e e g e r s h e t o p t a a l e n stijl d o o r g e n o m e n . H i e r v o o r m i j n d a n k . D e l a y - o u t is h e e l v a k k u n d i g d o o r Sjoukje R i e n k s v e r z o r g d . O n d a n k s de vele a d v i e z e n e n k r i -

x

tische

o p m e r k i n g e n d i e i k v a n v e l e n h e b m o g e n o n t v a n g e n , blijf i k n a t u u r

lijk v e r a n t w o o r d e l i j k v o o r het resultaat. T e n s l o t t e w i l i k m i j n f a m i l i e l e d e n b e d a n k e n , o o k v o o r h e n b e n i k blij dat het k a r w e i afgerond is. Ik heb geprobeerd z o veel mogelijk w e r k e n privélev e n te s c h e i d e n , m a a r d a t i s h a a s t o n m o g e l i j k als h e t s c h r i j v e n v a n h e t p r o e f schrift i n h o o f d z a a k thuis plaatsvindt. M i j n k i n d e r e n T i m e n Tess hebben m i j i n i e d e r g e v a l h e t b e l a n g v a n w e r k bij t i j d e n w i j l e d o e n r e l a t i v e r e n . D e emotionele e n intellectuele steun die i k v a n mijn partner Martijn d e n U y l k r e e g is o n v e r v a n g b a a r .

M i j n ouders H e n k B r o u w e r en T r u u s Brouwer-

V o g e l b e n i k d a n k b a a r v o o r d e w i j z e w a a r o p zij m i j a l t i j d h e b b e n g e s t i m u leerd. A a n hen draag ik dit boek op.

Lenie Brouwer A m s t e r d a m j u n i 1997

xi

1

Inleiding

J

e h e b t e e n p r o b l e e m e n d a n l o o p je d a a r v o o r w e g i n p l a a t s v a n h e t t h u i s o p te l o s s e n . H e t p r o b l e e m i s t h u i s , m e t je o u d e r s , m a a r

je g a a t g e w o o n w e g . M i s s c h i e n v i n d e n m e n s e n d a t w e l laf, m a a r i k v i n d v a n n i e t . Je h e b t j u i s t v e e l l e f n o d i g o m w e g te l o p e n . ( T u r k s e wegloopster) H e t v a n h u i s w e g l o p e n v a n jongens e n meisjes is een verschijnsel dat w e

o v e r a l t e g e n k o m e n , m a a r v o o r a l i n tijden v a n grote maatschappelijke v e r a n 1

deringen. E e n voorbeeld zijn de jaren zestig i n N e d e r l a n d ; jongeren stelden t o e n t r a d i t i o n e l e n o r m e n a l s o r d e e n g e z a g ter d i s c u s s i e e n g i n g e n z i c h 2

s t e e d s m e e r t e g e n d e g e v e s t i g d e o r d e v e r z e t t e n . J u i s t bij d e o v e r g a n g n a a r v o l w a s s e n h e i d staan jongeren o p e n v o o r n i e u w e ideeën. D e

maatschappe

l i j k e v e r a n d e r i n g e n u i t d i e p e r i o d e m a a k t e n h e t m o g e l i j k h i e r v o r m a a n te g e v e n . O u d e r s m e r k t e n dat zij m i n d e r greep k r e g e n o p h u n k i n d e r e n e n dat d e k l o o f t u s s e n d e g e n e r a t i e s t o e n a m . D i t k o n tot v e l e m e n i n g s v e r s c h i l l e n l e i d e n e n i n h e t v e r l e n g d e d a a r v a n tot w e g l o p e n . D e m i n d e r j a r i g e n d i e i n d e j a r e n z e v e n t i g v a n h u i s w e g l i e p e n k o n d e n v o o r het eerst terecht bij h u l p 3

verleners v a n de pas opgezette alternatieve hulpverleningsinstanties. Zij k w a m e n o p v o o r de belangen v a n jongeren die volgens h e n i n een onder 4

d r u k t e e n afhankelijke positie v e r k e e r d e n . D o o r deze o p s t e l l i n g k w a m e n zij m e e r m a l e n i n conflict met ouders v a n weglopers, politie e n justitie.

5

Juist i n de jaren zestig vestigen zich migranten uit Turkije en M a r o k k o i n N e d e r l a n d , die i n de jaren zeventig en tachtig tevens h u n echtgenoot e n kinderen laten overkomen. In deze nieuwe o m g e v i n g moeten ouders h u n k i n d e r e n o p v o e d e n . D a a r b i j k o m e n g r o t e v e r s c h i l l e n te v o o r s c h i j n : w a a r M a r o k k a a n s e e n T u r k s e o u d e r s i n h u n o p v o e d i n g respect e n g e h o o r z a a m h e i d b e n a d r u k k e n , blijken N e d e r l a n d s e o u d e r s meer accent o p gelijkheid e n i n d i v i d u e l e v r i j h e i d te l e g g e n . O o k h u n o p v a t t i n g e n o v e r h u w e l i j k e n s e k sualiteit botsen met de veranderende visies i n N e d e r l a n d . M a r o k k a a n s e en

1

T u r k s e j o n g e r e n m o e t e n h u n w e g z i e n te v i n d e n t u s s e n d e z e w e r e l d e n v a n verschil en al g a u w spreekt m e n i n de massamedia en h u l p v e r l e n i n g erover dat de t w e e d e generatie 'tussen twee c u l t u r e n ' m o e t leven. E e n a a n v a r i n g tussen generaties k a n d a n niet l a n g meer uitblijven. N i e t alleen N e d e r l a n d s e jongeren lopen i n turbulente

tijden v a n h u i s w e g , o o k M a r o k k a a n s e en

T u r k s e t i e n e r s w e t e n d e w e g n a a r d e h u l p v e r l e n i n g te v i n d e n .

6

G i n g het a a n v a n k e l i j k o m jongens d i e h u n o u d e r l i j k h u i s de r u g toekeerden,

de

laatste j a r e n is een

groeiend

aantal

meisjes

gesignaleerd.

7

K r a n t e n m a k e n o o k g e r e g e l d m e l d i n g v a n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes die ' h u n strenge o p v o e d i n g o n t v l u c h t e n ' of 'tegen h u n z i n u i t g e h u w e l i j k t ' 8

w o r d e n . L o p e n alleen d i e g e n e n v a n h u i s w e g die v a n h u n ouders 'echt niets mogen'

9

o f i s er m e e r a a n d e h a n d ? D e h i e r b o v e n g e c i t e e r d e T u r k s e w e g -

loopster v e r k l a a r t dat een meisje o v e r heel v e e l 'lef' m o e t b e s c h i k k e n o m het o u d e r l i j k h u i s d e r u g t o e te k e r e n . I n d e o p v o e d i n g v a n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes w o r d t juist i n s c h i k k e l i j k h e i d nagestreefd, een h o u d i n g die z i c h eerder k e n m e r k t d o o r berusting d a n d o o r verzet.

10

H o e is het i d e a a l v a n

d e g e h o o r z a m e d o c h t e r te r i j m e n m e t e e n w e r k e l i j k h e i d w a a r m e i s j e s h e t heft i n e i g e n h a n d n e m e n e n s t e e d s v a k e r v a n h u i s w e g l o p e n ? D e z e o n t w i k k e l i n g e n w a r e n reden v o o r het vroegere ministerie v a n W e l z i j n , V o l k s g e z o n d h e i d e n C u l t u u r o m e e n o n d e r z o e k te l a t e n v e r r i c h t e n naar de o o r z a k e n e n de g e v o l g e n v a n het w e g l o p e n v a n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e m e i s j e s . V a n s e p t e m b e r 1 9 8 7 tot s e p t e m b e r 1989 h e b i k a c h t e n t w i n tig Marokkaanse en zeventien Turkse wegloopsters

geïnterviewd,

naast

twintig hulpverleners en twee moeders v a n wegloopsters. O m met hen i n c o n t a c t te k o m e n h e b i k i n t w e e o p v a n g h u i z e n v o o r I s l a m i t i s c h e m e i s j e s g e p a r t i c i p e e r d . D e n e e r s l a g v a n d i t o n d e r z o e k i s te v i n d e n i n h e t

boek

Andere tijden, andere meiden, t e z a m e n m e t d e r e s u l t a t e n v a n h e t o n d e r z o e k naar Creoolse en Hindostaanse wegloopsters.

11

In die publicatie is de p r o -

blematiek v o o r a l v a n u i t het perspectief v a n de h u l p v e r l e n i n g bekeken, w a a r d o o r a n d e r e a s p e c t e n m i n d e r a a n d a c h t h e b b e n g e k r e g e n . O m te v o o r k o m e n dat respondenten h e r k e n d z o u d e n w o r d e n , heb i k toen delen uit de i n t e r v i e w s geciteerd z o n d e r de specifieke achtergrond v a n het

desbetreffen-

d e m e i s j e te v e r m e l d e n . D e z e w i j z e v a n p r e s e n t a t i e h e b i k n o g a l o n b e v r e d i g e n d g e v o n d e n , o m d a t het afbreuk deed aan de levensechtheid v a n het m a t e r i a a l . N u h e t o n d e r z o e k i n m i d d e l s e n i g e j a r e n g e l e d e n heeft

plaatsge-

v o n d e n , v e r w a c h t i k niet dat d i t n o g een p r o b l e e m is. Ik z a l i n het b e g i n v a n dit boek enkele wegloopsters introduceren en vervolgens h u n ervaringen d o o r het hele boek systematisch v o l g e n . Ik h o o p hiermee het w e g l o o p p r o c e s v a n u i t h e t p e r s p e c t i e f v a n d e m e i s j e s z e l f te b e s c h r i j v e n e n te l a t e n z i e n w a t v a n h u i s w e g l o p e n v o o r h e n betekent. Ik z a l deze gegevens v a n u i t antropologische invalshoek interpreteren.

2

een

In de literatuur over migranten w o r d e n M a r o k k a n e n en T u r k e n vaak s a m e n g e v o e g d , en i n het boek ' A n d e r e tijden, andere m e i d e n ' heb i k dit zelf ook gedaan.

1 2

D e e r v a r i n g e n v a n de M a r o k k a a n s e en T u r k s e meisjes m e t de

h u l p v e r l e n i n g v o n d i k o n d e r l i n g toen dermate w e i n i g verschillen dat die geen afzonderlijke beschrijving rechtvaardigden. Achteraf v i n d ik dit toch o n b e v r e d i g e n d , w a n t d o o r d e z e g r o e p e n te c o m b i n e r e n k o m e n m o g e l i j k e v e r s c h i l l e n o o k niet m e e r b o v e n tafel. O m d i e r e d e n z a l i k i n d i t b o e k d e v e r halen v a n de M a r o k k a a n s e en Turkse wegloopsters apart weergeven; hierd o o r h o o p i k n i e t a l l e e n h e t a l g e m e n e m a a r o o k h e t s p e c i f i e k e te o n t d e k k e n . In d i t v e r b a n d k a n k e n n i s o v e r het w e g l o p e n v a n N e d e r l a n d s e meisjes o o k een bijdrage leveren aan deze vergelijking. I n hoeverre is het w e g l o p e n de u i t k o m s t v a n algemene p r o b l e m e n die met de adolescentie samenhangen en w a t is het cultureel specifieke v a n dit verschijnsel v o o r M a r o k k a a n s e en T u r k s e meisjes? Ik h e b zelf geen o n d e r z o e k g e d a a n o n d e r N e d e r l a n d s e tienermeisjes, m a a r i k z a l z o v e e l mogelijk nagaan w a t de relevante b e v i n d i n gen over deze groep zijn.

13

D i t h o o f d s t u k i s a l s v o l g t o p g e z e t . I k z a l eerst e e n s c h e t s v a n d e p r o b l e m a t i e k g e v e n e n v e r s c h i l l e n d e perspectieven o p het w e g l o p e n b e h a n d e l e n . D a a r n a z a l i k de u i t g a n g s p u n t e n v a n d e z e studie f o r m u l e r e n d i e tot

de

onderzoeksvragen hebben geleid. Vervolgens zal ik aandacht besteden aan de achtergrondkenmerken v a n de geïnterviewde M a r o k k a a n s e en T u r k s e w e g l o o p s t e r s e n d e g e z i n n e n w a a r u i t zij a f k o m s t i g zijn. Tenslotte beschrijf i k de m e t h o d e v a n o n d e r z o e k w a a r i n i k laat z i e n hoe i k contact heb g e l e g d met achtentwintig Marokkaanse en zeventien Turkse v a n huis weggelopen meisjes. Ik besluit d i t h o o f d s t u k met de o p z e t v a n dit boek.

Probleemschets V o o r een definitie v a n het b e g r i p w e g l o o p s t e r baseer i k mij v o o r een deel op Beke,

1 4

d i e stelt d a t h e t g a a t o m ' e e n j o n g e r e t u s s e n t w a a l f e n a c h t -

tien jaar die minstens één nacht v a n huis wegblijft z o n d e r t o e s t e m m i n g v a n zijn o p v o e d e r s . ' Ik w i l mij v o o r M a r o k k a a n s e e n T u r k s e w e g l o o p s t e r s echter n i e t b e p e r k e n tot e e n b e p a a l d e l e e f t i j d s c a t e g o r i e . B e l a n g r i j k e r d a n l e e f t i j d is o n g e h u w d e staat, w a n t z o l a n g e e n m e i s j e n i e t g e t r o u w d i s , z i j n h a a r ouders voor haar verantwoordelijk. H e t w e g l o p e n v a n jongeren is v a n u i t vele i n v a l s h o e k e n onderzocht. Psychologen hebben v o o r a l de persoonlijkheid v a n de wegloper bestudeerd. Zij s p r e k e n i n t e r m e n v a n m i n d e r stabiele p e r s o o n l i j k h e d e n , of v a n j o n g e r e n die i m p u l s i e f g e d r a g v e r t o n e n of die v e e l behoefte h e b b e n a a n s p a n n i n g .

1 5

Er

zit o n m i s k e n b a a r een psychologische c o m p o n e n t aan het w e g l o p e n , m a a r

3

als a n t r o p o l o g e heb i k d e z e aspecten niet o n d e r z o c h t e n d a a r o m laat i k ze buiten beschouwing. Sociologen hebben v o o r a l de culturele en

maatschap

pelijke k a n t e n benadrukt, de v e r h o u d i n g e n i n het g e z i n e n de o p v o e d i n g . O o k is er v a n u i t de h u l p v e r l e n i n g g e r u i m e a a n d a c h t a a n het besteed.

17

1 6

weglopen

N a a s t de eerder genoemde persoonlijkheidskenmerken k o m e n de

meeste onderzoekers uit op de maatschappelijke omstandigheden

en

de

interpersoonlijke relaties (gezin, school e n v r i e n d e n ) die v a n i n v l o e d zijn o p het w e g l o p e n .

1 8

O f t i e n e r s h u n h u i s d e r u g t o e k e r e n heeft d e e l s te m a k e n m e t h u n p l a a t s i n d e s a m e n l e v i n g e n m e t d e m a t e v a n z e l f s t a n d i g h e i d d i e h u n daarbij ge g u n d is. Jongeren h e b b e n i n onze h u i d i g e s a m e n l e v i n g i n zekere z i n een eigen plaats v e r w o r v e n . D i t hangt samen met de gezagsverhoudingen

die

m i n d e r autoritair zijn g e w o r d e n e n met de vrijere o m g a n g tussen de seksen. Tegelijkertijd z i e n jongeren dat h u n mogelijkheden op de huisvestings- of a r b e i d s m a r k t b e p e r k t zijn. A l s reactie h i e r o p k u n n e n zij z i c h v a n de m a a t s c h a p p i j distantiëren e n e e n s u b c u l t u u r v o r m e n , d i e als t e g e n w i c h t k a n f u n geren v o o r de d o m i n a n t e cultuur. D o o r h u n uiterlijk, o m g a n g s v o r m e n of m u z i e k k u n n e n zij z i c h h i e r v a n onderscheiden verhogen.

1 9

en h u n

zelfwaardering

V o l g e n s o n d e r z o e k e r s k a n er v a n e e n j e u g d s u b c u l t u u r o o k e e n

s t i m u l a n s u i t g a a n o m v a n h u i s w e g te l o p e n .

2 0

A n d e r e factoren die v a n i n v l o e d zijn o p w e g l o p e n h a n g e n samen met de gezinsstructuur, de opvoedingsstijl en de relatie met de ouders. H e t k a n o m gebroken gezinnen gaan, o m autoritaire ouders die h u n k i n d e r e n w e i n i g r u i m t e g e v e n , of o m het g e b r e k a a n affectieve b i n d i n g e n e n m i s h a n d e l i n g .

2 1

V o o r a l v a n u i t h e t p e r s p e c t i e f v a n d e h u l p v e r l e n i n g z i j n er v e r s c h i l l e n d e s t u dies verricht naar het w e g l o p e n v a n M a r o k k a a n s e en T u r k s e jongeren. Terpstra en H a h n

2 3

22

plaatsen het w e g l o p e n v a n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e j o n

geren i n de context v a n m a c h t s v e r h o u d i n g e n b i n n e n het g e z i n ; als g e v o l g v a n de migratie naar N e d e r l a n d zijn de traditionele m a c h t s v e r h o u d i n g e n i n d e g e z i n n e n o n d e r d r u k k o m e n te s t a a n . J o n g e r e n r a k e n b e t e r i n g e v o e r d i n d e N e d e r l a n d s e s a m e n l e v i n g d a n h u n o u d e r s e n d a t heeft a l l e r l e i g e v o l g e n voor h u n v e r h o u d i n g met h u n ouders. Terpstra en H a h n

2 4

wijzen verder op

het b e l a n g v a n c u l t u u r als een factor w a a r m e e r e k e n i n g g e h o u d e n

moet

w o r d e n bij d e h u l p v e r l e n i n g a a n w e g g e l o p e n allochtone j o n g e r e n . M a a r a l te v a a k p l a a t s t m e n w a t o n b e k e n d i s a a n h e t g e d r a g v a n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e j o n g e r e n o n d e r d e n o e m e r v a n c u l t u u r , a l s o f m e n h i e r m e e a l l e s heeft verklaard.

2 5

Z i j w a a r s c h u w e n c u l t u u r v o o r a l niet als statisch e n o n v e r a n d e r

l i j k o p te v a t t e n . M a r o k k a a n s e e n T u r k s e j o n g e r e n m a k e n e e n a n d e r e o n t w i k k e l i n g d o o r d a n h u n o u d e r s , o m d a t zij z i c h niet a l l e e n o p d e c u l t u u r v a n h u n ouders baseren maar ook op die v a n de Nederlanders.

2 6

H e t is v a n

b e l a n g o m te b e d e n k e n d a t e r b i n n e n d e z e g r o e p e n s p r a k e i s v a n e e n g r o t e

4

culturele verscheidenheid. Terpstra en H a h n wijzen voorts o p het

gevaar

v a n e e n te g r o t e n a d r u k o p h e t a n d e r s - z i j n e n o p h e t b e l a n g v a n h e t v e r g e lijken met Nederlandse jongeren. Simsek en V a n Loggem

2 7

stellen eveneens vast dat c u l t u u r v e r s c h i l l e n

niet d e enige o o r z a k e n zijn v a n het w e g l o p e n , m a a r dat d i e w e l de ' d r u k o p de ketel v e r h o g e n ' . Z i j n o e m e n o o k het b e l a n g v a n factoren als de sociaale c o n o m i s c h e positie, de psychische g e v o l g e n v a n het migratieproces e n de opvoedingsstijl.

2 8

H o e w e l zij de i n d r u k w e k k e n a l deze aspecten een groot

g e w i c h t t o e te k e n n e n , i s h u n c o n c l u s i e d a t h e t k l a s s e v e r s c h i l b e l a n g r i j k e r i s d a n h e t e t n i s c h e v e r s c h i l . H i e r b i j p r e s e n t e r e n z i j h e t b e g r i p c u l t u u r a l s iets dat los staat v a n de o p v o e d i n g s s t i j l e n de maatschappelijke w e r k e l i j k h e i d . I n n a v o l g i n g v a n V e r m e u l e n w i l i k o p het b e l a n g v a n de heterogeniteit v a n c u l tuur wijzen die niet apart v a n , maar juist i n samenhang met klasse of de maatschappelijke positie w o r d t bekeken.

2 9

D e cultuur v a n ongeschoolde m i

g r a n t e n i s i m m e r s a n d e r s d a n d i e v a n h o g e r o p g e l e i d e g r o e p e n . D o o r i n ter m e n v a n k l a s s e g e b o n d e n c u l t u r e n te d e n k e n , h o e v e n w e o n s n i e t m e e r af te v r a g e n w e l k e v a n die twee fundamenteler is. I n b o v e n g e n o e m d e studies w o r d t w e l i s w a a r het b e l a n g v a n de culture le a c h t e r g r o n d v a n M a r o k k a a n s e of T u r k s e w e g l o o p s t e r s e r k e n d , m a a r deze factor zelf w o r d t niet echt uitgewerkt. O m de i n v l o e d v a n c u l t u u r o p het w e g l o o p p r o c e s b e t e r te b e g r i j p e n , k u n n e n i n z i c h t e n u i t d e c u l t u r e l e a n t r o pologie o p dit terrein v e r h e l d e r e n d zijn. E e n benadering die i k i n dit o p z i c h t heel w a a r d e v o l v i n d , is die v a n de interpretatieve antropologie. I n dit per spectief staat d e actor als e e n h a n d e l e n d p e r s o o n centraal, g e s i t u e e r d i n e e n bepaalde culturele context.

30

D i t is een b r u i k b a a r u i t g a n g s p u n t v o o r een stu

d i e n a a r meisjes d i e e e n z o v e r s t r e k k e n d initiatief als w e g l o p e n n e m e n . C u l t u u r is een centraal b e g r i p i n de interpretatieve a n t r o p o l o g i e e n er zijn d a n o o k v e l e definities v a n i n o m l o o p . Ik laat d i e h i e r niet a l l e m a a l d e r e v u e pas seren, m a a r i k z a l enkele k e n m e r k e n d e noties aanstippen die relevant zijn voor mijn onderzoek. C l i f f o r d G e e r t z is een belangrijke v e r t e g e n w o o r d i g e r v a n deze

stro

m i n g ; hij heeft z i c h i n d e l o o p d e r tijd o p v e l e m a n i e r e n u i t g e s p r o k e n o v e r het b e g r i p c u l t u u r . G e e r t z ziet c u l t u u r i n het a l g e m e e n als een g e o r d e n d sys t e e m v a n gedeelde betekenissen en s y m b o l e n dat het g e d r a g v a n m e n s e n s t u u r t z o n d e r h e t e c h t e r v o l l e d i g te b e p a l e n .

3 1

M e n s e n creëren i n sociale

interactie steeds w e e r o p n i e u w c u l t u u r en d r a g e n hierbij h u n betekenissen over. D i t is bij uitstek e e n s o c i a a l proces. G e e r t z b e p e r k t d e definitie v a n een s y m b o o l tot alle w a a r n e e m b a r e

voorwerpen, handelingen of gebaren die

een w a a r d e of idee u i t d r u k k e n . D e betekenis v a n een s y m b o o l ligt v e r v o l g e n s i n h e t g e b r u i k d a t m e n s e n e r v a n m a k e n bij h u n h a n d e l e n .

Hierbij

o m v a t c u l t u u r v o l g e n s G e e r t z z o w e l e e n m o d e l van d e w e r k e l i j k h e i d a l s voor

5

3 2

d e w e r k e l i j k h e i d . Bij het eerste aspect gaat het o m i n f o r m a t i e o v e r h o e d e w e r e l d functioneert en o m de interpretatiekaders w a a r o p m e n s e n z i c h k u n n e n o r i ë n t e r e n . B i j h e t m o d e l voor d e w e r k e l i j k h e i d r e f e r e e r t G e e r t z a a n d e w i j z e w a a r o p m e n s e n z i c h i n e e n b e p a a l d e s i t u a t i e h o r e n te g e d r a g e n e n h o e z i j m o e t e n h a n d e l e n o m e e n b e p a a l d d o e l te b e r e i k e n . H e t uitgangspunt v a n Geertz o m c u l t u u r direct aan het h a n d e l e n

te

k o p p e l e n , is v a n b e l a n g v o o r mijn eigen studie, maar o p zijn overige o p 3 3

m e r k i n g e n v a l t h e t e e n e n a n d e r a f te d i n g e n . Z i j n v o o r s t e l o m s y m b o l e n t o t w a a r n e e m b a r e v e r s c h i j n s e l e n te r e d u c e r e n i s o n d e r a n d e r e b e k r i t i s e e r d door Anthony Cohen.

3 4

C o h e n hanteert de vrij gangbare definitie v a n s y m

b o l e n 'als d i n g e n die staan v o o r andere dingen'; juist die 'andere d i n g e n ' b l i j k e n v o o r m e e r u i t l e g v a t b a a r te z i j n .

35

S y m b o l e n zijn volgens C o h e n niet

a l l e e n z i c h t b a r e tekens, m a a r v e e l v a k e r h e b b e n zij b e t r e k k i n g o p abstracte i d e e ë n w a a r m i n d e r v a t o p te k r i j g e n v a l t .

36

C o h e n presenteert het b e g r i p v a

d e r s c h a p als e e n v o o r b e e l d v a n een s y m b o o l dat alle l e d e n v a n e e n ge meenschap gebruiken, maar waaraan ze door h u n persoonlijke ervaringen andere betekenissen toekennen.

3 7

V o o r C o h e n zelf w o r d t de i n v u l l i n g v a n

vaderschap v o o r a l bepaald door zijn unieke ervaring met zijn vader en zijn relatie m e t z i j n k i n d e r e n . H i j b e s c h o u w t s y m b o l e n v a n een g e m e e n s c h a p als constructies

die mensen

d e m i d d e l e n a a n r e i k e n o m b e t e k e n i s te

geven.

C o h e n gaat er v a n u i t dat m e n s e n w e l de g e m e e n s c h a p p e l i j k e s y m b o l e n v a n h u n gemeenschap

delen, m a a r niet n o o d z a k e l i j k de betekenissen.

38

Deze

s y m b o l e n bieden i n d i v i d u e n de gelegenheid o m de b a n d met h u n gemeen s c h a p u i t te d r u k k e n z o n d e r h u n i n d i v i d u a l i t e i t o p te h o e v e n g e v e n . M e n s e n o n d e r s c h r i j v e n de v o r m z o a l s d i e i n het o p e n b a a r gestalte krijgt, m a a r niet de i n h o u d o m d a t zij h u n e i g e n betekenissen eraan toekennen. O p deze m a nier k a n een algemeen s y m b o o l v a n een gemeenschap de interne verdeeld heid versluieren. W a a r Geertz de gemeenschappelijkheid en homogeniteit i n h e t g e b r u i k v a n e e n s y m b o o l o n d e r s t r e e p t , stelt C o h e n i n z i j n w e r k d e verschillende interpretatiemogelijkheden centraal. C o h e n s b e n a d e r i n g

ge

b r u i k i k i n m i j n o n d e r z o e k o m m e e r i n z i c h t te k r i j g e n i n d e v e r h o u d i n g t u s sen M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes e n h u n ouders. H e t aspect v a n de verscheidenheid aan ervaringen v a n leden v a n m i g r a n t e n g e z i n n e n , i s o o k t e r u g te v i n d e n b i j B a r t h .

3 9

H i j acht het een ver

w o r v e n h e i d v a n de j a r e n n e g e n t i g dat er n u g e b r u i k g e m a a k t k a n w o r d e n v a n de v o o r u i t g a n g i n het d e n k e n over het b e g r i p cultuur. T o e n zijn b o e k ' E t h n i c G r o u p s a n d B o u n d a r i e s ' i n 1969 u i t k w a m , w e r d c u l t u u r b i n n e n d e a n t r o p o l o g i e n o g als een statische e n h o m o g e n e e e n h e i d g e z i e n m e t d u i d e lijke grenzen.

4 0

Etnische groepen w e r d e n vooral gedefinieerd

door

hun

gemeenschappelijke c u l t u u r en a f s t a m m i n g en h u n b a n d met het verleden. D o o r h u n c u l t u r e l e t r a d i t i e i n s t a n d te h o u d e n k o n d e n z i j z i c h a l s g r o e p

6

h a n d h a v e n , contact met de westerse w e r e l d z o u verlies v a n h u n eigen c u l t u u r betekenen. Tegenover deze ' p r i m o r d i a l e ' b e n a d e r i n g plaatste Barth

4 1

zijn situationele visie, w a a r i n hij stelde dat etnische g r o e p e n eerder d o o r sociale interactie d a n d o o r isolement blijven voortbestaan. M e n s e n w o r d e n z i c h sterker b e w u s t v a n c u l t u u r v e r s c h i l l e n als zij v e e l v u l d i g i n contact k o m e n m e t a n d e r e g r o e p e n , d a n w a n n e e r zij z i c h o n d e r g e l i j k g e z i n d e n bevinden. T u r k e n zullen zich bijvoorbeeld i n N e d e r l a n d 'Turkser' voelen d a n i n T u r k i j e o n d e r l a n d g e n o t e n . H e t gaat h i e r o m de zelfdefinitie v a n groepen, o m w e l k e w a a r d e n mensen zelf belangrijk v i n d e n . Zij zien niet a l l e e n z i c h z e l f als anders, o m g e k e e r d b e s c h o u w e n a n d e r e n h e n o o k als e e n aparte groep.

4 2

O m z i c h v a n d e d o m i n a n t e c u l t u u r te o n d e r s c h e i d e n t r e k k e n

m e n s e n g r e n z e n , een soort denkbeeldige lijn, tussen h e n z e l f e n de d o m i nante omgeving.

4 3

H e t m a r k e r e n v a n g r e n z e n tussen etnische g r o e p e n is bij

uitstek een d y n a m i s c h proces. D e culturele i n h o u d k a n veranderen, maar de g r e n z e n blijven bestaan.

44

B a r t h gaat er n u bij v o o r b a a t v a n u i t dat de c u l t u u r v a n een w i l l e k e u r i g e groep v o o r t d u r e n d verandert, tegenstrijdig en incoherent is.

45

In een voor

b e e l d o v e r e e n P a k i s t a a n s e f a m i l i e die n a a r N o o r w e g e n m i g r e e r t , laat hij z i e n h o e d e m a n als a r b e i d s m i g r a n t i n de v r e e m d e m a a t s c h a p p i j z i j n positie o p n i e u w m o e t d e f i n i ë r e n . W a n n e e r z i j n v r o u w e n k i n d e r e n z i c h l a t e r bij h e m v o e g e n , b e g i n n e n zij h u n l e v e n i n de N o o r s e s a m e n l e v i n g m e t een a n d e r e a c h t e r g r o n d d a n d i e v a n h u n echtgenoot o f v a d e r . D i t k o m t o o k tot u i t d r u k k i n g i n h u n e r v a r i n g e n e n het soort l e v e n dat zij i n d e N o o r s e s a m e n l e v i n g leiden. V e r v o l g e n s z u l l e n de k i n d e r e n die i n N o o r w e g e n w o r d e n geboren een andere 'cultuurvoorraad' o p b o u w e n d a n h u n vader, moeder en oudere broers en zusters. Barth spreekt i n dit v e r b a n d v a n een 'smeltkroes v a n c u l t u u r v e r s c h i l l e n e n v a n strijd.'

46

U i t het v o o r b e e l d v a n B a r t h blijkt hoe

m i g r a n t e n g e z i n n e n i n h e t l a n d v a n v e s t i g i n g m e t c o n f l i c t e n te m a k e n k u n n e n k r i j g e n d i e n i e t a l l e e n h o e v e n v o o r t te k o m e n u i t d e c o n f r o n t a t i e m e t n i e u w e culturele noties, m a a r die o o k k u n n e n s a m e n h a n g e n met de d y n a miek v a n de eigen cultuur. I n d i t v e r b a n d is het a n a l y t i s c h o n d e r s c h e i d dat T e n n e k e s heeft g e m a a k t 47

t u s s e n d r i e v o r m e n v a n s p a n n i n g e n relevant . H e t gaat v o l g e n s h e m o m d e relatie tussen culturele m o d e l l e n e n de w e r k e l i j k h e i d w a a r o p deze v a n toepassing zijn, de tegenstellingen die i n die m o d e l l e n zelf a a n w e z i g zijn en de confrontatie met andere culturen.

4 8

H e t eerste aspect heeft i n w e z e n

b e t r e k k i n g o p d e w i s s e l w e r k i n g tussen theorie e n praktijk, h o e er een v o o r t durende

culturele a a n p a s s i n g is aan de c o n t i n u v e r a n d e r e n d e

praktijk.

M e n s e n m o e t e n z i c h m e t b e h u l p v a n h u n culturele interpretatiekader staan de h o u d e n i n een w e r k e l i j k h e i d , w a a r zij o p g r o n d v a n d e h u n b e s c h i k b a r e k e n n i s niet altijd een e v e n adequaat a n t w o o r d o p weten. M e t andere w o o r -

7

d e n , d e p r a k t i j k v a n a l l e d a g heeft s o m s b e p a a l d e o p v a t t i n g e n i n g e h a a l d . Z o passen bijvoorbeeld de traditionele ideeën over huwelijk en

moederschap

als d e v o o r n a a m s t e b e s t e m m i n g v a n v r o u w e n niet m e e r i n een w e r k e l i j k h e i d w a a r steeds m e e r v r o u w e n buitenshuis w e r k e n . D e z e p r a k t i j k e n k u n nen uiteindelijk weerspiegeld w o r d e n i n andere opvoedingsideeën

over

meisjes. D i t soort v e r a n d e r i n g e n k u n n e n z i c h z o w e l i n N e d e r l a n d als i n M a r o k k o of Turkije voltrekken. Behalve dat de w e r k e l i j k h e i d z i c h v o o r t d u r e n d wijzigt e n dat m e n s e n h u n c u l t u r e l e i n f o r m a t i e m o e t e n bijstellen, z i j n er v o l g e n s T e n n e k e s i n d e culturele m o d e l l e n zelf o o k spanningen aanwezig.

4 9

In navolging v a n Geertz

stelt h i j d a t d e i n t e r n e s a m e n h a n g v a n c u l t u r e l e b e t e k e n i s s e n n i e t o v e r s c h a t moet w o r d e n , o m d a t deze ook uit tegenstrijdigheden of onduidelijkheden k u n n e n bestaan. Bij het definiëren v a n een situatie k a n d i t m e n s e n r u i m t e b i e d e n v o o r h u n e i g e n interpretatie e n k u n n e n zij i n contact m e t

anderen

h u n s p e c i f i e k e b e t e k e n i s t r a c h t e n o v e r te d r a g e n . O m te k u n n e n s a m e n l e v e n is het echter v a n b e l a n g o m tot een g e m e e n s c h a p p e l i j k e definitie v a n d e s i t u a t i e te k o m e n d i e u i t e i n d e l i j k tot v e r a n d e r i n g v a n c u l t u r e l e n o t i e s k a n l e i d e n . D i t laatste p u n t s l u i t g o e d a a n bij C o h e n d i e eerder stelde d a t betekenissen niet vastliggen e n dat m e n s e n h u n eigen interpretaties

kunnen

geven. H e t d e r d e s p a n n i n g s v e l d d a t T e n n e k e s o n d e r s c h e i d t , heeft v o o r a l b e trekking o p migranten die i n h u n n i e u w e l a n d geconfronteerd w o r d e n met een v r e e m d e c u l t u u r w a a r d o o r de eigen betekenissen m i n d e r vanzelfsprekend worden.

5 0

Zij k u n n e n kanttekeningen

interpretatiekaders.

g a a n p l a a t s e n bij b e s t a a n d e

H i e r d o o r kunnen sommige elementen m i n d e r

accent

k r i j g e n o f zelfs v e r d w i j n e n e n er k u n n e n n i e u w e v o o r i n d e plaats k o m e n . W i e bepaalt uiteindelijk hoe een situatie w o r d t gedefinieerd? Ik k o m hier o p het terrein v a n m a c h t s v e r h o u d i n g e n . N i e t elke actor z a l een e v e n

sterke

p o s i t i e i n n e m e n o m d i t p r o c e s i n z i j n o f h a a r v o o r d e e l te b e ï n v l o e d e n , h o e w e l n i e m a n d geheel machteloos is. O u d e r s e n jongeren, m a n n e n e n v r o u w e n of migranten en Nederlanders nemen hier dan ook verschillende posities i n . M a c h t i s e e n r e l a t i o n e e l b e g r i p e n k a n v o l g e n s T e n n e k e s n i e t l o s v a n c u l t u u r w o r d e n b e k e k e n . I n d i t o p z i c h t v e r s c h i l t hij o v e r i g e n s v a n G e e r t z d i e a a n m a c h t n a u w e l i j k s a a n d a c h t heeft b e s t e e d .

51

Wanneer i k de bovengenoemde spanningsvelden i n ogenschouw neem, veronderstel i k dat M a r o k k a a n s e en T u r k s e ouders die i n N e d e r l a n d h u n dochters m o e t e n o p v o e d e n waarschijnlijk o n d e r een grotere d r u k staan d a n ouders i n de l a n d e n v a n h e r k o m s t of N e d e r l a n d s e ouders. Z o a l s alle ouders i n M a r o k k o , T u r k i j e o f i n N e d e r l a n d h e b b e n z i j te m a k e n m e t s p a n n i n g e n d i e i n h e r e n t zijn a a n c u l t u u r o v e r d r a c h t e n a a n een steeds

veranderende

werkelijkheid. Daarnaast w o r d e n migrantenouders ook n o g met de andere

8

c u l t u u r u i t de o m r i n g e n d e s a m e n l e v i n g geconfronteerd. Ik v e r o n d e r s t e l dat die w i s s e l w e r k i n g de opvoedingssituatie complexer maakt. D o o r tevens de s i t u a t i e v a n N e d e r l a n d s e m e i s j e s erbij te b e t r e k k e n , h o o p i k m e e r i n z i c h t te krijgen i n de specifieke problematiek v a n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e w e g l o o p sters. D e s p a n n i n g e n en conflicten die gepaard gaan met het w e g l o p e n v a n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes, b e s c h o u w i k als u i t i n g e n v a n een strijd o m b e t e k e n i s e n d i e z i c h i n eerste instantie t h u i s e n later d a a r b u i t e n afspeelt. Ik realiseer m e w e l dat het i n d i t o n d e r z o e k niet o m het g e m i d d e l d e

meisje

gaat, w a n t hoogstens een p a a r procent v a n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes loopt daadwerkelijk v a n huis weg.

5 2

M a a r zoals W i l l y Jansen o o k al stelde,

d o o r n a a r d e u i t z o n d e r i n g e n te k i j k e n k u n n e n w e m e e r z i c h t k r i j g e n o p d e regels.

53

J a n s e n beschrijft i n h a a r proefschrift hoe v r o u w e n i n A l g e r i j e de

' g e n u s g r e n s ' o v e r s c h r i j d e n e n h o e er o p h e n n e e r w o r d t g e k e k e n . V o l g e n s de d o m i n a n t e ideologie zijn v r o u w e n economisch afhankelijk v a n m a n n e n . Gescheiden v r o u w e n of w e d u w e n die i n h u n eigen o n d e r h o u d voorzien doorbreken met h u n onvrouwelijk gedrag deze norm.

5 4

moeten Vrouwen

z o n d e r m a n h o u d e n z i c h niet a a n regels d i e v o o r v r o u w e n i n het a l g e m e e n gelden; hierdoor w o r d t duidelijk hoe de grenzen w o r d e n getrokken en w a t als v r o u w e l i j k w o r d t b e s c h o u w d . ' Z i j g e v e n i n h o u d a a n v r o u w e l i j k h e i d d o o r e r z e l f b u i t e n te s t a a n / z i j b i e d e n e e n ' c u l t u r e l e t e g e n p o o l o p b a s i s w a a r v a n het b e e l d v a n de nette v r o u w w o r d t

geconstrueerd'.

55

D e z e noties zijn ook v a n toepassing op w e g g e l o p e n M a r o k k a a n s e en T u r k s e tieners. L e d e n v a n h u n gemeenschap

kijken o p h e n neer,

w e g l o o p s t e r s z i c h niet a a n d e regels v o o r nette meisjes h e b b e n

omdat

gehouden.

M i j n r e s p o n d e n t e n h e b b e n z i c h vrij o p e n h a r t i g uitgelaten o v e r de gezins v e r h o u d i n g e n thuis e n o v e r de situatie n a het w e g l o p e n . O o k a l zijn zij uit zonderingen, h u n verhalen geven inzicht i n de groei naar volwassenheid van

M a r o k k a a n s e e n T u r k s e tienermeisjes die z i c h i n een bepaalde

maat

schappelijke situatie e n i n een v r e e m d e culturele context b e v i n d e n . Z i j ver w o o r d e n h e e l treffend m e t w e l k e s p a n n i n g e n zij t h u i s als o p g r o e i e n d m e i s je k a m p e n e n v o o r w e l k e p r o b l e m e n z i j k o m e n te s t a a n a l s z i j v a n h u i s w e g l o p e n en zich alleen staande moeten h o u d e n i n de Nederlandse

samenle

ving. N a d e z e schets v a n u i t g a n g s p u n t e n k o m i k tenslotte tot d e v o l g e n d e o n derzoeksvragen: W e l k e vooronderstellingen l i g g e n ten g r o n d s l a g aan cultureel referentiekader

het

v a n M a r o k k a a n s e en Turkse ouders ten aanzien

v a n de o p v o e d i n g v a n h u n dochters? H o e w o r d e n deze culturele noties i n de praktijk gebracht? W a n n e e r n e m e n de s p a n n i n g e n en conflicten v a n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e tienermeisjes m e t h u n o u d e r s z o d a n i g toe dat d i t tot w e g l o p e n leidt? W a t zijn de g e v o l g e n v a n het v a n h u i s w e g l o p e n v o o r meis-

9

jes; k e r e n z i j n o g n a a r h u i s t e r u g o f b l i j v e n z i j d e f i n i t i e f v a n h u i s w e g ? W e l k e b e t e k e n i s heeft het w e g l o p e n v a n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes v o o r alle b e t r o k k e n partijen? W a t zijn de v e r s c h i l l e n en o v e r e e n k o m s t e n

tussen

M a r o k k a a n s e , T u r k s e e n N e d e r l a n d s e wegloopsters? H o e vergaat het M a rokkaanse e n T u r k s e wegloopsters die w e l , respectievelijk niet naar huis teruggaan?

De onderzoeksgroep Ik z a l d e a c h t e r g r o n d k e n m e r k e n v a n d e a c h t e n t w i n t i g

geïnterviewde

M a r o k k a a n s e e n de z e v e n t i e n T u r k s e w e g l o o p s t e r s apart presenteren (zie b i j l a g e 1 e n 2). H e t g a a t h i e r o m e e n g l o b a a l b e e l d , o m d a t d e a c h t e r g r o n d i n formatie v a n de vaders e n m o e d e r s soms o n v o l l e d i g is. D e dochters w a r e n niet altijd e v e n g o e d o p de hoogte v a n bepaalde z a k e n r o n d de ouders of i k b e n er i n m i j n g e s p r e k k e n o n v o l d o e n d e a a n t o e g e k o m e n . H e t p r o c e s v a n w e g l o p e n z a l i k i n hoofdzaak aan de h a n d v a n de verhalen v a n

vijf

M a r o k k a a n s e e n vijf T u r k s e w e g l o o p s t e r s beschrijven. N a a s t d e a l g e m e n e k e n m e r k e n v a n de hele o n d e r z o e k s g r o e p z a l i k i n g a a n o p de specifieke gezinssituatie v a n deze tien wegloopsters, zodat i k h u n u i t s p r a k e n beter i n de c o n t e x t k a n p l a a t s e n . D e k e u z e i s g e b a s e e r d o p h e t feit d a t i k d e z e m e i s j e s een langere p e r i o d e h e b k u n n e n v o l g e n of dat i k h e n ontmoette n a d a t zij a l e n i g e j a r e n g e l e d e n v a n h u i s w a r e n w e g g e l o p e n . Z i j k o n d e n v a a k m e t iets meer distantie h u n situatie v e r w o o r d e n en overzien. Ter b e s c h e r m i n g v a n d e p r i v a c y v a n d e w e g l o o p s t e r s z i j n h u n n a m e n fictief e n z a l i k af e n toe bep a a l d e details weglaten, zoals de w o o n - of geboorteplaats, of het

aantal

broers of zusters veranderen.

Marokkaanse wegloopsters Algemene kenmerken Een

groot aantal v a d e r s v a n de geïnterviewde meisjes is i n de jaren

z e v e n t i g n a a r N e d e r l a n d g e k o m e n o m l a a g g e s c h o o l d w e r k te v e r r i c h t e n .

5 6

H e t m e r e n d e e l verblijft t e n tijde v a n het o n d e r z o e k h i e r r o n d d e vijftien jaar. Hun

dochters

hebben

zich met h u n moeder

i n het k a d e r v a n de

ge-

z i n s h e r e n i g i n g enige jaren na de migratie v a n h u n vader i n N e d e r l a n d gevestigd.

5 7

D e meeste meisjes zijn v o o r h u n negende jaar n a a r N e d e r l a n d

gemigreerd, vier zijn hier geboren.

58

D e helft v a n de w e g l o o p s t e r s is l a n g e r

d a n t w a a l f jaar i n N e d e r l a n d , n e g e n meisjes z i j n h i e r vijf tot t i e n jaar e n de

10 - Marokkaanse meisjes

a n d e r e n t u s s e n de é é n e n v i e r jaar.

59

D e helft v a n de r e s p o n d e n t e n w o o n t i n

één v a n de v i e r grote steden. D e anderen zijn a f k o m s t i g u i t een p r o v i n c i e plaats o f e e n d o r p v e r s p r e i d o v e r het l a n d , zij w a r e n v a a k d e eerste M a r o k k a n e n die z i c h i n een kleine gemeente vestigden. D e vaders v a n de w e g l o o p sters h e b b e n v e e l a l f a m i l i e l e d e n i n N e d e r l a n d , v o o r de m o e d e r s g e l d t d i t i n veel m i n d e r e mate. D e e e r s t e g e n e r a t i e m a n n e n k w a m n a a r N e d e r l a n d o m te w e r k e n , i n m i d d e l s is een groot aantal v a n h e n uit het arbeidsproces gestoten.

60

De

M a r o k k a n e n n e m e n een zeer ongunstige arbeidsmarktpositie i n , een derde i s v a n h e n w e r k l o o s . M e t b e t r e k k i n g tot d e v a d e r s v a n d e w e g l o o p s t e r s w a s ongeveer een derde v o o r z o v e r b e k e n d afgekeurd of w e r k l o o s .

6 1

D e vaders

b e h e e r s e n d e N e d e r l a n d s e taal relatief beter d a n d e m o e d e r s , m a a r o o k zij d o e n v a a k e e n b e r o e p o p h u n d o c h t e r bij h e t r e g e l e n v a n f o r m e l e z a k e n . D e m o e d e r s v a n de w e g l o o p s t e r s v e r b l i j v e n meestal e v e n l a n g als h u n dochters i n N e d e r l a n d , m a a r slechts w e i n i g e n zijn de taal m a c h t i g . D i e g e n e n m e t een stedelijke achtergrond e n enige jaren onderwijs, hebben v o l g e n s h u n d o c h ters m i n d e r p r o b l e m e n m e t d e taal. E n k e l e m o e d e r s v e r r i c h t e n s a m e n m e t h u n kinderen thuiswerk, bijvoorbeeld garnalen pellen. Vergeleken met z o w e l a u t o c h t o n e als a l l o c h t o n e v r o u w e n p a r t i c i p e r e n M a r o k k a a n s e v r o u w e n het m i n s t i n de arbeidsmarkt.

6 2

D e moeders van vier

wegloopsters

w e r k t e n i n deeltijd als schoonmaakster. O p een enkele u i t z o n d e r i n g n a k o m e n de wegloopsters u i t grote g e z i n n e n d i e zes tot t w a a l f k i n d e r e n tellen. Zij h e b b e n d o o r g a a n s een sterke b a n d m e t h u n zusters e n jongere broers. V a n zes M a r o k k a a n s e meisjes zijn de o u d e r s g e s c h e i d e n . D e m e e s t e n zijn n a d i e e c h t s c h e i d i n g i n eerste instantie bij d e f a m i l i e v a n h u n v a d e r i n M a r o k k o a c h t e r g e b l e v e n , t e r w i j l d e z e i n N e d e r l a n d w e r k t e . I n e e n l a t e r e fase v o e g d e n z i j z i c h bij h u n v a d e r e n h u n stiefmoeder. H e t grote aantal familieleden dat i n M a r o k k o w o o n t , m a a k t dat de b a n d m e t M a r o k k o groot is. V a k a n t i e s w o r d e n z o v e e l m o g e l i j k i n het l a n d v a n herkomst doorgebracht. D e meeste ouders hebben één of soms m e e r h u i z e n i n M a r o k k o laten b o u w e n . E e n meisje met n e g e n broers e n z u s jes z e g t o v e r h u n h u i s : ' H e t l i j k t w e l e e n v i l l a , a l l e k i n d e r e n h e b b e n e e n e i g e n kamer'. D e vaders die arbeidsongeschikt zijn, bezoeken geregeld M a r o k k o , t e r w i j l d e r e s t v a n d e f a m i l i e achterblijft. D e g e z i n n e n v a n de geïnterviewde meisjes n e m e n als totale g r o e p i n de N e d e r l a n d s e s a m e n l e v i n g een lage sociaal-economische positie i n . O n d e r l i n g v e r s c h i l l e n de g e z i n n e n aanzienlijk. D a t geldt met n a m e v o o r de herk o m s t , het o p l e i d i n g s n i v e a u , de tijd e n plaats v a n v e s t i g i n g . Ik z a l n u de g e z i n s k e n m e r k e n v a n de vijf i n d i v i d u e l e meisjes beschrijven.

Marokkaanse meisjes - 11

Vijf wegloopsters Sauna (19 jaar) H a a r v a d e r e n m o e d e r zijn v a n A r a b i s c h e origine en h e b b e n een stedelijke a c h t e r g r o n d . Z e w o n e n e n w e r k e n a l t w i n t i g jaar i n een grote stad i n N e d e r l a n d . Beide ouders zijn i n M a r o k k o naar school geweest en spreken redelijk N e d e r l a n d s . Sanna's vader doet laag geschoold w e r k e n haar m o e d e r v e r r i c h t s c h o o n m a a k w e r k . S a n n a is de oudste i n het g e z i n . Z e is i n N e d e r l a n d g e b o r e n , m a a r z e heeft tot h a a r z e v e n d e j a a r b i j h a a r o m a i n M a r o k k o g e w o o n d . Z e z e g t : ' M i j n m o e d e r h a d h e t te d r u k m e t w e r k e n o m v o o r m i j te z o r g e n . ' V a n a f h e t b e g i n d a t S a n n a n a a r N e d e r l a n d t e r u g k e e r t , v e r l o o p t h e t c o n t a c t m e t h a a r m o e d e r m o e i z a a m . Z i j heeft h e t i d e e d a t h a a r jongere zuster w o r d t voorgetrokken. 'Ik k a n g e w o o n niet met mijn m o e d e r o p s c h i e t e n ' , z e g t z e . O v e r i g e n s geeft S a n n a w e l t o e d a t z e v r o e g e r e e n ' m o e i l i j k k i n d ' w a s . M e t h a a r v a d e r heeft z e e e n b e t e r e b a n d . H e t g e z i n t e l t z e s k i n d e r e n . E e n jonger zusje heb i k gesproken i n één v a n de o p v a n g h u i z e n w a a r i k p a r t i c i p e e r d e , later b e n i k haar bij S a n n a o p n i e u w t e g e n g e k o m e n . S a r i n a heeft h e t v o o r b e r e i d e n d b e r o e p s o n d e r w i j s a f g e r o n d e n h a a r z u s t e r s v o l g e n mavo-onderwijs. Zij hebben geen familie i n N e d e r l a n d . ' M i j n k i n d e r e n zijn m i j n familie', zegt haar m o e d e r tijdens een gesprek dat i k m e t haar h a d . Z e vertelt dat haar m a n sinds een aantal jaren heel g e l o v i g is g e w o r d e n e n d a t hij d e k i n d e r e n t o e n strenger is g a a n o p v o e d e n . ' H i j heeft e e n g o e d karakter. H i j h o u d t v a n zijn kinderen en v a n mij. M a a r i k ben ook b a n g v o o r m i j n m a n . Ik m o e t d o e n w a t hij zegt.' Ik h e b S a n n a i n een b e g e l e i d k a m e r w o n e n p r o j e c t geïnterviewd, n a d a t zij a l bijna a n d e r h a l f jaar v a n h u i s w e g was.

Louiza (17 jaar) L o u i z a is o o k i n N e d e r l a n d geboren, haar ouders h e b b e n een vergelijkbare a c h t e r g r o n d als die v a n S a n n a . H a a r m o e d e r is i n een s t a d i n M i d d e n M a r o k k o o p g e g r o e i d e n heeft d a a r o o k l a g e r o n d e r w i j s g e n o t e n . H a a r v a d e r k o m t v a n het platteland. H i j k a n lezen en schrijven. H i j is al bijna t w i n t i g j a a r i n N e d e r l a n d e n i s w e r k z a a m bij e e n k l e i n b e d r i j f . H a a r m o e d e r heeft nooit buitenshuis gewerkt. Beide ouders spreken redelijk N e d e r l a n d s . Z e h e b b e n g e e n f a m i l i e i n N e d e r l a n d , m a a r er is w e l e e n zeer n a u w contact m e t e e n N e d e r l a n d s g e z i n . Z e b e z o e k e n g e r e g e l d M a r o k k o . H e t g e z i n telt d r i e k i n d e r e n . V o l g e n s L o u i z a z e i h a a r v a d e r v r o e g e r altijd: ' E é n d o c h t e r e n één z o o n z i j n v o o r m i j g e n o e g . M a a r t o e n is hij i n é é n k l a p o m g e s l a g e n e n w i l d e h i j m e e r k i n d e r e n h e b b e n . M a a r h e t i s bij d r i e g e b l e v e n . ' H a a r v a d e r i s s i n d s een aantal j a r e n erg g e l o v i g e n streng i n de leer g e w o r d e n . V o o r d i e tijd k o n


z e g o e d m e t haar v a d e r opschieten, beter d a n m e t haar m o e d e r . ' M i j n m o e der is o o k islamitisch, alleen o m d a t m i j n v a d e r het is. Z e w a s echt heel m o d e r n , n o g steeds, ze w o u n o o i t een h o o f d d o e k d r a g e n . M a a r n u l o o p t ze zelf m e t e e n h o o f d d o e k e n m e t k l e r e n tot h a a r enkels.' L o u i z a z i t o p het v w o . H a a r vader v o n d een goede schoolopleiding heel belangrijk v o o r zijn d o c h t e r . ' T o e n i k i n de v i e r d e k l a s v a n de lagere s c h o o l zat, heeft m i j n v a d e r m e overgeplaatst naar een particuliere school met alleen maar N e d e r l a n ders.' L o u i z a participeerde i n een begeleid k a m e r w o n e n p r o j e c t w a a r i k haar h e b g e ï n t e r v i e w d ; zij h a d h a a r o u d e r s t o e n e e n jaar niet m e e r g e z i e n .

Nadia (23 jaar) N a d i a ' s v a d e r is v l a k n a zijn h u w e l i j k naar N e d e r l a n d g e m i g r e e r d , w a a r hij i n e e n f a b r i e k k w a m te w e r k e n . N a d i a i s o p h a a r n e g e n d e j a a r n a a r N e d e r l a n d v e r t r o k k e n . T o t d i e t i j d heeft z e m e t h a a r m o e d e r b i j d e f a m i l i e v a n haar v a d e r o p het p l a t t e l a n d i n de R i f g e w o o n d . D e r e d e n v a n de k o m s t n a a r N e d e r l a n d w a s dat het v o o r haar m o e d e r steeds m o e i l i j k e r w e r d o m bij h a a r s c h o o n f a m i l i e te w o n e n . N a d i a : ' M i j n v a d e r heeft t o e n b e s l o t e n o n s n a a r N e d e r l a n d te h a l e n , w a t i k g r a a g w i l d e . M a a r t o e n i k e r e e n m a a l w a s , v o n d i k het v e r s c h r i k k e l i j k . Ik h e b het eerste jaar niets a n d e r s g e d a a n d a n gejankt. A l l e s w a s vies e n g r a u w , het w a s w i n t e r toen w e k w a m e n , e n i k begreep de m e n s e n niet. Ik h a d m e N e d e r l a n d heel anders v o o r g e s t e l d . In M a r o k k o h e b je m o o i e w i t t e h u i z e n , e n d a n k o m je h i e r e n i s a l l e s g r a u w . I k h e b h e e l v e e l g e h u i l d , o m d a t i k m i j n neefjes e n n i c h t j e s m i s t e w a a r i k a l t i j d m e e s p e e l d e . M i j n m o e d e r v o n d h e t o o k v e r s c h r i k k e l i j k e n z e heeft n u n o g h e i m w e e . ' H e t g e z i n w o o n t i n e e n d o r p e n telt z e v e n k i n d e r e n . N a d i a is d e oudste en ze volgt een hbo-opleiding. Z e hebben geen familie i n N e d e r l a n d . E r v e s t i g e n z i c h w e l steeds m e e r M a r o k k a n e n i n h u n gemeente, m a a r daar heeft h a a r m o e d e r w e i n i g c o n t a c t m e e . N a d i a b e s c h r i j f t h a a r m o e d e r a l s 'hartstikke traditioneel.' Z e leunt erg o p haar dochter. H a a r v a d e r zit i n de wao

e n laat v o l g e n s N a d i a 'financieel alles i n de soep l o p e n . ' N a d i a m o e t

v o o r b e i d e o u d e r s t o l k e n als zij instanties b e z o e k e n . V e r d e r h e b b e n h a a r ouders h u w e l i j k s p r o b l e m e n en liggen ze 'constant met elkaar overhoop.' Ik heb haar i n één v a n de o p v a n g h u i z e n v o o r islamitische meisjes v o o r het eerst g e ï n t e r v i e w d , n a d a t zij p a s een p a a r w e k e n v a n h u i s w a s w e g g e l o p e n . Ik h e b h a a r d a a r n a o p h a a r k a m e r v a n e e n b e g e l e i d k a m e r w o n e n p r o j e c t o p g e z o c h t e n n o g w e e r later t o e n zij o p z i c h z e l f w o o n d e .

Miriyam (19 jaar) M i r i y a m is v a n a f haar zesde jaar i n N e d e r l a n d . Z e is Berbers e n a f k o m stig u i t de Rif. H a a r v a d e r is sinds een aantal jaren afgekeurd. H a a r m o e d e r


i s a n a l f a b e t e e n heeft n o o i t b u i t e n s h u i s g e w e r k t . H e t g e z i n w o o n t i n e e n provincieplaats. M i r i y a m noemt haar ouders 'streng islamitisch'. H a a r moe der r o d d e l t v e e l o v e r a n d e r e n , w a t M i r i y a m als ' t y p i s c h M a r o k k a a n s ' k e n schetst. Z i j h a d g e e n g o e d contact m e t h a a r m o e d e r , e n v o o r a l o v e r het h u i s h o u d e n 'zeurde' haar moeder veel. M a a r vergeleken met haar vader steun d e z e M i r i y a m w e l . O v e r h a a r v a d e r z e g t z e d a t d i e v e e l r e s p e c t eist. B e i d e o u d e r s s p r e k e n n i e t z o g o e d N e d e r l a n d s . V e r d e r stelt M i r i y a m d a t z e v r o e ger w e i n i g bewegingsvrijheid had: ' w a t mijn v r i e n d i n n e n w e l mochten, m o c h t i k niet'. M i r i y a m k o m t u i t een groot g e z i n , ze is één v a n de jongere kinderen. Bijna al haar broers en zusters zijn g e t r o u w d en w o n e n i n N e d e r l a n d . O v e r het algemeen k a n ze goed o v e r w e g met haar zusters e n over één b r o e r zegt ze: ' d i e is best w e l a a r d i g ' . H a a r andere broers zijn ' h a r t s t i k k e s t r e n g ' e n é é n i s er e c h t e e n ' d i c t a t o r , d i e c o m m a n d e e r t i e d e r e e n ' . H a a r v a d e r heeft v e r s c h i l l e n d e f a m i l i e l e d e n i n N e d e r l a n d w o n e n . M i r i y a m heeft e n k e l e j a r e n v o o r b e r e i d e n d b e r o e p s o n d e r w i j s g e v o l g d , m a a r z e heeft

de

s c h o o l n i e t afgemaakt. Ik s p r e e k h a a r v o o r het eerst i n het o p v a n g h u i s v o o r i s l a m i t i s c h e m e i s j e s ; h e t i s d a n e e n j a a r g e l e d e n d a t z i j h a a r h u i s d e r u g heeft t o e g e k e e r d . V i e r j a a r n a h e t laatste i n t e r v i e w b e n i k h a a r t o e v a l l i g t e g e n g e k o m e n en heb i k n o g een gesprek met haar gehad.

Habiba (16 jaar) H a b i b a is v a n A r a b i s c h e o r i g i n e e n a f k o m s t i g uit het m i d d e n v a n M a r o k k o . H a b i b a k o m t u i t een grote familie. H a a r v a d e r is o p het p l a t t e l a n d o p g e g r o e i d e n haar m o e d e r i n de stad. H a a r v a d e r is n o o i t n a a r s c h o o l is ge weest. T o e n H a b i b a één jaar w a s , zijn haar ouders gescheiden. N a zijn schei d i n g i s h a a r v a d e r o p n i e u w g e t r o u w d . T o t h a a r d e r d e j a a r heeft H a b i b a bij h a a r m o e d e r g e w o o n d e n d a a r n a moest zij naar de familie v a n h a a r v a d e r . H a b i b a z e g t : ' m i j n v a d e r heeft m i j v a n m i j n m o e d e r a f g e p a k t . ' T o t h a a r a c h t ste j a a r w o o n d e z i j bij h a a r t a n t e e n z a g z i j h a a r v a d e r a l l e e n t i j d e n s d e v a k a n t i e s . Z i j h a d t o e n e e n g o e d c o n t a c t m e t h e m , hij n a m a l t i j d

cadeautjes

e n k l e d i n g v o o r h a a r m e e . H a a r v a d e r is o n g e v e e r vijftien jaar i n een p r o vincieplaats i n N e d e r l a n d woonachtig, een o o m en zijn gezin hebben z i c h d a a r o o k g e v e s t i g d . H a a r v a d e r heeft a l t i j d i n e e n f a b r i e k g e w e r k t , m a a r s i n d s een jaar is hij ziek. T o e n H a b i b a naar N e d e r l a n d k w a m , w e r d zij o p g e n o m e n i n het n i e u w e g e z i n v a n haar vader. In N e d e r l a n d verslechterde het c o n t a c t m e t h a a r v a d e r , v o o r a l t o e n hij r e l i g i e u z e r w e r d . H a b i b a v i n d t h a a r v a d e r s t r e n g e n a u t o r i t a i r : ' b i j o n s t h u i s i s m i j n v a d e r d e b a a s ' . H a a r stief moeder pelt thuis garnalen en H a b i b a helpt mee. Zij volgt voorbereidend beroepsonderwijs. Ik spreek haar i n het o p v a n g h u i s v o o r islamitische m e i s jes, w a a r z i j o n d e r d a k heeft g e k r e g e n n a d a t z i j v a n h u i s i s w e g g e l o p e n .


Turkse wegloopsters Algemene kenmerken D e meeste vaders v a n de T u r k s e w e g l o o p s t e r s zijn tussen de vijftien e n v i j f e n t w i n t i g jaar i n N e d e r l a n d . D i t is l a n g e r d a n de M a r o k k a a n s e v a d e r s .

63

D e a r b e i d s m i g r a t i e v o n d v o o r a l p l a a t s t u s s e n 1965 e n 1975 e n b e t r o f t o e n grotendeels mannen.

6 4

D e T u r k s e g e z i n s h e r e n i g i n g is eerder o p g a n g g e k o -

m e n d a n d e M a r o k k a a n s e e n bereikte i n 1980 h a a r h o o g t e p u n t .

6 5

D e moeders

v a n de wegloopsters zijn enige jaren n a h u n echtgenoot naar N e d e r l a n d g e k o m e n en verblijven hier langer d a n de M a r o k k a a n s e moeders v a n de w e g l o o p s t e r s . D r i e meisjes u i t m i j n o n d e r z o e k zijn tussen h u n negende e n d e r t i e n d e jaar naar N e d e r l a n d g e k o m e n , de o v e r i g e n zijn h i e r g e b o r e n of v o o r h u n zesde jaar g e m i g r e e r d .

6 6

T e n tijde v a n het o n d e r z o e k b l e e k o n g e -

v e e r e e n d e r d e v a n d e T u r k s e v a d e r s v a n w e g l o o p s t e r s w e r k l o o s o f afgek e u r d te z i j n . S o m m i g e w e r k l o z e v a d e r s g a a n g e r e g e l d n a a r d e m o s k e e o f naar een café. H o e w e l volgens de n o r m een v r o u w v o o r haar m a n en k i n d e r e n moet z o r g e n e n n i e t b u i t e n s h u i s w e r k t , k a n bij f i n a n c i ë l e n o o d h i e r v a n w o r d e n afgeweken. Vergeleken met de moeders v a n de M a r o k k a a n s e wegloopsters w e r k e n de Turkse moeders vaker buitenshuis. E e n derde v a n hen verricht s c h o o n m a a k w e r k of fabrieksarbeid.

6 7

S o m m i g e moeders zijn samen met h u n

e c h t g e n o o t n a a r N e d e r l a n d g e k o m e n o m g e z a m e n l i j k g e l d te v e r d i e n e n . D e k i n d e r e n w e r d e n i n e e r s t e i n s t a n t i e i n T u r k i j e bij h u n g r o o t o u d e r s

achter-

gelaten, pas later zijn ze naar N e d e r l a n d gehaald. A l s d e oudste

dochter

haar taak k a n overnemen, blijven s o m m i g e moeders buitenshuis w e r k e n . V i e r moeders v a n de T u r k s e wegloopsters k u n n e n lezen en schrijven en twee v o l g e n alfabetisatielessen. D e meeste moeders h e b b e n een gebrekkige kennis v a n de N e d e r l a n d s e taal, ze hebben evenals de M a r o k k a a n s e m o e d e r s d e h u l p v a n h u n d o c h t e r s n o d i g bij c o n t a c t e n m e t i n s t a n t i e s . D e gezinnen v a n de T u r k s e wegloopsters zijn vergeleken met die v a n de M a r o k k a a n s e wegloopsters kleiner, de meeste bestaan uit vier k i n d e r e n , soms zes of zeven.

6 8

D e helft v a n de geïnterviewde T u r k s e meisjes w o o n t i n

een v a n de v i e r grote steden e n de andere helft i n een p r o v i n c i e p l a a t s of d o r p v e r s p r e i d over het l a n d . Verschillen tussen de M a r o k k a a n s e en T u r k s e gezinnen v a n de wegloopsters k o m e n naar v o r e n i n de langere verblijfsduur v a n de T u r k s e gezinsleden, de lagere participatiegraad o p de arbeidsmarkt v a n de T u r k s e m a n n e n e n het hogere aantal T u r k s e v r o u w e n dat buitensh u i s w e r k t o f heeft g e w e r k t . N a d e z e a l g e m e n e g e g e v e n s z a l i k e v e n a l s bij de M a r o k k a a n s e groep n u vijf T u r k s e meisjes i n t r o d u c e r e n .

Turkse meisjes - 15

Vijf wegloopsters Nur (21 jaar) H a a r b e i d e ouders h e b b e n een stedelijke a c h t e r g r o n d e n zijn a f k o m s t i g uit het N o o r d e n v a n T u r k i j e . H a a r m o e d e r is i n T u r k i j e n o o i t n a a r s c h o o l geweest, h a a r v a d e r w e l . H i j is v i j f e n t w i n t i g jaar g e l e d e n n a a r N e d e r l a n d g e k o m e n o m te w e r k e n , h a a r m o e d e r e n d e o v e r i g e g e z i n s l e d e n z i j n h e m v i j f j a a r l a t e r g e v o l g d . N u r w a s t o e n e e n b a b y . D e m o e d e r v a n N u r heeft a l t i j d buitenshuis gewerkt. Z e spreekt niet zo g o e d N e d e r l a n d s , m a a r ze k a n z i c h w e l r e d d e n . N u r vertelt o v e r haar relatie m e t haar vader: ' i k w a s altijd zijn l i e v e r d j e , i k w a s d e j o n g s t e . ' N u r heeft e e n n a u w e b a n d m e t h a a r z u s t e r s : ' w e b e g r i j p e n elkaar h e e l g o e d . ' H e t g e z i n is i n een grote s t a d g e v e s t i g d . V o l g e n s N u r doet haar v a d e r w e i n i g a a n zijn geloof: ' M i j n v a d e r w a s eens i n het jaar i s l a m i t i s c h e n dat w a s r o n d de r a m a d a n . ' H a a r m o e d e r is veel geloviger. A l l e k i n d e r e n i n het g e z i n v o l g e n een m i d d e l b a r e s c h o o l o p l e i d i n g e n m o g e n n a a r s c h o o l f e e s t e n toe. ' M i j n v a d e r v o n d h e t b e l a n g r i j k d a t je d a t s o o r t d i n g e n d e e d , m e e d o e n m e t a n d e r e n , d a t i s g o e d v o o r je o n t w i k k e l i n g . ' N u r t y p e e r t h u n g e z i n als: ' w i j w i j k e n g e w o o n af v a n ieder ander.' Z i j is o p h a a r z e v e n t i e n d e jaar v a n h u i s w e g g e l o p e n . Ik spreek haar v i e r jaar later.

Yasemin (20 jaar) H a a r v a d e r k o m t u i t e e n stad i n het z u i d e n v a n T u r k i j e e n is d a a r n a a r d e l a g e r e s c h o o l g e w e e s t . H a a r m o e d e r heeft e e n d o r p s a c h t e r g r o n d e n i s analfabete. H a a r v a d e r is achttien jaar g e l e d e n naar N e d e r l a n d g e m i g r e e r d . Y a s e m i n : ' W i j z i j n d r i e j a a r l a t e r g e k o m e n , t o e n w a s i k e e n j a a r o f vijf.' Z e heeft v i j f z u s t e r s e n b r o e r s . M e t h a a r e n e z u s t e r heeft z e g e r e g e l d r u z i e , m a a r m e t e e n a n d e r e z u s t e r heeft z e e e n g o e d c o n t a c t . H a a r m o e d e r heeft n o o i t b u i t e n s h u i s g e w e r k t , 'het m o c h t niet v a n m i j n vader. H i j z e i : " I k v e r d i e n genoeg".' H a a r moeder spreekt w e l Nederlands, ze k a n zich w e l redden, maar z e v o e l t z i c h v o l g e n s Y a s e m i n ' o n z e k e r ' bij i n s t a n t i e s . ' Z e d e n k t d a t z e h e t n i e t k a n , m a a r w i j z e i d e n a l t i j d : v e r t e l h e t m a a r z e l f . ' Z e heeft o o k a a n e e n fietscursus m e e g e d a a n . H a a r v a d e r is s i n d s een aantal j a r e n w e r k l o o s . Z i j w o n e n i n een provincieplaatsje met een grote concentratie v a n T u r k e n . Y a s e m i n : ' H e t is er best w e l g e l o v i g . M i j n m o e d e r is h e e l r e l i g i e u s , d r a a g t o o k h o o f d d o e k e n e n ze b i d t v e e l . M i j n v a d e r is niet echt g e l o v i g . H i j gaat s o m s n a a r d e m o s k e e , m e t f e e s t d a g e n , m a a r h i j v a s t n i e t . ' H e t g e z i n heeft veel contact m e t een o o m e n zijn familie. T e n aanzien v a n het h u w e l i j k zegt h a a r v a d e r o v e r zijn dochters: ' z e m o e t e n zelf k u n n e n k i e z e n , m a a r eerst m o e t e n ze studeren.' Y a s e m i n w a s bijna zestien jaar toen ze het h u i s de r u g toekeerde. V i e r jaar later h e b i k haar geïnterviewd.

16 - Turkse meisjes

Kezban (22 jaar) K e z b a n s o u d e r s zijn o p g e g r o e i d o p het p l a t t e l a n d i n het m i d d e n v a n T u r k i j e e n z i j n n o o i t n a a r s c h o o l g e w e e s t . H a a r v a d e r heeft i n d i e n s t l e r e n l e z e n e n s c h r i j v e n e n h a a r m o e d e r i n N e d e r l a n d . H a a r m o e d e r i s o p vijf tienjarige leeftijd g e t r o u w d . K e z b a n s o u d e r s z i j n z e v e n t i e n jaar g e l e d e n n a a r N e d e r l a n d g e k o m e n en g i n g e n beiden i n een fabriek w e r k e n . D e oudste dochter v a n dertien z o r g d e v o o r de vier jongere k i n d e r e n e n is i n N e d e r l a n d n o o i t n a a r s c h o o l g e w e e s t . K e z b a n heeft e n i g e j a r e n o p d e h u i s h o u d s c h o o l gezeten. Z i j k a n g o e d opschieten met haar zusters. Zij typeert haar ouders a l s ' h e e l t r a d i t i o n e e l , m i j n m o e d e r heeft a l t i j d e e n h o o f d d o e k g e d r a g e n . Z e m o c h t w e l a l l e e n d e s t a d i n , als ze m a a r e e n h o o f d d o e k o p h a d . ' D e eerste tien jaar v a n h u n verblijf i n N e d e r l a n d w a r e n ze volgens K e z b a n 'niet z o met het geloof bezig, m a a r w e h i e l d e n ons w e l aan bepaalde regels.' K e z b a n en h a a r f a m i l i e w a r e n é é n v a n d e eerste T u r k s e g e z i n n e n d i e z e v e n t i e n j a a r g e l e d e n i n h u n p r o v i n c i e p l a a t s k w a m e n w o n e n . L a t e r v e s t i g d e n z i c h er m e e r T u r k s e g e z i n n e n . K e z b a n : ' V o o r z o ' n k l e i n e plaats w o n e n er v e e l T u r k s e g e z i n n e n die a l l e m a a l o p elkaar letten.' H a a r o u d e r s staan o n d e r grote i n v l o e d v a n de T u r k s e gemeenschap, w a a r v a n het m e r e n d e e l a f k o m stig is u i t een d o r p : ' d i e gemeenschap is z o ontzettend belangrijk v o o r ze.' H a a r v a d e r is i n m i d d e l s a f g e k e u r d e n w i l a l tien jaar naar T u r k i j e terug. K e z b a n z e g t o v e r h a a r v a d e r : ' o o i t g a a n w e t e r u g e n d a n heeft h i j z i j n b l i k o p o n e i n d i g . ' T o e n i k h a a r s p r a k w a s het vijf jaar g e l e d e n dat ze v a n h u i s was weggelopen.

Leyla (18 jaar) H a a r ouders zijn a f k o m s t i g v a n het platteland i n het m i d d e n v a n Turkije. O v e r haar o u d e r s zegt ze: ' i k w e e t niets v a n ze. Z e w e t e n zelf o o k niet w a n n e e r ze zijn geboren. Ik w e e t alles v a n mezelf. M i j n m o e d e r k a n niet lezen en schrijven, vandaar. Z e weet ook niet wanneer wij geboren zijn.' S i n d s vijftien jaar is h a a r v a d e r f a b r i e k s a r b e i d e r i n N e d e r l a n d . ' M i j n v a d e r w a s h i e r eerder d a n m i j n m o e d e r , die k w a m een paar jaar later. M i j n v a d e r s c h r e e f t o e n e e n b r i e f d a t m i j n m o e d e r m e t m i j n broertjes m o e s t k o m e n . I k ben

zes m a a n d e n i n T u r k i j e g e b l e v e n bij m i j n o p a . ' O p zesjarige leeftijd

v o e g t L e y l a z i c h bij h a a r f a m i l i e i n e e n g r o t e s t a d i n N e d e r l a n d . H a a r v a d e r heeft h i e r o o k f a m i l i e w o n e n . H i j w e r k t i n e e n f a b r i e k e n n a z i j n w e r k b e z o e k t hij geregeld een café. H i j is w e i n i g thuis. L e y l a : ' m i j n m o e d e r m o c h t wel

w e r k e n . Z e d o e t 's o c h t e n d s e n ' s a v o n d s e e n p a a r u u r

schoon

m a a k w e r k . ' H a a r m o e d e r s p r e e k t r e d e l i j k N e d e r l a n d s . L e y l a heeft e e n g o e d contact m e t haar m o e d e r , m a a r niet met haar v a d e r . H a a r v a d e r gaat a l l e e n n a a r d e m o s k e e als het r a m a d a n is. H a a r m o e d e r b i d t e l k e d a g e n z e d r a a g t

Turkse meisjes - 17

een h o o f d d o e k . Z i j is hierbij w e l een u i t z o n d e r i n g w a n t ' d e meeste m e n s e n bij o n s i n d e b u u r t d r a g e n g e e n h o o f d d o e k ' , a l d u s L e y l a d i e o p h e t v o o r b e reidend beroepsonderwijs zit en administratief medewerkster w i l w o r d e n . Ik heb L e y l a g e s p r o k e n i n het o p v a n g h u i s v o o r islamitische meisjes, enige m a a n d e n nadat ze v a n huis w a s weggelopen.

Esra (19 jaar) E s r a is o p zesjarige leeftijd m e t h a a r f a m i l i e n a a r N e d e r l a n d g e k o m e n . H a a r o u d e r s zijn i n een d o r p i n het z u i d e n v a n Turkije o p g e g r o e i d e n n a h u n h u w e l i j k zijn ze i n de dichtstbijzijnde stad gaan w o n e n . B e i d e n hebben enke le j a r e n lagere school. H e t initiatief v a n d e g e z i n s h e r e n i g i n g is v a n haar m o e d e r a f k o m s t i g . E r d e d e n praatjes d e r o n d e o v e r h a a r v a d e r , h i j z o u m e t een N e d e r l a n d s e v r o u w s a m e n w o n e n e n t w e e k i n d e r e n bij h a a r h e b b e n . H a a r m o e d e r is v o l g e n s E s r a h i e r o v e r z o k w a a d g e w o r d e n dat z e haar m a n heeft o p g e b e l d m e t d e v o l g e n d e w o o r d e n : ' O f je h a a l t o n s n a a r N e d e r l a n d o f i k z e t je k i n d e r e n v o o r e e n m o s k e e d e u r . B e n je s o m s v e r g e t e n d a t je i n Turkije o o k k i n d e r e n hebt?' H a a r vader z o u hier geschokt o p h e b b e n gerea g e e r d e n g e z e g d h e b b e n d a t h e t e e n g r a p j e w a s . V e r v o l g e n s heeft h i j t i c k e t s v o o r z i j n f a m i l i e o p g e s t u u r d o m n a a r N e d e r l a n d te k o m e n . V o l g e n s E s r a hebben haar ouders vanaf het b e g i n g v a n h u n huwelijk p r o b l e m e n . Esra: 'Eén w e e k n a haar huwelijk w e r d mijn moeder al door mijn v a d e r geslagen.' H e t g e z i n w o o n t i n een grote stad, i n een b u u r t w a a r veel l a n d g e n o t e n zijn g e h u i s v e s t . H a a r v a d e r heeft f a m i l i e i n N e d e r l a n d , h a a r m o e d e r n i e t . E s r a heeft t w e e j o n g e r e b r o e r s e n e e n o u d e r e z u s t e r . V o l g e n s h e t m e i s j e t r e k t h a a r vader haar zuster v o o r en haar moeder haar broer. Esra v i n d t dat haar vader ' g e e n e c h t e m o s l i m ' i s o m d a t hij d r i n k t . H a a r m o e d e r b i d t e n v a s t t i j d e n s d e r a m a d a n e n d r a a g t e e n h o o f d d o e k . Z i j w e r k t 's a v o n d s a l s s c h o o n m a a k s t e r . E s r a heeft eerst m a v o - o n d e r w i j s g e v o l g d . T o e n dat niet g o e d g i n g , is zij n a a r het v o o r b e r e i d e n d beroepsonderwijs gegaan. H a a r ouders h e b b e n w e i n i g b e l a n g s t e l l i n g v o o r s c h o o l . I k s p r e e k E s r a v o o r h e t eerst i n é é n v a n d e o p v a n g h u i z e n w a a r i k h e b g e p a r t i c i p e e r d . Z e is d a n s i n d s e n i g e d a g e n v a n h u i s w e g . H e t i s d e t w e e d e k e e r d a t zij v a n h u i s i s w e g g e l o p e n . I k h e b h a a r daarna op haar kamer i n een begeleid kamerwonenproject gesproken en i n haar eigen huis.

Methode v a n onderzoek U i t a l l e r l e i o n d e r z o e k b l i j k t d a t a l l o c h t o n e w e g l o p e r s m o e i l i j k z i j n te benaderen.

6 9

O m i n c o n t a c t te k o m e n m e t M a r o k k a a n s e e n T u r k s e w e g g e l o -

18 - Turkse meisjes

p e n meisjes h e b i k g e d u r e n d e acht m a a n d e n i n twee categoriale o p v a n g h u i z e n v o o r islamitische meisjes geparticipeerd.

70

D a a r d o o r k o n i k zelf contac

ten m e t de wegloopsters l e g g e n en een v e r t r o u w e n s b a n d m e t h e n o p b o u w e n . Ik d e e d s a m e n met wegloopsters b o o d s c h a p p e n , h i e l p h e n met h u i s w e r k of i k begeleidde meisjes naar diverse instanties. D a a r n a a s t k r e e g i k de g e l e g e n h e i d d e h u l p v e r l e n i n g v a n n a b i j m e e te m a k e n e n v e r s c h i l l e n d e hulpverleningsgesprekken en teamvergaderingen

bij te w o n e n . S o m m i g e

w e g l o o p s t e r s heb i k later i n h u n v e r v o l g o p v a n g bezocht, w a a r d o o r i k o o k enkele medebewoonsters heb k u n n e n interviewen. Tevens heb i k v i a b e m i d d e l i n g v a n een h u l p v e r l e e n s t e r enkele meisjes g e s p r o k e n die a l een langere tijd v a n h u i s w a r e n . Tijdens mijn participatie i n de twee o p v a n g h u i z e n heb i k i n totaal drie e n d e r t i g M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes ontmoet.

71

Niet met iedereen heb ik

een e v e n intensief contact gehad. S o m m i g e n g i n g e n al snel terug naar huis of n a a r een a n d e r o p v a n g h u i s . A n d e r e n b l e v e n echter w e l langer, w a a r d o o r i k d e g e l e g e n h e i d k r e e g h e n b e t e r te l e r e n k e n n e n . O p e e n p a a r m e i s j e s n a w a r e n d e m e e s t e n b e r e i d h u n m e d e w e r k i n g te v e r l e n e n a a n h e t o n d e r z o e k e n o v e r h u n e r v a r i n g e n te v e r t e l l e n . V e r s c h i l l e n d e m e i s j e s w a r e n e r g g e s l o ten e n w i l d e n w e i n i g kwijt over h u n moeilijkheden. Dat g o l d i n het bijzon der v o o r diegenen die pas kort i n N e d e r l a n d verbleven. E e n M a r o k k a a n s meisje z e i : ' A l s i k o v e r m i j n p r o b l e m e n ga praten, d a n krijg i k h o o f d p i j n , i k w i l h e t n i e t . ' E e n M a r o k k a a n s e h u l p v e r l e e n s t e r v o e g d e h i e r a a n toe: ' Z e v i n d t h e t h e e l r a a r d a t i k m e t h a a r w i l p r a t e n . Z e h o u d t er n i e t v a n d a t m e n sen z i c h m e t haar privé-leven b e m o e i e n . ' H e t perspectief v a n deze meisjes k o m t daardoor m i n d e r i n de verslaggeving terug. E e n d e r g e l i j k e a f h o u d e n d e reactie h e b i k bij het m e r e n d e e l niet w a a r g e n o m e n , zij w a r e n doorgaans zeer o p e n h a r t i g e n w i l d e n g r a a g h u n v e r h a a l kwijt. In het o p v a n g h u i s k o n d e n hulpverleensters niet altijd genoeg

tijd

v o o r h e n v r i j m a k e n , i k daarentegen w e l . D e wegloopsters v o n d e n het be langrijk dat andere meisjes k e n n i s z o u d e n n e m e n v a n h u n e r v a r i n g e n . H u n h o u d i n g i s te v e r g e l i j k e n m e t w a t C l i f f o r d G e e r t z ' k a r a k t e r i s t i e k ' v o o r h e t a n t r o p o l o g i s c h o n d e r z o e k heeft g e n o e m d .

7 2

S o m s treft e e n a n t r o p o l o o g tij

dens zijn o n d e r z o e k m e n s e n die i n de w o o r d e n v a n G e e r t z o p de onderzoe k e r h e b b e n s t a a n w a c h t e n : ' z e s t a a n n i e t a l l e e n te p o p e l e n je v r a g e n te b e a n t w o o r d e n , z e s p o r e n je z e l f s a a n d e j u i s t e v r a g e n te s t e l l e n . M e n s e n m e t e e n verhaal, een visie, een beeld, een m e n i n g over zichzelf'.

73

G e e r t z betitelt deze

i n f o r m a n t e n als ' g o u d a d e r s ' v o o r het w e l s l a g e n v a n de o n d e r n e m i n g . D e v e r h a l e n v a n de w e g l o o p s t e r s die i k centraal stel i n d e z e studie v o l d o e n i n grote mate aan deze o m s c h r i j v i n g . V a a k w a s een blijk v a n interesse o f e e n e n k e l e v r a a g a l v o l d o e n d e o m h e n a a n h e t p r a t e n te k r i j g e n . Z i j w i l d e n g r a a g h u n s t e m l a t e n h o r e n , zij h a d d e n h i e r d i k w i j l s l a n g m e e g e w a c h t .

19

L a n d g e n o t e n v e r o o r d e e l d e n h u n g e d r a g , terwijl zij z i c h o n h e u s

bejegend

v o e l d e n e n v a a k n i e t a n d e r s k o n d e n . H e t feit d a t i k n i e t t o t h u n e t n i s c h e g r o e p b e h o o r d e e n h u n f a m i l i e niet k e n d e , d r o e g i n d e z e g e v a l l e n bij tot h u n b e r e i d h e i d o m d e e l te n e m e n .

7 4

Z i j v e r t e l d e n mij dat zij T u r k s e c.q. M a r o k -

kaanse o n d e r z o e k s t e r s niet z o u d e n v e r t r o u w e n o m d a t zij b a n g w a r e n v o o r r o d d e l . Waarschijnlijk s p e e l d e n i n deze reactie o o k h u n e r v a r i n g e n m e t hulpverleensters uit de eigen groep mee, die volgens h e n veel kritischer vragen stelden d a n h u n N e d e r l a n d s e collega's. E e n Turkse hulpverleenster bevestigde dit beeld: 'Ik ga niet z o g a u w mee i n h u n kritiek o p onze cultuur; ze v e r w a c h t e n v a n mij een bevestiging, maar die krijgen ze niet.'

75

T w i n t i g M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes heb i k alleen i n d e z e categorial e c e n t r a m e e g e m a a k t . D e g e s p r e k k e n v e r l i e p e n m i n o f m e e r s p o n t a a n tijd e n s m i j n b e z o e k e n , b i j v o o r b e e l d tijdens het thee d r i n k e n of het b o o d s c h a p p e n d o e n . N i e t t e m i n h e b i k de meeste M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes o o k apart geïnterviewd

o m d o o r te v r a g e n o v e r p e r s o o n l i j k e o n d e r w e r p e n .

D e r t i e n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes z i j n g e d u r e n d e l a n g e r e tijd

ge-

v o l g d . Ik heb h e n v e r s c h i l l e n d e keren o p h u n andere o p v a n g a d r e s s e n bezocht. I n het g e v a l v a n d r i e M a r o k k a a n s e meisjes is dat m i n o f m e e r t o e v a l l i g g e b e u r d , o m d a t i k h e n i n e e n l a t e r e fase v a n m i j n o n d e r z o e k i n a n d e r e jongerencrisiscentra o p n i e u w t e g e n k w a m . Ik heb h e n m e e r m a l e n gezien, o m d a t enkele meisjes i n hetzelfde tehuis v e r b l e v e n . M e t d e z e meisjes h e b i k v e r s c h i l l e n d e u i t s t a p j e s g e m a a k t . I k h e b h e n e e n dagje i n A m s t e r d a m u i t g e n o d i g d e n w i j zijn bijvoorbeeld een keer naar de k e r m i s geweest. D i t gaf mij d e g e l e g e n h e i d o m te z i e n h o e z i j m e t e l k a a r o m g i n g e n e n o p d e j o n g e n s reageerden die op hen afkwamen. V a n d e meisjes d i e i k g e d u r e n d e een jaar h e b g e v o l g d , b e n i k g e t u i g e geweest v a n de verdere o n t w i k k e l i n g e n n a het w e g l o p e n . Ik heb vier M a r o k kaanse wegloopsters gesproken die inmiddels i n begeleid k a m e r w o n e n projecten v e r t o e f d e n o f d i e bij k e n n i s s e n een k a m e r h a d d e n g e h u u r d , m a a r eerder i n het o p v a n g h u i s v o o r islamitische meisjes h a d d e n gezeten. V i a b e m i d d e l i n g v a n een M a r o k k a a n s e h u l p v e r l e e n s t e r heb i k tot slot vijf m e i s jes v a n T u r k s e e n M a r o k k a a n s e a f k o m s t g e s p r o k e n d i e e e n a a n t a l j a r e n g e l e d e n v a n huis w a r e n w e g g e l o p e n . Zij h a d d e n al enige afstand g e n o m e n v a n wat h u n toen was overkomen. D e uitvoerige gesprekken met hen v o r m e n een belangrijke v e r d i e p i n g v a n het onderzoek. I k h e b g e p r o b e e r d r e c h t te d o e n a a n d e d i v e r s i t e i t v a n d e w e g l o o p s t e r s d o o r e e n g r o o t a a n t a l m e i s j e s te o n d e r z o e k e n e n h e n v i a v e r s c h i l l e n d e i n g a n g e n te b e n a d e r e n . D i t l a a t s t e i s v e e l m o e i l i j k e r g e b l e k e n d a n o o r s p r o n kelijk w a s v o o r z i e n . Ik h e b alleen met meisjes contacten k u n n e n l e g g e n die i n a a n r a k i n g zijn geweest met de h u l p v e r l e n i n g ; diegenen die geen beroep op de h u l p v e r l e n i n g hebben gedaan zijn buiten b e s c h o u w i n g gebleven.

20

D e z e w i j z e v a n selecteren legt b e p e r k i n g e n o p aan de generaliseerbaarheid v a n de gegevens, m a a r representativiteit v o o r de hele groep M a r o k k a a n s e e n T u r k s e wegloopsters w a s toch al niet haalbaar. H e t is i m m e r s o n m o g e l i j k o m e e n a-selecte s t e e k p r o e f te t r e k k e n u i t d e t o t a l e p o p u l a t i e w e g g e l o p e n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e m e i s j e s . V e r d e r h e b i k g e t r a c h t e e n b r e d e r b e e l d te k r i j g e n v a n d e r e d e n e n v a n m e i s j e s o m w e g te l o p e n d o o r d o s s i e r o n d e r z o e k v a n de instellingen w a a r i k heb geparticipeerd. E e n a n d e r p u n t w a a r o p i k de aandacht w i l vestigen, is de w i j z e w a a r o p de w e g l o o p s t e r s h u n relaas doen. V a n deze v a a k jonge meisjes k a n geen o b j e c t i e f v e r s l a g v a n h u n s i t u a t i e t h u i s w o r d e n v e r w a c h t . H i e r v o o r z i j n z i j te v e e l b e t r o k k e n partij e n gaat het o m zeer g e k l e u r d e e n v a a k eenzijdige infor matie. H u n verhaal dient een bepaald doel. Zij hebben dikwijls i n een crisissituatie h u n h u i s de r u g toegekeerd e n zij zijn o p z o e k naar o n d e r d a k . D i t betekent dat w e enige overdrijving v a n de problematiek niet moeten u i t s l u i t e n e n dat zij w e l l i c h t h u n eigen r o l i n het geheel z u l l e n o n d e r b e l i c h ten. H o e b e n i k met dit p r o b l e e m omgegaan? I n n a v o l g i n g v a n D r i e s s e n e n D e J o n g e g a i k er v a n u i t d a t a n t r o p o l o g i s c h e k e n n i s ' p a r t i e e l e n p e r s p e c t i v i s t i s c h ' i s e n d a t er n i e t é é n p u n t i s v a n w a a r u i t een cultuur k a n w o r d e n overzien.

7 6

I n m i j n o n d e r z o e k stel i k het

perspectief v a n w e g g e l o p e n meisjes o p h u n situatie centraal, m a a r

onge

twijfeld z u l l e n h u n o u d e r s een andere visie h e b b e n o p het geheel. H e t gaat h i e r n i e t o m d e v r a a g w i e e r g e l i j k heeft: b e i d e p a r t i j e n z u l l e n g o e d e r e d e n e n h e b b e n o m z i c h o p e e n b e p a a l d e m a n i e r te p r e s e n t e r e n . M a a r d a t b e t e k e n t n o g n i e t d a t i k a l l e s w a t z i j te b e r d e b r e n g e n k r i t i e k l o o s m o e t o v e r n e m e n . Z o a l s bij e l k o n d e r z o e k h e b b e n w e h i e r te m a k e n m e t d e m o g e l i j k h e i d v a n sociaal wenselijke a n t w o o r d e n of met het verschil tussen w a t m e n s e n z e g g e n e n w a t zij d o e n . H o e w e e t i k w e l k e i n f o r m a t i e b e t r o u w b a a r is e n w e l k e niet? I n de h o o p o p o n d e r d a k k u n n e n w e g l o o p s t e r s b e w e r e n dat zij worden

uitgehuwelijkt of mishandeld. Hierbij k u n n e n

zij i n s p e l e n

vermeende vooroordelen v a n Nederlandse hulpverleners. D o o r

op

herhaalde

gesprekken, de participatie i n de o p v a n g h u i z e n , de inzage i n dossiers en contacten m e t h u l p v e r l e n e r s , heb i k getracht de b e t r o u w b a a r h e i d v a n de v e r h a l e n te v e r g r o t e n . B e p a a l d e i n f o r m a t i e h e b i k o p v e r s c h i l l e n d e m a n i e r e n k u n n e n verifiëren, a n d e r e niet. Ik z a l h i e r v a n enkele v o o r b e e l d e n geven. R e d e n e n v a n m i s h a n d e l i n g k o n i k s o m s n a g a a n als i k het meisje i n het o p v a n g h u i s zelf h a d gesproken. S o m m i g e n h a d d e n i n d e r d a a d b l a u w e plek k e n o p h u n lichaam. O o k d o o r inzage i n dossiers of gesprekken met h u l p verleensters heb i k een en ander i n een breder kader k u n n e n plaatsen. D e e r v a r i n g e n m e t i n c e s t v o n d i k v e e l m o e i l i j k e r te i n t e r p r e t e r e n . D a t heeft d e e l s m e t d e v a a g h e i d e n b r e e d t e v a n d e t e r m te m a k e n , w a n t b e d o e l d e n wegloopsters en hulpverleensters w e l hetzelfde?

77

Ik h a d de i n d r u k

dat

21

meisjes s o m s een erg brede definitie hanteerden v a n incest, z o a l s bleek u i t het v e r h a a l v a n een meisje dat vertelde dat haar v a d e r een keer 's nachts ' p o e d e l n a a k t ' i n haar k a m e r stond. G e g e v e n het taboe o p seksualiteit is dit z e k e r e e n zeer b e d r e i g e n d e e r v a r i n g v o o r een dochter, m a a r d e v r a a g is o f incest i n dit v e r b a n d w e l de meest adequate t e r m is. Meisjes zelf h a d d e n v a a k e n i g e s c h r o o m o m er o v e r p r a t e n , e n w a t zij w e l los l i e t e n w a s n i e t altijd e v e n duidelijk. D a t is gegeven de situatie niet z o v r e e m d , m a a r opge tekend i n een verslag w e l lastig. E n k e l e hulpverleensters v e r t e l d e n dat het h u n o p v i e l h o e i n een b e p a a l de p e r i o d e opeens veel meisjes e r v a r i n g e n m e t incest h a d d e n . Z i j twijfelden s o m s a a n het w a a r h e i d s g e h a l t e v a n d i e v e r h a l e n e n z e v r o e g e n z i c h af of s o m m i g e meisjes elkaar niet aan het napraten w a r e n i n de crisiscentra. V e r d e r m o e t e n w e ons realiseren dat meisjes met i n c e s t e r v a r i n g e n niet g a u w n a a r h u i s w o r d e n t e r u g g e s t u u r d e n dat zij v a a k extra a a n d a c h t v a n h u l p v e r l e n e r s krijgen. D e z a a k w o r d t b o v e n d i e n g e c o m p l i c e e r d e r als m e i s jes v e r b i e d e n d e z e a a n t i j g i n g e n o p e n b a a r te m a k e n a a n h u n v a d e r . M a a r o o k als e e n d o c h t e r er i n d e g e z i n s g e s p r e k k e n w e l n a a r v e r w i j s t , w o r d t de s i t u a t i e a l l e e n m a a r i n g e w i k k e l d e r als h a a r v a d e r a l l e s o n t k e n t e n z i j n d o c h t e r v o o r l e u g e n a a r s t e r u i t m a a k t . Z o n d e r te d e n k e n e e n u i t s p r a a k te k u n n e n d o e n o v e r het w a a r h e i d s g e h a l t e , ga i k er v a n u i t dat meisjes n i e t v o o r niets w e g l o p e n e n dat ze een r e d e n hebben o m h u n verhaal o p een bepaalde m a n i e r te p r e s e n t e r e n e n te l e g i t i m e r e n . E e n o n d e r w e r p d a t i k s o m s v a n m e e r k a n t e n k o n b e v e s t i g e n betreft h e t onderwijs. N o g a l w a t meisjes b e w e e r d e n dat zij graag naar s c h o o l w i l d e n , m a a r d a t h u n v a d e r dat v e r b o o d . W a a r o m v e r t e l d e n zij dat a a n mij? W a s het een sociaal wenselijk a n t w o o r d o m d a t i k een h o o g geschoolde N e d e r l a n d s e onderzoekster ben? O f w a s het o m aan h u n d r a n g naar vrijheid een legi t i e m e g r o n d te g e v e n ? D o o r m e i s j e s te h e l p e n m e t h u n h u i s w e r k k w a m i k e r b i j v o o r b e e l d achter dat zij de w i s k u n d e l e r a a r l e u k e r v o n d e n d a n het v a k dat hij d o c e e r d e , o f d a t z i j m e e r v o o r h u n v r i e n d e n d a n v o o r h e t d i p l o m a n a a r s c h o o l g i n g e n . M a a r d o o r m i j n g e s p r e k k e n m e t enkele meisjes d i e een aan tal jaren geleden w a r e n w e g g e l o p e n , ontdekte i k dat h u n schoolambities w e l degelijk serieus w a r e n . Zij h a d d e n i n m i d d e l s met veel i n s p a n n i n g h u n schooldiploma's gehaald. W a t betreft de r o l v a n d e v a d e r of m o e d e r b e n i k w e l g e h e e l afhankelijk v a n d e i n f o r m a t i e d i e d e d o c h t e r i n k w e s t i e m i j gaf. I k h a d o o k g r a a g d e v i s i e v a n d e o u d e r s o p h e t w e g l o p e n v a n h u n d o c h t e r bij h e t o n d e r z o e k w i l l e n b e t r e k k e n , m a a r h i e r i n b e n i k niet g e s l a a g d . A l t h a n s , het is m i j slechts bij é é n M a r o k k a a n s e e n é é n T u r k s e m o e d e r bij t o e v a l g e l u k t . W e g l o p e n i s e e n o n d e r w e r p dat i n de taboesfeer ligt e n dat k o n i k v o o r a l m e r k e n t o e n i k p r o b e e r d e o u d e r s te s p r e k e n . I k h e b o p v e r s c h i l l e n d e m a n i e r e n g e t r a c h t c o n t a c t

22

te l e g g e n . Z o h e b i k b i j v o o r b e e l d e e n v a d e r b e n a d e r d n a d a t z i j n d o c h t e r n a a r h u i s w a s t e r u g g e k e e r d , m a a r hij w i m p e l d e een gesprek af o n d e r het m o m v a n tijdgebrek. V i a de v o o g d e s v a n de dochter h e b i k later w e l t o e s t e m m i n g gekregen, m a a r toen i k de m o e d e r opbelde v o o r het m a k e n v a n een

af

spraak, w e r d i k alsnog geweigerd. E e n M a r o k k a a n s e v a d e r die geen contact meer met zijn dochter onder h i e l d , w i l d e o o k niet m e e w e r k e n a a n het o n d e r z o e k . H i j reageerde o p m i j n v r a a g m e t de w o o r d e n : 'Ik h e b d r i e jaar g e l e d e n alle instanties afgelopen e n er w a s n i e m a n d d i e n a a r m i j w i l d e l u i s t e r e n . N u hoeft het niet m e e r / E e n meisje dat naar h u i s teruggekeerd was, z o u v o o r mij i n f o r m e r e n of haar ouders w i l d e n deelnemen. Z i j z o u mij terugbellen, m a a r i k heb niets meer v a n haar vernomen. T w e e allochtone hulpverleensters die enkele goede con tacten m e t o u d e r s v a n w e g g e l o p e n meisjes h a d d e n , h e b b e n v o o r m i j g e p r o b e e r d te b e m i d d e l e n . O o k v i a h e n i s h e t n i e t g e l u k t e e n o u d e r b e r e i d te v i n d e n m e d e w e r k i n g te v e r l e n e n . W a a r s c h i j n l i j k z o u i n h e t g e v a l v a n d e o u d e r s een o n d e r z o e k e r v a n de eigen groep gemakkelijker contact h e b b e n gelegd d a n een Nederlandse onderzoeker. W e l heb i k mij door gesprekken met de dochters en hulpverleners

7 8

i n d i r e c t een b e e l d g e v o r m d v a n d e reactie v a n

de ouders. In deze studie z a l i k v a a k uitvoerig citeren uit de interviews die i k met de wegloopsters heb gevoerd. Ik probeer h e n z o v e e l mogelijk i n h u n eigen t e r m e n a a n h e t w o o r d te l a t e n , m e t d e k a n t t e k e n i n g d a t i k s o m s z i n n e n h e b m o e t e n s t r o o m l i j n e n o m d e l e e s b a a r h e i d te v e r g r o t e n . H e t i s h u n f o r m u l e r i n g , m a a r i k b e n mij e r v a n b e w u s t dat i k d e citaten selecteer e n i n een bepaalde context plaats. O m met de w o o r d e n v a n G e e r t z

7 9

te b e s l u i t e n : ' w i j

h a n d e l e n i n de beschrijvingen ervan, en of ze n u afkomstig zijn v a n infor m a n t e n , v a n collega's, v a n voorgangers of v a n onszelf, het blijven gecon strueerde beschrijvingen, verhalen over verhalen, meningen over m e n i n gen.' H e t is w e l i s w a a r m i j n constructie, m a a r t o c h h o o p i k d e v i s i e v a n de w e g l o o p s t e r s v o l d o e n d e r e c h t te d o e n .

D e o p z e t v a n het b o e k D e g l o b a l e lijn v a n d i t b o e k bestaat u i t de c h r o n o l o g i s c h e v o l g o r d e v a n het w e g l o o p p r o c e s v a n M a r o k k a a n s e en T u r k s e meisjes. Eerst g a i k i n o p de culturele

en

maatschappelijke

achtergronden

v a n de

Marokkaanse

en

T u r k s e g e z i n n e n i n het l a n d v a n herkomst. D e l e i d e n d e v r a a g is: hoe g e d r a a g t een M a r o k k a a n s of T u r k s meisje z i c h idealiter e n h o e gaat dat vervolgens i n de praktijk? In hoeverre spelen verschillen i n regio, herkomst of o p l e i d i n g hierbij een rol? D o o r h u n migratie naar N e d e r l a n d k o m e n M a -

23

rokkaanse en Turkse gezinnen i n aanraking met andere culturele opvattin g e n . N a e e n schets v a n d e recente v e r a n d e r i n g e n i n de N e d e r l a n d s e g e z i n s v e r h o u d i n g e n , geef i k a a n w e l k e c u l t u r e l e n o t i e s v a n d e M a r o k k a a n s e e n T u r k s e g e z i n n e n botsen met de N e d e r l a n d s e . In hoofdstuk drie beschrijf i k hoe ouders en dochters ieder vanuit h u n eigen ervaring i n de Nederlandse s a m e n l e v i n g participeren. Z o a l s eerder uiteengezet k a n de confrontatie met een andere w e r k e l i j k h e i d s p a n n i n g e n tussen h e n opleveren. Ik z a l nagaan w e l k e o n d e r w e r p e n tot c o n f l i c t e n l e i d e n e n o f d e z e s p a n n i n g e n z i c h o o k v o o r d o e n bij N e d e r l a n d s e tienermeisjes e n h u n ouders. H i e r d o o r h o o p i k m e e r i n z i c h t te k r i j g e n i n h e t c u l t u r e e l s p e c i f i e k e a s p e c t v a n d e p r o b l e m a tiek. D e v e s t i g i n g i n N e d e r l a n d heeft d e b e s c h i k b a a r h e i d v a n v e r s c h i l l e n d e culturele noties vergroot. In het v i e r d e h o o f d s t u k ga i k n a w e l k e h a n d e l i n g s a l t e r n a t i e v e n meisjes h e b b e n . F o r m e e l h e b b e n zij een o n d e r g e s c h i k t e positie i n het g e z i n , m a a r zijn zij echt z o m a c h t e l o o s als v a a k u i t d e l i t e r a t u u r n a a r v o r e n k o m t ? W e l k e strategieën hanteren zij o m m e t de e r v a r e n b e p e r k i n g e n o m te g a a n e n i n h o e v e r r e v a l t h u n s i t u a t i e te v e r g e l i j k e n m e t d i e v a n N e d e r l a n d s e adolescenten? I n h o o f d s t u k vijf ga i k n a w e l k e betekenis het w e g l o p e n v a n m e i s j e s heeft v o o r d e b e t r o k k e n p a r t i j e n . W e l k e g e v o l g e n heeft h e t w e g l o p e n v o o r d e r e p u t a t i e v a n d e f a m i l i e e n h e t m e i s j e ? W e l k e d o e l e n stre v e n m e i s j e s m e t h e t w e g e l o p e n n a ? Is h e t e e n m a n i e r o m a a n d a c h t te v r a g e n v o o r e e n o n g e w e n s t e t h u i s s i t u a t i e of is het b e d o e l d als e e n d e f i n i t i e v e b r e u k met de familie? O o k hier z a l ik op g r o n d v a n de literatuur enige vergelijkin gen trekken met Nederlandse wegloopsters. In het zesde hoofdstuk staan de M a r o k k a a n s e en T u r k s e wegloopsters centraal die v a n huis wegblijven en een zelfstandig bestaan moeten o p b o u w e n . D e v r a a g is h o e zij z i c h z o n d e r f a m i l i e staande k u n n e n h o u d e n i n d e Nederlandse samenleving. W e l k e waarden uit h u n o p v o e d i n g onderschrij v e n zij n o g ? H o e is h u n relatie m e t h u n o u d e r s ? W e g l o o p s t e r s h e b b e n een p r o b l e m a t i s c h e relatie m e t h u n eigen gemeenschap, w e l k e e r v a r i n g e n heb b e n zij m e t N e d e r l a n d e r s . V o e l e n zij z i c h d o o r h e n geaccepteerd? I n het slot h o o f d s t u k v o l g e n de conclusies v a n het o n d e r z o e k en z a l i k een b l i k o p de toekomst werpen.

24

2

Ideaal en werkelijkheid o n d e r m a a g d e l i j k h e i d i s e r g e e n eer, g e e n g e l u k k i g e b r u i l o f t e n i s er geen m a n d i e zijn echtgenote respecteert.

1

M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes d i e i n N e d e r l a n d v a n h u i s w e g l o p e n h e b b e n d o o r g a a n s een lange reeks v a n conflicten met h u n o u d e r s achter de r u g . O m d e z e p r o b l e m e n i n h u n j u i s t e c o n t e x t te p l a a t s e n m o e t e n w e e e r s t e n i g i n z i c h t h e b b e n i n de m a n i e r w a a r o p een meisje z i c h v o l g e n s M a r o k k a a n s e e n T u r k s e m a a t s t a v e n h o o r t te g e d r a g e n . I n t e r m e n v a n G e e r t z g a a t het hier o m een m o d e l v o o r de werkelijkheid dat richting m o e t geven aan het gedrag. Ik z a l laten z i e n w e l k e vooronderstellingen ten g r o n d s l a g l i g g e n aan het cultureel referentiekader v a n de M a r o k k a a n s e e n T u r k s e ouders met b e t r e k k i n g tot de o p v o e d i n g v a n dochters. I n d i t o p z i c h t zijn er

grote

o v e r e e n k o m s t e n t u s s e n h e t M a r o k k a a n s e e n T u r k s e k a d e r te c o n s t a t e r e n e n zal i k i n deze paragraaf geen onderscheid m a k e n tussen deze groepen. D e v e r s c h i l l e n k o m e n v o o r a l tot u i t i n g i n d e w i j z e w a a r o p m e n s e n i n een bepaalde maatschappelijke context deze culturele noties i n het h a n d e l e n u i t d r a g e n . D e specifieke i n v u l l i n g die m a n n e n e n v r o u w e n h i e r a a n g e v e n is o n d e r m e e r afhankelijk v a n d e r e g i o n a l e h e r k o m s t , of zij a f k o m s t i g z i j n u i t de stad of v a n het p l a t t e l a n d , e n de mate v a n s c h o l i n g d i e zij h e b b e n geno ten. O p basis v a n de literatuur e n de gegevens u i t m i j n o n d e r z o e k z a l i k de situatie i n M a r o k k o e n i n T u r k i j e gescheiden b e h a n d e l e n e n a a n d a c h t beste d e n aan de opvattingen over seksualiteit en huwelijk. D e s p a n n i n g e n die tussen de veranderende werkelijkheid en de beschikbare culturele infor matie ontstaan, z o r g e n v o o r het dynamische karakter v a n cultuur. A l s M a r o k k a a n s e en Turkse gezinnen naar N e d e r l a n d migreren, w o r d e n zij m e t een s a m e n l e v i n g geconfronteerd

die op een aantal

punten

a n d e r s is g e o r g a n i s e e r d d a n zij g e w e n d w a r e n . Ik z a l k o r t a a n g e v e n w e l k e recente v e r a n d e r i n g e n z i c h o p het terrein v a n seksualiteit e n de v e r h o u d i n g tussen ouders en kinderen i n de Nederlandse samenleving hebben voltrok-

25

ken. In de conclusie ga i k n a i n w e l k opzicht Marokkaanse, T u r k s e en N e d e r landse gezinsverhoudingen zich v a n elkaar onderscheiden.

C u l t u r e e l referentiekader D e M a r o k k a a n s e e n T u r k s e g e z i n s v e r h o u d i n g e n m o e t e n i n het licht w o r d e n g e z i e n v a n o p v a t t i n g e n o v e r eer e n s c h a n d e , d i e n a u w v e r b o n d e n zijn m e t de relatie tussen het i n d i v i d u en de groep. V a d e r s zijn v e r a n t w o o r d e l i j k v o o r d e eer v a n d e f a m i l i e e n d o c h t e r s m o e t e n h u n r e s p e c t e n g e h o o r z a a m h e i d t o n e n . E e n g o e d e r e p u t a t i e v a n ( v r o u w e n en) m e i s j e s i s m e d e b e p a l e n d v o o r d e g r o e p s e e r , o n g e p a s t g e d r a g v a n m e i s j e s heeft g e v o l g e n v o o r de hele familie en brengt schande voor h e n met zich mee. D e m e n i n g v a n andere f a m i l i e l e d e n e n k e n n i s s e n uit de directe o m g e v i n g is hierbij v a n g r o o t b e l a n g . M e i s j e s b e h o r e n z i c h k u i s te g e d r a g e n , w a t i n h o u d t d a t z i j h e t g e z e l s c h a p v a n v r e e m d e m a n n e n d i e n e n te v e r m i j d e n . I n h u n a a n w e z i g h e i d m o e t e n z i j t e r u g h o u d e n d g e d r a g e n s c h a a m t e t o n e n . O m g e e n a a n l e i d i n g te g e v e n w o r d e n z i j g e a c h t h u n l i c h a a m e n h a a r te b e d e k k e n , v a n w e g e d e e r o 2

tische w e r k i n g die het o p m a n n e n z o u hebben. D o o r z o v e e l m o g e l i j k b i n n e n s h u i s te b l i j v e n i s d e e e r b a a r h e i d v a n e e n m e i s j e h e t b e s t g e g a r a n d e e r d en w o r d t het aanzien v a n de familie hooggehouden.

3

H e t h u w e l i j k geldt als i d e a a l v o o r een v o l w a s s e n m o s l i m e n als de c o n text w a a r b i n n e n v o o r z o w e l m a n n e n als v r o u w e n seksualiteit p l a a t s v i n d t .

4

S e k s b u i t e n h e t h u w e l i j k z o u m a a r tot c h a o s i n d e m a a t s c h a p p i j l e i d e n e n d e g e l o v i g e n v a n het gebed e n v a n de z o r g v o o r de gemeenschap afhouden. D e e c h t v e r b i n t e n i s i s e e n g o e d m i d d e l o m o n g e r e m d e s e k s u a l i t e i t te v o o r k o 5

m e n . I n d i t v e r b a n d g e l d t d e v r o u w e l i j k e seksualiteit als gevaarlijk v a n w e ge h a a r ' n a g e n o e g o n b e v r e d i g b a r e seksuele passie' e n h a a r 'fatale

aan

6

t r e k k i n g s k r a c h t ' o p m a n n e n . V r o u w e n w o r d e n niet geacht h u n seksualiteit te k u n n e n b e t e u g e l e n , m a n n e n k u n n e n z i c h h i e r t e g e n b e s c h e r m e n d o o r d e 7

segregatie v a n v r o u w e n . B e h a l v e als ' m a c h t i g e n gevaarlijk,' w o r d t een v r o u w o o k als ' p a s s i e f e n k w e t s b a a r ' g e z i e n , z o d a t zij o n d e r d e h o e d e v a n 8

m a n n e n m o e t e n staan. D i t is de basis v o o r de traditionele s c h e i d i n g tussen de seksen.

9

H e t a r r a n g e r e n v a n een h u w e l i j k is geen i n d i v i d u e l e k w e s t i e , m a a r een zaak v a n de ouders o m d a t het twee families met elkaar verbindt. E e n v a d e r is v e r a n t w o o r d e l i j k v o o r zijn o n g e h u w d e dochter, eenmaal g e t r o u w d trekt zij b i j d e o u d e r s v a n h a a r e c h t g e n o o t i n e n m a a k t z i j v o o r t a a n d e e l u i t v a n zijn familie. D e ouders v a n een jongen n e m e n hiertoe formeel het initiatief d o o r a a n d e o u d e r s v a n h e t m e i s j e o m d e h a n d v a n h u n d o c h t e r te v r a g e n . D e v a d e r heeft i n d e z e het b e s l i s s i n g s r e c h t e n z i j n d o c h t e r is h e m g e h o o r -

26

z a a m h e i d v e r s c h u l d i g d . B i n n e n de i s l a m zijn de opvattingen v e r d e e l d i n hoeverre een vader r e k e n i n g moet h o u d e n met de m e n i n g v a n zijn dochter over het v o o r g e n o m e n huwelijk. D e a l g e m e n e regel is dat een h u w e l i j k s v o o g d een meisje a l l e e n m e t haar t o e s t e m m i n g m a g u i t h u w e l i j k e n , m a a r dat g e l d t niet als h a a r v a d e r d e h u 10

w e l i j k s v o o g d is. Meisjes h o r e n ten aanzien v a n de huwelijksprocedures een a f w a c h t e n d e h o u d i n g a a n te n e m e n e n z o h u n w a a r d i g h e i d te b e w a r e n .

1 1

H e t i s o n t o e l a a t b a a r v o o r e e n m e i s j e o m z e l f h e t i n i t i a t i e f t o t e e n h u w e l i j k te n e m e n o f b i j h a a r o u d e r s a a n te k o n d i g e n d a t z e e e n h u w e l i j k s a a n z o e k v a n e e n m a n heeft g e k r e g e n .

1 2

Bij de e c h t v e r b i n t e n i s h o o r t d e b r u i d e g o m o o k e e n

b r u i d s g a v e a a n h e t m e i s j e te b e t a l e n , d i e h a a r e i g e n d o m w o r d t e n a l s e e n financiële w a a r b o r g geldt i n slechte tijden. D e hoogte is afhankelijk v a n de financiële e n maatschappelijke positie v a n beide partijen.

13

Tenslotte is er de

islamitische regel dat een m o s l i m v r o u w alleen met een m a n v a n hetzelfde geloof m a g h u w e n ; v o o r m a n n e n geldt die regel niet.

14

D e o p v o e d i n g v a n een dochter is o p h a a r t o e k o m s t i g e h u w e l i j k gericht, w a a r b i j h a a r m a a g d e l i j k h e i d e e n v o o r w a a r d e i s . H e t betreft h i e r l e t t e r l i j k h e t v l i e s d a t a a n d e i n g a n g v a n d e v a g i n a v a n het meisje z i t e n d a t bij de eerste g e s l a c h t s g e m e e n s c h a p h o o r t te b l o e d é n . H e t b e g r i p m a a g d e l i j k h e i d k u n n e n w e echter o o k v a n u i t de expressieve kant bekijken.

1 5

Bij deze expressieve

b e n a d e r i n g gaat het o m w a t m a a g d e l i j k h e i d s y m b o l i s c h u i t d r u k t e n w e l k e b e t e k e n i s k u i s h e i d heeft v o o r h e t m e i s j e , h a a r f a m i l i e e n d e b r u i d e g o m e n z i j n f a m i l i e . H e t g a a t h i e r o m z a k e n a l s r e p u t a t i e , eer e n a a n z i e n i n d e e i g e n gemeenschap. G e z i e n de verschillende posities die deze betrokkenen ten o p z i c h t e v a n e l k a a r i n n e m e n , z u l l e n zij een a n d e r e betekenis a a n m a a g d e l i j k heid toekennen.

1 6

D e d r u p p e l b l o e d d i e h e t m e i s j e t i j d e n s d e h u w e l i j k s n a c h t h o o r t te v e r l i e z e n , g e l d t als bewijs dat zij niet eerder seksueel actief is geweest e n s y m boliseert hiermee haar reinheid en kuise gedrag. H a a r echtgenoot zal haar d a n o o k r e s p e c t e r e n . A l s d e b r u i d m a a g d b l i j k t te z i j n , h o u d t d a t i n d a t h a a r f a m i l i e l e d e n h a a r g o e d h e b b e n b e w a a k t , w a t h u n v e e l p r e s t i g e e n eer v e r leent. V o o r d e b r u i d e g o m is de o n t m a a g d i n g een b e w i j s v a n z i j n seksuele potentie als m a n

1 7

e n v o o r zijn familie dat zij de h u w e l i j k s g a v e niet v o o r

niets h e b b e n betaald. A l s de b r u i d tijdens de h u w e l i j k s n a c h t echter geen b l o e d v l e k k a n laten z i e n , d a n heeft d i t v o o r a l l e b e t r o k k e n e n v e r s t r e k k e n d e c o n s e q u e n t i e s . I n een dergelijke situatie veronderstelt m e n dat de b r u i d geen m a a g d meer is, hetgeen het meisje m e t gevoelens v a n schaamte v e r v u l t e n v o o r haar f a m i l i e v e r l i e s v a n eer b e t e k e n t . V o o r d e b r u i d e g o m g e l d t h e t o o k a l s e e n v e r n e d e r e n d e e r v a r i n g , o m d a t h i j a l s m a n faalt. H e t e c h t p a a r k a n e n k e l e n i e u w e p o g i n g e n o n d e r n e m e n , m a a r als die m i s l u k k e n k a n u i t e i n d e l i j k d e echt-

27

genoot de b r u i d naar haar familie terugsturen en haar verstoten. D e goede n a a m v a n het meisje is h i e r m e e ernstig geschaad e n zij k a n een e e r v o l h u w e l i j k v e r d e r w e l v e r g e t e n . Z i j heeft h i e r m e e h a a r f a m i l i e te s c h a n d e g e b r a c h t , w a n t haar vader, broers e n andere f a m i l i e l e d e n h e b b e n gefaald i n het b e s c h e r m e n v a n h a a r k u i s h e i d e n h e t b e w a k e n v a n d e eer v a n d e f a m i l i e . O m e e n v e r d e r v e r l i e s i n p r e s t i g e te v o o r k o m e n h o r e n h a a r v a d e r e n b r o e r s te r e a g e r e n , w a n t a n d e r s b e t e k e n t h e t d a t h u n a a n z i e n i n d e e i g e n g e m e e n schap v e r d e r daalt.

18

D e r e a c t i e s v a n d e f a m i l i e o p d e s c h e n d i n g v a n d e eer

zijn per l a n d en regio verschillend. Hierbij moet w e l w o r d e n v e r m e l d dat de i s l a m het s p e l e n v a n eigen rechter verbiedt.

19

M a r o k k o : de praktijken W e h e b b e n gezien dat het b e h o u d v a n de m a a g d e l i j k h e i d v a n een meisje e e n c e n t r a l e p l a a t s i n d e o p v o e d i n g i n n e e m t e n d a t d i e n a u w v e r b o n d e n is m e t d e eer v a n de familie. D e v r a a g is h o e m e n s e n deze c u l t u r e l e w a a r d e n i n het dagelijks l e v e n i n v u l l e n . I n M a r o k k o h e b b e n z i c h d e laatste j a r e n o n der andere o p het gebied v a n industrialisatie, urbanisatie e n o n d e r w i j s grote veranderingen voorgedaan. Ik z a l nagaan o p w e l k e wijze deze o n t w i k k e l i n g e n de bestaande g e z i n s v e r h o u d i n g e n o p het platteland e n i n de

steden

h e b b e n b e ï n v l o e d . A a n d e h a n d v a n d e s t u d i e s v a n D a v i s e n D a v i s (1986), M a h e r (1974) e n N a a m a n e - G u e s s o u s (1990) z a l i k l a t e n z i e n w e l k e v e r s c h u i v i n g e n er o p het terrein v a n h u w e l i j k e n o n d e r w i j s i n M a r o k k o

hebben

p l a a t s g e v o n d e n . M a a r eerst z a l i k a a n g e v e n u i t w e l k e r e g i o d e o u d e r s v a n de wegloopsters uit mijn o n d e r z o e k afkomstig zijn.

Herkomst D e meeste M a r o k k a a n s e migranten i n N e d e r l a n d zijn afkomstig uit de Rif, een g e b i e d dat i n het n o o r d o o s t e n v a n M a r o k k o ligt e n w a a r m e n één v a n de drie M a r o k k a a n s e Berbertalen spreekt. In de jaren zestig w a s

de

l e v e n s s t a n d a a r d i n deze regio vrij laag, m a a r d o o r de migratie naar E u r o p a i s d e z e a a n z i e n l i j k g e s t e g e n . D e R i f staat v e r g e l e k e n m e t d e B e r b e r s p r e k e n de gebieden i n de M i d d e n - en H o g e - A t l a s b e k e n d o m zijn strikte gedragsvoorschriften voor vrouwen.

2 0

G e t r o u w d e v r o u w e n en o n g e h u w d e meisjes

m o g e n z i c h nauwelijks buitenshuis laten z i e n e n staan o n d e r b e s c h e r m i n g v a n de mannelijke leden v a n de familie.

21

Riffijnen w o r d e n i n M a r o k k o tot

o p zekere hoogte als tweederangsburgers b e s c h o u w d .

2 2

D e ouders v a n elf

v a n de achtentwintig wegloopsters uit mijn onderzoek, waaronder die v a n N a d i a e n M i r i y a m , zijn a f k o m s t i g u i t d e z e streek, u i t d e o m g e v i n g v a n d e

28 - Marokko

steden N a d o r en A l H o c e i m a . D e zeventien anderen k o m e n uit de steden Tanger, Tetouan, Fes, Casablanca en M a r r a k e c h of uit een d o r p i n de b u u r t d a a r v a n . S o m m i g e ouders hebben h u n j e u g d i n een d o r p doorgebracht e n zijn later naar de stad v e r h u i s d . M e i s j e s o p het p l a t t e l a n d l e r e n a l j o n g h u n m o e d e r bij het a r b e i d s i n t e n s i e v e h u i s h o u d e l i j k e w e r k te h e l p e n . H u n o p v o e d i n g s t a a t i n h e t t e k e n v a n h u n t o e k o m s t i g e r o l als echtgenote e n m o e d e r . H i e r b i j doet o n d e r w i j s w e i n i g ter z a k e . H e t analfabetisme v a n v r o u w e n o p het p l a t t e l a n d is d a n ook erg hoog. Toen Maher

2 3

i n 1970 o n d e r z o e k d e e d i n h e t M i d d e n - A t l a s

gebergte, constateerde zij dat i n de rurale g e b i e d e n één o p de v i e r meisjes de lagere school bezocht en i n de steden één o p de drie.

24

D e dorpsbewoners

l a c h t e n M a h e r u i t als z e i n f o r m e e r d e w a a r o m meisjes niet n a a r s c h o o l g i n g e n . Z i j w a r e n er j u i s t t r o t s o p d a t z e h u n d o c h t e r s n i e t a a n h e t o n d e r w i j s l i e t e n d e e l n e m e n . D o o r h u n d o c h t e r s d e t o e g a n g t o t d e s c h o o l te o n t z e g g e n e n h e n b i n n e n te h o u d e n , h i e l d m e n d e eer v a n d e f a m i l i e h o o g .

2 5

In de steden staan vaders m i n d e r afwijzend tegen onderwijsdeelname v a n m e i s j e s , o m d a t h e t v a n p a s z o u k u n n e n k o m e n bij h e t v o e r e n v a n e e n modern huishouden.

2 6

D e z e situatie w o r d t w e e r s p i e g e l d i n het scholings

n i v e a u v a n de moeders v a n de wegloopsters: alle Berbermoeders uit de R i f zijn analfabeet. D e vijf m o e d e r s met een stedelijke a c h t e r g r o n d h e b b e n w e l enige jaren lager onderwijs gevolgd, zoals de moeder v a n L o u i z a . D e moe d e r v a n S a n n a heeft z e l f s e n i g e j a r e n v o o r t g e z e t o n d e r w i j s g e n o t e n . D e v a d e r s v a n de wegloopsters hebben een relatief hogere

scholingsgraad.

S i n d s de i n v o e r i n g v a n de leerplicht i n de jaren zestig is het aantal s c h o l e n i n M a r o k k o u i t g e b r e i d , m e t a l s d o e l h e t o n d e r w i j s t o e g a n k e l i j k e r te m a k e n en het verschil i n scholingsgraad tussen stad en platteland e n tussen jongens e n m e i s j e s o p te h e f f e n . gestegen.

28

27

O o k i n de R i f is de o n d e r w i j s d e e l n a m e v a n meisjes

O u d e r s en dochters hechten n u o o k meer waarde aan een oplei

d i n g , m a a r h e t h u w e l i j k blijft n i e t t e m i n d e e i n d b e s t e m m i n g v a n e e n m e i s j e .

Huwelijk A l s e e n m e i s j e g e s l a c h t s r i j p i s , g a a t m e n er v a n u i t d a t z i j w e e t h o e z i j z i c h h o o r t te g e d r a g e n .

29

Z i j gaat b i j v o o r b e e l d o o k m e e d o e n m e t het vasten

tijdens de r a m a d a n . E e n belangrijk b e g r i p b i n n e n het i s l a m i t i s c h m e n s b e e l d i s ' a q l ' , d a t ' w i j s h e i d ' b e t e k e n t , ' i n d e z i n v a n w e t e n h o e h e t h o o r t , h o e te h a n d e l e n i n de sociale orde'.

3 0

Davis en Davis brengen dit ook i n verband

met het b e g r i p adolescentie, de periode w a a r i n de lichamelijke e n seksuele o n t w i k k e l i n g v a n de k i n d e r t i j d naar de v o l w a s s e n h e i d plaatsvindt. K i n d e r e n h e b b e n d i e w i j s h e i d n o g niet, m a a r o n t w i k k e l e n deze geleidelijk, m e i s jes s n e l l e r d a n j o n g e n s . U i t e i n d e l i j k o n t w i k k e l e n m a n n e n m e e r ' a q l ' o f w i j s -

Marokko - 29

h e i d d a n v r o u w e n . R e d e n d i e h i e r v o o r w o r d t g e g e v e n is dat v r o u w e n z o a l s hierboven al bleek h u n seksuele driften m i n d e r z o u d e n k u n n e n beheersen en d a a r o m door mannen gecontroleerd moeten worden.

3 1

H e t b e h o u d v a n de m a a g d e l i j k h e i d v a n een meisje is z o a l s g e z e g d een belangrijke v o o r w a a r d e v o o r een g o e d h u w e l i j k . H e t risico dat een meisje haar eerbaarheid verliest k a n v o o r k o m e n w o r d e n door haar zo snel moge l i j k n a h a a r e e r s t e m e n s t r u a t i e u i t te h u w e l i j k e n . E e n b i j k o m e n d v o o r d e e l i s dat zij o p j o n g e leeftijd v o l g z a m e r is d a n o p latere leeftijd. O p het p l a t t e l a n d l a g d e h u w e l i j k s l e e f t i j d v r o e g e r r o n d de vijftien jaar e n i n d e steden o m streeks het achttiende jaar.

32

A l l e moeders v a n de wegloopsters uit mijn

o n d e r z o e k z i j n o m s t r e e k s d i e leeftijd i n het h u w e l i j k getreden. E e n o n g e h u w d meisje v a n t w i n t i g jaar g o l d i n d e j a r e n z e s t i g als ' o u d ' e n i n de j a r e n t a c h t i g z e g t m e n d a t o v e r e e n m e i s j e v a n 25 j a a r .

33

D e s t i j g i n g v a n d e h u w e l i j k s l e e f t i j d v a n d e laatste j a r e n heeft d e e l s m e t d e v e r l e n g i n g v a n d e s c h o o l p e r i o d e e n d e e l s m e t d e e c o n o m i s c h e s i t u a t i e te maken.

3 4

O m m e t d a t l a a t s t e te b e g i n n e n , e e n h u w e l i j k i s e e n k o s t b a r e a a n g e

legenheid v o o r een j o n g e n en zijn familie e n d o o r de grote w e r k l o o s h e i d d u u r t h e t l a n g e r v o o r d a t h i j z i c h e e n h u w e l i j k k a n v e r o o r l o v e n . V e r d e r heeft d e t o e n a m e v a n de p a r t i c i p a t i e v a n meisjes a a n het voortgezet o n d e r w i j s een grote i n v l o e d o p het l e v e n v a n meisjes g e h a d .

35

D e p e r i o d e t u s s e n d e eerste

m e n s t r u a t i e e n het tijdstip v a n het h u w e l i j k is v e r l e n g d e n meisjes z e g g e n e e r s t h u n s c h o o l te w i l l e n a f m a k e n v o o r d a t z e g a a n t r o u w e n . D o o r h e t g e m e n g d e o n d e r w i j s h e b b e n z i j o o k m e e r g e l e g e n h e i d o m j o n g e n s te o n t moeten d a n h u n ouders i n h u n jonge jaren.

36

D e t o e g e n o m e n o n d e r w i j s p a r t i c i p a t i e v a n m e i s j e s heeft e c h t e r w e i n i g veranderingen teweeg gebracht i n de opvattingen v a n ouders over de kuis h e i d v a n d o c h t e r s . O o k d e h o g e r e h u w e l i j k s l e e f t i j d v a n m e i s j e s heeft er n i e t toe g e l e i d d a t o u d e r s h u n d o c h t e r s m e e r b e w e g i n g s v r i j h e i d g e v e n . Z i j er k e n n e n geen aparte adolescentiefase w a a r meisjes r u i m t e k r i j g e n v o o r vrij blijvende v r i e n d s c h a p p e n met jongens.

37

E e n vader en broers moeten

de

k u i s h e i d v a n h e t m e i s j e tot a a n h a a r h u w e l i j k b e s c h e r m e n , o o k a l i s z i j v e r o v e r d e t w i n t i g . Z o a l s e e n s c h o l i e r u i t d e R i f c o n s t a t e e r d e : ' g e w o o n iets g a a n d r i n k e n m e t andere meisjes i n een café is i n N a d o r o n m o g e l i j k . ' E e n z i c h z e l f r e s p e c t e r e n d m e i s j e h o o r t b u i t e n s c h o o l t i j d n o g s t e e d s g e e n c o n t a c t te h e b b e n m e t jongens. I n een dergelijke situatie roept de o m g a n g v a n een meisje m e t e e n j o n g e n a l g a u w seksuele connotaties o p , e n k a n zij h a a r g o e d e n a a m verliezen.

3 8

H o e m i n d e r z i j o p s t r a a t w o r d t g e z i e n , h o e m i n d e r er o v e r h a a r

g e r o d d e l d w o r d t e n hoe beter haar reputatie is.

39

D e strenge controle w a a r

a a n v o o r a l m e i s j e s i n d e R i f o n d e r w o r p e n z i j n , r o e p t bij h e n s o m s w e l v r a a g t e k e n s o p o v e r ' h e t n u t ' v a n h u n s t u d i e , m a a r er i s n a u w e l i j k s s p r a k e v a n echt protest. U i t respect v o o r h u n o u d e r s , h o u d e n zij r e k e n i n g m e t h u n m e -

30 - Marokko

rving. Z i j z e g g e n b e r u s t e n d : ' z o l e v e n w i j h i e r n u e e n m a a l ' t e g e n te b e g i n n e n .

4 0

of ' h i e r valt niets

4 1

H o e w e l meisjes h e e l g o e d beseffen dat zij h u n m a a g d e l i j k h e i d m o e t e n b e h o u d e n , k u n n e n zij hier i n de praktijk toch h u n eigen interpretatie

aan

geven. D e jongeren die D a v i s en D a v i s i n een provincieplaats i n het m i d d e n v a n M a r o k k o hebben onderzocht, hebben zich door h u n schoolbezoek aan het o o g v a n h u n ouders k u n n e n onttrekken. Zij b e g i n n e n i n h u n puberteit g e ï n t e r e s s e e r d te r a k e n i n j o n g e n s e n z i j p r o b e r e n h e n i n h e t g e h e i m te o n t moeten.

4 2

Davis en Davis

4 3

constateren dat het flirten v a n scholieren veel aan-

l e i d i n g geeft tot c o n f l i c t e n . M e i s j e s d i e i n h e t g e h e i m e e n v e r h o u d i n g m e t een jongen aangaan, moeten toch v o o r t d u r e n d rekening h o u d e n met h u n reputatie. Zij zijn b a n g dat h u n v r i e n d h e n n a h u n seksueel contact i n de steek z a l laten.

44

Z i j g e v e n de relatie d a n o o k een serieuzere i n v u l l i n g d a n

j o n g e n s , o m d a t zij d i e m e e r i n t e r m e n v a n h u w e l i j k z i e n . Meisjes zijn overigens i n een dergelijke situatie niet geheel machteloos. E e n v r i j r a d i c a l e , m a a r o o k g e w a a g d e m a n i e r o m e e n j o n g e n tot e e n h u w e l i j k a a n te z e t t e n i s v i a e e n z w a n g e r s c h a p . E e n j o n g e n d i e e e n m e i s j e z w a n g e r m a a k t i s w e t t e l i j k v e r p l i c h t m e t h a a r te t r o u w e n .

4 5

H e t r i s k a n t e is dat,

w a n n e e r een j o n g e n e n zijn familie een h u w e l i j k blijven w e i g e r e n , het meisje o n g e h u w d z w a n g e r i s e n i n e e n z e e r m o e i l i j k e s i t u a t i e t e r e c h t k o m t . O v e rigens is het interessant w a t D a v i s e n D a v i s

4 6

schrijven over schoolmeisjes

d i e v e r b o d e n contacten o n d e r h o u d e n met jongens. Juist deze meisjes krijgen veel huwelijksaanzoeken, terwijl diegenen die zo veel mogelijk thuis w o r d e n g e h o u d e n moeilijker aan de m a n k u n n e n k o m e n .

4 7

In een situatie w a a r een h u w e l i j k als een alliantie m e t een andere f a m i lie w o r d t gezien, k a n de k e u z e v a n de huwelijkspartner zoals gezegd geen i n d i v i d u e l e z a a k z i j n . I n h e t w e t b o e k v a n h e t P e r s o n e n - e n F a m i l i e r e c h t staat d a t e e n v a d e r z i j n d o c h t e r n i e t tot e e n h u w e l i j k m a g d w i n g e n , m a a r e e n m e i s j e heeft w e l d e t o e s t e m m i n g v a n e e n m a n n e l i j k e g e v o l m a c h t i g d e n o d i g o m i n h e t h u w e l i j k te t r e d e n .

48

In de jaren zestig w e r d e n de meeste h u w e l i j -

k e n d o o r de ouders gearrangeerd en o m allerlei redenen g i n g de v o o r k e u r uit naar een familielid.

4 9

E e n h u w e l i j k tussen neef e n n i c h t v a n v a d e r s k a n t

b e t e k e n d e dat de partners v a a k geen v r e e m d e n v o o r elkaar w a r e n e n dat het b e z i t i n d e f a m i l i e bleef. O o k w a s d e k a n s g r o o t d a t e e n m e i s j e a l s f a m i l i e l i d redelijk z o u w o r d e n b e h a n d e l d . M e r n i s s i constateert dat i n de jaren tachtig de k e u z e v a n de h u w e l i j k s p a r t n e r een b r o n v a n s p a n n i n g is i n M a r o k k a a n s e g e z i n n e n en dat jongeren meer i n v l o e d w i l l e n .

5 0

R o s e n beschrijft h o e een meisje u i t de M i d d e n - A t l a s een

ongewenst

h u w e l i j k m e t s u c c e s w e e t te v o o r k o m e n . Z i j v e r z e t z i c h n i e t t e g e n h e t s y s t e e m v a n u i t h u w e l i j k e n , m a a r w e l t e g e n d e k a n d i d a a t d i e h a a r v a d e r heeft g e k o z e n . D o o r i n h e t o p e n b a a r te v e r k l a r e n d a t z i j h e t d o o r h a a r v a d e r v o o r -

Marokko - 31

g e s t e l d e h u w e l i j k n i e t w e n s t , w e e t h e t m e i s j e d e o r d e i n h e t h u i s h o u d e n te v e r s t o r e n e n h e t g e z a g v a n h a a r v a d e r te o n d e r g r a v e n .

5 1

V r o u w e n zijn i n

s t a a t o m h u n f a m i l i e h e t l e v e n z e e r l a s t i g te m a k e n , d o o r b i j v o o r b e e l d te d r e i g e n e e n f a m i l i e r u z i e t o t e e n o p e n b a a r s c h a n d a a l te m a k e n . Z i j k u n n e n h u n v a d e r o n d e r d r u k zetten, o m d a t h u n gedrag n a u w samenhangt met de eer v a n d e f a m i l i e . M e r n i s s i

5 2

wijst ook al op de macht die v r o u w e n hebben

o m d e e e r v a n d e f a m i l i e te s c h e n d e n . I n d i r e c t h e b b e n v r o u w e n e r o o k l a s t v a n als zij bij e e n f a m i l i e h o r e n m e t w e i n i g prestige, m a a r d e m a n n e n w o r d e n e r o p a a n g e k e k e n . H e t i s v o o r e e n m a n z o n d e r eer h a a s t o n m o g e l i j k s o c i a a l a d e q u a a t te f u n c t i o n e r e n b i n n e n z i j n g e m e e n s c h a p .

53

O m t o t e e n v e r g e l i j k te k o m e n m o e t e n v a d e r e n d o c h t e r n a a r e l k a a r l u i s teren, m e t elkaar a r g u m e n t e r e n e n o n d e r h a n d e l e n over h u n v e r s c h i l l e n d e visies.

54

R o s e n typeert d e z e p r o c e d u r e als o n d e r h a n d e l e n o v e r d e definitie

v a n de werkelijkheid.

5 5

D e u i t k o m s t v a n die o n d e r h a n d e l i n g e n is afhankelijk

v a n de relatieve machtspositie die i e m a n d inneemt ten opzichte v a n de ander i n een bepaalde situatie en v a n de steun v a n de o m g e v i n g . E e n m a n k a n z i c h altijd beroepen o p zijn formele en economische superieuriteit o m z i j n d e f i n i t i e v a n d e s i t u a t i e o p te l e g g e n . H i e r b i j k a n hij g e b r u i k m a k e n v a n z i j n m o n o p o l i e o p f y s i e k g e w e l d . T o c h h o e f t d i t n i e t i n te h o u d e n d a t v r o u w e n altijd aan het kortste e i n d trekken.

5 6

A l s de o n d e r h a n d e l i n g e n niet het

g e w e n s t e effect h e b b e n v o o r h e t m e i s j e , d a n k a n z e a l s u i t e r s t e m i d d e l n a a r e e n f a m i l i e l i d l o p e n o m z o h a a r v a d e r t o t e e n a n d e r e m e n i n g te d w i n g e n . Blijkens het

onderzoek van Naamaane-Guessous

is m a a g d e l i j k h e i d

' v ó ó r alles het m a a g d e n v l i e s e n niet z o z e e r e e n i n n e r l i j k e staat v a n z u i v e r heid.'

5 7

H e t bewijs v a n m a a g d e l i j k h e i d m o e t tijdens de h u w e l i j k s n a c h t w o r

d e n g e l e v e r d d o o r de b l o e d v l e k o p het l a k e n . H i e r m e e bevestigt N a a m a a n e G u e s s o u s z o w e l de technische k a n t v a n het m a a g d e n v l i e s , als o o k de ex pressieve d i m e n s i e e r v a n . D e d r u p p e l b l o e d geldt als het bewijs v a n de k u i s h e i d v a n h e t m e i s j e e n h e t b e t e k e n t d a t h a a r f a m i l i e h a a r g o e d heeft b e s c h e r m d . H e t b e l a n g d a t a a n d i t s y m b o o l w o r d t g e h e c h t , heeft e r toe g e l e i d dat meisjes s o m s met angst e n b e v e n de h u w e l i j k s n a c h t tegemoet zien. Z i j k r i j g e n v a n te v o r e n v a n h u n v r o u w e l i j k e f a m i l i e l e d e n e n v r i e n d i n n e n v a a k d e m e e s t v r e s e l i j k e v e r h a l e n te h o r e n o v e r d e p i j n v a n d e o n t m a a g d i n g .

5 8

H o e w e l m e i s j e s n i e t n o o d z a k e l i j k b l o e d h o e v e n te v e r l i e z e n b i j d e o n t m a a g ding,

5 9

zijn zij w a a r s c h i j n l i j k z o a n g s t i g e n g e s p a n n e n dat het eerste seksuele

contact w e l m e t e n i g b l o e d v e r l i e s g e p a a r d m o e t gaan. O v e r i g e n s is de b r u i d e g o m o o k d i k w i j l s z e n u w a c h t i g , o m d a t hij het bewijs m o e t l e v e r e n v a n z i j n mannelijkheid. Z o a l s bij e l k s y m b o o l k a n de d r u p p e l b l o e d een b e l a n g r i j k b r o n v a n m a n i p u l a t i e zijn. V a n o u d s h e r hebben reeds ontmaagde

meisjes met dit

s y m b o o l g e m a n i p u l e e r d d o o r b i j v o o r b e e l d k i p p e n b l o e d te g e b r u i k e n o f e e n

32 - Marokko

s n e e i n h u n v i n g e r te m a k e n .

6 0

T e g e n w o o r d i g k u n n e n zij o o k een

beroep

d o e n o p de moderne technieken v a n een dokter of v r o e d v r o u w die h u n maagdenvlies weer k a n 'herstellen', n o g bloed vloeit.

6 2

61

z o d a t er t i j d e n s d e h u w e l i j k s n a c h t t o c h

A l s er twijfels bestaan o v e r d e reputatie v a n de t o e k o m -

stige b r u i d , d a n k a n de f a m i l i e v a n de b r u i d e g o m t e g e n w o o r d i g v o o r de i n z e g e n i n g v a n het h u w e l i j k een m a a g d e l i j k h e i d s v e r k l a r i n g v r a g e n .

6 3

Een

d o k t e r o n d e r z o e k t h e t m a a g d e n v l i e s v a n h e t m e i s j e e n geeft b i j e e n p o s i t i e v e u i t s l a g e e n m a a g d e l i j k h e i d s c e r t i f i c a a t d a t z i j bij h a a r h u w e l i j k t o o n t .

64

Het

h o e f t g e e n b e t o o g d a t m e t d e z e m a a g d e l i j k h e i d s b e w i j z e n e v e n e e n s v a l t te manipuleren. E e n meisje m o e t tijdens de h u w e l i j k s n a c h t w e l i s w a a r h a a r maagdelijkh e i d b e w i j z e n , m a a r de m a n i e r w a a r o p d i t gebeurt is a a n v e r a n d e r i n g o n d e r h e v i g . D e d r u p p e l b l o e d o p h e t l a k e n s y m b o l i s e e r t n o g s t e e d s d e eerb a a r h e i d v a n h e t m e i s j e , m a a r v o o r a l i n d e s t e d e n z i j n er

veranderingen

o p g e t r e d e n t e n a a n z i e n v a n d e v r a a g w i e d e b l o e d v l e k te z i e n k r i j g t . T i j d e n s de huwelijksnacht v a n de moeders v a n de geïnterviewde wegloopsters stond e n de v r o u w e l i j k e familieleden v a n de b r u i d e g o m v o o r de slaapkamerdeur v a n d e j o n g g e h u w d e n o p h e t m a a g e l i j k h e i d s b e w i j s te w a c h t e n . V e r v o l g e n s k r e g e n a l l e d o r p e l i n g e n h e t b e w i j s te z i e n .

6 5

T e g e n w o o r d i g k o m t het p u b l i e -

kelijk t o n e n v a n het b l o e d v a n de o n t m a a g d i n g steeds m i n d e r v o o r .

6 6

De

v r o u w e l i j k e f a m i l i e l e d e n , de aanstaande s c h o o n m o e d e r v a n het meisje of a l l e e n d e e c h t g e n o o t k r i j g e n h e t te z i e n . D e c o n t r o l e v a n d e s c h o o n f a m i l i e o p d e m a a g d e l i j k h e i d v a n h e t m e i s j e is i n d e z e l a a t s t e g e v a l l e n e e n z a a k v a n d e bruidegom geworden. E e n dergelijke v e r s c h u i v i n g z o u d e n w e als een t e n d e n s n a a r m e e r i n d i v i d u a l i s e r i n g k u n n e n interpreteren, i n plaats v a n de familie krijgen i n d i v i duele j o n g e m a n n e n meer i n v l o e d . O m v o o r het bewijs v a n h u n lijkheid niet uitsluitend v a n h u n echtgenoot

a f h a n k e l i j k te z i j n ,

maagdekunnen

meisjes d a a r o m a l s n o g b e s l u i t e n het b e w u s t e doekje aan h u n s c h o o n m o e d e r te t o n e n .

6 7

A l s er i n h e t h u w e l i j k l a t e r p r o b l e m e n z i j n t u s s e n h e t

echtpaar,

d a n k a n h a a r m a n i n i e d e r g e v a l geen praatjes o v e r h a a r r e p u t a t i e

rond-

strooien. V o o r de meisjes i n k w e s t i e zijn de v e r a n d e r i n g e n u i t e i n d e l i j k m i n d e r i n g r i j p e n d , z o l a n g h u n r e p u t a t i e v e r b o n d e n blijft m e t d e eer v a n d e familie e n z o l a n g zij een bewijs v a n k u i s g e d r a g m o e t e n leveren. A l s de b r u i d geen b l o e d verliest tijdens de h u w e l i j k s n a c h t e n h a a r e c h t g e n o o t e r v a n u i t g a a t d a t z i j g e e n m a a g d i s , d a n heeft z i j e e n p r o b l e e m . A l s h a a r e c h t g e n o o t h a a r n i e t v e r s t o o t d a n k a n zij v e r d e r o p w e i n i g r e s p e c t rekenen i n haar huwelijk. D e b r u i d e g o m k a n ook zijn v r o u w naar haar familie terugsturen. In het uiterste geval k a n haar familie o m het a a n z i e n v a n de f a m i l i e te r e d d e n h a a r o o k v e r s t o t e n . V e e l v a k e r z u l l e n h a a r o u d e r s h a a r i n de familie o p n e m e n en zo g a u w mogelijk een nieuwe b r u i d e g o m v o o r haar

Marokko - 33

z o e k e n , h o e w e l zij als o n t m a a g d meisje w e i n i g k a n s m a a k t o p d e h u w e l i j k s markt. In heel extreme situaties k a n de verstoten b r u i d z o w a n h o p i g zijn dat zij z e l f m o o r d

6 8

pleegt, of zij k a n b i j v o o r b e e l d zelf b e s l u i t e n het o u d e r l i j k h u i s

te o n t v l u c h t e n . I n d i t l a a t s t e g e v a l k u n n e n z i j i n d e p r o s t i t u t i e

terechtko-

Echtscheiding P o l y g y n i e is i n M a r o k k o officieel toegestaan e n b e s t o n d a l v o o r

de

k o m s t v a n d e i s l a m . D i t g e b r u i k i s d a a r n a n i e t afgeschaft, m a a r h e t a a n t a l 7 0

e c h t g e n o t e s d a t e e n m a n m a g h e b b e n i s w e l b e p e r k t tot v i e r . I n e e n p o l y g y n h u i s h o u d e n h o o r t d e m a n z i j n v r o u w e n f o r m e e l g e l i j k te b e h a n d e l e n .

7 1

I n d e p r a k t i j k l i g t dat s o m s m o e i l i j k , v o o r a l als d e t w e e d e v r o u w j o n g e r is e n d e eerste h a a r m a n b i j v o o r b e e l d geen z o o n s schenkt.

72

D e laatste twee de

c e n n i a k o m t p o l y g y n i e i n M a r o k k o officieel steeds m i n d e r v o o r ,

7 3

maar

w o r d t dit g e b r u i k v o l g e n s M e r n i s s i 7 4 steeds v a k e r v e r v a n g e n d o o r 'serial marriages'. M a n n e n zijn aanvankelijk met twee v r o u w e n g e t r o u w d , maar n a v e r l o o p v a n t i j d s c h e i d e n z i j v a n h u n eerste v r o u w o f v e r s t o t e n z i j h a a r . B i j e e n e c h t s c h e i d i n g is t u s s e n k o m s t v a n e e n r e c h t e r v e r e i s t e n a l s d e s c h e i d i n g i s u i t g e s p r o k e n d a n is d i e o n h e r r o e p e l i j k .

75

H e t is v o o r m a n n e n e e n v o u d i g e r

e e n e c h t s c h e i d i n g a a n te v r a g e n d a n v o o r v r o u w e n .

7 6

D a a r n a a s t heeft

een

m a n e e n z i j d i g h e t r e c h t z i j n v r o u w z o n d e r h a a r t o e s t e m m i n g te v e r s t o t e n . H e t is een privé-aangelegenheid, gistreerd.

78

m a a r het m o e t later w e l w o r d e n

77

gere

V r o u w e n die kinderloos zijn of alleen dochters hebben, v r e z e n

vaak voor een tweede huwelijk v a n h u n man.

7 9

O v e r i g e n s zijn v r o u w e n ten opzichte v a n m a n n e n niet geheel machte loos. A l s h u n een b e p a a l d e situatie niet aanstaat, h e b b e n zij v e r s c h i l l e n d e m a n i e r e n o m h i e r a a n u i t i n g te g e v e n , z o a l s h e t k l a g e n o f h e t w e i g e r e n h u i s h o u d e l i j k w e r k te v e r r i c h t e n .

8 0

E e n m a n k a n zijn v r o u w naar haar familie

t e r u g s t u r e n , m a a r e e n v r o u w k a n o o k z e l f b e s l u i t e n t e r u g te g a a n . M a h e r b e schrijft h o e v r o u w e n d a t z w a r e m i d d e l g e b r u i k e n o m h u n e c h t g e n o o t m e e r v e r a n t w o o r d e l i j k g e d r a g te d w i n g e n .

8 1

tot

D o o r w e g te l o p e n l a a t e e n

v r o u w z i e n dat zij niet b u i g t v o o r d e autoriteit v a n h a a r m a n , h e t g e e n e e n grote schande v o o r h e m is.

82

V i a b e m i d d e l i n g e n v a n een familielid probeert

d e m a n z i j n e c h t g e n o t e w e e r te b e w e g e n n a a r h u i s t e r u g te k e r e n . M a r o k k o kent een h o o g echtscheidingscijfer, één v a n de hoogste v a n de wereld.

8 3

In de d o r p e n k o m t echtscheiding meer v o o r d a n i n de steden.

84

Op

het p l a t t e l a n d z o u 52 procent v a n de h u w e l i j k e n i n een e c h t s c h e i d i n g e i n d i g e n t e g e n o v e r 38 p r o c e n t i n d e s t e d e n . l a g e r z i j n , t i e n tot v i j f t i e n p r o c e n t .

86

85

I n N o o r d - M a r o k k o z o u h e t cijfer

D e economische en sociale positie v a n

v r o u w e n is v a n grote i n v l o e d o p het echtscheidingscijfer: i n de rijkere m i -

34 - Marokko

lieus is dit lager d a n i n de armere milieus.

8 7

B i j d e eerste g r o e p z i j n m e e r

financiële belangen mee g e m o e i d , zoals bijvoorbeeld een hogere bruidsprijs. V r o u w e n die de steun h e b b e n v a n h u n eigen familienetwerk zijn relatief beter af d a n v r o u w e n d i e h i e r v a n v e r s t o k e n zijn. N a een e c h t s c h e i d i n g k u n n e n zij o p h u n f a m i l i e t e r u g v a l l e n . V o o r v r o u w e n v a n het p l a t t e l a n d i n de M i d d e n - A t l a s is d e s c h a n d e v e e l m i n d e r g r o o t d a n v o o r v r o u w e n u i t d e steden.

8 8

M a h e r h o o r d e o v e r v r o u w e n die s o m s w e l vijf of zes keer g e t r o u w d

w a r e n geweest en die daar heel laconiek over deden.

89

E c h t s c h e i d i n g is i n de

s t e d e n v o o r e e n v r o u w e e n r a m p als z i j n i e t t e r e c h t k a n bij h a a r f a m i l i e , d a n rest d e p r o s t i t u t i e als belangrijkste b r o n v a n i n k o m s t e n .

9 0

V o o r gescheiden

v r o u w e n die naar h u n ouders terugkeren, w o r d t z o g a u w mogelijk een n i e u w h u w e l i j k g e a r r a n g e e r d . D i t laatste is m o e i l i j k e r als e e n v r o u w d e dert i g i s g e p a s s e e r d e n d e z o r g heeft v o o r j o n g e k i n d e r e n .

9 1

Zoons blijven vaak

bij d e v a d e r , b i j z i j n f a m i l i e o f bij d e m o e d e r t o t d a t d e v a d e r o p n i e u w i n h e t h u w e l i j k treedt.

92

E e n v r o u w die hertrouwt moet ook meestal haar kinderen

a c h t e r l a t e n , h e t z i j bij h a a r v o r i g e e c h t g e n o o t o f bij h a a r o u d e r s . Z i j v e r l i e s t het verzorgingsrecht over haar k i n d e r e n . D e p r o b l e m a t i e k v a n de stiefmoed e r is i n M a r o k k o een o p v a l l e n d verschijnsel, a l d u s M a h e r .

9 3

I n m i j n o n d e r z o e k k o m t echtscheiding i n de v e r h a l e n v a n zes w e g l o o p sters n a a r v o r e n . H a m i d a i s h i e r v a n e e n v o o r b e e l d . Z e w o o n d e m e t h a a r m o e d e r bij h a a r o m a i n M a r o k k o , terwijl h a a r v a d e r i n N e d e r l a n d w e r k t e . N a de e c h t s c h e i d i n g moest haar m o e d e r het h u i s v a n haar echtgenoot verl a t e n m e t a c h t e r l a t i n g v a n h a a r k i n d e r e n . V o l g e n s H a m i d a heeft h a a r m o e d e r e n k e l e m i s l u k t e p o g i n g e n o n d e r n o m e n o m h a a r te o n t v o e r e n . ' H e t i s e e n s c h a n d e als d e m o e d e r de k i n d e r e n krijgt', zegt H a m i d a . Z e is d a a r n a d o o r h a a r o m a o p g e v o e d d i e ze o o k als h a a r m o e d e r b e s c h o u w t . V e r s c h i l l e n d e wegloopsters vertelden dat h u n vader een tweede v r o u w i n M a r o k k o had. E e n meisje dat u i t een g e z i n m e t tien k i n d e r e n k o m t : 'Eerst h a d hij een m e i s je v a n a c h t t i e n , d i e k r e e g e e n k i n d , m a a r d a t i s d o o d g e g a a n e n t o e n i s h i j v a n h a a r g e s c h e i d e n . N u heeft h i j w e e r e e n a n d e r e v r o u w , v a n t w i n t i g j a a r g e loof ik.'

Turkije: de praktijken N a de praktijken i n M a r o k k o , z a l i k n u aandacht besteden aan de situatie i n T u r k i j e . O p w e l k e m a n i e r w o r d t d a a r het c u l t u r e l e interpretatiekader i n het dagelijkse h a n d e l e n v o r m gegeven? Ik z a l aangeven uit w e l k e regio's de Turkse migranten en de geïnterviewde Turkse wegloopsters afkomstig z i j n e n o p w e l k e p u n t e n e r v e r s c h i l l e n z i j n te c o n s t a t e r e n t e n a a n z i e n v a n h e t onderwijs e n v a n de regelingen r o n d o m het h u w e l i j k tussen de

Marok-

Turkije - 35

kaanse e n T u r k s e praktijk. Ik baseer mij o n d e r andere o p de studies v a n Delaney,

9 4

Ilcan

95

en Kulu-Glasgow.

9 6

Herkomst E v e n a l s i n M a r o k k o heeft d e s o c i a a l - e c o n o m i s c h e s i t u a t i e i n T u r k i j e e e n snelle o n t w i k k e l i n g d o o r g e m a a k t , m a a r er z i j n n o g steeds grote r e g i o n a l e v e r s c h i l l e n tussen het O o s t e n e n W e s t e n v a n Turkije. T u r k s e m i g r a n t e n die i n N e d e r l a n d w o n e n , k o m e n v o o r een groot deel uit het M i d d e n v a n Turkije ( K o n y a e n K a r a m a n ) e n het O o s t e n v a n Turkije (Sivas), g e b i e d e n d i e b e k e n d staan o m h u n strenge geloofsopvatting.

9 7

D e o u d e r s v a n vijf w e g l o o p s t e r s ,

w a a r o n d e r d i e v a n K e z b a n e n L e y l a zijn h i e r o p het p l a t t e l a n d o p g e g r o e i d . D e familie v a n twee meisjes u i t m i j n o n d e r z o e k k o m e n o o r s p r o n k e l i j k u i t het O o s t e n v a n Turkije. D e streek r o n d o m de Z w a r t e Z e e (Trabzon) en de M i d d e l l a n d s e Z e e ( A d a n a ) staat als m i n d e r s t r e n g b e k e n d . E é n d e r d e v a n d e o u d e r s is a f k o m s t i g u i t d e z e regio, zoals b i j v o o r b e e l d de o u d e r s v a n N u r , Esra en Yasemin.

9 8

E v e n a l s i n M a r o k k o zijn i n Turkije de verschillen tussen stad e n platte9 9

l a n d aanzienlijk , zeker i n de tijd dat de ouders v a n de w e g l o o p s t e r s i n T u r k i j e o p g r o e i d e n . D e h e l f t v a n d e v a d e r s e n m o e d e r s heeft e e n s t e d e l i j k e a c h t e r g r o n d , de andere helft k o m t v a n het p l a t t e l a n d . D e geïnterviewde m e i s jes z i j n n i e t a l t i j d e v e n u i t v o e r i g o v e r h u n p l a a t s v a n o r i g i n e . Z o a l s L e y l a , d i e o p z e s j a r i g e leeftijd h a a r d o r p v a n h e r k o m s t heeft v e r l a t e n , z e g t : ' i k w e e t eigenlijk niet w a a r dat is, w a n t i k weet niets v a n Turkije. Ik w e e t w e l dat het ongeveer twee u u r rijden v a n A n k a r a is.' Waarschijnlijk

hebben

meer

o u d e r s een d e e l v a n h u n j e u g d o p het p l a t t e l a n d d o o r g e b r a c h t a l v o r e n s zij naar de stad zijn v e r h u i s d . D a t geldt bijvoorbeeld v o o r de ouders v a n Esra e n d e m o e d e r v a n Y a s e m i n . V e r d e r zijn er b u u r t e n v a n grote s t e d e n m e t een d u i d e l i j k p l a t t e l a n d s k a r a k t e r . Z o heeft I s t a n b u l o n g e v e e r a c h t m i l j o e n i n w o ners, w a a r v a n 70% u i t recente m i g r a n t e n bestaat die uit de a r m e g e b i e d e n v a n Turkije afkomstig zijn.

100

V o l g e n s de onderzoekster T i m m e r m a n

1 0 1

is hier

vooral de middenklasse v a n belang, o m d a t die met haar levenswijze een g r o t e i n v l o e d heeft o p d e r e s t v a n d e s a m e n l e v i n g . O o k z i j n e r d o r p e n d i e dankzij h u n goede l i g g i n g een 'stedelijk segment' hebben.

102

E v e n a l s i n M a r o k k o zijn de o n d e r w i j s v o o r z i e n i n g e n i n de steden beter g e r e g e l d d a n o p h e t p l a t t e l a n d . W e l is i n k o r t e t i j d h e t p e r c e n t a g e v r o u w e n gestegen d a t k a n l e z e n e n s c h r i j v e n . I n 1960 w a s dat n o g e e n k w a r t e n i n 19&5 w a s d i t a a n t a l g e g r o e i d tot 68 p r o c e n t .

103

Slechts vier m o e d e r s v a n de

w e g l o o p s t e r s zijn ooit naar s c h o o l geweest. D e a n d e r e n m o e s t e n net als de m o e d e r s v a n de M a r o k k a a n s e w e g l o o p s t e r s i n het h u i s h o u d e n h e l p e n e n er w e r d w e i n i g w a a r d e g e h e c h t a a n o n d e r w i j s v o o r e e n m e i s j e . T u r k i j e heeft

36 - Turkije

v e r g e l e k e n m e t M a r o k k o een m i n d e r h o o g analfabetismecijfer. D e vaders v a n de T u r k s e wegloopsters hebben meestal enkele jaren lagere school gehad, s o m m i g e n hebben i n militaire dienst leren lezen en schrijven. T e g e n w o o r d i g i s er e e n p o s i t i e v e h o u d i n g t e n a a n z i e n v a n h e t o n d e r w i j s v a n m e i s j e s te c o n s t a t e r e n , s t e e d s m e e r o u d e r s z i e n h e t b e l a n g v a n e e n d i p l o m a i n . T i m m e r m a n beschrijft v o o r een r e g i o i n C e n t r a a l T u r k i j e h o e o u d e r s beseffen dat een d i p l o m a de sociale status v a n h u n dochter v e r hoogt.

104

A l s zij het z i c h financieel k u n n e n v e r o o r l o v e n , laten zij zelfs h u n

dochter o p een k o s t s c h o o l i n de grote stad h o g e r o n d e r w i j s v o l g e n .

Huwelijk I n t e g e n s t e l l i n g tot M a r o k k o i s er i n T u r k i j e w e l e e n s c h e i d i n g t u s s e n k e r k e n staat.

105

I n 1923 heeft A t a t ü r k d e T u r k s e R e p u b l i e k g e s t i c h t e n i s d e

v e r w e s t e r i n g snel g e v o r d e r d . M e t de i n v o e r i n g v a n het Z w i t s e r s e Burgelijk W e t b o e k i n 1926 w e r d o f f i c i e e l e e n e i n d e g e m a a k t a a n d e h u w e l i j k e n d i e v o l g e n s de regels v a n de i s l a m w e r d e n gesloten. A l l e e n het burgerlijk h u w e lijk w e r d f o r m e e l e r k e n d e n het r e l i g i e u z e h u w e l i j k h a d v o o r t a a n geen w e t telijke g e l d i g h e i d . P o l y g a m i e e n v e r s t o t i n g w e r d e n officieel v e r b o d e n e n v r o u w e n k r e g e n h e t r e c h t o m te s c h e i d e n .

106

D e rechtspositie v a n v r o u w e n

i n T u r k i j e is h i e r d o o r sterker d a n die v a n v r o u w e n i n M a r o k k o . O p h e t plat t e l a n d heeft m e n e c h t e r n o g l a n g v a s t g e h o u d e n a a n h e t r e l i g i e u z e h u w e l i j k , pas i n latere instantie liet m e n een h u w e l i j k wettelijk registreren. D e wette l i j k e m i n i m u m h u w e l i j k s l e e f t i j d ( i n 1938) v o o r m e i s j e s w a s v i j f t i e n e n v o o r jongens z e v e n t i e n jaar.

107

D e g e m i d d e l d e l e e f t i j d bij h e t e e r s t e h u w e l i j k i s i n

1988 v o o r m e i s j e s 18 j a a r e n v o o r j o n g e n s 23 j a a r .

108

D e s c h e i d i n g tussen de seksen o p het platteland is tijdens de puberteit het meest geprononceerd. de menstruatie.

110

1 0 9

D e z e treedt bij meisjes o p het p l a t t e l a n d i n v a n a f

Meisjes moeten zo veel mogelijk de v o r m e n v a n h u n l i

c h a a m v e r h u l l e n en m o g e n geen aandacht aan h u n uiterlijk besteden. H e t b e g i n v a n de menstruatie betekent o o k dat een meisje v e r a n t w o o r d e l i j k is v o o r het eigen gedrag.

111

Z i j m o e t d a n i n staat z i j n h e t g o e d e v a n h e t s l e c h t e

te o n d e r s c h e i d e n . S e k s u a l i t e i t i s o m g e v e n d o o r t a b o e s e n s c h a a m t e ,

de

meeste meisjes w i s t e n d a n o o k v a n niets t o e n ze v o o r het eerst m e n strueerden. V o l g e n s D e l a n e y b e w e r e n adolescente jongens dat ze meer c o n tact m e t m e i s j e s w i l l e n , m a a r t e g e l i j k w o r d t d u i d e l i j k d a t z e h e n d a n n o o i t z u l l e n respecteren.

112

' A l s ze het met h e m doet, doet ze het o o k m e t een

ander,' is de v e r o n d e r s t e l l i n g . E e n meisje v e r g o o i t h i e r m e e h a a r k a n s e n o p e e n g o e d h u w e l i j k . D e meeste meisjes s c h i k k e n z i c h d a n o o k i n het s y s t e e m v a n seksescheiding. D e z e h o u d i n g k o m t z o w e l o p het p l a t t e l a n d als i n grootstedelijke m i l i e u s v o o r . O o k v a n h o o g opgeleide meisjes w o r d t ver-

Turkije - 37

w a c h t dat zij v o o r h u n h u w e l i j k m a a g d zijn

1 1 3

e n dat tijdens de h u w e l i j k s -

n a c h t m o e t e n b e w i j z e n . V r o e g e r o p het p l a t t e l a n d w a s dat d o o r m i d d e l v a n het tonen v a n een d r u p p e l bloed,

1 1 4

maar t e g e n w o o r d i g gebeurt dat niet

meer overal. E v e n a l s i n M a r o k k o is het T u r k s e h u w e l i j k een f a m i l i e a a n g e l e g e n h e i d die onder de verantwoordelijkheid valt v a n de ouders.

115

Een huwelijk

w e e r s p i e g e l t de sociale status v a n een familie: hoe beter de partij hoe h o g e r de reputatie v a n de familie.

1 1 6

H e t regelen v a n het h u w e l i j k is v o o r een groot

deel een z a a k v a n v r o u w e n , de informatie o v e r andere families is v o o r h e n toegankelijker d a n v o o r m a n n e n . M a n n e n spelen pas aan het e i n d v a n de o n d e r h a n d e l i n g e n een formele r o l i n het h u w e l i j k .

1 1 7

H e t patrilocale h u w e -

l i j k heeft d e v o o r k e u r , w a a r b i j h e t m e i s j e bij d e o u d e r s v a n d e j o n g e n i n t r e k t t o t d a t h e t e c h t p a a r z i c h k a n v e r o o r l o v e n a p a r t te w o n e n . A l l e b e t r o k k e n p a r t i j e n p r o b e r e n i e d e r z o v e e l m o g e l i j k p r o f i j t te t r e k k e n u i t d e o n d e r h a n d e l i n g e n bij een h u w e l i j k . D e m o e d e r v a n de b r u i d e g o m h o o p t e e n g e h o o r z a m e s c h o o n d o c h t e r te v i n d e n , d i e h a a r o p h a a r o u d e d a g z a l v e r z o r g e n e n haar veel nakomelingen zal geven.

118

D e m o e d e r v a n de b r u i d tracht een z o

g o e d m o g e l i j k e p a r t i j v o o r h a a r d o c h t e r te v i n d e n d i e o v e r e e n k o m t m e t d e sociale status v a n de familie. D e h u w e l i j k s b e t a l i n g e n , zoals d e g o u d e n sieraden die de b r u i d v a n haar schoonfamilie ontvangt, symboliseren de waarde d i e het meisje en haar familie v e r t e g e n w o o r d i g e n . H o e m e e r g o u d , hoe h o g e r h a a r r e p u t a t i e . I n h e t d o r p w a a r I l c a n o n d e r z o e k d e e d , g i n g m e n er v a n u i t d a t h o e m o e i l i j k e r d e t o e s t e m m i n g v a n e e n m e i s j e e n h a a r f a m i l i e te k r i j g e n is v o o r een h u w e l i j k , hoe h o g e r het prestige is v a n b e i d e families.

119

H e t geeft o o k m e e r a a n z i e n a l s d e f a m i l i e v a n d e b r u i d e g o m v e r s c h e i d e n e b e z o e k e n a a n d e f a m i l i e v a n h e t m e i s j e m o e t a f l e g g e n o m t o e s t e m m i n g te krijgen v o o r het huwelijk. A l s de ouders v a n een b r u i d meteen t o e s t e m m i n g g e v e n v o o r e e n h u w e l i j k v a n h u n d o c h t e r d a n k l o p t er i e t s n i e t . V o l g e n s S i r m a n l a t e n meisjes z i c h t e g e n w o o r d i g steeds m e e r b e ï n v l o e d e n d o o r 'stedelijk ideeën' v a n de televisie over romantische liefde,

120

maar volgens h u n

ouders m o e t de liefde pas n a het h u w e l i j k k o m e n . I n t e g e n s t e l l i n g t o t d e M a r o k k a a n s e w e t g e v i n g heeft e e n m e i s j e v a n achttien jaar formeel het recht het h u w e l i j k z o n d e r de t o e s t e m m i n g v a n een h u w e l i j k s v o o g d te l a t e n p l a a t s v i n d e n .

1 2 1

Zij moet zelf i n s t e m m e n met

de

echtverbintenis, maar niet alle ouders h o u d e n hier i n de praktijk r e k e n i n g m e e . V o l g e n s e e n b e v o l k i n g s o n d e r z o e k u i t 1968 g a f t w e e d e r d e v a n d e v r o u w e n a a n d a t h u n h u w e l i j k w a s g e a r r a n g e e r d (67% m e t e n 1 1 % z o n d e r h u n toestemming).

1 2 2

D e r t i e n procent v a n de v r o u w e n m e l d d e dat h u n h u w e l i j k

h u n e i g e n k e u s w a s e n dat h u n ouders h e n h i e r i n steunden. T w i n t i g jaar later is o p n i e u w een s u r v e y - o n d e r z o e k v e r r i c h t dat slechts k l e i n e v e r s c h u i v i n g e n laat zien.

38 - Turkije

1 2 3

I n m e e r d a n de helft v a n de h u w e l i j k e n , o o k i n de steden,

r e g e l e n o u d e r s n o g s t e e d s h e t h u w e l i j k . V e r d e r b l i j k t u i t d e z e cijfers h e t b e l a n g v a n o n d e r w i j s v o o r m e i s j e s . H o e h o g e r d e o p l e i d i n g , d e s te g r o t e r d e i n v l o e d v a n het meisje o p de k e u z e v a n haar huwelijkspartner.

1 2 4

Verder

w o r d e n é é n o p de vijf h u w e l i j k e n tussen b l o e d v e r w a n t e n gesloten, i n het o o s t e n (30.8%) k o m t h e t m e e r v o o r d a n i n h e t w e s t e n (12.9%) v a n T u r k i j e .

125

O u d e r s k u n n e n h u n dochter tegen haar z i n u i t h u w e l i j k e n of zij k u n n e n w e i g e r e n o p e e n h u w e l i j k s a a n z o e k i n te g a a n d a t w e l d e g o e d k e u r i n g v a n h u n d o c h t e r heeft. E e n d o c h t e r h o e f t e c h t e r g e e n p a s s i e f s l a c h t o f f e r v a n h e t o u d e r l i j k g e z a g te z i j n , a l s o u d e r s g e e n r e k e n i n g h o u d e n m e t h a a r w e n s e n . D e eer v a n d e f a m i l i e d i e e e n m e i s j e a a n h u i s b i n d t , k a n z i j o o k g e b r u i k e n o m r u i m t e v o o r h a a r e i g e n k e u z e te c r e ë r e n . E e n v a n d e m o g e l i j k h e d e n d i e e e n m e i s j e heeft o m a a n e e n d e r g e l i j k g e a r r a n g e e r d h u w e l i j k te o n t k o m e n o f a a n h a a r e i g e n k e u z e g e v o l g te g e v e n , i s v a n h u i s w e g te l o p e n . Z i j k a n b e s l u i t e n o m s a m e n m e t d e j o n g e n v a n h a a r k e u z e v a n h u i s w e g te l o p e n e n h a a r o u d e r s o p d i e m a n i e r te d w i n g e n i n te s t e m m e n m e t h e t h u w e l i j k v a n h a a r v o o r k e u r . H e t j o n g e p a a r k a n het w e g l o p e n o o k v o o r s t e l l e n als een schaking,

1 2 6

o m z o d e n a a m v a n h e t m e i s j e n i e t v e r d e r te s c h a d e n . D e j o n g e n

n e e m t d a n m e t g o e d k e u r i n g v a n het meisje het initiatief, m a a r v o o r de b u i t e n w e r e l d lijkt het o p een o n t v o e r i n g . E e n o n g e h u w d meisje dat met een j o n g e n e e n n a c h t v a n h u i s w e g b l i j f t , heeft s o c i a a l g e s p r o k e n h a a r eer v e r l o r e n e n d e f a m i l i e te s c h a n d e g e m a a k t . H a a r k a n s e n o p e e n r e s p e c t v o l h u w e lijk zijn h i e r m e e v e r k e k e n , z o d a t haar o u d e r s w e l g e d w o n g e n zijn toestem m i n g te v e r l e n e n a a n h e t h u w e l i j k .

1 2 7

I n 1968 w a s n e g e n p r o c e n t v a n d e v r o u

w e n uit een onderzoek v a n T i m u r vanwege h u n huwelijk v a n huis weggelo pen.

1 2 8

H e t w e g l o p e n v a n e e n m e i s j e m e t h a a r v r i e n d heeft s o m s o o k te

m a k e n m e t het niet k u n n e n betalen v a n een bruidsprijs d o o r de ouders v a n de b r u i d e g o m .

1 2 9

E r is s p r a k e v a n een o n t v o e r i n g als de j o n g e n het meisje tegen haar z i n m e e n e e m t o m h a a r t o t e e n h u w e l i j k te d w i n g e n . D e o u d e r s v a n h e t m e i s j e k u n n e n d e j o n g e n laten v e r v o l g e n , m a a r h i e r m e e krijgen zij niet de eerbaar h e i d v a n h u n dochter terug. E e n h u w e l i j k is o n d e r d e z e relatief de beste o p l o s s i n g .

1 3 0

omstandigheden

Deze traditionele gewoonte v a n schaken of

w e g l o p e n heeft e v e n a l s m a a g d e l i j k h e i d e e n v e r s c h i l l e n d e b e t e k e n i s v o o r d e direct betrokkenen. V o l g e n s Ilcan

131

k a n het w e g l o p e n uit r o m a n t i s c h e over

w e g i n g e n v a n het paar v o o r t k o m e n , m a a r d r u i s t het i n tegen de m o r e l e w a a r d e n v a n gearrangeerde h u w e l i j k e n en ouderlijke toestemming.

1 3 2

Weg

l o p e n weerspiegelt de z w a k t e v a n de groep e n het gebrek aan goede z e d e n v a n de jongeren. H e t toont een gebrek aan respect v a n het meisje v o o r haar o u d e r s e n o u d e r e f a m i l i e l e d e n . Z i j v o e l e n z i c h i n h u n eer a a n g e t a s t , o m d a t d i t o n g e h o o r z a m e g e d r a g d u i d e l i j k m a a k t d a t zij het meisje niet g o e d h e b ben beschermd.

Turkije - 39

V o l g e n s K u d a t v e r s o e p e l e n deze praktijken het r i g i d e h u w e l i j k s s s y t e e m e n v e r g r o t e n zij de k e u z e m o g e l i j k h e d e n v a n h u w e l i j k s k a n d i d a t e n .

1 3 3

De

praktijk e r v a n w o r d t echter altijd openlijk afgekeurd, o m d a t het een aantast i n g i s v a n d e o u d e r l i j k e a u t o r i t e i t . T u s s e n 1984 e n 1989 n o e m d e n i n f o r m a n t e n v a n S i r m a n i n h a a r o n d e r z o e k s d o r p v e e r t i e n w e g l o o p g e v a l l e n , vijf families hebben daarna de j o n g g e h u w d e n verstoten. H e t w e r d h u n o n m o g e l i j k g e m a a k t i n h e t d o r p te b l i j v e n w o n e n . D e b e t r o k k e n w e g g e l o p e n meisjes k r e g e n geen uitzet, k l e d i n g e n andere bezittingen mee e n de jongens verloren h u n toegang en wettelijke rechten o p familiebezit.

1 3 4

V o l g e n s het

o n d e r z o e k v a n K u l u - G l a s g o w is het aantal meisjes dat m e t h a a r t o e k o m s t i g e e c h t g e n o o t i s w e g g e l o p e n e n i g s z i n s g e d a a l d ( v a n 9% n a a r 4 % ) .

135

We kun-

n e n ons echter afvragen i n hoeverre dit soort illegale praktijken i n bet r o u w b a r e cijfers v a l t u i t te d r u k k e n . E l k o n d e r z o e k e r d i e o v e r h e t h u w e l i j k i n T u r k i j e schrijft m a a k t e c h t e r m e l d i n g v a n d e z e t r a d i t i o n e l e p r a k t i j k e n ; i n de literatuur over M a r o k k o b e n i k die niet tegengekomen.

1 3 6

T o t slot w i l i k n o g een enkele o p m e r k i n g m a k e n over echtscheiding. In Turkije k o m t deze problematiek aanmerkelijk minder voor d a n i n M a r o k ko,

1 3 7

m a a r de s c h a n d e v o o r de v r o u w e n de e c o n o m i s c h e p r o b l e m e n zijn er

niet m i n d e r o m . G e s c h e i d e n v r o u w e n k u n n e n zich meestal financieel niet v e r o o r l o v e n z e l f s t a n d i g te w o n e n e n z i e n z i c h g e n o o d z a a k t n a a r h u n o u d e r s t e r u g te g a a n . H u n k a n s e n o p d e h u w e l i j k s m a r k t z i j n d o o r g a a n s n i e t e r g groot, v a a k h u w e n zij m e t een w e d u w n a a r of een gescheiden m a n . V a n t w e e geïnterviewde Turkse wegloopsters w a r e n de ouders gescheiden; één meisje w o o n d e b i j h a a r v a d e r e n N e d e r l a n d s e s t i e f m o e d e r , h a a r m o e d e r v e r b l e e f i n T u r k i j e . H e t a n d e r e meisje w o o n d e bij h a a r m o e d e r i n N e d e r l a n d , h a a r v a d e r w a s o o k h e r t r o u w d met een N e d e r l a n d s e v r o u w .

Nederlandse gezinsverhoudingen D e g e z i n s h e r e n i g i n g b e g i n t i n d e j a r e n z e v e n t i g o p g a n g te k o m e n e n vanaf die periode hebben M a r o k k a a n s e en Turkse ouders h u n dochters i n een N e d e r l a n d s e context moeten opvoeden. H o e w e l de vaders en de meeste m o e d e r s e e n b e p e r k t e b e h e e r s i n g v a n d e N e d e r l a n d s e t a a l h e b b e n , w o r d e n zij t o c h o p allerlei m a n i e r e n met de N e d e r l a n d s e s a m e n l e v i n g g e c o n fronteerd. Zij hebben met h u n peuters de consultatiebureaus bezocht, w a a r zij k e n n i s m a a k t e n m e t N e d e r l a n d s v e r p l e g e n d p e r s o n e e l . H u n k i n d e r e n h e b b e n d e e l g e n o m e n a a n het basis- e n het voortgezet o n d e r w i j s , w a a r zij i n contact zijn g e k o m e n met N e d e r l a n d s e klasgenoten en leerkrachten. In de b u u r t w a a r d e g e z i n n e n z i c h h e b b e n g e v e s t i g d , h e b b e n zij m e t N e d e r l a n d s e b u r e n te m a k e n g e h a d . D a a r n a a s t s p e l e n d e N e d e r l a n d s e m e d i a e e n g r o t e

40

r o l bij het v e r s p r e i d e n v a n de d o m i n a n t e c u l t u r e l e noties. Bij a l d e z e N e d e r landse contacten zijn ouders en dochters met opvattingen

geconfronteerd

die v o o r t k o m e n uit een bepaalde visie op gezinsverhoudingen, adolescentie e n seksualiteit. I n h o e v e r r e v i n d e n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e o u d e r s iets v a n h u n o p v a t t i n g e n terug i n het N e d e r l a n d s e o p v o e d i n g s k l i m a a t ? M a r o k k a a n s e en T u r k s e ouders w o r d e n i n de jaren z e v e n t i g e n tachtig met een samenleving geconfronteerd die zich kenmerkt door een toenemen de emotionalisering en een verdergaande i n d i v i d u a l i s e r i n g v a n de gezins verhoudingen.

1 3 8

K e r n g e z i n n e n z i j n l o s s e r k o m e n te s t a a n v a n b r e d e r e f a m i

lieverbanden. D e belangen v a n individuele gezinsleden prevaleren voort aan b o v e n die v a n het g e z i n .

1 3 9

D e relatie tussen de generaties is eerder egali

t a i r d a n h i ë r a r c h i s c h te n o e m e n e n j o n g e r e n h e b b e n e e n s t e r k e r e m a c h t s p o sitie ten o p z i c h t e v a n h u n o u d e r s v e r w o r v e n .

1 4 0

Ouders h o u d e n i n algemene

z i n meer d a n ooit r e k e n i n g met de w e n s e n en behoeften v a n h u n k i n d e r e n . M e t elkaar p r a t e n e n o n d e r h a n d e l e n geldt v o l g e n s m o d e r n e m a a t s t a v e n als beter d a n bevelen en slaan. Jongeren praten d a n o o k meer met h u n ouders d a n vroeger, zij w o r d e n m o n d i g e r e n h u n m e n i n g w o r d t serieus g e n o m e n .

1 4 1

O p v a t t i n g e n over g e w e l d zijn onder invloed v a n democratiseringsbewegin g e n v e r a n d e r d , met als g e v o l g dat steeds m e e r h a n d e l i n g e n als g e w e l d d a d i g w o r d e n gedefinieerd. De

1 4 2

g e z i n s v e r h o u d i n g e n krijgen het

derhandelingshuishoudens.

karakter

van zogenaamde

on

Zelfstandigheid en identiteit zijn kernbegrip

p e n v a n de h u i d i g e generatie adolescenten,

143

d i e m e e r m o g e l i j k h e d e n heeft

g e k r e g e n o m h e t l e v e n n a a r e i g e n i n z i c h t v o r m te g e v e n . S e k s u a l i t e i t i s n i e t m e e r v e r b o n d e n m e t het h u w e l i j k , voorechtelijke seks is toegestaan w o r d t o n d e r d e e l v a n het jong-zijn.

1 4 4

D o o r de langere deelname aan

en het

onderwijs is de o v e r g a n g v a n k i n d naar volwassene v e r l e n g d , terwijl jonge r e n a l w e l seksueel actief zijn.

145

In de jaren tachtig stellen meisjes het m o e

derschap steeds meer uit e n beroepsarbeid neemt een centralere plaats i n h u n leven in.

1 4 6

A a n w i j z i n g e n v o o r de toenemende

i n d i v i d u a l i s e r i n g zijn

o n d e r a n d e r e de stijging v a n de huwelijksleeftijd; de g r o e i v a n het aantal v o l w a s s e n e n dat geen h u w e l i j k aangaat e n geen k i n d e r e n w e n s t e n d e toe n a m e v a n het aantal echtscheidingen.

1 4 7

Deze maatschappelijke

omwente

l i n g heeft z i c h niet z o n d e r s l a g of stoot v o l t r o k k e n , h i e r a a n is een j a r e n l a n ge strijd t u s s e n d e generaties e n tussen de s e k s e n v o o r a f g e g a a n . D e v e r a n d e ringen zijn door v r o u w e n en jongeren bevochten, die onder andere mogelijk zijn g e m a a k t d o o r de e c o n o m i s c h e groei, de grotere behoefte a a n

hogere

v o r m e n v a n onderwijs en de groeiende welvaart en massamedia. A l s M a r o k k a a n s e e n T u r k s e ouders i n de jaren vijftig e n zestig h u n dochters i n N e d e r l a n d h a d d e n opgevoed, d a n was de kloof waarschijnlijk m i n d e r groot geweest d a n i n de jaren tachtig. D e gezinnen i n de v e r z u i l d e

41

j a r e n vijftig z o u d e n w e k u n n e n t y p e r e n als z o g e n a a m d e b e v e l s h u i s h o u d i n gen.

148

O v e r u i t g a a n , vriendjes, relaties e n seksualiteit b e s t o n d e n

regels die gebaseerd

strikte

w a r e n o p christelijke tradities. V o o r a l i n de

lagere

milieus was gehoorzaamheid vanzelfsprekend en anders w e r d die w e l door fysieke straf a f g e d w o n g e n . M e i s j e s u i t de m i d d e n k l a s s e h a d d e n d e z e regels grotendeels

geïnternaliseerd,

zodat dreigementen v a n ouders

u i t g e v o e r d h o e f d e n te w o r d e n .

nauwelijks

1 4 9

D e afstand tussen de generaties w a s i n d e j a r e n vijftig groot. O v e r seksualiteit e n i n t i e m e z a k e n w e r d niet met de m o e d e r , laat staan m e t de v a d e r gesproken.

1 5 0

Seksualiteit w a s heel sterk b e p a a l d d o o r ' k e r k e l i j k - m o r e l e

w a a r d e n v a n fatsoen'.

151

O u d e r s gaven geen seksuele voorlichting,

maakten w e l o p m e r k i n g e n i n termen v a n negatieve waarschuwingen. meisje zegt o v e r die tijd: ' I k w i s t niets, echt niets, n i e m a n d

maar 1 5 2

Een

trouwens.

1 5 3

' M e i s j e s d i e v o o r h e t e e r s t m e n s t r u e e r d e n , k r e g e n v a n h u n m o e d e r te h o r e n dat ze n u 'een groot meisje' w a r e n en dat ze o p moesten passen v o o r j o n g e n s . M a a r w a t d a t i n h i e l d , d a t w e r d e r n i e t bij g e z e g d .

1 5 4

In de o p v o e d i n g

v a n dochters stond de bescherming v a n haar seksualiteit en het toekomstige huwelijk centraal. Meisjes m o c h t e n w e l v e r k e r i n g hebben, maar voorechtelijke seks w a s niet toegestaan. E e n meisje b e h o o r d e als m a a g d het h u w e l i j k i n te g a a n / h o e w e l d a a r v o o r g e e n b e w i j s i n d e v o r m v a n e e n d r u p p e l b l o e d a a n d e f a m i l i e g e t o o n d h o e f d e te w o r d e n .

1 5 5

V o o r a l i n de middenklasse w a s

de m a a g d e l i j k h e i d s e i s d o m i n a n t en g o l d die als ' a f g r e n z i n g ' v a n de lagere m i l i e u s w a a r een lossere m o r a a l w e r d verondersteld. A l s een meisje v a n w e ge een z w a n g e r s c h a p t o c h m o e s t t r o u w e n , d a n heette dat een grote schande.

156

M e i s j e s w e r d e n g e a c h t v a n u i t h e t o u d e r l i j k h u i s i n h e t h u w e l i j k te tred e n . Z e l f s t a n d i g o p k a m e r s w o n e n of o n g e h u w d s a m e n w o n e n w a s onfatsoenlijk.

157

H u w e l i j k e n tussen jongeren met een verschillend geloof w a r e n

t a b o e . E e n p r o t e s t a n t s e j o n g e n v e r t e l t o v e r d i e t i j d : 'Je h a d i n d i e j a r e n n a t u u r l i j k n i e t a a n te k o m e n m e t e e n r o o m s m e i s j e . ' B i j o v e r t r e d i n g e n w e r d e r ' g e d r e i g d met h e l en v e r d o e m e n i s en met uitstoting uit het band'.

1 5 8

gezinsver-

K o r t o m , jongeren u i t de jaren vijftig h a d d e n w e i n i g greep o p h u n

eigen leven en h u n onderhandelingsruimte w e r d erg ingeperkt.

1 5 9

D e op-

k o m s t v a n d e j e u g d c u l t u u r v a n d e j a r e n z e s t i g heeft v o o r e e n d e e l te m a k e n m e t het verzet tegen het b e n a u w e n d e k l i m a a t v a n de v e r z u i l d e samenlev i n g . W e l k e o n t w i k k e l i n g e n hebben n o g meer bijgedragen aan de maatschappelijke veranderingen? D e grotere d e e l n a m e a a n het o n d e r w i j s is een andere belangrijke factor geweest. N a de o o r l o g n e e m t het aantal l e e r l i n g e n i n het o n d e r w i j s e n de d o o r s t r o m i n g n a a r het v e r v o l g o n d e r w i j s gestaag toe.

160

D o o r de economi-

sche g r o e i e n d e n i e u w e a r b e i d s v e r h o u d i n g e n ontstaat er e e n grotere be-

42

h o e f te a a n g e s c h o o l d p e r s o n e e l . M e t d e v e r l e n g i n g v a n d e l e e r p l i c h t n e e m t de o n d e r w i j s d e e l n a m e v a n j o n g e r e n toe.

161

In de jaren vijftig g o l d het h u w e

lijk e n het k r i j g e n v a n k i n d e r e n als e i n d b e s t e m m i n g v o o r meisjes. V a n u i t d i e o p v a t t i n g w a s o n d e r w i j s v o o r h e n niet echt n o o d z a k e l i j k . T o t de l e e r p l i c h t i g e l e e f t i j d g i n g e n m e i s j e s n a a r s c h o o l , w a a r n a z i j tot h u n h u w e l i j k w e r k t e n o f t h u i s b l e v e n o m h u n m o e d e r m e t h e t h u i s h o u d e n te h e l p e n . A l s m e i s j e s t r o u w d e n d a n h o o r d e n z i j m e t h u n w e r k te s t o p p e n . S t e e d s m e e r m e n s e n g i n g e n echter beseffen dat het b e h a l e n v a n d i p l o m a ' s stijging o p de maat s c h a p p e l i j k e l a d d e r b e t e k e n t . D i t heeft

een verandering i n de

houding

t e g e n o v e r het o n d e r w i j s bij d e lagere sociale k l a s s e n teweeggebracht.

Door

de langere s c h o l i n g v e r w e r v e n jongeren m e e r kennis d a n h u n ouders, het geen de autoriteit v a n d e o u d e r s aantast.

162

Daarnaast is de i n v l o e d v a n de

s c h o o l o p d e leef- e n e r v a r i n g s w e r e l d v a n j o n g e r e n t o e g e n o m e n .

1 6 3

T e v e n s v o r m e n de betere materiële o m s t a n d i g h e d e n de r a n d v o o r w a a r d e n waaronder deze veranderingen k o n d e n plaatsvinden, zoals de o p k o m s t v a n de m a s s a c u l t u u r v i a r a d i o e n televisie en de t o e g e n o m e n vrije tijd v a n jongeren.

1 6 4

D e u r b a n i s a t i e e n d e v e r d e r g a a n d e i n d u s t r i a l i s a t i e z o r g d e n er

v o o r dat i n de steden jongeren z i c h k o n d e n onttrekken aan het toezicht v a n h u n ouders thuis en v a n leraren op school.

1 6 5

Z i j verzetten z i c h tegen de hiër

archische v e r h o u d i n g e n i n het g e z i n en o p s c h o o l en tegen de n a d r u k o p d i scipline e n het taboe o p seksualiteit.

166

Z i j b e g o n n e n o p het terrein v a n s e k s u

a l i t e i t te e x p e r i m e n t e r e n , w a t m o g e l i j k w a s d o o r d e g r o t e r e b e s c h i k b a a r h e i d v a n v o o r b e h o e d m i d d e l e n en de l o s k o p p e l i n g v a n seksualiteit en v o o r t p l a n t i n g . E e n n i e u w e d e f i n i t i e v a n d e j e u g d heeft h i e r m e e z i j n b e s l a g g e k r e g e n .

167

Conclusie In d i t h o o f d s t u k heb i k i n grote lijnen het cultureel referentiekader v a n de M a r o k k a a n s e e n T u r k s e o u d e r s v a n de w e g l o o p s t e r s geschetst. H e t gaat h i e r o m e e n m o d e l v o o r d e w e r k e l i j k h e i d dat r i c h t l i j n e n o m v a t v o o r het ge w e n s t e g e d r a g v o o r meisjes. B e l a n g r i j k e e l e m e n t e n i n h u n o p v o e d i n g als respect e n g e h o o r z a a m h e i d aan o u d e r e n w o r d e n w e e r s p i e g e l d i n de hiërar chische gezinsverhoudingen. D e goede reputatie v a n een dochter verleent haar familie veel prestige. H e t b e h o u d v a n de m a a g d e l i j k h e i d v a n onge h u w d e meisjes is een belangrijke v o o r w a a r d e v o o r het w e l s l a g e n v a n een h u w e l i j k en verhoogt het aanzien v a n de b e t r o k k e n families. N i e t een meis je z e l f m a a r d e m a n n e l i j k e l e d e n v a n h a a r f a m i l i e z i j n h i e r v o o r v e r a n t w o o r d e l i j k . E e n h u w e l i j k g e l d t a l s e e n a l l i a n t i e t u s s e n t w e e f a m i l i e s , w a a r d e eer v a n de f a m i l i e i n het g e d i n g is. I n s t e m r n i n g v a n een meisje i n d e k e u z e v a n de a a n s t a a n d e b r u i d e g o m is v o l g e n s de i s l a m w e l vereist, m a a r het i n d i v i -

43

d u e l e b e l a n g is o n d e r g e s c h i k t a a n het g r o e p s b e l a n g . D i t c u l t u r e e l referent i e k a d e r d i e n t als l e g i t i m a t i e e n richtlijn i n het dagelijkse l e v e n v a n o u d e r s o m h e t g o e d e v a n h e t s l e c h t e te k u n n e n o n d e r s c h e i d e n . M a r o k k o en Turkije hebben een specifieke historische e n maatschappelijke o n t w i k k e l i n g d o o r g e m a a k t e n de m a n i e r w a a r o p dit c u l t u r e e l referentiekader i n het h a n d e l e n w o r d t u i t g e d r a g e n is afhankelijk v a n de o m s t a n digheden waarin mensen zich bevinden. Beide landen kenmerken zich door sterke regionale v e r s c h i l l e n e n een groot o n d e r s c h e i d tussen stad e n platteland. D e ouders v a n de M a r o k k a a n s e en Turkse wegloopsters zijn z o w e l a f k o m s t i g u i t de strengere als de vrijere regio's en h e b b e n z o w e l een rurale als u r b a n e a c h t e r g r o n d . D e i n d u s t r i a l i s a t i e , urbanisatie e n de o n t w i k k e l i n g e n i n het o n d e r w i j s z i j n i n b e i d e l a n d e n d e laatste j a r e n v e r d e r v o o r t g e schreden. D e z e veranderingen hebben de bestaande culturele noties onder d r u k gezet e n meisjes h e b b e n h i e r a l n a a r g e l a n g h u n situatie g e b r u i k v a n kunnen maken. D o o r d e i n v o e r i n g v a n het B u r g e l i j k W e t b o e k is d e r e c h t s p o s i t i e v a n v r o u w e n i n T u r k i j e f o r m e e l sterker d a n die v a n v r o u w e n i n M a r o k k o . P o l y g a m i e , het recht v a n de m a n o p verstoting en de i n s t e m m i n g v a n de h u w e l i j k s v o o g d bij d e e c h t v e r b i n t e n i s z i j n i n T u r k i j e afgeschaft. H o e w e l i n b e i d e l a n d e n r e l i g i e u z e h u w e l i j k e n v a n groot b e l a n g w o r d e n geacht, h e b b e n M a r o k k a a n s e v r o u w e n v e e l m e e r m e t v e r s t o t i n g e n o f e c h t s c h e i d i n g e n te m a k e n d a n T u r k s e v r o u w e n . D e o n d e r h a n d e l i n g s r u i m t e v a n meisjes is d o o r de o n t w i k k e l i n g e n i n het o n d e r w i j s i n de steden de laatste j a r e n toegenom e n . D i t g e l d t z o w e l v o o r M a r o k k o als v o o r Turkije. D e z e o n d e r w i j s p a r t i c i p a t i e v a n m e i s j e s heeft h u n p o s i t i e i n h e t g e z i n v e r s t e r k t e n h u n o o k m e e r b e w e g i n g s v r i j h e i d gegeven. H e t b e l a n g v a n het h u w e l i j k als levensbestemm i n g v o o r m e i s j e s s t a a t b u i t e n kijf, m a a r h e t t i j d s t i p v a n h e t h u w e l i j k v e r schuift n a a r een latere leeftijd e n de i n v l o e d v a n meisjes o p d e p a r t n e r k e u z e n e e m t toe. O v e r i g e n s hebben dochters altijd informele m a n i e r e n toegepast o m de k e u z e v a n d e h u w e l i j k s p a r t n e r te b e ï n v l o e d e n . Z i j h o e v e n g e e n p a s s i e f s l a c h t o f f e r te z i j n v a n h e t v a d e r l i j k g e z a g , z i j k u n n e n g e b r u i k m a k e n v a n h u n v e r b o n d e n h e i d m e t h e t p r e s t i g e v a n d e f a m i l i e o m h u n e i g e n k e u z e te v o l g e n . D o o r te d r e i g e n d e eer v a n d e f a m i l i e te s c h e n d e n , h e b b e n z i j z i c h s o m s v e r z e t t e g e n e e n o n g e w e n s t e h u w e l i j k s k a n d i d a a t . I n T u r k i j e heeft d i t bij t i j d e n w i j l e g e l e i d tot h e t w e g l o p e n v a n m e i s j e s m e t d e h u w e l i j k s p a r t n e r v a n h u n keuze. In de literatuur over M a r o k k k o b e n i k dergelijke praktijken niet tegen gekomen. I n b e i d e l a n d e n geldt d e m a a g d e l i j k h e i d v a n een meisje als een b e l a n g r i j k e v o o r w a a r d e v o o r e e n e e r v o l h u w e l i j k . D o o r k u i s h e i d i n e x p r e s s i e v e term e n te b e k i j k e n , k u n n e n w e d e v e r s c h i l l e n d e b e t e k e n i s s e n v o o r d e b e t r o k -

44

k e n partijen beter onderscheiden. V o o r de b r u i d geldt de d r u p p e l b l o e d die zij t i j d e n s d e h u w e l i j k s n a c h t h o o r t te v e r l i e z e n a l s b e w i j s v a n h a a r g o e d g e d r a g . D i t b e w i j s v e r s c h a f t h a a r f a m i l i e v e e l eer. O o k h a a r t o e k o m s t i g e e c h t genoot e n zijn familie z u l l e n haar d a n met respect behandelen. Meisjes m o e ten t e g e n w o o r d i g n o g steeds h u n m a a g d e l i j k h e i d b e w i j z e n , m a a r de m a n i e r w a a r o p dit gebeurt is aan v e r a n d e r i n g o n d e r h e v i g . V r o e g e r w e r d i n s o m m i g e regio's het l a k e n a a n het hele d o r p g e t o o n d , t e g e n w o o r d i g is het v e e l m e e r een z a a k v a n de b r u i d e g o m of v a n het echtpaar. D e z e v e r a n d e r i n g e n v o l t r e k k e n z i c h sneller i n de w a t vrijere u r b a n e regio's d a n i n de strengere rurale gebieden. D e v e r s c h i l l e n tussen M a r o k k o en Turkije l i g g e n m i n d e r o p het n i v e a u v a n d e c u l t u r e l e w a a r d e n zelf, als w e l i n d e p r a k t i s c h e i n v u l l i n g d a a r v a n . H e t o n d e r s c h e i d tussen deze culturele referentiekaders e n het N e d e r l a n d s e is a a n m e r k e l i j k groter. D i t k o m t v o o r a l tot u i t i n g i n d e p o s i t i e d i e a d o l e s centen ten o p z i c h t e v a n h u n ouders i n n e m e n . In het N e d e r l a n d v a n a f de j a r e n t a c h t i g s t a a t a d o l e s c e n t i e v o o r e e n fase w a a r i n j o n g e r e n o p z o e k g a a n n a a r h u n e i g e n identiteit e n w a a r i n zij r u i m t e h e b b e n o m b i n n e n zekere g r e n z e n o p s e k s u e e l g e b i e d te e x p e r i m e n t e r e n . O p m a a t s c h a p p e l i j k g e b i e d e n i n d e o m g a n g m e t a n d e r e j o n g e r e n m o e t e n z e n o g h u n w e g z i e n te v i n d e n e n z i c h v o r m e n . I n N e d e r l a n d is het i n s t i t u u t h u w e l i j k d o o r de laatste o n t w i k k e l i n g e n s t e e d s m e e r ter d i s c u s s i e g e s t e l d , z e l f s t a n d i g w o n e n v a n j o n g e r e n o f o n g e h u w d s a m e n w o n e n is g e e n t a b o e m e e r . D e z e i n v u l l i n g v a n a d o l e s c e n t i e staat h a a k s o p d e o p v a t t i n g e n v a n d e M a r o k k a a n s e en T u r k s e ouders v a n de wegloopsters. D e identiteit v a n deze tienermeisjes w o r d t grotendeels bepaald d o o r de familie waartoe ze beho r e n . Z e b e s e f f e n d a t s e k s u a l i t e i t bij h e t h u w e l i j k h o o r t e n v o o r h e n v e r b o d e n t e r r e i n i s . V e r m e e n d o n b e t a m e l i j k g e d r a g v a n d o c h t e r s heeft z i j n w e e r s l a g o p d e eer v a n de v a d e r e n o p d i e v a n de f a m i l i e . V o o r M a r o k k a a n s e e n T u r k s e o u d e r s i s h e t h u w e l i j k als e i n d b e s t e m m i n g v o o r h u n d o c h t e r v a n z e l f s p r e k e n d , a n d e r e r e l a t i e v o r m e n g e l d e n als ongepast. M a r o k k a a n s e en T u r k s e o u d e r s z o u d e n i n het N e d e r l a n d v a n de jaren vijftig waarschijnlijk meer aansluiting h e b b e n g e v o n d e n v o o r h u n ideeën d a n i n de jaren tachtig. W e k u n n e n bijvoorbeeld d e n k e n aan de toen heers e n d e hiërarchische v e r h o u d i n g e n tussen de generaties e n de geringe onder h a n d e l i n g s r u i m t e v a n jongeren, of w e k u n n e n de positie v a n meisjes i n o g e n s c h o u w n e m e n die toen sterk w e r d b e p a a l d d o o r het h u w e l i j k e n d o o r de strikte o p v a t t i n g e n over seksualiteit. B e h o u d v a n m a a g d e l i j k h e i d v o o r h e t h u w e l i j k w e r d v o o r m e i s j e s als a l g e m e e n i d e a a l n a g e s t r e e f d .

Voorts

b e p e r k t e h e t o n d e r w i j s a a n m e i s j e s z i c h v o o r a l tot d e l e e r p l i c h t i g e l e e f t i j d . T o c h k u n n e n w e b o v e n g e n o e m d e N e d e r l a n d s e v o o r b e e l d e n niet gelijk stellen met M a r o k k a a n s e en Turkse opvattingen. D e betekenissen die hier-

45

m e e s a m e n h a n g e n , z i j n o n d e r m e e r te h e r l e i d e n tot a n d e r e n o t i e s o v e r d e v e r h o u d i n g v a n het i n d i v i d u tot de g r o e p . Z o is v o o r M a r o k k a a n s e e n T u r k s e o u d e r s het b e h o u d v a n m a a g d e l i j k h e i d v a n h u n dochter v o o r het h u w e l i j k v e r b o n d e n m e t d e eer v a n d e f a m i l i e . I n d e j a r e n v i j f t i g g i n g h e t i n N e d e r l a n d v e e l meer o m het i n d i v i d u e l e meisje e n eventueel h a a r ouders. In d e M a r o k k a a n s e e n T u r k s e betekenis strekt d e z e i n v l o e d z i c h u i t tot d e f a m i lie, het gaat niet alleen haar v a d e r m a a r o o k haar broer of o o m aan. Z o n d e r eer k u n n e n z i j i n s o c i a a l o p z i c h t i n h u n g e m e e n s c h a p n i e t f u n c t i o n e r e n , d e s c h a n d e heeft d a n o o k e e n b r e d e r e r e i k w i j d t e . D e positie v a n N e d e r l a n d s e jongeren ten opzichte v a n ouders en de op v a t t i n g e n o v e r seksualiteit zijn niet v a n de ene o p de andere d a g v e r a n d e r d . H i e r a a n is een jarenlange strijd v a n v r o u w e n e n jongeren v o o r a f gegaan. O o k h e t feit d a t h e t h i e r e e n g r o t e g r o e p j o n g e r e n betreft i s v a n b e l a n g . H i e r d o o r h e b b e n d e v e r a n d e r i n g e n een b r e e d d r a a g v l a k g e k r e g e n e n tot a n d e r e cultuurpatronen kunnen leiden.

1 6 8

M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes zijn i n de jaren z e v e n t i g e n t a c h t i g i n N e d e r l a n d o p g e v o e d als de ergste s t o r m o p het terrein v a n seksualiteit g e l u w d is. N e d e r l a n d s e ouders hebben deze v e r a n d e r i n g e n z i c h geleidelijk eigen k u n n e n maken, terwijl Marokkaanse en Turkse ouders hiermee abrupt zijn geconfronteerd. D e opvattingen v a n M a r o k k a a n s e en Turkse ouders o v e r het i d e a l e g e d r a g v a n een meisje, k u n n e n d o o r de v e s t i g i n g i n N e d e r land h u n vanzelfsprekendheid verliezen. Er kunnen zich spanningen voor d o e n als de culturele i n f o r m a t i e uit de l a n d e n v a n h e r k o m s t niet aansluit o p de n i e u w e situatie.

169

D e N e d e r l a n d s e context biedt M a r o k k a a n s e en T u r k s e

meisjes alternatieve c u l t u r e l e noties. D e v r a a g is h o e d e w e g l o o p s t e r s u i t mijn onderzoek op deze omstandigheden hebben

46

gereageerd.

3

Spanningen en conflicten

T

h e y share the s y m b o l , b u t d o n o t necessarily share its meanings.

1

D e M a r o k k a a n s e en T u r k s e ouders v a n de wegloopsters w o r d e n door h u n migratie naar N e d e r l a n d met een andere sociale en culturele werkelijk h e i d g e c o n f r o n t e e r d . I n het v o r i g e h o o f d s t u k is geconstateerd dat het v e r schil tussen de Marokkaanse, Turkse en Nederlandse ouders vooral i n h u n visie o p adolescentie en seksualiteit naar v o r e n komt. Jongeren m a k e n z i c h tijdens h u n g r o e i n a a r v o l w a s s e n h e i d geleidelijk los v a n h u n o u d e r s , het geen gepaard k a n gaan met psychische spanningen en conflicten met ouders.

2

N e d e r l a n d s e m e i s j e s k r i j g e n i n d e z e fase v a n h u n j e u g d

de

meer

g e l e g e n h e i d o m m e t l e e f t i j d s g e n o t e n o p te t r e k k e n e n te e x p e r i m e n t e r e n d a n 3

M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes. H e t idee v a n adolescentie als een aparte levensfase erkennen M a r o k k a a n s e en T u r k s e ouders veel m i n d e r . In een o p v o e d i n g w a a r m a a g d e l i j k h e i d v o o r het h u w e l i j k een v o o r w a a r d e is, die b o v e n d i e n n a u w v e r b o n d e n i s m e t d e eer v a n d e f a m i l i e , h e b b e n M a r o k kaanse e n T u r k s e tienermeisjes buitenshuis juist w e i n i g b e w e g i n g v r i j h e i d . E e n dochter m a a k t z i c h niet d o o r een vrijere o m g a n g met jongens los v a n haar familie maar door haar huwelijk. M a r o k k a a n s e en Turkse ouders proberen aan h u n dochters h u n cultu r e l e o p v a t t i n g e n o v e r te d r a g e n , m a a r d e z e z i j n d o o r d e m i g r a n t e n s i t u a t i e m i n d e r vanzelfsprekend geworden. D e cultuuroverdracht aan de volgende generatie v i n d t i n een andere sociale en culturele context plaats e n k a n daar o m o n m o g e l i j k o p dezelfde m a n i e r w o r d e n g e r e p r o d u c e e r d als destijds a a n d e o u d e r s . O n g e m e r k t t r e d e n er c u l t u r e l e v e r a n d e r i n g e n o p , k r i j g e n b e p a a l de e l e m e n t e n een z w a a r d e r accent d a n andere e n z u l l e n s o m m i g e m i s s c h i e n v e r d w i j n e n . D o o r interactie en confrontatie met N e d e r l a n d e r s k u n n e n con cepten o o k een andere betekenis krijgen. M a r o k k a a n s e en T u r k s e vaders, moeders en dochters n e m e n i n de Nederlandse samenleving een verschil-

47

l e n d e p o s i t i e i n e n o p g r o n d v a n h u n a c h t e r g r o n d z u l l e n zij o o k a n d e r e e r v a 4

r i n g e n h e b b e n . B a r t h o m s c h r e e f deze migrantensituatie a l als een smeltkroes v a n c u l t u u r v e r s c h i l l e n e n strijd. D e M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes u i t m i j n o n d e r z o e k m a k e n m e l d i n g v a n talloze c o n f l i c t e n m e t h u n o u d e r s v o o r d a t zij v a n h u i s w e g l i e p e n . H e t d o e l v a n d i t h o o f d s t u k i s m e e r i n z i c h t te k r i j g e n i n d e a a r d v a n

deze

s p a n n i n g e n . In de g e s p r e k k e n met de wegloopsters k o m e n geregeld de v o l g e n d e p u n t e n n a a r v o r e n d i e a a n l e i d i n g tot p r o b l e m e n g e v e n : o m g a n g m e t jongens, s c h o o l e n h u w e l i j k . D e z e terreinen zijn niet altijd e e n v o u d i g v a n e l k a a r te s c h e i d e n . O p v a t t i n g e n v a n o u d e r s o v e r h e t g e w e n s t e g e d r a g v a n h u n dochter spelen z o w e l d o o r i n conflicten over de v e r m e e n d e

omgang

m e t jongens als o v e r schoolbezoek. Slechts een k l e i n aantal M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes l o o p t d a a d w e r k e l i j k v a n h u i s w e g , m a a r de conflicten die hieraan ten grondslag liggen k u n n e n veelvuldiger v o o r k o m e n . N a

een

beschrijving v a n één v a n deze spanningsvelden, z a l i k nagaan of dergelijke p r o b l e m e n z i c h o o k v o o r d o e n bij M a r o k k a a n s e e n T u r k s e m e i s j e s d i e n i e t v a n huis zijn weggelopen. D o o r u i t s l u i t e n d d e a a n d a c h t te r i c h t e n o p d e c o n f l i c t e n v a n d e z e M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes met h u n ouders z o u d e n w e k u n n e n vergeten dat dit soort spanningen o o k i n Nederlandse gezinnen v o o r k o m e n . H e t g e v a a r bestaat dat alle u i t k o m s t e n direct als t y p i s c h M a r o k k a a n s of T u r k s w o r d e n geïnterpreteerd. E r k a n even goed sprake zijn v a n een adolescentieproblematiek v a n algemene aard. O o k Nederlandse

tienermeisjes

maken

z i c h los v a n h u n o u d e r s e n d i t gaat evenzeer g e p a a r d m e t p r o b l e m e n . D e v r a a g is hier i n w e l k e o p z i c h t e n v e r s c h i l l e n bestaan tussen de onderscheiden groepen.

O m g a n g met jongens Zoals v e r m e l d b e n a d r u k k e n M a r o k k a a n s e en Turkse ouders i n de opv o e d i n g v a n dochters k u i s gedrag. H i e r b i j is het b e h o u d v a n m a a g d e l i j k h e i d een v o o r w a a r d e v o o r een goed huwelijk. O m de eerbaarheid v a n h u n docht e r te b e s c h e r m e n z i j n o u d e r s g e n e i g d e l k c o n t a c t m e t j o n g e n s te v e r b i e d e n , w a n t niet alleen de goede n a a m v a n het meisje m a a r o o k d i e v a n de familie is i n het g e d i n g . H o e k i j k e n de M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes u i t m i j n o n d e r z o e k t e g e n de eis v a n m a a g d e l i j k h e i d a a n e n i n h o e v e r r e h e b b e n zij z i c h 5

a a n h e t v e r b o d g e h o u d e n o m c o n t a c t e n m e t j o n g e n s te m i j d e n ? M e t a n d e r e w o o r d e n , h o e definiëren respectievelijk M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes e n h u n o u d e r s d e situatie? C o n f l i c t e n ontstaan d a a r w a a r b e i d e partijen n i e t tot een gemeenschappelijke definitie v a n de situatie k u n n e n k o m e n .

48

T w a a l f M a r o k k a a n s e e n n e g e n T u r k s e meisjes h e b b e n m e l d i n g g e m a a k t v a n c o n f l i c t e n o v e r d i t o n d e r w e r p . In deze paragraaf laat i k d e M a r o k k a a n s e meisjes S a n n a , M i r i y a m e n H a b i b a a a n het w o o r d d i e i n het eerste h o o f d s t u k zijn geïntroduceerd. Bij d e T u r k s e meisjes citeer i k i n h o o f d z a a k de u i t s p r a ken v a n N u r en Leyla, h u n achtergrondkenmerken zijn ook i n hoofdstuk 1 b e s c h r e v e n . D a a r n a a s t l a a t i k d e 15-jarige N i l ü f e r a a n h e t w o o r d , o m d a t haar e r v a r i n g e n een g o e d b e e l d geven v a n de p r o b l e m e n die k u n n e n onts t a a n bij u i t h u w e l i j k e n . T o e n i k h a a r i n t e r v i e w d e , v e r b l e e f z i j e n k e l e w e k e n i n het o p v a n g h u i s v o o r i s l a m i t i s c h e meisjes. Z e is i n N e d e r l a n d g e b o r e n e n haar o u d e r s zijn a f k o m s t i g v a n het p l a t t e l a n d v a n O o s t - T u r k i j e .

Marokkaanse meisjes A l l e geïnterviewde wegloopsters zijn z i c h g o e d b e w u s t v a n het b e l a n g v a n de m a a g d e l i j k h e i d s n o r m . V o l g e n s een M a r o k k a a n s meisje is het 'eigenlijk i s l a m i t i s c h ' e n een a n d e r legt uit: 'Een

meisje m o e t m a a g d blijven, dat weet iedereen. W i j v i n d e n het

v r e e m d dat N e d e r l a n d s e meisjes z o m a a r m e t een j o n g e n n a a r b e d gaan, terwijl ze weten dat ze niet met h e m gaan trouwen. H o e k u n n e n ze zoiets doen?' O f er w o r d t g e z e g d : ' i k m o e s t w e l m a a g d b l i j v e n anders w e r d i k i n e l k a a r g e r a m d . ' V o o r o u d e r s is d e eis v a n m a a g d e l i j k h e i d v e r b o n d e n m e t het v e r b o d o m m e t j o n g e n s o m te g a a n . D e m e e s t e n h o u d e n z i c h h i e r n i e t a a n . E r ontstaan conflicten als o u d e r s achter die contacten k o m e n , b i j v o o r b e e l d o m d a t z e briefjes v a n j o n g e n s i n d e jas v a n h u n d o c h t e r v i n d e n o f o m d a t z e o p straat i n a a n w e z i g h e i d v a n h u n v a d e r een j o n g e n g e d a g z e g g e n of s o m s alleen maar naar jongens kijken. Sanna: ' A l s i k m e t m i j n v a d e r e r g e n s n a a r toe g a e n i k k i j k g e w o o n n a a r j o n g e n s d i e v o e t b a l l e n , d a n z e g t m i j n v a d e r : " w a t z i t je d a a r te k i j k e n , w i e i s d a t , k e n je h e m , w a a r k e n je h e m v a n , w e e t je h o e d i e h e e t ? " E n a l s i k e e n j o n g e n v a n m i j n s c h o o l t e g e n k w a m , vraagt m i j n vader: " w i e is die j o n g e n ? Je g a a t n i e t m e e r n a a r s c h o o l " . ' S a n n a v e r t e l d e dat v r o e g e r bijna alles w a s toegestaan. T o e n h a a r v a d e r naar M e k k a w a s geweest, w e r d hij p l o t s e l i n g strenger. Z o w e l haar m o e d e r als haar zusters moesten voortaan buitenshuis een hoofddoek dragen. H a a r moeder bevestigde i n een gesprek dat i k met haar h a d de verandering v a n haar m a n . Sanna:


' i k m a g niet m e t jongens o p stap, e n dat m a g o o k g e w o o n niet, m a a r i k d o e h e t g e w o o n . I k v i n d h e t e c h t te s t r e n g o m m o s l i m te z i j n , echt. D a t is e c h t s t r e n g . [...] I k b e n h e t w e l e e n s m e t w a t er i n d e t e k s t e n staat, m a a r i k w i l g e w o o n e e n beetje v r i j h e i d . N i e t n a a r d e d i s c o o f z o , d a a r b e n i k het w e l m e e eens, w a n t daar g e b e u r e n g e w o o n rare d i n g e n / Bijna de helft v a n de geïnterviewde

M a r o k k a a n s e meisjes blijkt i n het

g e h e i m e e n v r i e n d te h e b b e n . B i j s o m m i g e n i s h u n v a d e r e r a c h t e r g e k o m e n . Miriyam: ' M e n s e n g i n g e n r o d d e l e n d a t i k e e n v r i e n d h a d , e n d a t w a s o o k z o . Je k u n t het g e w o o n niet g e h e i m h o u d e n , v o o r a l niet i n o n z e stad. Z e g a a n d a n o v e r je p r a t e n e n d a n b e n je g e w o o n e e n o f a n d e r e s l e t e n d a n g a a n je o u d e r s je n a t u u r l i j k b e s c h e r m e n . T e r e c h t v i n d i k d a t , d a t z o u i k o o k d o e n als i k i n h u n plaats w a s . Z o zijn ze o p g e v o e d . H o e i k m i j n v r i e n d o n t m o e t h e b ? Je w e e t w e l h o e h e t g a a t m e t j o n g e n s e n m e i s j e s . Je z i e t e e n j o n g e n e n je v i n d t h e m l e u k e n h i j v i n d t j o u l e u k . D a t g a a t g e w o o n vanzelf, eerlijk gezegd.' E e n 1 6 - j a r i g m e i s j e d a t v e r k e r i n g heeft, z e g t : ' i k h e b e e n v r i e n d m a a r d a t w i l n i e t z e g g e n d a t je m e t j o n g e n s o m g a a t . E e n v r i e n d i s w a t a n d e r s d a n m e t j o n g e n s o m g a a n . ' H a b i b a heeft h a a r v r i e n d i n M a r o k k o l e r e n k e n n e n : ' A l s je i n M a r o k k o e e n v r i e n d j e h e b t , z e g g e n z e m e t e e n d a t je e e n h o e r bent. N i e t iedereen hoor, m a a r w e l o n z e familie. In M a r o k k o is het n u o o k g e w o o n o m e e n v r i e n d j e te h e b b e n . M i j n N e d e r l a n d s e b u u r j o n g e n w i l d e v e r k e r i n g m e t m i j , m a a r i k w i l d e niet. I n M a r o k k o h e b i k een buurjongen, die v o n d mij leuk. T o e n z e i i k g e w o o n ja. H i j h a d tegen m i j n b r o e r t j e g e z e g d , g a n a a r je z u s , i k w i l m e t h a a r p r a t e n . Z e g t e g e n h a a r d a t z e o m z e s u u r bij m e m o e t k o m e n . H e t w a s e e n l e u k e j o n g e n . H i j h a d t e g e n m i j g e z e g d d a t hij m e t m e w i l d e t r o u w e n . T o e n m i j n v a d e r d a t h o o r d e w e r d h i j b a n g . D i e j o n g e n heeft t i e n b r i e v e n n a a r m i j g e s t u u r d toen i k w e e r i n N e d e r l a n d w a s . M i j n v a d e r is erachter gekomen

e n heeft z e a l l e m a a l v e r s c h e u r d . [...] M i j n s t i e f m o e d e r heeft t e g e n

m i j n v a d e r g e z e g d dat i k rookte. M a a r dat is niet w a a r . M i j n v a d e r is t o e n i n m i j n k a m e r n a a r s i g a r e t t e n g a a n z o e k e n . H i j heeft t o e n d i e b r i e v e n v a n m i j n b u u r j o n g e n i n M a r o k k o g e v o n d e n e n e e n f o t o . H i j heeft die b r i e v e n a a n m i j n stiefmoeder laten l e z e n , zij is naar s c h o o l geweest. M i j n vader h a d ze nooit k u n n e n lezen.'


Turkse meisjes H e t m a a g d e l i j k h e i d s i d e a a l is v o l g e n s de geïnterviewde T u r k s e meisjes z o v a n z e l f s p r e k e n d d a t e r t h u i s n i e t o v e r g e s p r o k e n h o e f t te w o r d e n . N u r z e g t h i e r o v e r : ' E r w e r d g e w o o n a a n g e n o m e n d a t je m a a g d w a s . W i j h a a l d e n h e t o o k n i e t i n o n s h o o f d o m iets te d o e n , d a t w a s g e w o o n n i e t b e l a n g r i j k v o o r o n s . ' V o l g e n s N i l ü f e r h o e f t d e o m g a n g m e t j o n g e n s g e e n g e v o l g e n te hebben voor haar maagdelijkheid: ' T u r k s e meisjes w e t e n h e u s w e l dat z e niet m e t een j o n g e n n a a r b e d m o g e n , maar dat ze niet met een jongen m o g e n praten of uitgaan, v i n d i k d o m . M i j n o u d e r s v i n d e n het niet g o e d als i k m e t een j o n g e n praat, d a t m a g bij o n s n i e t . I k v i n d d a t r a a r . [...] T u r k s e j o n g e n s w e t e n

dat

m e i s j e s m a a g d m o e t e n b l i j v e n , d u s d i e p r o b e r e n n i e t m e t je n a a r b e d te gaan. A l s een T u r k s e j o n g e n het w e l doet d a n m o e t hij m e t haar t r o u wen.

H e t gebeurt w e l eens dat een T u r k s e j o n g e n e n meisje toch met

e l k a a r n a a r b e d g a a n e n d a t z e d a a r n i e t s o v e r z e g g e n a l s h e t u i t gaat. M a a r dat gebeurt niet z o vaak, w a n t een T u r k s e j o n g e n w e e t d a n dat het een slecht meisje w o r d t . T u r k s e e n M a r o k k a a n s e jongens w e t e n w e l dat N e d e r l a n d s e meisjes zelf m o g e n w e t e n w a a r ze n a a r toe gaan, h o e laat ze t h u i s k o m e n en of ze met i e m a n d naar b e d willen. Z e gaan d a n soms m e t N e d e r l a n d s e meisjes o m . Ik v i n d het eigenlijk niet eerlijk.' O v e r i g e n s h a d Nilüfer o o k i n het g e h e i m een v r i e n d , m a a r h a a r m o e d e r is erachter g e k o m e n . H a a r zuster h a d zijn t e l e f o o n n u m m e r e n foto g e v o n d e n en aan haar moeder doorgegeven. Ouders proberen ook zoveel mogelijk i n v l o e d u i t te o e f e n e n o p d e k e u z e v a n d e v r i e n d i n n e n v a n h u n d o c h t e r s . E e n 'slecht' meisje is i n d e o g e n v a n o u d e r s ' i e m a n d d i e a l l e e n o p straat r o n d l o o p t e n met jongens omgaat.' Z i j zijn b a n g dat z o ' n meisje h u n d o c h ter o p h e t s l e c h t e p a d b r e n g t . N i l ü f e r m a g w e l m e t N e d e r l a n d s e m e i s j e s omgaan: 'die v e r t e l d e n dat z e h u n vriendje w e e r g e z i e n h a d d e n e n u i t w a r e n geweest. D a n dacht i k w e l v a n : w a a r o m m a g i k dat niet? Ik k e n o o k T u r k s e m e i s j e s d i e z e l f m o g e n w e t e n w a a r z e n a a r toe g a a n e n d e s t a d i n m o g e n . Ik m a g dat niet. M i j n o u d e r s v e r t r o u w e n n i e m a n d . ' A l l e e n v r i e n d s c h a p p e n m e t meisjes u i t respectabele

families krijgen

de

g o e d k e u r i n g v a n de ouders. H e t verhaal v a n L e y l a begint o o k met

de

i n v l o e d v a n een n i e u w e T u r k s e vriendin: ' W e k r e g e n een n i e u w buurmeisje. H e t w a s niet z o ' n net meisje w a n t ze g i n g met jongens o m z o n d e r dat haar ouders dat w i s t e n . Z e v r o e g aan

Turkse meisjes - 51

mij of i k jongens k e n d e . Ik z e i dat i k n o o i t met jongens praatte. Z e z e i : k o m mee, d a n gaan w e gezellig praten. D u s toen gingen w e daar heen e n o p e e n s k w a m e n er a l l e m a a l j o n g e n s aan. Ik z e i : w a t g e b e u r t er n u allemaal. D a t w a s i k h e l e m a a l niet g e w e n d . Ik g i n g altijd naar s c h o o l e n m e t e e n t e r u g n a a r h u i s . A l s i k j o n g e n s o p straat z a g l i e p i k g e w o o n door. N o u , en toen k r e e g i k vier jongens achter m e a a n d i e v e r k e r i n g m e t m e w i l d e n . Z e k w a m e n i n elke p a u z e , e n i k h a d er h e e l e r g last v a n / V a n a f dat m o m e n t proberen die (Turkse) jongens haar en haar v r i e n d i n n e n d a g e l i j k s a a n te s p r e k e n . L e y l a : ' I k z e i , w i l l e n j u l l i e w e g g a a n . M a a r h i j z e i : " I k v i n d je l e u k , m i j n b l o e d k o o k t " , of zoiets. Ik w o u echt dat hij w e g g i n g , w a n t i k w a s h e l e m a a l niet g e w e n d o m m e t j o n g e n s o m te g a a n . I k h e b n o o i t v e r k e r i n g g e h a d , i k h e b g e e n e r v a r i n g , i k w e e t er niets v a n . Ik s c h a a m d e m e d o o d . D e v o l g e n d e d a g s t o n d h i j w e e r b i j s c h o o l e n z e i t o e n " W a t z e g je n u ? " I k z e i : "Nee,

i k w i l niet". H i j w i l d e v e r k e r i n g met mij. H e t bleef z o een w e e k

d o o r g a a n , o p h e t l a a t s t g a f i k g e w o o n toe. I k v o n d h e m n i e t e c h t l e u k , m a a r i k d a c h t : o v e r e e n m a a n d b e n i k v a n h e m af. M a a r n a e e n m a a n d w e r d i k verliefd o p h e m . N a twee m a a n d e n w e r d het n o g erger en n a d r i e m a a n d e n n o g e r g e r . [...] N o u , t o e n h a d d e n w e a c h t m a a n d e n v e r k e r i n g . H i j k w a m n i e t i e d e r e d a g o p s c h o o l h o o r , w a n t i k z e i : je m o e t n i e t elke d a g k o m e n w a n t hier w e r k e n de buren en die w e r k e n met mijn m o e d e r e n z o . H i j k w a m ongeveer één of twee keer i n de w e e k , m a a r het w e r d steeds meer. O p het laatst w i l d e i k niet m e e r d a t hij i n d e p a u z e s k w a m m a a r alleen als i k o m twee u u r u i t w a s , e n d a n g i n g i k g e w o o n o m v i e r u u r n a a r h u i s . H i j i s t w i n t i g jaar. T o e n i k j a r i g w a s h e b i k e e n zilveren r i n g v a n h e m gehad. Tegen mijn ouders heb i k gezegd dat i k die zelf heb gekocht.' H a a r o u d e r s k o m e n v i a k e n n i s s e n er a c h t e r d a t L e y l a e e n v r i e n d heeft. E r ontstaat een grote ruzie: ' M i j n v a d e r v r o e g : " w i e i s d i e j o n g e n , h o e h e e t hij e n w a a r k o m t h i j v a n d a a n ? " T o e n h e b i k a l l e s v e r t e l d . M i j n v a d e r z e i : " B e n je w e l g o e d w i j s ? D e n k je d a t je m e t h e m g a a t t r o u w e n ? " I k z e i : " N a t u u r l i j k , a l s i k d a t w i l . " M i j n v a d e r z e i dat het niet z o u gebeuren. T o e n h a d d e n w e r u z i e . D a a r n a g i n g m i j n m o e d e r w e r k e n , m i j n v a d e r g i n g naar het café e n i k ging mijn huiswerk maken. Toen k w a m mijn vader terug met mijn oom. H i j p a k t e m e b e e t e n s m a k t e m e z o o p d e g r o n d e n b e g o n m e t te t r a p p e n e n te s l a a n . H i j z e i : " d a t h a d i k n i e t v a n j o u v e r w a c h t " . M i j n o o m heeft m e b o n t e n b l a u w g e s l a g e n . M i j n o g e n w a r e n h e l e m a a l b l a u w e n

52 - Turkse meisjes

d i k . T o e n i k n a a r s c h o o l g i n g v r o e g e n z e w a t er m e t m i j g e b e u r d w a s . Ik h e b t o e n g e z e g d d a t m i j n o o m m i j g e s l a g e n h a d . [...] E e n keer d a c h t m i j n v a d e r dat i k o n t m a a g d w a s e n 's a v o n d s b e l d e hij m i j n o o m o p e n g i n g e n w e n a a r h e t z i e k e n h u i s v o o r e e n m a a g d e l i j k heidstest. Ik m o e s t i n d e auto w a c h t e n e n zij g i n g e n d a a r w e l een u u r praten, v o l g e n s mij zijn ze daar h e l e m a a l niet geweest. A l s i k o n t m a a g d w a s , z o u i k w e g l o p e n , m a a r i k bleef g e w o o n i n de auto zitten. D u s toen d a c h t e n z e : z e i s t o c h m a a g d a n d e r s z o u z e w e l w e g g a a n . H i j z e i : "je b e n t e e n h o e r . " Z e s c h o l d e n m e u i t v o o r h o e r e n slet e n z o . N o u , e n t o e n k w a m e n ze t e r u g e n z e i d e n : de d o k t e r is er niet. T o e n k w a m e n w e t h u i s e n b e g o n n e n m i j n v a d e r e n o o m te p r a t e n z o v a n : w a a r o m h e b je d a t g e d a a n ? Ik z e i : k a n i k er w a t a a n d o e n , i k v i n d h e m l e u k e n w i l m e t h e m t r o u w e n . E n : w a a r o m h e b je f o t o ' s m e t h e m l a t e n m a k e n , e n p a t s - b o e m . ' O p één meisje n a z e g g e n alle respondenten dat ze m a a g d w a r e n toen ze n o g thuis w o o n d e n . E é n vijftienjarig meisje vertelde dat ze m e t h a a r v r i e n d naar b e d w a s geweest en dat ze heel b a n g w a s dat haar ouders hier achter z o u d e n k o m e n . Z i j heeft e e n p r o b l e m a t i s c h e r e l a t i e m e t h a a r o u d e r s e n z e g t d a t z é thuis o v e r a l de s c h u l d v a n krijgt.

6

Maagdelijkheid als norm D e auteurs v a n alle geraadpleegde studies over M a r o k k a a n s e en T u r k s e meisjes b e v e s t i g e n het b e l a n g dat o u d e r s e n meisjes a a n m a a g d e l i j k h e i d hechten.

7

B a r t e l i n k stelt v a s t d a t v o o r de M a r o k k a a n s e v r o u w e n u i t h a a r

o n d e r z o e k s g r o e p 'het m a a g d e l i j k h e i d s i d e a a l het speerpunt is v a n de c o n 8

sensus' e n dat zij niets z i e n i n de vrije seksuele m o r a a l i n N e d e r l a n d . M a a g d e l i j k h e i d tot het h u w e l i j k is ' d e enige rechte w e g , w a n t als het

maag

d e n v l i e s e e n m a a l g e b r o k e n i s d a n h e b je n i e t s m e e r , ' a l d u s e e n m e i s j e u i t h e t onderzoek. H u n maagdelijkheid wordt gekenmerkt door ingetogenheid en seksesegregatie.

9

D e praktische i n v u l l i n g v a n m a a g d e l i j k h e i d leidt echter

w e l tot d i s c u s s i e . V o l g e n s B a r t e l i n k bestaat erbij d e b e t r o k k e n meisjes o n d u i d e l i j k h e i d o v e r de v e r w a c h t i n g e n w a a r a a n zij m o e t e n v o l d o e n . M o g e n z e n u w e l o f niet naar de b i b l i o t h e e k of m o e t e n ze n u w e l of niet o p reacties v a n jongens reageren? U i t de v e r h a l e n v a n de wegloopsters uit m i j n onder z o e k i s v a n e e n d e r g e l i j k e o n z e k e r h e i d g e e n s p r a k e , z i j w e t e n m a a r a l te g o e d w a t w e l e n n i e t i s t o e g e s t a a n , a l l e e n z i j n z i j h e t er n i e t a l t i j d m e e e e n s . U i t een landelijk onderzoek onder Marokkaanse en Turkse scholieren k o m t een vergelijkbaar b e e l d naar v o r e n als i k h i e r b o v e n h e b

geschetst.

10

V o o r d e m e e s t e o n d e r z o c h t e M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes staat h u n m a a g d e l i j k h e i d n i e t ter d i s c u s s i e , z i j z e g g e n z e l f b i j n a z o n d e r u i t z o n d e r i n g a l s m a a g d h e t h u w e l i j k i n te w i l l e n .

1 1

Zij z i e n h u n m a a g d e l i j k h e i d als een

53

soort ' g e s c h e n k ' a a n h u n t o e k o m s t i g e echtgenoot e n als ' d e k r o o n o p het n a l e v e n v a n de regels e n de z o r g v u l d i g e o p v o e d i n g v a n de ouders.'

1 2

Een

d e r g e l i j k e o p v a t t i n g v e r h i n d e r t h u n o v e r i g e n s n i e t o m j o n g e n s te o n t m o e ten, w a n t o o k deze meisjes h e b b e n moeite m e t het v e r b o d o p de o m g a n g m e t j o n g e n s . E e n a a n t a l m e i s j e s heeft n e t a l s d e w e g l o o p s t e r s u i t m i j n o n d e r z o e k i n het g e h e i m een v r i e n d . E v e n a l s i n de v e r h a l e n v a n de w e g g e l o p e n meisjes refereren de T u r k s e meisjes e n j o n g e v r o u w e n u i t het o n d e r z o e k v a n D e V r i e s a a n d e reacties v a n de b u i t e n w e r e l d w a n n e e r zij het o v e r m a a g d e l i j k h e i d h e b b e n .

1 3

Jongens

h e b b e n geen respect v o o r een o n t m a a g d meisje e n z o u d e n o o k niet met haar w i l l e n t r o u w e n . Tegelijk constateert D e V r i e s o p m e r k i n g e n v a n de meisjes zelf die o p de innerlijke overtuiging v a n de juistheid ervan wijzen. E e n meisje stelt d a t e r ' e e n g o e d e e n e e n s l e c h t e w e g i s , e n d a t d e g r e n s b i j d e m a a g d e lijkheid ligt.'

14

M e i s j e s z e g g e n h e t z o b e t e r te v i n d e n , o f z e k u n n e n h e t z i c h

g e w o o n n i e t v o o r s t e l l e n g e e n m a a g d te z i j n b i j h u n h u w e l i j k . H e t heeft v o o r h e n m e t ' z e l f r e s p e c t ' te m a k e n e n m e t ' g e r o m a n t i s e e r d e

ideeën' w a a r i n

m a a g d e l i j k h e i d 'het a l l e r m o o i s t e ' is. Z o w e l o n d e r M a r o k k a a n s e als T u r k s e tieners d o e n v e r h a l e n d e r o n d e o v e r meisjes die, n a d a t zij m e t h u n v r i e n d of v e r l o o f d e n a a r b e d z i j n geweest, i n de steek z i j n gelaten.

15

D e v r a a g of derge-

l i j k e r o d d e l o p w a a r h e i d b e r u s t e n d o e t n i e t e e n s ter z a k e , h e t a f s c h r i k w e k k e n d e effect e r v a n i s d u i d e l i j k . H e t w e e r h o u d t w e l l i c h t m e i s j e s e r v a n o m o v e r s t a g te g a a n . I n de l i t e r a t u u r o v e r M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes w o r d t v o o r t d u r e n d naar de situatie i n M a r o k k o of Turkije v e r w e z e n . V o l g e n s Bartelink speelt d e toestand i n het l a n d v a n h e r k o m s t v o o r meisjes i n N e d e r l a n d een belangrijke rol.

1 6

H o e w e l de praktijken i n M a r o k k o heel divers zijn, zijn deze

meisjes v a n m e n i n g dat h u n seksegenoten i n M a r o k k o , v o o r a l i n de steden, veel meer vrijheden hebben. Z e gaan naar disco's en l o p e n met vriendjes o v e r straat z o n d e r dat d i t g e d r a g h u n reputatie z o u schaden.

1 7

Marokkaan-

se m e i s j e s i n N e d e r l a n d ' l e g i t i m e r e n h u n h e i m e l i j k e g e d r a g e n h e t b u i g e n v a n d e r e g e l s ' d o o r n a a r h u n n i c h t j e s i n M a r o k k o te v e r w i j z e n .

1 8

A l s het v o o r

h e n geen s c h a n d e is, w a a r o m m o g e n zij d a n niet een keer d e s t a d i n of m e t e e n j o n g e n p r a t e n z o n d e r d a t er o v e r h e n g e r o d d e l d w o r d t ? D e V r i e s m a a k t dezelfde o p m e r k i n g e n o v e r T u r k s e meisjes d i e z i c h b e k n o t v o e l e n i n h u n b e w e g i n g s v r i j h e i d e n d i e z i c h o p ' m o d e r n e ' meisjes i n T u r k i j e

oriënteren

z o n d e r h e t r i s i c o te w i l l e n l o p e n m e t e e n v o o r ' l o s g e s l a g e n ' o f ' N e d e r l a n d s ' te w o r d e n u i t g e m a a k t .

1 9

V o o r M a r o k k a a n s e e n T u r k s e o u d e r s is het m a a g e l i j k h e i d s i d e a a l n a u w v e r b o n d e n m e t eerbaar g e d r a g v a n h u n dochters. H i e r m e e d o e l e n zij v o o r al o p het v e r m i j d e n v a n contacten met jongens. V o o r de geïnterviewde meisjes i s d i t i d e a a l e e n v a n z e l f s p r e k e n d h e i d d i e z i j m e e k r i j g e n i n h u n o p v o e -

54

ding. In mijn gesprekken met hen heb i k hierover ook nauwelijks kritische g e l u i d e n g e h o o r d . Z i j a c c e p t e r e n d e eis v a n m a a g d e l i j k h e i d a l s iets d a t b i j h u n e i g e n c u l t u u r of h u n godsdienst hoort e n dat o o k met respect v o o r h u n o u d e r s te m a k e n heeft. I n t e r m e n v a n C o h e n z o u d e n w e k u n n e n z e g g e n d a t zij w e l h e t s y m b o o l v a n m a a g d e l i j k h e i d m e t h u n o u d e r s d e l e n , m a a r d a t z i j er een a n d e r e betekenis a a n g e v e n . V o l g e n s d e z e meisjes hoeft h u n m a a g d e l i j k h e i d n i e t i n g e v a a r te k o m e n a l s z i j e e n v r i e n d h e b b e n . S o m m i g e n m a k e n o o k een onderscheid tussen v e r k e r i n g en met jongens

omgaan.

M e n i g conflict v a n dochters m e t ouders gaat d a n o o k o v e r de a l d a n niet v e r meende contacten met een jongen. In N e d e r l a n d w o r d e n ouders met andere culturele noties geconfront e e r d d a n zij v a n h u i s u i t g e w e n d zijn e n v i n d e n zij n a u w e l i j k s o n d e r s t e u n i n g v o o r h u n o p v a t t i n g e n o v e r eerbaarheid. A l s reactie h i e r o p g a a n zij juist deze aspecten onderstrepen samenleving. D e Vries

2 0

die hen onderscheiden v a n de

omringende

concludeert o o k al dat v a n alle T u r k s e n o r m e n de

m a a g d e l i j k h e i d het meest v e r i n n e r l i j k t is. O v e r e e n k o m s t i g e o p m e r k i n g e n l e z e n w e bij B a r t e l i n k . H e t v e r s c h i l i n o p v a t t i n g o v e r s e k s u a l i t e i t v o r m t d a a r o m de etnische grens tussen deze groepen en Nederlanders.

2 2

School In de conflicten over de al d a n niet v e r m e e n d e o m g a n g m e t jongens k w a m d e s c h o o l s o m s a l ter s p r a k e . D e s c h o o l i s i m m e r s d e p l e k b i j u i t s t e k w a a r meisjes z i c h vrij k u n n e n b e w e g e n z o n d e r de controle v a n h u n ouders. Zeven

M a r o k k a a n s e en acht

T u r k s e meisjes

maken hiervan melding.

W a a r o v e r g a a n de s p a n n i n g e n v a n meisjes m e t h u n v a d e r e n m o e d e r d i e b e t r e k k i n g hebben o p school? Ik v e r v o l g met de v e r h a l e n v a n H a b i b a , N a d i a , S a n n a e n m e t L o u i z a . H i e r n a ga i k d o o r m e t de T u r k s e meisjes: Kezban, Leyla en Nur.

Marokkaanse meisjes D e meeste geïnterviewde wegloopsters vertellen dat h u n v a d e r v a n m e n i n g i s d a t e e n m e i s j e t h u i s h o o r t te b l i j v e n , n i e t n a a r s c h o o l h o e f t , t o c h gaat t r o u w e n e n k i n d e r e n krijgt. V o l g e n s H a b i b a is de enige r e d e n dat zij tot e n m e t de leerplichtige leeftijd naar s c h o o l m o c h t , dat haar v a d e r a n d e r s een boete m o e s t betalen. M e e r meisjes hebben dit a r g u m e n t naar v o r e n gebracht. H a b i b a v o e g t h i e r a a n toe dat h a a r v a d e r m e e r m a l e n h a d v e r k o n d i g d : ' A l s i k e e n e c h t e m a n w a s g e w e e s t , d a n h a d i k je n o o i t n a a r s c h o o l g e s t u u r d . ' N a d i a m e e n t dat h a a r o u d e r s een meisje t o c h het liefst 'als g e t r o u w d e n m e t k i n -


dertjes' z i e n . Z i j w i l n i e t a l l e e n v o o r d e g e z e l l i g h e i d n a a r s c h o o l , m a a r o o k o m i e t s te b e r e i k e n : 'Ik w i l d e koste w a t het kost die s c h o o l afmaken, o m d a t i k w i s t dat het m i j n e n i g e k a n s w a s o m m e l o s te m a k e n v a n m i j n f a m i l i e . [...] I k m o c h t l e r e n , o k a y , m a a r niet m e e r d a n dat, i k m o c h t niet n a a r

schoolfeestjes.

A l l e e n maar verplichtingen en nooit de plezierige dingen. Ik k o n nooit eens m e t e e n v r i e n d i n d e stad i n , n o o i t n a a r een verjaardagsfeestje

van

e e n v r i e n d i n , h o o g u i t 's m i d d a g s e e n u u r t j e , m a a r n o o i t ' s a v o n d s n a a r e e n feest. W a t i k bij v o o r b e e l d h e e l e r g v o n d , w a s d a t i k n o o i t w a a r d e r i n g v a n m i j n o u d e r s k r e e g . I k h a d o p s c h o o l h e l e g o e d e cijfers, m a a r d i e e n e z e v e n d i e er t u s s e n z a t , d i e w a s n i e t g o e d . N a h e t e i n d e x a m e n g i n g m i j n v a d e r m e e o m m i j n d i p l o m a o p te h a l e n , m a a r d a t w a s e c h t a l l e e n m a a r o p h a l e n , i k m o c h t n i e t o p d e e x a m e n f u i f z i j n , h e l e m a a l n i e t s er o m h e e n . Ik h a d dat papiertje, m a a r n i e m a n d w a s blij v o o r m i j , n i e m a n d feliciteerde m i j , n i e m a n d w a s trots o p m i j . I k p r o b e e r d e h e m u i t te l e g g e n d a t d e d i n g e n d i e i k w i l d e n i e t s l e c h t w a r e n . I k w i l d e e e n s n a a r e e n l e z i n g , h e t w a s n i e t v e r p l i c h t , je k o n d a a r v r i j w i l l i g n a a r toe. I k z e i d a t i k d a t h e e l b e l a n g r i j k v o n d , h i j heeft

me

t o e n g e b r a c h t e n g e h a a l d e n w a s t o e n h e e l e r g k w a a d d a t i k er n a a r t o e w a s g e g a a n . I k p r o b e e r d e h e m u i t te l e g g e n d a t e e n b e l a n g r i j k o n d e r d e e l w a s v o o r m i j n s t u d i e e n d a t i k er n i e t s s l e c h t s m e e d e e d , d a t i k alleen m a a r i n f o r m a t i e k r e e g o v e r hoe i k straks beter m i j n w e r k k o n d o e n . E n d a n v r o e g hij: " W a a r o m k a n dat niet o n d e r schooltijd, w a a r o m m o e t jij d a a r o p je v r i j e m i d d a g n a a r t o e ? " H i j b e g r e e p d a t h e l e m a a l n i e t . W a a r o m moest i k n o u z o g o e d w i l l e n zijn, iedereen d e e d toch m a a r het h o o g n o d i g e , w a a r o m moest i k m e d a n z o uitsloven? H i j w i l d e m e niet s t i m u l e r e n of trots zijn, hij w i l d e m e a l l e e n m a a r d o m v i n d e n . H i j z e i o o k v a a k : "je b e n t h a r t s t i k k e d o m , je k o m t er n o o i t , d a c h t je d a t a l d i e N e d e r l a n d e r s z o e e r l i j k w a r e n ? d a a r k o m je w e l v a n t e r u g . " D a t w i s t i k ook w e l dat niet alle N e d e r l a n d e r s eerlijk zijn, m a a r ïk w i l d e eerlijk z i j n / Slechts enkele vaders achten een s c h o o l o p l e i d i n g v o o r h u n dochter v a n b e l a n g . D i t g e l d t b i j v o o r b e e l d v o o r L o u i z a d i e o p het v w o zit, m a a r o o k zij k o m t i n conflict met haar vader: ' M i j n v a d e r is h e e l o r t h o d o x g e w o r d e n . D a t h o u d t i n dat hij g e w o o n h e e l s t r e n g i s . H i j i s a a n h a n g e r v a n K h o m e i n i . [...] I k m o c h t n i e t s d o e n e n a l l e s h i n g af v a n m i j n cijfers o p s c h o o l , w e e t j e . E n : w a t z u l l e n d e k e n n i s s e n z e g g e n , a l t i j d n a a r a n d e r e m e n s e n k i j k e n , je k o n n o o i t n a a r j e z e l f k i j k e n . W a t je z e l f w i l d e , d a t w a s er g e w o o n n i e t b i j . K i j k e n h o e je n i c h t e n h e t g o e d d e d e n o p s c h o o l , e n jij, jij d o e t n i k s . V i n d je h e t g e k d a t i k


d a n slecht ga w e r k e n o p school. A l t i j d moesten ze naar andere m e n s e n kijken, nooit naar jezelf/ E e n a n d e r e M a r o k k a a n s e v a d e r heeft z i j n d o c h t e r g e s t i m u l e e r d n a a r

de

m a v o te g a a n i n p l a a t s v a n h e t s c h o o l a d v i e s v a n d e l e a o o p te v o l g e n . ' M i j n d o c h t e r m o e t leren, de m a v o is beter.' H e t meisje krijgt p r o b l e m e n m e t h a a r v a d e r als hij h e r t r o u w t e n haar stiefmoeder een o p l e i d i n g nergens

voor

n o d i g v i n d t . D e meeste m o e d e r s v a n de geïnterviewde meisjes h e b b e n een negatieve h o u d i n g tegenover het onderwijs v o o r h u n dochters. N a d i a zegt o v e r haar m o e d e r , die zelf n o o i t naar school is geweest, het v o l g e n d e : 'Zij z a g die school o o k helemaal niet zitten, daar h a d i k toch niets aan, want i k g i n g toch trouwen en kinderen krijgen en h u i s v r o u w w o r d e n . [...] M i j n m o e d e r w a s h a r t s t i k k e t r a d i t i o n e e l . [...] I k k o n t h u i s o o k b i j voorbeeld nooit mijn ervaringen kwijt. D a a r kregen w e d a n o o k ruzie o v e r , w a n t i k w i l d e dat k w i j t e n d a n g i n g i k naar een v r i e n d i n toe e n d a n vertelde i k het haar, m a a r dat m o c h t o o k niet. Ik k o n ze niet d u i d e l i j k m a k e n d a t i k h e t n o d i g h a d o m er o v e r te p r a t e n . A l s i k e e n s w a t w i l d e vertellen, d a n zette m i j n v a d e r de tv aan e n m i j n m o e d e r g i n g a f w a s s e n o f iets a n d e r s d o e n , d u s d a t h a d w e i n i g n u t . D a t h e b i k a l t i j d heel erg gevonden, helemaal geen w a a r d e r i n g of stimulans, m a a r c o n stant tegengewerkt w o r d e n . Ik v r o e g w e l eens a a n m i j n m o e d e r w a t zij d e e d t o e n ze j o n g w a s . E n d a n z e i z e d a t z e n a a r feestjes g i n g . E n d a n v r o e g i k o f z e h e t d a n n i e t k o n b e g r i j p e n dat i k dat o o k w i l d e e n daar o o k behoefte a a n h a d . M a a r d a n z e i z e : " J a m a a r d i e f e e s t e n v a n j o u , jij w i l t m e t N e d e r l a n d e r s s a m e n z i j n . " E n a l s i k d a n v r o e g w a t er m i s w a s m e t d i e N e d e r l a n d e r s d a n z e i ze: "Ja, dat zijn g e w o o n andere mensen, die zijn anders d a n w i j . " Ik z e i d a n : " A l s z e z o s l e c h t z i j n , w a t d o e n w i j d a n h i e r ? " Z i j z e i : " A l s je feest w i l t v i e r e n e n p l e z i e r w i l t h e b b e n , d a n m o e t je m a a r n a a r

Marokko

gaan." Ik z e i d a n : z o m a k k e l i j k ligt dat niet, i k k a n niet, i k v i n d a a n d i e M a r o k k a a n s e feesten g e e n b a r s t a a n , z o m e t e e n s t e l v r o u w e n z i t t e n i n e e n k a m e r , a l l e m a a l o p g e f o k t e n d a n v e r t e l l e n ze trots h o e z e een k e e r r u z i e m e t h u n m a n h a d d e n , e n e e n beetje m e t d e b u i k o p e n n e e r h o p sen e n w a t eten e n v e r d e r h e l e m a a l niets. Z i j h a d altijd zoiets v a n o p N e d e r l a n d s e feestjes w o r d t d r a n k g e d r o n k e n e n er w o r d t v a n a l l e s o p s e k s g e b i e d g e p r o b e e r d e n dat w a s heel slecht v o o r m e o m d a a r n a a r toe te g a a n . A l s i k h a a r v e r t e l d e d a t i k m e z o g e ï s o l e e r d v o e l d e e n o o k e e n s iets anders w i l d e , d a n z e i ze: " G a d a n een eindje fietsen e n l o p e n . " In m i j n eentje m o c h t d a t w e l , m a a r a l s i k m e t e e n v r i e n d i n e e n e i n d j e w i l d e g a a n w a n d e l e n , o n e e , d a t k o n n i e t . I k v o c h t a l t i j d o m iets te b e r e i k e n , d a n


d a c h t i k : i k b e n er e i n d e l i j k , m a a r n e e , d e v o l g e n d e k e e r k o n i k d a n n i e t v e r d e r w a a r i k g e b l e v e n w a s , nee i k m o e s t w e e r h e l e m a a l o p n i e u w be g i n n e n . Ik b e n w e l eens naar een schoolfeest geweest, m a a r d a n moest i k o m tien u u r naar huis, terwijl de meesten pas o m een u u r of negen k w a m e n . H e t w a s echt e l k jaar w e e r hetzelfde gevecht o m daar n o u eens h e e n te m o g e n . H e t h a d z o w e i n i g z i n , i k k w a m n i e t s v e r d e r . I k z e t t e é é n s t a p v o o r u i t e n d r i e a c h t e r u i t bij w i j z e v a n s p r e k e n . W a n t a l s i k d a n een a v o n d w e g w a s geweest, d a n h a d i k daar een m a a n d last v a n , hoe slecht i k w e l niet w a s , i k g i n g het slechte p a d o p , e n w a t h a d i k t o c h d i e a v o n d niet uitgespookt. H e l e m a a l niks, i k h a d o p een muurtje gezeten m e t een glas jus d'orange i n mijn h a n d e n toen de a n d e r e n p l e z i e r g i n gen maken ging ik weg.' S a n n a m o e s t v a n h a a r v a d e r n a h a a r a c h t t i e n d e v a n d e h u i s h o u d s c h o o l af, m a a r n a een gesprek met een leraar m a g ze naar het k o r t m i d d e l b a a r b e r o e p s o n d e r w i j s . H a a r m o e d e r is het daar echter niet m e e eens e n m e r k t e volgens Sanna op: " Z e w o r d t bijna achttien jaar en ze m o e t een heleboel d i n g e n leren i n het h u i s h o u d e n e n t r o u w e n , z e k a n niet d e h e l e tijd bij m e b l i j v e n w o n e n . " ' M i j n m o e d e r m a g m i j niet z o g r a a g als d e a n d e r e k i n d e r e n . Ik w e e t niet h o o r , m a a r z e heeft i n i e d e r g e v a l e e n g l o e i e n d e h e k e l a a n m i j . Z e w i l d a t i k h e t h u i s u i t g a . I k d e e d w a t m i j n m o e d e r z e i e n d e e d e e n beetje m e e , z o v a n : d a t i s g o e d w a t je z e i , i k w i l t o c h n i e t n a a r s c h o o l . T o e n z e i mijn moeder: okay. N o u toen heb i k me i n laten schrijven, i k w a s al een beetje te l a a t m e t i n s c h r i j v e n e n t o e n b e g o n n e n er m o e i l i j k h e d e n . Z e z e i : j a , a l s je iets w i l , m o e t je z a k e n g o e d d o e n , d u s s t o p p e n m e t s c h o o l , g e e n g e z e u r o v e r s c h o o l e n i k w o r d a l l e e n m a a r z i e k v a n j o u , je m o e t g e w o o n o v e r d a g hier thuis blijven.' D e b o t s i n g e n v a n meisjes m e t h u n m o e d e r of v a k e r m e t h u n

stiefmoeder

c o n c e n t r e r e n z i c h v o o r a l o p het h u i s h o u d e n . E e n meisje vertelde: 'Ik moest het v r o u w t j e spelen, v a n s c h o o l w e g . Ik m o e s t de hele d a g k o k e n v o o r m i j n broertjes, zusjes, m i j n v a d e r e n m o e d e r e n o o k v o o r familie e n z o . E n dat w a s het enige w a t i k k o n doen. H o e is dat spreek w o o r d o o k w e e r "het enige recht v a n de v r o u w is het

aanrecht"/

E e n r e s p o n d e n t e zegt: ' Z e zijn a l l e m a a l hetzelfde. Z e d e n k e n alleen m a a r a a n t r o u w e n e n k i n d e r e n k r i j g e n . I k w i l n a a r s c h o o l e n l e r e n . [...] O p s c h o o l v o e l i k m e net als andere meisjes, alleen thuis v o e l i k m e M a r o k k a a n s . ' E e n meisje dat drie jaar i n N e d e r l a n d w o o n t , vertelt dat ze v a n haar stiefmoeder niet meer naar school m a g . A l s haar vader langer i n M a r o k k o


blijft, k r i j g t z e r u z i e m e t h a a r s t i e f m o e d e r . E e r d e r z i j n e r p r o b l e m e n g e w e e s t o v e r r o k e n o f o v e r te l a a t t h u i s k o m e n . H a a r s t i e f m o e d e r geeft d i t d o o r a a n h a a r v a d e r , d i e h a a r v e r v o l g e n s slaat of u i t s c h e l d t v o o r h o e r . E e n a n d e r meisje u i t m i j n o n d e r z o e k m o e t v a n s c h o o l af o m d a t haar m o e d e r z i e k w a s , m a a r toen deze w e e r beter w a s , m o c h t ze geen o n d e r w i j s m e e r v o l g e n . W e e r een a n d e r meent dat ze ' g e w o o n de slaaf thuis w a s . ' In het g e v a l v a n N a d i a m e r k e n haar ouders dat ze steeds m i n d e r i n v l o e d o p h u n d o c h t e r b e g i n n e n te k r i j g e n e n d a a r o m p r o b e r e n z i j h a a r z o s t r a k m o g e l i j k te h o u d e n . N a d i a : ' M i j n o u d e r s d i e s t i p p e l d e n alles v o o r m i j uit, i k h a d h e l e m a a l geen i n b r e n g met w a t i k m e t m i j n l e v e n w i l d e . Ik w e r d o o k h e e l e r g beperkt. M i j n o u d e r s w i l d e n steeds meer greep h e b b e n o p m i j n l e v e n . H e t w e r d m e b i j n a o n m o g e l i j k g e m a a k t o m e e n o p l e i d i n g te v o l g e n . I k k o n o o k d e c o n t a c t e n m e t m e n s e n n i e t o n d e r h o u d e n , w a n t i k k o n z e a l l e e n m a a r bij o n s t h u i s o n t v a n g e n . E r n a a r toe g a a n w a s v r e s e l i j k m o e i l i j k ,

mijn

o u d e r s m o e s t e n w e t e n w a a r i k naar toe g i n g e n w a a r o m . O p alles w a t ik d e e d w e r d heel achterdochtig gereageerd.

[...]

Daarnaast h a d i k een aantal p r o b l e m e n met mijn ouders die niets m e t m i j n n a t i o n a l i t e i t te m a k e n h a d d e n , d i e l a g e n i n m i j n k a r a k t e r e n die v a n m i j n ouders. M i j n ouders h a d d e n zelf heel erge h u w e l i j k s p r o blemen, die lagen constant met elkaar overhoop en i k w e r d tussen h u n tweeën ingezet, o m d a t i k het o p moest lossen. D a t k o n i k niet aan. W i j h e b b e n v e e l k i n d e r e n thuis, mijn m o e d e r liet de hele v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d a a n m i j o v e r , d a t w e r d te v e e l . M i j n v a d e r l i e t f i n a n c i e e l a l l e s i n d e soep l o p e n , w a t i k d a n w e e r o p moest lossen. Z e h a d d e n mij als t o l k v o o r alles n o d i g , i k moest met mijn v a d e r mee, met m i j n m o e d e r mee. Dat w a s w e l makkelijk, mijn vader leerde ook geen Nederlands.' M e e r meisjes u i t m i j n o n d e r z o e k spelen een dergelijke centrale r o l i n het g e z i n e n m o e t e n z o w e l h u n m o e d e r als v a d e r h u l p b i e d e n b i j N e d e r l a n d s e instanties.

Turkse meisjes K e z b a n s ouders zijn i n h u n j e u g d nooit naar school geweest, m a a r heb b e n o p latere leeftijd l e r e n l e z e n e n schrijven. K e z b a n : ' I k v i n d d a t z o r a a r , m i j n v a d e r heeft t e g e n m i j n m o e d e r g e z e g d t o e n w e p a s i n N e d e r l a n d w a r e n : "Je l e e r t l e z e n e n s c h r i j v e n a n d e r s s t u u r i k je t e r u g n a a r Turkije." Ik s n a p dat niet, m i j n v a d e r is s o m s best w e l tegen s t r i j d i g . D a n w i l hij w e l d a t z i j n v r o u w e e n beetje l e e r t . Z o g a u w h e t o p z i j n d o c h t e r s a a n k o m t , w e e t hij er eigenlijk g e e n r a a d m e e . D i e m o e t e n Turkse meisjes - 59

d a n m a a r thuis blijven. H i j v o n d het o o k h e l e m a a l niet belangrijk dat w i j later e e n h o g e functie z o u d e n krijgen. H i j z e i zoiets v a n : d a a r h e b je n i k s aan: w e k o m e n toch v a n het platteland e n gaan toch ooit t e r u g naar T u r k i j e e n d a n h e b je e r g e w o o n n i k s a a n ' Ook

de meeste andere respondenten, w a a r o n d e r Esra, geven aan dat h u n

v a d e r e n m o e d e r een s c h o o l o p l e i d i n g v o o r een meisje niet v a n b e l a n g a c h ten. K e z b a n v e r v o l g t h a a r verhaal: ' M i j n o u d s t e zuster is n o o i t n a a r s c h o o l geweest, ze w a s d e r t i e n toen z e h i e r k w a m . Z e heeft e i g e n l i j k a l t i j d v o o r o n s g e z o r g d . M i j n o u d e r s g i n g e n d a n w e r k e n e n zij paste o p ons e n z o d o e n d e is ze n o o i t n a a r s c h o o l geweest. D e zus die n a haar k o m t mocht w e l naar de lagere school, maar v e r d e r n i e t . T o e n w a s z e o u d g e n o e g o m v o o r o n s te z o r g e n e n o m o p o n s te p a s s e n . ' U i t de interviews met de andere wegloopsters blijkt o o k dat de oudste d o c h ter i n het g e z i n e e n b e l a n g r i j k e bijdrage i n het h u i s h o u d e n m o e t l e v e r e n . D i t geldt echter evenzeer v o o r meisjes die u i t g e z i n n e n k o m e n w a a r o n d e r w i j s Wel g e w a a r d e e r d w o r d t . D i t i s b i j v o o r b e e l d h e t g e v a l bij d e o u d e r e

zuster

v a n Y a s e m i n . H o e w e l haar ouders h u n dochters i n redelijke vrijheid opvoe d e n en veel w a a r d e hechten aan een goede schoolopleiding, moet haar o u d ste z u s t e r d i e o p d e h a v o z i t t o c h v e e l i n d e h u i s h o u d i n g d o e n . V o l g e n s Y a s e m i n h a d ze d a a r d o o r haast geen tijd v o o r h a a r h u i s w e r k . N a d a t d e zuster v a n K e z b a n is g e t r o u w d , m a g K e z b a n o o k niet m e e r n a a r s c h o o l . H a a r zuster h a d i n het g e h e i m v e r k e r i n g m e t een T u r k s e j o n g e n . K e z b a n : ' D i e j o n g e n s t o n d n o g a l s l e c h t b e k e n d , hij r o o k t e e n d r o n k . H i j w a s niet b e p a a l d de ideale s c h o o n z o o n v o o r m i j n vader.' In die tijd liep haar nichtje o o k n o g v a n h u i s w e g , o m d a t ze m e t de j o n g e n v a n h a a r e i g e n k e u z e w i l d e t r o u w e n . T o e n h a a r o u d e r s achter de geheime v e r k e r i n g v a n h u n dochter k w a m e n , hebben ze haar naar Turkije gestuurd en daar laten trou wen.

D e z e g e b e u r t e n i s s e n m i s t e n h u n effect n i e t o p K e z b a n e n h a a r z u s j e .

H a a r vader was hierdoor heel achterdochtig geworden en schold volgens K e z b a n h e n e l k e d a g uit: ' V i e z e h o e r e n dat j u l l i e zijn, j u l l i e d o e n alles stie kem.

A l s jullie naar s c h o o l gaan, h e b b e n jullie allerlei afspraakjes.'

In die

p e r i o d e w a s er o o k een n i e u w e i m a m v a n d e m o s k e e g e k o m e n . V o l g e n s K e z b a n beseften haar ouders: 'dat ze meer met het geloof b e z i g moesten zijn. W e w a r e n toen a l tien jaar i n N e d e r l a n d e n h a d d e n n o g n o o i t v a n M o h a m m e d g e h o o r d . W e w i s t e n niet eens hoe w e m o e s t e n b i d d e n . T o e n die i m a m k w a m w a s het o p e e n s v a n : je m o e t e e n h o o f d d o e k o m d o e n e n je m o e t b i d d e n e n z o . T e r w i j l w i j zoiets h a d d e n v a n : ja w a a r is dat n o u g o e d v o o r ? H e t w a s

60 - Turkse meisjes

opeens z o ' n ommekeer. W e moesten g e w o o n gaan b i d d e n en hoofddoek e n o m d o e n en daar ontstonden allerlei ruzies over w a n t wij w i l d e n geen hoofddoek o m / A l s K e z b a n n a haar zestiende jaar thuis m o e t blijven, m o e t zij haar m o e d e r m e t het h u i s h o u d e n h e l p e n . K e z b a n vertelt dat ze als reactie h i e r o p 'heel vervelend' deed: 'niet zoals een T u r k s meisje z o u m o e t e n doen, z e g maar. Ik m a a k t e bijv o o r b e e l d geen uitzet. Ik moest o m acht u u r opstaan e n m i j n kleinste z u s j e n a a r s c h o o l b r e n g e n e n d a n m o e s t i k h e t h u i s netjes m a k e n e n d a n m o e s t i k h a k e n , b r e i e n of b o r d u r e n . M a a r i k h a d zoiets v a n : m i j n zusje heeft e e n m o e d e r , i k b e n o o k een d o c h t e r v a n haar, het is niet m i j n taak o m m i j n z u s j e g r o o t te b r e n g e n d a t i s m i j n m o e d e r s t a a k . I k h a d z o i e t s v a n : i k w i l n a a r s c h o o l e n i k w i l d a t h e l e m a a l n i e t , d u s i k b l e e f netjes i n bed liggen. D a n k w a m mijn moeder met z o ' n deegroller naar b o v e n v a n : opstaan en z o . E r w a s d u s altijd grote ruzie, i k w a s b e p a a l d niet de ideale d o c h t e r h o o r , i k w a s echt w e l moeilijk v o o r een T u r k s e v a d e r e n moeder.' A n d e r e meisjes w o r d e n v a n school t h u i s g e h o u d e n nadat h u n ouders ontd e k k e n dat ze een v r i e n d hebben. Leyla: 'Ik m o c h t niet meer naar school en een w e e k daarop z o u d e n w e naar Turkije gaan. Z e h e b b e n toen z o n d e r dat i k het w i s t een ticket gekocht. I k b e l d e m i j n t a n t e o p e n z e i : e r i s iets v r e s e l i j k s g e b e u r d m e t m i j , z e z i j n e r a c h t e r g e k o m e n d a t i k e e n v r i e n d h e b . Z e z e i : je v a d e r heeft m i j o p g e b e l d e n g e z e g d d a t jij n a a r T u r k i j e g a a t . M i j n t a n t e z e i d a t i k n i e t b a n g h o e f d e te z i j n , w a n t h e t w a s a l l e e n v o o r v a k a n t i e . I k w o u h e l e m a a l n i e t m e e , m a a r m i j n tante heeft m i j o v e r g e h a a l d e n i k v e r t r o u w d e h a a r w e l . Z e z e i : je h o e f t n i e t b a n g te z i j n , je k o m t g e w o o n o n d e r m i j n g e z a g e n d a t i s b e t e r v o o r j o u e n v o o r je v a d e r e n o o m , d a n w o r d e n z e e e n beetje rustiger. T o e n i k thuis k w a m zei ik: jullie w i l l e n mij naar Turkije sturen h è ? T o e n z e i d e n z e : j a , m a a r a l l e e n v o o r d e g e z e l l i g h e i d h o o r , je h o e f t n i e t . M a a r g e l i j k k w a m m i j n o o m erbij e n z e i : je m ó e t m e e e n p a t s - b o e m w e e r slagen e n z o . T o e n b e n i k drie m a a n d e n naar Turkije geweest. E r w a s n i e t s a a n . [...] Ik zat i n een d o r p , het w a s echt e e n schande. Ik k o n niet g o e d m e t h e n o p s c h i e t e n . Z e z e i d e n : je b e n t n e t e e n g e v u l d e p a p r i k a , je k i j k t a l l e e n m a a r n a a r je u i t e r l i j k , m a a r je k a n n i k s . B r o o d b a k k e n , e n d a t w e r k w a t ze d a a r d e d e n , dat k o n i k h e l e m a a l niet. E n d a a r o m g i n g e n ze t e g e n m e te k e e r . I k m o e s t h e e l h a r d w e r k e n , h e t w a s h e l e m a a l g e e n v a k a n t i e . I k m o e s t s t e e d s h u i l e n . Z e g i n g e n s t e e d s te k e e r z o v a n : je k a n

Turkse meisjes - 61

alleen maar met jongens omgaan en verder niks en ik h a d al zoveel prob l e m e n . M i j n o m a e n o p a g i n g e n z o te k e e r d a t i k i e d e r e k e e r m o e s t h u i len. M a a r z e sloegen m e niet. G e l u k k i g w a s m i j n o m a v a n m i j n m o e d e r s k a n t w e l a a r d i g , d u s a l s i k v e r d r i e t i g w a s g i n g i k n a a r h a a r toe, z e w o o n d e i n datzelfde dorp.' Tenslotte m a k e n o o k meisjes m e l d i n g v a n p r o b l e m e n r o n d o m school, terwijl h u n o u d e r s juist heel positief tegenover o n d e r w i j s staan. N u r z i t bijvoorb e e l d o p het v w o en h o e w e l haar ouders e v e n w e i n i g s c h o l i n g hebben g e h a d als d e meeste andere o u d e r s v a n de w e g l o o p s t e r s , v i n d e n zij het juist h e e l b e l a n g r i j k dat h u n k i n d e r e n s t u d e r e n . N u r s m o e d e r is b i j n a analfabeet, maar z o vertelt N u r : ' Z e w a s o o k geïnteresseerd, maar ze weet absoluut niet w a t onderwijs i n h o u d t . M a a r ze v i n d t het g e w o o n p r i m a . D a t v i n d i k z o m o o i v a n haar, z o ' n h o u d i n g v a n : "Ik weet niet w a t jullie doen, m a a r het is g o e d . " D a n p r o b e e r je h a a r u i t te l e g g e n w a t je s t u d e e r t e n d a n v i n d t z e d a t g e w o o n g o e d , a l s je m a a r d o o r z e t . ' O v e r haar v a d e r zegt zij: ' I k d e n k d a t m i j n v a d e r z e l f e e n r o t j e u g d heeft g e h a d e n g e p r o b e e r d heeft h e t b e t e r te d o e n b i j z i j n k i n d e r e n , m a a r d a t v e e l te k r a m p a c h t i g heeft g e d a a n . H i j w i l d e h e e l g r a a g d a t w i j d o o r l e e r d e n , h i j heeft z e l f n i e t k u n n e n s t u d e r e n . [...] D u s d a t k r a m p a c h t i g e v a n " m i j n k i n d e r e n m o e t e n s t u d e r e n , " z o d a t h i j d o o r z i j n k i n d e r e n z e l f v o l d o e n i n g k r i j g t . H i j heeft z i c h i n feite a l t i j d m e t o n z e o p v o e d i n g b e m o e i d i n d e g e e s t v a n : " D i t m o e t e n j u l l i e d o e n e n dat m o e t e n j u l l i e d o e n . " E n als het niet g i n g z o a l s h i j w e n s t e d a n ...' I n t e g e n s t e l l i n g tot d e m e e s t e a n d e r e v a d e r s v a n d e m e i s j e s u i t m i j n o n d e r zoek, v i n d t N u r s v a d e r dat zij o p s c h o o l m e t alles mee m o e t d o e n . N u r vertelt e c h t e r d a t h a a r v a d e r h i e r d o o r i n e e n ' t w e e s t r i j d ' k o m t , o m d a t h i j iets doet: ' w a t a l d i e m e n s e n i n d e b u u r t n i e t d o e n . D u s v o o r d a t je w e g g i n g o f d a a r n a , w i s t je d a t je w e l e e n p r e e k z o u k r i j g e n , d u s d a n z i t je o o k n i e t echt prettig. H i j z e i g e w o o n allemaal verschrikkelijke d i n g e n , w a s erg a c h t e r d o c h t i g z o d a t h i j d i n g e n g i n g i n s i n u e r e n . A l s je g e e n z i n h a d o m te v e r t e l l e n w a t je o p e e n d a g h a d g e d a a n d a n g i n g h i j d a t w e l v o o r je v e r t e l l e n , z i j n i n t e r p r e t a t i e . [...] E n a l s je d u i d e l i j k w i l d e m a k e n v a n : n u h e b i k g e e n z i n m e e r , d a n w a s h e t v a n : g a m a a r n a a r je k a m e r . D a n h e b je o o k z o i e t s v a n : a l s i k w e l g a g a a t hij d i t d e n k e n , a l s i k n i e t g a , g a a t h i j

62 - Turkse meisjes

d a t d e n k e n , d a t g a je h e l e m a a l i n v u l l e n . Je b e n t d e h e l e d a g m e t h e m b e z i g , v a n w a t g a a t h i j n u z e g g e n , h o e g a a t hij n u r e a g e r e n e n h o e m o e t i k n u r e a g e r e n , i s h i j n i e t t h u i s , i s h i j w e g , w a a r i s h i j n a a r toe, w i e k o m t straks thuis, w a t gaat hij d a n z e g g e n , h o e laat k o m t m i j n m o e d e r t h u i s e n w a n n e e r b e g i n t h i j te z e i k e n o v e r h e t e t e n ? [...] E e n leraar o p de m i d d e l b a r e s c h o o l w i s t niet w a t hij m e t mij a a n moest, w a n t i k keek z o onverschillig en v o o r zijn gevoel d e e d i k d a n niet m e e e n ze v o n d e n m e raar, terwijl dat g e w o o n m i j n g e d r a g w a s . Ik h a d s l e c h t e cijfers v o o r e e n b e p a a l d v a k e n d a t k w a m o m d a t i k n i e t m e t d i e leraar k o n o p s c h i e t e n . Ik dacht i k v e r t e l dat a a n m i j n v a d e r o m d a t hij t o c h m o e t w e t e n w a a r d a t s l e c h t e cijfer v a n d a a n k o m t . E n d a n l o o p t hij e r h e e l h e t w e e k e n d o p te b r o e d e n e n d a n z e g t h i j h e t h e l e w e e k e n d n i e t s . [...] Z o n d a g a v o n d w i l i k n a a r b e d e n t o e n r i e p h i j m i j t e r u g , e n d a n gaat hij echt z o staan e n zegt d a n : v e r t e l m i j n o g eens e e n keer o v e r d i e leraar v a n j o u . D u s i k v e r t e l d e het n o g een keer, m i s s c h i e n begrijpt hij h e t d a n b e t e r . T o e n z e i h i j : " J a , i k w e e t w e l w a t er m e t j o u i s , jij w i l t g e w o o n v a n s c h o o l a f g e t r a p t w o r d e n , d a t i s h e t ' m , jij w i l t g e w o o n n i e t naar school." E n toen w a s i k het z o zat en dacht: N u vertel i k eens een keer w a t e n d a n k r i j g je d a t . E n d a n k o m t a l l e s e r g e w o o n u i t v a n : P o t v e r d o r i e w a a r o m m o e t d a t n o u g e b e u r e n , d u s b e g o n i k te h u i l e n e n te h u i l e n e n i k w a s z o k w a a d , z o k w a a d , je k u n t g e w o o n n i e t s t e g e n z o ' n m a n b e g i n n e n , je k u n t n i e t s z e g g e n o f hij i n t e r p r e t e e r t h e t a n d e r s . E n t o e n b e g o n i k te g i l l e n v a n : " I k w i l g e w o o n n i e t s m e e r h o r e n , i k w i l g e w o o n h e l e m a a l w e g v a n a l l e s e n h e t h u i s . " I k h e b er a l l e s t o e n u i t g e g i l d . E n t o e n p r o b e e r d e m i j n m o e d e r m i j te t r o o s t e n e n i k d a c h t : " R o t jij o o k m a a r o p , je t r e k t n o o i t je b e k o p e n e n h e t e n i g e w a t je d o e t i s je z o o n a a n b i d d e n . " M i j n b r o e r w a s alles v o o r haar, ze d e e d alles v o o r h e m . Ik g i l l e n e n g i l l e n e n t o e n d a c h t i k a a n a l d i e d i n g e n d i e hij d i e d a g t e g e n m i j h a d ge z e g d . H i j h a d g e z e g d : "Je b e n t g e k , je b e n t d i t , je b e n t d a t , je b e n t z u s , je b e n t z o , je b e n t n i e t n o r m a a l . " D a t z i j n g e w o o n d e d a g e l i j k s e d i n g e n d i e je h o o r t , d i e je g e w o o n s n e l k a n v e r g e t e n . E n d a t k w a m t o e n a l l e m a a l n a a r b o v e n e n i k dacht: " I k b e n echt gek, i k b e n echt slecht, i k w i l v a n s c h o o l getrapt w o r d e n . " Ik g i n g h e l e m a a l g e l o v e n i n w a t hij z e i . T o e n d a c h t i k : N o u , d a n b e n i k m a a r g e w o o n z o , i k h e b g e e n z i n o m er t e g e n te v e c h t e n . ' Ook

Y a s e m i n k o m t i n conflict m e t h a a r v a d e r o v e r o n d e r w i j s , terwijl hij

e v e n a l s h a a r m o e d e r e e n h e e l p o s i t i e v e h o u d i n g heeft t e n a a n z i e n v a n school. Y a s e m i n vertelt:

Turkse meisjes - 63

' V e r g e l e k e n met andere T u r k e n w a r e n m i j n ouders best vrij i n dat soort dingen. W i j mochten w e l naar school. Dat v o n d mijn vader ook heel g o e d , o m d a t h i j z e l f i n e e n f a b r i e k w e r k t e . H i j h a d iets: m i j n

dochters

moeten leren, die moeten een v a k hebben.' S a m e n m e t h a a r zusjes is z e m e t haar v a d e r i n conflict g e k o m e n , o m d a t z e het niet eens k o n d e n w o r d e n over een v e r v o l g o p l e i d i n g v a n haar

oudere

zuster. V o o r haar vader moest de o p l e i d i n g o o k toekomstperspectieven bie d e n i n T u r k i j e , i n het g e v a l zij z o u d e n terugkeren. V o o r zijn d o c h t e r d e e d d i t n i e t t e r z a k e , o m d a t z e t o c h n i e t t e r u g w i l d e . Z i j heeft h a a r z i n n e n g e z e t o p een o p l e i d i n g w a a r i n N e d e r l a n d w e l e m p l o o i v o o r is, m a a r niet i n Turkije.

Spanning tussen school en huishouden D e conflicten v a n meisjes m e t h u n ouders over school variëren v a n het t h u i s h o u d e n v a n l e e r p l i c h t i g e meisjes, het niet d o o r l a t e n l e r e n n a het v e r s t r i j k e n v a n d e l e e r p l i c h t i g e l e e f t i j d tot h e t n i e t z e l f m o g e n k i e z e n v a n e e n v e r v o l g o p l e i d i n g . Ik heb hier nauwelijks verschillen tussen de M a r o k k a a n s e en T u r k s e wegloopsters k u n n e n v i n d e n , maar veel meer tussen de genera ties. V a d e r s e n m o e d e r s h e c h t e n e e n a n d e r e b e t e k e n i s a a n d e o n d e r w i j s d e e l n a m e v a n meisjes d a n h u n dochters. Slechts w e i n i g ouders v a n w e g l o o p sters a m b i ë r e n e e n s c h o o l o p l e i d i n g v o o r h u n dochter. T r o u w e n e n k i n d e r e n krijgen is het d o m i n a n t e toekomstperspectief, een o p l e i d i n g is h i e r a a n o n dergeschikt. O u d e r s m o e t e n e r v o o r z o r g e n dat h u n dochter als scholier haar g o e d e n a a m b e h o u d t e n n i e t d e f a m i l i e te s c h a n d e m a a k t . H o e k u n n e n z i j v o o r k o m e n dat er o v e r h u n d o c h t e r w o r d t g e r o d d e l d als zij n a a r s c h o o l gaat? D e s c h o o l geldt als een plaats w a a r o v e r o u d e r s w e i n i g c o n t r o l e k u n n e n uitoefenen, zij m e r k e n d a n o o k dat zij de greep o p h u n d o c h t e r v e r l i e zen. In de verhalen v a n de wegloopsters klinkt voortdurend de spanning d o o r tussen de eisen die de school en die een h u w e l i j k aan h e n stellen. V o o r a l i n de o m g a n g met de m o e d e r k o m t het s p a n n i n g s v e l d tussen h u i s h o u d e n e n schoolbezoek sterk naar voren. D e meeste moeders k u n n e n zelf n a u w e l i j k s l e z e n e n v a n u i t d i t perspectief is h u n dochter m e t enige j a r e n voortgezet onderwijs al h o o g opgeleid. V e r d e r zijn deze moeders b a n g dat h u n d o c h t e r o p s c h o o l j o n g e n s o n t m o e t e n een slechte n a a m krijgt. D e z e angst v a n m o e d e r s is niet geheel ten onrechte, a a n g e z i e n de w e n s v a n m e i s jes o m n a a r s c h o o l te g a a n n i e t a l t i j d h o e f t v o o r t te k o m e n u i t e e n m o t i v a t i e tot l e r e n . D e meeste s c h o l i e r e n v i n d e n het g e e n a a n t r e k k e l i j k alternatief t h u i s b i j h u n m o e d e r te z i t t e n e n h e t h u i s h o u d e n te d o e n , t e r w i j l z i j o p s c h o o l m e t h u n v r i e n d i n n e n k u n n e n lachen. D e s c h o o l is v o o r a l een plaats w a a r zij andere j o n g e r e n o n t m o e t e n en 'keet k u n n e n trappen.'

64

M o e d e r s v e r w a c h t e n dat h u n dochters i n het h u i s h o u d e n m e e h e l p e n , d e b e t r o k k e n m e i s j e s b l i j k e n d i t e c h t e r l a n g n i e t m e e r z o v a n z e l f s p r e k e n d te v i n d e n . N i e t t e m i n z e g g e n d e m e e s t e n z o n d e r m o r r e n h u n t a a k te v e r r i c h t e n , m a a r z e v e r t e l l e n e r w e l b i j h i e r v o o r e n i g b l i j k v a n w a a r d e r i n g te v e r w a c h ten. I n h u n b e l e v i n g o n t b r e e k t het h i e r a a n e n d o e n zij het v o l g e n s h u n m o e der o o k n o o i t g o e d genoeg. V o o r h u n m o e d e r is een bijdrage v a n d e d o c h ter a a n h e t h u i s h o u d e n e e n v a n z e l f s p r e k e n d e z a a k w a a r g e e n w o o r d v a n d a n k bijhoort. H e t z o u o o k niet passen i n een v e r h o u d i n g w a a r het meisje h a a r m o e d e r h o o r t te r e s p e c t e r e n e n te g e h o o r z a m e n . P e l s b e v e s t i g t e v e n eens i n haar o n d e r z o e k dat het prijzen v a n g o e d g e d r a g w e i n i g v o o r k o m t .

2 3

D e v e r h a l e n v a n de wegloopsters uit m i j n o n d e r z o e k k o m e n i n grote lij n e n o v e r e e n met die v a n de M a r o k k a a n s e tienermeisjes u i t het o n d e r z o e k v a n V a n der H o e k en Kret.

2 4

A a n de h a n d v a n de h o u d i n g v a n ouders ten

a a n z i e n v a n het v o l g e n v a n voortgezet o n d e r w i j s e n een (beroeps)opleiding, w e r k e n e n t r o u w e n , onderscheiden de auteurs vier gezinstypes: het a m b i tieuze, het assertieve, het ambivalente e n afhoudende gezinstype.

2 5

Zij con

cluderen dat vooral i n de ambivalente en terughoudende gezinstypes een grote k l o o f bestaat tussen o u d e r s e n dochters e n dat meisjes b a n g zijn v o o r h u n vader.

2 6

K e n m e r k e n d v o o r deze g e z i n n e n is de w a n t r o u w e n d e h o u d i n g

v a n de v a d e r ten aanzien v a n zijn dochter, w a a r d o o r een streng toezicht o p haar d o e n e n laten n o o d z a k e l i j k is.

27

D e moeders v i n d e n v o o r a l de bijdrage

v a n h u n dochters i n het h u i s h o u d e n v a n b e l a n g

2 8

e n meisjes k r i j g e n eerder

respect d o o r huwelijk en moederschap d a n d o o r schoolprestaties.

29

Evenals

i n m i j n o n d e r z o e k p a r t i c i p e r e n meisjes d a n k z i j d e l e e r p l i c h t w e t i n het o n derwijs.

30

In de conflicten over school spelen dikwijls andere z a k e n een rol, die de discussie tussen vader en dochter vertroebelen. E e n geheime v e r k e r i n g v a n een zuster d i e o n t d e k t w o r d t of het w e g l o p e n v a n een nichtje v e r g r o o t het w a n t r o u w e n v a n vaders. D e v a d e r v a n het T u r k s e meisje N u r stimuleert het s c h o o l b e z o e k v a n z i j n d o c h t e r e n hij staat h a a r t o e a a n a l l e s c h o o l a c t i v i t e i t e n d e e l te n e m e n . H e t i s e c h t e r n i e t e e n v o u d i g d e r g e l i j k e o p v a t t i n g e n i n d e p r a k t i j k te b r e n g e n a l s e r t u s s e n e e n v a d e r e n z i j n d o c h t e r g e e n v e r t r o u w e n s r e l a t i e bestaat. V a n d e r H o e k e n K r e t n o e m e n g e z i n n e n w a a r d e v a d e r s een positieve h o u d i n g ten a a n z i e n v a n het o n d e r w i j s h e b b e n de a m b i t i e u z e en assertieve gezinstypes.

3 1

H e t v e r s c h i l tussen b e i d e o n d e r z o e k e n is dat de

vaders uit de studie v a n V a n der H o e k en Kret h u n dochters w e l vertrou wden. Enkele moeders v a n de M a r o k k a a n s e en Turkse wegloopsters staan o o k achter een goede s c h o o l o p l e i d i n g v o o r h u n dochter, zoals i n het geval v a n de M a r o k k a a n s e L o u i z a e n de T u r k s e meisjes N u r e n Y a s e m i n . D e z e m e i s jes v e r t e l l e n m e t g e p a s t e t r o t s o v e r d e p o s i t i e v e h o u d i n g v a n h u n m o e d e r .

65

D e z e o p e n relatie k o m t o v e r e e n m e t d i e i n de a m b i t i e u z e e n assertieve ge zinstypes V a n der H o e k en Kret.

3 2

T o c h is er o o k s p r a k e v a n e n i g e teleur

s t e l l i n g bij de meisjes u i t m i j n o n d e r z o e k . Z i j z e g g e n h u n e r v a r i n g e n o p s c h o o l n i e t e c h t m e t h u n m o e d e r te k u n n e n d e l e n , o m d a t d i e z e l f n o o i t e e n 3 3

o p l e i d i n g heeft g e v o l g d . O n g e a c h t d e p o s i t i e v e h o u d i n g v a n d e z e m o e d e r s tegenover het o n d e r w i j s w e r d e n h u n dochters niet i n het h u i s h o u d e n ont zien. W e l profiteerden jongere zusters e r v a n dat h u n oudere zusters thuis m o e s t e n h e l p e n , w a a r d o o r z i j m i n d e r h o e f d e n te d o e n . I n p u b l i c a t i e s o v e r schooluitval of de lagere onderwijsparticipatie v a n M a r o k k k a a n s e en T u r k s e schoolmeisjes is de z o r g v o o r het g e z i n een v a a k terugkerende reden.

34

U i t de gesprekken met de wegloopsters k o m t naar v o r e n dat s o m m i g e n hoge schoolaspiraties hebben en een duidelijk beroepsperspectief v o o r ogen h e b b e n . I n het g e v a l v a n N a d i a is de s c h o o l v a n c r u c i a a l b e l a n g , o m d a t zij w e e t d a t d i t d e e n i g e m a n i e r i s o m z i c h l a t e r l o s te m a k e n v a n h a a r f a m i l i e . E n e r z i j d s k u n n e n meisjes die een m i d d e l b a r e e n v a a k lange o p l e i d i n g v o l g e n s n e l k r i t i e k o p h u n g e d r a g v e r w a c h t e n . A n d e r z i j d s geeft e e n s c h o o l d i p l o m a een hogere status i n de gemeenschap w a a r d o o r zij z i c h m e e r k u n n e n v e r o o r l o v e n . Tevens versterkt een hoge s c h o o l o p l e i d i n g h u n positie i n het g e z i n . V a d e r s m e r k e n d a t z e d e g r e e p o p h u n d o c h t e r s b e g i n n e n te v e r l i e z e n , w a a r n a z i j d e t e u g e l s s t r a k k e r p r o b e r e n a a n te t r e k k e n .

Uithuwelijken D e ideale huwelijksleeftijd v o o r M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes is v o l g e n s d e o u d e r s r o n d d e a c h t t i e n jaar. D i t b e t e k e n t d a t m e i s j e s v a n a f h u n veertiende jaar geregeld met h u w e l i j k s a a n z o e k e n w o r d e n geconfronteerd. F o r m e e l m o e t een meisje h a a r g o e d k e u r i n g g e v e n aan een h u w e l i j k , m a a r hoe gaat dat i n de praktijk? W a a r gaan de conflicten tussen ouders e n d o c h ters o v e r ? V a n d e e l f M a r o k k a a n s e m e i s j e s d i e m e l d i n g h e b b e n g e m a a k t v a n conflicten o v e r het h u w e l i j k v e r v o l g i k met de v e r h a l e n v a n

Miriyam,

H a b i b a e n N a d i a , e n bij d e z e s T u r k s e m e i s j e s m e t d i e v a n L e y l a , N i l ü f e r e n Kezban.

Marokkaanse meisjes E r z i j n v e r s c h i l l e n d e s i t u a t i e s w a a r b i j d e k w e s t i e v a n u i t h u w e l i j k i n g tot een conflict l e i d t tussen o u d e r s e n dochter. H e t is v a a k de u i t k o m s t v a n een reeks v a n p r o b l e m e n . M e i s j e s d i e i n het g e h e i m v e r k e r i n g h e b b e n e n d o o r h u n ouders gesnapt zijn, w o r d e n voortaan thuis gehouden. O u d e r s zijn b a n g dat h u n dochter een slechte reputatie krijgt e n p r o b e r e n d a a r o m z o


g a u w m o g e l i j k e e n h u w e l i j k te a r r a n g e r e n . M i r i y a m i s h i e r v a n e e n v o o r b e e l d . Z i j i s b e l o o f d a a n e e n n e e f i n M a r o k k o e n tot d e d a t u m v a n h a a r h u w e l i j k k r i j g t z i j h u i s a r r e s t . V o l g e n s s o m m i g e m e i s j e s z i j n h u n o u d e r s er n i e t achter g e k o m e n dat zij een v r i e n d hebben, m a a r dat is v o o r h e n w e l d e r e d e n o m h u w e l i j k s a a n z o e k e n v a n a n d e r e j o n g e n s te w e i g e r e n . E e n z e s t i e n j a r i g meisje zegt: ' M i j n ouders zijn ook z o d o m . M i j n vader w i l mij i n M a r o k k o laten trou w e n . Ik heb tegen m i j n m o e d e r g e z e g d dat i k niet w i l . Ik heb die j o n g e n niet eens g e z i e n , h o e k e n i k d a n zijn karakter? Ik w i l niet n a a r M a r o k k o , i k k e n het l a n d a l l e e n m a a r v a n vakanties. Ik k a n a l d i e r u z i e s niet l a n ger v o l h o u d e n . ' D e v r i e n d v a n het meisje is w e r k l o o s e n k o m t r e g e l m a t i g i n koffieshops. V o l g e n s het meisje h a d haar v r i e n d gereageerd o p haar u i t h u w e l i j k i n g met d e w o o r d e n : ' V o o r w i e k i e s je, v o o r m i j o f v o o r je o u d e r s ? ' E e n a n d e r m e i s je, H a b i b a g e n a a m d , heeft v o o r t d u r e n d a a n v a r i n g e n m e t h a a r v a d e r e n h a a r stiefmoeder over haar vermeende contacten met jongens. H a b i b a : 'Ik m o e s t v a n m i j n v a d e r t r o u w e n , m a a r i k z e i , nee i k w i l niet, k l a a r uit. E r k w a m e n e e n h e l e b o e l m a n n e n bij m i j n v a d e r o m m i j n h a n d te v r a g e n , m a a r i k z e i a l d o o r n e e . M i j n v a d e r z e i , w a s je m a a r g e t r o u w d , d a n w a s i k v a n je af. D e m e n s e n z o u d e n z e g g e n : d i e d o c h t e r i s g e t r o u w d , w a t e e n g o e d e v a d e r is dat. D a t is het e n i g e w a t m i j n v a d e r w i l h o r e n . ' O v e r de h o u d i n g ten a a n z i e n v a n het h u w e l i j k v a n de zestienjarige H a b i b a is g e e n m i s v e r s t a n d m o g e l i j k : ' I k w i l n o g n i e t t r o u w e n , i k w i l e e r s t v a n h e t l e v e n g e n i e t e n . N i e m a n d d i e d e b a a s o v e r je i s , v r i j z i j n . ' M a a r t e l e u r g e s t e l d laat ze h i e r o p v o l g e n : ' N o o i t m a g i k zelf k i e z e n . ' S i n d s haar v a d e r g e l o v i g e r is g e w o r d e n i s h i j o o k s t r e n g e r g e w o r d e n . H a b i b a : ' H i j g i n g e l k e w e e k n a a r d e s t a d o m b o o d s c h a p p e n te d o e n . D a a r heeft hij e e n m a n o n t m o e t d i e h e l e m a a l i n h e t w i t g e k l e e d g a a t e n d i e i e d e r een m o s l i m w i l m a k e n . H i j z e i tegen m i j n v a d e r gooi het bier w e g e n ga je d o u c h e n . I k m o e s t o p e e n s b u i t e n e e n h o o f d d o e k d r a g e n . B u i t e n d e e d i k h e m af, j a d a a g ! I k w i l h e t g e w o o n n i e t , i k v i n d h e t r o t . ' E e n a n d e r v i j f t i e n j a r i g e m e i s j e heeft v a a k r u z i e m e t h a a r s t i e f m o e d e r o v e r s c h o o l , daarnaast is ze o o k b a n g dat ze u i t g e h u w e l i j k t w o r d t . Z e d e n k t dat h a a r v a d e r i n M a r o k k o e e n h u w e l i j k w i l r e g e l e n m e t d e b r o e r v a n h a a r stief m o e d e r w a a r d o o r hij n a a r N e d e r l a n d k a n k o m e n . Z e z e g t h e e l b e s l i s t : ' I k w i l nog

niet t r o u w e n e n z e k e r niet met een M a r o k k a a n . ' D e meisjes die v a n


school thuis w o r d e n gehouden, krijgen ook regelmatig huwelijksaanzoeken. E e n meisje dat haar stiefmoeder i n de h u i s h o u d i n g moet helpen: ' T o e n k w a m e n er o o k e e n p a a r j o n g e n s bij m i j n v a d e r e n w a s i k b a n g d a t i k u i t g e h u w e l i j k t w e r d . E n de z o m e r k w a m er aan, w e z o u d e n n a a r M a r o k k o g a a n e n d a n z o u i k echt d u s i n M a r o k k o m o e t e n blijven.' S o m m i g e n d u r v e n n i e t m e t h u n o u d e r s o p v a k a n t i e n a a r M a r o k k o te g a a n o m d a t z e b a n g z i j n u i t g e h u w e l i j k t te w o r d e n e n a c h t e r te m o e t e n b l i j v e n . D a t g e l d t o o k v o o r N a d i a , z i j heeft d o o r h a a r s t u d i e e e n h u w e l i j k w e t e n u i t te s t e l l e n . I n m i d d e l s i s z i j d r i e ë n t w i n t i g j a a r , e e n h u w e l i j k i s n i e t l a n g e r t e g e n te h o u d e n . N a d i a : ' I k h e b e e r s t v a n a l l e s g e p r o b e e r d o m n i e t n a a r M a r o k k o te h o e v e n , m a a r i k moest g e w o o n mee. Z e w i l d e n m e het jaar e r v o o r a l i n M a r o k k o h e b b e n e n i k heb m e toen met h a n d e n t a n d verzet. D i t jaar h a d i k geen e n k e l e x c u u s o m n i e t te g a a n . ' D e meeste conflicten r o n d uithuwelijking zijn grotendeels gebaseerd o p de angst v o o r een mogelijke u i t h u w e l i j k i n g tijdens de v a k a n t i e i n M a r o k k o . Meisjes w i l l e n n o g niet t r o u w e n omdat ze liever naar school gaan, o m d a t ze zelf een v r i e n d hebben of o m d a t ze niet met een jongen i n het h u w e l i j k w i l len treden die ze niet kennen.

Turkse meisjes D e T u r k s e m e i s j e s d i e m e t u i t h u w e l i j k i n g te m a k e n h e b b e n , z i j n e v e n eens o p andere terreinen a l i n conflict geraakt met h u n v a d e r of moeder. Z o a l s g e z e g d hebben de ouders v a n L e y l a ontdekt dat h u n dochter i n het g e h e i m e e n v r i e n d heeft. D e j o n g e n i s v o o r h a a r o u d e r s e n v o o r h a a r o o m niet acceptabel als h u w e l i j k s k a n d i d a a t . I n de w o o r d e n v a n L e y l a : ' T o t n u toe is de e n i g e r e d e n dat hij u i t e e n a n d e r e s t a d k o m t , v r a a g m a a r a a n m i j n o u d e r s . Z e w e t e n niet w a t z i j n v a d e r heeft g e d a a n , h o e het bij h e m i n het d o r p t o e g i n g of w a t z i j n g r o o t o u d e r s d e d e n . W a t m a a k t het uit, als i k h e m m a a r l e u k v i n d . Z e v r a g e n z i c h af of hij een z i geuner is of een c o m m u n i s t . Z e d i s c r i m i n e r e n g e w o o n . Z e v i n d e n dat i k erg veel s c h u l d heb, o m d a t i k met h e m ben omgegaan en v e r k e r i n g met h e m had.' E e n a n d e r conflict o v e r u i t h u w e l i j k i n g is v a n Nilüfer die m e t haar neef i n D u i t s l a n d m o e t t r o u w e n . N a d a t h a a r m o e d e r o n t d e k t heeft d a t z e e e n v r i e n d heeft, i s h a a r m o e d e r b a n g d a t z e d e ' v e r k e e r d e k a n t ' o p g a a t . N i l ü f e r v e r m e l d t o v e r h a a r v a d e r : ' I k d u r f n i e t m e t m i j n v a d e r o v e r t r o u w e n te p r a -

68 - Turkse meisjes

ten, w e l o v e r g e w o n e d i n g e n . M e t mijn m o e d e r praat i k w e l e n die vertelt h e t d a n a a n m i j n v a d e r . ' D e s o n d a n k s heeft h a a r v a d e r bij N i l ü f e r g e ï n f o r meerd over haar huwelijkswensen: ' M i j n v a d e r v r o e g a a n mij of i k met m i j n neef w i l d e t r o u w e n . Ik heb nee g e z e g d , i k w i l eerst m i j n s c h o o l a f m a k e n . M a a r m i j n v a d e r d a c h t d a t i k h e t w o u e n d i e heeft h e t t o e n t e g e n m i j n o o m e n t a n t e g e z e g d . I e d e r e e n w a s b l i j . I k d u r f d e t o e n n i e t m e e r te z e g g e n d a t i k n i e t w i l d e . [...] I k w i l d e altijd politieagent w o r d e n . M a a r m i j n ouders v i n d e n dat niets. M i j n m o e d e r is n o o i t n a a r s c h o o l geweest e n k a n niet l e z e n e n schrijven. Z e k a n w e l e e n k l e i n beetje N e d e r l a n d s s p r e k e n . M i j n v a d e r i s w e l n a a r s c h o o l geweest. M i j n m o e d e r zegt altijd: i k b e n niet n a a r s c h o o l geweest, d u s h o e v e n jullie o o k niet, i k heb niets geleerd, w a a r o m m o e t e n jullie d a n w e l leren.' O p vakantie i n D u i t s l a n d hoort ze dat de v e r l o v i n g al over een w e e k is. ' H i j w a s t w i n t i g en i k w a s dertien, w e zijn toen verloofd. Z e h a d d e n v a n alles g e h u u r d . M i j n ouders h a d d e n niets tegen mij g e z e g d en toen i k e e n m a a l i n D u i t s l a n d w a s k o n i k niets meer doen. Ik moest v a n m i j n m o e d e r g o u d dragen, a r m b a n d e n , m a a r i k w i l d e dat niet, ze probeerde h e t t e l k e n s w e e r . T o e n b e g o n m i j n m o e d e r m e te s l a a n e n m i j n v a d e r e n m i j n tante ook. Ik heb tegen m i j n m o e d e r g e z e g d dat i k niet w i l d e t r o u w e n , m a a r z e z e i , je h e b t z e l f j a g e z e g d . [...] T o e n k w a m m i j n n e e f e n h i j w i l d e m e t m i j p r a t e n . I k h e b t o e n g e z e g d : g a w e g , i k w i l n i e t m e t je p r a ten. H i j w i s t w e l d a t i k niet w o u , m a a r hij m o e s t o o k v a n z i j n o u d e r s e n hij i s o o k b a n g v o o r z i j n o u d e r s . T o e n h i j n i e t w e g g i n g , g i n g i k z e l f , e n d a n v r o e g e n z e : w a t d o e jij h i e r , h o o r jij n i e t d a a r i n d i e k a m e r ? E n z e i toen: nee, i k ga daar niet heen. H i j w i l d e w e l m e t m e t r o u w e n . H e t is een g o e d e j o n g e n e n a a r d i g , h i j i s n i e t z o v a n : je m o e t d i t d o e n e n d a t d o e n . H e t is net een broer v o o r mij. Ik h e b tegen m i j n o u d e r s g e z e g d dat i k o v e r t w e e jaar als i k m i j n s c h o o l af h e b , w i l t r o u w e n . M a a r z i j w i l d e n h e t z o s n e l m o g e l i j k . Z e h a d d e n i e t s m e t e l k a a r a f g e s p r o k e n w a a r i k n i e t bij w a s , o v e r e e n j a a r o f z o . O f i k dat g o e d v o n d . Ik z e i dat i k dat h e l e m a a l niet g o e d v o n d : i k b e n pas d e r t i e n jaar, h o e k a n dat n o u , o p m i j n v e e r t i e n d e jaar z o u i k t r o u wen,

dat is t o c h niet n o r m a a l . M i j n neef z e i dat hij d a a r o o k niets a a n

k o n d o e n , z i j n o u d e r s w i l d e n d a t z o g r a a g . I k z e i t o e n : jij m o e t t o c h b e s l i s s e n w a n n e e r jij d a t w i l . E n t o e n h a d hij n i e t s m e e r te z e g g e n . ' K e z b a n die n a het h u w e l i j k v a n haar zuster v a n school w o r d t g e h o u d e n o m t h u i s te h e l p e n , k r i j g t o o k o p e e n s m e t v e r s c h i l l e n d e h u w e l i j k s a a n z o e k e n te

Turkse meisjes - 69

m a k e n . H o e w e l een meisje f o r m e e l geconsulteerd moet w o r d e n , gaat dat i n de praktijk volgens K e z b a n anders: ' E r w e r d w e l tussen n e u s e n l i p p e n d o o r g e v r a a g d of i k w o u , m a a r als je n e e z e i d a n g i n g h e t t o c h d o o r , h e t w a s e e n s o o r t p r o c e d u r e . W a t je o o k z e g t , a l s je v a d e r h e t w i l , g a a t h e t t o c h d o o r . M i j n v a d e r z e i : " a l s je n i e t w i l , i k l a a t je g e w o o n i n T u r k i j e a c h t e r . " D a t heeft h i j o o k m e t m i j n z u s g e d a a n . T o e n hij o n t d e k t e dat z e een v r i e n d h a d , heeft hij h a a r p a s poort verscheurd.' H e t e n i g e m e i s j e u i t m i j n o n d e r z o e k d a t h a d v e r t e l d g e e n m a a g d m e e r te zijn, moest v a n haar ouders met een illegale T u r k s e jongen t r o u w e n . Z e w i l d e het h u w e l i j k niet, o m d a t ze z i c h ' g e b r u i k t ' v o e l d e , m a a r o o k o m d a t ze al een v r i e n d had.

Escalatie van problemen H e t i s v o o r M a r o k k a a n s e e n T u r k s e o u d e r s n i e t e e n v o u d i g o m d e eerb a a r h e i d v a n h u n t i e n e r d o c h t e r s i n e e n N e d e r l a n d s e c o n t e x t te b e w a k e n . O p a l l e r l e i m a n i e r e n p r o b e r e n z i j t o e z i c h t te h o u d e n o p h e t d o e n e n l a t e n v a n h u n dochters. Meisjes moeten onder andere v a n school direct naar huis k o m e n , z e w o r d e n t h u i s g e h o u d e n of ze w o r d e n o p j o n g e leeftijd u i t g e huwelijkt. D e conflicten r o n d o m h u w e l i j k s s l u i t i n g staan d a n o o k niet o p zichzelf, deze h a n g e n v a a k samen met de angst v a n ouders v o o r het verlies v a n de goede n a a m v a n de dochter. In dit v e r b a n d moeten o o k de strengere religieuze eisen v a n s o m m i g e vaders begrepen w o r d e n , bijvoorbeeld dat h u n dochter buitenshuis een hoofddoek moet dragen. Formeel horen meisjes m e t e e n h u w e l i j k i n te s t e m m e n , m a a r o m d a t d e v e r h o u d i n g e n z o v e r stoord zijn, h o u d e n de ouders geen rekening met de m e n i n g v a n h u n d o c h ter. P r o b l e m e n op andere terreinen beïnvloeden i n negatieve z i n de gang v a n z a k e n r o n d o m het h u w e l i j k . D e ouders h e b b e n soms het v e r m o e d e n dat h u n d o c h t e r m e t j o n g e n s o m g a a t , of z e z i j n er i n m i d d e l s a l achter g e k o m e n d a t h u n d o c h t e r v e r k e r i n g heeft. U i t a n g s t v o o r v e r d e r e r o d d e l e n v e r l i e s v a n de eerbaarheid arrangeren ouders een huwelijk o m h u n dochter weer i n h e t g a r e e l te k r i j g e n e n d e n a a m v a n d e f a m i l i e h o o g te h o u d e n . B i j d e m e e s te m e i s j e s v e r k e r e n d e v o o r b e r e i d i n g e n v o o r h e t h u w e l i j k w e l i s w a a r n o g i n e e n b e g i n s t a d i u m , m a a r z i j z i j n b a n g a c h t e r te m o e t e n b l i j v e n a l s z e o p v a kantie i n het l a n d v a n h e r k o m s t zijn. H o e concreet die p l a n n e n i n het i n d i v i d u e l e g e v a l zijn, is v a a k niet duidelijk. M a a r meisjes k e n n e n w e l v o o r b e e l d e n v a n g e d w o n g e n u i t h u w e l i j k i n g uit h u n directe f a m i l i e k r i n g of v a n v r i e n d i n n e n op school.

70

V e r d e r k u n n e n ouders en dochters een verschil v a n m e n i n g hebben over het tijdstip v a n het h u w e l i j k of de k e u z e v a n de huwelijkspartner. T u r k s e m e i s j e s b l i j k e n i n N e d e r l a n d o p j o n g e r e leeftijd te t r o u w e n

dan

M a r o k k a a n s e meisjes: 3 1 % v a n de T u r k s e meisjes o n d e r d e t w i n t i g jaar is g e h u w d tegenover 15% v a n de M a r o k k a a n s e meisjes.

35

A l s d e z e cijfers n a a r

eerste e n t w e e d e generatie T u r k s e e n M a r o k k a a n s e meisjes w o r d e n u i t g e splitst, is er e e n v e r s c h u i v i n g n a a r een iets h o g e r e h u w e l i j k s l e e f t i j d .

3 6

De

scholieren u i t m i j n o n d e r z o e k w i l l e n echter langer naar s c h o o l d a n h u n ouders n o o d z a k e l i j k achten. O o k de huwelijkspartners uit het l a n d v a n herk o m s t d i e h u n o u d e r s v o o r s t e l l e n , v a l l e n niet altijd i n g o e d e a a r d e bij d e d o c h t e r s , z e k e r a l s h e t m e i s j e z e l f a l e e n v r i e n d heeft. D a a r n a a s t k r i j g e n d e w a t o u d e r e meisjes steeds m e e r moeite m e t de i n v l o e d v a n h u n o u d e r s o p h u n h u w e l i j k . D e i n v l o e d v a n meisjes o p de k e u z e v a n h u n h u w e l i j k s p a r t n e r is o o k het grootst n a a r m a t e zij h o g e r o p g e l e i d z i j n e n e e n huwelijksleeftijd hebben.

hogere

3 7

H e t feit dat v o o r illegale m i g r a n t e n een h u w e l i j k één v a n d e w e i n i g e m a n i e r e n i s o m h u n v e r b l i j f i n N e d e r l a n d te l e g a l i s e r e n , m a a k t d e s i t u a t i e alleen m a a r c o m p l e x e r . A l s meisjes v e r m o e d e n dat een h u w e l i j k s k a n d i d a a t alleen m a a r i n h u n v e r b l i j f s v e r g u n n i n g is geïnteresseerd, w i j z e n zij een dergelijk aanzoek resoluut v a n de h a n d . D i t past niet i n h u n ideeën over h u w e l i j k e n liefde e n zij z e g g e n dat zij z i c h g e b r u i k t v o e l e n . N a a r de m o t i v a t i e v a n d e o u d e r s o m t o c h z o ' n h u w e l i j k d o o r te z e t t e n v a l t a l l e e n m a a r te gissen. H e t k a n i n g e g e v e n zijn d o o r financiële o v e r w e g i n g e n , zoals s o m m i ge m e i s j e s b e w e r e n . I n M a r o k k o e n T u r k i j e z i j n h u w e l i j k s k a n d i d a t e n u i t 3 8

N e d e r l a n d i m m e r s g o u d w a a r d op de huwelijksmarkt. E e n vader k a n daaro m meer g e l d v r a g e n v o o r het sluiten v a n een dergelijk ' p a s p o o r t h u w e l i j k ' , zoals dit ook w e l w o r d t genoemd.

3 9

Daarnaast k u n n e n ouders onder d r u k

staan v a n h u n m i n d e r d r a a g k r a c h t i g e v e r w a n t e n i n het l a n d v a n h e r k o m s t . D i e f a m i l i e l e d e n k u n n e n e r o p a a n d r i n g e n h u n d o c h t e r u i t te h u w e l i j k e n a a n e e n n e e f o m h e n o o k te l a t e n d e l e n i n d e r i j k d o m v a n h e t W e s t e n .

4 0

W a a r o m z o u d e n de m i g r a n t e n een v r e e m d e r e d d e n als het o o k e e n f a m i l i e l i d k a n zijn, vertellen de T u r k s e v r o u w e n u i t het o n d e r z o e k v a n W i e n e se.

41

V o o r de meisjes u i t m i j n o n d e r z o e k d i e m e t een neef m o e t e n t r o u w e n ,

k a n dit een r e d e n zijn die meespeelt. D e w e n s z o g a u w mogelijk een h u w e l i j k te a r r a n g e r e n , k a n e v e n z e e r te m a k e n h e b b e n m e t h e t d o e l v a n o u d e r s e e n s l e c h t e r e p u t a t i e v a n h u n d o c h t e r te v o o r k ó m e n .

71

N e d e r l a n d s e meisjes In hoeverre

zijn bovengenoemde

conflicten

en spanningen

tussen

o u d e r s e n dochters specifiek v o o r M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes? K o m e n d e z e o o k v o o r bij N e d e r l a n d s e adolescenten? V o o r o p g e s t e l d m o e t w o r d e n dat N e d e r l a n d s e tienermeisjes geen alles b e p a l e n d m a a g d e l i j k h e i d s i d e a a l v o o r het h u w e l i j k k e n n e n . Z i j h e b b e n v e e l m e e r b e w e g i n g s v r i j h e i d , zij m o g e n zelf h u n v r i e n d i n n e n u i t k i e z e n , het is h u n w e l toegestaan m e t jongens o m te g a a n , v e r k e r i n g te h e b b e n o f d e d i s c o te b e z o e k e n . B o v e n d i e n b e n a d r u k k e n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes zelf i n h u n v e r h a l e n h o e a n d e r s h u n N e d e r l a n d s e leeftijdsgenoten w o r d e n o p g e v o e d . V e r d e r z u l l e n N e d e r landse meisjes geen conflicten met h u n o u d e r s h e b b e n o v e r u i t h u w e l i j k e n . G e g e v e n d e z e v e r s c h i l l e n w i l i k t o c h n a g a a n o f er e n i g e o v e r e e n k o m s t e n zijn; h i e r v o o r baseer i k mij o p enkele studies over N e d e r l a n d s e tieners.

42

D e W a a l beschrijft d e s u b c u l t u u r v a n N e d e r l a n d s e m i d d e n k l a s s e m e i s jes v a n 1 2 t o t 16 j a a r o p e e n m i d d e l b a r e s c h o o l i n U t r e c h t . H o e w e l h e t g r o t e verschil i n m i l i e u met de M a r o k k a a n s e e n T u r k s e wegloopsters evident is, v i e l e n mij toch enkele belangrijke overeenkomsten op. D e W a a l weet het b e e l d d a t N e d e r l a n d s e m e i s j e s i n d e p u b e r t e i t a l l e r u i m t e h e b b e n o m te e x p e r i m e n t e r e n , o v e r t u i g e n d d o o r te p r i k k e n . D e o n d e r v r a a g d e m e i s j e s b e w e r e n v e e l m i n d e r v r i j h e i d te k r i j g e n d a n h u n b r o e r s , o m d a t h u n o u d e r s h e n m e e r w i l l e n b e s c h e r m e n . O o k z i j b l i j k e n o n d e r w o r p e n te z i j n a a n d e o u d e r l i j k e c o n t r o l e e n e e n a n d e r e d e f i n i t i e v a n d e s i t u a t i e te h e b b e n d a n h u n ouders. D e laatsten v e r t e g e n w o o r d i g e n m e e r het

lange-termijn-standpunt,

w a a r h e t b e h a l e n v a n g o e d e s c h o o l r e s u l t a t e n v o o r o p staat. D e d o c h t e r s e n h u n v r i e n d i n n e n hebben een meer korte-termijn-visie en laten z i c h eerder l e i d e n d o o r h e t p l e z i e r v a n h e t m o m e n t d a n d o o r d e o v e r t u i g i n g h a r d te moeten leren v o o r een verre toekomst. D e W a a l spreekt i n dit v e r b a n d v a n het b e k e n d e d i l e m m a T e r e n of vrijen' w a a r v o o r tieners z i c h z i e n geplaatst.

43

N i e t alleen M a r o k k a a n s e en Turkse ouders m a k e n z i c h z o r g e n over de reputatie v a n h u n dochter, volgens D e W a a l doen Nederlandse m i d d e n klasseouders dat ook. A l s een N e d e r l a n d s meisje z i c h niet v o l d o e n d e ingeto g e n gedraagt, k a n zij een slechte n a a m krijgen. V o l g e n s de o u d e r s m o e t d e o m g a n g m e t het z o g e n a a m d e 'sletterige' t y p e meisjes z o v e e l m o g e l i j k w o r d e n v e r m e d e n , w a n t een ' z i c h z e l f respecterend meisje' gaat niet z o m a a r m e t i e d e r e e n o m . T e g e n o v e r j o n g e n s h o r e n m e i s j e s z i c h ' g e r e s e r v e e r d ' o p te s t e l l e n : d i e w o r d e n als o p seks beluste 'jagers' gepresenteerd. derlandse

respondenten

44

D e meeste N e

u i t het o n d e r z o e k v a n D e W a a l b e w a r e n

hun

m a a g d e l i j k h e i d niet tot het h u w e l i j k , m a a r tot z e serieuze v e r k e r i n g h e b ben.

4 5

Z i j p r o b e r e n j o n g e n s a a n te t r e k k e n z o n d e r g e l i j k o p e e n ' h o e r ' te l i j

k e n e n j o n g e n s a f te s t o t e n z o n d e r v o o r ' e e n k o u w e k i p ' u i t g e m a a k t te w o r -

72

den.

4 6

A l s er liefde i n het s p e l is, e n het d u s n i e t a l l e e n o m d e seks gaat, d a n

h o e f t d e r e p u t a t i e v a n e e n m e i s j e g e e n g e v a a r te l o p e n . O o k a l is seksualiteit o n d e r d e e l g e w o r d e n v a n de jeugdfase v a n N e d e r l a n d s e meisjes, d e s o n d a n k s k u n n e n vrijblijvende contacten m e t jongens ris kant zijn v o o r h u n reputatie.

47

Meisjes w i l l e n niet het s t i g m a v a n hoer opge

d r u k t k r i j g e n a l s z e a l te g r o t e b e r e i d w i l l i g h e i d t o n e n t e n o p z i c h t e v a n j o n gens.

48

O m d i e r e d e n p r o b e r e n zij bij een contact m e t een j o n g e n d u i d e l i j k

h e i d te k r i j g e n o v e r h e t v e r d e r e p e r s p e c t i e f , a a n g e z i e n v r i j e n m e t e e n ' s c h a r rel' het risico v a n r o d d e l met z i c h meebrengt.

49

A l l e e n i n een vaste v e r k e r i n g

k u n n e n zij h u n reputatie v e i l i g stellen. D e h u i s h o u d s c h o o l m e i s j e s u i t het o n d e r z o e k v a n P a u l i n e N a b e r h o u d e n z i c h o p een zelfde wijze b e z i g met h u n seksuele reputatie.

50

P e t e r s stelt e v e n e e n s v a s t d a t ' h e t i d e a a l v a n h e t

fatsoenlijke meisje' u i t d e j a r e n vijftig d e r t i g jaar later n i e t echt is afge wezen.

5 1

H e t h u w e l i j k is v o o r de N e d e r l a n d s e meisjes n o g steeds een v a n

z e l f s p r e k e n d e z a a k , h o e w e l d e h u w e l i j k s l e e f t i j d stijgt.

52

A l s een m i d d e l b a r e scholier u i t het o n d e r z o e k v a n D e W a a l een verkeer de stap doet, grijpen haar ouders i n . Z i j gaan niet direct slaan, m a a r probe r e n v i a allerlei directe e n i n d i r e c t e m e t h o d e s als grapjes, o n g e w e n s t g e d r a g als p u b e r a a l betitelen, v a n s c h o o l sturen, huisarrest, of g e l d i n h o u d e n , h u n d o c h t e r i n h e t g a r e e l te k r i j g e n . V e r d e r a c h t e n o u d e r s h e t o n g e p a s t v o o r n e t t e m e i s j e s o m o p s t r a a t r o n d te h a n g e n o f 's a v o n d s a l l e e n n a a r b u i t e n te gaan.

53

Zij proberen de bewegingsvrijheid v a n h u n dochter zoveel mogelijk

i n te p e r k e n e n h a a r a c t i v i t e i t e n e n s o c i a l e c o n t a c t e n te c o n t r o l e r e n . O n d e r tussen is het toezicht v a n N e d e r l a n d s e ouders z o groot dat zij precies o p de hoogte zijn v a n het d o e n e n laten v a n h u n dochter. D o o r h u n d o c h t e r te b e s c h e r m e n b e p e r k e n d e N e d e r l a n d s e o u d e r s h a a r b e w e g i n g s v r i j h e i d i n de openbaarheid, zij c o m p e n s e r e n d i t d o o r haar b i n n e n s h u i s e e n g r o t e r e v r i j h e i d te g e v e n . I n d i e n o u d e r s h e t z i c h k u n n e n v e r o o r l o v e n , k r i j g e n meisjes een eigen k a m e r e n m o g e n ze 's a v o n d s langer o p b l i j v e n . H u i s e l i j k e h o b b y ' s als l e z e n , n a a i e n , b a k k e n o f het v e r z o r g e n v a n e e n h u i s d i e r w o r d e n g e s t i m u l e e r d . A l s m e i s j e s p e r se w i l l e n d a n s e n , d a n g e v e n ouders de v o o r k e u r aan een dansschool, w a n t daar is meer toezicht d a n i n een discotheek. V r i e n d i n n e n v a n de dochters w o r d e n kritisch beke k e n e n v o l g e n s d e e i g e n m a a t s t a v e n b e o o r d e e l d . Is e e n m e i s j e e e n m a a l g e schikt b e v o n d e n , d a n w o r d t zij o p g e n o m e n i n de huiselijke k r i n g . H e t d o e l v a n d e o u d e r s i s h u n d o c h t e r e e n z o d a n i g v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d s g e v o e l bij 54

te b r e n g e n d a t z i j d e o u d e r l i j k e n o r m e n i n t e r n a l i s e e r t . A l s d e z e n o r m a t i e v e b e p e r k i n g slaagt d a n zijn b e g r e n z i n g en b e p e r k i n g haast o v e r b o d i g g e w o r den. D e ouders uit het o n d e r z o e k v a n D e W a a l w e t e n d o o r h u n indirecte m e t h o d e s d e i n d r u k te w e k k e n d a t h u n t i e n e r d o c h t e r a l l e v r i j h e i d heeft.

73

N e d e r l a n d s e meisjes h e b b e n een ander contact met h u n v a d e r d a n m e t h u n m o e d e r . M e t h u n v a d e r b e s p r e k e n zij v o o r a l z a k e l i j k e o n d e r w e r p e n als s c h o o l v o r d e r i n g e n , huisregels of toekomstplannen.

5 5

G e v o e l s z a k e n als ' v e r

liefdheden, vriendschapsperikelen, onzekerheden, persoonlijke informatie o v e r andere m e n s e n ' zijn meer het terrein v a n de moeder. D e c o m m u n i c a t i e m e t de m o e d e r w o r d t als g e l i j k w a a r d i g e r b e s c h o u w d d a n d i e m e t de v a d e r e n de r o l v a n de m o e d e r als b e m i d d e l a a r s t e r w o r d t b e n a d r u k t .

5 6

In het

o n d e r z o e k v a n D e W a a l h e b b e n v o o r a l de meisjes u i t é é n o u d e r g e z i n n e n een gelijkwaardiger contact met h u n moeder. Zij z o u d e n o o k meer vrijheden k r i j g e n d a n meisjes u i t t w e e - o u d e r g e z i n n e n .

5 7

D e relatie m e t d e m o e d e r krijgt een a n d e r karakter als een meisje i n de p u b e r t e i t k o m t . D e eerste m e n s t r u a t i e of seksuele v o o r l i c h t i n g b r e n g t m o e d e r e n d o c h t e r n a d e r tot e l k a a r . V o l g e n s D e W a a l v r a g e n z o w e l m o e d e r a l s d o c h t e r z i c h af o f z i j a l s o u d e r e n k i n d o f a l s e i k a a r s g e l i j k e n , a l s t w e e v r i e n d i n n e n , m e t elkaar o m g a a n . I n de praktijk gaat de v o o r k e u r u i t naar een soort t u s s e n v o r m , waarbij de m o e d e r z o w e l het v e r t r o u w e n als haar a u t o r i teit b e h o u d t . D e W a a l is v e r s c h i l l e n d e variaties tegen g e k o m e n . S o m m i g e meisjes h e b b e n een goed, m a a r w e i n i g persoonlijk contact m e t h u n m o e d e r , terwijl anderen w e l een persoonlijke b a n d hebben, maar niet over h u n contacten met jongens praten.

58

V e r s c h i l l e n d e N e d e r l a n d s e meisjes z e g g e n

g e e n v e r s c h i l m e t h u n m o e d e r te e r v a r e n e n a l l e s t e g e n h a a r v e r t e l l e n . E r o n t s t a a n p r o b l e m e n a l s e e n d o c h t e r a n d e r e w e n s e n heeft d a n h a a r m o e d e r . O f meisjes n u streng of vrij w o r d e n o p g e v o e d , volgens D e W a a l h e b b e n zij e e n g e m e e n s c h a p p e l i j k p r o b l e e m : h u n o u d e r s b e p a l e n d e g r e n z e n w a a r b i n n e n zij z i c h m o g e n bewegen.

5 9

Ouders proberen h u n dochters zoveel

m o g e l i j k u i t d e o p e n b a a r h e i d te h o u d e n e n h a a r ' i n b e s l o t e n h e i d g r o o t te brengen.'

6 0

Hierbij w i l l e n ouders dat h u n dochter b e g r i p krijgt v o o r h u n

m o t i e v e n en deze zich eigen maakt. H e t openlijk i n verzet k o m e n v a n een meisje l e v e r t niet z o z e e r b o z e , als w e l teleurgestelde o u d e r s o p . S o m m i g e meisjes g e d r a g e n z i c h precies volgens de maatstaven

van hun

ouders,

o m d a t ze dat zelf o o k w e n s e n of o m d a t ze h u n ouders niet teleur w i l l e n stel len. V o o r d e meeste meisjes geldt echter dat ze m e e r w i l l e n d a n o u d e r s h u n toestaan. N a a r m a t e meisjes o u d e r w o r d e n v e r d w i j n e n de ge- e n v e r b o d e n i n h u n o p v o e d i n g steeds m e e r naar de achtergrond. In plaats d a a r v a n k o m t een g e l i j k w a a r d i g e r e n i n t i e m e r contact m e t de ouders, v o o r a l m e t de m o e der.

61

H e t lijkt alsof meisjes m e e r vrijheid krijgen, m a a r de b e t r e k k e l i j k h e i d

e r v a n blijkt als een meisje niet v o l d o e t a a n de v e r w a c h t i n g e n v a n de ouders. D u B o i s - R e y m o n d e.a. h e b b e n j o n g e r e n e n h u n o u d e r s u i t v e r s c h i l l e n d e sociale m i l i e u s onderzocht.

6 2

D e m e e r d e r h e i d v a n de onderzochte jongeren

zegt dat ze o p geen e n k e l terrein met h u n v a d e r of m o e d e r i n conflict k o m e n . 6 3

U i t g e s p l i t s t n a a r g e z i n s t y p e z i j n er e c h t e r r e l a t i e f m e e r b o t s i n g e n i n d e

74

lagere sociale m i l i e u s d a n i n de hogere. O u d e r s uit het lagere m i l i e u h o u d e n vast a a n h u n traditionele regels die niet meer i n de leefwereld v a n de jonger e n v a n t e g e n w o o r d i g l i j k e n te p a s s e n . 6 4 Z i j b l i j k e n d e m e e s t e e i s e n te s t e l l e n o p het terrein v a n fatsoens- e n huiselijke gedragsregels. D a t w i l z e g g e n : o p t i j d t h u i s z i j n , n i e t je e i g e n g a n g g a a n , g e e n d r u g s g e b r u i k e n o f n i e t m e t criminele jongens omgaan. M a a r o o k ten a a n z i e n v a n vrijetijdsbesteding en leeftijdsgenoten, seksualiteit e n r e l a t i e v o r m i n g e r v a r e n autochtone jongeren uit het lagere m i l i e u h u n o u d e r s als strenger d a n d i e u i t de hogere m i l i e u s . H e t grootste v e r s c h i l i n sociale a c h t e r g r o n d doet z i c h v o o r o p het terrein v a n r e l a t i e v o r m i n g e n seksualiteit.

65

Jongeren uit de lage sociale m i l i e u s v o e l e n z i c h meer beperkt

o p dit terrein d a n die u i t hoge milieus. D e N e d e r l a n d s e meisjes uit dit o n d e r z o e k z e g g e n z i c h e c h t e r n i e t s t e r k e r g e c o n t r o l e e r d te v o e l e n d a n j o n gens e n o m die reden spreken de onderzoeksters v a n een v e r s c h u i v i n g v a n macht tussen de seksen.

66

In het licht v a n de bovenstaande b e v i n d i n g e n v a n

D e W a a l lijkt mij d i t w e l een e r g snelle conclusie. D e m i d d e n k l a s s e meisjes uit het o n d e r z o e k v a n D e W a a l b e w e e r d e n w e l degelijk m i n d e r b e w e g i n g s v r i j h e i d te k r i j g e n d a n h u n b r o e r s . H u n o p v o e d i n g w a s e r i m m e r s o p g e r i c h t h e n z o v e e l m o g e l i j k te b e s c h e r m e n e n te b e p e r k e n . V o o r z o v e r jongeren uit een hoger m i l i e u i n conflict k o m e n met h u n o u d e r s , g a a t h e t v o l g e n s D u B o i s - R e y m o n d e.a.

67

v o o r a l over het o n d e r w e r p

o p l e i d i n g . Z i j constateren dat d e i n v l o e d v a n o u d e r s het grootst is o p d i t terr e i n e n het k l e i n s t als het o m vrije tijd e n leeftijdsgenoten gaat. H o g e r o p g e leide o u d e r s oefenen o p h u n k i n d e r e n een z o ' n sterke d r u k u i t o m een d i p l o m a te h a l e n , d a t d i t tot s p a n n i n g e n k a n l e i d e n .

6 8

Conclusie H e t d o e l v a n d i t h o o f d s t u k w a s m e e r i n z i c h t te k r i j g e n i n d e a a r d v a n de s p a n n i n g e n die de M a r o k k a a n s e en T u r k s e geïnterviewde meisjes m e t h u n o u d e r s h e b b e n v o o r d a t zij h u n h u i s de r u g toekeerden. V e r d e r b e n i k n a g e g a a n h o e deze conflicten v e r s c h i l l e n v a n d i e v a n N e d e r l a n d s e meisjes. M a r o k k a a n s e e n T u r k s e o u d e r s definiëren v a n u i t h u n c u l t u r e l e referentiekader de grenzen w a a r b i n n e n h u n adolescente dochter z i c h m a g bewegen. D i t betekent dat een meisje contacten met jongens z o v e e l m o g e l i j k u i t de w e g m o e t g a a n o m h a a r e e r b a a r h e i d te b e h o u d e n . O p h e t p l a t t e l a n d i n M a r o k k o o f T u r k i j e i s d i t i d e a a l g e m a k k e l i j k e r te v e r w e z e n l i j k e n d a n i n e e n stedelijk o m g e v i n g w a a r tienermeisjes naar s c h o o l gaan e n z i c h k u n n e n ontt r e k k e n a a n de o u d e r l i j k e controle. I n N e d e r l a n d is deze o p v o e d i n g d o o r de a n d e r e s o c i a l e e n c u l t u r e l e c o n t e x t n o g m o e i l i j k e r i n d e p r a k t i j k te b r e n g e n .

75

D o c h t e r s g a a n i n N e d e r l a n d v r a a g t e k e n s p l a a t s e n bij d e e i s e n d i e h u n o u d e r s s t e l l e n , z o n d e r o v e r i g e n s d e g r e n z e n v a n h e t t o e l a a t b a r e ter d i s c u s sie te s t e l l e n . Z i j s c h a r e n z i c h a c h t e r h e t b e h o u d v a n m a a g d e l i j k h e i d e n z i j r e a l i s e r e n z i c h m a a r a l te g o e d d a t z i j i n d e h u w e l i j k s n a c h t h u n k u i s h e i d m o e t e n b e w i j z e n . In n a v o l g i n g v a n C o h e n k u n n e n w e constateren dat zij w e l het s y m b o o l v a n m a a g d e l i j k h e i d ondersteunen, m a a r dat zij het niet altijd eens zijn met de betekenis die h u n ouders hieraan toekennen. O u d e r s m a k e n z i c h z o r g e n o v e r d e reputatie v a n meisjes als zij v a n l a n d g e n o t e n v e r n e m e n d a t h u n d o c h t e r m e t e e n j o n g e n i s g e s i g n a l e e r d , ter w i j l het b e t r o k k e n meisje h i e r i n geen gevaar ziet. D e meisjes d i e i n het ge h e i m e e n v r i e n d h e b b e n , z e g g e n g o e d te b e s e f f e n w a t d e g r e n z e n z i j n . Z e b e h o u d e n i n letterlijke z i n h u n m a a g d e n v l i e s , e n z i e n d a a r o m geen k w a a d i n h u n c o n t a c t e n m e t j o n g e n s o f h u n v e r k e r i n g . Z i j p r o b e r e n h u n g e d r a g te l e g i t i m e r e n d o o r n i e t n a a r N e d e r l a n d s e m e i s j e s te v e r w i j z e n , m a a r n a a r d e grotere b e w e g i n g s v r i j h e i d v a n h u n seksegenoten i n de l a n d e n v a n her k o m s t . Z i j w e t e n m a a r a l te g o e d h o e h u n o u d e r s z i c h v e r z e t t e n t e g e n e e n te grote N e d e r l a n d s e i n v l o e d o p h u n d o e n en laten. D e vaders en moeders v a n de wegloopsters kijken o o k anders tegen het s c h o o l b e z o e k v a n meisjes a a n d a n de dochters i n k w e s t i e . O u d e r s laten z i c h v o o r a l l e i d e n d o o r het toekomstperspectief v a n t r o u w e n e n k i n d e r e n krijgen en hechten doorgaans w e i n i g waarde aan een opleiding. E e n goede reputa tie v a n h u n d o c h t e r b e v o r d e r t h a a r k a n s e n o p d e h u w e l i j k s m a r k t e n b e z o r g t de familie v e e l prestige. D e meeste moeders v a n de w e g l o o p s t e r s v i n d e n het v a n z e l f s p r e k e n d dat h u n d o c h t e r h e n i n het h u i s h o u d e n h e l p t e n z i e n het als een goede v o o r b e r e i d i n g o p het h u w e l i j k . E e n o p l e i d i n g achten zij v a n o n dergeschikt belang. D e enkele vaders en moeders uit mijn onderzoek die w e l positief tegenover het o n d e r w i j s staan, h e b b e n echter grote m o e i t e o m h u n d o c h t e r te v e r t r o u w e n . H e t f e i t d a t e e n v a d e r z i j n d o c h t e r d o o r h a a r s c h o o l p a r t i c i p a t i e m i n d e r k a n c o n t r o l e r e n , m a a k t d a t h i j a l g a u w o v e r a l iets 'slechts' achter zoekt. Contacten met landgenoten die over zijn

dochter

r o d d e l e n s p e l e n h i e r i n z e k e r een belangrijke r o l e n versterken het g e v o e l v a n w a n t r o u w e n v a n de vader. De

onderzochte

wegloopsters

hebben

allerlei m o t i e v e n v o o r

hun

s c h o o l b e z o e k e n d e l e n b o v e n g e n o e m d e angst v a n h u n o u d e r s niet. V o o r de é é n i s e e n o p l e i d i n g e e n m o g e l i j k h e i d o m l a t e r m i n d e r a f h a n k e l i j k te w o r d e n v a n h a a r familie, hetgeen o p een lange-termijn-visie wijst. V o o r de a n d e r is v o o r a l het contact o p s c h o o l m e t v r i e n d i n n e n v a n grote betekenis, zij v e r t e g e n w o o r d i g e n meer een korte-termijn-standpunt. O o k geldt het voortzet ten v a n een studie s o m s als een geldige r e d e n o m een h u w e l i j k enige tijd u i t te s t e l l e n . A l l e l e e r p l i c h t i g e w e g l o o p s t e r s g e v e n e r d e v o o r k e u r a a n n a a r s c h o o l te g a a n i n p l a a t s v a n t h u i s te b l i j v e n o m h u n m o e d e r o f s t i e f m o e d e r

76

m e t h e t h u i s h o u d e n te h e l p e n . H e t v o l g e n v a n e e n o p l e i d i n g e n h e t l e v e r e n v a n e e n b i j d r a g e a a n h e t h u i s h o u d e n l e i d e n v a a k tot s p a n n i n g e n t u s s e n e e n (stief)moeder en haar dochter. D e p r o b l e m e n die tussen ouders en dochters r o n d o m de partnerkeuze ontstaan, moeten v o o r a l i n het licht v a n het voorafgaande w o r d e n begrepen. D e v e r s t a n d h o u d i n g tussen o u d e r s en dochters is v a n w e g e b o v e n g e n o e m d e conflicten grotendeels v e r s t o o r d , w a a r d o o r de m e n i n g v a n het meisje niet echt g e h o o r d w o r d t . O u d e r s die erachter zijn g e k o m e n dat h u n dochter een v r i e n d heeft, v r e z e n v o o r h a a r g o e d e n a a m e n p r o b e r e n h a a r z o s n e l m o g e l i j k u i t te h u w e l i j k e n . E e n a n d e r e r e d e n o m w e i n i g r e k e n i n g te h o u d e n m e t de w e n s e n v a n h u n dochter, k a n v o o r t k o m e n uit de d r u k die familieleden i n de l a n d e n v a n h e r k o m s t o p de o u d e r s uitoefenen o m v i a een h u w e l i j k toeg a n g te k r i j g e n tot N e d e r l a n d . S o m m i g e h u w e l i j k s v o o r b e r e i d i n g e n v e r k e r e n n o g i n e e n b e g i n s t a d i u m , m a a r d e d r e i g i n g d i e er v o o r d e d o c h t e r v a n u i t gaat, zet d e v e r h o u d i n g t u s s e n o u d e r s e n d o c h t e r s o n d e r d r u k . H e t meest opvallende onderscheid tussen de M a r o k k a a n s e en T u r k s e w e g l o o p s t e r s betreft

de gezinssituatie. H e t hoge aantal echtscheidingen

e n / o f v e r s t o t i n g e n i n M a r o k k o heeft o o k z i j n w e e r s l a g o p d e N e d e r l a n d s e s i t u a t i e . H e t feit d a t o n d e r T u r k s e g e z i n n e n m i n d e r e c h t s c h e i d i n g e n z i j n d a n o n d e r M a r o k k a a n s e g e z i n n e n is v a n i n v l o e d o p de situatie v a n d e dochters. D e p r o b l e m a t i s c h e v e r h o u d i n g v a n M a r o k k a a n s e meisjes m e t h u n

stief-

m o e d e r w r e e k t z i c h o p allerlei terreinen. Stiefmoeders hechten z o mogelijk m e e r w a a r d e aan de h u l p i n het h u i s h o u d e n v a n h u n stiefdochter d a n de e i g e n m o e d e r s . H o e w e l er niet altijd conflicten zijn tussen d e stiefmoeder e n h a a r stiefdochter, e n er o o k v o o r b e e l d e n zijn v a n een g o e d e v e r s t a n d h o u d i n g , k a n e e n stiefdochter m i n d e r o p steun v a n h a a r stiefmoeder r e k e n e n als zij i n a a n v a r i n g k o m t m e t h a a r v a d e r d a n e e n m e i s j e m e t h a a r e i g e n m o e d e r . H o e v e r h o u d e n de problemen v a n de geïnterviewde M a r o k k a a n s e en T u r k s e w e g l o o p s t e r s z i c h tot d i e v a n meisjes d i e niet w e g g e l o p e n zijn? C o n flicten over o m g a n g met jongens, school en huwelijk k o m e n i n meer M a rokkaanse en Turkse gezinnen voor. T o c h valt onmiddellijk een aantal verschillen o p die specifiek v o o r de geïnterviewde wegloopsters gelden. Bijna alle geïnterviewde meisjes z e g g e n een zeer slechte v e r h o u d i n g m e t h u n v a d e r te h e b b e n . W a n n e e r i n e e n d e r g e l i j k e c o n t e x t e e n m e i s j e r u z i e m e t h a a r v a d e r krijgt, is de k a n s o p escalatie v a n het conflict h e e l groot. O o k d e relatie d i e d e g e n t e r v i e w d e meisjes m e t h u n m o e d e r h e b b e n , is v a a k p r o blematisch. U i t andere studies over M a r o k k a a n s e en Turkse jongeren k o m t juist de goede v e r s t a n d h o u d i n g met de m o e d e r naar v o r e n . Z i j is bijvoorb e e l d d e g e n e d i e h a a r d o c h t e r w a t d e s c h o o l betreft s t i m u l e e r t o f z i j t r e e d t als i n t e r m e d i a i r o p tussen v a d e r e n dochter. D e z e r o l v e r v u l t d e m o e d e r v a n

77

de w e g g e l o p e n meisjes v e e l m i n d e r , v o o r a l als ze een z w a k k e positie ten opzichte v a n haar echtgenoot inneemt. O n d a n k s de grote verschillen tussen enerzijds M a r o k k a a n s e e n T u r k s e m e i s j e s e n a n d e r z i j d s N e d e r l a n d s e m e i s j e s z i j n er w e l d e g e l i j k e n i g e o v e r e e n k o m s t e n te b e s p e u r e n . D e k e r n v a n d e p r o b l e m a t i e k v a n m e i s j e s i n d e puberteit is dat zij o n d e r o u d e r l i j k e controle staan e n o p een aantal terreinen andere w e n s e n hebben d a n h u n ouders. D e Marokkaanse en Turkse ouders v e r t e g e n w o o r d i g e n , e v e n a l s d e N e d e r l a n d s e o u d e r s , bij d e o p v o e d i n g v a n dochters een z o g e n a a m d lange-termijn-standpunt, dat w i l z e g g e n dat zij z i c h v o o r a l d o o r het b e l a n g v a n de toekomst v a n h u n dochter laten leiden. A l l e o u d e r s p r o b e r e n h u n d o c h t e r z o v e e l m o g e l i j k te b e s c h e r m e n e n h e t h u w e l i j k is v o o r h e n e e n v a n z e l f s p r e k e n d e z a a k . H e t v e r s c h i l is d a t bij het perspectief v a n de N e d e r l a n d s e o u d e r s steevast een goede o p l e i d i n g v o o r h u n dochter hoort. H i e r a a n moet w e l toegevoegd w o r d e n dat hoger opge leide o u d e r s hogere aspiraties h e b b e n d a n lager o p g e l e i d e o u d e r s , e n zij hierover vaker spanningen met h u n kinderen hebben. V e r d e r treden N e d e r l a n d s e m e i s j e s o p l a t e r e leeftijd i n h e t h u w e l i j k d a n d e T u r k s e e n M a r o k k a a n s e meisjes. D e o m g a n g met jongens treedt i n de v e r h a l e n v a n

bovengenoemde

groepen zeer nadrukkelijk naar voren. Niet alleen M a r o k k a a n s e en Turkse ouders, maar ook N e d e r l a n d s e ouders m a k e n zich zorgen over de reputatie v a n h u n dochter. V o o r N e d e r l a n d s e meisjes geldt e v e n w e l geen m a a g d e l i j k h e i d s i d e a a l e n h u n o u d e r s accepteren dat seksualiteit o n d e r d e e l is ge w o r d e n v a n de adolescentiefase. N i e t t e m i n m o e t e n meisjes o p p a s s e n v o o r a l te v r i j b l i j v e n d e c o n t a c t e n m e t j o n g e n s . A l l e e n i n e e n v a s t e r e l a t i e k u n n e n z i j h u n reputatie veilig stellen. M a r o k k a a n s e en T u r k s e ouders, v o o r a l de v a ders d i e recentelijk r e l i g i e u z e r zijn g e w o r d e n , definiëren deze g r e n z e n veel s c h e r p e r d a n N e d e r l a n d s e o u d e r s . D e l a a t s t e n w e t e n d e z e b e t e r te v e r b l o e m e n , z o a l s u i t het o n d e r z o e k v a n D e W a a l blijkt. D e v e r h o u d i n g t u s s e n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e o u d e r s e n d o c h t e r s staat m e e r o n d e r d r u k d a n d i e tussen N e d e r l a n d s e generaties. A l s reactie o p de omringende Nederlandse o m g e v i n g gaan Marokkaanse en Turkse ouders h u n eigen culturele noties extra onderstrepen. H e t b e h o u d v a n maagdelijk h e i d v a n d e d o c h t e r v o o r h e t h u w e l i j k , d a t v e r b o n d e n i s m e t d e eer v a n d e familie, krijgt i n deze context steeds m e e r de n a d r u k . H e t terrein v a n s e k s u aliteit v o r m t de etnische grens tussen M a r o k k a a n s e / T u r k s e ouders e n N e derlandse ouders.

78

4

Han delingsal terna tieven

S

anna: 'Ik b e n thuis w e g g e l o p e n o m d a t i k w e r d m i s h a n d e l d . Ik

moest het h u i s h o u d e n doen, i k m o c h t niet naar b u i t e n , i k haal

d e a l t i j d s l e c h t e cijfers o p s c h o o l . I k k o n m e t h u i s g e w o o n n i e t c o n centreren o p m i j n h u i s w e r k . A l s i k aan het leren w a s d a n k w a m mijn vader en zei dat i k de k o r a n moest lezen. N o u , toen ben i k uit huis weggelopen/ I n het v o r i g e h o o f d s t u k h e b i k l a t e n z i e n w e l k e s p a n n i n g e n er t u s s e n de M a r o k k a a n s e en Turkse ouders en dochters k u n n e n ontstaan en hoe ver s c h i l l e n d alle b e t r o k k e n e n b e p a a l d e situaties definiëren. D e conflicten c o n centreren z i c h v o o r a l r o n d o m het eerbare g e d r a g v a n meisjes e n de m a t e v a n b e w e g i n g s v r i j h e i d d i e h u n g e g u n d is. O u d e r s h e b b e n een a n d e r e definitie v a n de situatie d a n h u n dochters en beide partijen proberen h u n visie o p de w e r k e l i j k h e i d t o t g e l d i n g te b r e n g e n . D e r e l a t i e v e m a c h t s p o s i t i e v a n d e b e t r o k k e n e n e n d e h u l p b r o n n e n die zij k u n n e n g e b r u i k e n , b e p a l e n grotendeels de uitkomst v a n deze spanningen.

1

Formeel hebben ouders, met name

de

v a d e r s , h e t v o o r h e t z e g g e n e n d i e n e n d o c h t e r s h u n te g e h o o r z a m e n . D i t i s o o k het b e e l d dat i n de literatuur naar v o r e n k o m t , meisjes zijn meer d a n j o n g e n s g e n e i g d c o n f l i c t e n te v e r m i j d e n e n z i c h n a a r d e w e n s e n v a n o u d e r s te v o e g e n .

2

Z i j m o e t e n niet als passieve slachtoffers w o r d e n g e z i e n , w a n t

zoals u i t het h o o f d s t u k o v e r de l a n d e n v a n h e r k o m s t bleek, zij zijn l a n g niet z o m a c h t e l o o s a l s o p h e t e e r s t e g e z i c h t l i j k t . D o o r te d r e i g e n z i c h s c h a a m t e v o l te g e d r a g e n k u n n e n z i j t r a c h t e n h u n o u d e r s o n d e r d r u k te z e t t e n o m r e k e n i n g te h o u d e n m e t h u n m e n i n g o v e r e e n t o e k o m s t i g e h u w e l i j k s p a r t ner. O o k de hogere d e e l n a m e aan het voortgezet o n d e r w i j s v a n meisjes i n de s t e d e n heeft h u n m e e r b e w e g i n g s v r i j h e i d g e g e v e n . I n de literatuur o v e r generatieconflicten w o r d e n v e r s c h i l l e n d e strategie ë n b e s c h r e v e n d i e j o n g e r e n k u n n e n t o e p a s s e n o m tot e e n o p l o s s i n g v a n h u n p r o b l e m e n te k o m e n . D e z e v a r i ë r e n v a n g e h o o r z a m e n , o n t d u i k e n v a n d e

79

3

regels, tot i n v e r z e t k o m e n . Ik h e b d e z e m e t h o d e n als v o l g t o p m i j n o n d e r z o e k toegepast. H e t i n s t e m m e n v a n een meisje met een h u w e l i j k k a n een v o o r b e e l d zijn v a n g e h o o r z a m e n , maar het k a n o o k een legitieme m a n i e r z i j n o m a a n h e t v a d e r l i j k g e z a g te o n t k o m e n . H e t o n t d u i k e n v a n d e r e g e l s v i a heimelijk gedrag k o m t v o o r onder schoolmeisjes i n M a r o k k o en Turkije. In hoeverre d o e n de wegloopsters uit mijn o n d e r z o e k dat ook? D i e g e n e n die deze w e g niet w i l l e n b e w a n d e l e n , proberen d o o r met h u n v a d e r of m o e d e r te p r a t e n o f te o n d e r h a n d e l e n t o t e e n g e m e e n s c h a p p e l i j k e d e f i n i t i e v a n d e 4

s i t u a t i e te k o m e n . A l s e e n d o c h t e r n i e t m e t h a a r o u d e r s t o t e e n v e r g e l i j k k o m t , k a n z i j d e eer v a n d e f a m i l i e i n h e t c o n f l i c t i n z e t t e n . M e i s j e s i n T u r k i j e die niet met de jongen v a n h u n keuze m o g e n trouwen, k u n n e n zich laten s c h a k e n o f k u n n e n b e s l u i t e n m e t h u n v r i e n d w e g te l o p e n . D e v r a a g is w e l k e strategieën de meisjes u i t m i j n o n d e r z o e k h e b b e n toegepast, v o o r d a t zij het meest v e r s t r e k k e n d e alternatief v a n w e g l o p e n k o z e n . H u n ouders w a r e n i n de l a n d e n v a n herkomst g e w e n d o m p r o b l e m e n binn e n d e f a m i l i e k r i n g o p te l o s s e n . H e t v e r b l i j f i n N e d e r l a n d heeft d e z e m a n i e r v a n c o n f l i c t o p l o s s e n v e r a n d e r d , w a n t er b e v i n d e n z i c h h i e r g e e n of slechts e n k e l e f a m i l i e l e d e n d i e h u l p k u n n e n b i e d e n bij s p a n n i n g e n . W e l i s e e n uitgebreid N e d e r l a n d s hulpverleningsnetwerk beschikbaar dat M a r o k k a a n se e n T u r k s e m e i s j e s v e r s c h i l l e n d e h a n d e l i n g s a l t e r n a t i e v e n b i e d t bij h u n p r o b l e m e n . H o e beïnvloedt deze n i e u w e sociale en culturele context de verh o u d i n g e n tussen de M a r o k k a a n s e en Turkse respondenten en h u n ouders? W a n n e e r b e s l u i t e n m e i s j e s v a n h u i s w e g te l o p e n ? W e l k e m e t h o d e n h a n t e r e n N e d e r l a n d s e m e i s j e s o m d e o u d e r l i j k e r e g e l s te o n t d u i k e n e n i n h o e v e r re k o m e n deze o v e r e e n d i e v a n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e w e g l o o p s t e r s .

S t r a t e g i e ë n v ó ó r het w e g l o p e n O v e r w e l k e h a n d e l i n g s a l t e r n a t i e v e n b e s c h i k k e n meisjes b i n n e n de c o n t e x t v a n d e f a m i l i e o m o p l o s s i n g e n te v i n d e n v o o r h u n p r o b l e m e n ? H o e h e b b e n ouders hierop gereageerd? O p g r o n d v a n bovengenoemde

strategieën

e n m i j n o n d e r z o e k s g e g e v e n s k o m i k tot de v o l g e n d e opties: g e h o o r z a m e n , heimelijk gedrag, praten of onderhandelen en h u l p vragen aan anderen. D e c o n f l i c t e n v a n m e i s j e s m e t h u n o u d e r s s p e l e n z i c h g r o t e n d e e l s af r o n d o m o n d e r w e r p e n als het h u w e l i j k e n de school. Ik z a l n a g a a n w e l k e m e t h o d e n meisjes h e b b e n toegepast e n waartoe deze h e b b e n geleid.

80

Marokkaanse meisjes A a n v a n k e l i j k p r o b e r e n m e i s j e s eerst e e n o p l o s s i n g v o o r h u n p r o b l e m e n te z o e k e n b i n n e n d e g r e n z e n v a n h e t t o e l a a t b a r e d o o r h u n v a d e r te gehoor zamen. E e n h u w e l i j k k a n e e n m a n i e r z i j n o m a a n h e t v a d e r l i j k g e z a g te o n t k o m e n . M i r i y a m , d i e i n h e t g e h e i m v e r k e r i n g heeft, k r e e g v a n h a a r z u s t e r ook deze raad. M i r i y a m : ' M i j n zuster en haar m a n zijn erg m o d e r n . Z e doet g e w o o n w a t ze w i l , ze gaat naar haar w e r k e n doet allerlei d i n g e n die zij l e u k v i n d t . A l s ze bij m i j n o u d e r s o p v i s i t e is, d a n doet z e net alsof z e i s l a m i t i s c h is e n i n h a a r e i g e n l e v e n is ze h e e l anders. G e w o o n d u b b e l . Z i j v i n d t dat h e e l m a k k e l i j k . Z e z e g t t e g e n m i j : " Z o m o e t jij d a t o o k d o e n . G a t r o u w e n e n l e i d e e n d u b b e l l e v e n , a n d e r s r e d je h e t n i e t . ' " N a d a t d e o u d e r s v a n M i r i y a m o n t d e k t h e b b e n d a t z e e e n v r i e n d heeft, p r o b e e r t z e e e n g e a c c e p t e e r d e o p l o s s i n g te v i n d e n d o o r h a a r v r i e n d h a a r t e n h u w e l i j k te l a t e n v r a g e n . H a a r o u d e r s w i j z e n d i t h u w e l i j k s v e r z o e k e c h t e r af, o m d a t zij h u n dochter a l a a n een neef i n M a r o k k o h e b b e n u i t g e h u w e l i j k t . H a a r o u d e r s d w i n g e n h a a r t h u i s te b l i j v e n e n M i r i y a m r e s t g e e n a n d e r e m o g e l i j k h e i d d a n h i e r i n te b e r u s t e n . M i r i y a m : ' O m d a t i k v e r l o o f d w a s , m o e s t i k m e als een v o o r b e e l d i g e b r u i d g e d r a gen, zoals een hoofddoek en al die dingen. G e w o o n thuis zitten, meer niet, i k m o c h t niet m e e r naar buiten. H e t w a s net een soort gevangenis.' Slechts enkele meisjes u i t m i j n o n d e r z o e k h e b b e n g e p r o b e e r d d o o r m i d d e l v a n e e n h u w e l i j k a a n d e o u d e r l i j k e c o n t r o l e te o n t k o m e n . V o o r m e i s j e s d i e n o g leerplichtig zijn, is een h u w e l i j k geen reële optie. Z i j g a a n naar s c h o o l w a a r z e d e g e l e g e n h e i d h e b b e n h u n v r i e n d i n n e n te o n t m o e t e n . V o o r d e meesten g e l d t dat zij n a s c h o o l rechtstreeks n a a r h u i s m o e t e n k o m e n , w a n t e e n n e t m e i s j e h o o r t n i e t d o e l l o o s o v e r s t r a a t te l o p e n . D o o r d e s t r a t e g i e v a n heimelijke gedrag v e r g r o t e n m e i s j e s h u n b e w e gingsvrijheid. Z i j g e v e n a a n h u n ouders andere lesroosters d o o r , z o d a t zij n a schooltijd m e t andere meisjes e n soms o o k m e t jongens o m k u n n e n gaan. Z i j b e z o e k e n h e t v e r b o d e n c l u b h u i s o f zij g a a n d e s t a d i n . D e m e i s j e s d i e b u i t e n s h u i s e e n h o o f d d o e k m o e t e n d r a g e n , d o e n d e z e o p s c h o o l af. S o m s i s d e moeder h i e r v a n op de hoogte. Z o raadde de moeder v a n Sanna haar aan o m o n d e r h e t t o e z i e n d o o g v a n h u n v a d e r e e n h o o f d d o e k te d r a g e n . A l s z e e e n m a a l uit het zicht w a r e n , m o c h t ze de h o o f d d o e k v a n h u n m o e d e r afdoen. Meisjes d i e d o o r h u n v a d e r h e e l k o r t w o r d e n g e h o u d e n , m o g e n s o m s als h u n v a d e r niet thuis is, v a n h u n m o e d e r of stiefmoeder een v r i e n d i n u i t n o -


d i g e n of d e d e u r uit. D e c o n f l i c t e n k o m e n als ze o p h e t e r d a a d betrapt w o r d e n , z o a l s b i j v o o r b e e l d bij L o u i z a , K e n z a e n N a d i a . L o u i z a v e r t e l t d a t h a a r m o e d e r s o m s p r o b e e r d e te b e m i d d e l e n t u s s e n haar en haar vader. Z e zei dan, 'rustig, rustig n o u maar.' M a a r tegen L o u i z a reageerde zij k w a a d : ' " Z i e je n u w a t e r a l l e m a a l v a n k o m t d o o r j o u w p r o b l e m e n ? " Z e b e s c h e r m d e m e n i e t echt. Z e v e r t e l d e g e w o o n a l l e s a a n m i j n v a d e r . S o m s d a c h t i k , k a n je je m o n d n i e t h o u d e n ? W a n t d a a r k w a m e n d e r u z i e s v a n d a a n . D a a r o m v e r t e l d e i k h a a r n o o i t iets. [...] I k w e r d v a a k g e s l a g e n , o o k d o o r m i j n m o e d e r . D e k l a p p e n d i e m i j n broertje heeft g e k r e g e n z i j n niets v e r g e l e k e n m e t d i e i k h e b g e k r e g e n . O p het laatst h u i l d e i k niet m e e r o m de k l a p p e n d i e i k kreeg. Ik dacht als i k g a h u i l e n d a n v o e l e n z i j z i c h h o o g . A l s m i j n v a d e r m i j e e n g r o t e m o n d gaf, d a n k e e k i k h e m a a n z o v a n : s t i k m a a r , je b e n t t o c h n i e t s v o o r m i j . ' A l s e e n meisje m e t e e n j o n g e n is g e s i g n a l e e r d d a n hoeft zij echter niet o p d e s t e u n v a n h a a r m o e d e r te r e k e n e n . Z i j z a l a l s e e r s t e h a a r d o c h t e r t e r v e r a n t w o o r d i n g r o e p e n e n h a a r e v e n t u e e l straffen e n eventueel h a a r

echtgenoot

op de hoogte brengen. D i e g e n e n die naar eigen zeggen meer vrijheid hebben, zijn expliciet t e g e n d a t ' s t i e k e m e g e d o e . ' S o m m i g e n d o e n z o m i n m o g e l i j k iets i n h e t g e h e i m , niet zozeer uit innerlijke o v e r t u i g i n g , m a a r v a n w e g e de grote socia le controle i n de eigen gemeenschap. K e n z a w o o n t b i j v o o r b e e l d i n een k l e i ne gemeente w a a r volgens haar alle M a r o k k a n e n elkaar kennen: ' A l s i k i n de stad l o o p , d a n spreekt een kennis v a n mijn vader mij w e l eens aan. A l s i k n i k s z e g , d a n schelden ze m e meteen v o o r hoer u i t e n gaan ze met mijn vader over mij praten.' O p m i j n v r a a g o f z e o o k f a m i l i e i n h a a r w o o n p l a a t s heeft w o n e n , a n t w o o r d t ze: ' G e l u k k i g niet.' Z e gaat o o k bij v o o r k e u r m e t N e d e r l a n d s e meisjes o m . ' M a r o k k a a n s e m e i s j e s z i j n n i e t te v e r t r o u w e n , ' a l d u s K e n z a . ' Z e v e r t e l l e n alles d o o r e n ze z e g g e n n o o i t w a t ze d e n k e n . ' E e n andere r e d e n v o o r m e i s jes o m n i e t s i n h e t v e r b o r g e n te d o e n i s , o m d a t z e b a n g z i j n

bepaalde

v e r w o r v e n h e d e n te v e r l i e z e n . E e n v o o r b e e l d i s N a d i a : 'Ik w i l d e het v e r t r o u w e n v a n m i j n v a d e r niet beschamen. Ik w a s w a t dat betreft een o e n i n d i e d i n g e n . A l s i k z i e w a t andere M a r o k k a a n s e m e i s jes a l l e m a a l d u r v e n . E e n v r i e n d i n v a n m i j z e i s o m s d a t z e b i j e e n v r i e n d i n bleef s l a p e n e n d a n g i n g z e naar haar v r i e n d . N o u , i k d u r f d e niet eens m e e r d a n d r i e u u r w e g te b l i j v e n , t e r w i j l h e t m i s s c h i e n b e s t s t i e k e m h a d g e k u n d , m a a r i k zat d a n helemaal niet gemakkelijk. D e school w a s v o o r


mij heel belangrijk e n i k w i s t dat als i k een misstap d e e d dat i k v a n school moest. E n dat ze mij voortaan z o u d e n w a n t r o u w e n , dat d e d e n ze toch al, maar d a n z o u d e n ze het bewijs hebben. M i j n ouders hebben ook c o n s t a n t n a a r b e w i j z e n g e z o c h t o m m i j te s n a p p e n / I n p l a a t s v a n h e i m e l i j k g e d r a g p r o b e r e n s o m m i g e m e i s j e s o o k d o o r praten en onderhandelen h u n o u d e r s te o v e r t u i g e n v a n h u n d e f i n i t i e v a n d e s i t u a t i e . N a d i a heeft d e z e s t r a t e g i e m o e t e n t o e p a s s e n o m v a n h a a r o u d e r s t o e s t e m m i n g te k r i j g e n o m d o o r te l e r e n . N a d i a : ' V a n a f d e d e r d e k l a s heeft h e t m e e l k e k e e r p i j n e n m o e i t e e n v e e l s t r i j d g e k o s t o m d i e s c h o o l a f te m a k e n . W a n t e l k j a a r w a s te v e e l v o o r m i j n ouders.[...] M e e s t a l k r e e g i k bij m i j n v a d e r n a l a n g p r a t e n e n z e u r e n n o g w e l w a t v o o r elkaar, m a a r d a n d e e d m i j n m o e d e r h e t teniet. Z o v a n : " B e n jij n o u e e n v e n t , jij b r e n g t h a a r o p h e t s l e c h t e p a d . " M i j n m o e d e r w e r k t e mij o p d a t front v a n alle k a n t e n tegen.' Z i j blijft e e n m o e i z a m e v e r h o u d i n g m e t h a a r o u d e r s h o u d e n , w a a r d o o r z i j o p andere terreinen w e l o p e n kaart met haar ouders moet spelen. Z o a l s g e z e g d k u n n e n meisjes i n het l a n d v a n h e r k o m s t als zij conflicten m e t h u n v a d e r h e b b e n hulp vragen van anderen, m e e s t a l e e n h u n g u n s t i g g e z i n d 5

f a m i l i e l i d . D e g e z i n s p r o b l e m e n blijven b i n n e n s k a m e r s e n e e n familie hoeft n a a r b u i t e n t o e g e e n g e z i c h t s v e r l i e s te l i j d e n . D o o r d e m i g r a t i e n a a r N e d e r l a n d is deze manier v a n h u l p verlenen v a n karakter veranderd,

er w o n e n

i m m e r s w e i n i g of soms helemaal geen familieleden v a n de ouders v a n de o n d e r z o c h t e meisjes i n N e d e r l a n d . M a a r o o k a l z o u d e n z e er w e l zijn, d a n n o g b e w e r e n d e meesten dat ze zelf niet g a u w een beroep o p h e n z o u d e n d o e n als z e p r o b l e m e n z o u d e n hebben. E e n tienermeisje dat naar eigen z e g gen ' z o m a a r afgeranseld' w e r d , zegt: 'Nee, m i j n o o m k a n niets doen, w e l v o o r zijn eigen k i n d e r e n , m a a r niet v o o r ons. M i j n v a d e r z o u zeggen, het zijn mijn kinderen.' L o u i z a v e r m o e d t d a t haar v a d e r het als v e r r a a d z o u z i e n als z e d e familie bij de gezinsproblemen z o u betrekken. ' M i j n v a d e r is h e e l agressief. H i j v i n d t d a t belachelijk. N i e m a n d m a g z i c h e r m e e b e m o e i e n , z e l f s m i j n o o m n i e t . O o k je o m a n i e t , d a t w a s g e w o o n s c h a n d e a l s je d a t t e g e n je o m a g i n g v e r t e l l e n . D a t k o n g e w o o n niet.' A n d e r e n d e n k e n dat z e n o g e e n k l a p toe k u n n e n krijgen, als z e a a n e e n tante z o u d e n vertellen dat ze thuis geslagen w e r d e n . Meisjes v e r w a c h t e n geen


s t e u n v a n h u n t a n t e s o f o o m s , z i j g a a n er v a n u i t d a t d i e d e k a n t v a n h u n o u d e r s k i e z e n . Z i j z o e k e n eerder s t e u n bij b u i t e n s t a a n d e r s z o a l s l e r a r e n v a n school of maatschappelijk werkers. Tien v a n de achtentwintig respondenten h e b b e n dat gedaan. Ik z a l n u i n g a a n o p de e r v a r i n g e n die N a d i a , H a m i d a e n H a b i b a h a d d e n m e t b u i t e n s t a a n d e r s . N a d i a heeft er h a r d v o o r m o e t e n k n o k k e n o m h a a r m i d d e l b a r e s c h o o l af te r o n d e n : ' D e s c h o o l heeft m e h i e r b i j g e s t i m u l e e r d e n g e s t e u n d . E n d a a r o m k o n i k die school afmaken. D e school en o o k de mensen o m m e heen hebben daar

een heel grote

rol i n gespeeld en daardoor

k o n ik ook

een

v e r v o l g o p l e i d i n g v o l g e n . W a n t m i j n o u d e r s v o e l d e n daar a b s o l u u t niets v o o r . Z e b e s p e e l d e n m i j n v a d e r z o v a n : dat hij een g o e d v o o r b e e l d w a s v o o r d e M a r o k k a a n s e g e m e e n s c h a p , o m d a t hij zijn d o c h t e r s d e k a n s gaf om

d o o r te l e r e n e n t o e n k o n h i j e i g e n l i j k a l n i e t m e e r w e i g e r e n . [...]

T h u i s m o c h t i k alles o p k n a p p e n , m a a r w a t m i j n l e v e n betrof m o c h t i k h e l e m a a l niets. Z i j beslisten v o o r mij naar w e l k e s c h o o l i k g i n g , w a a r i k stage m o e s t l o p e n , z e beslisten alles v o o r m e . M i j n v a d e r v o n d f i n a n ciële d i n g e n n o g a l belangrijk. H i j w i s t hoe hoger de o p l e i d i n g hoe meer i k z o u v e r d i e n e n . A l l e s h a d hij i n h a n d e n , alles v a n m i j n

studiebeurs

moest o p zijn rekening.' H o e w e l N a d i a ' s v a d e r d e o n b e t w i s t e a u t o r i t e i t i s , heeft z i j m e t d e h u l p v a n a n d e r e n h a a r v a d e r k u n n e n b e w e g e n h a a r d o o r te l a t e n l e r e n . D e t e g e n stelling tussen N a d i a ' s centrale r o l i n het g e z i n e n haar formele onderge s c h i k t e p o s i t i e w e r d s t e e d s m o e i l i j k e r te h a n d h a v e n . N a d i a : 'Ik b e n toen twee jaar geleden ziek geweest, m i j n k l a c h t e n w a r e n p s y chisch. Ik b e n d o o r artsen naar het maatschappelijk w e r k d o o r v e r w e z e n en daar heb i k gesprekken gehad.' N a d i a h a d w e l i s w a a r v e r t e l d t e g e n s t i e k e m g e d r a g te z i j n , m a a r d e b e z o e k e n aan het maatschappelijk w e r k h i e l d ze w e l verborgen v o o r haar ouders. N a d i a : ' M i j n ouders z o u d e n dat heel bedreigend g e v o n d e n hebben, w a n t h e t m a a t s c h a p p e l i j k w e r k l a a t je v a n h u i s w e g l o p e n . ' T i j d e n s d e z e g e s p r e k k e n l e e r t z e o v e r h a a r p r o b l e m e n te p r a t e n e n v o e l t z e z i c h s t e r k e r o m t h u i s m e e r v o o r z i c h z e l f o p te k o m e n . N a d i a : ' N a d i e g e s p r e k k e n g i n g i k m e z e l f s t e e d s m e e r v e r w e r e n , t e r w i j l i k eerst alles m a a r slikte v o o r de lieve vrede. Bijvoorbeeld bepaalde d i n g e n die v o o r mij belangrijk waren, die deed i k d a n gewoon. D a n zei ik: i k ga d a a r e n d a a r n a a r toe. D a n z e i d e n z e , d a t m a g je n i e t . I k z e i d a n : h e t w a s geen v r a a g , het w a s een m e d e d e l i n g . Z e w e r d e n d a n w e l k w a a d , m a a r i k w i s t dat ze niets tegen m e k o n d e n b e g i n n e n . Agressie, i n de v o r m v a n


m i s h a n d e l e n , dat d u r f d e m i j n v a d e r niet, w a n t hij w i s t dat i k d a t niet meer z o u p i k k e n . Ik d e n k dat ze n a zijn gaan d e n k e n e n het gevoel h a d d e n v a n g e e n g r e e p o p m e te h e b b e n . A g r e s s i e w a s e r w e l z o a l s s c h e l d e n e n d r e i g e n , m a a r m e e c h t a a n r a k e n d a t d e e d hij n i e t / B i j m e e r o u d e r s i s e e n l e r a a r v a n s c h o o l o p b e z o e k g e w e e s t o m te v r a g e n o f h u n dochter de studie m o c h t voortzetten. E e n v o o r b e e l d is H a m i d a : 'Ik w o u toch proberen of de directeur mijn vader k o n overtuigen v a n w a t w è l g o e d is v o o r m e . D a t v r o u w e n w e l s c h o o l m o e t e n h e b b e n e n z o . D a t is toen niet gelukt.' N a d a t H a m i d a n i e t m e e r n a a r s c h o o l m o c h t , heeft z e b u i t e n m e d e w e t e n v a n haar o u d e r s contact met de directeur v a n haar vroegere s c h o o l g e h o u d e n . M e e r meisjes vertellen dat ze een z o d a n i g g o e d contact met de leerkrachten o p s c h o o l h a d d e n , d a t z i j n a e n i g e a a r z e l i n g h u n iets o v e r h u n s i t u a t i e t h u i s v e r t e l d e n . Z i j w e t e n dat h u n o u d e r s er o p t e g e n z i j n dat zij d e v u i l e w a s b u i t e n h a n g e n , d a a r b i j w i l l e n z i j h u n o u d e r s n i e t a l te v e e l a f v a l l e n . Z i j p r o b e r e n d e z e c o n t a c t e n d a a r o m v o o r h u n o u d e r s v e r b o r g e n te h o u d e n . H a b i b a zit o p het v o o r b e r e i d e n d beroepsonderwijs e n zegt: ' D e d i r e c t e u r heeft e e n k e e r t e g e n m i j n v a d e r g e z e g d d a t i k n i e t g o e d o p het b o r d k o n zien. Ik h a d een bril n o d i g , m a a r mijn v a d e r w i l d e h e m eerst niet betalen.' I n het d o s s i e r v a n H a b i b a h e b i k g e l e z e n d a t d e s c h o o l contact heeft g e z o c h t m e t e e n h u l p v e r l e n i n g s i n s t a n t i e , o m d a t H a b i b a er v e r w a a r l o o s d u i t z a g e n v a n w e g e de v e r w o n d i n g e n aan haar arm. In mijn gesprek met H a b i b a vertelde ze over haar vader: ' H i j k o c h t n o o i t k l e r e n v o o r m i j . E n als hij ze kocht, d a n w a s het t w e e d e h a n d s r o t z o o i en moesten w e ze thuis strijken. M i j n v a d e r k o c h t o o k m i j n o n d e r b r o e k e n e n als hij t h u i s k w a m z e i hij tegen m i j n stiefmoeder: geef er o o k m a a r é é n a a n d i e hoer. I k z e i : trek ze z e l f m a a r a a n . I n M a r o k k o h e b i k g e l d g e k r e g e n e n h e b i k z e l f o n d e r b r o e k e n g e k o c h t . [...] O p school h a d i k contact met R i a , de maatschappelijk werkster. Ik vert e l h a a r a l t i j d a l l e s . Z e h a d g e z e g d , je m o e t m e b e l l e n a l s je v a d e r je iets doet.' H o e w e l H a b i b a heel redelijk met haar stiefmoeder k a n opschieten, helpt zij h a a r niet als H a b i b a geslagen w o r d t . H a b i b a : ' M a a r als hij h a é r k i n d e r e n s l a a t d a n d o e t z e w e l w a t . M i j n v a d e r heeft e e n s t e g e n h a a r g e z e g d : " I k h a d h a a r b i j n a d o o d g e m a a k t , w a a r o m h e b je h a a r n i e t g e h o l p e n ? ' " V o l g e n s H a b i b a k a n de maatschappelijk werkster v a n school haar v a d e r niet tegen-


h o u d e n : ' O o k a l z o u hij z e g g e n " i k d o e het niet meer." H i j zegt: het zijn m i j n k i n d e r e n , a l w i l i k ze d o o d m a k e n het gaat n i e m a n d w a t aan. H i j is v o o r nie m a n d bang, voor niemand.'

Turkse meisjes E v e n a l s de M a r o k k a a n s e meisjes passen h u n T u r k s e seksegenoten v e r s c h i l l e n d e s t r a t e g i e ë n t o e o m m e t d e s p a n n i n g e n e n c o n f l i c t e n o m te g a a n . Ik beschrijf de ervaringen v a n Esra, v a n L e y l a met haar v r i e n d en v a n Nilüfer d i e tegen haar z i n m e t haar neef m o e t t r o u w e n . T e n slotte k o m e n Y a s e m i n e n N u r a a n b o d die naar eigen z e g g e n relatief veel v r i j h e i d hebben, m a a r d i e d e s o n d a n k s niet m e t h u n v a d e r tot een g e m e e n s c h a p p e l i j k e d e f i n i tie v a n d e situatie k u n n e n k o m e n . Bij E s r a t h u i s h e b b e n h a a r o u d e r s v e e l r u z i e m e t e l k a a r e n slaat h a a r v a d e r haar m o e d e r e n de k i n d e r e n . E s r a reageert o p deze conflicten d o o r u i t e r l i j k te gehoorzamen e n n o o i t iets t e g e n h a a r v a d e r t e r u g te z e g g e n . O v e rigens krijgt ze v o o r deze h o u d i n g vervolgens weer 'een p a k slaag.' Esra zegt dat ze a l v a n a f haar tiende jaar b a n g is v o o r haar vader: ' H i j hoeft m a a r z o te d o e n m e t z i j n a r m e n i k d e n k g e l i j k d a t h i j g a a t s l a a n . ' E e n a n d e r e r e a c t i e i s te g a a n h u i l e n n o g v o o r d a t h a a r v a d e r h a a r heeft a a n g e r a a k t , w a t h a a r vader o p n i e u w k w a a d maakt. H a a r zuster maakt w e l openlijk ruzie met haar vader. Esra: ' Z e gaat g e w o o n tegenover m i j n v a d e r e n zegt, i k ga n u m e t je b e k v e c h t e n , m a a r je h o e f t n i e t g e l i j k k w a a d te w o r d e n . ' H a a r m o e d e r m e r k t o o k dat ze de greep o p haar k i n d e r e n kwijtraakt en beklaagt z i c h v o l gens E s r a erover dat haar k i n d e r e n t e g e n w o o r d i g alles z o g o e d w e t e n . ' Z e z i j n t e g e n o n s . Z e z i j n i n E u r o p a o p g e g r o e i d . A l s w i j iets z e g g e n , z e g g e n z e iets t e r u g . W a t m o e t i k d o e n ? ' S i n d s d e o u d e r s v a n L e y l a h e b b e n o n t d e k t dat zij i n het g e h e i m v e r k e r i n g heeft, z i j n er p r o b l e m e n . H a a r v a d e r heeft L e y l a v o o r s t r a f n a a r T u r k i j e gestuurd i n de h o o p dat zij de jongen z o u vergeten. A l s L e y l a w e e r i n N e d e r l a n d t e r u g is, k o m t ze h e m o p s c h o o l vrij snel tegen: ' M i j n v r i e n d z e i : jij m o e t m i j k i e z e n . T o e n i k t h u i s k w a m z e i d e n z e : n e e , je m o e t d i e j o n g e n v e r g e t e n . K o m i k w e e r bij m i j n v r i e n d : jij m o e t m i j k i e z e n . I k w e r d e r g e w o o n g e k v a n . [...] I k z e i : je w e e t t o c h w a t d e p r o b l e m e n z i j n . M a a r h i j z e i i e d e r e k e e r : i k l a a t je t o c h n i e t l o s . S o m s b e d r e i g d e h i j m e e n z e i h i j : a l s je m e t e e n a n d e r gaat, d a n v e r m o o r d i k h e m . I k w e e t n i e t o f h i j d a t m e e n d e . I k z e i t e g e n h e m : je m o e t m i j m e t r u s t l a t e n e n o p r o t t e n , w a n t i k w a s n a d e v a k a n t i e n e t e e n beetje a f g e k o e l d . Ik z e i : laat m e m e t rust i k w i l geen r u z i e meer thuis. T o e n g i n g alles w e e r g o e d . M a a r o p een g e g e v e n m o m e n t w e r d i k het zat, dat

86 - Turkse meisjes

g e z e u r v a n m i j n v r i e n d é n m i j n o u d e r s e n d a n n o g m i j n o o m erbij. Z o g i n g het m a a r d o o r e n i k w i s t echt niet w a t i k m o e s t d o e n / D e ouders v a n Leyla krijgen verschillende huwelijksaanzoeken voor h u n dochter: ' E r k w a m e n o o k n o g m e n s e n o m mijn h a n d vragen, i k dacht toen: o h , n o u b e n i k h e m e c h t k w i j t , n o u g a i k er e c h t a a n . D i e m e n s e n z i j n d r i e keer achter elkaar g e k o m e n , i k k e n d e ze niet. T w e e keer k w a m e n zijn v a d e r en m o e d e r en de derde keer k w a m die jongen. M a a r toen i k h e m z a g z e i i k : n e e i k w i l h e m n i e t . M i j n v a d e r z e i : w e w i l l e n n i e t d a t je e l k e d a g t h u i s blijft, w e w i l l e n d a t je t r o u w t , w e k u n n e n n i e t a l t i j d v o o r je z o r g e n . T o e n d a c h t i k bij mezelf: m i j n o u d e r s w i l l e n m e niet, w a a r o m doen ze n o u zo. W a n t sinds ik v a n vakantie terug was, deden ze heel raar tegen mij. D i e familie k w a m w e l uit onze stad en die v o n d e n ze zó l e u k . I k m o e s t e e n w e e k e r o v e r n a d e n k e n , t o e n w e r d er w e e r g e b e l d e n w e r d e n er w e e r a n d e r e m e n s e n g e s t u u r d . T o e n w a s i k e i n d e l i j k v a n dat g e d o e af e n t o e n k r e e g i k w e e r e e n b r i e f v a n m i j n n e e f u i t T u r k i j e d i e m e t m i j w i l d e t r o u w e n . H e t g i n g m e a l l e m a a l v e e l te v e r . V a n a l l e k a n t e n k w a m e n m e n s e n d i e o m m i j n h a n d v r o e g e n . E n i e d e r e k e e r a l s er m e n s e n k w a m e n , z e i m i j n v a d e r : " h o e s n e l l e r je w e g b e n t , h o e b e t e r h e t v o o r m i j i s " . V o o r z i j n eer. D a t i k g e z i e n w e r d a l s g e t r o u w d e v r o u w e n te o u d w a s o m t h u i s te b l i j v e n . ' Eigenlijk w i l L e y l a n o g niet trouwen, maar o m d a t haar ouders o p een h u w e lijk b l i j v e n a a n d r i n g e n , z o e k t zij hier de o p l o s s i n g . Z i j vraagt h a a r v r i e n d of zijn o u d e r s een officieel h u w e l i j k s a a n z o e k w i l l e n d o e n . L e y l a : ' I k d a c h t : alsjeblieft, s t u u r je o u d e r s w a n t i k w o r d g e k , e r k w a m e n i e d e re k e e r m e n s e n o m m i j n h a n d v r a g e n . T o e n k w a m zijn m o e d e r m e t een v r o u w v a n m i j n m o e d e r s w e r k o m m i j n h a n d te v r a g e n , m i j n v a d e r s l i e p t o e v a l l i g . M i j n m o e d e r w a s eerst h e e l d o m t e g e n h e n , z e g i n g te k e e r z o van: w a a r o m zijn jullie hier gekomen. H o e d u r v e n jullie o m haar h a n d te v r a g e n , w e k e n n e n j u l l i e n i e t eens. O m d a t d i e v r o u w e r b i j w a s , w a s m i j n m o e d e r l a t e r e e n beetje a a r d i g e r . M a a r z e g i n g w e l te k e e r t e g e n d e m o e d e r v a n mijn v r i e n d . T o e n ze w e g w a r e n en m i j n v a d e r u i t b e d k w a m z e i h i j : " w a a r o m h e b je z e b i n n e n g e l a t e n ? " e n z e k r e g e n e e n g r o t e r u z i e . T o e n i k t h u i s k w a m z e i h i j : " v u i l e v i e z e h o e r d i e je b e n t , jij l a a t z e sturen." Ik z e i : dat is t o c h d e p l i c h t v a n een T u r k s g e z i n . H i j z e i : i k w i l dat m e n s niet m e e r z i e n e n als ze v o o r d e d e u r k o m t , d o e i k d i e niet o p e n . [...] M i j n v a d e r g i n g i e d e r e k e e r m e t m i j p r a t e n e n i k z e i s t e e d s d a t ik met mijn v r i e n d w i l d e t r o u w e n omdat i k v a n h e m hield. M a a r iedere k e e r als i k m e t m i j n v a d e r h a d gepraat, g i n g hij naar m i j n o o m e n k w a m

Turkse meisjes - 87

hij t e r u g m e t m i j n o o m e n d i e g i n g d a n w e e r t e k e e r e n k r e e g i k w e e r klappen/ E r i s te v e e l v o o r g e v a l l e n t u s s e n L e y l a e n h a a r o u d e r s o m g o e d k e u r i n g te geven aan een huwelijk met haar vriend. O n d a n k s de vele gesprekken v a n L e y l a m e t haar vader over andere huwelijkskandidaten h o u d t zij, mede o n d e r i n v l o e d v a n h a a r v r i e n d , voet bij stuk. D e b e m o e i e n i s v a n h a a r o o m zet haar v a d e r onder d r u k e n vergroot de spanningen tussen v a d e r e n d o c h ter. E v e n a l s d e M a r o k k a a n s e meisjes h e b b e n de T u r k s e tieners u i t m i j n o n d e r z o e k d e s t r a t e g i e v a n heimelijk gedrag t o e g e p a s t . Z o l a n g n i e m a n d h e n betrapt, is er niets a a n d e h a n d . D e p r o b l e m e n b e g i n n e n z o d r a een meisje w o r d t g e z i e n m e t e e n j o n g e n , z o a l s L e y l a o n t d e k t heeft. O o k E s r a v e r h a a l t o v e r d e k e n n i s s e n v a n haar ouders d i e haar i n de stad signaleerden toen zij t h u i s g e z e g d h a d o p s c h o o l te z i j n . E n i g s z i n s a a n g e d i k t d e d e n z i j h a a r o u d e r s h i e r v e r s l a g v a n . E v e n a l s bij d e M a r o k k a a n s e meisjes z i j n d i e g e n e n die enige v r i j h e i d genieten tegen de strategie v a n heimelijk g e d r a g , zoals i n h e t g e v a l v a n Y a s e m i n e n N u r . Z i j p r o b e e r d e n m e t h u n o u d e r s te praten en

te onderhandelen. Y a s e m i n is naar e i g e n z e g g e n redelijk vrij o p g e v o e d . H a a r zusje e n zij m o c h t e n z e l f h u n h u w e l i j k s p a r t n e r k i e z e n , m a a r eerst m o e s t e n zij s t u d e r e n . Y a s e m i n v e r t e l t h o e b e l a n g r i j k h a a r v a d e r h e t v o n d o m m e t z i j n k i n d e r e n te praten. Yasemin: ' A f e n t o e heeft h i j v a n d i e d e m o c r a t i s c h e i d e e ë n . O f w e e e n v i d e o z o u d e n a a n s c h a f f e n e n d a n m a a k t e h i j v a n d i e briefjes m e t j a e n n e e , z o d a t iedereen k o n meebeslissen. M a a r ondertussen d e d e n z e w e l alles alleen. H i j h e e f t w e l l e u k e i d e e ë n , m a a r h i j k a n h e t g e w o o n n i e t . [...] A l s w i j iets z e i d e n , d a n w a s het g e w o o n fout, e n d a t k l o p t niet. M i j n v a d e r z e i altijd: je h e b t e e n g o e d h u i s , j e h e b t k l e r e n , je k r i j g t e t e n , je m a g n a a r s c h o o l , w a t w i l je n o g m e e r ? T e r w i j l w i j j u i s t a l s m e n s e n g e z i e n w i l d e n w o r d e n . Je k o n n i e t p r a t e n m e t h e m . M i j n v a d e r p r a a t o o k h e e l v a a k d u b b e l , h i j s p r e e k t z i c h a l t i j d t e g e n . [...] A l s h e m iets n i e t b e v i e l d a n g r e e p h i j m e n a a r d e k e e l e n z e i h o e d u r f je d a t te z e g g e n . ' H a a r v a d e r z e g t w e l b e r e i d te z i j n o m m e t z i j n k i n d e r e n te o v e r l e g g e n , m a a r i n d e p r a k t i j k b l i j k t h e t m o e i l i j k te z i j n o m t o t o v e r e e n s t e m m i n g te k o m e n a l s z i j n d o c h t e r h e t niet m e t h e m eens is. E e n dergelijke reactie past niet i n haar v a d e r s o p v a t t i n g e n o v e r respect tonen e n w o r d t als brutaal geïnterpreteerd. N u r h e e f t o o k a l t i j d g e p r o b e e r d m e t h a a r v a d e r te praten, m a a r o o k d i e g e s p r e k k e n l e i d d e n geregeld tot conflicten. N u r :

88 - Turkse meisjes

' M i j n v a d e r is i n z i j n obsessie z o v e r g e g a a n dat hij g i n g i n t i m i d e r e n . E n e i g e n l i j k w a s hij b e s t w e l a c h t e r d o c h t i g , b e s t w e l e g o ï s t i s c h . E n d i e achterdocht die groeide naarmate wij ouder werden, w a n t toen kregen w i j e e n e i g e n m e n i n g e n w i s t e n w i j m e e r d a n hij e n d a t k o n h i j d a n o o k w e e r n i e t v e r k r o p p e n . N o u e n a l s je d a n o p e e n b e p a a l d e l e e f t i j d b e n t , d a n h e b je z o i e t s v a n : i k h o e f d i t n i e t a l l e m a a l a a n te h o r e n e n m e e te m a k e n . I k b e n o u d g e n o e g o m v o o r m e z e l f te d e n k e n e n d a t te m o g e n u i t e n i n i e d e r g e v a l . D a t h e b je i n e e n N e d e r l a n d s g e z i n o o k . V e r d e r v o n d m i j n v a d e r het belangrijk dat w i j thuis k o n d e n discussiëren. W i j m a a k t e n h e m o o k d u i d e l i j k dat dat n o d i g w a s , o m d a t hij d a n w i s t w a t hij a a n z ' n k i n d e r e n h a d . W i j z e i d e n o o k d a t w i j n i e t a l l e s a c h t e r z i j n r u g o m w i l d e n doen, m a a r recht i n zijn gezicht. M i s s c h i e n w a s zijn p r o b l e e m dat hij v o n d d a t hij geen o v e r w i c h t h a d , e n p r o b e e r d e hij dat o p a l l e r l e i m a n i e r e n te b e r e i k e n . ' Z e h a d e e n w e l i s w a a r goed, maar niet erg d i e p g a a n d contact met haar m o e der, o m d a t haar v a d e r ' o v e r a l met zijn grote o r e n bijstond.' D e v e r h o u d i n g tussen N u r s v a d e r en zijn k i n d e r e n k e n m e r k t z i c h aan de ene kant d o o r een a u t o r i t a i r e v e r h o u d i n g , w a a r i n d e v a d e r h e t v o o r h e t z e g g e n heeft. A a n d e a n d e r e k a n t s t i m u l e e r t h i j z i j n d o c h t e r s o m te d i s c u s s i ë r e n , m a a r z o n d e r e e n a n d e r e m a n i e r v a n o m g a n g m e t h e n l e i d t d i t alleen m a a r tot m o e i l i j k h e d e n . N i l ü f e r d i e t e g e n h a a r z i n m e t h a a r n e e f m o e t t r o u w e n , i s h e t tot n u t o e n i e t g e l u k t h e t h u w e l i j k t e g e n te h o u d e n . Z i j r o e p t de hulp in van anderen, i n h e t b i j z o n d e r d i e v a n h a a r o u d e r e z u s t e r , o m b i j h a a r m o e d e r te b e m i d d e l e n . Nilüfer: ' d i e heeft v o o r m i j a a n m i j n m o e d e r g e v r a a g d w a a r o m i k z o j o n g m o e t t r o u w e n . M i j n m o e d e r z e i d a t d a t b e t e r w a s v o o r l a t e r . M i j n z u s t e r heeft g e z e g d d a t i k n i e t w i l e n d a t i k eerst m i j n s c h o o l w i l a f m a k e n . " L a a t h a a r t o c h d o o r l e r e n , z o d a t ze een b e r o e p heeft.'" H a a r m o e d e r heeft e c h t e r a n d e r e p r i o r i t e i t e n . N i l ü f e r m o e t v a n h a a r m o e d e r m e t h a a r v e r l o o f d e b e l l e n e n als ze weigert, krijgt ze r u z i e . H a a r v a d e r k o m t e r o o k bij e n s l a a t h a a r h e e l h a r d . N i l ü f e r : ' H i j s l o e g m e w e l h a r d , m a a r i k g i n g niet h u i l e n . Ik k r e e g g e e n t r a n e n i n m i j n o g e n . D a t w a s d e eerste keer, hij s l o e g w e l eens m a a r n o o i t z o h a r d als d i e d a g . Ik w e r d h e l e m a a l gek, i k w i s t niet m e e r w a t i k d e e d . M i j n zusje z e i dat i k aan m i j n haren trok e n dat i k z e i dat i k d o o d w i l d e , en t o e n z e i m i j n z u s v a n : d o e n i e t z o g e k . I k h e b e e n tijdje n i e t m e t m i j n v a d e r gepraat en toen w e r d e n ze n o g bozer en gingen ze weer ruzie

Turkse meisjes - 89

m a k e n o m d a t i k niet praatte. Ik h o o p t e dat als i k steeds z o u z e g g e n dat i k niet w i l d e , i k o o k niet z o u h o e v e n t r o u w e n . M a a r nee hoor, i k moest.' N i l ü f e r h e e f t h a a r m o e d e r p r o b e r e n d u i d e l i j k te m a k e n d a t z e n i e t w i l d e t r o u w e n , m a a r h a a r p o g i n g e n z i j n w e i n i g effectief g e w e e s t . H a a r m o e d e r blijft b i j h a a r s t a n d p u n t d a t e e n h u w e l i j k t o c h b e l a n g r i j k e r i s v o o r h a a r d o c h t e r d a n e e n a f g e r o n d e s c h o o l o p l e i d i n g e n z i j heeft h e t l a a t s t e w o o r d . N e g e n T u r k s e meisjes u i t m i j n o n d e r z o e k , w a a r o n d e r K e z b a n , h e b b e n b u i t e n d e f a m i l i e o m h u l p g e z o c h t bij h u n p r o b l e m e n . L e e r p l i c h t i g e m e i s j e s die niet naar school m o g e n v a n h u n vader hebben de leerplichtwet aan h u n z i j d e . U i t a n g s t v o o r e e n b o e t e geeft h u n v a d e r a l s n o g t o e s t e m m i n g d e s c h o o l te b e z o e k e n . M e i s j e s d i e n a h u n l e e r p l i c h t i g e l e e f t i j d w i l l e n d o o r l e r e n m o e t e n e c h t e r m e t g o e d e a r g u m e n t e n k o m e n . K e z b a n heeft b i j d e s c h o o l keuze de h u l p v a n een leraar ingeroepen: 'Ik w o u heel graag leren. N a de lagere school k o n i k naar de h a v o , m a a r w a t d e e d mijn vader? O m d a t mijn v r i e n d i n toevallig naar de h u i s h o u d s c h o o l g i n g , m o e s t i k e r o o k h e e n . M i j n v a d e r heeft m e t m i j n l e r a a r g e s p r o k e n , m a a r hij is e e n j a - k n i k k e r . H i j zegt tegen d e leraar: "Ja, ja, j a " , m a a r d a n k w a m hij t h u i s m e t " e n d i t e n dat e n w a t d e n k e n z e eigenlijk w e l , i k moet toch zelf w e t e n w a t i k met mijn dochters doe." D u s heb i k tweeëneenhalf jaar o p de h u i s h o u d s c h o o l gezeten en toen v o n d m i j n v a d e r h e t w e l l e t j e s . H i j z e i : "Je b e n t n u g r o o t g e n o e g , g a m a a r i e t s a a n het h u i s h o u d e n doen." E n toen b e n i k v a n school gegaan.' D e v a d e r v a n K e z b a n heeft i n g r o t e m a t e d e s c h o o l l o o p b a a n v a n z i j n d o c h t e r s u i t g e s t i p p e l d . A l heeft K e z b a n z e l f a n d e r e w e n s e n , z i j k a n h i e r w e i n i g t e g e n i n b r e n g e n . H e t g e s p r e k v a n h a a r v a d e r m e t d e l e r a a r heeft o o k n i e t h e t g e w e n s t e effect g e h a d . K e z b a n m o e t o p h a a r z e s t i e n d e j a a r t h u i s b l i j v e n o m h a a r m o e d e r te h e l p e n i n h e t h u i s h o u d e n . H a a r v a d e r i s v e r v o l g e n s v a n p l a n h a a r a a n e e n j o n g e n i n T u r k i j e u i t te h u w e l i j k e n e n h a a r d a a r te l a t e n w o n e n . E e n m e i s j e d a t t h u i s e r g w o r d t g e s l a g e n , m o e t bij e e n b e z o e k a a n d e huisarts v e r t e l l e n hoe zij a a n h a a r b l a u w e p l e k k e n k o m t . H i e r n a n e e m t de dokter contact o p met haar ouders. A l s die h i e r d o o r i n de p r o b l e m e n k o m e n , z i e t h e t m e i s j e af v a n v e r d e r e s t a p p e n : ' I k z e i : laat maar. H e t w a s niet g o e d w a t m i j n v a d e r h a d g e d a a n , hij h a d e r s p i j t v a n , d a t k o n je z o z i e n , n i e t d a t h i j d a t z e i . H e t k w a m o o k o m d a t m i j n m o e d e r h a d g e z e g d : " h e t w a s n i e t n o d i g o m z o te s l a a n . ' " E s r a heeft o o k een k e e r d e h u l p v a n een leraar i n g e r o e p e n e n h e m v e r t e l d over haar problemen met haar vader. H a a r vader moest toen op school k o m e n o m m e t d e l e e r k r a c h t te p r a t e n . E s r a : ' T o e n h i j d a a r n a t h u i s k w a m ,

90 - Turkse meisjes

b e n i k k e i h a r d g e s l a g e n . I k m a g n i e t v e r t e l l e n w a t er t h u i s g e b e u r t . I k d u r f d e d a a r n a n o o i t m e e r i e m a n d iets te v e r t e l l e n / V r i j w e l alle h u l p v e r l e n e r s w a a r m e e de geïnterviewde meisjes contact h e b b e n g e h a d z i j n N e d e r l a n d s , s l e c h t s é é n m e i s j e heeft m e t e e n T u r k s e h u l p v e r l e n e r g e s p r o k e n . H e t meisje i n k w e s t i e h a d e e n p o g i n g tot zelfm o o r d g e d a a n , o m d a t zij alle conflicten m e t haar o u d e r s niet m e e r a a n k o n : ' d i t is geen l e v e n , i k b e n liever d o o d . ' In het z i e k e n h u i s v e r m o e d t het verplegend personeel

mishandeling en wordt

zij d o o r v e r w e z e n n a a r

een

Turkse maatschappelijk werker. ' D i e m a n w i l d e niet d a t i k w e g z o u l o p e n , hij is o o k e e n T u r k . H i j v i n d t het niet l e u k als T u r k s e meisjes w e g l o p e n . H i j w i l d e m e t m i j n

ouders

p r a t e n e n het z o w e e r g o e d m a k e n . Ik z e i , dat l u k t toch niet. Ik k e n m i j n e i g e n v a d e r , hij luistert niet. H i j z a l d e n k e n " h o e w e e t d i e m a n v a n o n z e p r o b l e m e n ? " het z a l erger w o r d e n . ' H e t g e s p r e k v a n d e T u r k s e h u l p v e r l e n e r m e t h a a r o u d e r s heeft v o l g e n s h e t meisje w e i n i g uitgehaald, de situatie is h i e r d o o r eerder verslechterd. H a a r v a d e r v o n d het i n d e r d a a d v r e e m d dat die h u l p v e r l e n e r v a n h u n p r o b l e m e n o p de hoogte was. O v e r de hulpverlener zei ze enigszins teleurgesteld: ' H i j h a d ook niet gezegd hoe i k w e g moest lopen'.

Machtsverhoudingen O m een beter i n z i c h t i n de strategieën v a n dochters e n d e reacties v a n o u d e r s te k r i j g e n , z a l i k z e i n t e r m e n v a n m a c h t s v e r h o u d i n g e n b e k i j k e n . M e i s j e s d i e w e i n i g m o g e l i j k h e d e n h e b b e n o m h u n e i g e n i d e e ë n v o r m te g e v e n , k u n n e n een h u w e l i j k als een geaccepteerde

manier zien o m aan

de

o u d e r l i j k e c o n t r o l e te o n t s n a p p e n . E e n g e a r r a n g e e r d h u w e l i j k h o e f t d a a r o m n i e t z o n d e r m e e r te b e t e k e n e n d a t m e i s j e s t e g e n h u n z i n t r o u w e n . V e r s c h i l l e n d e m e i s j e s u i t m i j n o n d e r z o e k h e b b e n g e p r o b e e r d d e z e o p l o s s i n g te k i e z e n , m a a r zij k o n d e n het niet m e t h u n o u d e r s eens w o r d e n o v e r de h u w e 6

lijkspartner. U i t het o n d e r z o e k v a n V a n der H o e k en K r e t blijkt dat diegen e n d i e t h u i s k o r t w o r d e n g e h o u d e n ' b l i j z i j n te t r o u w e n . ' Z e h o p e n m e e r v r i j h e i d te k r i j g e n , n a a r s c h o o l te g a a n e n 's a v o n d s m e t h u n m a n w e g te gaan. T h u i s w a s h u n niets toegestaan en m o c h t e n ze alleen h u n m o e d e r help e n . M a a r d e z e strategie is niet altijd e v e n s u c c e s v o l , s o m m i g e n z i j n d a a r n a i n een situatie terechtgekomen die erger w a s d a n toen ze n o g thuis w o o n den.

7

D e meeste meisjes u i t m i j n o n d e r z o e k g a a n er v a n u i t d a t zij bij c o n f l i c t e n a a n h e t k o r t s t e e i n d t r e k k e n e n zij z i j n g e n e i g d d e w e g v a n d e m i n s t e w e e r s t a n d te z o e k e n . I n p l a a t s v a n o p e n l i j k v e r z e t p r o b e r e n z i j i n h e t g e h e i m

91

d e r e g e l s te o n t d u i k e n . Z o l a n g n i e m a n d h e n o n t d e k t , i s er g e e n v u i l t j e a a n de lucht. D i t heimelijk gedrag zijn w e al eerder i n de l a n d e n v a n h e r k o m s t t e g e n g e k o m e n , m a a r het is o o k vrij gangbaar o n d e r M a r o k k a a n s e e n T u r k s e 8

scholieren i n N e d e r l a n d . D e verhalen v a n deze schoolmeisjes, z o blijkt uit een landelijk onderzoek, lijken erg veel o p die v a n de wegloopsters uit mijn o n d e r z o e k . Z i j h e b b e n eveneens i n het g e h e i m een v r i e n d e n spijbelen gere g e l d o m m e e r b e w e g i n g s v r i j h e i d te k r i j g e n . D e a u t e u r s s p r e k e n i n d i t v e r b a n d v a n ' m o o i e staaltjes v a n l i s t e n b e d r o g . ' A n d e r e o n d e r z o e k e r s m a k e n o o k m e l d i n g v a n heimelijk g e d r a g v a n tieners.

9

H e t v e r s c h i l tussen b o v e n g e n o e m d e meisjes e n de w e g l o o p s t e r s u i t m i j n o n d e r z o e k is dat de laatsten i n m o e i l i j k h e d e n k o m e n o p het m o m e n t dat h u n heimelijke v e r k e r i n g ontdekt w o r d t . G e z i e n de grote sociale con trole i n h u n gemeenschap is die kans vrij groot. M i j n r e s p o n d e n t e n h e b b e n a a n v a n k e l i j k v i a e e n h u w e l i j k e e n g e a c c e p t e e r d e o p l o s s i n g p r o b e r e n te z o e ken, maar ze hebben hiervoor geen toestemming gekregen. I n s t e m m i n g z o u namelijk betekenen dat h u n ouders de h a n d e l w i j z e v a n h u n dochter g o e d k e u r e n . Z i j h e e f t h e n b u i t e n s p e l g e z e t e n n i e t bij d e h u w e l i j k s p r o c e d u r e b e t r o k k e n . D e o u d e r s p r o b e r e n h u n g e z a g w e e r te h e r s t e l l e n d o o r h e t v e r b i n d e n v a n sancties aan het o v e r t r e d e n v a n de regels. I n dit licht m o e t e n w i j de straffen z i e n d i e de v a d e r of m o e d e r toepassen o m h u n dochter w e e r i n het g a r e e l te k r i j g e n .

1 0

E e n v a d e r d i e zijn o n g e h o o r z a m e dochter slaat of uit

s c h e l d t w i l l a t e n z i e n d a t h i j h e t v o o r h e t z e g g e n heeft. H i j t r a c h t d e g r e e p o p z i j n d o c h t e r te h e r s t e l l e n d o o r h a a r h u i s a r r e s t te g e v e n , v a n s c h o o l te h o u d e n o f h a a r n a a r h e t l a n d v a n h e r k o m s t te s t u r e n . In de studie v a n N a b e r over vriendschappen v a n laaggeschoolde N e d e r l a n d s e meisjes k o m e n e n k e l e T u r k s e meisjes v o o r , v a n w i e d e o u d e r s er o o k achter zijn g e k o m e n dat zij een v r i e n d h a d d e n .

1 1

B i j d e z e m e i s j e s heeft

d e o n t d e k k i n g n i e t tot d e p r o b l e m e n g e l e i d w a a r m e e m i j n

respondenten

geconfronteerd w e r d e n . D e ouders v a n deze T u r k s e tieners u i t de studie v a n N a b e r hebben uit angst v o o r verdere schande w e l toestemming v o o r een h u w e l i j k g e g e v e n . D e b e t r o k k e n m e i s j e s z e g g e n a c h t e r a f w e l h e t g e v o e l te h e b b e n d a t z e h i e r d o o r o p te j o n g e leeftijd h u n v r i j h e i d z i j n k w i j t g e r a a k t . W a n n e e r meisjes v o o r v o l d o n g e n feiten w o r d e n geplaatst, zoals een u i t h u w e l i j k i n g of het t h u i s h o u d e n v a n school, helpt de m e t h o d e v a n h e i m e lijk g e d r a g niet. Z i j m o e t e n h u n t o e v l u c h t tot a n d e r e strategieën z o e k e n . H e t T u r k s e m e i s j e N i l ü f e r heeft b i j n a g e e n e n k e l m i d d e l o n b e p r o e f d g e l a t e n o m z i c h t e g e n h e t o n g e w e n s t e h u w e l i j k te v e r z e t t e n . Z i j heeft g e p r o b e e r d b i n n e n d e f a m i l i e h u l p te v r a g e n d o o r h a a r z u s t e r v o o r h a a r te l a t e n b e m i d d e l e n , m a a r h a a r a r g u m e n t e n v i n d e n w e i n i g w e e r k l a n k bij h a a r m o e d e r . A l s N i l ü f e r o p e n l i j k w e i g e r t h a a r m o e d e r te g e h o o r z a m e n o m h a a r v e r l o o f d e te b e l l e n , slaat h a a r v a d e r h a a r m e t h a r d e h a n d . D e z e actie m i s t h a a r u i t w e r -

92

k i n g n i e t o p N i l ü f e r . Z e p r o b e e r t z i c h g r o o t te h o u d e n d o o r n i e t te h u i l e n . D e reactie v a n Nilüfer interpreteren haar o u d e r s als een v o o r t z e t t i n g v a n v e r z e t . H a a r o u d e r s h o u d e n g e e n r e k e n i n g m e t d e w e n s v a n h u n d o c h t e r toe e n zij zetten het h u w e l i j k door. D e geïnterviewde meisjes die o v e r een zekere b e w e g i n g s v r i j h e i d bes c h i k k e n , k i e z e n heel b e w u s t niet v o o r heimelijk gedrag m a a r v o o r praten of onderhandelen met h u n ouders. H e t z a l duidelijk zijn dat over de onderw e r p e n s c h o o l o f h u w e l i j k r e l a t i e f g e m a k k e l i j k e r te p r a t e n v a l t d a n o v e r d e v e r b o d e n o m g a n g m e t j o n g e n s . I n de l a n d e n v a n h e r k o m s t staat het v o l g e n v a n een o p l e i d i n g i n h o o g aanzien, maar i n N e d e r l a n d krijgt het een andere betekenis. D e ouders h e b b e n w e i n i g k e n n i s over het N e d e r l a n d s e o n d e r w i j s e n zij zijn b a n g dat h u n dochter een slechte n a a m krijgt. V o o r het v e r k r i j g e n v a n t o e s t e m m i n g o m d o o r te l e r e n i s h e t v a n b e l a n g d a t e r e e n b a s i s v a n v e r t r o u w e n is tussen de o u d e r s e n h u n dochter. S o m m i g e meisjes h e b b e n d o o r d e h u l p v a n l e r a r e n i n te r o e p e n h u n o p l e i d i n g k u n n e n v o o r t z e t t e n . V a n d e r H o e k en Kret

1 2

c o n c l u d e r e n dat meisjes m e t een ' s e r i e u z e reputatie'

zich

meer v r i j h e d e n k u n n e n v e r o o r l o v e n d a n meisjes met een m i n d e r gunstige naam. A n d e r e onderzoekers

1 3

bevestigen deze bevindingen.

D e p o g i n g e n v a n m e i s j e s o m b u i t e n s t a a n d e r s i n te s c h a k e l e n z i j n n i e t bij i e d e r e e n e e n e v e n g r o o t s u c c e s . N a d i a heeft a l t i j d e r g v e e l s t e u n g e h a d v a n leraren die met haar vader hebben gesproken, maar dat geldt niet v o o r de meeste andere wegloopsters uit mijn onderzoek.

1 4

S o m m i g e meisjes h a d -

d e n o o k a n d e r e p r o b l e m e n , o m d a t zij b i j v o o r b e e l d m e t j o n g e n s w a r e n g e s i g naleerd. O u d e r s die m e r k e n dat ze m i n d e r i n v l o e d o p h u n dochter krijgen, p r o b e r e n e e n h u w e l i j k te r e g e l e n o m d e e e r v a n d e f a m i l i e te r e d d e n o f h u n d o c h t e r n a a r h e t l a n d v a n h e r k o m s t te s t u r e n . Meisjes die zeggen dat h u n vader w e l bereid w a s o m met h e n over allerl e i b e l a n g r i j k e z a k e n te p r a t e n , z i j n d a a r o v e r t o c h t e l e u r g e s t e l d . V o o r h e n b e t e k e n t d i t dat er n a a r h u n a r g u m e n t e n w o r d t g e l u i s t e r d , m a a r h u n v a d e r interpreteert h u n w e n s e n alleen maar met veel w a n t r o u w e n . O u d e r s merk e n dat zij de greep o p h u n dochter v e r l i e z e n e n w o r d e n d a a r o m achterd o c h t i g . M e i s j e s k u n n e n m e t h u n o u d e r s niet tot een g e m e e n s c h a p p e l i j k e d e f i n i t i e v a n d e s i t u a t i e k o m e n , e n b a s e r e n z i c h o p e e n a n d e r c u l t u r e e l referentiekader. D e vader v a n bijvoorbeeld Y a s e m i n benadrukt met name

de

m a t e r i ë l e k a n t e n v a n d e o p v o e d i n g . H i j heeft h e t v r o e g e r n i e t b r e e d g e h a d , m a a r z i j n k i n d e r e n h e b b e n w e l te e t e n e n te d r i n k e n e n z e m o g e n n a a r s c h o o l . W a t w i l l e n ze n o g meer? Z i j n dochter d i e i n N e d e r l a n d is o p g e g r o e i d , v i n d t deze aspecten v a n z e l f s p r e k e n d . Z i j onderstreept juist het i m m a t e r i ë l e k a r a k t e r e r v a n . Z i j w i l als een i n d i v i d u w o r d e n g e z i e n e n e r v a r i n g e n u i t w i s s e l e n . V a d e r s d i e z e g g e n i n p r i n c i p e b e r e i d te z i j n t o t p r a t e n , h e b b e n h i e r m e e m o e i t e a l s h e t k e n n i s v e r s c h i l t u s s e n h e n e n h u n d o c h t e r a l te

93

duidelijk w o r d t . Meisjes die een eigen m e n i n g v e r k o n d i g e n , passen niet i n het b e e l d dat een dochter respect moet t o n e n aan haar vader. V a d e r s inter p r e t e r e n e e n dergelijke h o u d i n g als b r u t a a l e n N e d e r l a n d s e n o m d e t r a d i t i o n e l e v e r h o u d i n g te h e r s t e l l e n , b e r o e p e n z i j z i c h o p h u n f o r m e l e g e z a g s positie. D e o n d e r z o c h t e meisjes h e b b e n v a a k p r o b l e m e n met h u n m o e d e r , die o o k veel m i n d e r de r o l v a n intermediair speelt d a n o p g r o n d v a n de litera t u u r o v e r M a r o k k a a n s e e n T u r k s e g e z i n n e n te v e r w a c h t e n i s . I n s o m m i g e situaties z e g g e n de meisjes u i t m i j n o n d e r z o e k z i c h o p b e p a a l d e m o m e n t e n d o o r h u n m o e d e r g e s t e u n d te v o e l e n . M a a r v e e l v a k e r b e k l a g e n z i j z i c h o v e r h e t feit d a t h u n m o e d e r a l l e s d o o r v e r t e l t a a n h u n v a d e r . D e m o e d e r s m e r k e n dat zij m i n d e r vat o p h u n dochter krijgen, zoals de m o e d e r v a n E s r a o o k al constateerde, e n zij p r o b e r e n met de h u l p v a n h u n echtgenoot h u n d o c h t e r i n h e t g a r e e l te k r i j g e n . D e m o e d e r s d i e i n e e n z w a k k e p o s i t i e s t a a n t e n o p z i c h t e v a n h u n echtgenoot, b i j v o o r b e e l d zij d i e zelf w o r d e n geslagen, zijn e c h t e r n i e t i n staat h u n d o c h t e r te h e l p e n . M i j n respondenten hebben naar h u n idee allerlei p o g i n g e n o n d e r n o m e n o m e e n a a n t a l z a k e n t h u i s a a n d e o r d e te s t e l l e n , m a a r d i t heeft n i e t t o t h e t g e w e n s t e resultaat g e l e i d . W a n n e e r is v o o r h e n de kritische grens bereikt e n b e s l u i t e n z i j h e t m e e s t v e r r e i k e n d e a l t e r n a t i e f te k i e z e n d o o r v a n h u i s w e g te l o p e n ?

V a n huis w e g Meisjes beschikken over verschillende handelingsalternatieven o m h u n p r o b l e m e n t h u i s a a n te p a k k e n , m a a r n a v e r l o o p v a n t i j d h e b b e n s o m m i g e n het g e v o e l dat zij geen k a n t m e e r o p k u n n e n . W a n n e e r is v o o r h e n o p z o d a n i g e w i j z e d e k r i t i s c h e grens bereikt dat zij h u n h u i s de r u g toekeren? Bij w i e z o e k e n zij h u l p als z e v a n h u i s w e g l o p e n ?

Marokkaanse meisjes H o e h e b b e n meisjes u i t e i n d e l i j k de beslissende stap gezet o m het o u d e r l i j k h u i s d e r u g t o e te k e r e n ? I n h o e v e r r e i s d i t t o e v a l l i g o f i s h e t e e n w e l o v e r w o g e n k e u z e ? Ik v o l g de e r v a r i n g e n v a n M i r i y a m , S a n n a , H a b i b a , N a dia, L o u i z a en Kenza. M i r i y a m doet u i t v o e r i g u i t d e d o e k e n h o e zij o n d a n k s h a a r huisarrest d e o u d e r l i j k e w o n i n g i n e e n o n b e w a a k t o g e n b l i k w e e t te v e r l a t e n : 'Ik heb echt z e v e n m a a n d e n gedacht: w a s i k m a a r niet geboren. Ik b e n w e g g e l o p e n t o e n e r p l o t s e l i n g n i e m a n d t h u i s w a s . E r w a s iets e r g s


gebeurd en mijn ouders w e r d e n plotseling weggeroepen. E r was niem a n d thuis. M i j n m o e d e r g i n g n o o i t w e g z o n d e r mij e n als ze w e g g i n g d a n w a r e n alle d e u r e n o p slot en de telefoon w e r d o p slot gezet. M i j n v a d e r z e i : " i k b e l je b r o e r o p e n v r a a g o f h i j h i e r k o m t , w a n t i k g a n u weg."

T o e n zei mijn broer: " i k k a n pas v a n a v o n d k o m e n . " M i j n vader

z e i : "je b r o e r k o m t v a n a v o n d , i k m o e t n u g a a n . " D e t e l e f o o n d e e d h e t g e w o o n e n a l l e d e u r e n w a r e n o p e n , d u s i k d a c h t : w e g w e z e n . Ja n a t u u r l i j k , w a t d o e je d a n ? I k g i n g g e w o o n w e g , i k t r o k e e n r o k a a n e n e e n jas en schoenen en pakte mijn v e r g u n n i n g en g i n g g e w o o n naar buiten. Ik l i e p z o n d e r te w e t e n w a a r i k n a a r t o e g i n g , g e w o o n w e g . I k w i l d e ' s m i d d a g s terug naar huis, maar i k w i s t dat dat niet meer k o n . T o e n b e n i k naar het v o l g e n d e d o r p gelopen e n daar naar de politie g e g a a n / A l s M i r i y a m p l o t s e l i n g d e m o g e l i j k h e i d z i e t e e n e i n d e te m a k e n a a n h a a r b e n a r d e s i t u a t i e , g r i j p t z e h a a r k a n s . Z o n d e r z i c h te r e a l i s e r e n w a t d e g e v o l g e n z i j n v a n h a a r d a a d , l o o p t z e i n p a n i e k d e d e u r u i t . W a n n e e r z i j 's m i d d a g s beseft w a t z i j g e d a a n heeft, d u r f t z e n i e t m e e r n a a r h u i s t e r u g te k e r e n . S a n n a is o o k i n e e n v l u c h t het h u i s u i t g e r e n d . Z i j heeft

voortdurend

ruzie met haar vader en moeder over allerlei zaken, haar ouders v e r d e n k e n S a n n a e r v a n m e t j o n g e n s o m te g a a n . A l s h a a r m o e d e r h a a r n a e e n r u z i e h a r d s l a a t , z o e k t z e o n d e r d a k bij e e n v r i e n d i n w a a r z e d e n a c h t d o o r b r e n g t . Bijna e l k meisje u i t m i j n o n d e r z o e k blijkt o p de één of a n d e r e m a n i e r g e c o n f r o n t e e r d te z i j n m e t h e t f e n o m e e n w e g l o p e n , h e t z i j v i a d e e i g e n f a m i lie,

15

hetzij v i a de s c h o o l . D e z e v e r h a l e n b r e n g e n meisjes o p het idee o m zelf

o o k v a n h u i s w e g te l o p e n a l s z i j t h u i s w e e r r u z i e h e b b e n . D i e g e n e n d i e c o n tact h e b b e n m e t e e n h u l p v e r l e n e r , b e s p r e k e n d i t v a a k u i t v o e r i g . D e k r i t i s c h e grens is v o o r h e n bereikt als zij v o o r de zoveelste keer h a r d h a n d i g w o r d e n geslagen. H i e r i n w o r d e n zij o o k gesteund d o o r de h u l p v e r l e n e r s . Z o h a d H a b i b a afgesproken dat zij R i a , haar maatschappelijk werkster, z o u b e l l e n als ze w e e r geslagen z o u w o r d e n . A l s h a a r zusje d o o r t o e d o e n v a n h a a r v a d e r e e n g e b r o k e n a r m heeft g e k r e g e n , n e e m t z e c o n t a c t o p m e t R i a : ' Z e z e i a l s je v a d e r j o u a a n r a a k t , d a n g a je w e g . M i j n v a d e r h a d g e h o o r d d a t i k g e b e l d h a d e n z e i : " w i e h e b je g e b e l d ? Je v r i e n d ? " H i j s l o e g m e e n g a f m e e e n s c h o p . " A l s l a i k je, je h u i l t n i e t m e e r h è ? " I k z e i : I k h u i l n i e t , ik

ben

alleen maar

k w a a d . Ik heb

i n een

telefooncel mijn [LB:

N e d e r l a n d s e ] b u u r j o n g e n g e b e l d e n d i e heeft m e n a a r d e p o l i t i e g e bracht.' L o u i z a heeft o o k h u l p g e z o c h t bij e e n m a a t s c h a p p e l i j k w e r k s t e r , t o e n z e naar e i g e n z e g g e n bijna d o o r haar v a d e r is v e r m o o r d :


' D i e v o n d het a b s u r d . Z e z e i : "dat is g e w o o n k i n d e r m i s h a n d e l i n g . " T o e n heeft z e m e t m i j n m o e d e r gepraat. M i j n m o e d e r v o n d het a l l e m a a l o k a y , z o v a n : i k b e g r i j p het. D i e m a a t s c h a p p e l i j k w e r k s t e r i s t o e n w e g g e g a a n e n d a a r n a heeft m i j n v a d e r d r i e d a g e n g e e n w o o r d t e g e n m i j g e z e g d . I k h a d h e t g e v o e l d a t hij m i j n a a r M a r o k k o w i l d e b r e n g e n e n d a t w a s v o o r m i j d e r e d e n o m w e g te g a a n . ' N a d i a is d o o r haar contacten met haar h u l p v e r l e n e r steeds v a k e r g a a n n a d e n k e n o v e r ' w a t ze met haar l e v e n v e r d e r aan moest.' Z i j probeert alle v o o r s e n t e g e n s v a n h e t w e g l o p e n o p e e n rijtje te z e t t e n . ' H e t k o n z o niet verder gaan. Terwijl i k trouwens zelf altijd al w i s t dat i k b e z i g w a s met uitstellen v a n executie, m a a r i k heb het n o o i t g e d u r f d o f a a n g e k u n d o m w e g te g a a n . I k h e b e e n h e l e g r o t e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d v o o r d e a n d e r e k i n d e r e n thuis. Ik d a c h t als i k d i e stap zet, d a n d r a g e n zij d e consequenties d a a r v a n e n k r i j g e n zij niet d e k a n s e n d i e i k v o o r h e n g r a a g z a g . E r w a s thuis elke d a g r u z i e e n h e r r i e e n er w a r e n v e e l b e p e r k i n g e n . I k dacht: als i k g e e n l e u k e d i n g e n m e t ze d o e , w i e m o e t het d a n w e l d o e n ? Ik w i l d e niet dat zij z i c h z o b u i t e n g e s l o t e n z o u d e n v o e l e n als i k . A a n de andere kant wist i k wat v o o r verdriet ik mijn ouders z o u a a n d o e n , w a n t i k h e b z e l f l a n g g e n o e g i n M a r o k k o g e w o o n d o m te w e t e n e n te v o e l e n w a t d i e s t a p z o u b e t e k e n e n v o o r o u d e r s . I k v o n d d a t i k dat niet k o n maken.[...] D a t i k b e n w e g g e g a a n is eigenlijk v o o r ieder een een v e r r a s s i n g geweest, m a a r i k v o e l d e dat i k het niet m e e r aan k o n . T o e n mijn ouders naar M a r o k k o w i l d e n gaan, dacht ik: i k heb nü een a a n l e i d i n g o m te k u n n e n g a a n e n d i e m o e t i k g r i j p e n w a n t d i e k a n s k o m t n i e t m e e r . H e t w a s v o o r m i j b e l a n g r i j k e e n a a n l e i d i n g te h e b b e n o m w e g te g a a n , z o d a t i k e e n e x c u u s h a d v o o r m e z e l f . Z o m a a r w e g gaan, o m d a t i k het niet meer a a n k o n e n met die p r o b l e m e n niets meer te m a k e n w i l d e h e b b e n , z a g i k a l s e e n s o o r t v e r r a a d . [...] Ik b e n toen contact gezocht met m i j n maatschappelijk w e r k e r e n heb informatie gevraagd over opvanghuizen.' Zij voegt hier meteen aan t o e : ' T o e n h i j g e l i j k p r a k t i s c h e d i n g e n b e g o n te r e g e l e n , k l a p t e i k d i c h t . Ik zat er h e e l e r g m e e dat hij z o p r a k t i s c h reageerde. Ik h a d het e m o t i o n e e l h e e l m o e i l i j k m e t d e z e b e s l i s s i n g , hij h a d d a a r eerst m e t m i j o v e r m o e t e n p r a t e n e n niet m e t e e n v a n alles m o e t e n organiseren.' N a d i a heeft het i d e e d a t m e t d e d r e i g i n g v a n een u i t h u w e l i j k i n g v o o r h a a r d e grens is bereikt, v e r d e r p r a t e n of o n d e r h a n d e l e n achtte zij z i n l o o s . S a m e n met haar hulpverlener bereidt ze haar vlucht voor.


G e n o e m d e meisjes h e b b e n geregeld m e t d e gedachte g e s p e e l d o m v a n h u i s w e g te l o p e n , z o n d e r d a t z i j er a a n h u n o u d e r s iets o v e r h e b b e n l o s g e l a t e n . A n d e r e m e i s j e s h e b b e n t i j d e n s h u n r u z i e s er w e l m e e g e d r e i g d , z o a l s i n het g e v a l v a n K e n z a . H a a r b r o e r is a l eens eerder v a n h u i s w e g g e l o p e n . W a n n e e r h a a r v a d e r v o o r e n i g e t i j d n a a r M a r o k k o v e r t r e k t , blijft K e n z a b i j h a a r s t i e f m o e d e r a c h t e r . Z e heeft m e t h a a r a l d o o r c o n f l i c t e n o v e r s c h o o l e n h u i s h o u d e n . K e n z a m a g v a n haar stiefmoeder haar h u i s w e r k niet m a k e n en zij m o e t h a a r stiefmoeder v e e l beter g e h o o r z a m e n . I n d e r u z i e d i e d a a r o p v o l g t , roept K e n z a dat zij h a a r m o e d e r niet is. H a a r stiefmoeder b r e n g t h i e r tegenin, dat ze met haar v a d e r is g e t r o u w d e n dat ze d a a r o m m o e t luisteren. K e n z a b e g i n t m e t h a a r s t i e f m o e d e r te v e c h t e n . K e n z a bijt i n h a a r s t i e f m o e ders h a n d e n roept: i k g a t o c h w e g l o p e n ! W a a r o p haar stiefmoeder reageert, " d a n z a l i k f e e s t v i e r e n . " N a a s t d e z e p r o b l e m e n , s p e e l t er o o k e e n m o g e l i j k e u i t h u w e l i j k i n g mee. K e n z a is b a n g dat haar v a d e r i n M a r o k k o een h u w e l i j k gaat r e g e l e n m e t de b r o e r v a n haar stiefmoeder, z o d a t hij d e z e o p legale wijze naar N e d e r l a n d k a n laten k o m e n . D e v o l g e n d e d a g gaat K e n z a naar school e n zegt dat ze niet meer naar huis w i l . B i j w i e z o e k e n m e i s j e s h u l p a l s zij v a n h u i s w e g l o p e n ? H o e w e l m e i s j e s n i e t g e n e i g d z i j n s t e u n te z o e k e n bij f a m i l i e l e d e n , h e b b e n t o c h t w e e M a r o k k a a n s e m e i s j e s n a e e n r u z i e z i c h tot r e s p e c t i e v e l i j k e e n t a n t e e n e e n n i c h t j e g e w e n d . E é n v a n d e z e meisjes v a n w i e de o u d e r s g e s c h e i d e n z i j n e n d i e bij h a a r v a d e r w o o n t , z o e k t a l s e r r u z i e s z i j n h u l p bij h a a r t a n t e , h a a r m o e d e r s z u s t e r . P a s w a n n e e r h a a r v a d e r v e r b i e d t d a a r n o g e e n k e e r h e e n te g a a n , v r a a g t zij h u l p o p s c h o o l . H e t andere meisje dat a l m e e r m a l e n v a n w e g e m i s h a n d e l i n g i s w e g g e l o p e n , z o e k t bij h a a r n i c h t j e o n d e r d a k . D e z e p l e k i s e c h ter n i e t v e i l i g o m d a t h a a r v a d e r w e e t h o e g o e d z i j m e t h a a r b e v r i e n d i s . A l snel gaat zij zelf naar het o p v a n g h u i s w a a r zij eerder g e h o l p e n is. W e g l o o p s t e r s v r a g e n s t e u n bij i e m a n d d i e z e k u n n e n v e r t r o u w e n , z o a l s h u n v r i e n d of vriendin.

1 6

H e t o n d e r d a k dat v r i e n d e n k u n n e n b i e d e n blijkt

m e e s t a l v a n k o r t e d u u r te z i j n . H e t i s g e v a a r l i j k o m m e d e p l i c h t i g te z i j n e n er i s v a a k o n v o l d o e n d e r u i m t e . V i a h e n k o m e n z i j u i t e i n d e l i j k bij d e f o r m e le h u l p v e r l e n i n g terecht. Z e v e n t i e n g e ï n t e r v i e w d e


1 7

z o e k e n d i r e c t h u l p bij d e f o r m e l e h u l p v e r l e n i n g . Slechts e e n g e r i n g a a n t a l z e g t n i e t o p d e h o o g t e te z i j n g e w e e s t v a n h e t b e s t a a n v a n h u l p v e r l e n i n g s i n stanties: ' I k h a d n o g n o o i t v a n het J A C g e h o o r d , i k dacht dat het een m a n w a s of z o , i k w i s t echt niet w a t het w a s / D e meeste a n d e r e n h e b b e n w e l k e n nis v a n z a k e n , maar die is doorgaans w e i n i g realistisch. D e één denkt aan e e n h u i s w a a r a l l e s m a g , d e a n d e r g a a t er v a n u i t d a t z e g e a d o p t e e r d z a l worden.

1 8

Meisjes die met leraren of h u l p v e r l e n e r s over h u n p r o b l e m e n heb-

b e n g e s p r o k e n , z o e k e n h u n t o e v l u c h t tot s c h o o l o f tot d e h u l p v e r l e n e r d i e z i j


al kenden. Diegenen die i n een o p w e l l i n g en onvoorbereid zijn weggelopen, gaan naar de politie. O o k de school schakelt gemakkelijk de politie i n .

Turkse meisjes Hoe

escaleren p r o b l e m e n z o d a n i g dat de o n d e r z o c h t e T u r k s e meisjes

b e s l u i t e n h u n h u i s d e r u g t o e te k e r e n ? I k h e b l a t e n z i e n d a t h e t h u w e l i j k d e a a n l e i d i n g is tot v e e l r u z i e s : L e y l a m a g niet m e t haar v r i e n d t r o u w e n ; d e d a t u m v a n het o n g e w e n s t e h u w e l i j k v a n Nilüfer nadert e n K e z b a n is b a n g dat haar v a d e r haar naar Turkije stuurt v o o r een huwelijk. W a t

heeft

Y a s e m i n , E s r a e n N u r d o e n b e s l u i t e n v a n h u i s w e g te l o p e n e n w a a r g a a n z i j heen? D e meeste respondenten hebben thuis v o o r t d u r e n d p r o b l e m e n , zoals b i j v o o r b e e l d L e y l a . Z i j heeft a l m e e r d a n e e n h a l f j a a r o n e n i g h e i d m e t h a a r o u d e r s o v e r h a a r v e r b o d e n v e r k e r i n g e n het w e i g e r e n v a n h a a r neef als h u w e l i j k s k a n d i d a a t . L e y l a heeft o v e r w o g e n o m s a m e n m e t h a a r v r i e n d w e g te l o p e n , m a a r z e d u r f d e n i e t . L e y l a : ' M i j n v a d e r , m i j n o o m e n n o g e e n o o m h a d d e n m i j g e z e g d : a l s je w e g l o o p t d a n z w e r e n w i j o p d e k o r a n d a t w e j o u e n je v r i e n d g a a n v e r moorden.' H a a r grootvader die op vakantie i n N e d e r l a n d was en naar Turkije z o u t e r u g k e r e n , w i l d e w e t e n w e l k a n t w o o r d hij z i j n k l e i n z o o n m o e s t g e v e n . L e y l a v e r v o l g t haar relaas: 'Jullie h e b b e n toch g e h o o r d dat i k niet met mijn neef w i l t r o u w e n . H i j zei dat ze weer g e h o o r d h a d d e n dat i k met die j o n g e n o m g i n g en: " w a c h t m a a r , i k w a a r s c h u w w e e r je o o m e n d a n g a je e r a a n . " I k z e i d a t m i j n o p a n i e t s o v e r m e te z e g g e n h a d e n m i j n o o m o o k n i e t . I k h e b m i j n o u d e r s . T o e n m i j n v a d e r t e r u g k w a m z e i m i j n o p a : "je d o c h t e r heeft d i t e n d a t t e g e n m i j g e z e g d . " T o e n k r e e g i k k l a p p e n e n w a s er r u z i e . M i j n m o e d e r g i n g 's a v o n d s w e r k e n e n m i j n o p a g i n g o o k w e g . T o e n z e i m ' n v a d e r : w a a r o m g i n g je z o t e k e e r t e g e n o p a . I k z e i : i k h e b t o c h g e l i j k , z i j m o e t e n z i c h d a a r n i e t m e e b e m o e i e n , jij e n m i j n m o e d e r z i j n e r t o c h ? T o e n heeft h i j m i j g e s l a g e n , i k h a d e e n b l a u w o o g , i k v i e l flauw. Ik moest i n de k e u k e n b r o o d b a k k e n en mijn o o g w e r d dikker en d i k k e r e n i k w e r d d r a a i e r i g . M a a r hij g i n g g e w o o n b i n n e n z i t t e n . Ik w a s h e l e m a a l i n de w a r , i k v i e l o p de g r o n d e n hij k w a m iedere k e e r k i j k e n hoe het m e t mij g i n g . Ik dacht: w a t moet i k n o u doen? H e t w a s net of i e m a n d t e g e n m e z e i : je m o e t w e g g a a n . N a u r e n g i n g m i j n v a d e r n a a r het café. Ik dacht: n u is hij w e g w a t m o e t i k d o e n .

98 - Turkse meisjes

Ik g i n g de r o t z o o i o p r u i m e n e n l i e p h e e n e n w e e r d o o r het h u i s e n w e r d d r a a i e r i g . I e m a n d z e i t e g e n m i j : je m o e t w e g g a a n , w e g g a a n . I k z e i : o h sorry h o o r v a d e r en moeder, i k ga w e g . Ik belde h e l e m a a l overstuur a a n b i j d e b u u r v r o u w e n z e z e i : w a t is er, r u s t i g a a n m a a r . I k z e i : b e l d e p o l i t i e o p , i k w i l z o s n e l m o g e l i j k w e g . Z e z e i : je n e e m t w e l e e n g r o t e s t a p , je m o e t er w e l g o e d o v e r n a d e n k e n . I k z e i d a t i k e r n i e t m e e r o v e r na w i l d e denken, maar zo snel mogelijk w e g wilde. T o e n w e r d de poli t i e g e b e l d e n i k h a d h e l e m a a l n i e t s bij m e . Z e z e i : g a n u g a u w n a a r h u i s e n p a k e e n p a a r s p u l l e n . I k g i n g m i j n jas h a l e n , m a a r m o e s t h u i l e n e n z o , e n m i j n b r o e r t j e s w a r e n t h u i s e n v r o e g e n w a t er w a s , m a a r i k z a g z e h e l e m a a l niet. T o e n i k t e r u g k w a m h a d zij o n d e r t u s s e n de p o l i t i e a l g e b e l d e n toen k w a m een v r i e n d v a n haar e n stapte i k i n de auto e n g i n g w e g . H i j heeft m e n a a r d e p o l i t i e g e b r a c h t , m i j n b r o e r t j e heeft m i j i n d e auto zien stappen.' M e e r u i t w a n h o o p d a n u i t een w e l o v e r w o g e n stap rent L e y l a naar de b u r e n , o p de v l u c h t v o o r haar m o e i l i j k h e d e n . Z e durft niet echt zelf d e v e r a n t w o o r d i n g te n e m e n v o o r h a a r d a a d , h i e r v o o r b e r o e p t z i j z i c h o p s t e m m e n d i e z i j m e e n t te h o r e n . H o e w e l z i j z i c h v e r o n t s c h u l d i g t t e g e n o v e r h a a r o u d e r s , z e g t ze dat ze toch w e g moet gaan. O o k i n h e t g e v a l v a n N i l ü f e r i s er n i e t e c h t s p r a k e v a n e n i g e v o o r b e r e i d i n g , h o e w e l z i j v a a k m e t d e g e d a c h t e heeft g e s p e e l d o m v a n h u i s w e g te l o p e n . O n d a n k s h a a r v e l e p o g i n g e n tot v e r z e t m o e t N i l ü f e r t o c h m e t h a a r neef t r o u w e n en bereiden haar ouders de bruiloft voor. 'Ik h a d al eerder o p s c h o o l over m i j n p r o b l e m e n gepraat, zij z e i d e n toen dat het beter w a s als i k w e g liep. Z e z e i d e n niet dat i k m o e s t w e g l o p e n , m a a r dat i k het zelf moest beslissen. H e t w a s heel moeilijk een beslissing te n e m e n . I n d e v a k a n t i e l i e p i k er m a a r o v e r te d e n k e n , i k k o n n o o i t s l a pen, alleen maar denken, denken, denken. Een

d a g v o o r h e t feest z o u d e n m i j n n e e f e n z i j n f a m i l i e m e t z e s

auto's naar N e d e r l a n d k o m e n . M i j n moeder h a d die d a g een heleboel p a n n e n m e t eten g e k o o k t e n i k dacht: ze doet het v o o r n i k s . Z e h a d t o e n Turkse tomatenpuree nodig. M i j n getrouwde zus h a d die thuis liggen en die z o u dat halen. Ik m o c h t met haar mee. A n d e r s m o c h t i k niet naar buiten, m a a r o p die d a g w e l . O n d e r w e g dacht ik, dit is m i j n kans, w a t m o e t i k doen? A l s i k het n u niet doe, d a n gebeurt het nooit. W a t z a l i k d o e n , z a l i k w e l w e g l o p e n , z a l i k niet w e g l o p e n ? O p de t e r u g w e g naar h u i s s t o n d i k o p e e n s p l i t s i n g , d e ene w e g g i n g n a a r h u i s e n d e a n d e r e n a a r s c h o o l . Ik b e n t o e n naar s c h o o l gegaan. D e l e r a r e n w a r e n al onge rust o v e r m i j , i e d e r e e n w a s blij toen z e m e z a g e n . D a a r h e b b e n z e m e verder geholpen.'

Turkse meisjes - 99

H e t besef dat ze i n een o p v a n g h u i s terecht k a n , doet Nilüfer u i t e i n d e l i j k b e s l u i t e n n i e t n a a r h u i s t e r u g te k e r e n . B o v e n d i e n h a d z e d a n a l s n o g i n h e t h u w e l i j k m o e t e n treden. M e e r meisjes u i t m i j n o n d e r z o e k h e b b e n o p s c h o o l i n f o r m a t i e i n g e w o n n e n o v e r h o e zij het beste k o n d e n w e g l o p e n . E v e n a l s d e M a r o k k a a n s e w e g l o o p s t e r s p r a a t t e n z e er m e t v r i e n d i n n e n o p s c h o o l o v e r of m e t h u l p v e r l e n e r s e n v e r d e r h e b b e n vijf meisjes een b r o e r o f zuster d i e eerder v a n h u i s is w e g g e l o p e n .

1 9

K e z b a n heeft e e n n i c h t j e d a t e e r d e r m e t h a a r v r i e n d e r v a n d o o r i s g e g a a n , m a a r o p d e t e l e v i s i e h o o r d e z e v o o r h e t eerst o v e r h e t b e s t a a n v a n o p v a n g h u i z e n v o o r w e g g e l o p e n jongeren. D i t bracht haar o p het idee o m o o k h e t h u i s d e r u g t o e te k e r e n . Z e z i e t n u e e n m o g e l i j k h e i d o m te v o o r k o men

dat ze w o r d t uitgehuwelijkt en naar Turkije w o r d t

teruggestuurd.

Kezban: ' M i j n v a d e r h a d z o i e t s v a n : " a l s je n i e t w i l , i k l a a t j e g e w o o n i n T u r k i j e " , n e t a l s m e t m i j n z u s , w a n t i k w a s o o k s l e c h t . H i j heeft h a a r p a s p o o r t g e w o o n w e r k e l i j k v e r s c h e u r d . Ik v o n d het heel e n g o m w e e r t e r u g naar T u r k i j e te g a a n , t e r w i j l i k b i j n a m i j n h e l e l e v e n l a n g h i e r h e b g e w o o n d . I k v o n d h e t z o ' n e n g i d e e o m i n e e n d o r p a c h t e r d e k o e i e n a a n te g a a n l o p e n , dat v o n d i k echt heel eng. Ik w o u een belangrijk i e m a n d w o r d e n en geen h u i s v r o u w . Ik b e n helemaal geen h u i s v r o u w t y p e . Ik heb toen e e n p r o g r a m m a o v e r w e g g e l o p e n b u i t e n l a n d s e meisjes g e z i e n . O n s hele h u i s zat v o l met bezoek. Ik h a d toen o p g e v a n g e n dat een buitenlandse maatschappelijk w e r k s t e r o p het J A C w e r k t e en i k dacht: " i k m o e t haar b e l l e n e n o v e r m i j n p r o b l e m e n praten." D u s heb i k eerst d i e o m r o e p g e b e l d e n g e z e g d : "er is dat e n dat p r o g r a m m a geweest e n k u n t u mij i n v e r b i n d i n g stellen met die m e v r o u w uit dat p r o g r a m m a . " Z e h e b b e n t o e n eerst het t e l e f o o n n u m m e r v a n een S t i c h t i n g B u i t e n l a n d e r s gegeven e n v i a h e n k r e e g i k het juiste t e l e f o o n n u m m e r . D i e v r o u w v a n h e t p r o g r a m m a b l e e k o p v a k a n t i e te z i j n e n t o e n h e b i k m e t i e m a n d a n d e r s g e p r a a t . D i e z e i : " A l s h e t je e c h t z o h o o g z i t e n a l s je w e g w i l t l o p e n , d a n m o e t je i n i e d e r g e v a l je p a s p o o r t m e e n e m e n e n w a t k l e r e n , m a a r h e t b e l a n g r i j k s t e i s je p a s p o o r t . ' " S a m e n m e t h a a r zusje b e r e i d e n zij h u n v l u c h t v o o r e n m e t d e h u l p v a n een N e d e r l a n d s g e z i n u i t h u n w o o n p l a a t s k e r e n zij h u n h u i s d e r u g toe. M e e r m e i s j e s p r o b e r e n d o o r w e g te l o p e n e e n b e p a a l d e b e s l i s s i n g i n h u n v o o r d e e l te b e ï n v l o e d e n . Y a s e m i n e n h a a r z u s j e s z i j n h i e r v a n e e n g o e d v o o r b e e l d . D e z u s t e r v a n Y a s e m i n heeft o p s c h o o l g e r e g e l d c o n t a c t m e t e e n maatschappelijk w e r k e r met w i e ze haar p r o b l e m e n thuis bespreekt. H e t c o n f l i c t v a n d e z u s t e r v a n Y a s e m i n heeft z i c h o p d e k e u z e v a n d e v e r v o l g o p -

100

- Turkse meisjes

l e i d i n g toegespitst. N a o v e r l e g m e t h a a r zusje k o m e n zij s a m e n tot d e c o n c l u s i e d a t w e g l o p e n d e e n i g e m a n i e r i s o m t o e s t e m m i n g v a n h u n v a d e r te forceren. D e z e strategie p a k t echter anders uit. Y a s e m i n : ' H e t w a s de b e d o e l i n g dat als m i j n z u s w e g g e l o p e n w a s , i k m i j n o u d e r s z o u o p v a n g e n e n alles z o u uitleggen. M i j n z u s z o u d a n w e e r terugkomen.

M i j n ouders werden helemaal panisch en gingen gekke dingen

d o e n . Ik moest elke keer p r a t e n e n m i j n v a d e r w e r d d a n k w a a d als i k z e i w a t w e niet leuk h a d d e n gevonden. E r moest elke keer gepraat w o r d e n , m a a r h e t k w a m e r o p n e e r d a t hij p r a a t t e e n v e r t e l d e , h i j w e r k t e h a r d e n w i j w a r e n o n d a n k b a a r . [...] I k m o e s t m e t m i j n v a d e r m e e i n d e a u t o o m h a a r te z o e k e n , w e h e b b e n i n e e n w i l d v r e e m d e s t r a a t o v e r a l a a n g e b e l d o m te v r a g e n o f m i j n z u s e r w a s . H e e l l u l l i g . I k h a d v e r w a c h t d a t i k h e t m i j n ouders k o n uitleggen, maar ze d e d e n heel eng. Ik w a s b a n g dat ze m i j n z u s z o u d e n v e r m o o r d e n als ze t e r u g z o u k o m e n . M i j n o o m k w a m e r o o k b i j e n d i e heeft a l l e e n m a a r m i j n v a d e r z i t t e n o p s t o k e n . H a a r v a d e r w a s n o g niet eens z o 'fanatiek', m a a r haar o o m e n de hele T u r k s e gemeenschap beïnvloedden haar vader. ' Z e w i s t e n i n d i e g e m e e n s c h a p dat er e e n meisje w a s w e g g e l o p e n , e n als e r eentje w e g l o o p t d a n l o p e n e r m e e r w e g . D i e m o e t e n g e w o o n t e r u g k o m e n e n s t r a f h e b b e n , a n d e r s l o o p t i e d e r e e n w e g . [...] A l s i k iets z e i w a t m i j n v a d e r niet b e v i e l , greep hij m e n a a r m i j n k e e l e n s c h r e e u w d e : "Hoe

d u r f je d a t te z e g g e n . " [...] H e t w e r d s t e e d s m o e i l i j k e r t h u i s , m i j n

o u d e r s m a a k t e n p l a n n e n o m n a a r T u r k i j e te g a a n . E n g e r , s t e e d s e n g e r . T o e n b e n i k o o k w e g g e l o p e n o m d a t h e t n i e t m e e r u i t te h o u d e n w a s . W e w i l l e n onszelf k u n n e n zijn.' Z e s c h a k e l t de m a a t s c h a p p e l i j k w e r k s t e r v a n s c h o o l i n d i e h a a r z u s t e r eerd e r h a d g e h o l p e n , m a a r o o k d e p o l i t i e i s g e w a a r s c h u w d . A l s z i j 's o c h t e n d s h e t h u i s w i l v e r l a t e n m e t e e n tas v o l s p u l l e n d i e z e w i l m e e n e m e n , h o u d t h a a r v a d e r h a a r tegen. H i j k o m t er achter dat z e w i l w e g l o p e n e n s l u i t h a a r o p i n haar kamer. H i j haalt al haar kasten overhoop i n haar kamer. H i j vern i e l t a l h a a r s p u l l e n d i e b e l a n g r i j k v o o r h a a r z i j n e n leest i n h a a r d a g b o e k . E e n a n d e r e z u s t e r w e e t e c h t e r te o n t s n a p p e n e n d e p o l i t i e te w a a r s c h u w e n . D e z e k o m t h a a r h a l e n e n v r a a g t w a t er a a n d e h a n d is. H a a r v a d e r z e g t dat het 'slechte dochters' zijn. Y a s e m i n : 'Ik w a s toen echt heel k w a a d , z o v a n die k l o o t z a k . M i j n v a d e r w e r d k w a a d , jeetje, d i e n o e m t m i j k l o o t z a k . D a t heeft hij m i j n o o i t v e r g e v e n , dat i k i n bijzijn v a n de politie k l o o t z a k tegen h e m heb gezegd. Ik w a s z o k w a a d o p h e m . H e t w a s echt heel erg, de b u r e n s t o n d e n b u i t e n w a n t die

Turkse meisjes - 101

z a g e n e e n p o l i t i e w a g e n . I e d e r e e n s t o n d te k i j k e n , d a t w a s h e e l e r g v o o r mijn ouders/ U i t d e v e r h a l e n v a n d e g e ï n t e r v i e w d e T u r k s e m e i s j e s v a l t o p te m a k e n d a t zij z i c h g e m a k k e l i j k w e n d e n t o t d e p o l i t i e , d e s c h o o l o f d e h u l p v e r l e n i n g .

2 0

A l l e e n h e t T u r k s e m e i s j e E s r a heeft e e n b e r o e p g e d a a n o p h a a r t a n t e , e e n zuster v a n haar vader.

2 1

H a a r broer w a s al eerder v a n h u i s w e g g e l o p e n en

Esra w e r d volgens eigen zeggen stelselmatig door haar vader mishandeld. Z i j h e e f t h a a r w e g l o p e n v o o r b e r e i d e n s a m e n m e t e e n T u r k s e j o n g e n heeft z i j d e b u s n a a r T u r k i j e g e n o m e n . Z e l i c h t h a a r d a a d a l s v o l g t toe: ' I n N e d e r l a n d z o u d e n mijn ouders m e z o v i n d e n , i k hoopte dat i k daar v e i l i g z o u zijn/ T w e e meisjes, w a a r o n d e r N u r , zijn naar een v r i e n d i n gegaan. N a de z o v e e l s t e r u z i e m e t h a a r v a d e r l o o p t N u r g e h e e l o v e r s t u u r n a a r h a a r toe. Nur: 'Ik h e b er echt h e l e m a a l zitten trillen, heel veel gerookt e n g e h u i l d e n de v o l g e n d e d a g b e n i k n a a r d e h u i s a r t s g e g a a n e n d i e heeft m e k a l m e ringspillen gegeven, maar die hielpen geen d o n d e r / Z e keert daarna weer naar huis terug en doet n o g een keer een p o g i n g o m w e g te l o p e n , m a a r k e e r t d e z e l f d e d a g w e e r n a a r h u i s t e r u g . E e n j a a r l a t e r l o o p t z e definitief w e g . N u r : ' O p een g e g e v e n m o m e n t d a c h t i k , n u is het genoeg geweest, mijn v a d e r en m o e d e r dachten dat waarschijnlijk ook, w a n t z e z e i d e n : " A l s jij je h o o f d n i e t v e r a n d e r t d a n . . . " W a n t i k d e e d t o e n s t e e d s vaker mijn m o n d open en maakte rake o p m e r k i n g e n en d a n w e r d e n ze weer k w a a d . D u s z e i d e n z e : " A l s je je h o o f d n i e t v e r a n d e r t , d a n z o e k je m a a r e e n k a m e r v o o r j e z e l f . " T o e n d a c h t i k : " O k a y , h i j heeft h e t g e z e g d . " E e n w e e k later b e n i k weggegaan.'

De kritische grens D e M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes u i t m i j n o n d e r z o e k h e b b e n v o o r t d u r e n d te m a k e n m e t s p a n n i n g e n e n c o n f l i c t e n . D e o u d e r s v a n d e z e r e s p o n d e n t e n m e r k e n dat zij de greep o p h u n dochter v e r l i e z e n e n z o e k e n naar m a c h t s m i d d e l e n o m h u n d o c h t e r i n h e t g a r e e l te k r i j g e n . D o o r h e t a r r a n g e r e n v a n e e n h u w e l i j k o f d o o r h u n d o c h t e r n a a r h e t l a n d v a n h e r k o m s t te s t u r e n , t r a c h t e n z i j h u n g e z a g te h e r s t e l l e n . D e T u r k s e o u d e r s b l i j k e n h i e r b i j s o m s e e n b e r o e p te k u n n e n d o e n o p e e n f a m i l i e l i d d a t h e n o n d e r s t e u n t bij de o p v o e d i n g v a n h u n o n w i l l i g e dochter. V a d e r s en soms moeders grijpen tijdens d e z e s p a n n i n g e n t e r u g o p fysieke sancties o m h u n d a d e n k r a c h t bij te z e t t e n . S o m m i g e m e i s j e s r e n n e n n a d e z e d r e i g e m e n t e n i m p u l s i e f v a n h u i s w e g , terwijl anderen h u n vlucht gaan voorbereiden.

102

Deze gewelddadige handelingen zal ik i n navolging v a n de antropoloog Blok

2 2

i n t e r m e n v a n b e t e k e n i s e n z i n g e v i n g b e k i j k e n . B l o k geeft a a n d a t w a t

m e n s e n als g e w e l d definiëren e n de betekenis d i e ze eraan t o e k e n n e n , verschilt a l naar g e l a n g de tijd, de plaats e n het perspectief v a n de betrokkene. In N e d e r l a n d h e b b e n de laatste jaren sociale b e w e g i n g e n het d e n k e n o v e r g e w e l d sterk d o e n v e r a n d e r e n , m e t als g e v o l g dat steeds m e e r d a d e n als g e w e l d d a d i g w o r d e n gedefinieerd.

23

D a t geldt o o k v o o r het slaan v a n k i n d e -

ren. In M a r o k k o of Turkije z a l hier anders tegenaan gekeken w o r d e n d a n i n N e d e r l a n d e n evenzeer z a l een d a d e r of slachtoffer v a n g e w e l d d i t a n d e r s ervaren. D o o r h u n deelname aan school en h u n contacten met

Nederlandse

h u l p v e r l e n e r s k o m e n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes i n a a n r a k i n g

met

andere visies op de werkelijkheid, die hen vervolgens beïnvloeden. Slaan krijgt v o o r h e n i n een N e d e r l a n d s e context een andere betekenis d a n i n M a r o k k o o f Turkije. W e l i s w a a r w o r d t het i n d i e l a n d e n o o k f o r m e e l afgek e u r d , m a a r o n d e r bepaalde o m s t a n d i g h e d e n is het g e o o r l o o f d , bijvoorb e e l d als een meisje z i c h niet a a n de regels h o u d t . Meisjes d i e i n het l a n d v a n herkomst w o r d e n geslagen, hebben

gezien h u n z w a k k e positie

weinig

m o g e l i j k h e d e n o m s t e u n te v i n d e n . H e t h o o r d e b i j d e o p v o e d i n g e n ' d a t w a s v r o e g e r h e e l g e w o o n ' , a l d u s m i j n respondenten. M a a r als d i t v o l g e n s h u n b e l e v i n g ' z o n d e r reden' gebeurt, d a n zijn zij het hier niet m e e eens. O o k de grens tussen slaan en m i s h a n d e l e n w o r d t i n een N e d e r l a n d s e s i t u a t i e m o e i l i j k te b e p a l e n . E e n v a d e r z a l i n z i j n b e l e v i n g s l a a n , t e r w i j l z i j n dochter d i t m i s s c h i e n als m i s h a n d e l i n g z a l ervaren.

24

Slaan i n een context

w a a r het niet w o r d t getolereerd, k a n h i e r d o o r een vernederende

ervaring

v o o r meisjes zijn, v o o r a l als zij z i c h h i e r i n g e s t e u n d w e t e n d o o r N e d e r l a n d s e maatschappelijk w e r k e r s . E e n hulpverleenster z e i het o o k m e t z o v e e l w o o r d e n : ' a l s je v a d e r je a a n r a a k t , b e n je w e g ' . V o o r n o g a l w a t m e i s j e s v o r m e n d e v e l e k l a p p e n d i e z i j k r i j g e n d e a a n l e i d i n g o m u i t e i n d e l i j k te v e r t r e k k e n . D e w e t e n s c h a p dat er o p v a n g h u i z e n zijn, is hierbij v a n g r o o t b e l a n g . Z i j b e r u s ten n i e t m e e r i n h u n l o t m a a r n e m e n het heft i n e i g e n h a n d e n , m o g e l i j k gemaakt d o o r de a a n w e z i g h e i d v a n opvangvoorzieningen.

2 5

O o k onder de jongeren die mijn respondenten op school ontmoeten, speelt w e g l o p e n een r o l . E l k meisje uit m i j n o n d e r z o e k kent w e l i e m a n d die is w e g g e l o p e n , w a a r d o o r zij d e z e m o g e l i j k h e i d als een alternatief gaat z i e n v o o r haar moeilijke situatie. D e z e k e n n i s versterkt de positie v a n meisjes ten o p z i c h t e v a n h u n o u d e r s i n h e t g e z i n e n h e t geeft h u n d e m o g e l i j k h e i d m e t w e g l o p e n te d r e i g e n . O u d e r s z i j n o o k o p d e h o o g t e v a n d i t s o o r t v e r h a l e n e n z i j n niet geheel ten onrechte b a n g v o o r n a v o l g i n g . Z i j z e t t e n alle z e i l e n bij o m h u n d o c h t e r af te s c h r i k k e n , z o a l s b i j v o o r b e e l d d e v a d e r v a n L e y l a . O o k i n T u r k i j e is i m m e r s het w e g l o p e n v a n een j o n g e n e n een meisje een b e k e n d

103

v e r s c h i j n s e l . O m te v o o r k o m e n d a t z i j n d o c h t e r m e t h a a r v r i e n d d i t p l a n u i t v o e r e n , stelt L e y l a ' s v a d e r d a t als ze s a m e n w e g l o p e n hij n i e t z a l r u s t e n tot dat hij h e n z a l v e r m o o r d e n . In hoeverre dat grootspraak is, doet v o o r de d o c h t e r i n k w e s t i e niet eens ter z a k e . A l s a f s c h r i k w e k k e n d m i d d e l is het i n e e r s t e i n s t a n t i e effectief, w a n t L e y l a d u r f t n i e t s a m e n m e t h a a r v r i e n d w e g te l o p e n . U i t e i n d e l i j k k e e r t z i j w e l a l l e e n h a a r h u i s d e r u g t o e . M e i s j e s k u n n e n o o k d r e i g e n m e t w e g l o p e n als h u n iets n i e t bevalt, e n s o m m i g e n h e b b e n h i e r tot w o e d e v a n h u n v a d e r of (stief)moeder g e b r u i k v a n gemaakt. H e t M a r o k k a a n s e meisje K e n z a verergert d o o r dergelijke d r e i gementen de conflicten met haar stiefmoeder. In de l a n d e n v a n h e r k o m s t k u n n e n meisjes dat o o k d o e n , m a a r d a n h e b b e n zij alleen h u n f a m i l i e w a a r zij h e e n k u n n e n . I n N e d e r l a n d z i j n er o p v a n g h u i z e n w a a r m e i s j e s o n d e r d a k k u n n e n v i n d e n . H e t besef dat er o p v a n g is als h u n d o c h t e r het h u i s d e r u g z o u t o e k e r e n , v e r g r o o t h e t g e v o e l v a n o n m a c h t bij d e o u d e r s . I n h u n w o e d e zeggen s o m m i g e n dat h u n dochter d a n maar haar biezen moet p a k k e n . A l s d e o u d e r s v a n b i j v o o r b e e l d N u r d i t tegen h a a r r o e p e n , v o e g t zij d e d a a d bij het w o o r d m e t de o p m e r k i n g 'ze hebben het zelf gezegd.' Y a s e m i n en haar z u s t e r s h e b b e n d i t z w a r e m i d d e l o o k g e b r u i k t o m h u n v a d e r tot a n d e r e g e d a c h t e n te b r e n g e n . I n h u n g e v a l i s d e s i t u a t i e t h u i s e c h t e r g e h e e l u i t d e h a n d gelopen. O o k i n andere onderzoeken k o m t dit dreigen met w e g l o p e n of het i n de praktijk b r e n g e n e r v a n terug.

26

H e t is een m a c h t s m i d d e l v a n

d o c h t e r s o m e e n o n g e w e n s t h u w e l i j k t e g e n te h o u d e n o f o m m e e r i n v l o e d te krijgen op de huwelijkskeuze. Meisjes die steun hebben gevraagd v a n Nederlandse hulpverleners en die deze contacten v o o r h u n ouders g e h e i m h o u d e n , v e r b i e d e n o o k contact m e t h u n o u d e r s te l e g g e n . I n d e e i g e n g e m e e n s c h a p b e s t a a t h e t b e e l d d a t N e d e r l a n d s e h u l p v e r l e n e r s m e i s j e s s t i m u l e r e n o m v a n h u i s w e g te l o p e n . V a n u i t het g e z i c h t s p u n t v a n de o u d e r s is het begrijpelijk d a t zij er o p tegen z i j n d a t h u n d o c h t e r h u l p z o e k t bij N e d e r l a n d e r s . A f g e z i e n v a n h e t feit d a t zij h u n p r o b l e m e n v a n w e g e g e z i c h t s v e r l i e s n i e t n a a r b u i t e n w e n s e n te b r e n gen, speelt o o k m e e dat zij veronderstellen dat h u l p v e r l e n e r s o p de h a n d zijn v a n h u n dochter. H u l p v e r l e n e r s die een meisje serieus n e m e n , verster k e n haar positie i n het g e z i n ten opzichte v a n de ouders. Z o g i n g N a d i a z i c h bijvoorbeeld na de hulpverleningsgesprekken thuis meer verweren. O u d e r s h e b b e n e r d a n o o k a l l e b e l a n g bij o m N e d e r l a n d s e h u l p v e r l e n e r s z o n e g a t i e f m o g e l i j k a f te s c h i l d e r e n . Z i j h e b b e n w e i n i g r e d e n o m d i t b e e l d te n u a n c e r e n , z i j p r o b e r e n h u n d o c h t e r s e e r d e r b a n g te m a k e n . Z o a l s e e n M a r o k k a a n s meisje v e r k o n d i g d e :

104

' M i j n m o e d e r v e r t e l d e a a n m i j d a t a l s je w e g l o o p t je i n e e n h o e r e n h u i s t e r e c h t k o m t e n a l s je d a n n i e t m e t d i e m a n n e n n a a r b e d w i l , d a n s l a a n z e je d o o d . ' T o e n zij h i e r o v e r met de m o e d e r v a n een N e d e r l a n d s e v r i e n d i n sprak, ver t e l d e d i e e c h t e r d a t er i n s t a n t i e s b e s t a a n d i e j u i s t v o o r d e b e l a n g e n v a n j o n geren o p k o m e n . N a een v o l g e n d e r u z i e vluchtte het meisje naar

deze

v r i e n d i n toe. D e meisjes u i t m i j n o n d e r z o e k z o e k e n w e i n i g h u l p bij f a m i l i e l e d e n z o a l s i n h u n l a n d v a n h e r k o m s t gebruikelijk is. Z e g a a n w e l g e m a k k e l i j k naar een v r i e n d o f v r i e n d i n toe, m a a r z i j k o m e n u i t e i n d e l i j k t o c h bij d e h u l p v e r l e n i n g terecht. D e z e b e v i n d i n g e n w o r d e n o o k b e v e s t i g d d o o r het o n d e r z o e k v a n Terpstra onder weggelopen jongeren.

27

H i j w i j s t er o p d a t h e t g e b r u i k m a k e n

v a n informele en formele h u l p elkaar niet z o zeer uitsluitende, maar elkaar opvolgende gedragspatronen

zijn. H e t tijdelijke karakter v a n d e h u l p v a n

b e k e n d e n , d e w e e r z i n o m s t e e d s w e e r o p a n d e r e n e e n b e r o e p te d o e n , m a k e n d a t j o n g e r e n t e n s l o t t e b e s l u i t e n n a a r d e f o r m e l e h u l p v e r l e n i n g t o e te stappen.

28

E e n o p v a l l e n d g e g e v e n i n m i j n o n d e r z o e k is dat w e l enkele M a r o k k a a n se, m a a r g e e n T u r k s e m e i s j e s n a a r h u n v r i e n d z i j n w e g g e l o p e n . O o k m e l d e n z i c h m e e r M a r o k k a a n s e d a n T u r k s e w e g l o o p s t e r s bij h u l p v e r l e n e n d e i n s t a n 2 9

ties. I n d e o n d e r z o e k e n w a a r T u r k s e w e g l o o p v e r h a l e n v o o r k o m e n , g a a t h e t d o o r g a a n s o m meisjes d i e s a m e n m e t h u n v r i e n d het h u i s d e r u g toekeren o m d e g o e d k e u r i n g v a n h u n o u d e r s a f te d w i n g e n v o o r e e n h u w e l i j k . D e z e categorie T u r k s e meisjes, d i e i n N e d e r l a n d een g e b r u i k u i t e i g e n l a n d v o o r t zetten, k o m t waarschijnlijk niet i n a a n r a k i n g m e t het N e d e r l a n d s e h u l p v e r l e n i n g s c i r c u i t . Z i j h e b b e n d i e h u l p niet n o d i g , v o o r a l niet als h u n o u d e r s als n o g m e t het h u w e l i j k i n s t e m m e n . D e z e groep wegloopsters valt b u i t e n het bestek v a n m i j n onderzoek, hier z o u w e l eens een v e r k l a r i n g k u n n e n l i g g e n v o o r het v e r s c h i l i n aantallen M a r o k k a a n s e en T u r k s e wegloopsters die z i c h bij h u l p v e r l e n i n g s i n s t a n t i e s m e l d e n .

N e d e r l a n d s e meisjes In het v o r i g e hoofdstuk heb i k laten z i e n dat N e d e r l a n d s e ouders even zeer als M a r o k k a a n s e of T u r k s e o u d e r s de g r e n z e n w i l l e n b e p a l e n w a a r b i n n e n h u n dochters z i c h m o g e n b e w e g e n . A d o l e s c e n t e n w i l l e n echter z o v e e l m o g e l i j k zelf u i t m a k e n w a t zij d o e n z o n d e r daarbij h u n o u d e r s v o o r het h o o f d te s t o t e n . E v e n a l s M a r o k k a a n s e e n T u r k s e t i e n e r s o n t w i k k e l e n N e d e r l a n d s e m e i s j e s a l l e r l e i s t r a t e g i e ë n o m a a n h e t o u d e r l i j k g e z a g te o n t k o m e n

105

e n e r i n h e t g e h e i m e e n e i g e n l e v e n m e t a n d e r e j o n g e r e n o p n a te h o u d e n .

3 0

D o o r a l l e e n b e p a a l d e v e r h a l e n o f d e ' h a l v e w a a r h e i d ' a a n h u n o u d e r s te v e r tellen, l e g g e n de meisjes u i t het o n d e r z o e k v a n D e W a a l 'een r o o k g o r d i j n ' v o o r h u n o u d e r s . Z i j p r o b e r e n h u n o u d e r s o p e e n d w a a l s p o o r te b r e n g e n d o o r m e t o p z e t a n t w o o r d e n te v e r d r a a i e n , o m z o h e t r o o k g o r d i j n i n t a c t te h o u d e n . Zij n e m e n bijvoorbeeld alleen bepaalde vriendinnen mee naar huis e n c e n s u r e r e n i n f o r m a t i e d i e zij a a n h u n o u d e r s geven. Z i j h e b b e n er alle b e l a n g b i j h u n o u d e r s z o v e e l m o g e l i j k o n w e t e n d te h o u d e n . Meisjes die stiekem h u n eigen gang gaan, plegen volgens D e W a a l vor m e n v a n stil verzet. H e t b e g r i p 'stil' d u i d t o p het v e r m i j d e n v a n confronta ties, w a a r b i j zij t o c h altijd het o n d e r s p i t d e l v e n . V o l g e n s D e W a a l m a k e n meisjes v ó ó r h u n grensoverschrijdende activiteiten de a f w e g i n g : w e l of niet d o e n , o f s t i e k e m ? D e w a t o u d e r e m e i s j e s p r o b e r e n te o n d e r h a n d e l e n m e t o u ders. W a t v a n d a a g niet m a g , m a g m i s s c h i e n m o r g e n w e l . H e t gezamenlijke b e l a n g v a n m e i s j e s i s o m n a te g a a n h o e g r o o t d e ' e l a s t i c i t e i t v a n d e h u n t o e gestane speelruimte is'.

31

D i t betekent dat zij o u d e r s v o o r t d u r e n d u i t p r o

b e r e n o m n a te g a a n o f b e p a a l d e v e r b o d e n e c h t g e m e e n d z i j n . N a a s t d e z e slinkse w e g e n , waarbij meisjes confrontaties z o v e e l m o g e lijk u i t d e w e g gaan, b l i j k e n o u d e r s e n k i n d e r e n de laatste j a r e n steeds m e e r o v e r a l l e r l e i z a k e n m e t e l k a a r te p r a t e n e n te o n d e r h a n d e l e n .

3 2

E r is een ver

s c h u i v i n g v a n bevels- naar onderhandelingshuishoudens opgetreden.

In

o n d e r h a n d e l i n g s h u i s h o u d e n s w i l l e n ouders actief en i n h o u d e l i j k b e t r o k k e n b l i j v e n bij het l e v e n e n de b e s l i s s i n g e n v a n h u n k i n d e r e n . H e t o n d e r z o e k v a n D u B o i s - R e y m o n d e.a. n a a r d e a a r d e n v e r a n d e r i n g e n i n o p v o e d i n g s s t i j l e n , brengt enige nuances aan i n dit ideaalbeeld. V o o r a l jongeren uit hogere m i l i e u s g e v e n te k e n n e n d a t o n d e r h a n d e l e n d e o m g a n g m e t h u n o u d e r s b e paalt; bij d e lagere sociale m i l i e u s z e g g e n j o n g e r e n eerder dat h u n o u d e r s 'niet vatbaar v o o r onderhandelen' zijn.

33

O u d e r s en jongeren k e n n e n tegen

w o o r d i g e e n g r o o t b e l a n g toe a a n het h a l e n v a n d i p l o m a ' s , a l l e e n d e m a n i e r w a a r o p zij h u n k i n d e r e n hiertoe aanzetten verschilt per sociaal m i l i e u . I n de l a g e r e m i l i e u s d o e n o u d e r s d a t d o o r d e n a d r u k te l e g g e n o p g e h o o r z a m e n : 'je m o e t je d i p l o m a h a l e n ' , t e r w i j l o u d e r s u i t d e h o g e r e m i l i e u s h i e r o v e r meer i n discussie gaan met h u n kinderen.

3 4

D e t o e n a m e v a n o n d e r h a n d e l i n g s h u i s h o u d e n s ten spijt b l i j k e n o u d e r s e n k i n d e r e n n i e t i n a l l e g e z i n n e n g e w e n d te z i j n o m o v e r p r o b l e m e n te p r a ten. Bij l a n g d u r i g e conflicten met de ouders krijgen jongeren het idee dat ze niet meer gewenst zijn.

35

Z e v o e l e n z i c h v e r v r e e m d , zij g a a n contacten m e t

de ouders v e r m i j d e n en praten niet meer over h u n e r v a r i n g e n of p l a n n e n . Blijkens het onderzoek v a n Terpstra onder w e g g e l o p e n jongeren o n t d u i k e n zij o o k s t i e k e m d e r e g e l s e n h e b b e n z i j g e p r o b e e r d te p r a t e n e n te o n d e r h a n d e l e n , m a a r m e t w i s s e l e n d succes. U i t e i n d e l i j k l e v e r d e n d i e m e t h o d e n

106

niets o p , o m d a t de o u d e r s v a n m e n i n g zijn dat ze toch gelijk hebben.

3 6

Deze

j o n g e r e n h e b b e n getracht andere gezinsleden e n m e n s e n v a n b u i t e n v o o r z i c h te w i n n e n e n z o h u n e i g e n p o s i t i e te v e r s t e r k e n . A l s d a t m i s l u k t , t r a c h t e n z i j d e m a c h t v a n e e n o u d e r te o n d e r g r a v e n d o o r s a b o t a g e g e d r a g , s c h e l d e n o f h e n o p g e v o e l i g e p l e k k e n te r a k e n .

3 7

te

Bijna de helft v a n de w e g

l o p e r s u i t h e t o n d e r z o e k v a n T e r p s t r a b l e e k v a n te v o r e n c o n t a c t te h e b b e n m e t een h u l p v e r l e n e r , v e r d e r n a m e n zij v a a k v r i e n d e n i n v e r t r o u w e n en veel m i n d e r familieleden.

3 8

H o e w e l N e d e r l a n d s e jongeren i n het a l g e m e e n steeds m e e r

invloed

thuis krijgen, v e r h i n d e r t dat niet dat zij v a n h u i s w e g l o p e n . D e o o r z a k e n v o o r dat w e g l o p e n moeten w o r d e n gezocht i n de w e i n i g

harmonieuze

g e z i n s v e r h o u d i n g e n , v o o r a l i n de slechte relatie m e t de v a d e r . V e r d e r z i j n er ook veel conflicten tussen ouders, ouders en kinderen en k i n d e r e n onder ling.

3 9

Meisjes w o r d e n korter gehouden d a n jongens en ze l o p e n v a n huis

vanwege 'dominantie, strengheid (uitgaansuren en vrienden) en uitbuiting (huishoudelijke taken)/ M i s h a n d e l i n g en seksueel m i s b r u i k zijn o o k belang rijke redenen.

4 0

W e g l o p e r s h e b b e n soms de i n d r u k dat zij achtergesteld w o r

d e n ten o p z i c h t e v a n de andere k i n d e r e n i n het gezin. Z i j v i n d e n dat zij m i n der m o g e n , m e e r v e r p l i c h t i n g e n h e b b e n e n m e e r straf k r i j g e n d a n broers of zusters.

41

hun

O n d e r die broers en zusters k o m e n t r o u w e n s o o k relatief

veel weglopers voor. W e g l o p e n k o m t i n alle sociale m i l i e u s voor, maar relatief meer i n de lage milieus

4 2

e n m e e r b i j m e i s j e s d a n bij j o n g e n s . E e n r e d e n k a n z i j n d a t

o u d e r s h u n w e g g e l o p e n d o c h t e r e e r d e r bij d e p o l i t i e o p g e v e n d a n h u n w e g gelopen zoon,

4 3

m a a r meisjes zelf z o u d e n z i c h o o k eerder d a n jongens m e l

d e n bij h u l p v e r l e n i n g s i n s t a n t i e s . vrienden en kennissen.

4 5

4 4

A n d e r e weglopers doen een beroep op

E é n o p d e vijf w e g l o p e r s , v o o r a l j o n g e n s , z e g t d a t

h i j / z i j u i t h u i s is g e s t u u r d .

4 6

V o o r t s blijken weglopers d i k w i j l s uit grote

g e z i n n e n te k o m e n d i e m i n d e r f i n a n c i ë l e m o g e l i j k h e d e n h e b b e n o m b i j v o o r b e e l d o p l e i d i n g e n , l i d m a a t s c h a p p e n v a n v e r e n i g i n g e n e n d e r g e l i j k e te b e kostigen. O u d e r s h e b b e n i n deze g e z i n n e n m i n d e r tijd e n energie o m a a n i n d i v i d u e l e k i n d e r e n a a n d a c h t te b e s t e d e n e n k i n d e r e n z i j n e i k a a r s r i v a l e n a l s h e t o m o u d e r l i j k e a a n d a c h t gaat. D i t t e z a m e n m a a k t d a t k i n d e r e n u i t grote g e z i n n e n eerder w e g l o p e n d a n die uit kleine gezinnen.

4 7

Daarnaast is

er o o k e e n g r o e p w e g l o p e r s d i e a f k o m s t i g is u i t é é n o u d e r g e z i n n e n .

4 8

Het

gaat o m o n g e h u w d e of gescheiden m o e d e r s die het financieel niet b r e e d hebben en w a a r soms moeilijkheden ontstaan met de n i e u w e partner v a n de ouder.

107

Conclusie In N e d e r l a n d hebben Marokkaanse, Turkse en Nederlandse

tiener

m e i s j e s v e r s c h i l l e n d e h a n d e l i n g s a l t e r n a t i e v e n tot h u n b e s c h i k k i n g o m h u n w e n s e n v o r m te g e v e n . Z i j p r o b e r e n a l l e m a a l b i n n e n d e m a r g e s d i e z i j h e b b e n m e e r s p e e l r u i m t e v o o r z i c h z e l f te c r e ë r e n . H i e r b i j b l i j k e n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e m e i s j e s l a n g n i e t z o p a s s i e f te z i j n a l s s o m s w o r d t v e r o n d e r s t e l d . V o o r meisjes die e r g k o r t w o r d e n g e h o u d e n , k a n een h u w e l i j k een geac c e p t e e r d e o p l o s s i n g z i j n o m a a n d e o u d e r l i j k e c o n t r o l e te o n t s n a p p e n . E n k e l e m e i s j e s u i t m i j n o n d e r z o e k h e b b e n d e z e s t r a t e g i e o o k p r o b e r e n t o e te p a s sen, m a a r zijn d a a r i n niet geslaagd. H e i m e l i j k g e d r a g is e e n a l g e m e n e strategie v a n M a r o k k a a n s e , T u r k s e e n N e d e r l a n d s e t i e n e r m e i s j e s o m z o v e e l m o g e l i j k c o n f l i c t e n te v e r m i j d e n m e t h u n o u d e r s . V o o r M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes brengt d e z e strategie v a n w e g e de sterke sociale controle een groter risico met z i c h mee d a n v o o r N e d e r l a n d s e meisjes. D i e g e n e n d i e niet v o o r h e i m e l i j k g e d r a g k i e z e n , g e v e n a a n d a t z i j v o o r a l b a n g z i j n o m d o o r l a n d g e n o t e n g e s i g n a l e e r d te w o r d e n . Zij genieten relatief v a a k enige b e w e g i n g s v r i j h e i d en w i l l e n d a a r o m het v e r t r o u w e n v a n h u n ouders niet beschamen. D e meeste M a r o k k a a n s e en Turkse wegloopsters v i n d e n h u n vader zo s t r e n g , d a t z i j e r b i j v o o r b a a t v a n u i t g a a n d a t p r a t e n g e e n z i n heeft. Z i j p r o b e r e n h e t n a u w e l i j k s . M a a r m e t h u n m o e d e r b l i j k e n z i j w e l d e g e l i j k te o v e r l e g g e n , v o o r a l o v e r o n d e r w e r p e n als s c h o o l e n h u w e l i j k . I n e n k e l e g e v a l l e n d o e n z i j d a t m e t h u n v a d e r . Z i j p r o b e r e n h u n o u d e r s te o v e r t u i g e n , s o m s m e t d e h u l p v a n een z u s t e r of leerkracht, dat zij b i j v o o r b e e l d m e t

hun

s c h o o l b e z o e k niets slechts i n de z i n hebben. E n k e l e meisjes h e b b e n tijdens d e c o n f l i c t e n a l s u i t e r s t e m i d d e l o o k d e eer v a n d e f a m i l i e i n g e z e t d o o r m e t w e g l o p e n te d r e i g e n . A l s e e n v a d e r z i j n d o c h t e r blijft w a n t r o u w e n , i s h e t n i e t e e n v o u d i g o m t o t e e n g e m e e n s c h a p p e l i j k e d e f i n i t i e v a n d e s i t u a t i e te k o m e n . I n e e n v e r h o u d i n g w a a r i n e e n v a d e r v a n zijn dochter v e r w a c h t dat zij h e m g e h o o r z a a m t e n r e s p e c t t o o n t , i s h e t m o e i l i j k o p e e n s o p e n te s t a a n v o o r h a a r m e n i n g e n a r g u m e n t e n . D i t is gemakkelijker g e z e g d d a n gedaan. Meisjes inter preteren o p h u n beurt de reactie v a n h u n v a d e r eerder als een legitimatie v a n zijn m a c h t s p o s i t i e d a n als een w e r k e l i j k e b e r e i d h e i d tot luisteren. D e v e r h o u d i n g tussen m o e d e r e n dochter is meestal m i n d e r hiërarchisch v a n k a r a k t e r d a n die tussen v a d e r e n dochter. N o g a l w a t meisjes u i t m i j n o n d e r zoek k o m e n daarentegen v e e l v u l d i g i n conflict met h u n m o e d e r en v i n d e n d a t z i j te v e e l a a n d e k a n t v a n h u n v a d e r staat. M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes h e b b e n i n N e d e r l a n d m e e r h a n d e l i n g s a l t e r n a t i e v e n o m h u n d e f i n i t i e v a n d e s i t u a t i e te l a t e n g e l d e n d a n z i j i n h u n

108

l a n d v a n h e r k o m s t z o u d e n hebben. A l s zij p r o b l e m e n h e b b e n k u n n e n zij z i c h tot N e d e r l a n d s e h u l p v e r l e n e r s w e n d e n , w a a r d o o r zij h u n p o s i t i e ten opzichte v a n de ouders versterken. D e vaders die m e r k e n de controle op h u n d o c h t e r te v e r l i e z e n , g r i j p e n a l g a u w n a a r h e t m i d d e l v a n g e w e l d . H i e r m e e t r a c h t e n z i j h u n g e z a g te b e v e s t i g e n i n e e n c o n t e x t w a a r h e t s l a a n v a n k i n d e r e n w o r d t a f g e k e u r d . H u n dochters b e s c h o u w e n het fysiek ge w e l d a l s e e n v e r n e d e r e n d e e r v a r i n g . H i e r v o o r v i n d e n zij o o k b e v e s t i g i n g b i j Nederlandse hulpverleners. C o n f l i c t e n k u n n e n z o h o o g o p l o p e n dat s o m m i g e meisjes i n een i m p u l sieve d a a d h u n huis de r u g toekeren. Hierbij moet w o r d e n aangetekend dat bijna e l k meisje i n h a a r f a m i l i e of directe o m g e v i n g m e t w e g l o p e n is g e c o n fronteerd. O o k zijn de meesten z i c h b e w u s t v a n het bestaan v a n o p v a n g h u i z e n v o o r w e g g e l o p e n jongeren. A l s zij n a a r h u n m e n i n g allerlei p o g i n g e n i n h e t w e r k h e b b e n g e s t e l d o m d e s i t u a t i e t h u i s te v e r a n d e r e n , b e s l u i t e n zij g e e n m o e i t e m e e r te d o e n o m d e r e l a t i e m e t h u n v a d e r o f m o e d e r te v e r beteren. Z i j g a a n z i c h m e e r concentreren o p het v o o r b e r e i d e n v a n

hun

v l u c h t . D e d r e i g i n g o m u i t g e h u w e l i j k t of naar het l a n d v a n h e r k o m s t terug g e s t u u r d te w o r d e n v e r s t e r k t h e n i n d i t v o o r n e m e n . I n t e g e n s t e l l i n g tot w a t i n de l a n d e n v a n h e r k o m s t g e b r u i k e l i j k is, z o e k t slechts e e n e n k e l e M a r o k k a a n s e of T u r k s e w e g l o o p s t e r o n d e r d a k bij een f a m i l i e l i d . S o m m i g e n gaan naar een v r i e n d of v r i e n d i n , m a a r de meeste m e i s j e s u i t m i j n o n d e r z o e k k o m e n u i t e i n d e l i j k bij d e h u l p v e r l e n i n g t e r e c h t . D i e g e n e n die al contact h a d d e n met een hulpverlener w e n d e n z i c h direct v o o r h u l p tot h e m of haar. U i t o n d e r z o e k o n d e r N e d e r l a n d s e w e g l o p e r s blijkt o o k dat een groot aantal vóór het w e g l o p e n geregeld m e t een h u l p verlener sprak. M e e r M a r o k k a a n s e d a n T u r k s e w e g l o o p s t e r s b l i j k e n z i c h bij h u l p v e r l e n i n g s i n s t a n t i e s te m e l d e n e n d e v r a a g i s h o e d i t v e r s c h i l te v e r k l a r e n i s . H e b b e n T u r k s e meisjes m i n d e r p r o b l e m e n e n h o e v e n zij d a a r o m m i n d e r v a n h u i s w e g te l o p e n d a n M a r o k k a a n s e m e i s j e s ? O f l o p e n z i j m i s s c h i e n e e r d e r g e z a m e n l i j k m e t h u n v r i e n d w e g o m e e n h u w e l i j k a f te d w i n g e n ? I k v e r onderstel dat een deel v a n het verschil tussen deze twee groepen i n de jonge huwelijksleeftijd v a n T u r k s e meisjes ligt e n het v o o r t z e t t e n v a n de T u r k s e wijze v a n w e g l o p e n met een jongen. W a n n e e r w e de achtergronden v a n de Nederlandse weglopers bekijken d a n vallen de overeenkomsten maar ook de verschillen op. M a r o k k a a n s e en Turkse wegloopsters w o r d e n evenals h u n Nederlandse seksegenoten korter g e h o u d e n d a n h u n b r o e r s e n h e b b e n e v e n e e n s h e t i d e e a c h t e r g e s t e l d te z i j n . O o r z a k e n als d o m i n a n t i e , strengheid, m i s h a n d e l i n g en w e i n i g h a r m o n i e u z e gezinsverhoudingen k o m e n overeen met die v a n Marokkaanse en Turkse wegloopsters. O o k Nederlandse wegloopsters zijn vaak afkomstig uit gezin-

109

gezinsverhoudingen k o m e n overeen met die v a n Marokkaanse en Turkse wegloopsters. O o k Nederlandse wegloopsters zijn vaak afkomstig uit gezin n e n w a a r eerder een b r o e r o f zuster is w e g g e l o p e n . D e grote g e z i n n e n e n d e geringe financiële a r m s l a g zijn factoren die v a n i n v l o e d zijn o p het w e g loopproces en die vooral overeenkomen met de Marokkaanse wegloopsters. D e p r o b l e m e n v a n e n k e l e M a r o k k a a n s e m e i s j e s m e t d e k o m s t v a n e e n stief moeder gelden ook voor sommige Nederlandse wegloopsters. M a r o k k a a n se e n T u r k s e w e g l o o p s t e r s k o m e n e c h t e r m i n d e r v a a k u i t e e n o u d e r g e z i n n e n d a n N e d e r l a n d s e w e g l o o p s t e r s . D e a c h t e r l i g g e n d e m e c h a n i s m e n d i e tot h e t w e g l o p e n v a n M a r o k k a a n s e , T u r k s e e n N e d e r l a n d s e meisjes l e i d e n , z i j n tot o p zekere hoogte overeenkomstig, maar door de andere sociale en culturele context k r i j g e n zij een specifieke betekenis.

110

5

Van huis weggelopen

H

et z i j n t o c h je o u d e r s t e n s l o t t e e n je m o e t h e t o o k v a n h u n k a n t z i e n , z i j h e b b e n h e t o o k n i e t z o g e w i l d . Je m o e t v o o r je e i g e n

o p k o m e n , m a a r o o k je o u d e r s n i e t i n d e s t e e k l a t e n . D a t h e b i k w e l g e d a a n e n d a a r h e b i k w e l h e e l v e e l spijt v a n , d a n k a n i k n u w e l zeggen. (Miriyam) In het v o r i g e hoofdstuk heb i k laten z i e n w e l k e handelingsalternatieven M a r o k k a a n s e e n T u r k s e m e i s j e s tot h u n b e s c h i k k i n g h e b b e n v o o r d a t z i j v a n h u n h u i s w e g l o p e n . D e v r a a g d i e n u c e n t r a a l staat i s w e l k e b e t e k e n i s h e t w e g l o p e n heeft v o o r d e b e t r o k k e n partijen. I n d i t v e r b a n d is het n u t t i g e e n o n d e r s c h e i d te m a k e n t u s s e n d e e x p r e s s i e v e e n i n s t r u m e n t e l e k a n t e n v a n 1

het verschijnsel w e g l o p e n . Bij de expressieve d i m e n s i e gaat het o m bete kenis- e n z i n g e v i n g : w a t zegt het w e g l o p e n e n w a t d r u k t het uit? Ik ga n a w e l k e g e v o l g e n h e t w e g l o p e n v a n e e n m e i s j e heeft v o o r h e t a a n z i e n v a n d e f a m i l i e e n h o e h a a r o u d e r s h i e r o p r e a g e r e n . H o e staat h e t m e t d e r e p u t a t i e v a n de w e g l o o p s t e r zelf? T h u i s geldt het c u l t u r e l e referentiekader v a n de M a r o k k a a n s e respectievelijk T u r k s e ouders, waarbij een v a d e r verantwoor d e l i j k i s v o o r d e eer v a n d e f a m i l i e e n d e r e p u t a t i e v a n z i j n d o c h t e r s . D e z e culturele noties symboliseren v o o r Turkse en M a r o k k a a n s e ouders de etni sche grens tussen henzelf e n de N e d e r l a n d e r s . H u n w e g g e l o p e n dochter heeft d e f a m i l i e - e e r g e s c h o n d e n d o o r h a a r p r o b l e m e n n a a r b u i t e n te b r e n g e n e n d e h u l p v a n N e d e r l a n d s e h u l p v e r l e n e r s i n te r o e p e n . Z i j h e b b e n m e t h u n d a a d d e traditionele m a c h t s v e r h o u d i n g e n o p h u n k o p gezet. Bij het i n s t r u m e n t e l e aspect gaat het o m het d o e l dat meisjes m e t het w e g l o p e n nastreven. H e t k a n een allerlaatste p o g i n g v a n een dochter zijn o m h a a r o u d e r s e n v o o r a l h a a r v a d e r o n d e r d r u k te z e t t e n . H e t k a n e e n m a n i e r z i j n o m a a n d a c h t te v r a g e n v o o r d e p r o b l e m a t i s c h e s i t u a t i e t h u i s o f o m d e f i n i t i e f m e t h a a r f a m i l i e te b r e k e n . D o o r o n d e r d a k te z o e k e n b i j e e n j o n g e r e n c e n t r u m i s e e n d e r d e p a r t i j bij h e t c o n f l i c t b e t r o k k e n . D e v r a a g i s

111

w e l k e i n v l o e d d e z e n i e u w e s i t u a t i e heeft o p d e o n d e r h a n d e l i n g s p o s i t i e v a n d e w e g l o o p s t e r s ten o p z i c h t e v a n h u n v a d e r . K u n n e n zij m e t de s t e u n v a n h u l p v e r l e n e r s h u n w e n s e n k r a c h t bijzetten e n beter h u n definitie v a n de situatie a f d w i n g e n ? O f v e r z w a k k e n dochters juist h u n positie e n is de w e g t e r u g h i e r d o o r d e f i n i t i e f a f g e s n e d e n ? W a n n e e r o u d e r s b e r e i d z i j n z i c h te 2

s c h i k k e n e n dochters v e r v o l g e n s h u i s w a a r t s keren, w a t h e b b e n meisjes d a n m e t het w e g l o p e n bereikt? Ik z a l tenslotte n a g a a n w a t de o v e r e e n k o m s t e n en verschillen zijn met Nederlandse wegloopsters. D e o p z e t v a n h e t h o o f d s t u k i s a l s v o l g t : eerst w o r d t a a n d a c h t

besteed

a a n d e reacties v a n de o u d e r s e n de dochters o p het w e g l o p e n . O m d a t i k geen noemenswaardige verschillen tussen de M a r o k k a a n s e en de Turkse groep heb gevonden, v o e g i k deze samen. Voorts k o m e n de contacten v a n d e w e g l o o p s t e r s m e t de o u d e r s a a n de orde; h i e r is het o n d e r s c h e i d tussen M a r o k k a n e n en T u r k e n w e l w e e r relevant. Ik ga n a w a t de u i t k o m s t e n v a n d e g e s p r e k k e n zijn e n of o u d e r s b e r e i d zijn tot enige i n s c h i k k i n g . V a n die g e n e n d i e w e e r h u i s w a a r t s k e r e n , bekijk i k w a t v o o r situatie zij t h u i s aan treffen. E n tot slot g a i k n a w a t de o v e r e e n k o m s t e n e n v e r s c h i l l e n z i j n tussen het w e g l o p e n v a n M a r o k k a a n s e c.q. T u r k s e e n N e d e r l a n d s e meisjes.

R e a c t i e s o p het w e g l o p e n Ouders W a n n e e r o u d e r s er achter k o m e n dat h u n d o c h t e r is w e g g e l o p e n , reage r e n zij i n eerste instantie h e e l geschokt; d i t g e l d t z o w e l v o o r d e M a r o k k a a n s e a l s T u r k s e o u d e r s . E e n M a r o k k a a n s e m o e d e r d i e s a m e n m e t h a a r d o c h t e r 's a v o n d s k a n t o r e n s c h o o n m a a k t e , ontdekte bij het naar h u i s g a a n dat haar d o c h t e r w a s w e g g e l o p e n . H e t gaat hier o m het zusje v a n S a n n a . H a a r m o e der: ' D e portier vertelde dat ze een kwartier eerder was weggegaan. T o e n i k dat h o o r d e , zakte i k i n elkaar. Ik k o n niets d o e n , i k b e n naar h u i s gegaan e n i k h e b g e w a c h t tot m i j n m a n v a n de m o s k e e t h u i s k w a m . W e z i j n n a a r d e p o l i t i e g e g a a n , i k k o n a l l e e n m a a r h u i l e n , m ' n m a n heeft v e r t e l d h o e z e e r u i t z a g . Z e is o p d e telex gezet. D e v o l g e n d e d a g k r e g e n w e b e r i c h t dat ze veilig was.' M o e d e r s zijn heel angstig. Y a s e m i n vertelde over haar moeder: ' E r zijn o o k a l l e m a a l v a n d i e T u r k s e films o v e r meisjes d i e d a n w e g g a a n e n d i e w o r d e n h o e r o f g a a n a a n d e d r u g s . D u s d a t b e e l d heeft z i j o o k

112

v a n : d i e gaat i n een discotheek h a n g e n e n die w o r d t verkracht. Z e v o n d dat heel e n g en dat k l o p t d a n o o k w e l , het w a s o o k heel e n g n a t u u r l i j k / D e m o e d e r v a n d e T u r k s e M e r a l h o o p t e d a t h a a r d o c h t e r bij een v r i e n d i n w a s , m a a r t o e n M e r a l h a a r d e v o l g e n d e d a g b e l d e o m te z e g g e n d a t z e w a s weggelopen, moest haar moeder huilen. M e r a l vertelde dat haar

moeder

h a d gezegd: ' H e t w a s of m i j n hele w e r e l d stil stond. N i e t s w a s meer belang rijk, niets k o n m e n o g schelen. V o o r mij h o e f d e het niet meer.' O u d e r s z i j n niet a l l e e n o n g e r u s t e n g e s c h o k t als zij m e r k e n dat h u n d o c h t e r i s w e g g e l o p e n , h u n r e a c t i e i s , z o a l s g e z e g d , o o k i n s y m b o l i s c h e ter m e n te v e r k l a r e n . D e w e g g e l o p e n d o c h t e r heeft d e eer v a n d e f a m i l i e g e s c h o n d e n d i e d e m a n n e l i j k e l e d e n v a n d e f a m i l i e b e h o r e n te b e w a k e n . D o o r w e g te l o p e n l a a t z i j z i e n d a t z i j h a a r v a d e r d e b a a s i s , w a t e e n v e r n e d e r i n g e n e e n v e r l a g i n g v a n z i j n g e z a g e n s t a t u s i s . O m z i j n g o e d e n a a m te r e d d e n , m o e t e e n v a d e r w e l reageren. A l s een reactie uitblijft d a n daalt zijn r e p u t a 3

tie n o g m e e r . Z o l a n g er g e e n r u c h t b a a r h e i d is g e g e v e n a a n het w e g l o p e n , k a n een vader de goede n a a m v a n de familie redden. Verschillende vaders zetten d a n o o k een uitgebreide zoekactie o p t o u w , soms bijgestaan d o o r een z o o n o f f a m i l i e l i d . H o e e e r d e r d e v e r l o r e n d o c h t e r t h u i s i s , d e s te k l e i n e r d e k a n s d a t h e t n i e u w s z i c h i n d e g e m e e n s c h a p v e r s p r e i d heeft. H e t w e g l o p e n v a n meisjes is daarmee geen i n d i v i d u e l e gezinsaangelegenheid, m a a r gaat de hele familie en soms de gemeenschap aan. H e t T u r k s e meisje Y a s e m i n , dat uit een k l e i n e provincieplaats afkomstig is, vertelt over haar o o m : ' D i e is n o g erger d a n m i j n v a d e r . D i e k w a m d u s o o k gelijk. H i j w a s v o l v e r w i j t e n e n h e e l b o o s . H i j heeft m i j n v a d e r h e e l e r g o p g e s t o o k t o m m i j te z o e k e n . E c h t f l i n k o p g e s t o o k t . O p z i c h i s m i j n v a d e r d a a r n i e t z o h e e l erg fanatiek i n , maar mijn o o m en die hele Turkse gemeenschap zaten o p m i j n v a d e r . Zelfs g i n g een j o n g e n m e t een foto v a n m i j d i s c o t h e k e n e n v r i e n d e n a f o m m i j o p te s p o r e n , d a t d e e d h i j g e w o o n u i t z i c h z e l f . Z e w i s t e n i n d i e g e m e e n s c h a p d a t er e e n m e i s j e w a s w e g g e l o p e n , e n a l s e r eentje w e g l o o p t d a n l o p e n er m e e r w e g . D u s d i e m o e t g e w o o n w e e r t e r u g k o m e n e n straf h e b b e n , anders l o o p t i e d e r e e n w e g . ' V o o r a l i n d e z e laatste o p m e r k i n g z i t het b e l a n g v a n een g e m e e n s c h a p

om

w e g g e l o p e n m e i s j e s o p te s p o r e n . A l s a a n d e z e n o r m o v e r s c h r i j d i n g g e e n s a n c t i e s w o r d e n v e r b o n d e n , d a n i s h e t g e v a a r v a n n a v o l g i n g v e e l te g r o o t . N o r m e n d i e niet d o o r sancties w o r d e n b e k r a c h t i g d slijten i m m e r s o p d e n 4

d u u r . T o e n Y a s e m i n v a n h u i s w e g l i e p k r e e g zij h u l p v a n d e p o l i t i e e n k o n de hele b u u r t het conflict v o l g e n . A l s een meisje m i n d e r o p v a l l e n d het h u i s d e r u g h e e f t t o e g e k e e r d , p r o b e r e n o u d e r s d e s c h i j n o p te h o u d e n d a t h u n

113

d o c h t e r tijdelijk i n het l a n d v a n h e r k o m s t verblijft. W a n t f a m i l i e l e d e n e n l a n d g e n o t e n k u n n e n het heel lastig m a k e n . E e n T u r k s meisje: ' W i j h e b b e n m i j n v a d e r te s c h a n d e g e m a a k t . H i j k a n z i j n v r i e n d e n e n k e n n i s s e n n i e t m e e r o n d e r o g e n k o m e n . D i e h e b b e n a l t i j d g e z e g d "je m o e t je d o c h t e r n i e t n a a r s c h o o l s t u r e n . " I k v i n d h e t e e n beetje z i e l i g v o o r m i j n v a d e r , w a n t hij w i l d e dat w i j n a a r s c h o o l g i n g e n . M i j n o u d e r s w o r d e n h e l e m a a l gek gemaakt, sinds b e k e n d is dat w i j w e g g e l o p e n zijn. H i j k r i j g t h e l e m a a l u i t T u r k i j e telefoontjes. D i e m e n s e n z e g g e n " j u l l i e w i l d e n t o c h z o g r a a g n a a r N e d e r l a n d e n z i j n j u l l i e er g e l u k k i g e r d o o r g e w o r d e n ? W i j z i j n w e l a r m , m a a r w i j h e b b e n o n z e k i n d e r e n n o g bij ons".' V a n u i t het o o g p u n t v a n de o u d e r s is het onbegrijpelijk dat h u n dochter z i c h t o t N e d e r l a n d e r s w e n d t , t e r w i j l z i j h a a r j u i s t t e g e n d e z e i n v l o e d p r o b e r e n te b e s c h e r m e n . V e r s c h i l l e n d e o u d e r s reageren d a n o o k t a m e l i j k agressief als zij v a n N e d e r l a n d s e h u l p v e r l e n e r s h o r e n dat h u n d o c h t e r is w e g g e l o p e n , v o o r al als h a a r verblijfplaats v o o r h e n v e r b o r g e n w o r d t g e h o u d e n .

5

'Ik w i l met

m i j n dochter praten, m a a r jullie h o u d e n haar tegen', h a d de m o e d e r v a n Y a s e m i n g e r o e p e n . Z i j s c h e l d e n h u l p v e r l e n e r s uit, zij m a k e n r u z i e of s p u g e n o p de h u l p v e r l e n e r s . E e n M a r o k k a a n s meisje: 'Later zijn m i j n ouders e n broer naar het J A C gegaan e n h e b b e n daar de m e d e w e r k e r s b e d r e i g d . D a a r w a s i k al b a n g voor, w a n t m i j n broer is h a r t s t i k k e gevaarlijk. D i e gaat alleen m a a r met gevaarlijke jongens o m . M i j n v a d e r heeft b i j d e p o l i t i e g e d r e i g d d e b o e l i n d e f i k s t e k e n . ' T o e n d e v a d e r v a n L o u i z a h o o r d e d a t z i j n d o c h t e r bij e e n N e d e r l a n d s p l e e g g e z i n w a s o n d e r g e b r a c h t , heeft h i j ' a l l e s k o r t e n k l e i n g e s l a g e n ' i n d e k a m e r v a n de maatschappelijk w e r k e r v a n zijn dochter. L o u i z a : ' D a t w a s echt heel erg,

hij heeft d e t y p e m a c h i n e v a n d r i e h o o g u i t het r a a m n a a r

beneden

gesmeten.' D e agressie v a n de ouders richt z i c h overigens o o k o p andere N e d e r l a n d e r s d i e z i j v e r d e n k e n h u n d o c h t e r g e h o l p e n te h e b b e n . D e v a d e r van

h e t M a r o k k a a n s e m e i s j e H a b i b a heeft o m d i e r e d e n g e p r o b e e r d

de

N e d e r l a n d s e b u u r j o n g e n a a n te r i j d e n . In h o e v e r r e h e b b e n de zoekacties v a n o u d e r s succes gehad? V o o r z o v e r m i j n k e n n i s reikt, zijn alleen de ouders v a n het M a r o k k a a n s e meisje T a m u e n v a n het T u r k s e meisje E s r a er i n g e s l a a g d d e a d r e s s e n v a n h u n d o c h t e r s te a c h t e r h a l e n . T a m u : ' D a t w a s g e w o o n een k w e s t i e v a n alle t e h u i z e n afbellen. Z e h e b b e n ge w o o n gegokt. Z e s t o n d e n ineens v o o r d e d e u r . E n t o e n w e r d er i e m a n d v a n de l e i d i n g opgebeld en de politie. M i j n moeder w e r d z o hysterisch,

114

m i j n v a d e r h a d e e n m e s bij z i c h e n w o u m i j s t e k e n . G e l u k k i g k w a m d e p o l i t i e e r s n e l bij e n t o e n h e b b e n z e m i j n o u d e r s m e e g e n o m e n . ' V o l g e n s E s r a is h a a r m o e d e r h a a r achterna g e r e i s d z o d r a z e erachter k w a m d a t z e i n T u r k i j e b i j e e n t a n t e v e r b l e e f . D a a r heeft z e E s r a ' b a n g g e m a a k t ' , h a a r p a s p o o r t a f g e p a k t e n h a a r te v e r s t a a n g e g e v e n d a t z e n i e t m e e r n a a r N e d e r l a n d terug mocht k o m e n . Volgens Esra h a d haar moeder gezegd: ' A l g a je n a a r d e p o l i t i e , w e g e v e n je p a s p o o r t n i e t t e r u g . Je k r i j g t n o g e e n p a k s l a a g e n d a n g a je d e c e l i n . ' O m d a t E s r a m e t e e n j o n g e n i s w e g g e l o p e n , h e b b e n haar o u d e r s grote twijfels over haar m a a g d e l i j k h e i d . V o l g e n s E s r a h a d haar haar vader haar m o e d e r opgedragen met een maagdelijkheidscertific a a t t e r u g te k o m e n . H i e r v o o r z o u E s r a z i c h d o o r e e n a r t s m o e t e n l a t e n o n d e r z o e k e n . V e r d e r p r o b e e r d e E s r a ' s m o e d e r h a a r u i t te h u w e l i j k e n a a n d e j o n g e n m e t w i e zij n a a r T u r k i j e w a s gevlucht. D o o r v a n h u i s w e g te l o p e n heeft e e n m e i s j e n i e t a l l e e n h a a r v a d e r e n h a a r f a m i l i e te s c h a n d e g e m a a k t , m a a r o o k z i c h z e l f . H a a r e e r b a a r h e i d w o r d t i m m e r s b e p a a l d door haar kuise en ingetogen gedrag dat gesymboliseerd w o r d t d o o r haar m a a g d e l i j k h e i d . H a a r v a d e r is o p g r o n d v a n zijn ouderlijk gezag hiervoor verantwoordelijk. H e t v a n huis w e g l o p e n v a n een dochter doorbreekt deze traditionele g e z a g s v e r h o u d i n g en het m a a k t pijnlijk d u i d e l i j k d a t h a a r v a d e r i n g e b r e k e i s g e b l e v e n . Z i j heeft d e a u t o r i t e i t v a n h a a r v a d e r o n d e r g r a v e n , m a a r d i t heeft o o k z i j n w e e r s l a g o p h a a r z e l f . H o e r e a g e ren de wegloopsters i n kwestie hierop?

Dochters Bijna alle geïnterviewde M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes die v a n h u i s z i j n w e g g e l o p e n , r e a g e r e n o p d e z e l f e w i j z e . Z i j r e a l i s e r e n z i c h m a a r a l te g o e d w a t zij h u n o u d e r s h e b b e n a a n g e d a a n . Z i j w e i g e r e n i n eerste instantie elk contact met hen, de meesten d u r v e n h u n ouders e e n v o u d i g w e g niet o n d e r o g e n te k o m e n . H a b i b a v e r w o o r d t d e z e a n g s t m e t d e o p m e r k i n g : ' I k ga

liever

dood dan

terug

naar

h u i s . Ik d u r f

niet.' E e n

vijftienjarig

M a r o k k a a n s meisje dat u i t angst v o o r u i t h u w e l i j k i n g is w e g g e l o p e n , terwijl z e e e n v r i e n d heeft, z e g t : 'Ik heb de hele nacht i n b e d liggen huilen. Ik w i l niet met mijn v a d e r praten. Ik heb dat heel duidelijk uitgelegd. Z e k u n n e n m e toch niet d w i n g e n ? Ik w i l m i j n v a d e r een brief sturen, w a a r i n i k u i t l e g w a a r o m i k w e g g e l o p e n ben. T o e n i k w e g l i e p w i s t i k dat i k niet meer terug k o n k o m e n . I k l o o p t o c h n i e t w e g o m w e e r n a a r h u i s te g a a n . ' Z i j v i n d t d a t z e bij d e h u l p v e r l e e n s t e r s w e i n i g b e g r i p k r i j g t v o o r h a a r w e i gering:

115

' H o e k u n n e n z e t e g e n m i j z e g g e n " a l s je z o f l i n k b e n t o m w e g te l o p e n , d a n m o e t j e o o k m a a r z o f l i n k z i j n o m t e g e n je v a d e r te z e g g e n d a t j e n i e t naar h u i s w i l . " Ik k a n niet met m i j n v a d e r gaan praten e n recht i n zijn g e z i c h t z e g g e n , " i k g a n i e t n a a r h u i s . " D a t k a n je a l s M a r o k k a a n s e n i e t , dat begrijpen die N e d e r l a n d e r s niet.' W a n n e e r d e T u r k s e L e y l a n a h a a r p l o t s e l i n g e v l u c h t w e e r tot enige b e z i n n i n g i s g e k o m e n , v r a a g t z i j z i c h v e r t w i j f e l d af: ' W a t d o e i k hier? W a t is er m e t mij g e b e u r d ? Ik dacht h e e l v e e l a a n m i j n m o e d e r en i k moest heel veel huilen. W a t moet ik i n een tehuis, terwijl i k een v r i e n d heb e n m e t h e m k o n w e g l o p e n ? M a a r o m d a t er g e d r e i g d werd, was ik bang.' D e meeste meisjes zijn i n d e r d a a d heel b a n g v o o r h u n v a d e r , v o o r a l diege n e n die vroeger al h u n activiteiten voor h e m verborgen hebben gehouden. V o o r s o m m i g e n is het extra moeilijk d o o r h u n geloof i n z w a r t e magie, zoals b i j v o o r b e e l d het M a r o k k a a n s e meisje H a m i d a : 'Ik w a s b a n g dat m i j n v a d e r m e terug z o u halen d o o r m i d d e l v a n een foto. Ik w a s z o b a n g dat i k met het licht a a n sliep. A l s i k i n b e d l a g e n i k h o o r d e i e t s , d a n d a c h t i k d a t m i j n v a d e r e r a a n k w a m o f d a t er iets g i n g g e b e u r e n . O p straat w a s i k angstig.' D i e g e n e n d i e e r l a n g o v e r n a g e d a c h t h e b b e n v o o r d a t z i j h e t h u i s d e r u g toe keerden, zoals de M a r o k k a a n s e N a d i a , laten z i c h niet door angst leiden. D e k e u z e v a n N a d i a o m a l l e s z o v e e l m o g e l i j k m e t h a a r o u d e r s te b e s p r e k e n e n z o m i n m o g e l i j k a c h t e r h u n r u g te d o e n , heeft u i t e i n d e l i j k n i e t t o t s u c c e s geleid. H a a r geheime gesprekken met een maatschappelijk w e r k e r hebben h a a r gesterkt i n het idee dat er geen a n d e r e o p l o s s i n g is. N u zij e e n m a a l de m o e i l i j k e s t a p g e n o m e n heeft, i s z i j n i e t v a n p l a n n a a r h u i s t e r u g te k e r e n : ' I k b e n n i e t b a n g o m z e t e g e n te k o m e n . I k w i l a l l e e n l i e v e r n i e t d a t z e w e t e n w a a r i k ben, m a a r i k b e n niet b a n g v o o r ze. Ik w i l o o k n o g w e l c o n t a c t m e t z e , b i j v o o r b e e l d e e n p e r s o o n l i j k g e s p r e k e n n i e t a l l e e n tele f o n i s c h . M a a r i k b e n n u n o g n i e t s t e r k g e n o e g o m d a t a a n te k u n n e n . I k b e n z o o p g e v o e d d a t je je v a d e r e n m o e d e r n i e t t e g e n s p r e e k t e n z e k e r n i e t a l s e r i e m a n d bij i s . I k w i l d a t i k z o s t e r k sta d a t i k z e r e c h t i n d e o g e n k a n a a n k i j k e n e n z e g g e n : " L u i s t e r eens, i k h e b d a t e n dat g e d a a n e n jullie h e b b e n dat e n dat gedaan. E n i k heb dat e n dat

geprobeerd,

m a a r dat is m e a l l e m a a l niet g e l u k t e n i k h e b h i e r v o o r g e k o z e n e n i k w i l z u s e n z o leven, jullie k u n n e n g e w o o n n o r m a a l contact met m e hebben of anders niet." Ik z i e niets i n een b e m i d d e l i n g s g e s p r e k , i k w i l a b s o l u u t

116

g e e n c o m p r o m i s meer. N e e , v e r d o r i e , n u z u l l e n ze m i j eens een keer m o e t e n accepteren. Ik h e b jaren l a n g b e g r i p v o o r h e n g e h a d e n er niets v o o r t e r u g g e h a d . Ik g a m i j n w e g e n zij z u l l e n z i c h erbij n e e r m o e t e n l e g g e n of m e verstoten, dat is d a n j a m m e r . A l s i k w e e r d i e k e u z e s g a m a k e n , alleen o p g r o n d v a n de contacten met hen, d a n doe i k het weer v o o r h e n en niet v o o r mezelf. D a n doe i k weer d i n g e n tegen mijn z i n i n / O o k zij w e n s t v o o r l o p i g geen b e m i d d e l i n g s g e s p r e k met haar o u d e r s z o l a n g zij n i e t v o o r z i c h z e l f heeft u i t g e m a a k t h o e zij h a a r t o e k o m s t gaat i n v u l l e n . D o o r haar verblijf i n een o p v a n g h u i s v o o r islamitische meisjes e n v r o u w e n w i l zij haar ouders w e l haar serieuze bedoelingen tonen. Jongeren die onder dak v i n d e n i n m e i d e n h u i z e n en jongerencrisiscentra, hebben hier veel meer 6

v r i j h e i d d a n i n de o p v a n g h u i z e n v o o r islamitische meisjes e n v r o u w e n . H e t verblijf is daar aan strengere regels gebonden, zoals het voorschrift dat zij de eerste w e e k v a n h u n verblijf b i n n e n m o e t e n blijven. N a d i a h a d h i e r g e e n p r o b l e e m mee, m a a r dat g o l d niet v o o r elk meisje. V o o r M i r i y a m die z e v e n m a a n d e n t h u i s o p g e s l o t e n heeft g e z e t e n , w a s d i t te v e e l : 'Ik h a d h e i m w e e e n i k h u i l d e veel. Ik w i s t niet meer w a t i k moest d o e n , w a a r i k a a n t o e w a s . Z e h e b b e n o o k g e e n m o e i t e g e d a a n o m m e te h e l p e n , e r heeft n i e m a n d m e t m e g e p r a a t . N o o i t . I k h a d m o e t e n p r a t e n , i k h a d g e w o o n e v e n alles eruit moeten gooien, e v e n a l m i j n gedachten o p n u l z e t t e n . D a t k o n d a a r n i e t . [...] K o r t o m , i k v o n d h e t v r e s e l i j k d a a r / V o l g e n s M i r i y a m heeft n i e m a n d i n d i e p e r i o d e c o n t a c t m e t h a a r

ouders

gezocht e n hoefde het v o l g e n s haar o o k niet. M i r i y a m : 'Ik h e b het o o k niet g e w i l d . Ik w o u geen contact, dat heb i k g e z e g d e n dat heb i k altijd v o l g e h o u d e n / N a haar w e g l o p e n telefoneert z e g e r e g e l d m e t h a a r v r i e n d . A l s zij v a n h e m hoort dat haar ouders aan de deur v a n haar o p v a n g h u i s zijn geweest, w o r d t ze b a n g . H e t is o n d u i d e l i j k of d i t bericht een r o d d e l is of o p w a a r h e i d berust, m a a r v o o r alle z e k e r h e i d krijgt zij een d o o r v e r w i j z i n g naar 7

een m e i d e n h u i s . M i r i y a m : 'Ik v o n d het gelijk leuk, heel l e u k . Eerst v o n d i k h e t e e n beetje e n g , m a a r d a a r n a d a c h t i k : w a t e e n l e u k e m e i d e n . T o e n i k d a a r a a n k w a m , i k w i s t niet w a t i k z a g . H e t is er z o vrij als i k w e e t n i e t h o e / L a n d g e n o t e n interpreteren het w e g l o o p g e d r a g v a n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes i n seksuele termen, w a t meer i n expressieve d a n i n techni sche z i n opgevat moet w o r d e n . W e g l o o p s t e r s w o r d e n v o o r hoer uitge m a a k t , terwijl het m e r e n d e e l v a n h e n v l a k n a het w e g l o p e n technisch gesproken n o g m a a g d is. Wegloopsters reageren hierop met de w o o r d e n : 'Ik h e b n u t o c h een slechte n a a m , i k ga d o e n w a a r i k z i n i n heb. Ik b e n niet v o o r n i e t s w e g g e l o p e n . ' Z i j z o e k e n c o n t a c t m e t j o n g e n s d o o r z i c h u i t d a g e n d te g e d r a g e n . W a n n e e r d i t o n g e p a s t e g e d r a g b i j d e o u d e r s , o f n o g e r g e r , bij

117

andere landgenoten b e k e n d wordt, k a n dit een belemmering v o r m e n v o o r de bemiddelingsgesprekken. Z o l a n g n i e m a n d v a n de kennissenkring v a n de o u d e r s o p de hoogte is v a n het w e g l o p e n v a n h u n dochter, k u n n e n o u d e r s w e l l i c h t b e r e i d z i j n o m t e g e m o e t te k o m e n a a n d e w e n s e n v a n h u n d o c h t e r . In o p v a n g h u i z e n w a a r de islamitische regels w o r d e n gerespecteerd, probe r e n h u l p v e r l e n e r s d e w e g n a a r h u i s o p e n te h o u d e n d o o r d e o v e r g a n g v a n 8

t h u i s n a a r o p v a n g h u i s n i e t a l te g r o o t te m a k e n . Z o z i j n b i j v o o r b e e l d c o n tacten m e t j o n g e n s u i t d e n b o z e e n m o g e n meisjes 's a v o n d s n i e t d e d e u r u i t . E e n M a r o k k a a n s e h u l p v e r l e e n s t e r die w e r k z a a m is i n het o p v a n g h u i s v o o r 9

islamitische meisjes is hier heel stellig over: ' A l s je m e i s j e s w i l t h e l p e n o m t e r u g te k e r e n n a a r h u i s , d a n m o e t e n z i j z i c h aan deze regels h o u d e n : geen vriendjes, geen m a k e - u p en niet r o k e n . T h u i s m o g e n ze geen v r i e n d hebben, d a n h o o r t het h i e r o o k niet. E r zijn heel veel regels i n een islamitisch gezin. A l s i k die met hier ver gelijk - meisjes g a a n w e g w a n n e e r ze dat w i l l e n - dat k a n n o o i t i n een M a r o k k a a n s gezin. A l s ze naar huis gaan, hoe k u n n e n ze n o g wennen? V e r g e l i j k h e t m e t e e n v a s t g e b o n d e n d i e r . A l s je h e t l o s l a a t i n d e b e r g e n , h o e w i l je h e t v a n g e n ? ' I n het b e g i n v a n h u n verblijf i n het o p v a n g h u i s h e b b e n w e i n i g meisjes m o e i te m e t d e s t r e n g e r e g e l s , m a a r n a v e r l o o p v a n t i j d e r v a r e n s o m m i g e n d e b e p e r k t e b e w e g i n g s v r i j h e i d als k n e l l e n d . Z e k e r als er w e i n i g z i c h t is o p e e n v e r b e t e r i n g v a n contact m e t de ouders, g a a n zij o p z o e k n a a r a v o n t u u r . I n m e i d e n h u i z e n krijgen zij h i e r meer gelegenheid v o o r d a n i n de strengere o p v a n g h u i z e n v o o r I s l a m i t i s c h e meisjes. E e n M a r o k k a a n s meisje i n e e n m e i d e n h u i s z e i het o o k met z o v e e l w o o r d e n : ' Z e lieten m e vrij. Ik heb daar niet meer aan mijn moeder hoeven denken.' Zij proberen h u n moeilijkheden v a n z i c h a f te z e t t e n e n u i t h u n p r o b l e m a t i s c h e w e r k e l i j k h e i d te v l u c h t e n . I n d e v e r h a l e n v a n M i r i y a m i n het m e i d e n h u i s k l i n k e n deze elementen o o k door: ' I k l i e p m e t lange h a r e n , i k rookte niet, i k w a s echt e e n d o m type. E r w a r e n M a r o k k a a n s e m e i s j e s d i e r o o k t e n e n d i e h u n h a a r h a d d e n afge k n i p t , z i c h o p m a a k t e n e n u i t g i n g e n m e t j o n g e n s . E n w e e t je w a t i k deed? - hetzelfde natuurlijk. Ik k n i p t e m i j n haar, g i n g r o k e n , g i n g uit. Ik heb gelijk vriendinnetjes gemaakt. V i e r M a r o k k a a n s e m e i d e n e n een p a a r S u r i n a a m s e m e i s j e s w a r e n er, g e e n N e d e r l a n d s e . W e h a d d e n e c h t e e n g r o e p e n i k h e b er e e n l e u k e tijd g e h a d . Ik h a d g e e n v r i e n d j e s , m a a r het raakte w e l u i t m e t m i j n v r i e n d die i k toen h a d . Ik h a d h e m sinds m i j n w e g l o p e n niet m e e r gezien; hij m e r k t e a a n de telefoon dat i k ver a n d e r d was. O p een gegeven m o m e n t belde i k h e m niet meer op.'

118

N i e t alleen M i r i y a m , m a a r m e e r M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes o n d e r g a a n n a h u n w e g l o p e n een metamorfose. H e t kort k n i p p e n v a n het haar v a n M i r i y a m is niet z o n d e r s y m b o l i s c h e betekenis als w e w e t e n dat zij t h u i s 'als een voorbeeldige b r u i d ' een hoofddoek moest dragen. V o o r M a r o k k a a n s e e n T u r k s e m e i s j e s e n h u n o u d e r s heeft l a n g h a a r e e n b e p a a l d e w a a r d e d i e bij h u n o p v a t t i n g e n o v e r eerbaarheid e n geloof past. Idealiter m a g een meisje geen aanstoot g e v e n a a n m a n n e n e n m o e t zij de v o r m e n v a n haar l i c h a a m b e d e k k e n . D a t geldt o o k v o o r het lange haar dat een erotische w e r k i n g o p m a n n e n z o u hebben.

1 0

H e t verlies v a n de goede reputatie laat z i c h o o k s y m

b o l i s c h u i t d r u k k e n v i a het lichaam.

1 1

D o o r h u n l a n g e h a a r a f te k n i p p e n ,

s t r a k k e k l e r e n te d r a g e n e n z i c h o p te m a k e n , l a t e n w e g l o o p s t e r s z i e n d a t z i j de grens v a n het eerbare meisje hebben overschreden. Zij m a r k e r e n hiermee h u n n i e u w e status. D e v r a a g is w e l k e consequenties d i t o n e e r v o l l e g e d r a g heeft v o o r h e t c o n t a c t m e t h u n o u d e r s e n o f h i e r d o o r d e w e g n a a r h u i s definitief is afgesneden.

Contacten met ouders I n eerste instantie z e g g e n meisjes dat z e beslist g e e n contact m e e r m e t h u n f a m i l i e w i l l e n , m a a r s o m m i g e n blijken n a v e r l o o p v a n tijd t o c h v a n g e d a c h t e n te v e r a n d e r e n . A l s d e s i t u a t i e z i c h heeft g e s t a b i l i s e e r d e n e e n m e i s j e t o t r u s t i s g e k o m e n , i s z i j b e t e r i n s t a a t o m h a a r s i t u a t i e te o v e r d e n ken. V o o r a l diegenen die i n een o p w e l l i n g v a n h u i s zijn gegaan, krijgen vrij snel last v a n gevoelens v a n h e i m w e e . D a a r n a a s t is een verblijf i n een o p v a n g h u i s v o o r Islamitische meisjes l a n g niet z o i d e a a l als ze h a d d e n v e r wacht. D e huisregels, de hulpverleners en de contacten met de andere be woonsters leveren nieuwe spanningen en beperkingen op. D o o r m i d d e l v a n g e s p r e k k e n met een meisje proberen hulpverleensters de redenen v a n het w e g l o p e n te a c h t e r h a l e n e n d e m o g e l i j k h e d e n v o o r c o n t a c t m e t d e o u d e r s te o n d e r z o e k e n . M e t a r g u m e n t e n a l s ' a l h e b je h e t m a a r g e p r o b e e r d , d a n k u n je je z e l f l a t e r n i e t s m e e r v e r w i j t e n ' p r o b e r e n z i j d e w e g l o o p s t e r s n i e t a l l e s c h e p e n a c h t e r z i c h te l a t e n v e r b r a n d e n . Z i j t r a c h t e n te h e r s t e l l e n w a t e r te herstellen valt.

1 2

A l s meisjes e r g b a n g z i j n v o o r een eerste confrontatie m e t h u n o u d e r s , r a d e n h u l p v e r l e e n s t e r s h u n a a n o m eerst t e l e f o n i s c h o f schriftelijk contact o p te n e m e n . O o k k u n n e n d e m e i s j e s p r o b e r e n te b e l l e n m e t f a m i l i e l e d e n o f k e n n i s s e n o m d e r e a c t i e v a n h u n o u d e r s te p e i l e n . D e v a d e r e n d e f a m i l i e v a n het meisje hebben d o o r het w e g l o p e n v a n h u n dochter w e l i s w a a r h u n goede n a a m v e r l o r e n , m a a r als een meisje snel n a a r h u i s terugkeert, h o e v e n

119

d e g e v o l g e n v a n h e t w e g l o p e n n i e t a l te v e r s t r e k k e n d te z i j n . E e n b e l a n g r i j k e v o o r w a a r d e is echter dat h a a r m a a g d e n v l i e s n o g intact is. D e v o l g e n d e v r a a g i s : w a n n e e r z i j n o u d e r s b e r e i d z i c h te v o e g e n n a a r d e w e n s e n v a n h u n d o c h t e r e n w a n n e e r z i j n m e i s j e s g e n e g e n n a a r h u i s t e r u g te k e r e n ? O f d i t m o g e l i j k i s heeft m e t d e z w a a r t e v a n d e p r o b l e m a t i e k te m a k e n e n m e t d e reactie v a n de ouders o p het w e g l o p e n v a n h u n dochter. Bij het b e a n t w o o r d e n v a n deze vraag zal i k weer een onderscheid m a k e n tussen Marokkaanse en Turkse wegloopsters.

Marokkaanse meisjes D e meisjes d i e h u n v l u c h t n a rijp b e r a a d h e b b e n v o o r b e r e i d , z o a l s bij v o o r b e e l d N a d i a , v o l h a r d e n i n h u n w e i g e r i n g c o n t a c t o p te n e m e n m e t h u n ouders. D i e g e n e n die naar aanleiding v a n een ruzie zijn weggelopen, zijn g e v o e l i g e r v o o r de s m e e k b e d e s v a n h u n m o e d e r of vader. Z e v i n d e n het zie l i g v o o r h u n m o e d e r , z o a l s L o u i z a , o f z e k r i j g e n h e i m w e e n a a r h u n broertjes of zusjes. V o o r het meisje dat n a een grote r u z i e met haar zuster e n broer i n e e n o p w e l l i n g is w e g g e l o p e n , is d e reactie v a n d e o u d e r s b e p a l e n d v o o r h a a r terugkeer. A l s zij een paar d a g e n later n a haar w e g l o p e n h a a r zuster belt, krijgt z e haar v a d e r a a n d e lijn. H a a r b r o e r blijkt i n m i d d e l s o o k het h u i s d e r u g te h e b b e n t o e g e k e e r d . H a a r v a d e r v r a a g t h a a r w e e r n a a r h u i s te k o m e n , z e k e r n u hij b i n n e n k o r t n a a r h e t z i e k e n h u i s m o e t . O o k h a a r m o e d e r doet een beroep o p haar dochter e n zegt haar h u l p i n het h u i s h o u d e n h a r d n o d i g te h e b b e n . D i t t e l e f o o n g e s p r e k m i s t z i j n u i t w e r k i n g n i e t . D e v o l g e n d e o c h t e n d gaat het meisje o p stel e n s p r o n g naar h u i s . M i r i y a m is i n m i d d e l s z e v e n w e k e n v a n h u i s z o n d e r dat ze contact m e t h a a r o u d e r s heeft g e h a d . O p h e t m o m e n t d a t z i j v i a e e n k e n n i s i n e e n a n d e r e g e m e e n t e z e l f s t a n d i g e w o o n r u i m t e k a n k r i j g e n , s l a a t e c h t e r d e t w i j f e l toe: ' I k h a d n o g e e n w e e k d e t i j d o m te v e r h u i z e n e n t o e n b e l d e i k m i j n m o e der op. M i j n moeder i n paniek, h u i l e n , schreeuwen. E n i k h a d vreselijke h e i m w e e en toen ben i k ook gaan huilen. E n toen heb i k m ' n vader g e s p r o k e n e n heb i k m i j n zusje n o g a a n d e lijn g e k r e g e n e n m i j n broer tje e n d i e z e i d e n : " W e k o m e n je h a l e n , a l s je m a a r k o m t . " I k z e i : " O k a y ik k o m naar huis." T o e n heb ik de trein genomen en tegen die mensen g e z e g d [hulpverleners] dat i k naar h u i s g i n g . " N a a r h u i s ? " Ik zei: "Ja, i k ga naar huis." E n toen b e n i k naar huis gegaan. Z e hebben m e heel goed o p g e v a n g e n , n e t o f er n i e t s w a s g e b e u r d . M i j n o u d e r s s c h r e e u w d e n v a n b l i j d s c h a p , ze h e b b e n n o g niet eens g e v r a a g d w a a r o m i k w e g w a s . M i j n b r o e r s k e k e n m e n i e t a a n , d i e v e r a f s c h u w d e n m e - v i n d je h e t g e k ? M a a r z e w a r e n w e l blij dat i k t e r u g w a s /


I n h e t g e s p r e k m e t h a a r m o e d e r heeft d e z e g e ï n f o r m e e r d o f M i r i y a m n o g m a a g d w a s . D e b e v e s t i g e n d e reactie v a n M i r i y a m w a s v o o r h a a r v o l d o e n d e o m a l l e t w i j f e l s w e g te n e m e n . D e s l e c h t e n a a m d i e M i r i y a m a l s w e g l o o p s t e r onder landgenoten h a d gekregen, bleek v o o r haar ouders geen b e l e m m e r i n g te z i j n o m h u n v e r l o r e n d o c h t e r w e e r t h u i s o p te n e m e n . U i t e i n d e l i j k z i j n v i j f v a n de a c h t e n t w i n t i g meisjes o p a a n d r i n g e n v a n h u n o u d e r s naar

huis

teruggekeerd z o n d e r dat de redenen v o o r het w e g l o p e n b e s p r o k e n zijn of z o n d e r dat de ouders enige toezegging hebben gedaan. Waarschijnlijk heelt de tijd de w o n d e n ; een blijk v a n liefde w a s eigenlijk al v o l d o e n d e o m de w e g l o o p s t e r s t e r u g te l a t e n k e r e n .

1 3

B i j a n d e r e w e g l o o p s t e r s h e b b e n h u l p v e r l e e n s t e r s eerst e e n g e s p r e k m e t de v a d e r of m o e d e r g e v o e r d . Z o a l s w e eerder h e b b e n gezien, is H a b i b a d o o r haar v a d e r m i s h a n d e l d e n m a a k t e zij o p s c h o o l een v e r w a a r l o o s d e i n d r u k . I n e e n v e r t r o u w e l i j k g e s p r e k m e t e e n h u l p v e r l e e n s t e r heeft H a b i b a v e r t e l d d a t h a a r v a d e r h a a r v r o e g e r s e k s u e e l m i s b r u i k t heeft.

14

H a a r vader m a g ech-

ter n i e t w e t e n d a t z i j d i t heeft d o o r v e r t e l d , m a a r h e t i s w e l v o o r h a a r e e n b e l a n g r i j k e r e d e n o m n i e t n a a r h u i s t e r u g te w i l l e n . D e h u l p v e r l e n e r s h e b b e n d i t gerespecteerd, m a a r het m a a k t de g e s p r e k k e n m e t d e v a d e r er niet g e m a k k e l i j k e r o p . V e r d e r is H a b i b a b a n g d a t h a a r v a d e r h a a r w e e r gaat s l a a n als zij naar h u i s terugkeert - sinds hij g o d s d i e n s t i g e r is g e w o r d e n is i m m e r s h e t g e w e l d t o e g e n o m e n . Z i j heeft h e t l a n g v o l g e h o u d e n , m a a r n u i s d e m a a t v o l . Z e i s b a n g d a t h a a r v a d e r h a a r blijft z o e k e n e n v r a a g t z i c h af o f d e R a a d v o o r d e K i n d e r b e s c h e r m i n g h i e r iets t e g e n k a n d o e n . D e R a a d stelt e e n o n d e r z o e k i n e n heeft d r i e g e s p r e k k e n m e t h a a r v a d e r . I k h e b h e t r a p port gelezen en ik zal kort weergeven hoe deze gesprekken zijn verlopen. D e N e d e r l a n d s e m a a t s c h a p p e l i j k w e r k s t e r schrijft d a t d e v a d e r v a n H a b i b a e e n s t e r k a p p è l o p h a a r d o e t o m z i j n d o c h t e r n a a r h u i s t e r u g te l a t e n k o m e n . H i j s t e l t e c h t e r w e l als v o o r w a a r d e d a t z e t r o u w t . I n h e t r a p p o r t lees i k de reactie v a n H a b i b a h i e r o p : ' m i j n v a d e r d e n k t dat i k o n t m a a g d ben en w i l m e laten t r o u w e n met een kennis v a n h e m , maar i k w i l n i e t . ' H a a r v a d e r heeft v e r v o l g e n s a a n d e m a a t s c h a p p e l i j k w e r k ster u i t g e l e g d , dat i n z i j n c u l t u u r k i n d e r e n niet o v e r h u n o u d e r s m o g e n p r a t e n . H i j o n t k e n t z i j n k i n d e r e n te s l a a n e n b e g r i j p t n i e t w a a r o m H a b i b a b a n g v o o r h e m is. H i j haalt i n het gesprek v o o r t d u r e n d de k o r a n a a n e n d e m a a t s c h a p p e l i j k w e r k s t e r schrijft d a t h i j v r i j s t a r o v e r k o m t . O n d a n k s d a t H a b i b a h e m te s c h a n d e heeft g e m a a k t , i s h a a r v a d e r t o c h b e r e i d h a a r t e r u g te n e m e n . H a b i b a blijft e c h t e r w e i g e r e n n a a r h u i s t e r u g te k e r e n . A l s h a a r v a d e r d i t i n h e t d e r d e g e s p r e k m e t d e m a a t s c h a p p e lijk w e r k s t e r hoort, v i n d t hij d i t o n a a n v a a r d b a a r . Iedereen i n zijn w o o n plaats is o p de hoogte v a n het w e g l o p e n v a n H a b i b a , zijn k e n n i s s e n


s p r e k e n h e m h i e r o p a a n . A l s H a b i b a b i j h a a r b e s l u i t blijft, d a n w i l hij n i e t s m e e r m e t h a a r te m a k e n h e b b e n . A l s z i j h e m e e n s l e c h t e v a d e r v i n d t , d a n w i l hij niet m e e r v o o r haar z o r g e n . H i j z a l alle b a n d e n m e t haar verbreken en haar uit zijn paspoort laten schrijven. N a dit gesprek weigert haar vader elk gesprek met de maatschappelijk w e r k e r of de v o o g d . H e t a d v i e s v a n d e R a a d v o o r d e K i n d e r b e s c h e r m i n g is H a b i b a o n d e r t o e z i c h t te l a t e n s t e l l e n . H a a r v a d e r v e r t r e k t m e t h e t g e z i n v e r v o l gens v o o r vakantie naar M a r o k k o e n H a b i b a is b a n g dat haar stiefmoe der e n d e k i n d e r e n i n M a r o k k o achter z u l l e n blijven. D i t v e r s l a g laat z i e n hoe m o e i z a a m een gesprek k a n v e r l o p e n als de d o c h t e r w e i g e r t d e r e d e n ( s e k s u e e l m i s b r u i k ) a a n h a a r v a d e r te l a t e n w e t e n e n a l s d e v a d e r o n t k e n t z i j n d o c h t e r te s l a a n . D o o r h e t w e g l o p e n v a n H a b i b a heeft d e vader al veel gezichtsverlies geleden. In de gesprekken met de hulpverleen ster p r o b e e r t h i j z i j n m a c h t s p o s i t i e te h e r s t e l l e n d o o r z i c h o p z i j n o u d e r l i j k g e z a g te b e r o e p e n . K i n d e r e n h o r e n n a a r h u n v a d e r te l u i s t e r e n ; h i j l e g i t i m e e r t d e z e h o u d i n g v e r v o l g e n s m e t z i j n g e l o o f . H i j o n t k e n t z i j n d o c h t e r te slaan, terwijl dit o p s c h o o l g e n o e g z a a m b e k e n d is. O o k doet hij geen moeite z i c h i n d e w e n s e n v a n z i j n d o c h t e r te v e r d i e p e n . V a n u i t h e t c u l t u r e e l refe r e n t i e k a d e r v a n d e v a d e r i s e e n h u w e l i j k d e e n i g e o p l o s s i n g o m d e eer te r e d d e n e n d e g o e d e n a a m v a n d e f a m i l i e te h e r s t e l l e n . D i t v o o r s t e l v i n d t w e i n i g w e e r k l a n k bij H a b i b a . Z i j k a n g e e n e n k e l e v e r a n d e r i n g i n d e h o u d i n g v a n h a a r v a d e r o n t d e k k e n e n z i j z i e t d a a r o m g e e n r e d e n o m t e r u g te g a a n . H e t feit d a t h a a r e i g e n m o e d e r i n M a r o k k o w o o n t e n z i j e e n s t i e f m o e d e r heeft, i s o o k n i e t b e v o r d e r l i j k v o o r h a a r t e r u g k e e r . H o e w e l h e t c o n t a c t m e t h a a r stiefmoeder niet slecht is, b i e d t d e z e h a a r w e i n i g s t e u n bij e e n m o gelijke terugkeer. H a a r v a d e r bepaalt de g a n g v a n z a k e n e n H a b i b a dient h e m te g e h o o r z a m e n a l s z i j t e r u g w i l k e r e n . I n h e t g e v a l v a n H a b i b a heeft z i j d o o r w e g te l o p e n e n m e t d e h u l p v a n e e n m a a t s c h a p p e l i j k w e r k s t e r n i e t haar definitie v a n de situatie k u n n e n a f d w i n g e n , integendeel. H a b i b a trekt a a n het kortste e i n d , zij v o e l t z i c h d o o r h a a r v a d e r verstoten. N a d e z e g e s p r e k k e n z e g t H a b i b a w e l h a a r stiefzusjes te m i s s e n , m a a r n i e t h a a r v a d e r . T o c h l i j k t h e t a l s o f er iets b i j H a b i b a g e k n a p t i s , n u e r v o o r haar waarschijnlijk geen w e g terug is. Z i j overschrijdt o p allerlei m a n i e r e n de g r e n z e n v a n het toelaatbare. In het o p v a n g h u i s m a a k t ze m e t iedereen ruzie e n overtreedt ze aan de lopende b a n d de huisregels. O o k uiterlijk o n d e r g a a t zij een metamorfose. Z e m a a k t z i c h z w a a r o p , draagt u i t d a g e n d e k l e d i n g e n z e z o e k t o p s t r a a t c o n t a c t m e t j o n g e n s . Z e heeft a l s p o e d i g e e n M a r o k k a a n s e v r i e n d w a a r z e v e e l m e e o p t r e k t . I n h e t o p v a n g h u i s w o r d t er o v e r h a a r g e r o d d e l d e n w o r d t zij v o o r 'hoer' uitgemaakt. U i t e i n d e l i j k krijgt ze een plaats i n een meisjestehuis, w a a r n a i k haar uit het o o g b e n v e r l o r e n .


A n d e r e meisjes die uit een g e z i n met een stiefmoeder k o m e n , w i l d e n o o k o n d e r geen b e d i n g naar huis. H a m i d a vertelt dat ze één keer haar stiefmoe d e r heeft o p g e b e l d : ' Z i j b e g o n m e t e e n te s c h e l d e n . Z e v r o e g n i e t h o e h e t m e t m e g i n g of z o , m a a r ze h a d het alleen m a a r over de schande. T o e n w e r d i k z o k w a a d e n heb i k gezegd: " R o t t e n jullie m a a r a l l e m a a l o p , i k w i l niets m e e r m e t j u l l i e te m a k e n h e b b e n " e n i k h e b g e w o o n d e h o o r n n e e r g e l e g d . ' N a d e z e e r v a r i n g w e i g e r t ze systematisch elk contact. S o m m i g e meisjes h e b b e n w e l m e t h u n o u d e r s o m de o n d e r h a n d e l i n g s tafel gezeten, z o a l s b i j v o o r b e e l d een zestienjarig Berbers meisje dat i n een j o n g e r e n c r i s i s c e n t r u m is o p g e v a n g e n . Z i j is niet het enige k i n d i n het g e z i n w a a r p r o b l e m e n mee zijn, haar broers hebben ook geregeld aanvaringen met haar vader gehad: 'Ik v o n d het niet z o l e u k dat gesprek met m i j n ouders. Ik w a s b a n g o m z e w e e r te z i e n . M a a r d e h u l p v e r l e n e r s v a n h e t c e n t r u m z e i d e n d a t w e eerst m o e s t e n p r o b e r e n o f i k m i s s c h i e n t o c h naar s c h o o l m o c h t v a n m i j n v a d e r e n i k af e n t o e w e g m o c h t . I k w i s t t o c h a l d a t h e t n i e t z o u l u k k e n . W e hebben anderhalf u u r alleen over school gesproken, over de andere d i n g e n z i j n w e n i e t e e n s b e g o n n e n . M i j n v a d e r z e i , " A l s je M a r o k k a a n s w i l t b l i j v e n , d a n m o e t je t e r u g k o m e n . A l s je N e d e r l a n d s w i l t w o r d e n , blijf d a n m a a r w e g . " M i j n m o e d e r w i l d e e r g g r a a g dat i k t e r u g k w a m , m a a r o o k zij d e n k t a l l e e n m a a r a a n t r o u w e n e n k i n d e r e n krijgen. Ik w i l v o o r l o p i g g e e n c o n t a c t , i k m o e t eerst b i j k o m e n v a n a l l e s . N a h e t g e s p r e k heb ik erg moeten huilen.' O o k m e t d e z e v a d e r e n m o e d e r v a l t w e i n i g te o n d e r h a n d e l e n . Z i j b l i j v e n heel sterk v a s t h o u d e n aan h u n eigen culturele referentiekader v a n

het

M a r o k k a a n s e platteland. Zij begrijpen h u n dochter niet en zij d e n k e n v o o r n a m e l i j k i n t e r m e n v a n g o e d e n k w a a d . I n d e z e v i s i e staat t r o u w e n e n k i n deren krijgen voor 'Marokkaans,' school en bewegingsvrijheid voor 'Neder l a n d s . ' E e n t u s s e n w e g o f e n i g e b e r e i d h e i d tot i n s c h i k k i n g i s v o o r d e z e ouders niet mogelijk. E e n a n d e r v o o r b e e l d betreft e e n z e s t i e n j a r i g m e i s j e d a t n a e e n r u z i e m e t h a a r v a d e r i n e e n o p w e l l i n g v a n h u i s is w e g g e l o p e n . H e t i s e e n j o n g e r z u s j e v a n S a n n a , d i e d a n zelf i n m i d d e l s a l een jaar v a n h u i s is. I n eerste instantie is d e c o m m u n i c a t i e t u s s e n d e h u l p v e r l e n e r s e n de o u d e r s v a n het meisje m i s g e l o p e n . H a a r o u d e r s h e b b e n niet o p een brief gereageerd w a a r i n zij w e r d e n u i t g e n o d i g d v o o r e e n g e s p r e k . U i t e i n d e l i j k heeft h a a r m o e d e r m e t e e n h u l p v e r l e n e r g e s p r o k e n e n z i j heeft l a t e n w e t e n d a t z e h a a r d o c h t e r z o g a u w mogelijk thuis w i l hebben. H a a r dochter blijkt erg veel h e i m w e e naar h u i s te h e b b e n . Z e v o e l t z i c h s c h u l d i g t e g e n o v e r h a a r m o e d e r : ' Z e z a l w e l veel aan mij d e n k e n e n d a n moet ze medicijnen slikken.' V e r d e r valt het b i n -


n e n z i t t e n h a a r z w a a r e n z e v i n d t h e t o p v a n g h u i s v e e l te s t r e n g : ' I k m a g maar twee u u r per d a g naar buiten/ D e hulpverleensters k u n n e n w e i n i g h o o g t e v a n h a a r k r i j g e n . H e t m e i s j e heeft k e n b a a r g e m a a k t n a a r h u i s te w i l len e n er w o r d t een afspraak g e m a a k t v o o r een o n t m o e t i n g m e t h a a r o u d e r s . Ik b e n als o n d e r z o e k s t e r bij d i t gesprek geweest, w a a r a l l e e n de m o e d e r aan w e z i g was. W a n n e e r moeder en dochter elkaar n a een m a a n d weer zien v a l len

ze elkaar s n i k k e n d i n de armen. D e moeder, die g o e d N e d e r l a n d s

s p r e e k t , i s o p g e l u c h t h a a r d o c h t e r h e e l h u i d s a a n te treffen: ' Z e is n o g z o j o n g , ze k a n niet v o o r zichzelf z o r g e n , het is n o g een k i n d . W e m o e t e n haar b e s c h e r m e n totdat ze gaat t r o u w e n . Z e k a n niet alles o v e r z i e n . A l s een j o n g e n a a r d i g tegen h a a r doet, d a n gaat ze m e t h e m m e e . I k b e n h e e l b a n g d a t h a a r iets o v e r k o m t . I k w a s h e e l b o o s o p h a a r . W a a r o m zegt ze niet w a a r ze h e e n gaat? Ik w e e t dat h a a r s c h o o l o m t i e n v o o r d r i e is afgelopen. M ' n m a n k o m t t h u i s e n vraagt w a a r ze is. H i j k e e k a l d o o r n a a r d e k l o k " W a a r blijft z e n o u ? , " z e i h i j . I k w i s t h e t n i e t , d u s i k z e i dat ze n o g w e l o p s c h o o l z a l zitten. M i j n m a n is toen, z o n d e r dat i k het w i s t , naar haar s c h o o l gegaan, daar h o o r d e hij dat i e d e r e e n al weg

w a s . Pas o m h a l f vijf k w a m z e t h u i s . M i j n m a n w a s h e e l k w a a d ,

m a a r z e m o e s t m e t e e n w e e r w e g o m s a m e n m e t m i j te w e r k e n . H i j z o u haar daarna aanpakken. Ik w a s h e e l b o o s o p h a a r , w a a r o m z e g t z e n i e t w a a r z e h e e n g a a t ? Z e m a g h e u s w e l g a a n w i n k e l e n of de stad i n . A l s i k m a a r w e e t w a a r ze is e n d a t ze z o r g t dat ze o p tijd t h u i s is. W e z i j n n a a r het w e r k gegaan. T i j d e n s het w e r k k w a m z e n a a r mij toe e n v r o e g : " W a t z a l v a d e r v a n a v o n d d o e n ? " Z e w a s h e e l b a n g v o o r w a t er z o u g e b e u r e n . Ik h a d tegen m ' n m a n gezegd, " L a a t haar maar aan mij over, i k praat w e l met haar." M i j n m a n w o r d t g a u w driftig, i k k e n h e m goed, n i e m a n d kent h e m z o g o e d a l s i k . ' D e h u l p v e r l e e n s t e r b o o d a a n c o n t a c t te h o u d e n , m a a r d a t w a s geheel o v e r b o d i g volgens de moeder: 'Ik ben de advocaat v a n mijn k i n d e r e n , i k b e g r i j p m i j n m a n het best. A l l e s is n u g o e d , alles is v e r g e ten. M i j n m a n z a l z i c h tegenover haar w e l i n h o u d e n . H i j w a s toch altijd al v o o r z i c h t i g met haar, de andere k i n d e r e n kregen veel meer slaag.' V e r g e l e k e n m e t de v o r i g e o u d e r g e s p r e k k e n v a l t hier allereerst de belangrij ke r o l v a n d e m o e d e r o p . A l s é é n v a n d e w e i n i g e o u d e r s t o o n t zij tot o p zekere hoogte begrip v o o r haar dochters w e n s e n , maar tegelijkertijd weet ze dat haar m a n deze niet ondersteunt. A l s o p l o s s i n g kiest zij niet haar echtge n o o t o p a n d e r e g e d a c h t e n te b r e n g e n , m a a r i n p l a a t s d a a r v a n r a a d t z i j h a a r d o c h t e r a a n z i c h a a n h a a r a f s p r a k e n te h o u d e n . Z i j t r e e d t a l s i n t e r m e d i a i r o p tussen v a d e r en dochter. N a school met een v r i e n d i n de stad i n g a a n of z o n d e r h o o f d d o e k o p s t r a a t l o p e n , i s t o e g e s t a a n , m a a r te l a a t t h u i s k o m e n e n


m e t j o n g e n s o m g a a n k e u r t h a a r m o e d e r u i t d r u k k e l i j k af. Z i j i s o n d a n k s a l l e s b e r e i d h e t o n e e r b a r e g e d r a g v a n h a a r d o c h t e r d o o r d e v i n g e r s te z i e n , o m d a t z e o p g e l u c h t i s h a a r d o c h t e r o n g e d e e r d a a n te treffen. H e t o p v a n g h u i s , d a t d e i s l a m i t i s c h e r e g e l s r e s p e c t e e r t , heeft o o k h a a r g o e d k e u r i n g . D e z e m o e d e r wijst verder elke i n m e n g i n g v a n de N e d e r l a n d s e hulpverleenster resoluut v a n d e h a n d , z i j k a n h e t w e l a l l e e n af. I n h e t b i j z i j n v a n h a a r m o e d e r t o o n t d e d o c h t e r b e r o u w e n l i j k t z i j m e t d e v o o r w a a r d e n v a n d e m o e d e r i n te stemmen. V o o r meisjes die e r v a r i n g m e t seksueel m i s b r u i k of fysiek g e w e l d hebben, v i n d e n h u l p v e r l e n e r s het meestal niet v e r a n t w o o r d dat zij naar h u i s t e r u g g a a n . E e n a a n t a l k o n bij e e n o u d e r e z u s t e r o f b r o e r i n t r e k k e n . D e p a a r meisjes d i e z o n d e r t o e s t e m m i n g v a n h u n o u d e r s een n a c h t bij e e n v r i e n d i n h a d d e n doorgebracht, zijn de volgende d a g uit eigen b e w e g i n g naar h u n ouders teruggekeerd. D i t geldt bijvoorbeeld v o o r Sanna. V a n de achtent w i n t i g M a r o k k a a n s e g e ï n t e r v i e w d e meisjes z i j n er u i t e i n d e l i j k t w a a l f n a a r 1 5

huis vertrokken. A l met al hebben vaders zich w e i n i g inschikkelijk getoond e n heeft h e t w e g l o p e n d e p o s i t i e v a n d e d o c h t e r t e n o p z i c h t e v a n h a a r v a d e r niet versterkt. D i e g e n e n die naar huis terugkeren, zoals M i r i y a m en L o u i z a , d o e n dat eerder uit h e i m w e e naar huis of uit medelijden met h u n m o e d e r d a n dat er iets t h u i s v e r a n d e r d is. O f i n het g e v a l v a n het zusje v a n S a n n a w a s d e m o e d e r z o b l i j h a a r d o c h t e r w e e r te z i e n e n d e d o c h t e r h a d a l l a n g spijt v a n h a a r g e d r a g , d a t e r o o k h i e r w e i n i g o v e r l e g d i s .

Turkse meisjes O p e n k e l e u i t z o n d e r i n g e n n a z i j n er m e t d e m e e s t e o u d e r s v a n d e Turkse wegloopsters gesprekken gevoerd. M e r a l moest v a n de hulpverleners haar v a d e r opbellen. D e z e reageerde volgens haar heel verontwaardigd: " ' W a t h e b i k n o u e i g e n l i j k g e d a a n d a t je w e g g i n g ? E n k o m n u m a a r t e r u g " e n d a n m a g je d i t d o e n e n d a t d o e n e n a l l e s w a t i k w i l d e . D a n z e i ik: " M a a r daar gaat het h e l e m a a l niet o m . " E n hij: " W a t heb i k d a n g e d a a n d a t je w e g g i n g ? " I k z e i : "Je h e b t g e w o o n a l m i j n a c h t t i e n j a r e n v e r p e s t . " E n t o e n z e i h i j : " N o u , d a n h e b i k v e r d e r n i e t s te z e g g e n . ' " M e r a l heeft d e h u l p v e r l e n e r s d u i d e l i j k w e t e n te m a k e n d a t z i j n a d i t g e s p r e k v o o r l o p i g geen contact met haar vader w e n s t e n o o k niet met haar moeder. Z e a c h t e n h a a r m o n d i g g e n o e g o m z e l f te b e p a l e n w a t g o e d v o o r h a a r i s , zodat ze v e r d e r niet meer aangedrongen hebben.


L e y l a heeft h a a r v a d e r e e n b r i e f g e s c h r e v e n d a t z e n o g s t e e d s w i l t r o u w e n m e t d e j o n g e n v a n h a a r w e n s , e n z e heeft m e t h a a r m o e d e r g e t e l e f o neerd: ' Z e g i n g t o e n h u i l e n e n t o e n m o e s t i k o o k h u i l e n . I k z e i : "Je m o e t n i e t h u i l e n e n je g e e n z o r g e n m a k e n w a n t i k z i t h i e r v e i l i g . " M a a r z e w a s w e l heel v e r d r i e t i g e n toen hebben w e een afspraak gemaakt o p het politie b u r e a u e n t o e n w a s z e h e e l blij d a t z e m e z a g e n g i n g z e w e e r h u i l e n . Z e z e i : " W a t i s d e r e d e n , w a a r o m k o m je n i e t n a a r h u i s ? " ' V a n h a a r v a d e r m o c h t L e y l a t h u i s k o m e n a l s z i j b e r e i d w a s h a a r v r i e n d te v e r g e t e n , w a t v o o r L e y l a o n m o g e l i j k w a s . V e r v o l g e n s heeft z e r u z i e m e t h a a r v a d e r g e k r e g e n e n o o k i n een v o l g e n d g e s p r e k k o n zij n i e t tot o v e r e e n s t e m m i n g m e t h a a r v a d e r k o m e n . M e t h a a r m o e d e r heeft L e y l a w e l e e n g o e d c o n t a c t , m a a r z i j i s n i e t i n staat h a a r m a n o f h a a r d o c h t e r o p a n d e r e g e d a c h t e n te b r e n g e n . H e t w e g l o p e n heeft L e y l a g e e n s t a p d i c h t e r b i j h e t d o o r h a a r gewenste h u w e l i j k met haar v r i e n d gebracht. H u l p v e r l e n e r s heb b e n haar hier niet i n k u n n e n steunen. D e o u d e r s v a n een T u r k s meisje - i k z a l haar N u r i y e n o e m e n - h e b b e n g e e n m i d d e l o n b e p r o e f d g e l a t e n o m h u n d o c h t e r te b e w e g e n n a a r h u i s te k o m e n . N u r i y e is n a een r u z i e i n een o p w e l l i n g het h u i s uit gevlucht. H a a r v a d e r heeft h a a r e e n b r i e f g e s c h r e v e n w a a r i n h i j h a a r s m e e k t t e r u g

te

k o m e n . E r is haar v e r t e l d dat haar m o e d e r ernstig ziek w a s e n v e r v o l g e n s dat haar o o m i n Turkije w a s o v e r l e d e n met w i e N u r i y e het altijd g o e d k o n v i n d e n . H a a r m o e d e r w a s b a n g dat N u r i y e o n t m a a g d w a s en w i l d e een b e w i j s h e b b e n v a n g o e d g e d r a g . V e r d e r h a d z e t o e g e z e g d te s c h e i d e n a l s N u r i y e t e r u g z o u k e r e n , m a a r N u r i y e gelooft haar m o e d e r niet e n zegt: ' Z e z i t n u te s l i j m e n , m a a r i k g a n i e t m e e r t e r u g . I k w i l d e a l t i j d g r a a g naar b u i t e n met m i j n v r i e n d i n n e n , m a a r dat m o c h t a b s o l u u t niet. Ik d e n k niet dat ze de regels thuis k u n n e n veranderen, w a n t d a n w i l l e n m i j n a n d e r e broertjes e n zusjes dat o o k . D a t g e l d t d a n v o o r het h e l e h u i s - dat d o e n ze g e w o o n niet. Z e z e g g e n n u m i s s c h i e n w e l dat i k meer m a g , m a a r als i k e e n m a a l t e r u g b e n m a g het t o c h niet meer. Iedereen w e e t dat ik v a n h u i s w e g ben. A l s i k naar huis ga en een kennis tegenkom, zeg g e n z e : " M o e t je d i e h o e r e e n s z i e n , h o e d u r f t z e t h u i s te k o m e n ? " I k k a n er n i e t t e g e n als z e z e g g e n dat i k een h o e r b e n . T u r k s e m e n s e n h e b b e n e e n a n d e r g e l o o f e n e e n a n d e r e c u l t u u r . A l s je e e n p a a r d a g e n o f w e k e n w e g b e n t g e w e e s t , d a n z e g g e n z e d a t je g e b r u i k t b e n t d o o r o u d e r e m a n n e n o f j o n g e n s . O o k a l b e n je h e t n i e t , t o c h z e g g e n z e d a t je e e n h o e r bent. Ik h e b een brief g e s t u u r d naar m i j n ouders.'

126 - Turkse meisjes

V e r g e l e k e n m e t de M a r o k k a a n s e meisjes d i e o o k n a een r u z i e o n v o o r b e r e i d h u n h u i s d e r u g h e b b e n t o e g e k e e r d , blijft N u r i y e z i c h h a r d n e k k i g v e r z e t t e n . D e meeste meisjes h e b b e n toen ze n o g thuis w o o n d e n w e l eens m e t het idee v a n w e g l o p e n g e s p e e l d , m a a r N u r i y e vertelt d a t zij er t o e n n i e t eens o v e r heeft d u r v e n n a d e n k e n . H a a r m o e d e r p r o b e e r t , z o a l s a n d e r e m o e d e r s , h a a r d o c h t e r d o o r a l l e r l e i b e l o f t e s o p a n d e r e g e d a c h t e n te b r e n g e n , m a a r d i t heeft w e i n i g effect. N u r i y e heeft e e n z e e r r e a l i s t i s c h e k i j k o p h a a r t h u i s s i t u a t i e . Z i j weet dat haar moeder haar niet méér vrijheid k a n geven d a n de andere k i n d e r e n i n h e t g e z i n . B o v e n d i e n heeft z i j n i e t a l l e e n m e t h a a r m o e d e r , m a a r o o k m e t v a d e r e n h a a r o o m te m a k e n . V o o r a l d e laatste z a l z e k e r n i e t b e r e i d z i j n z i c h te s c h i k k e n , w a n t d a t z o u n o g m e e r g e z i c h t s v e r l i e s b e t e k e n e n . V e r d e r n o e m t zij ' d e s m e t o p haar e i g e n reputatie' als r e d e n o m niet n a a r h u i s t e r u g te k e r e n . H o e w e l z e i n e e n o p v a n g h u i s v o o r i s l a m i t i s c h e m e i s j e s v e r b l i j f t e n h a a r m a a g d e n v l i e s i n t a c t i s , w e e t z i j d a t zij d o o r h a a r w e g l o p e n e e n s l e c h t e n a a m heeft i n d e g e m e e n s c h a p . A l s i k h a a r l a t e r i n e e n a n d e r o p v a n g h u i s s p r e e k , heeft z i j h a a r l a n g e h a a r a f g e k n i p t e n z e g t z e : ' H o e k a n i k terug, i k heb n u een heel ander leven. Ik k a n zelf bepalen w a t i k w i l . M a a r a l s m i j n o u d e r s n o g l a n g e r h a d d e n a a n g e d r o n g e n o m n a a r h u i s te g a a n , w a s ik misschien meegegaan.' D e ouders v a n K e z b a n hebben ook veel d r u k op h u n dochter uitgeoe f e n d o m h a a r n a a r h u i s te k r i j g e n . K e z b a n heeft s a m e n m e t h a a r z u s j e e n m e t de h u l p v a n de o u d e r s v a n een N e d e r l a n d s e v r i e n d i n het h u i s de r u g toege k e e r d u i t a n g s t o m n a a r T u r k i j e g e s t u u r d te w o r d e n . D e c o m m u n i c a t i e m e t haar o u d e r s is daarna heel slecht v e r l o p e n . K e z b a n : ' W e h e b b e n o o k w e l b r i e v e n v a n m i j n ouders gekregen met: ga m a a r n a a r j u l l i e N e d e r l a n d s e m o e d e r s toe, n a a r j u l l i e N e d e r l a n d s e o u d e r s , w i j zijn t o c h niet g o e d genoeg e n een h e e l v e r h a a l . Z e v o e l e n z i c h echt slecht, ze d e n k e n dat zij het alleen h e b b e n gedaan, terwijl dat h e l e m a a l n i e t z o is. A a n d e ene k a n t k u n n e n zij er o o k n i k s a a n d o e n d a t z e z o zijn. Z e s c h u i v e n alle s c h u l d o p zichzelf, v a n : w i j zijn slecht, w e h e b b e n j u l lie n i e t g o e d k u n n e n o p v o e d e n . T e r w i j l er z o v e e l a n d e r e d i n g e n m e e s p e l e n m a a r dat b e g r i j p e n ze niet. Z e k o m e n o o k m e t a r g u m e n t e n v a n : h e b b e n w e j u l l i e te w e i n i g e t e n g e g e v e n , h e b b e n w e j u l l i e g e e n s c h o e n e n g e g e v e n , geen dit, geen dat? D a n k o m e n ze m e t z u l k e v o o r b e e l d e n , m a a r d a t i s h e t h e l e m a a l n i e t . A l s je z e d a n p r o b e e r t u i t te l e g g e n w a t het d a n w e l is, d a n z e g g e n ze: ja, o k a y , o k a y . M a a r ze s n a p p e n het niet.' K e z b a n s zusje is n a het eerste gesprek, dat n a e e n p a a r m a a n d e n m e t h a a r o u d e r s p l a a t s v o n d , w e e r thuis gaan w o n e n . K e z b a n zelf w i l d e niet, m a a r ze g i n g w e l i n h e t w e e k e n d n a a r h u i s . H a a r z u s t e r v r o e g h a a r b i j e l k b e z o e k te blijven, o m d a t haar ouders 'zoveel verdriet' hadden. Kezban: ' M i j n ouders


h a d d e n , o m d a t i k niet terug w i l d e k o m e n , een ontvoering voorbereid.' N a een b e z o e k bij k e n n i s s e n r e d e n ze i n de a u t o v a n h a a r z w a g e r n a a r h u i s terug. T o e n d i e z e i dat hij naar een b e n z i n e s t a t i o n moest, z a g K e z b a n de z w a a r b e l a d e n auto v a n haar v a d e r staan en begreep ze dat haar v a d e r haar wilde ontvoeren. Kezban: ' T o e n w e r d e n w e i n de auto gesleurd. M i j n vader w a s i n het b e g i n w e l h e e l e r g a a r d i g . H i j z e i : " D i t is het allerbeste v o o r o n s a l l e m a a l , k o m m a a r en wees maar niet bang, i n Turkije beginnen w e een n i e u w leven." Afschuwelijk. Ik zei: "Ik v e r m o o r d jullie. A l s w e i n Turkije a a n k o m e n , v e r m o o r d i k eerst j u l l i e e n d a n m e z e l f . ' " T o e n z e de grens w i l d e n o v e r s t e k e n , b l e e k h a a r v a d e r e e n p a s p o o r t v a n h a a r te h e b b e n . K e z b a n : ' T o e n k w a m e n w e bij d e grens aan, e n m i j n v a d e r h a d i n d i e tussentijd o n s p r o b e r e n te b e d w e l m e n , v o o r e e n g e d e e l t e i s d a t b i j m i j n z u s j e g e l u k t m a a r bij m i j n i e t . T o e n w e d a a r a a n k w a m e n z a g e n w e d u s d a t z e e e n d u b b e l p a s p o o r t h a d d e n laten m a k e n . Ik h a d zoiets v a n : i k m o e t w a t d o e n w a n t straks zijn w e de grens over en d a n zijn w e

nergens

meer. D u s i k heel h a r d g i l l e n v a n : hé, w e w o r d e n o n t v o e r d . H e t w a s echt e e n g e l u k d a t d i e d o u a n e b e a m b t e n a a r o n s heeft g e l u i s t e r d , w a n t a l s z e dat niet h a d d e n gedaan d a n w a r e n w e n u gelukkig g e t r o u w d met drie k i n d e r e n o p s c h o o t . [...] W e w e r d e n u i t d e a u t o g e h a a l d . E n m i j n v a d e r zei: " N e e , het zijn m i j n k i n d e r e n , e n w i j gaan Turkije b e z o e k e n . " E e n heel verhaal, i n heel g e b r e k k i g N e d e r l a n d s , dat wij z ' n dochters w a r e n e n dat w e g e z e l l i g o p v a k a n t i e g i n g e n m e t z ' n allen e n dat er n i k s a a n d e h a n d w a s . M a a r w i j g i l l e n , het w a s een t o e s t a n d als i k er n u a a n t e r u g d e n k . [...] A c h t e r a f b l i j k t d a t m i j n v a d e r m i j n m o e d e r d e s c h u l d heeft g e g e v e n . H i j heeft h a a r d a a r h e l e m a a l i n e l k a a r g e t r a p t , d a t h o o r d e n w i j a l l e m a a l achteraf. D a t schreef m i j n o u d s t e z u s d a n e n v a n : kijk n o u , w a t je m i j n m o e d e r a a n d o e t . ' O p g e e n e n k e l terrein k u n n e n K e z b a n e n haar o u d e r s het m e t elkaar eens w o r d e n . D e ouders v a n K e z b a n hebben erg veel moeite met het g e d r a g v a n h u n dochter. H i e r i n w o r d e n zij o o k b e v e s t i g d d o o r h u n l a n d g e n o t e n . D e g e n e r a t i e k l o o f t u s s e n o u d e r s e n d o c h t e r w o r d t m a a r a l te d u i d e l i j k d o o r h e t o n b e g r i p dat zij h e b b e n v o o r het w e g l o p e n v a n h u n dochter. H o e k a n K e z b a n h e n s l e c h t e o u d e r s v i n d e n - z o v r a g e n zij z i c h af - z i j h e b b e n h a a r t o c h a l t i j d te e t e n g e g e v e n e n v e r z o r g d ? E e n g o e d e o p v o e d i n g v a n e e n d o c h t e r h o o r t v o l g e n s h a a r o u d e r s m e t e e n h u w e l i j k a f g e s l o t e n te w o r d e n . V o o r K e z b a n past een h u w e l i j k v o o r l o p i g niet i n haar t o e k o m s t b e e l d , zij d e n k t meer i n termen v a n zelfontplooiing, scholing en eigen keuzes maken. Deze t e r m e n k o m e n meer v o o r i n het N e d e r l a n d s e refererentiekader d a n i n dat


v a n h a a r o u d e r s . Z i j z e g t d a t z e iets v a n h a a r l e v e n w i l m a k e n , m a a r z i j s t u i t o p e e n m u u r v a n o n b e g r i p bij h a a r o u d e r s . O u d e r s e n d o c h t e r k u n n e n d o o r d e z e v e r s c h i l l e n d e o p s t e l l i n g n i e t tot e e n g e m e e n s c h a p p e l i j k e d e f i n i t i e v a n de situatie k o m e n . O m K e z b a n t e r u g n a a r h u i s te k r i j g e n , s t e l l e n h a a r o u d e r s z i c h i n s c h i k kelijk o p z o n d e r h u n d o c h t e r echt begrijpen. D e t o e z e g g i n g e n h e b b e n w e l h e t g e w e n s t e effect o p h e t z u s j e v a n K e z b a n , m a a r n i e t o p K e z b a n z e l f . D i t is u i t e i n d e l i j k v o o r h a a r o u d e r s e e n o n a a n v a a r d b a r e s i t u a t i e . V a n u i t h u n o p t i e k m o e t e n z i j w e l r e a g e r e n o m d e s c h e v e m a c h t s v e r h o u d i n g e n te h e r s t e l l e n . A l s h e t n i e t g o e d s c h i k s gaat, d a n m a a r k w a a d s c h i k s . D o o r h e t i n s c è n e z e t t e n v a n e e n o n t v o e r i n g d e n k t h a a r v a d e r i n T u r k i j e e e n n i e u w l e v e n te k u n n e n b e g i n n e n e n v e r d e r e s c h a n d e te v o o r k o m e n . K e z b a n w e e t d e z e a c t i e m e t d e h u l p v a n a l w e e r N e d e r l a n d e r s o p t i j d te v e r i j d e l e n e n z i j i s h a a r v a d e r o p n i e u w de baas. D e c o m m u n i c a t i e tussen Y a s e m i n e n haar ouders is o o k heel m o e i z a a m v e r l o p e n , hetgeen niet z o v r e e m d is, gegeven de w e i n i g eervolle wijze w a a r o p zij v e r t r o k k e n is. Y a s e m i n e n haar zusje h e b b e n met de h u l p v a n de p o l i tie h e t h u i s v e r l a t e n , o n d e r h e t t o e z i e n d o o g v a n b u r e n e n b e k e n d e n u i t h u n straat. Y a s e m i n heeft e e r s t i n e e n b r i e f d e a c h t e r g r o n d e n v a n h u n s t a p u i t g e l e g d . N a e e n m a a n d is er i n a a n w e z i g h e i d v a n een p o l i t i e a g e n t e e n eerste gesprek met haar ouders o p het politiebureau georganiseerd. Y a s e m i n : ' H e t w a s b e s t w e l e n g . M i j n m o e d e r z a t te h u i l e n e n m i j n v a d e r z a t h e e l b o o s te kijken.' H i j v r o e g haar hoe het beviel i n de discotheken, terwijl ze n o g nooit i n een discotheek w a s geweest. V o l g e n s Y a s e m i n w a s haar T u r k s niet g o e d g e n o e g o m i n d i t s o o r t p r o b l e m a t i s c h e s i t u a t i e s h a a r g e v o e l e n s u i t te d r u k ken. Y a s e m i n : ' W e zeiden, jullie hebben dit en dat gedaan e n w e zijn b a n g v o o r je. E n m i j n v a d e r z e i : " B e n je b a n g v o o r m i j , w a a r o m ? I k b e n je v a d e r en i k heb jullie n i k s gedaan." Z e o n t k e n d e n g e w o o n alles w a t ze h a d d e n gedaan en al die vernederingen.' T o e n h a a r v a d e r e n i g e i n s c h i k k i n g t o o n d e , m a a r erbij v e r m e l d d e t r o t s te z i j n o p z i j n v r o e g e r e d a d e n , t o e n i s Y a s e m i n ' g e l i j k d i c h t g e k l a p t ' e n heeft z e g e h u i l d . Y a s e m i n : ' M i j n v a d e r k o n het g e w o o n niet begrijpen, die h a d zoiets v a n : j u l l i e l o p e n w e g o m u i t te g a a n , je o p te m a k e n , d i s c o t h e k e n af te l o p e n e n o m d e h o e r u i t te h a n g e n . W e h e b b e n n o o i t v r i e n d j e s g e h a d e n d a t w a s ook helemaal niet de bedoeling. W e w i l d e n alleen onszelf k u n n e n zijn.' E e n m a a n d l a t e r v o n d er e e n t w e e d e g e s p r e k p l a a t s , m a a r d a t v e r l i e p o o k e r g i n d e sfeer v a n ' v e r w i j t e n ' . Z e k e r e n n i e t t e r u g n a a r h u i s ; h u n o u d e r s h e b b e n v e r d e r g e e n actie o n d e r n o m e n . Y a s e m i n : ' Z e h a d d e n i n h u n h o o f d , ze k o m e n t e r u g , d u s w e m o e t e n o n s netjes g e d r a g e n e n g e e n e n g e d i n g e n d o e n . ' Y a s e m i n is é é n v a n de w e i n i g e meisjes d i e m i d d e n i n het g e z i c h t v a n h a a r v a d e r v o o r h a a r e i g e n m e n i n g heeft d u r v e n u i t k o m e n . N e t a l s d e m e e s t e


a n d e r e w e g l o o p s t e r s h a d z e h i e r g r o t e m o e i t e m e e , m a a r z e heeft h e t t o c h g e d a a n . T o e n zij n o g thuis w o o n d e , b e n a d r u k t e zij o o k al het b e l a n g v a n m e t elkaar praten. H a a r v a d e r o n d e r s t e u n d e i n p r i n c i p e deze ideeën, m a a r hij w e r d v o l g e n s Y a s e m i n a l t i j d k w a a d als z i j n k i n d e r e n z i j n o p i n i e n i e t d e e l den. D o o r w e g te l o p e n h o o p t e n Y a s e m i n e n h a a r z u s j e h u n v a d e r tot a n d e r e g e d a c h t e te b r e n g e n . D e r e a c t i e v a n d e z e o u d e r s l i j k t i n g r o t e l i j n e n o p d i e v a n andere ouders, die o o k boos reageren en de aantijgingen ontkennen. N e t als andere o u d e r s b e s c h u l d i g e n zij h u n dochter v a n d i s c o b e z o e k , terwijl Y a s e m i n evenals de b o v e n g e n o e m d e K e z b a n b e n a d r u k t dat zij ' z i c h z e l f w i l z i j n . D e z e i d e e ë n v i n d e n w e i n i g w e e r k l a n k bij h u n o u d e r s e n i l l u s t r e r e n d e k l o o f tussen o u d e r s e n dochter. H o e w e l de g e s p r e k k e n niet tot enige toena d e r i n g leiden, zijn Y a s e m i n s ouders ervan o v e r t u i g d dat h u n dochter ooit v r i j w i l l i g naar h u i s z a l t e r u g k o m e n . D o o r deze h o o p h o e v e n zij niet naar het z w a r e m i d d e l v a n o n t v o e r i n g te g r i j p e n . I n b o v e n g e n o e m d e v e r h a l e n i s er n a u w e l i j k s e n i g e i n s c h i k k i n g v a n d e k a n t v a n d e o u d e r s e n l i j k t e r e e r d e r e e n p a t s t e l l i n g te z i j n o n t s t a a n . D e o p v a t t i n g e n v a n beide partijen staan lijnrecht tegenover elkaar, w a a r d o o r de i n d r u k k a n o n s t a a n dat g e e n enkele T u r k s e w e g l o o p s t e r naar h u i s is terug g e k e e r d . E r z i j n echter o o k v o o r b e e l d e n v a n o n d e r h a n d e l i n g e n d i e als r e s u l taat h a d d e n dat o u d e r s w e l tegemoet zijn g e k o m e n a a n d e w e n s e n v a n h u n dochter. Nilüfer, die een d a g v o o r haar h u w e l i j k is w e g g e l o p e n , is h i e r v a n een illustratie. N a een verblijf v a n een m a a n d i n het o p v a n g h u i s v o o r isla m i t i s c h e v r o u w e n e n m e i s j e s , k r i j g t zij h e i m w e e . Z e w i l t e r u g n a a r h u i s , m a a r z e v r a a g t z i c h a n g s t i g af o f z e h a a r o u d e r s w e l k a n v e r t r o u w e n . E e n o u d e r e z u s t e r v a n Nilüfer is een p a a r jaar g e l e d e n o o k w e g g e l o p e n . Z i j is toen na een gesprek met haar ouders naar huis teruggekeerd. E e n m a a l t h u i s g e k o m e n heeft h a a r v a d e r h a a r n a a r T u r k i j e g e s t u u r d e n h a a r g e d w o n g e n te t r o u w e n . N i e t t e m i n v i n d t er t o c h een gesprek m e t Nilüfer e n h a a r o u d e r s plaats, m a a r z e i s h e e l b a n g o m h e n o n d e r o g e n te k o m e n . D a t i s a l l e s z i n s b e g r i j p e lijk als w e b e d e n k e n dat alle v o o r b e r e i d i n g e n reeds w a r e n getroffen v o o r haar huwelijksfeest e n dat vele f a m i l i e l e d e n uit het b u i t e n l a n d i n aantocht w a r e n . D o o r h e t w e g l o p e n v a n N i l ü f e r heeft h a a r f a m i l i e v e e l g e z i c h t s v e r l i e s g e l e d e n . I k o n t m o e t h a a r n a h e t g e s p r e k m e t h a a r o u d e r s . T e r w i j l z i j af e n toe m o e t h u i l e n v e r t e l t z e : ' M i j n v a d e r w a s h e e l blij o m m i j w e e r te z i e n , m a a r t o e n i k o p m i j n m o e d e r a f k w a m , w e e s z e m e af e n z e i z e : " G a m a a r n a a r je v a d e r . " I k k e n m i j n m o e d e r , n u p r a a t z e d e eerste w e e k n i e t m e t m e . ' E r is een contract opgesteld w a a r de v o l g e n d e afspraken i n staan v e r m e l d : d a t z e n i e t h o e f t te t r o u w e n e n d a t z e w e e r n a a r s c h o o l m a g e n d a t z e v r i e n d i n n e n m a g ontvangen en bezoeken. Z e z a l n o g dezelfde d a g naar huis


gaan. E r is een d a t u m vastgesteld w a a r o p de h u l p v e r l e n e r s o p b e z o e k z u l l e n k o m e n o m te i n f o r m e r e n o f a l l e s g o e d g a a t . N i l ü f e r h e e f t a l s é é n v a n d e w e i n i g e n d o o r w e g te l o p e n h a a r o n d e r h a n d e l i n g s p o s i t i e t e n o p z i c h t e v a n h a a r o u d e r s w e t e n te v e r s t e r k e n . Z e heeft m e t d e s t e u n v a n N e d e r l a n d s e h u l p v e r l e n e r s h e n d e r m a t e o n d e r d r u k gezet, dat zij ten slotte h a a r w e n s e n h e b b e n i n g e w i l l i g d . Z i j heeft d e s c h a n d e d i e z i j d a a r m e e o v e r d e f a m i l i e b r a c h t , i n h e t c o n f l i c t i n g e z e t o m h a a r v o o r w a a r d e n k r a c h t b i j te z e t t e n . E n m e t succes, w a n t het o n g e w e n s t e h u w e l i j k is v o o r k o m e n , zij m a g

naar

school en vriendinnen ontmoeten. E e n vijftienjarig meisje, dat o o k tegen haar z i n met een neef

moest

h u w e n , heeft e v e n e e n s d o o r w e g te l o p e n h e t h u w e l i j k w e t e n te v o o r k o m e n . E e n a n d e r e w e g l o o p s t e r gaat n a e e n brief v a n h a a r v a d e r w a a r i n hij z i j n spijt betuigt, o n m i d d e l l i j k naar huis. E e n ander, die niet met haar v a d e r k a n o p s c h i e t e n , g a a t bij h a a r b r o e r w o n e n . O o k E s r a k e e r t n a e e n v e r b l i j f b i j h a a r t a n t e i n T u r k i j e n a a r h a a r o u d e r s i n N e d e r l a n d t e r u g , z o n d e r d a t e r iets a a n d e o o r z a k e n v a n het w e g l o p e n is g e d a a n . N i e m a n d k a n het s l a a n v a n h a a r v a d e r s t o p p e n . V a n de z e v e n t i e n geïnterviewde T u r k s e meisjes die v o o r het eerst z i j n w e g g e l o p e n , g a a n er tenslotte z e v e n t e r u g n a a r h u i s . slechte n a a m die zij als w e g l o o p s t e r i n d e g e m e e n s c h a p

1 6

O n d a n k s de

hebben en

de

s c h a n d e d i e z i j h u n f a m i l i e h e b b e n g e b r a c h t , b l i j k t n o g n i e t a l l e s v e r l o r e n te zijn. Z i j h e b b e n w e l i s w a a r oneervol gedrag v e r t o o n d , m a a r h u n m a a g d e n vlies is n o g intact, w a a r d o o r terugkeer naar h u i s m o g e l i j k is. Slechts enkele m e i s j e s h e b b e n d o o r w e g te l o p e n h u n o n d e r h a n d e l i n g s p o s i t i e w e t e n te v e r s t e r k e n e n e e n g e d w o n g e n u i t h u w e l i j k i n g w e t e n te v o o r k o m e n . D e a n d e r e n die terugkeren d o e n dat eerder uit h e i m w e e of o m d a t h u n ouders z o aand r i n g e n , d a n dat de beweegredenen goed b e s p r o k e n zijn.

O p n i e u w van huis W a t g e b e u r t er a l s m e i s j e s h u i s w a a r t s k e r e n ? H e b b e n z i j h u n d o e l b e r e i k t e n heeft h u n s t a p e n i g effect g e h a d ? H e e f t e e n m e i s j e d o o r d i t w e g l o o p g e d r a g h a a r w e n s e n k r a c h t w e t e n b i j te z e t t e n e n d e s i t u a t i e t h u i s n a a r h a a r w e n s v e r a n d e r d ? D e z e v r a g e n z i j n h e l a a s m o e i l i j k te b e a n t w o o r d e n , o m d a t het niet e e n v o u d i g is een t e r u g g e k e e r d meisje n a d e z e

enerverende

e r v a r i n g o p n i e u w te s p r e k e n . T o e s t e m m i n g v a n d e o u d e r s i s h i e r v o o r o n o n t b e e r l i j k , m a a r z i j z i j n n i e t g a u w g e n e i g d d e z e te v e r l e n e n . Z i j w o r d e n i m m e r s niet g r a a g h e r i n n e r d a a n deze o n e e r v o l l e gebeurtenis. H e t is mij niet g e l u k t a l l e t e r u g g e k e e r d e m e i s j e s te s p r e k e n , a l l e e n v a n d i e g e n e n d i e v o o r de t w e e d e k e e r v a n h u i s z i j n w e g g e l o p e n b e n i k er achter g e k o m e n h o e het h e n thuis is vergaan.

131

Marokkaanse meisjes V a n d e t w a a l f meisjes d i e n a a r h u i s z i j n gegaan, z i j n er bij m i j n w e t e n a c h t o p n i e u w w e g g e l o p e n . M i r i y a m is s p o n t a a n n a e e n t e l e f o o n t j e m e t h a a r o u d e r s n a a r h u i s gegaan. K o r t n a haar terugkeer gaat ze m e t h a a r familie naar M a r o k k o op vakantie. Z e vertrouwt haar ouders, maar eenmaal i n M a r o k k o veranderen haar vader en moeder plotseling v a n mening: ' Z e z e i d e n : " O f je t r o u w t o f je blijft h i e r . " I k w a s d a a r v o o r a l v e r l o o f d , d a t w i l d e i k n i e t e n t o e n b e n i k w e g g e l o p e n . "Je g a a t m e t d i e n e e f t r o u w e n o f je blijft h i e r . " I k m o c h t n i e t n a a r b u i t e n , z e w a r e n h e e l r a a r a a n het d o e n , heel gek, o o k heel gemeen. Ik dacht: w a t m o e t i k d o e n , toch m a a r t r o u w e n ? E n t o e n b e n i k m a a r g e t r o u w d m e t m i j n neef. D a t w a s e e n h e l , i k v o e l d e m e echt v e r k r a c h t , afgrijselijk. D i e a v o n d v o o r a l : o e i w a t eng, opeens i e m a n d die i k n o g nooit v a n mijn leven h a d gezien en d i e b e g i n t je o p e e n s te o n t m a a g d e n . W a t w i l je, d a t i s t o c h i d i o o t ! I k dacht: i k b e n w e g g e l o p e n , w a a r o m b e n i k terug? E r gaan heel veel g e d a c h t e s d o o r je h e e n . I k w a s w a n h o p i g . I k w o u w e g , m a a r i k k o n n i e t . Ik v o e l d e m e echt een h o e r v a n h e m , g e w o o n i e m a n d d i e hij g e b r u i k t e o m h e m g e z e l l i g te b e v r e d i g e n . D a t w a s e c h t h e e l m o e i l i j k h o o r . E n d a n h a d je n o g d i e v e r w i j t e n v a n d a t w e g l o p e n . ' H a a r m a n b l i j k t e c h t e r e e n a n d e r e v r i e n d i n te h e b b e n e n z i j z e g t : ' W a t m o e t i k m e t een m a n die v a n een a n d e r h o u d t ? ' A l s de vakantie v o o r b i j is, gaat ze w e e r t e r u g naar N e d e r l a n d , haar m a n z o u later naar N e d e r l a n d k o m e n . E e n m a a l i n N e d e r l a n d m a g ze niet naar b u i t e n en belt haar m a n haar dage lijks op: ' H i j k o n m e n a t u u r l i j k w e l c o m m a n d e r e n . Ik h a d zoiets v a n : " M a n w a t w i l je, jij l i g t m e t h a a r e l k e a v o n d i n b e d e n i k z i t h i e r m a a r e n m a g n i e t n a a r b u i t e n . " I e d e r e e n b e m o e i d e z i c h m e t m e . E n t o e n d a c h t i k : i k b e g i n er n i e t a a n . I k s t u u r d e h e m n o g w e l e e n f o r m u l i e r o m h i e r n a a r t o e te k o m e n en i k h a d o o k al een huis gekregen. M a a r de volgende d a g b e n i k weer w e g gelopen.' O v e r i g e n s krijgt ze n a korte tijd h e i m w e e naar haar f a m i l i e e n gaat ze w e e r t e r u g . D e situatie t h u i s is echter o n h o u d b a a r e n a l g a u w v e r t r e k t zij o p n i e u w . M i r i y a m heeft m e t h a a r w e g l o p e n e r g w e i n i g b e r e i k t . Z i j v e r k e e r d e i n de v e r o n d e r s t e l l i n g dat het h u w e l i j k met haar neef geen d o o r g a n g z o u hebben, maar haar ouders hebben buiten h u n dochter o m verdere voorbe r e i d i n g e n v o o r het h u w e l i j k getroffen. M i r i y a m v o e l d e z i c h d o o r h e n i n de steek gelaten. B o v e n d i e n k r e e g ze v o o r t d u r e n d v e r w i j t e n n a a r h a a r h o o f d o v e r h a a r w e g l o p e n . I n d a t o p z i c h t is h a a r p o s i t i e e e r d e r v e r s l e c h t e r d . Z i j heeft n u e e n s l e c h t e n a a m a l s w e g l o o p s t e r . A l s z i j t e r u g i n N e d e r l a n d i s , w o r d t ze i n haar eigen huis opgesloten en door haar familie en echtgenoot


g e c o n t r o l e e r d . U i t e i n d e l i j k b e s l u i t z e e e n e i n d te m a k e n a a n d e z e

onge

w e n s t e s i t u a t i e e n w e g te l o p e n . N u w e e t z e d e w e g . D e h e i m w e e blijft e c h ter a a n h a a r k n a g e n e n d o e t h a a r b e s l u i t e n v e r s c h i l l e n d e k e r e n t e r u g te k e r e n . V a n u i t het g e z i c h t s p u n t v a n haar o u d e r s is de enige o p l o s s i n g v o o r het o n e e r v o l l e g e d r a g v a n h u n dochter het v o o r g e n o m e n h u w e l i j k met haar neef. H a a r o u d e r s h o u d e n g e e n r e k e n i n g m e t h a a r w e n s e n e n M i r i y a m z i e t g e e n a n d e r e u i t w e g d a n o p n i e u w te v e r t r e k k e n m e t a l l e g e v o l g e n v a n d i e n . T e r w i j l d e é é n p r o b e e r t te o n t s n a p p e n a a n e e n h u w e l i j k , h o o p t d e a n d e r d o o r m i d d e l v a n e e n h u w e l i j k o p e e n l e g i t i e m e w i j z e h e t h u i s te v e r l a t e n . T a m u i s e e r d e r , n a d a t z e te l a a t t h u i s k w a m , v a n h u i s g e l o p e n . N a h a a r t e r u g k e e r heeft z i j v o l g e n s e i g e n z e g g e n e r g v e e l m o e i t e o m t h u i s te a a r d e n . Z e gaat i n o p een h u w e l i j k s a a n z o e k v a n een z o o n v a n een kennis v a n haar vader. T a m u : ' V o l g e n s m i j n m o e d e r w a s het een aardige jongen. Ik dacht m i s s c h i e n i s h e t w a t , h e t w a s d e e n i g e m a n i e r o m v a n h u i s w e g te k o m e n . I k d a c h t d a n b e n i k v a n z e af, i k k a n t o c h n i e t m e t z e o p s c h i e t e n . ' Z i j s t e m t t o e i n een h u w e l i j k , m a a r als z e h a a r aanstaande m a n beter leert k e n n e n slaat de t w i j f e l t o e . H i j b l i j k t i l l e g a a l i n N e d e r l a n d e n t i e n j a a r o u d e r te z i j n d a n T a m u , m a a r h e t i s te l a a t o m n o g t e r u g te k o m e n o p h a a r b e s l i s s i n g . E r w o r d t e e n g r o o t v e r l o v i n g s f e e s t g e v i e r d , w a a r b i j er g e l d e n r i n g e n w o r d e n g e g e v e n . V o l g e n s T a m u w a s h a a r v e r l o o f d e o p h e t feest h e e l b l i j , m a a r z i j n i e t . V o o r a l n i e t t o e n h a a r v r i e n d i n n e n o p m e r k t e n : ' H o e k u n je m e t h e m t r o u w e n ! ' T a m u ' s m o e d e r geeft h a a r d o c h t e r t o e s t e m m i n g o m af e n toe b i j h a a r v e r l o o f d e te l o g e r e n i n d e h o o p d a t h a a r d o c h t e r h e m l e u k e r g a a t v i n den. T a m u vertelt: ' I k v i n d h e m lelijk, o h d i e t a n d e n , brr... Ik s c h a a m d e m e o m m e t h e m o p s t r a a t te l o p e n . H i j d r o e g l e l i j k e k l e r e n . ' T i j d e n s d e l o g e e r p a r t i j e n s l i e p zij o p z i j n k a m e r , w a t h a a r m o e d e r niet m o c h t w e t e n . ' H i j h a d t w e e aparte b e d d e n i n z i j n k a m e r , hij k l e e d d e m e u i t e n k w a m b o v e n o p m e l i g g e n . Tijdens het vrijen w i l d e hij dat i k m i j n o n d e r b r o e k u i t d e e d , toen i k d a t n i e t w i l d e , b e g o n h i j te s c h e l d e n . H i j w e r d s t e e d s l a s t i g e r . ' O o k o p andere terreinen laat haar verloofde zijn i n v l o e d gelden. T a m u ver v o l g t h a a r relaas: ' M a r o k k a a n s e m a n n e n o n d e r d r u k k e n h u n v r o u w e n , z e z e g g e n d o e d i t e n d o e dat, zij zijn de baas. Ik w i l niet dat m i j n m a n de baas i s ; m i j n v e r l o o f d e b e g o n o o k a l t e g e n m i j te s c h r e e u w e n . H i j v o n d h e t o o k niet n o d i g dat i k n a a r s c h o o l g i n g . ' Z i j m a a k t d e v e r l o v i n g uit; als hij h a a r blijft a c h t e r v o l g e n , l o o p t z e w e g . H e t v e r h a a l v a n T a m u blijft o p e e n a a n t a l p u n t e n o n d u i d e l i j k . W a a r o m m o e t zij i n d i t g e v a l w e g l o p e n o m een e i n d e a a n h a a r v e r l o v i n g te m a k e n ? B l i j k b a a r k a n z e h a a r m o e d e r n i e t g o e d d u i delijk m a k e n w a a r o m ze opeens v a n het h u w e l i j k afziet e n v e r m i j d t ze een


c o n f r o n t a t i e m e t h a a r o u d e r s . D o o r w e g te l o p e n b r e n g t z e o p n i e u w v e e l schande over haar familie. S a n n a , d i e z o n d e r t o e s t e m m i n g v a n h a a r o u d e r s e e n n a c h t bij h a a r v r i e n d i n heeft d o o r g e b r a c h t , k e e r t d e v o l g e n d e d a g w e e r n a a r h u i s t e r u g . D e v e r s t a n d h o u d i n g m e t h a a r m o e d e r w a s a l slecht, m a a r v a n a f dat m o m e n t w o r d t die alleen m a a r erger. V o l g e n s S a n n a reageert haar m o e d e r o p haar t e r u g k o m s t m e t d e w o o r d e n : ' M o e t je k i j k e n , z e i s a l s e e n hoertje t e r u g gekomen.' V o o r t a a n n a elke ruzie, roept haar vader volgens Sanna: ' G a maar w e e r w e g l o p e n , g a m a a r n a a r je v r i e n d i n . Je b e n t e e n h o e r t j e , g a m a a r m e t jongens o m . ' D e z e e r v a r i n g zet haar aan het denken. ' A l s i k v o o r de tweede keer v a n h u i s ga, w i l i k v o o r g o e d ' , neemt ze z i c h voor. A l s ze haar d i p l o m a heeft g e h a a l d m o e t z e h a a r m o e d e r t h u i s h e l p e n . S a n n a : ' D o o r d a t v e l e d e n k e n d e e d i k a l l e s v e r k e e r d e n m i j n m o e d e r b e g o n m i j te s l a a n e n v a n : je d o e t het expres fout, g a m a a r n a a r s c h o o l of m a a r w e r k z o e k e n . Ik w a s z o blij dat ik mocht werken, ik w o u naar buiten. T o e n ben ik met mijn moeder samen n a a r h e t a r b e i d s b u r e a u g e g a a n o m m e i n te l a t e n s c h r i j v e n v o o r w e r k . ' A l s b l i j k t d a t z e h a a r v e r b l i j f s p a p i e r e n n i e t bij z i c h heeft, s t u u r t h a a r m o e d e r haar alleen terug. ' D u s i k g i n g , e n i k h a d a l l e s bij m e e n t o e n d a c h t i k : i k g a e r v a n d o o r . I k voelde m e anders v a n binnen. M a a r i k was toch w e l b a n g dat mijn v a d e r d e s c h u l d z o u g e v e n a a n m i j n m o e d e r , z o v a n : jij h e b t je d o c h t e r w e g g e s t u u r d . Ik w i l d e g e w o o n die p r o b l e m e n zelf h o u d e n , niet dat ze z i c h d a a r m e e g i n g e n b e m o e i e n . I k s t o n d d a a r bij d e d e u r te w a c h t e n e n o p e e n s b e g o n i k te h u i l e n , e r z a t e e n v r o u w n a a s t m e e n z e i : " W a t i s e r ? " T o e n b e g o n i k te v e r t e l l e n , i k k o n h e t g e w o o n n i e t i n m e h o u d e n , e n d i e v r o u w w a s z o aardig. Z e ging meteen een v a n die mensen halen en wij g i n g e n h e t k a n t o o r b i n n e n . H i j z e i : " I k k a n w e l w e r k v o o r je v i n d e n , d a n k a n je je d a a r o p c o n c e n t r e r e n , je m o e t e r g o e d o v e r n a d e n k e n . ' " D i t g e s p r e k i s a a n h a a r o u d e r s d o o r g e g e v e n , z o d a t bij t h u i s k o m s t h a a r m o e d e r z e g t : ' Z o je w i l t w e r k e n , e n je w i l t l e k k e r o p k a m e r s w o n e n ? D a t g a a t n i e t bij o n s , d a t m a g n i e t . ' H a a r v a d e r stelt v o o r d a t z e d i t b e t e r m e t h e m k a n bespreken: ' M i j n v a d e r laat m e altijd uitpraten, m i j n m o e d e r doet dat niet. Z e w i l a l t i j d g e l i j k h e b b e n . M i j n v a d e r z e i : " L a t e n w e d i t a f s p r e k e n . Je p r a a t n o o i t m e e r o v e r w e g l o p e n , i k w i l d a t w o o r d n i e t m e e r v a n je h o r e n . Je m o e t het g e w o o n vergeten." Ik zei: "Ja o k a y / ' M i j n m o e d e r w a s boos en d a c h t : a l s je v a d e r n i e t t h u i s i s m a a k i k je af. I k w a s o o k w e l b a n g v o o r m i j n m o e d e r hoor. T o e n heb i k twee w e k e n gewacht, m a a r i k z a g het echt niet meer zitten.'


Z e l o o p t regelrecht naar het adres v a n de hulpverleningsinstelling. D o o r één k e e r v a n h u i s w e g te b l i j v e n z i j n d e v e r h o u d i n g e n t u s s e n S a n n a e n h a a r ouders extra verstoord. Z e w o r d t door haar ouders voor hoer uitgemaakt en bij e l k e r u z i e w o r d t er g e z e g d d a t z e m a a r m o e t w e g l o p e n . D o o r h a a r w a n g e d r a g thuis krijgt ze w e l v o o r elkaar dat ze niet meer haar m o e d e r m e t het h u i s h o u d e n h o e f t te h e l p e n , e n d a t z e w e r k m a g z o e k e n . M a a r n a d a t z e e e n m a a l d e e e r s t e s t a p b u i t e n heeft g e z e t , w o r d t d e t w e e d e e e n s t u k g e m a k k e l i j k e r . Z e heeft s t e e d s m e e r h e t i d e e d a t z e m e t h a a r o u d e r s n i e t t o t e e n v e r g e l i j k k a n k o m e n . H a a r o u d e r s i n t e r p r e t e r e n h a a r w e n s e n o o k v o o r a l i n ter m e n v a n m e t jongens o m g a a n . S a n n a o n t k e n t het niet echt, m a a r z e w e e t dat ze hier nooit toestemming v o o r zal krijgen. Z e w i l inderdaad meer vrijheid e n die w e n s is niet bespreekbaar v o o r haar ouders. Z e besluit n u definitief v a n h u i s w e g te l o p e n . L o u i z a die uit medelijden met haar moeder naar huis terugging, zegt dat ze ' d i e z e l f d e a v o n d z o ' n o n t z e t t e n d e s p i j t ' heeft g e h a d . L o u i z a : 'Ik w e r d echt heel e r g i n elkaar geslagen. M i j n v a d e r w i l d e m e g e w o o n niet m e e r z i e n e n d i e maatschappelijk w e r k s t e r is o o k het h u i s uitge g o o i d d o o r m i j n v a d e r . L a t e r heeft z e n o g g e p r o b e e r d c o n t a c t o p te n e m e n . M a a r er w e r d m e g e z e g d n i e t te v e e l m e t h a a r te p r a t e n , z e d o e t h e t t o c h a l l e e n m a a r o m h e t g e l d . O p e e n b e p a a l d e m a n i e r g a je er d a n t o c h i n g e l o v e n . H e t contact is toen afgebroken. T o e n b e n i k een jaar thuisgebleven, toen b e n i k weer een keer w e g g e l o p e n en w e e r naar huis g e g a a n . T o e n b e n i k n i e t g e s l a g e n . D e eerste d a g e n w a s h e t e e n beetje slijmen. M a a r een w e e k d a a r n a b e g o n het al weer. Ik m o e s t t h u i s h e e l v e e l w e r k e n . A l s i k u i t b e d k w a m m o e s t i k gelijk k o k e n , het

huis

s c h o o n m a k e n e n z o . Ik moest b i d d e n e n aan de regels v a n m i j n v a d e r v o l d o e n . I k m o e s t m e o o k a n d e r s k l e d e n . I k g i n g m e er s t e e d s m e e r tegen verzetten. Ik w i l d e het g e w o o n niet. Ik g i n g de s t a d i n o m d a t i k v o n d d a t i k d a a r r e c h t o p h a d . A l s i k d a n e e n k w a r t i e r t j e te l a a t t h u i s k w a m ( i k m o e s t p r e c i e s o m d r i e u u r t h u i s zijn) v r o e g m i j n m o e d e r w a a r i k geweest was. D a t g i n g z o v e r dat i k w e e r v a n h u i s b e n w e g g e l o p e n . Ik k o n het thuis niet m e e r u i t h o u d e n m e t a l die strenge regels. Iedere keer h e t z e l f d e , i e d e r e k e e r z o v a n : " I k h a a t j e " o f " I k w o u d a t je d o o d w a s " o f d i n g e n a l s " I k h o o p d a t je k i n d e r e n h e t z e l f d e o v e r k o m e n a l s m i j n u . " E n je b r o e r t j e d i e je d a n u i t l a c h t . D a n h e b je z o i e t s v a n : i k h o o r h i e r n i e t meer thuis, i k ben een vreemde voor hun.' Z e is w e e r w e g g e l o p e n e n w e e r naar h u i s gegaan:


' E n t o e n w a s het v o o r m i j g e w o o n een k e u s v a n of i k l o o p w e g of i k blijf t h u i s . Ik w i l d e niet n o g een keer n a a r h u i s toe g a a n e n m e d e l i j d e n m e t m i j n o u d e r s k r i j g e n . W a n t d a t w a s h e t g e w o o n bij m i j i e d e r e k e e r , k r e e g i k m e d e l i j d e n m e t z e . M a a r i k h o e f z e n o o i t m e e r te z i e n . ' L o u i z a heeft v o o r t d u r e n d c o n f l i c t e n d i e u i t m o n d e n i n h e t w e g l o p e n e n w e e r t e r u g k o m e n v a n L o u i z a z o n d e r d a t er iets a a n d e p r o b l e m e n i s g e d a a n . D e Nederlandse maatschappelijk werkster wier h u l p L o u i z a inroept en die voor haar w i l b e m i d d e l e n , is v o o r haar v a d e r onaanvaardbaar. E r zijn geen f a m i lieleden i n N e d e r l a n d , maar haar vader z o u die volgens L o u i z a ook nooit accepteren. H i j stuurt de Nederlandse hulpverleenster w e g en

behandelt

L o u i z a v e r v o l g e n s strenger, w a a r d o o r haar verzet alleen m a a r groeit. Z e z e g t o v e r z i c h z e l f d a t er e i g e n l i j k ' t w e e L o u i z a ' s ' z i j n : ' T e g e n o u d e r e n d o e i k altijd heel v r i e n d e l i j k e n echt h e e l a a r d i g . Ik doe a l l e s v o o r z e , m a a r z e m o e t e n n i e t te v e r g a a n v i n d i k . E n d a t i s p r e c i e s z o bij m i j n o u d e r s : ze k e n n e n mij g e w o o n niet als h u n echte dochter. Ik h i e l d er g e w o o n v a n o m e e n s e e n k e e r l e k k e r d e s t a d i n te g a a n e n d a t k o n i k t h u i s niet.' T e r w i j l L o u i z a a l s p u b e r m e e r v r i j h e i d w i l o m e e n s ' l e k k e r d e s t a d i n te gaan', w o r d t haar v a d e r juist g e l o v i g e r e n strenger. D e generatiekloof w o r d t alsmaar groter, ouders en dochter groeien eerder uit elkaar d a n naar elkaar toe. H a a r v a d e r b e p e r k t L o u i z a i n h a a r b e w e g i n g s v r i j h e i d e n v a n h a a r m o e d e r o n d e r v i n d t zij w e i n i g o n d e r s t e u n i n g v o o r haar w e n s e n . V o l g e n s L o u i z a v e r t e l t h a a r m o e d e r a l t i j d a l l e s d o o r a a n h a a r v a d e r . Z e d a c h t w e l eens: ' K u n je je m o n d n i e t h o u d e n ? H i e r k o m e n a l l e e n r u z i e s v a n . ' D a a r o m n e e m t z i j h a a r m o e d e r w e i n i g i n v e r t r o u w e n . G e d u r e n d e een lange p e r i o d e zegt zij i n e e n t w e e s t r i j d te v e r k e r e n : z a l z i j h a a r e i g e n w e n s e n o f d i e v a n h a a r o u d e r s volgen?

1 7

Z i j accepteert

de b e p e r k i n g e n v a n haar v a d e r steeds m i n d e r .

B e s e f f e n d d a t er o p v a n g h u i z e n b e s t a a n , k a n z i j d o o r w e g te l o p e n h a a r o n g e n o e g e n u i t e n . M a a r e l k e keer als zij v o o r z i c h z e l f kiest, d o e n l o y a l i t e i t s c o n f l i c t e n h a a r b e s l u i t e n n a a r h u i s t e r u g te k e r e n . T o t d a t z e d e k r i t i s c h e g r e n s b e r e i k t heeft e n n a a r e i g e n z e g g e n d e f i n i t i e f d e d e u r a c h t e r z i c h d i c h t trekt. D e meisjes die o p n i e u w v a n huis zijn w e g g e l o p e n d o e n dat o m d a t het t e r u g n a a r h u i s k e r e n h e n n i e t v e r d e r heeft g e h o l p e n ; h u n v a d e r i s e e r d e r strenger

d a n toegeeflijker g e w o r d e n . D e wetenschap

dat ze buiten

het

ouderlijk h u i s o n d e r d a k k u n n e n krijgen, versterkt h u n positie i n het g e z i n , w a a r d o o r zij z i c h m e e r verzetten tegen de strengere thuissituatie. D a t de meisjes e v e n a a n de v r i j h e i d h e b b e n g e r o k e n , m a a k t dat zij z i c h o o k m i n d e r g a u w l a t e n i n p e r k e n . H e t meisje dat i k als o n d e r z o e k s t e r bij h a a r m o e d e r


h a d afgeleverd, het jongere zusje v a n Sanna, liet mij dat d u i d e l i j k blijken. T o e n i k haar een paar m a a n d e n later i n een o p v a n g h u i s t e g e n k w a m , v e r t e l de ze dat ze geheel tegen de z i n v a n haar m o e d e r toch n o g steeds m e t j o n gens w a s o m g e g a a n . N a d a t h a a r v a d e r h a a r w e e r h a r d h a n d i n g tot d e o r d e h a d g e r o e p e n , w a s zij er a l g a u w v a n d o o r gegaan. D e z e keer z o c h t zij o n d e r d a k i n een o p v a n g h u i s w a a r zij meer vrijheid z o u krijgen.

Turkse meisjes V a n de M a r o k k a a n s e meisjes heb i k alleen d i e g e n e n g e s p r o k e n d i e o p n i e u w v a n h u i s z i j n w e g g e l o p e n . Bij de T u r k s e terugkeersters h e b i k telefo n i s c h contact g e h a d met Nilüfer, die de v o o r w a a r d e n v o o r haar terugkeer i n een contract h a d laten vastleggen. E e n hulpverleenster w a s al eerder

op

b e z o e k g e w e e s t e n zij h a d e e n hele p o s i t i e v e i n d r u k g e k r e g e n . I k h e b Nilüfer e n i g e t i j d e r n a v i a h u n b u r e n g e b e l d o m e e n g e s p r e k m e t h a a r o u d e r s te regelen. D i t laatste w e i g e r d e n h a a r o u d e r s , m a a r zij k l o n k v e r d e r h e e l v r o lijk d o o r de telefoon. H e t h u w e l i j k w a s v a n de b a a n e n ze g i n g w e e r naar s c h o o l . D e v r a a g is n a t u u r l i j k hoe l a n g d e z e v e r a n d e r i n g e n s t a n d h o u d e n . H e t w a s h a a r i n i e d e r g e v a l g e l u k t h e t h u w e l i j k u i t te s t e l l e n . I k v e r w a c h t niet dat haar moeder n o g een keer z o ' n huwelijksfeest tegen de z i n v a n haar d o c h t e r d u r f t te o r g a n i s e r e n . H e t m e i s j e b e h o o r t o v e r i g e n s w e l t o t d e u i t z o n d e r i n g e n , w a n t de andere verhalen v a n de T u r k s e terugkeersters k o m e n i n grote lijnen o v e r e e n m e t d i e v a n de M a r o k k a a n s e meisjes. V o o r z o v e r m i j n k e n n i s r e i k t z i j n v i e r v a n d e z e v e n meisjes d i e zijn t e r u g g e k e e r d o p n i e u w van huis weggelopen. E s r a is n a een verblijf v a n enkele m a a n d e n i n Turkije w e e r naar haar ouders i n N e d e r l a n d teruggekeerd. D e v e r h o u d i n g v a n Esra met

haar

o u d e r s z i j n er n a haar verblijf i n Turkije niet beter o p g e w o r d e n . D e reactie v a n h a a r v a d e r w a s : 'Je h e b t m e v e r n e d e r d . I k k a n m i j n g e z i c h t n i e t m e e r a a n m i j n v r i e n d e n l a t e n z i e n . Je b e n t m e t e e n j o n g e n w e g g e l o p e n d i e n i e t e e n s m e t je w i l d e t r o u w e n . [...] Je h e b t n i e t h e t r e c h t o m i n i e m a n d s g e z i c h t te k i j k e n , je m o e t je s c h a m e n . ' E s r a b r a c h t h i e r t e g e n i n : ' I k b e n n i e t w e g g e l o p e n o m te t r o u w e n , d a t i s h e t p r o b l e e m h e l e m a a l n i e t . I k b e n g e w o o n v a n jullie w e g g e l o p e n , dat k u n n e n jullie niet accepteren.' H a a r ouders zijn n a die ervaring b a n g dat Esra o p n i e u w v a n huis w e g l o o p t en d a a r o m proberen ze h a a r z o v e e l m o g e l i j k b i n n e n te h o u d e n . O o k h i e r z i e n w e d a t h a a r o u d e r s bij d e e e r s t e r u z i e m e t h u n d o c h t e r a l r o e p e n : ' l o o p m a a r w e g a l s je w i l t . ' A l s h a a r m o e d e r e r l u c h t v a n k r i j g t d a t E s r a c o n t a c t heeft m e t d e h u l p verlener v a n haar eerder w e g g e l o p e n broer, zegt de m o e d e r volgens haar d o c h t e r : ' J a , j a , z e z i t t e n je l e k k e r te h e r s e n s p o e l e n . N o u w e e t je d e w e g . ' H e t m e i s j e p r o b e e r t h a a r m o e d e r u i t te l e g g e n d a t ' d i e m e n s e n je n i e t d w i n g e n .


H e t i s a a n m i j d e b e s l i s s i n g o f i k iets d o e o f n i e t . Z e h e l p e n je g e w o o n , je h o e f t e r h e u s g e e n p r o b l e e m v a n te m a k e n . ' H a a r m o e d e r m e r k t d a t z e s t e e d s m i n d e r te z e g g e n heeft o v e r h a a r d o c h t e r e n p r o b e e r t h a a r te w a a r s c h u w e n : ' K i j k u i t , a l s je w e g l o o p t w o r d je s l e c h t . Je g a a t m e t s l e c h t e m e n s e n o m . B l i j f t o c h t h u i s , h i j i s je v a d e r , je z u l t e r s p i j t v a n k r i j g e n . ' N a d a t h a a r v a d e r h a a r o p n i e u w g e s l a g e n heeft, b r a c h t E s r a h i e r t e g e n i n : ' H e t i s d e t w e e d e k e e r d a t hij m e d i t heeft a a n g e d a a n . Ik v e r d r a a g het niet m e e r . D e z e k e e r k o m i k niet m e e r terug.' O o k h a a r broer is v a n h u i s w e g g e l o p e n n a d a t hij z w a a r m i s h a n d e l d is d o o r zijn vader. H e t is E s r a v e r b o d e n m e t haar b r o e r o m te g a a n . E s r a z e g t t e g e n h a a r m o e d e r : ' A l j u l l i e k i n d e r e n l o p e n w e g , j u l l i e h e b b e n e r n i e t s v a n g e l e e r d . H e t i s j u l l i e e i g e n s c h u l d . ' E s r a heeft w e l i s w a a r huisarrest gekregen, m a a r als haar o u d e r s e v e n niet opletten, rent ze toch o p n i e u w v a n h u i s w e g , regelrecht naar de h u l p v e r l e n e r v a n haar broer. O o k bij de a n d e r e meisjes d i e naar h u i s zijn t e r u g g e k e e r d , is h u n v a d e r doorgaans strenger g e w o r d e n d a n voorheen. S o m m i g e ouders

proberen

h u n d o c h t e r u i t te h u w e l i j k e n o m v e r d e r v e r l i e s v a n eer te v o o r k o m e n . D e dochters i n k w e s t i e h e b b e n w e l i s w a a r een slechte n a a m , m a a r zij b e v i n d e n z i c h ten o p z i c h t e v a n h u n v a d e r i n een sterkere positie. E v e n a l s de terugge k e e r d e M a r o k k a a n s e m e i s j e s z i j n z i j m i n d e r g e n e i g d a l l e s te a c c e p t e r e n e n d e s t a p o m v a n h u i s w e g te l o p e n i s e e n t w e e d e k e e r m i n d e r g r o o t d a n d e eerste m a a l . N a deze uiteenzetting over Marokkaanse en Turkse weggelopen meis jes b i e d t e e n v e r g e l i j k i n g m e t N e d e r l a n d s e w e g l o o p s t e r s o n s w e l l i c h t m e e r inzicht i n het specifieke v a n die groepen.

Nederlandse weglopers H e t v e r s c h i j n s e l w e g l o p e n heeft z o a l s g e z e g d i n s t r u m e n t e l e e n e x p r e s sieve aspecten die n a u w met elkaar samenhangen. D e instrumentele kant heeft b e t r e k k i n g o p d e d o e l e n d i e N e d e r l a n d s e j o n g e r e n m e t h u n w e g l o p e n nastreven. I n het k w a l i t a t i e v e o n d e r z o e k v a n Borst

1 8

k o m e n verschillende

d o e l e n v a n w e g g e l o p e n j o n g e r e n a a n de orde. H e t g e m e e n s c h a p p e l i j k e ele m e n t i n de v e r h a l e n is de crisissituatie e n de r u z i e s tussen o u d e r e n k i n d d i e u i t e i n d e l i j k tot het w e g l o p e n l e i d e n . H e t is v a a k een i m p u l s i e v e v l u c h t u i t l i j f s b e h o u d o m v e r d e r e m i s h a n d e l i n g te v o o r k o m e n z o n d e r d a t e r s p r a k e i s v a n enige v o o r b e r e i d i n g . D e z e v o r m v a n w e g l o p e n k a n als een signaal g e z i e n w o r d e n dat er t h u i s iets m i s is o f dat e e n j o n g e r e w i l w e t e n o f h a a r ouders n o g o m haar geven. H e t k a n een v r a a g o m aandacht zijn.

1 9

Daarnaast

is er e e n categorie j o n g e r e n d i e tot de c o n c l u s i e k o m t dat zij het t h u i s niet langer u i t h o u d e n en dat w e g l o p e n de enige o p l o s s i n g v o o r h u n p r o b l e m e n

138

is. Z i j k i e z e n niet z o z e e r v o o r een definitief afscheid v a n h u n o u d e r s , m a a r v o o r een zelfstandig bestaan.

20

Bij d e expressieve d i m e n s i e gaat het o m w a t j o n g e r e n m e t het w e g l o p e n w i l l e n u i t d r u k k e n e n h o e h u n ouders h i e r o p reageren. D e reactie v a n de meeste o u d e r s u i t het o n d e r z o e k v a n B o r s t o p het w e g l o p e n v a n h u n k i n d is er één v a n o n b e g r i p , w o e d e of o n m a c h t . Z i j w o r d e n k w a a d als zij h o r e n dat het adres v a n h u n w e g g e l o p e n k i n d g e h e i m is. Z e v o e l e n z i c h v a a k i n de steek gelaten e n b e z o r g d , e n zij p r o b e r e n s o m s s a m e n m e t f a m i l i e l e d e n h u n k i n d o p te s p o r e n . J o n g e r e n d i e h e t h u i s d e r u g t o e k e r e n d w i n g e n o u d e r s te k i e z e n o f te d e l e n ; h e t r e s u l t a a t i s a f h a n k e l i j k v a n d e b e r e i d h e i d v a n o u d e r s iets v a n h u n m a c h t i n te l e v e r e n .

2 1

Weggelopen jongeren hebben h u n ouders

d u i d e l i j k g e m a a k t dat h u n i n v l o e d over h e n beperkt is, zij h e b b e n h i e r m e e g e z a g s v e r h o u d i n g e n aangetast.

22

N u o u d e r s v o o r het b l o k z i j n gezet, blijken

s o m m i g e n u i t e i n d e l i j k b e r e i d w a t e r i n d e w i j n te d o e n o m e e n b r e u k m e t h u n k i n d te v o o r k o m e n . T o e n de jongeren thuis w o o n d e n w a s het haast o n m o g e l i j k o m over o n d e r l i n g e v e r h o u d i n g e n te p r a t e n , m a a r d o o r v a n h u i s w e g te l o p e n h e b b e n z i j h i e r i n v e r a n d e r i n g w e t e n te b r e n g e n . O o k a l g a a t e r s o m s e n i g e t i j d overheen, ouders e n k i n d e r e n zijn met elkaar i n gesprek geraakt. N e d e r l a n d s e o u d e r s h e b b e n g r o t e m o e i t e o m h u n o u d e s t e l l i n g e n te v e r l a t e n , m a a r d i t i s e e n n o o d z a k e l i j k e v o o r w a a r d e o m h e t c o n t a c t te v e r b e t e r e n . P a s a l s d e o u d e r s h u n dochter of z o o n niet m e e r als een k i n d b e h a n d e l e n , m a a r als een v o l w a s s e n e of gelijke, k o m e n zij n a d e r tot elkaar.

23

Weggelopen jongeren

v e r k e r e n i n een tweestrijd; o n d a n k s alle p r o b l e m e n h e b b e n zij een e m o t i o nele b i n d i n g m e t thuis. V a n d i e g e n e n d i e een betere v e r s t a n d h o u d i n g m e t h u n o u d e r s h e b b e n g e k r e g e n , h e b b e n d e o u d e r s iets v a n h u n m a c h t s p o s i t i e prijsgegeven. W e g l o p e r s zijn doorgaans b i n n e n een paar w e k e n of m a a n d e n thuis; v o o r o n g e v e e r d r i e k w a r t is dat definitief.

24

weer

A l s de p r o b l e m e n echter

niet g o e d zijn uitgepraat en de ouders z i c h n a terugkeer strenger opstellen, d a n stimuleert dat het herhaaldelijk w e g l o p e n . H o e v a k e r een jongere z o n der t o e s t e m m i n g het o u d e r l i j k h u i s verlaat, h o e m i n d e r w a a r s c h i j n l i j k het is dat die terugkeert.

25

O o k d e leeftijd is v a n i n v l o e d o p t e r u g k e e r , w a n t h o e

o u d e r de w e g l o p e r , hoe groter de kans dat die wegblijft. A n d e r e w e g l o p e r s h e b b e n s o m s e n i g e a f s t a n d n o d i g . O m d e r e l a t i e m e t d e o u d e r s te v e r b e t e ren, k a n u i t h u i s g a a n i n d i e g e v a l l e n de beste o p l o s s i n g zijn.

2 6

D e z e jonge

r e n zijn z e l f s t a n d i g g a a n w o n e n e n b e p a l e n zelf w a n n e e r zij bij h u n o u d e r s langs gaan. H e t contact is o p v r i j w i l l i g h e i d gebaseerd; de o u d e r s k o m e n o o k af e n t o e b i j h e n o p b e z o e k . Z i j z e g g e n d a t z i j h u n o u d e r s b e t e r h e b b e n l e r e n kennen en meer begrip v o o r hen hebben gekregen.

139

D e resultaten v a n het w e g l o p e n zijn veel m i n d e r positief als de o u d e r s - meestal de vader - onverkort blijven vasthouden aan h u n standpunt

en

27

n i e t s v a n h u n m a c h t w e n s e n i n te l e v e r e n . H e t w e g l o p e n v a n j o n g e r e n d o e t d e v a d e r niet v a n g e d a c h t e n v e r a n d e r e n . D i t z i e n w e v o o r a l bij d i e g e n e n d i e 2 8

m i s h a n d e l d zijn of seksueel m i s b r u i k t . D e z e ouders z o e k e n de o o r z a a k v a n h e t w e g l o p e n bij d e j o n g e r e z e l f e n a l s d i e o o k v o l h a r d t i n z i j n o f h a a r h o u d i n g , ontstaat er een patstelling. Borst illustreert d i t i n zijn o n d e r z o e k m e t een v o o r b e e l d v a n een m o e d e r v a n n e g e n k i n d e r e n , v a n w i e er vijf é é n keer of v a k e r z i j n w e g g e l o p e n . D e p r o b l e m e n zijn g e r e z e n toen de v a d e r als zee m a n arbeidsongeschikt w e r d en voorgoed k w a m thuiswonen. H i j ging zijn k i n d e r e n v o o r h e t eerst o p v o e d e n . I n d e p r a k t i j k b e t e k e n d e d a t v o o r a l c o m m a n d e r e n . D e k i n d e r e n a c c e p t e e r d e n d e z e o v e r g a n g n i e t e n d a t l e i d d e tot v e l e b o t s i n g e n z o n d e r d a t d e v a d e r iets i n z i j n h o u d i n g w i l d e v e r a n d e r e n . I n een brief v r a a g t de m o e d e r a a n haar w e g g e l o p e n z o o n , w a a r a a n zij d i t ' v e r d i e n d ' heeft. Z e i s t o c h a l t i j d g o e d v o o r h a a r k i n d e r e n g e w e e s t ? Z i j v e r v o l g t m e t d e w o o r d e n : ' W a t h e b je o n s v o o r s c h u t g e z e t . N i e t te b e g r i j p e n . [...] A l s i k d e k a n s k r i j g o m te v e r h u i z e n , a l i s h e t m a a r h e t eerste b e s t e k r o t , d a n g a 2 9

i k hier v a n d a a n . H i e r k a n i k niet meer leven.' In een dergelijke situatie trekt d e w e g l o p e r a a n het kortste e i n d e n ontstaat er e e n b r e u k m e t z i j n f a m i l i e . U i t de ervaringen v a n de politie met Nederlandse ouders v a n weggelo p e n jongeren blijkt dat d e z e n z i c h tekort gedaan v o e l e n i n h u n formele rech ten.

30

A l s d e p o l i t i e het t h u i s n i e t v e i l i g acht, s t u u r t zij het k i n d n i e t n a a r h u i s

terug. Bij de b e m i d d e l i n g h o u d t de politie r e k e n i n g met de w e n s v a n de k i n d e r e n : a l s z i j n i e t n a a r h u i s t e r u g w i l l e n , d a n heeft h e t v o l g e n s d e p o l i t i e g e e n z i n h e t k i n d t e r u g te s t u r e n o m d a t h e t t o c h w e e r w e g l o o p t . D e e r v a r i n g e n v a n d e p o l i t i e l a t e n z i e n dat o u d e r s iets v a n h u n m a c h t m o e t e n prijs g e v e n als z e het contact m e t h u n k i n d niet w i l l e n verliezen.

3 1

De weggelopen

jongeren uit het o n d e r z o e k v a n Borst zijn vrij positief over het resultaat v a n het w e g l o p e n ; h u n situatie is beter d a n ervoor, h o e w e l de e r v a r i n g e n i n de o p v a n g h u i z e n niet altijd e v e n prettig zijn. I n een o m g e v i n g w a a r p r o b l e e m j o n g e r e n z i c h c o n c e n t r e r e n , i s h e t s o m s m o e i l i j k o m n i e t te z w i c h t e n v o o r d e v e r l e i d i n g v a n r o k e n , d r i n k e n of stelen. H e t g e v o e l v a n e i g e n w a a r d e v a n de w e g g e l o p e n jongeren is uiteindelijk t o e g e n o m e n e n ze h e b b e n m e e r zelfver t r o u w e n g e k r e g e n . Z e z i j n er trots o p dat zij d i e stap h e b b e n gezet e n e e n meer b e v r e d i g e n d e leefsituatie v o o r zichzelf h e b b e n gecreëerd.

32

Conclusie U i t het onderzoek onder Nederlandse weglopers k o m t naar v o r e n dat j o n g e r e n d i e h u n h u i s de r u g toekeren, i n een sterke o n d e r h a n d e l i n g s p o s i t i e

140

l i j k e n te z i t t e n o m iets te v e r a n d e r e n . T e g e l i j k s p e l e n z i j m e t v u u r e n i s e e n b r e u k w a a r s c h i j n l i j k a l s h u n v a d e r w e i g e r t o m i e t s v a n z i j n m a c h t p r i j s te g e v e n o f t e g e m o e t te k o m e n a a n d e w e n s e n v a n z i j n k i n d . V e r d e r b l i j k t d a t het contact tussen N e d e r l a n d s e ouders e n k i n d e r e n verbetert als de ouders b e r e i d z i j n e e n a n d e r e h o u d i n g t e n a a n z i e n v a n h u n k i n d e r e n a a n te n e m e n . A l s zij h e n m e e r als gelijken of als v o l w a s s e n e n b e n a d e r e n , is d e k a n s o p toe n a d e r i n g groot, v o o r a l als er o v e r concrete z a k e n o n d e r h a n d e l d k a n w o r den. N e d e r l a n d s e ouders h e b b e n hier aanvankelijk grote moeite mee, m a a r o p d e n d u u r r a k e n zij i n gesprek m e t h u n w e g g e l o p e n k i n d e r e n . D e z e conclusies g e v e n meer i n z i c h t i n de r e d e n w a a r o m het contact tus sen de M a r o k k a a n s e e n T u r k s e w e g g e l o p e n meisjes e n h u n o u d e r s z o m o e i z a a m v e r l o o p t . D e reactie v a n de M a r o k k a a n s e e n T u r k s e v a d e r s k e n m e r k t zich vooral door k w a a d h e i d en verontwaardiging. H u n traditionele machts positie is a l d o o r de m i g r a t i e a a n het afkalven; het w e g l o p e n v a n h u n d o c h ter l e i d t n u o o k n o g tot v e r l i e s v a n h u n eer e n r e p u t a t i e . N o g m e e r i n s c h i k k i n g betekent n o g m e e r d a l i n g v a n h u n status e n o m die r e d e n is h u n reac tie w e l l i c h t feller d a n d i e v a n de N e d e r l a n d s e ouders. D e M a r o k k a a n s e e n T u r k s e ouders ontkennen d a n o o k de p r o b l e m e n of aantijgingen. H u n d o c h ter i s o v e r d e s c h r e e f g e g a a n : z i j heeft d e c u l t u r e l e g r e n z e n o v e r s c h r e d e n d o o r h e t h u i s te v e r l a t e n , o v e r g e z i n s p r o b l e m e n m e t d e r d e n te p r a t e n e n h a a r f a m i l i e te s c h a n d e te m a k e n . T i j d e n s d e g e s p r e k k e n t u s s e n o u d e r s e n k i n d e r e n , l i j k t h e t o f b e i d e p a r t i j e n v a n u i t e e n v e r s c h i l l e n d c u l t u r e e l refe rentiekader praten. Zij brengen elk andere punten naar voren, ouders

de

goede v e r z o r g i n g en dochters zelfontplooiing. D e generatiekloof die thuis al a a n w e z i g w a s , is d o o r het w e g l o p e n v a n de dochters groter g e w o r d e n . E e n belangrijke v o o r w a a r d e v o o r het herstel v a n het contact v a n de w e g g e l o p e n j o n g e r e m e t d e o u d e r s , is w a n n e e r d e o u d e r s z i c h a n d e r s t e n opzichte v a n h u n k i n d gaan opstellen. Nederlandse hulpverleners b e m i d d e l e n i n d i t proces v a n u i t de o p v a t t i n g dat adolescenten steeds meer z e g g e n s c h a p o v e r h u n l e v e n b e h o r e n te k r i j g e n . D e z e n o t i e s b o t s e n m e t d e c u l turele referentiekaders v a n de M a r o k k a a n s e en T u r k s e vaders, v o o r w i e een d o c h t e r h a a r v a d e r r e s p e c t h o o r t te t o n e n e n h e m d i e n t te g e h o o r z a m e n . D e o p l o s s i n g e n die de o u d e r s aandragen, l i g g e n d a n o o k i n het v e r l e n g d e v a n d e z e z i e n s w i j z e . H e t a r r a n g e r e n v a n een h u w e l i j k is b i j v o o r b e e l d een m a n i e r o m d e p r o b l e m e n m e t z o m i n m o g e l i j k g e z i c h t s v e r l i e s o p te l o s s e n . O f z o a l s een M a r o k k a a n s e v a d e r het p r o b l e e m definieerde: als z i j n d o c h t e r M a r o k kaanse w i l d e blijven, k o n zij o p zijn v o o r w a a r d e n naar h u i s t e r u g k o m e n , m a a r als zij N e d e r l a n d s e w i l d e w o r d e n , m o c h t zij w e g b l i j v e n . H a a r w e n s e n ten a a n z i e n v a n school w a r e n v o o r deze vader niet bespreekbaar. H e t is o p v a l l e n d dat i n de g e s p r e k k e n m e t de M a r o k k a a n s e e n T u r k s e o u d e r s d i e w e l tot e e n p o s i t i e f r e s u l t a a t h e b b e n g e l e i d , d e m o e d e r s v a n d e

141

wegloopsters een belangrijke rol hebben gespeeld. Tot op zekere hoogte zijn zij b e r e i d g e w e e s t g e h o o r te g e v e n a a n d e w e n s e n v a n h u n d o c h t e r . E e n m o e d e r h e e f t m i n d e r eer te v e r l i e z e n d a n e e n v a d e r e n a l s z i j e e n r e l a t i e f s t e r k e p o s i t i e i n h e t g e z i n i n n e e m t , is h e t v o o r h a a r e e n v o u d i g e r te o n d e r h a n d e l e n . O m h a a r d o c h t e r t e r u g n a a r h u i s te k r i j g e n i s z i j b e r e i d z i c h te s c h i k k e n , o p v o o r w a a r d e dat het m a a g d e n v l i e s v a n de dochter n o g intact is. O n d a n k s d e slechte n a a m die een w e g l o o p s t e r i n de e i g e n

gemeenschap

heeft, i s t e r u g k e e r n a a r h u i s n o g m o g e l i j k . E e n v o o r b e e l d h i e r v a n i s h e t T u r k s e m e i s j e N i l ü f e r d a t h a a r h u w e l i j k heeft w e t e n te v e r h i n d e r e n d o o r v a n h u i s w e g te l o p e n . Z i j i s é é n v a n d e w e i n i g e n d i e d o o r d i t w e g l o o p g e d r a g h a a r d o e l heeft b e r e i k t . H e t w e g l o p e n heeft e e n s i g n a a l f u n c t i e g e h a d . M e t b e h u l p v a n d i t m a c h t s m i d d e l heeft z i j e e n e i n d w e t e n te m a k e n a a n e e n o n g e w e n s t e s i t u a t i e . D e s c h a n d e d i e z i j h a a r f a m i l i e heeft a a n g e d a a n ,

heeft

zij t e n e i g e n b a t e w e t e n te b e n u t t e n . D i t g e l d t n i e t v o o r d e m e i s j e s d i e u i t e e n g e z i n k o m e n met een stiefmoeder, zoals verschillende M a r o k k a a n s e w e g loopsters. H u n contact met h u n stiefmoeder w a s thuis al m o e i z a a m en v a a k é é n v a n d e r e d e n e n o m v a n h u i s w e g te l o p e n . T i j d e n s d e g e s p r e k k e n m e t de o u d e r s k u n n e n zij geen beroep d o e n o p de steun of b e m i d d e l i n g v a n h u n e i g e n m o e d e r . D e z e m e i s j e s b l i j k e n n i e t z o s n e l n a a r h u i s t e r u g te k e r e n . D e a a n w e z i g h e i d v a n e e n s t i e f m o e d e r z o r g t o o k i n d e z e fase v a n h e t w e g l o o p proces v o o r een verschil tussen M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes. U i t het o n d e r z o e k o n d e r N e d e r l a n d s e w e g l o p e r s blijkt dat w a n n e e r de o u d e r s d e p r o b l e m e n b l i j v e n o n t k e n n e n , z o a l s i n het g e v a l v a n m i s h a n d e l i n g of seksueel m i s b r u i k , de resultaten v a n het w e g l o p e n m i n d e r g u n s t i g z i j n . H o e w e l v o o r d e N e d e r l a n d s e o u d e r s k w e s t i e s a l s eer o f d e m a a g d e l i j k h e i d v a n h u n d o c h t e r m i n d e r s p e l e n , o n t s t a a t e r o o k bij d e z e o u d e r s e e n p a t s t e l l i n g a l s z i j n i e t b e r e i d z i j n z i c h te s c h i k k e n . D e z e s i t u a t i e z i e n w e o o k t e r u g bij d e M a r o k k a a n s e e n T u r k s e w e g l o o p s t e r s e n h u n o u d e r s . A l s n i e m a n d iets w i l t o e g e v e n , s t o k k e n d e o n d e r h a n d e l i n g e n . W a n n e e r meisjes echter een redelijk contact h e b b e n met h u n moeder, d a n zijn zij zeer gevoe lig v o o r haar morele druk. Zij verkeren i n een tweestrijd en k o m e n i n een loyaliteitsconflict. A a n de ene kant zijn ze opgelucht dat ze een e i n d hebben g e m a a k t a a n de ongewenste situatie thuis die v a a k gepaard g i n g met fysiek e n v e r b a a l g e w e l d . A a n d e a n d e r e k a n t realiseren zij z i c h d a t zij een grote s t a p h e b b e n g e z e t d o o r h e t o u d e r l i j k h u i s te v e r l a t e n e n s c h a n d e o v e r d e f a m i l i e te b r e n g e n . Z e v o e l e n z i c h v a a k s c h u l d i g t e g e n o v e r h u n m o e d e r e n ze k r i j g e n n a v e r l o o p v a n tijd h e i m w e e . D a t geldt v o o r a l v o o r d e meisjes d i e i m p u l s i e f het h u i s de r u g h e b b e n toegekeerd. V o o r s o m m i g e n is een e n k e l t e l e f o o n t j e v a n h u n m o e d e r , w a a r i n zij l a a t m e r k e n d a t z i j h a a r d o c h t e r m i s t , a l v o l d o e n d e o m h e n te d o e n b e s l u i t e n n a a r h u i s te t e r u g te k e r e n . A l s d e o o r z a a k v a n het w e g l o p e n niet g o e d is u i t g e z o c h t , is de k a n s o p m i s l u k k i n g

142

echter groot. W a n t als d e situatie thuis z i c h niet w i j z i g t e n het s l a a n of het v o o r g e n o m e n h u w e l i j k a l s n o g doorgaat, k e r e n meisjes o p n i e u w h u n h u i s de r u g t o e . D i t h e r h a a l d e l i j k w e g l o p e n z i e n w e o o k t e r u g bij N e d e r l a n d s e w e g l o p e r s bij w i e de p r o b l e m e n niet v o l d o e n d e z i j n b e s p r o k e n . D e meisjes d i e h u n w e g l o p e n h e b b e n v o o r b e r e i d , w i l l e n i n eerste i n stantie g e e n contact m e t h u n f a m i l i e . Z i j w e t e n dat zij h e e l m o e i l i j k b e s t a n d zijn tegen de emotionele d r u k v a n h u n moeder. Zij zijn echter niet v a n h u i s w e g g e l o p e n o m e e n d e f i n i t i e f a f s c h e i d v a n h u n f a m i l i e te n e m e n , m a a r o m d a t z i j e n i g e a f s t a n d w i l d e n . Z i j z i j n te v e r g e l i j k e n m e t d e N e d e r l a n d s e w e g loopsters die naar meer zelfstandigheid streven. H e t contact v a n deze N e derlandse w e g l o o p s t e r s m e t h u n ouders is uiteindelijk verbeterd toen zij a p a r t g i n g e n w o n e n e n z e l f b e p a a l d e n w a n n e e r z i j bij h u n o u d e r s o p b e z o e k k w a m e n . D e M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes die deze w e n s e n

hebben,

w e t e n h e e l g o e d d a t h i e r o v e r n i e t m e t h u n o u d e r s v a l t te o n d e r h a n d e l e n . E e n g o e d o p g e v o e d m e i s j e h o o r t n i e t z e l f s t a n d i g te w o n e n z o n d e r d e b e s c h e r m i n g v a n haar familie. E e n dergelijke o p l o s s i n g is strijdig m e t de c u l turele referentiekaders v a n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e o u d e r s e n is d a a r o m onaanvaardbaar. D e overeenkomsten tussen de Marokkaanse, Turkse en Nederlandse w e g l o o p s t e r s l i g g e n v o o r a l o p het instrumentele terrein v a n het w e g l o p e n . Zij streven vergelijkbare d o e l e n na, zoals het signaleren v a n een ongewens te s i t u a t i e t h u i s o f h e t s t r e v e n n a a r z e l f s t a n d i g h e i d . H e t v e r s c h i l i n r e a c t i e s v a n de M a r o k k a a n s e , T u r k s e e n N e d e r l a n d s e ouders o p het w e g l o p e n v a n h u n d o c h t e r i s v o o r a l i n t e r m e n v a n b e t e k e n i s g e v i n g te b e g r i j p e n . B i j d e M a r o k k a a n s e e n T u r k s e o u d e r s s p e l e n z a k e n a l s eer, m a a g d e l i j k h e i d e n h e t b e h o u d v a n de etnische grenzen een belangrijke rol. N e d e r l a n d s e ouders zijn net als M a r o k k a a n s e e n T u r k s e o u d e r s geschokt e n o n g e r u s t als h u n d o c h t e r het h u i s de r u g toekeert, m a a r N e d e r l a n d e r s v e r l i e z e n d o o r g a a n s niet h u n reputatie tegenover h u n kennissen. H o e w e l een N e d e r l a n d s e m o e d e r v a n e e n w e g l o p e r v o n d dat zij v o o r s c h u t w a s gezet, k u n n e n w e d i t niet g e l i j k s t e l l e n a a n h e t v e r l i e z e n v a n d e eer v a n e e n M a r o k k a a n s e o f T u r k s e familie. I n het N e d e r l a n d s e g e v a l gaat het alleen o m de o u d e r s , terwijl het bij d e M a r o k k a a n s e o f T u r k s e w e g l o o p s t e r s n i e t a l l e e n d e v a d e r m a a r o o k h u n b r o e r s o f o o m s betreft. A l s z i j n i e t r e a g e r e n o p h e t v e r l i e s v a n h u n eer d a n b e v e s t i g e n z i j d i t i n feite, w a t e e n v e r d e r e d a l i n g v a n h u n a a n z i e n i n d e e i g e n g e m e e n s c h a p tot g e v o l g heeft.

33

A l l e o u d e r s v e r o o r d e l e n het w e g l o p e n v a n h u n dochter, m a a r een N e d e r l a n d s e w e g l o o p s t e r heeft h i e r d o o r n i e t a u t o m a t i s c h e e n s l e c h t e n a a m i n h a a r o m g e v i n g . V o o r h a a r g e l d t niet het alles b e p a l e n d e m a a g d e l i j k h e i d s i d e a a l z o a l s v o o r M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes. D e z e w e g l o o p s t e r s heb b e n m e t d e p a r a d o x a l e s i t u a t i e te m a k e n d a t z i j s o c i a a l g e s p r o k e n e e n l a g e

143

reputatie hebben, m a a r i n technische z i n n o g m a a g d zijn. H e t is v a n b e l a n g o m d i t o n d e r s c h e i d te m a k e n , o m d a t d a n e e n t e r u g k e e r n a a r h u i s n i e t u i t gesloten is. A l s reactie o p de s t i g m a t i s e r i n g v a n h u n l a n d g e n o t e n d e n k e n s o m m i g e n dat 'alles v e r l o r e n ' is e n gaan zij g e d r a g v e r t o n e n dat v o o r een M a r o k k a a n s of T u r k s meisje een schande is. Zij hebben w e l i s w a a r de c u l t u r e l e g r e n s v a n h o e e e n n e t m e i s j e z i c h h o o r t te g e d r a g e n o v e r s c h r e d e n , m a a r als h a a r m a a g d e n v l i e s n o g intact is hoeft d e z e o v e r t r e d i n g g e e n d e f i n i t i e v e b r e u k m e t h a a r f a m i l i e te b e t e k e n e n . M e t d e r g e l i j k e v o o r w a a r d e n h e b b e n N e d e r l a n d s e w e g l o o p s t e r s n i e t te m a k e n . D e o v e r e e n k o m s t m e t N e d e r l a n d s e w e g l o o p s t e r s h o u d t o p als

we

b e d e n k e n dat M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes i n de N e d e r l a n d s e s a m e n l e v i n g tot e e n etnische g r o e p behoren. D e v e r h o u d i n g tussen dochters

en

ouders w o r d t beïnvloed d o o r de v r e e m d e context, w a a r andere n o r m e n e n w a a r d e n g e l d e n . H o e k u n n e n zij i n een dergelijke situatie h u n e i g e n c u l t u rele noties b e h o u d e n e n z i c h v o l d o e n d e o n d e r s c h e i d e n v a n d e N e d e r l a n ders? D e eerbaarheid v a n de dochters speelt hier zoals g e z e g d een centrale rol. D e reacties v a n de M a r o k k a a n s e e n T u r k s e ouders o p het w e g l o p e n v a n h u n d o c h t e r m o e t e n i n d e b r e d e context v a n g r o e p s g r e n z e n w o r d e n geplaatst, o m d a t meisjes m e t h u n m a a g d e l i j k h e i d de etnische grens s y m b o l i s e r e n . O v e r s c h r i j d i n g v a n d i e g r e n s heeft d a a r o m v o o r h e n v e r s t r e k k e n d e g e v o l g e n . W e l k e d i e zijn, staat i n het v o l g e n d e h o o f d s t u k b e s c h r e v e n .

144

6

De grens overschreden

I

k h e b m i j n v a d e r i n e e n b r i e f g e s c h r e v e n d a t i k e e n tijdje n i e t t h u i s k o m . I k w i l g e w o o n iets d o e n , z o d a t i k a l s i k t h u i s k o m m i j

n i e t h o e f te s c h a m e n . H e t i s v o o r m i j o o k e e n s c h a n d e d a t i k b e n w e g g e l o p e n . Ik w i l niet dat m i j n v a d e r k a n z e g g e n dat i k b e n w e g g e l o p e n e n verder niets heb gedaan. Z e m o e t e n begrijpen dat i k niet v o o r een jongen ben weggegaan. (Turkse wegloopster) H o e vergaat het de M a r o k k a a n s e en T u r k s e wegloopsters die niet naar huis terugkeren?

1

Idealiter w o n e n o n g e h u w d e

Marokkaanse en Turkse

meisjes tot h u n h u w e l i j k bij h u n o u d e r s . D e o p v a t t i n g dat e e n net meisje niet zelfstandig w o o n t , is g e m e e n g o e d o n d e r M a r o k k a a n s e e n T u r k s e ouders. O p k a m e r s w o n e n is iets v o o r N e d e r l a n d s e meisjes. E e n f a m i l i e k a n d a n d e k u i s h e i d v a n het meisje niet garanderen e n d a a r d o o r geniet zij een twijfel achtige reputatie. E e n oppassende dochter m a g v a n haar ouders o o k niet m e t z e l f s t a n d i g w o n e n d e meisjes o m g a a n . D i t M a r o k k a a n s e e n T u r k s e i d e a a l b e e l d staat h a a k s o p het b e l e i d v a n d e N e d e r l a n d s e h u l p v e r l e n i n g s i n stellingen waar Marokkaanse en Turkse wegloopsters onderdak vinden. In d e z e o p v a n g h u i z e n w o r d e n meisjes geleidelijk v o o r b e r e i d o p een zelfstan d i g bestaan: eerst w o n e n zij m e t a n d e r e j o n g e r e n i n een leefgroep e n later zelfstandig i n een begeleid kamerwonenproject. D e wegloopsters die zonder h u n familie wonen, k o m e n v o o r de vraag te s t a a n w i e z i j z i j n e n w a a r z i j bij w i l l e n h o r e n . V o o r d a t z i j w a r e n w e g g e l o p e n , m a a k t e n zij deel u i t v a n een familie, m e t een bepaalde status i n de eigen gemeenschap. Zij o n t l e e n d e n h u n sociale identiteit aan het k u i s e e n z e d i g e g e d r a g z o a l s dat v a n meisjes w o r d t v e r w a c h t e n dat h u n een zekere m a t e v a n r e s p e c t gaf. D i t g e d r a g w o r d t w e e r s p i e g e l d i n d e m a a g d e l i j k h e i d s e i s v o o r het h u w e l i j k , w a a r m e e M a r o k k a n e n c.q. T u r k e n z i c h als etnische g r o e p o n d e r s c h e i d e n v a n de d o m i n a n t e groep N e d e r l a n d e r s . T o e n meisjes n o g thuis w o o n d e n h e b b e n zij geprobeerd aan het b e g r i p m a a g d e l i j k h e i d een b r e d e r e b e t e k e n i s t o e te k e n n e n , z o n d e r d i t s y m b o o l z e l f ter d i s c u s s i e te s t e l -

145

len. N u zij zijn w e g g e l o p e n e n z o n d e r t o e s t e m m i n g v a n h u n o u d e r s zelf s t a n d i g w o n e n , h e b b e n zij de etnische grens o v e r s c h r e d e n . Z i j h e b b e n m e t h u n g e d r a g h u n o u d e r s e n f a m i l i e te s c h a n d e g e m a a k t e n h u n e i g e n r e p u tatie g e s c h a a d . V o o r h u n l a n d g e n o t e n z i j n w e g g e l o p e n meisjes i n s y m b o l i sche t e r m e n geen m a a g d meer. V a n u i t deze n i e u w e situatie k u n n e n wegloopsters z i c h niet meer beroe p e n o p de z e k e r h e i d v a n het l i d m a a t s c h a p v a n h u n familie, m a a r m o e t e n zij als i n d i v i d u o p n i e u w i n h o u d g e v e n a a n h u n identiteit. C o h e n

2

constateert

het o o k a l : het o v e r s c h r i j d e n v a n g r e n z e n zet i n d i v i d u e n a a n tot zelfreflec tie. D e z e v e r a n d e r i n g e n m a k e n e e n p r o c e s v a n a a n p a s s i n g n o o d z a k e l i j k e n d w i n g e n tot o v e r p e i n z i n g v a n de n i e u w e situatie. D e M a r o k k a a n s e e n T u r k se w e g l o o p s t e r s g a a n z i c h a f v r a g e n w e l k e w a a r d e n z i j u i t h u n o p v o e d i n g n o g onderschrijven. W a t is v o o r h e n de betekenis v a n m a a g d e l i j k h e i d ? O n d e r s t e u n e n zij het b e l a n g e r v a n n o g steeds of verzetten zij z i c h hiertegen? H e t a n t w o o r d o p deze v r a a g e n daarmee de definiëring v a n de situatie - v o l trekt z i c h niet i n een isolement maar i n samenspraak met betekenisvolle a n d e r e n ; d a t z i j n i n e e r s t e i n s t a n t i e o u d e r s m a a r o o k f a m i l i e l e d e n o f leef tijdsgenoten.

3

I n d i e s a m e n s p r a a k p r o b e r e n m e i s j e s b e v e s t i g i n g te k r i j g e n

v o o r h u n identiteit. V e r s c h i l l e n d e auteurs wijzen o o k o p het b e l a n g v a n die erkenning, v o o r a l v o o r diegenen die z i c h niet k u n n e n beroepen o p een alge m e e n aanvaarde positie.

4

I n d e k o m e n d e p a r a g r a a f staat h e t p e r s p e c t i e f v a n d e w e g l o o p s t e r s c e n traal d i e z i c h w i l l e n o n d e r s c h e i d e n ten o p z i c h t e v a n andere w e g l o o p s t e r s . Ik z a l l a t e n z i e n h o e zij het b e l a n g r i j k e b e g r i p m a a g d e l i j k h e i d i n h o u d g e v e n e n h o e d e reactie is v a n de j o n g e n s m e t w i e zij o m g a a n . D e t w e e d e p a r a g r a a f gaat u i t v a n de optiek v a n de wegloopsters als dochter e n de w i j z e w a a r o p zij d e r e l a t i e m e t h u n o u d e r s e n d e e i g e n g e m e e n s c h a p d e f i n i ë r e n . E e n v a d e r k a n d e n a a m v a n d e f a m i l i e r e d d e n d o o r z i j n w e g g e l o p e n d o c h t e r te v e r s t o ten e n daarmee zijn machtspositie herstellen. Ik ga n a hoe dit i n de praktijk i n z i j n w e r k gaat. D o e n v a d e r s e n m o e d e r s d i t echt, of o n d e r h o u d e n zij t o c h n o g enige b a n d met h u n dochter? Wegloopsters o n t w i k k e l e n verschillende s t r a t e g i e ë n o m h u n z e l f s t a n d i g e p o s i t i e te h a n d h a v e n t e n o p z i c h t e v a n l a n d genoten die h u n een b e p a a l d stempel o p d r u k k e n . Zij participeren tevens i n d e N e d e r l a n d s e s a m e n l e v i n g e n zij h e b b e n dagelijks contacten m e t N e d e r landers. In de derde paragraaf ga i k na hoe de wegloopsters d o o r N e d e r l a n ders w o r d e n b e n a d e r d e n of zij z i c h d o o r h e n geaccepteerd v o e l e n ?

146

Maagdelijkheid M a r o k k a a n s e en T u r k s e wegloopsters hebben i n de eigen gemeenschap e e n s l e c h t e r e p u t a t i e . Z i j k r i j g e n d i r e c t h e t s t e m p e l v a n ' h o e r ' o p g e d r u k t , ter w i j l d e m e e s t e n t e c h n i s c h g e s p r o k e n n o g m a a g d zijn: Bij het m e r e n d e e l is h e t m a a g d e n v l i e s v o o r a l s n o g i n t a c t . D e v r a a g i s o f d a t z o blijft a l s d e c o n t r o lerende i n v l o e d v a n h u n ouders geringer is of zelfs afwezig. W e l k e beteke nis geven respectievelijk M a r o k k a a n s e en T u r k s e wegloopsters aan maagde l i j k h e i d als zij niet m e e r n a a r h u i s terugkeren? U i t h u n v e r h a l e n blijkt h o e zij p r o b e r e n h u n p o s i t i e te b e p a l e n t e n o p z i c h t e v a n d e j o n g e n s m e t w i e z i j o m g a a n . M a a r h o e k i j k e n jongens tegen meisjes a a n die e e n slechte n a a m hebben? O p basis v a n recente studies over M a r o k k a a n s e en T u r k s e jongens zal i k een a n t w o o r d geven op deze vraag.

Marokkaanse meisjes D e o p v a t t i n g dat een meisje vóór het h u w e l i j k niet m e t jongens m a g o m g a a n , w o r d t d o o r geen enkele w e g l o o p s t e r gedeeld. D e meisjes ver schillen echter

w e l v a n m e n i n g over het b e h o u d v a n m a a g d e l i j k h e i d .

S o m m i g e n z e g g e n dat ze o n d a n k s h u n v e r k e r i n g h u n m a a g d e n v l i e s intact w e n s e n te b e h o u d e n . S a n n a i s h i e r v a n e e n g o e d v o o r b e e l d . Z i j r o o k t e n z e gaat v e e l uit. Z i j doet w e r k e l i j k alles w a t een M a r o k k a a n s meisje v e r b o d e n is. H a a r m o e d e r heeft h a a r o o i t g e v r a a g d o f z e m e t e e n j o n g e n n a a r b e d i s geweest. H e t a n t w o o r d w a s toen: 'Ik b e n n o g steeds m a a g d . ' H a a r h u i d i g e v r i e n d k e n t z e ' a l d r i e m a a n d e n . ' H e t is d e v r a a g o f S a n n a ' s m o e d e r h e t e e n s z o u z i j n m e t d e w i j z e w a a r o p S a n n a b e t e k e n i s geeft a a n m a a g d e l i j k h e i d . Sanna: ' N o u , i k g a w e l m e t h e m n a a r b e d , m a a r n i e t echt. I k b e d o e l g e w o o n genieten. H i j h o u d t o o k r e k e n i n g met m e , hij doet m e o o k geen pijn. D a t k a n h i j w e l b e g r i j p e n . H i j z e g t : je m o e t er g e w o o n g o e d o v e r n a d e n k e n e n d a t je e r l a t e r g e e n s p i j t v a n k r i j g t . W e h e b b e n er e e n k e e r b i j n a r u z i e o v e r g e h a d . H i j z e i : "Je m o e t d e p i l g e b r u i k e n v o o r je e i g e n v e i l i g h e i d . " I k z e i : " N e e , je m o e t g e w o o n t o e g e v e n , jij w i l t m e o n t m a a g d e n , l a t e n w e er g e w o o n m e e k a p p e n . T e n eerste h o u d i k n i e t v a n m e d i c i j n e n e n i k g a z e o o k n i e t s l i k k e n . " T o e n z e i h i j : " D i t i s d e l a a t s t e k e e r d a t i k m e t je n a a r b e d ga." T o e n heb i k met h e m gepraat en w e gaan n o g steeds met elkaar naar b e d . Ik k a n g e w o o n over onze p r o b l e m e n praten en d a n v i n d e n w e w e l een o p l o s s i n g . H i j z e i : " H e t is de laatste keer dat i k z u l k e d i n g e n t e g e n je h e b g e z e g d , e x c u s e s . ' "


S a n n a heeft v e r s c h e i d e n e k e r e n v e r k e r i n g g e h a d . H a a r h u i d i g e v r i e n d i s n e g e n jaar o u d e r e n is eerder g e h u w d geweest. H i j is v r o e g e r o o k w e g g e l o pen, maar w e r k t n u i n de hulpverlening. Sanna: 'Ik g i n g niet m e t i e d e r e e n naar b e d , dat d e e d i k niet. W a a r i k echt m e e n a a r b e d b e n gegaan w a s H a s a n , en A l i o o k w e l , m a a r niet z o als H a s a n . S e k s i s v o o r m i j n i e t z o b e l a n g r i j k , o k a y h e t h o o r t erbij m a a r . . . H e e l a f e n toe h e b i k er behoefte a a n , niet altijd. A l s hij behoefte heeft z e g i k : " I k h e b g e e n z i n . " H i j h o u d t w e l r e k e n i n g m e t m e h o o r . H i j heeft w e l z i n e n z e g t o o k : " I k v e r l a n g n a a r j e . " A f e n toe v e r l a n g i k o o k n a a r h e m , m a a r i k w i l er o o k geen g e w o o n t e v a n m a k e n . Ik heb niet echt z o ' n behoefte a a n s e k s , h e e l af e n toe. W a t i k l e u k v i n d i s g e w o o n g e z e l l i g m e t e e n g r o e p j e z i j n . H i j heeft o o k v r i e n d e n e n d i e m o g e n m i j o o k h e e l g r a a g . H a s a n zegt ook: " A l s w e geen v e r k e r i n g meer hebben, w i l i k o o k dat het g o e d m e t je g a a t . " A l s i k d r i e d a g e n n i e t o p b e l , d a n i s h i j e c h t o n g e r u s t . H i j k o m t o o k v a a k langs. H i j w i l persoonlijk z i e n dat het g o e d met m e gaat, hij w i l niet dat er w a t m e t m e gebeurt.' S a n n a ' s g e d r a g laat z i e n dat het v o l g e n s haar m o g e l i j k is het m a a g d e n v l i e s te b e h o u d e n , t e r w i j l z e e e n s e k s u e l e r e l a t i e heeft m e t h a a r v r i e n d . V e r d e r o n d e r h o u d t zij n o g steeds contact met haar o u d e r s en k a n zij altijd n o g v o l gens de regels v a n het s p e l i n het h u w e l i j k treden. E e n zestienjarig meisje dat s i n d s d r i e jaar v e r s c h i l l e n d e k e r e n is w e g g e l o p e n , w e e t n a d e laatste k e e r z e k e r d a t z e n i e t m e e r n a a r h u i s t e r u g k e e r t . Z e i s t o e n z w a a r m i s h a n d e l d . D i t b e s l u i t heeft c o n s e q u e n t i e s v o o r h a a r h o u d i n g ten a a n z i e n v a n maagdelijkheid. Z e zegt het n u 'niet m e e r belangrijk' te v i n d e n : ' I k b e n g e e n m a a g d m e e r . I k h e b v e e l v r i e n d e n , m a a r er z i j n er m a a r t w e e w a a r i k m e e n a a r b e d b e n g e w e e s t . M i j n eerste v r i e n d e n m i j n t w e e d e v r i e n d , e n m e e r niet. Ik b e n dit jaar pas o n t m a a g d . H i j d w o n g m e niet h o o r , m a a r hij w a s d r o n k e n e n i k o o k , d u s i k w e e t niet m e e r h o e het g e g a a n is. D e meeste M a r o k k a n e n zijn n u h e l e m a a l v e r a n d e r d , v a n h e n h o e f j e g e e n m a a g d m e e r te z i j n . W a t h e b je d a a r n u a a n ? [...] I k g i n g a l l e e n m e t h e m u i t e n z o e n i k g i n g d a n a l t i j d n a a r h u i s , p a s t o e n i k bij h e m g i n g w o n e n is het gebeurd. M e t m i j n n i e u w e v r i e n d ga i k n u a l z o ' n t w e e m a a n d e n e n i k b e n g i s t e r e n p a s v o o r h e t eerst m e t h e m n a a r b e d geweest. H i j h a d w e l eerder toespelingen gemaakt, dat d o e n die M a r o k k a n e n a l t i j d . H i j heeft o o k e e n N e d e r l a n d s e v r i e n d i n g e h a d , m a a r d i e staat n u i n de W a r m o e s t r a a t , dat is e e n h o e r . H i j s c h r o k t o e n hij h a a r d a a r z a g . [...] V a n d e z e v r i e n d d i e i k n u h e b , m a g i k z e l f w e t e n w a t i k d o e , a l s h e t m a a r n i e t o v e r d r e v e n i s . [...] D e o u d e r s v a n m i j n n i e u w e


v r i e n d zijn e r g g e l o v i g , m e e r n o g d a n m i j n vader, m a a r hij is g e w o o n h e e l a n d e r s . H i j w o o n t n o g t h u i s , e n heeft e e n z u s d i e i s f o t o m o d e l . M a a r o u d e r e jongens h e b b e n o o k altijd het w o o r d i n de familie. H i j zegt: i k let o p haar e n zij m a g d o e n w a t ze w i l . D a n zegt d i e v a d e r o o k niets m e e r . [...] M i j n v r i e n d i s o o k h e e l v a a k w e g g e l o p e n e n heeft z e l f s e e n N e d e r l a n d s paspoort. H i j v i n d t niet dat i k een hoer b e n en verder m o g e n anderen d e n k e n wat ze w i l l e n . ' S i n d s haar w e g l o p e n is ze m e t d r i n k e n b e g o n n e n , ze d r i n k t 'alles' e n ze zegt dat ze 'er heel g o e d tegen k a n . ' ' P i l s doet mij n i k s . V r o e g e r d r o n k i k elke d a g , m a a r n u af e n toe i n het w e e k e n d of h e l e m a a l niet. V r o e g e r is d r i e jaar geleden, toen b e n i k be g o n n e n m e t a l l e s , t o e n i k d e r t i e n w a s . M a a r n u b e n i k a f g e k i c k t , k a n je w e l z e g g e n . M a a r gisteren h e b i k m e z o w a t hees gerookt. Ik v i n d dat meisjes niet iedereen m o e t e n v e r t r o u w e n . Ik b e n a l d r i e jaar a a n het w e g l o p e n en heb v a n alles meegemaakt, i k heb j u n k i e s gezien, de o n d e r w e r e l d e n g e w o n e m e n s e n . A l s je m e t e e n j o n g e n w i l t g a a n , m o e t je g o e d e a f s p r a k e n m a k e n . O o k a l b e n i k z e l f g e e n m a a g d m e e r , i k z a l n o o i t t e g e n e e n m e i s j e z e g g e n : "Je m o e t d o e n w a a r je z i n i n h e b t . " ' Z e z e g t e r g e e n spijt v a n te h e b b e n d a t z e h a a r m a a g d e l i j k h e i d v e r l o r e n heeft, z e z a l t o c h n i e t m e e r n a a r h a a r o u d e r s t e r u g k e r e n . Z i j heeft h e t v e l e m a l e n g e p r o b e e r d . I n h a a r b e l e v i n g staat z e d a a r i n o v e r i g e n s n i e t a l l e e n . Volgens haar zijn M a r o k k a a n s e jongens v a n tegenwoordig veranderd en g e v e n zij o o k niets m e e r o m m a a g d e l i j k h e i d . H a a r v r i e n d h e c h t er o o k g e e n w a a r d e m e e r aan. Z e zegt expliciet dat hij h a a r niet als een h o e r ziet, o o k a l heeft z e m e t h e m s e k s u e e l c o n t a c t g e h a d . T o c h l i j k t h e t w e l a l s o f z i j n i e t d e volledige v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d v o o r haar d a a d w i l n e m e n e n dat ze naar l e g i t i m a t i e s z o e k t . Z e heeft w e l i s w a a r d e c u l t u r e l e g r e n s o v e r s c h r e d e n , m a a r z e z e g t d a a r o m n o g g e e n h o e r te z i j n . Z e b e n a d r u k t d a t h e t o m e e n s e r i e u z e relatie gaat, o o k a l z i t er g e e n h u w e l i j k i n . Z e h o u d t z i c h v e e l a l o p i n e e n groepje v r i e n d e n dat z i c h dicht tegen de zelfkant v a n de s a m e n l e v i n g b e v i n d t . H a a r v r i e n d w o o n t n o g w e l thuis, m a a r is m e e r m a l e n w e g g e l o p e n . E e n andere wegloopster, T a m u genaamd, verkeert i n een zelfde m i l i e u v a n weglopers. Zij bevestigt het bovenstaande verhaal. Zij kent o o k 'heel veel' M a r o k k a a n s e meisjes d i e o n t m a a g d zijn e n v o l g e n s haar is dat ' g e w o o n / o m d a t zij ' o v e r andere d i n g e n praten' d a n maagdelijkheid. D e meeste w e g l o o p s t e r s v e r l i e z e n n a v e r l o o p v a n tijd h u n maagdelijk h e i d , m a a r de m a n i e r w a a r o p dit gebeurt is verschillend. E e n 17-jarig m e i s je d a t i k Z a l i k a z a l n o e m e n , v e r k e e r t e v e n a l s h e t b o v e n g e c i t e e r d e m e i s j e i n


een groepje v a n w e g l o p e r s w a a r stevig w o r d t gedronken. S i n d s Z a l i k a v a n h u i s is w e g g e l o p e n , h e b b e n de v e r a n d e r i n g e n elkaar snel o p g e v o l g d . Z a l i k a : ' I k b e n e e n m a a n d g e l e d e n o n t m a a g d . A l s hij v r o e g v a n . . . e n h e t i s n e e , d a n m o e t h i j o p h o u d e n . M a a r hij z e i " A l s je v a n m i j h o u d t , d a n k a n je o o k bij mij w o n e n , t r o u w e n . " Ik w i l niet m e t d i e j o n g e n s a m e n w o n e n . W e p a s s e n n i e t b i j e l k a a r , d e eerste d r i e m a a n d e n w e l . T o e n w a s h i j h e e l l i e f v o o r m i j , h e e l a a r d i g . D e laatste t w e e m a a n d e n n i e t . H i j w o u m e o n t m a a g d e n , e n d a t w o u i k n i e t . [...] K o r t n a d a t i k o n t m a a g d b e n , h e b i k h e t u i t g e m a a k t . E e n w e e k later. W a a r o m ? H i j gelooft niet dat i k v a n h e m h o u . H i j z i t n u i n d e g e v a n g e n i s .[...] H i j h i e l d o o k v a n m i j , m a a r h i j w a s g e w o o n jaloers als i k m e t een andere j o n g e n ben. H i j d a c h t dat i k tegen h e m l o o g . I k h e b n u e e n a n d e r e v r i e n d . [...] D e d a g dat i k o n t m a a g d ben, heb i k mijzelf met een sigaret i n mijn arm

g e b r a n d . K i j k e e n s , [laat e e n b r a n d p l e k o p h a a r a r m z i e n ] i k w a s

k w a a d o p mijzelf. W a n t die d a g b e n i k niet naar s c h o o l m a a r naar h e m toegegaan. O p een g e g e v e n m o m e n t b e n i k o n t m a a g d . L a t e r zegt hij t e g e n m i j n v r i e n d i n , w a a r i s Z a l i k a . D i e z e i , " Z e z i t te h u i l e n . " I k h e b toen m e t m i j n sigaret i n m i j n a r m gebrand. Ik b e n naar b u i t e n gegaan, h e b i k g e d r o n k e n . Ik w a s k w a a d o p mezelf. Ik moest h u i l e n . Ik m o c h t z e l f b e s l i s s e n , m a a r e i g e n l i j k heeft hij m e

hoe moet i k het zeggen. H i j

z e i , "Je m a g k i e z e n . " M a a r i k d a c h t a l s i k h e t n i e t d o e d a n r a a k i k h e m k w i j t . I k h i e l d h e e l v e e l v a n h e m , i k w i l d e h e m n i e t v e r l i e z e n . [...] I k w i l niet m e e r terug naar M a r o k k o , daar is n i k s meer v o o r m i j . D a t v i n d t m i j n m o e d e r ook. M a r o k k o is z o v e e l strenger d a n hier. M i j n

moeder

n i e t , m a a r a n d e r e m e n s e n w e l . Z o d r a je é é n d i n g v e r k e e r d d o e t , l a c h e n z e je u i t , d a n b e n je s l e c h t / H e t l e v e n v a n Z a l i k a is n a h a a r w e g l o p e n i n een s t r o o m v e r s n e l l i n g geraakt. Z i j is o p h a a r d e r t i e n d e jaar i n N e d e r l a n d bij h a a r v a d e r e n stiefmoeder k o m e n w o n e n . Z i j heeft n a u w e l i j k s d e k a n s g e h a d o m z i c h te h e c h t e n a a n h a a r f a m i l i e o f z i c h te w o r t e l e n i n d e N e d e r l a n d s e s a m e n l e v i n g . Z e s p r e e k t geen v l o e i e n d N e d e r l a n d s en ze mist een afgeronde schoolopleiding. N a h a a r w e g l o p e n staat z i j i n feite a l l e e n i n h e t l e v e n , z i j heeft s l e c h t s e e n n e e f w a a r z e af e n toe o p t e r u g k a n v a l l e n . V a n u i t d e z e z w a k k e sociale situatie is zij u i t e r m a t e g e v o e l i g v o o r a a n d a c h t v a n j o n g e n s . Z i j i s h e e l s n e l i n e e n m i l i e u v a n w e g l o p e r s terecht g e k o m e n . R o k e n d e e d ze al toen ze n o g thuis w o o n d e , m a a r n a haar w e g l o p e n is ze o o k m e t d r i n k e n b e g o n n e n . H a a r ont m a a g d i n g is h a a r w e l i s w a a r o v e r k o m e n , m a a r zij is h i e r m i n o f m e e r d o o r h a a r v r i e n d t o e a a n g e z e t o m d a t z e b a n g w a s h e m k w i j t te r a k e n . D a t z e n i e t g e h e e l t e v r e d e n i s m e t d e g a n g v a n z a k e n , i s o p te m a k e n u i t h a a r r e a c t i e o m m e t e e n s i g a r e t h a a r a r m te b r a n d m e r k e n . D e s c h e n d i n g v a n

150

- Marokkaanse meisjes

een reputatie laat z i c h g o e d u i t d r u k k e n v i a het m e d i u m v a n het l i c h a a m .

5

Z a l i k a heeft als het w a r e het o v e r s c h r i j d e n v a n de c u l t u r e l e grens s y m b o l i s c h g e m a r k e e r d . Z i j beseft d a t m e t h e t v e r l i e s v a n h a a r e e r b a a r h e i d d e t e r u g k e e r n a a r h u i s d e f i n i t i e f i s a f g e s n e d e n . H a a r b a n d m e t h a a r v a d e r e n stief m o e d e r w a s t o c h a l niet z o sterk, m a a r n u k a n ze h u n h e l e m a a l n i e t m e e r o n d e r o g e n k o m e n . M e t h a a r e i g e n m o e d e r heeft z e n o g w e l e e n g o e d c o n tact, m a a r d i e w o o n t i n M a r o k k o e n d a a r p a s t z e n i e t m e e r n a a l l e v e r a n d e r i n g e n d i e z e heeft d o o r g e m a a k t . H e t feit d a t z e g e e n e i g e n b r o e r s heeft d i e v o o r h a a r k u n n e n o p k o m e n , geeft h a a r h e t g e v o e l d a t z i j a l l e e n o p d e w e r e l d is. H a a r v l u c h t i n d e a l c o h o l d r u k t d i t m o g e l i j k o o k uit. Z e z e g t dat z e niet k a n t r o u w e n , o m d a t zij de k a n s o p een h u w e l i j k o o k g e r i n g acht. Z e is e c h ter v o l g o e d e m o e d o m iets v a n h a a r l e v e n te m a k e n , z e w i l o p k a m e r s g a a n w o n e n en een o p l e i d i n g volgen. S o m m i g e wegloopsters m a k e n een z o d a n i g veranderingsproces d o o r dat zij v r a a g t e k e n s g a a n p l a a t s e n bij het b e l a n g v a n m a a g d e l i j k h e i d v o o r meisjes i n h u n c u l t u u r . Zij bekritiseren niet alleen het grote gewicht dat hieraan w o r d t toegekend, maar ze hebben ook kritiek op de v e r h o u d i n g tussen jongens en m e i s j e s . L o u i z a heeft s i n d s e e n j a a r g e e n c o n t a c t m e t h a a r o u d e r s , z e w o o n t zelfstandig o p een k a m e r v a n een begeleid wonenproject. M a a g d e l i j k h e i d zegt L o u i z a : ' d o e t m i j n i e t z o v e e l . W e l i n d e z i n v a n : g e v e n a a n d e p e r s o o n w a a r je e c h t v a n h o u d t , m a a r n i e t z o m a a r i e m a n d . I k v i n d d a t a l s je e e n h e l e g o e d e v r i e n d o n t m o e t , e e n e c h t e v r i e n d w a a r je m e e z o u v r i j e n , d a n h e b i k z o i e t s v a n : w a a r o m n i e t ? [...] I k v i n d w e l d a t je n i e t m e t d e e e r s t e d e beste het b e d i n m o e t d u i k e n . Ik heb o o k geen v r i e n d of z o . E r zijn M a r o k k a a n s e m e i s j e s d i e z i j n w e g g e l o p e n e n er g e w o o n m i s b r u i k v a n m a k e n e n met Jan e n a l l e m a n het b e d i n d u i k e n . D a t v i n d i k m i s b r u i k m a k e n v a n h e t feit d a t je b e n t w e g g e l o p e n . D a n d e n k i k : d i e m e i s j e s h a d d e n b e t e r t h u i s k u n n e n b l i j v e n . [...] K i j k , als i k een M a r o k k a a n s e m a n o p straat tegen k o m , of z o a l s v a n d a a g i n d e t r a m , d a n b e g i n t z o ' n k e r e l je m e t e e n v a n t o p t o t t e e n o p te n e m e n en dat zijn d i n g e n die m e aan mijn vader d o e n herinneren. D a n h e b i k zoiets v a n : z e zijn t o c h a l l e m a a l hetzelfde. E é n p o t nat. D a t z a l n o o i t v e r a n d e r e n v o l g e n s m i j . E n w a t d i e c u l t u u r betreft: a l s i k o p feest jes b e n , d a n i s h e t d i e m u z i e k e n h u n m a n i e r v a n d o e n , h o e m a n n e n e n v r o u w e n o n d e r l i n g z i j n . D a t i s n i e t m i j n stijl. I k w i l d a t h e l e m a a l n i e t , i k b e n h e e l anders. I k h o u w e l v a n M a r o k k a a n s e m u z i e k , m a a r er is z o ' n slechte b a n d tussen M a r o k k a a n s e jongens e n M a r o k k a a n s e meisjes, dat


je e c h t d e n k t v a n : z a l d a t o o i t n o g w e l g o e d k o m e n . Z e s t a a n z ó v e r u i t elkaar e n dat v i n d i k echt heel j a m m e r . E e n M a r o k k a a n s meisje k a n niet r u s t i g met een M a r o k k a a n s e j o n g e n o v e r straat l o p e n of een groepje meisjes k a n niet m e t een groepje j o n g e n s o v e r straat l o p e n , d a n w o r d e n ze als h o e r e n g e z i e n . E n d i e j o n gens d e n k e n alleen maar: hé, die k u n n e n w e m o o i pakken. Z e d e n k e n n i e t v a n : l e u k m e i s j e , l e u k o m m e e te p r a t e n . Z o k u n n e n z e g e w o o n n i e t d e n k e n . E n d a a r o m m a g i k ze niet. Z e staan h o g e r d a n meisjes e n dat v i n d i k heel erg v a n ze. H u n zus m a g niet v a n ze naar de disco, maar zelf m o g e n ze w e l meisjes g e b r u i k e n i n de disco. I n m i j n klas w a s o o k e e n M a r o k k a a n s e j o n g e n , z o ' n e c h t e M a r o k k a a n w e e t je. D i e z e i : " A l s m i j n z u s t e r o p d e k e r m i s k o m t d a n v e r m o o r d i k h a a r . " T e r w i j l hij er w e l m a g k o m e n e n a n d e r e M a r o k k a a n s e m e i s j e s k o m e n er o o k . D a t h a a t i k v a n ze. I k h o o p d a t er n o g e e n s e e n keertje e e n g o e d e b a n d k o m t t u s s e n M a r o k k a a n s e meisjes e n M a r o k k a a n s e jongens. W a t i k z o u w i l l e n is dat ze niet z o ouderwets d e n k e n . Z o a l s dat gedoe over de i s l a m . Ik v i n d dat ze n o r m a a l met elkaar o m moeten gaan, zoals Surinaamse jongens en meisjes. D a t v i n d i k best w e l goed. D i e h e b b e n een goede b a n d

met

elkaar. O f z o a l s de N e d e r l a n d s e meisjes m e t de N e d e r l a n d s e jongens. D a t k a n h e l e m a a l bij o n s niet. A l s een meisje m e t een j o n g e n o m g a a t , d a n g a je a l m e t h e m , e n d a n g a a n z e o v e r je r o d d e l e n . A l s e e n M a r o k k a a n s e j o n g e n h o o r t dat ze a l m e t andere jongens naar b e d is geweest, d a n hoeft hij h a a r niet meer.' L o u i z a v e r w o o r d t heel d u i d e l i j k de andere betekenis die zij als w e g l o o p s t e r a a n het b e g r i p m a a g d e l i j k h e i d toekent. Z i j k o p p e l t het niet m e e r a a n het h u w e l i j k zoals haar ouders d o e n , maar aan een serieuze relatie. V o o r d a t ze een relatie begint, zegt ze dat een jongen 'een goede v r i e n d ' m o e t zijn. Z e w i l o o k n i e t d a t h e t ' o v e r e e n m a a n d u i t i s ' , m a a r z e beseft d a t z e ' h i e r n i e t s a a n k a n doen.' M e t deze opvatting w i l L o u i z a zich onderscheiden v a n wegloop sters d i e het n i e t z o n a u w n e m e n m e t de seksuele m o r a a l e n i n h a a r o g e n m i s b r u i k v a n m a k e n v a n h u n wegloopsituatie. Tegelijk botst haar o p s t e l l i n g met die v a n de meeste M a r o k k a a n s e jongens. A a n g e z i e n de o m g a n g tussen een meisje en een jongen v o o r M a r o k k a n e n al snel i n seksuele t e r m e n w o r d t u i t g e l e g d , is het v o o r L o u i z a moeilijk m a n o e u v r e r e n . Z e l f v o e l t zij anders e n ze h o o p t dat M a r o k k a a n s e jongens ' m o d e r n w o r d e n en niet z o achterblijven q u a d e n k e n e n q u a u i t e r l i j k . ' O n d e r t u s s e n heeft z i j a l s v o o r b e e l d d e b a n d t u s s e n N e d e r l a n d s e , m a a r v o o r a l S u r i n a a m s e j o n g e n s e n meisjes. D i t laatste b l i j k t o o k u i t h e t feit d a t z i j z i c h a a n v r e e m d e n v o o r s t e l t a l s S u r i n a a m s e .


D e k r i t i s c h e h o u d i n g ten a a n z i e n v a n M a r o k k a a n s e j o n g e n s is bij m e e r wegloopsters

te v i n d e n . M i r i y a m heeft

met

een M a r o k k a a n s e jongen

s a m e n g e w o o n d zonder dat de families v a n hen beiden hiervan op de hoog te w a r e n . Z e v e r t e l t e n i g s z i n s t e l e u r g e s t e l d : ' A l s je e e n m a a l b e n t w e g g e l o p e n , d a n h o u je h e t s t e m p e l v a n e e n w e g g e l o p e n m e i s j e , a l s o f h e t o p je v o o r h o o f d staat g e s c h r e v e n . V a n a f d a t m o m e n t b e n je o p z o e k n a a r a c c e p t a t i e , je w i l t e r k e n n i n g o m je z e l f . D a a r o m w i l je j o n g e n s g e l o v e n d i e z e g g e n d a t z e v a n je h o u d e n , d a t h e t h u n n i e t u i t m a a k t d a t je b e n t w e g g e l o p e n . M a a r w a a r o m w o r d je d a n niet aan h u n familie voorgesteld?' H i e r u i t c o n c l u d e e r d e zij dat h a a r v r i e n d h a a r niet erkent e n d a t hij z i c h v o o r h a a r s c h a a m t . Z i j geeft g o e d h e t d i l e m m a w e e r t u s s e n h a a r w e n s h a a r v r i e n d te w i l l e n v e r t r o u w e n e n t e g e l i j k h a a r z o e k t o c h t n a a r b e v e s t i g i n g o m h a a r zelf. O p g r o n d v a n haar e r v a r i n g e n zegt ze: ' i k b e n afgeknapt o p M a r o k k a a n s e m a n n e n . Z e w i l l e n n i e t m e t je t r o u w e n , z e w i l l e n a l l e e n m a a r s p e l e n . ' Z e heeft h a a r h o o p g e v e s t i g d o p e e n M a r o k k a a n s e m a n d i e b u i t e n d e M a r o k k a a n s e g e m e e n s c h a p staat. V a n e e n N e d e r l a n d e r k a n z i j z i c h n i e t v o o r stellen dat zij a a n s l u i t i n g bij h e m k a n v i n d e n . H a m i d a , e e n w e g l o o p s t e r m e t d e z e l f d e o p v a t t i n g e n a l s M i r i y a m , stelt: ' H e t m a g v a n alles zijn als het m a a r geen M a r o k k a a n of T u r k is of i n d i e r i c h t i n g . ' D e eerste t w e e jaar n a h a a r w e g l o p e n m o e s t H a m i d a niets v a n j o n g e n s h e b b e n , d a a r n a heeft z e v e r s c h i l l e n d e v r i e n d e n g e h a d . O p h a a r a c h t t i e n d e i s ze ontmaagd: ' V a n b l o e d heb i k niets gezien. D a t moest toch ergens v a n m i j n ouders e r u i t k o m e n , d a t i s h e t t e k e n v a n m a a g d e l i j k h e i d . M a a r b i j m i j n i e t . [...] I k v i n d d a t z o i e t s s t o m s . D o o r m a a g d e l i j k h e i d te b e w i j z e n d a t je v r o u w b e n t . I k v i n d h e t o n z i n . V o o r e e n M a r o k k a a n b e n je, a l s je n o g m a a g d b e n t , d e v r o u w e n a l s je d a t n i e t b e n t d a n b e n je d e h o e r . A l s je g e e n m a a g d b e n t k u n je d u s o o k n i e t m e e r t r o u w e n . I k v i n d d a t z o i e t s a f s c h u welijks. D u s dat w a s v o o r mij geen p r o b l e e m hoor.' A l s i k o p m e r k dat ze opgelucht m a g zijn dat ze niet volgens de M a r o k kaanse tradities is g e t r o u w d , zegt ze: ' D a n w a s i k n a t u u r l i j k e e n hoer. Ik b e n n u a l een hoer. Ik d e n k dat m e n sen m e een hoer v i n d e n o m d a t i k heel vrij met jongens ben. Ik heb g e w o o n v r i e n d e n en die moet i k g e w o o n vast k u n n e n p a k k e n . Ik hoef niet met ze naar b e d of zo, maar g e w o o n stevig even kussen. A l z o u de z a a l v o l zijn, i k s c h a a m m e daar niet v o o r . D a t w o r d t m e w e l eens k w a l i j k g e n o m e n , d a t d o e je n i e t . I k v i n d h e t e r g d a t n i e t k a n . A l s i k z o u Marokkaanse meisjes - 153

l e v e n z o a l s i k w i l l e v e n d a n h e r k e n je m e n i e t , d a n z o u n i e m a n d m e h e r k e n n e n . Ik h o u m e erg i n . Ik d e n k dat i k v e e l verder b e n d a n N e d e r l a n ders d e n k e n . N o g v e r d e r d a n de ergste feministe. M a a r dat k a n i k g e w o o n niet uitleven. Ik d e n k toch aan m e n s e n i n m i j n o m g e v i n g , die o m mij geven, die w i l i k d a n niet teleurstellen/ Z e heeft v o o r n a m e l i j k N e d e r l a n d s e v r i e n d i n n e n , é é n M a r o k k a a n s e , é é n Turkse en één Surinaamse. H a a r Marokkaanse v r i e n d i n zit 'tussen

het

N e d e r l a n d s e e n het M a r o k k a a n s e . ' H a m i d a is heel k w a a d o p haar o m d a t ze e e n M a r o k k a a n s e v r i e n d heeft. H i j i s g e t r o u w d e n h i j heeft k i n d e r e n . ' H i j z a l heus niet v o o r haar kiezen. Ik weet hoe een M a r o k k a a n denkt, z e l a a t z i c h g e w o o n g e b r u i k e n . T h u i s heeft hij w e l e e n

gehoorzame

v r o u w n a a r M a r o k k a a n s e n o r m e n e n zij (LB: de M a r o k k a a n s e v r i e n d i n ) is de hoer, w a n t zij is w e g g e l o p e n , i n zijn o g e n d a n . Ik w e e t g e w o o n dat h i j o v e r e e n tijdje z e g t : " R o t o p h o e r , a a n j o u h e b i k t o c h n i k s . I k h e b e e n v r o u w thuis, die baart k i n d e r e n voor me, die kookt v o o r me.'" Hamida

zegt

dat

aan

haar

lichaam geen

Marokkaan mag

komen.

' N e d e r l a n d e r s p r i m a , m a a r een M a r o k k a a n nee, niet m e t één v i n g e r , anders v e r m o o r d i k h e m . ' S i n d s t w e e m a a n d e n heeft z e e e n N e d e r l a n d s e v r i e n d . V o o r d e b o v e n g e n o e m d e w e g l o o p s t e r s is s e k s u e e l contact toegestaan als d e relatie serieus is. H a m i d a d e n k t hier heel anders over: ' D a a r b e n i k z o b a n g v o o r . M i j n v r i j h e i d i s m e lief, d u s d a a r d e n k i k o o k m a a r n i e t a a n . [...] A l s i k m a a r ietsje p i e t s j e e e n b a n d v o e l , e e n k n e l l e n d e b a n d , d a n i s h e t u i t . D a n m a a k i k h e t g e w o o n u i t , e n d a t w a s z o bij m i j n v o r i g e v r i e n d , d i e b e g o n a l o v e r l a t e r te d e n k e n , o f w e k i n d j e s z o u d e n k r i j g e n en zo. T o e n heb i k het uitgemaakt.' Er zijn meer wegloopsters die w e i n i g vertrouwen hebben i n Marokkaanse j o n g e n s e n d a a r o m als e e n soort v e r z e t de v o o r k e u r g e v e n a a n e e n N e d e r l a n d e r . M a a r de v r a a g is of een negatieve k e u z e een v o l d o e n d e v o o r w a a r d e is v o o r e e n goede v e r s t a n d h o u d i n g . A l s i k N a d i a een jaar n a h a a r w e g l o p e n s p r e e k , heeft z e n e t v e r k e r i n g m e t e e n N e d e r l a n d s e j o n g e n a c h t e r d e r u g . N a d i a v e r w a c h t i n een relatie dat ze 'geaccepteerd' w o r d t i n haar ' d e n k e n e n h a n d e l e n . ' M a a r , z o l u i d d e haar reactie, 'hij begreep m e h e l e m a a l niet.' V e r d e r w a s N a d i a opeens b a n g o m door 'de Nederlandse cultuur onderge s n e e u w d te r a k e n ' . Z e heeft n u h a a r h o o p g e v e s t i g d o p e e n M a r o k k a a n s e j o n g e n d i e er m o d e r n e i d e e ë n o p n a h o u d t . Z e i s b l i j d a t z e n a a s t h a a r N e d e r l a n d s e v r i e n d e n k r i n g o o k e e n M a r o k k a a n s e v r i e n d i n heeft: ' i k h e b

dat

M a r o k k a a n s e nodig, ik heb beide elementen i n mij.' S o m m i g e wegloopsters w e t e n dat zij er v o o r M a r o k k a a n s e b e g r i p p e n afwijkende i d e e ë n o v e r de 154 - Marokkaanse meisjes

verhouding

tussen jongens

e n meisjes

op na houden.

O m die

reden

v e r w a c h t e n z i j w e i n i g a a n s l u i t i n g bij M a r o k k a a n s e j o n g e n s te v i n d e n , m a a r w e l bij N e d e r l a n d e r s o f a n d e r e e t n i s c h e g r o e p e n . Z i j d e f i n i ë r e n z i c h z e l f n i e t m e e r als v o l l e d i g M a r o k k a a n s , m a a r o o k niet als h e l e m a a l N e d e r l a n d s . Z i j z e g g e n z o w e l M a r o k k a a n s a l s N e d e r l a n d s te z i j n e n z o e k e n e e n v r i e n d d i e d a t o o k i n z i c h v e r e n i g d heeft.

Turkse meisjes H o e staat het m e t d e T u r k s e w e g l o o p s t e r s , h o e k i j k e n zij tegen m a a g d e l i j k h e i d a a n ? E v e n a l s bij d e M a r o k k a a n s e w e g g e l o p e n m e i s j e s b e v i n d e n z i c h o n d e r h e n e n k e l e n d i e h u n m a a g d e n v l i e s i n t a c t w e n s e n te h o u d e n , o o k a l h e b b e n zij v e r k e r i n g . E e n zeventienjarig T u r k s meisje is h i e r v a n een g o e d v o o r b e e l d . Z i j i s v a n p l a n m e t h a a r v r i e n d s a m e n te w o n e n : ' I k b e n d e l a a t s t e t i j d h e e l b a n g , i k d u r f n i e t o p m e z e l f te g a a n w o n e n . I k krijg d a n nare d r o m e n en zo. M i j n vader valt me d a n toch lastig, w a n t hij d e n k t dat i k v o o r h e m b e n w e g g e g a a n / O v e r h a a r v r i e n d vertelt ze: 'Ik k e n h e m al heel l a n g , m a a r w e g i n g e n met elkaar o m als l e u k e v r i e n d e n e n n a d e r h a n d , i k weet niet hoe het g e k o m e n is, b e n i k verliefd g e w o r d e n . I k w a s a l w e l v e r l i e f d o p h e m m a a r t o e n w i s t i k h e t n i e t echt. I k v o n d h e m g e w o o n h e e l lief. I k z a g h e m m e e s t a l a l s e e n b r o e r , w a n t hij heeft h e e l v e e l v o o r m e g e d a a n / Z e gaat s a m e n w o n e n , m a a r haar vader m a g hier niet achterkomen: ' w a n t i k ben niet v o o r die jongen weggelopen. T o e n w a r e n w e g e w o o n v r i e n d e n , i k v e r t r o u w d e h e m e n vertelde h e m alles w a t er

gebeurde.

A l l e s w a t i k n u v e r t e l w e e t hij d u i z e n d m a a l b e t e r d a n i k . H i j heeft m e heel veel geholpen.' A l s i k naar haar m e n i n g o v e r m a a g d e l i j k h e i d informeer, zegt ze: 'natuurlijk i s d a t b e l a n g r i j k ' . M a a r a l s i k v r a a g h o e je je m a a g d e l i j k h e i d k u n t b e h o u d e n a l s je g a a t s a m e n w o n e n , a n t w o o r d t z e : ' A l s hij m e t mij i n het h u w e l i j k treedt d a n w i l i k g e w o o n zijn o u d e r s onder ogen k u n n e n k o m e n . Zijn ouders w i l l e n ook dat ze een schoon dochter krijgen die n o g m a a g d is. D a a r w a c h t i k d a n g e w o o n op. D a a r h e b i k m e t h e m o o k o v e r gepraat e n hij v i n d t het h e e l e r g g o e d v a n m e . W a t m a a k t d a t n u u i t o f je e e n p a a r m a a n d e n o f e e n p a a r j a a r w a c h t o f zo. D a n heb i k o o k respect tegenover zijn familie. Ik h e b o o k met zijn


v a d e r g e s p r o k e n . Eerst w i l i k n o g m e t zijn v a d e r e n m o e d e r s p r e k e n . Ik h e b g e e n h a a s t o m te t r o u w e n . I k g a e e r s t s a m e n w o n e n o m te k i j k e n h o e h i j e c h t i s , h i j w e e t d a t n i e t , m a a r h e t i s g e w o o n e e n test. H i j i s h e e l n e t jes, h i j i s m e e r N e d e r l a n d s . H i j g e b r u i k t o o k h e l e n e t t e w o o r d e n e r v o o r . E n d a a r b e n i k h e e l blij mee. Ik v o e l m e o o k h e e l vrij. E n als hij v a n s o m m i g e d i n g e n z e g t " d i t e n d a t w i l i k n i e t , " d a n geef i k h e m g e l i j k , d a n h o o r t het g e w o o n o o k niet. Ik b e n t e v r e d e n o v e r hoe i k het n u heb e n d a t i k e e n b a a n h e b e n dat i k k a n k o p e n w a t i k w i l . Ik b e n trots o p mezelf. Ik b e n pas z e v e n t i e n jaar e n k a n a l v o o r m e z e l f z o r g e n / H e t m e i s j e m a a k t h e t z i c h z e l f w e l h e e l m o e i l i j k : h a a r d r a n g o m h a a r eer b a a r h e i d te b e h o u d e n k o m t n i e t o v e r e e n m e t d e i n d r u k d i e h a a r d a d e n i n h a a r m i l i e u w e k k e n . D o o r v a n h u i s w e g te l o p e n e n s a m e n te g a a n w o n e n m e t e e n j o n g e n heeft z e v o o r d e b u i t e n w e r e l d h a a r g o e d e n a a m v e r l o r e n . H a a r v a d e r d e n k t dat z e v o o r een j o n g e n is w e g g e l o p e n e n d a t z e o n t m a a g d i s . Z i j d u r f t h a a r v a d e r n i e t o n d e r o g e n te k o m e n , d a a r o m heeft z e h e m e e n b r i e f g e s c h r e v e n . Z i j h o o p t v o o r h a a r v a d e r v e r b o r g e n te h o u d e n d a t z i j s a m e n w o o n t . Z i j w i l h a a r s e r i e u z e i n t e n t i e s d u i d e l i j k m a k e n d o o r te v e r tellen dat z e e e n o p l e i d i n g w i l v o l g e n . H o e w e l zij h e e l trots is dat zij v o o r z i c h z e l f k a n z o r g e n , d u r f t z i j n i e t a l l e e n te w o n e n . V o o r h a a r

betekent

b e h o u d v a n m a a g d e l i j k h e i d v o o r a l b e h o u d v a n respect. D o o r h a a r

wens

h a a r m a a g d e n v l i e s i n t a c t te h o u d e n , h o o p t z e o n d a n k s h a a r w e g l o o p g e d r a g o p e n i g respect v a n haar v r i e n d en v a n zijn ouders. L e y l a is v a n h u i s w e g g e l o p e n o m d a t haar v a d e r haar v r i e n d niet als h u w e l i j k s k a n d i d a a t accepteert. Z i j is o o k een v o o r b e e l d v a n e e n meisje dat h e e l g o e d beseft d a t z i j o n d a n k s h a a r s l e c h t e n a a m a l s w e g l o o p s t e r , h a a r m a a g d e n v l i e s m o e t b e h o u d e n . I n s y m b o l i s c h e t e r m e n is zij w e l i s w a a r geen m a a g d meer, maar i n technische z i n n o g w e l . L e y l a ziet hoe andere w e g loopsters i n het o p v a n g h u i s v e r a n d e r e n . H a a r reactie is: ' I k blijf mezelf, i k r o o k niet e n i k doe geen m i n i r o k j e s aan. A l s z e dat niet bevalt, d a n k u n n e n ze oprotten, i k g a echt niet v e r a n d e r e n v o o r h u n . Ik b e n niet v a n huis weggelopen voor mijn vrijheid, maar o m d a t

mijn

v a d e r m e b e d r e i g d e . [...] I k v i n d m a a g d e l i j k h e i d w e l b e l a n g r i j k . V o o r m i j n v r i e n d m a a k t h e t n i e t u i t , w a n t d i e z e g t : "Je g a a t t o c h m e t m i j t r o u w e n . " E n v o o r m i j n f a m i l i e m a a k t het niet uit, w a n t z e w e t e n t o c h dat i k e e n test h e b g e d a a n . M i j n v a d e r heeft m i j l a t e n o n d e r z o e k e n . E e n d o k ter heeft m i j o n d e r z o c h t e n i k w a s m a a g d . Bij o n s is dat z o , meisjes m o e ten m a a g d zijn, m a a r de jongens k u n n e n d o e n w a t ze w i l l e n . Ik v i n d het niet eerlijk/


U i t h a a r l a a t s t e o p m e r k i n g b l i j k t d a t z e a l s i n d i v i d u w e l k r i t i e k heeft, m a a r dat zij z i c h z a l m o e t e n c o n f o r m e r e n aan de belangrijke w a a r d e v a n m a a g d e l i j k h e i d a l s z e n o g e n i g r e s p e c t w i l . N u heeft z e v a n i e m a n d g e h o o r d d a t d e o u d e r s v a n h a a r v r i e n d o o k tegen het v o o r g e n o m e n h u w e l i j k zijn. Z e heb b e n h u n z o o n v o o r v a k a n t i e naar Turkije gestuurd. L e y l a is w a n h o p i g : ' I k w i l d e n i e t d a t h i j o p v a k a n t i e g i n g , m a a r hij w e r d g e d w o n g e n d o o r zijn ouders. M a a r i k heb toch ook niet naar mijn ouders geluisterd. Ik b e n n u o o k b a n g d a t h i j d a a r w o r d t g e d w o n g e n o m te t r o u w e n . I k d e n k niet dat hij dat zelf doet, m a a r ze k u n n e n v a n alles d o e n . Ik h e b alles voor h e m gedaan en zijn ouders hebben h e m g e d w o n g e n naar Turkije te g a a n , o m d a t z e b a n g z i j n d a t i e m a n d v a n m i j n f a m i l i e h e m v e r m o o r d t . I k b e n a l z o l a n g v a n h u i s e n tot n u t o e h e b b e n z e n o g n i e t s g e d a a n , w a a r o m z o u d e n ze het n u w e l d o e n ? Ik s n a p het h e l e m a a l niet meer. M a a r als hij t e r u g k o m t v a n v a k a n t i e e n hij is g e t r o u w d , d a n v e r m o o r d i k h e m , d a t w e e t h i j e c h t w e l . H i j z e i t e g e n m i j o o k v a n : " A l s jij met een ander trouwt, d a n v e r m o o r d i k hem." Z e w i l l e n m e gek maken. M i j n w e r e l d is t o c h a l ingestort w a n t i k h e b een s c h a n d e verricht, m i j n hele f a m i l i e is k w a a d o p m i j , i k b e n een h o e r g e w o r d e n , i k h e b een hele slechte n a a m . A l s m i j n v r i e n d d a n z o terug k o m t uit Turkije, d a n b e n i k h e l e m a a l ingestort. D a n k a n i k net z o g o e d i n de g e v a n g e n i s blijven. Ik laat h e m d a n echt niet l e v e n . O o k al is het de s c h u l d v a n zijn o u d e r s / O p a l l e r l e i m a n i e r e n heeft L e y l a d e g r e n z e n d i e h a a r v a d e r heeft g e s t e l d o v e r s c h r e d e n . Z i j heeft h a a r v a d e r n i e t g e h o o r z a a m d e n z i j heeft t e g e n z i j n z i n v e r k e r i n g . D o o r h a a r v r i e n d te b l i j v e n z i e n , heeft z i j h o o g s p e l g e s p e e l d e n is zij i n conflict m e t h a a r v a d e r g e k o m e n . Tegelijkertijd p r o b e e r t zij z i c h te o n d e r s c h e i d e n v a n a n d e r e w e g l o o p s t e r s d i e z i c h i n h a a r o g e n ' s l e c h t ' g e d r a g e n . D o o r z i c h n a h a a r w e g l o p e n v e r d e r a l s e e n n e t T u r k s m e i s j e te g e d r a g e n , p r o b e e r t z i j h a a r n a a m e n i g s z i n s te r e d d e n e n v o o r h a a r v r i e n d e n z i j n f a m i l i e a c c e p t a b e l te b l i j v e n . O n d a n k s h a a r w e g l o p e n i s z i j z i c h z e l f g e b l e v e n . H a a r w e r e l d stort d a n o o k i n als zij - w e l l i c h t d o o r r o d d e l - h o o r t , dat haar aanstaande s c h o o n o u d e r s o o k tegen het v o o r g e n o m e n h u w e l i j k zijn e n h u n z o o n w i l l e n u i t h u w e l i j k e n . Z i j is b a n g d a t h a a r v r i e n d z i j n o u d e r s w e l g e h o o r z a a m t , t e r w i j l z i j z i c h a l t i j d heeft v e r z e t . H a a r d a a d heeft L e y l a e r g afhankelijk g e m a a k t v a n haar v r i e n d ; alleen hij k a n haar slechte n a a m z u i v e r e n d o o r m e t h a a r te t r o u w e n .

6

N i e t alle wegloopsters proberen d o o r het b e h o u d v a n het m a a g d e n v l i e s n o g e n i g r e s p e c t te k r i j g e n v a n h u n v r i e n d . T o e n i k E s r a e n e e n a n d e r w e g g e l o p e n z e s t i e n j a r i g m e i s j e v o o r h e t eerst i n h e t o p v a n g h u i s s p r a k , b e n a d r u k t e n zij v o l o v e r t u i g i n g het b e l a n g v a n m a a g d e l i j k h e i d v o o r T u r k s e meisjes. E e n halfjaar later z o e k i k h e n i n h u n n i e u w e b e g e l e i d k a m e r w o n e n -


project v o o r jongeren o p . Z e gaan elke a v o n d uit e n ze h e b b e n veel v r i e n d jes. E s r a k e n t a l e n i g e t i j d e e n T u r k s e j o n g e n . H i j w e e t d a t z e w e g g e l o p e n i s , e n d a t z e m a a g d w i l b l i j v e n tot a a n h a a r h u w e l i j k . V o l g e n s E s r a d e n k t h i j o o k niet a a n een seksuele relatie: " ' J e h e b t o o k h e t r e c h t o m l a t e r te t r o u w e n , " z e g t h i j . [...] A l s e e n m e i s j e later gaat t r o u w e n e n er k o m t g e e n b l o e d u i t h a a r v a g i n a , n o u , d a n w o r d t z e er gelijk u i t g e s c h o p t . ' H a a r v r i e n d i n v o e g t h i e r a a n toe: ' A l s je m e t j o n g e n s o m g a a t , d a n g a je t o c h n i e t g e l i j k m e t z e n a a r b e d ? M a a r i k heb met een N e d e r l a n d s e j o n g e n v e r k e r i n g g e h a d . Ik h i e l d echt v a n h e m e n hij o o k v e e l v a n m i j . W e w a r e n g e w o o n h a r t s t i k k e verliefd. W e l i e p e n a l l e b e i g e w o o n te h a r d v a n s t a p e l e n w e z i j n m e t e l k a a r n a a r b e d geweest. D a a r h e b i k best w e l spijt v a n . H e t is echt het d o m s t e dat ik

gedaan

h e b . H i j heeft

het u i t g e m a a k t . M i j n

begeleidster

heeft

g e v r a a g d of i k m e t de v o l g e n d e o o k naar b e d ga. Ik z e g , dat d o e i k niet. Ik g a a l l e e n m e t i e m a n d n a a r b e d m e t w i e i k echt v e r k e r i n g heb, dat het echt a a n is. N u h e b i k geen v e r k e r i n g e n b e n i k g e w o o n vrijgezel.' E s r a s p r e e k i k r u i m een half jaar later i n haar e i g e n w o n i n g d i e z e m e t haar e v e n e e n s w e g g e l o p e n b r o e r d e e l t . M e t h a a r v r i e n d i n heeft z e i n m i d d e l s r u z i e g e k r e g e n , z e z i e n e l k a a r n i e t m e e r . V o l g e n s E s r a heeft z e e e n k a m e r g e h u u r d bij een g e s c h e i d e n T u r k s e m a n m e t w i e ze een v e r h o u d i n g is b e g o n n e n . Z e gaat n u bij i e d e r e e n o v e r d e t o n g . H a a r v a d e r w i l o o k niets m e e r m e t h a a r te m a k e n . E s r a heeft n o g s t e e d s v e r k e r i n g m e t

dezelfde

T u r k s e j o n g e n v a n e e n h a l f j a a r g e l e d e n e n z e i s v a n p l a n o m m e t h e m te t r o u w e n . A f g e l o p e n z o m e r v a k a n t i e heeft z e t i j d e n s h a a r v a k a n t i e i n T u r k i j e v o o r het eerst m e t h a a r v r i e n d seksueel contact g e h a d . V o l g e n s E s r a hecht hij g e e n w a a r d e a a n m a a g d e l i j k h e i d : ' M i j n v r i e n d heeft h e t a l t i j d a a n m i j o v e r g e l a t e n w a n n e e r w e m e t e l k a a r n a a r b e d z o u d e n g a a n . H i j heeft e r n o o i t o p a a n g e d r o n g e n . I k v i n d m a a g d e l i j k h e i d n i e t m e e r b e l a n g r i j k , i k g e e f er n i e t m e e r o m . I k w e e t d a t m i j n v r i e n d v o o r mij kiest e n met mij gaat t r o u w e n . Z i j n o u d e r s w e t e n h e t o o k . H e t e n i g e w a t z e h e b b e n g e z e g d , i s " z o r g d a t je n i e t z w a n g e r w o r d t . " Z e k u n n e n er w e i n i g tegen d o e n . H i j is h u n e n i g e z o o n , z e w e t e n dat hij a l l e e n m e t mij w i l t r o u w e n . Z e w e t e n o o k dat i k w e g g e l o pen ben.' O o k h a a r j o n g e r e b r o e r is er v a n o p de h o o g t e d a t ze m e t h a a r v r i e n d n a a r b e d g a a t . E s r a : ' H e t i s e e n g o e d e b r o e r , hij w e e t e r v a n m a a r h i j z e g t e r n i e t s


over. A n d e r e broers h a d d e n het nooit g o e d g e v o n d e n / Bij haar

ontmaag

ding, vertelde Esra, h a d ze geen d r u p p e l bloed verloren, ze bleek een heel s t e r k m a a g d e n v l i e s te h e b b e n . Z e z e g t g i e c h e l e n d : ' I k b e n e i g e n l i j k n o g steeds m a a g d . A l l e e n d o o r een b e v a l l i n g k a n het s c h e u r e n / V o l g e n s E s r a ge beurt het steeds v a k e r dat jongeren v o o r het h u w e l i j k met elkaar naar b e d gaan: 'Bij mij i n de stad e n i n het d o r p v a n m i j n v a d e r i n het Z u i d e n v a n T u r k i j e l a t e n z e h e t b e b l o e d e l a k e n n i e t m e e r z i e n , e n s t a a n er g e e n w a c h t e n d e m e n s e n v o o r de deur. D a t moetje zelf weten, t e g e n w o o r d i g . Bij h e t h u w e l i j k v a n m i j n z u s t e r s t o n d e r o o k n i e m a n d v o o r d e d e u r te w a c h t e n , d a t h a d z e o o k n o o i t g o e d g e v o n d e n . Z e w a s w e l m a a g d . [...] M i j n v r i e n d m o e t eerst n o g v o o r t w e e m a a n d e n i n m i l i t a i r e dienst, pas d a n w i l i k m e v e r l o v e n . H e t feest w i l i k i n T u r k i j e g e v e n . I k w i l n i e t m e t e e n t r o u w e n , i k w i l eerst z i e n h o e h i j i s . M i j n v r i e n d w i l n u a l s a m e n w o n e n , m a a r i k w i l het n o g niet. Ik w i l een jaar w a c h t e n m e t t r o u w e n . O m d a t i k a l l e e n w o o n , w o r d t er e r g v e e l o v e r m i j g e r o d d e l d , d a a r h o u d e n T u r k e n n u e e n m a a l v a n . M i j n v r i e n d k o m t elke d a g bij m i j l a n g s , h i j heeft o o k d e s l e u t e l v a n m i j n h u i s . E r w o r d t g e z e g d d a t hij m i s b r u i k v a n mij maakt, omdat ik alleen w o o n . ' H o e w e l E s r a e e n h a l f j a a r g e l e d e n n o g a a n g a f h e t b e l a n g r i j k te v i n d e n h a a r m a a g d e n v l i e s te b e w a r e n , i s z i j e v e n a l s h a a r v r i e n d i n u i t e i n d e l i j k g e z w i c h t . I n E s r a ' s o g e n g a a t h e t o m e e n s e r i e u z e r e l a t i e e n heeft h a a r v r i e n d g e w a c h t totdat z e e r a a n toe w a s . O p v a l l e n d is dat E s r a het v a n b e l a n g v i n d t o m a a n m i j d u i d e l i j k te m a k e n d a t t e g e n w o o r d i g s e k s u e e l c o n t a c t v o o r h e t h u w e l i j k s t e e d s v a k e r v o o r k o m t . E e n h a l f j a a r g e l e d e n l e g d e z i j m i j n o g u i t d a t er v e e l j o n g e n s z i j n d i e meisjes n a h u n o n t m a a g d i n g laten zitten. N u l e g i t i m e e r t zij h a a r e i g e n o n t m a a g d i n g d o o r te v e r w i j z e n n a a r d e v e r a n d e r e n d e o p v a t t i n g e n . E s r a z e g t d a t z e n o g n i e t w i l t r o u w e n , o m d a t z e eerst w i l a f w a c h t e n h o e haar v r i e n d zich z a l o n t w i k k e l e n . E e n dergelijke h o u d i n g levert haar w e l extra r o d d e l op uit de buurt. N i e t alleen o m d a t ze met haar broer en z o n d e r haar ouders woont, maar ook omdat haar v r i e n d haar regelmatig bezoekt. H a a r o u d e r s h e b b e n n i e t v e e l o v e r h a a r te z e g g e n , w a n t d e h u w e l i j k s a a n z o e k e n d i e h e n b e r e i k e n s t u r e n zij d o o r n a a r h u n dochter. E e n h u w e l i j k m e t een partner i n W e s t - E u r o p a betekent 'een beter l e v e n ' , a l d u s Esra. ' W a t d e n k je w a a r o m i k z o v e e l a a n z o e k e n h e b g e k r e g e n ? ' Z e i s w e l i s w a a r v a n h u i s w e g g e l o p e n , m a a r o p d e h u w e l i j k s m a r k t is ze n o g h e e l w a t w a a r d . Z e heeft d e m a n n e n v o o r h e t u i t z o e k e n , c o n s t a t e e r t z i j m e t e n i g e t r o t s - o f i s h e t meer genoegdoening? E r zijn m e e r meisjes d i e naar eigen z e g g e n vroeger ' o n t z e t t e n d v r o o m ' w a r e n e n n o o i t v o o r het h u w e l i j k met een j o n g e n naar b e d z o u d e n gaan,


m a a r d i e n a h u n w e g l o p e n heel sterk zijn v e r a n d e r d . K e z b a n is o o k opge voed

m e t h e t i d e e d a t z e m a a g d m o e t b l i j v e n tot a a n h a a r h u w e l i j k ,

s a m e n w o n e n was uit d e n boze. Zij v o n d zichzelf vroeger eigenlijk 'heel preuts': 'Ik b e n d o o r mijn v r i e n d veranderd, i k h a d een roze b r i l op. Ik h a d een h e e l r o m a n t i s c h i d e e i n m i j n h o o f d . A l s w e e e n tijdje s a m e n w o n e n , g a a n w e t r o u w e n . N a zes m a a n d e n v e r k e r i n g v o n d i k dat i k er a a n toe w a s . T o e n i k g e e n m a a g d m e e r w a s , d u r f d e i k h e t m i j n z u s j e n i e t te v e r t e l l e n . W e controleerden elkaar heel erg, w e letten ontzettend o p elkaar. D a n d o e n w e n u n o g steeds w e l , m a a r o p een andere manier. M a a r i n die t i j d , i k d u r f d e h e t h a a r e c h t n i e t te v e r t e l l e n . ' Z e heeft g e r u i m e t i j d m e t h a a r v r i e n d s a m e n g e w o o n d m e t h e t i d e e d a t z e later z o u t r o u w e n . A l s i k h a a r spreek, is het echter a l enige tijd u i t m e t haar v r i e n d e n w o o n t ze o p zichzelf. K e z b a n : ' K i j k , achteraf k a n i k w e l z e g g e n dat i k er spijt v a n heb, m a a r i k h e b o o k m i j n l e u k e tijd g e h a d . H e t is h e e l leer z a a m geweest.'

V l a k na haar w e g l o p e n g i n g ze vaak met jongens

uit.

A c h t e r a f d e n k t ze: ' W a a r o m h e b i k d a t g e d a a n ? I k n o e m d a t e e n beetje v e r k o p e n h o o r , t o c h w e l . A c h t e r d e j o n g e n s aan... m i s s c h i e n h o o r t d a t o o k w e l bij je j e u g d . I k k a n a a n e e n m e i s j e z i e n o f z e w e g g e l o p e n i s . D a t z i e je g e w o o n a a n d e h o u d i n g . V r i j m o e d i g e r e n e e n beetje v e r w a a n d . K i l o ' s m a k e - u p e n e e n beetje u i t d a g e n d . ' Evenals Esra zoekt K e z b a n voor zichzelf argumenten o m haar afwijkende g e d r a g te l e g i t i m e r e n . T o e n w a s v o o r h a a r d e s e r i e u z e r e l a t i e m e t

haar

v r i e n d v o l d o e n d e r e d e n o m o o k s e k s u e e l c o n t a c t m e t h e m te h e b b e n . M a a r n u zij niet m e t h e m g e t r o u w d is, b e k r u i p t haar achteraf t o c h enige twijfel. N i e t a l l e e n s y m b o l i s c h , m a a r o o k i n technische z i n is zij geen m a a g d meer. Z i j i s n e t a l s a n d e r e m e i s j e s v a n h u i s w e g g e l o p e n , m a a r z i j heeft w e l d e b e h o e f t e o m z i c h te o n d e r s c h e i d e n v a n d e w e g l o o p s t e r s d i e v e l e v r i e n d j e s h e b b e n versleten. Z i j vertelt niet z o g a u w a a n l a n d g e n o t e n dat zij v a n h u i s i s w e g g e l o p e n , ' a n d e r s b e n je e e n o f a n d e r e d e l d i e v r i j r o n d l o o p t e n d i e je w e l e v e n k a n p a k k e n . ' Z i j vermijdt d a a r o m z o v e e l mogelijk het contact met h e n . T o c h z i e t zij z i c h z e l f n o g niet m e t een N e d e r l a n d s e j o n g e n o m g a a n . Kezban: ' M i j n e e r s t e i n d r u k i s : n e e . M a a r h e t k a n n a t u u r l i j k a l t i j d k o m e n . [...] I k v i n d h e t h e e l b e l a n g r i j k d a t h i j o p e n staat v o o r m i j n i d e e ë n , g e v o e l e n s en achtergrond.'


E é n v a n de meisjes die a l k r i t i s c h tegenover haar l a n d g e n o t e n s t o n d toen ze n o g t h u i s w o o n d e , is N u r : 'Ik h e b o o k T u r k s e vriendjes gehad, m a a r altijd met het idee v a n : i k w i l a b s o l u u t n i e t m e t j u l l i e t r o u w e n . Ik w e e t dat j u l l i e m i j g e b r u i k e n e n i k g e b r u i k j u l l i e g e w o o n t e r u g . D a t is e e n i n s t e l l i n g d i e z e g e w o o n n o o i t h e b b e n b e g r e p e n v a n m i j , d i e jongens, w a n t het is d a n o o k z o v a n : kijk ik heb een T u r k s vriendinnetje en kijken hoe ver w e k u n n e n gaan. D u s d a n w o r d t het z o e n e n , b o r s t e n v o e l e n e n d i t e n dat, e n dat h a d i k d a n a l t i j d z o g o e d d o o r e n d a n d a c h t i k : je b e n t t o c h o o k e e n s m e e r l a p , h è ! A l s ze d a n o p een d a g geen z i n meer h a d d e n i n mij of i k i n h u n , d a n k o n m e d a t g e e n reet s c h e l e n . A l s i k b e h o e f t e h a d o m m e t h e m te z o e n e n , d a n d o e i k d a t g e w o o n . Ik w a s m a n n e n z o zat, o o k t o e n i k v a n h u i s w e g g i n g , i k h o e f d e e c h t g e e n m a n te z i e n . Z e g a a n je g e w o o n g e b r u i k e n , t e n m i n s t e dat w a s bij m i j z o / N a e e n v e r b l i j f v a n d r i e m a a n d e n i n e e n o p v a n g c e n t r u m , heeft z e e e n a a n t a l m a a n d e n a l l e e n o p e e n k a m e r g e w o o n d . Z e heeft z i c h i n d i e p e r i o d e h e e l e e n z a a m g e v o e l d . H a a r m i d d e l b a r e s c h o o l heeft z e a f g e m a a k t , z e heeft v e e l tijd g e h a d o m n a te d e n k e n . N u r b r e n g t d e z e p e r i o d e a l s v o l g t o n d e r w o o r den: ' O p h e t m o m e n t d a t je u i t h u i s gaat, g a je m e e r o v e r m a a g d e l i j k h e i d n a d e n k e n . Ik m e r k dat i k heel snel b e n gegaan i n m i j n o n t w i k k e l i n g , b i j v o o r b e e l d m e t m i j n v r i e n d naar b e d gaan. Ik dacht eerst dat k a n i k niet m a k e n , straks w o r d i k niet geaccepteerd i n de T u r k s e gemeens c h a p . T o e n d a c h t i k : w a t k a n m i j dat eigenlijk schelen? H e t is z o ' n rot traditie. Ik d o e het g e w o o n . H e t slaat g e w o o n n e r g e n s o p . M i j n zusters z e i d e n : w a c h t d a a r n u e v e n m e e , m i s s c h i e n k r i j g je l a t e r s p i j t . W e e t w a a r je a a n b e g i n t . D e é é n w a s h e l e m a a l g e s h o c k e e r d . B o v e n d i e n w a s z e e r o p t e g e n d a t i k e e n N e d e r l a n d s e v r i e n d h a d . Z e z e i : "Je v e r g o o i t je l e v e n e n a l s je h e t t o c h d o e t , d a n b e n je m i j n z u s j e n i e t m e e r . " . M a a r w a a r o m z o u d e n v r o u w e n z i c h v a n seks m o e t e n o n t h o u d e n als m a n n e n dat niet h o e v e n ? Ik v i n d dat als m a n n e n h u n g a n g k u n n e n g a a n w a t s e k s betreft, d a n k u n n e n z e v a n e e n v r o u w n i e t v e r l a n g e n d a t z e m a a g d is. E n als i k g e e n m a a g d m e e r b e n e n d i e T u r k s e m a n hoeft m i j niet, d a n hoef i k h e m niet. D a t geldt o o k v o o r m i j n ouders. Ik m a g geen vriendje hebben, d u s d o e i k precies het tegenovergestelde. Ik geloof niet meer i n die traditie toen i k meer ruimte v o o r mezelf h a d en i n z a g dat het g e e n w a a r h e i d v o o r mij w a s . A n d e r e meisjes d o e n het m i s s c h i e n o m d a t h e t n o o i t g e m o g e n heeft. I k h e b e r b e w u s t v o o r g e k o z e n o m d a t ik die traditie onrechtvaardig v i n d . '


H a a r N e d e r l a n d s e v r i e n d k e n t ze v a n s c h o o l e n als i k h a a r s p r e e k z i e t z e h e m n o g s t e e d s . A a n d e t i j d v l a k n a h a a r w e g l o p e n heeft N u r e c h t e r w e l o v e r g e h o u d e n d a t z e ' a a n n i e m a n d w a t heeft. Je m o e t g e w o o n o p j e z e l f b o u w e n . ' Z e w i l 'heel onafhankelijk' blijven. N u r : ' N i e t afhankelijk v a n h e m of v a n een ander, emotioneel niet, financieel niet of w a t d a n ook. Ik w i l g e w o o n dat niets mij meer raakt, i k n e e m o v e r a l afstand v a n . A l s hij o p een g e g e v e n m o m e n t zegt: " I k z i e het niet meer zitten," daar b e n i k n u al mee bezig, zoiets m a g mij niet raken. D a t i s o o k w a t er o v e r i s g e b l e v e n v a n m i j n t e l e u r s t e l l i n g i n m a n n e n , g e w o o n i n a l l e m e n s e n o m m e h e e n . I n n o o d l e e r je v r i e n d e n k e n n e n ; n o u d a t i s b i j n a n i e m a n d e n d a n w e e t je d a t je a l l e e n j e z e l f h e b t . I k h e b a l t i j d i n m ' n eentje g e s t a a n , o v e r a l , o p s c h o o l , h i e r o p m i j n e t a g e , i n d e m a a t s c h a p p i j , i k w e r d a l t i j d a n d e r s b e h a n d e l d . Je w o r d t e r z o v a a k m e e g e c o n f r o n t e e r d d a t je a l t i j d a l l e e n b e n t , d a n g a je er o o k n a a r l e v e n . I k v i n d h e t n i e t e r g o m a l l e e n te z i j n . E n d a t b e g r i j p t z i j d a n n i e t e n z e g t : "Je h e b t t o c h i e m a n d n o d i g ! " M a a r i k h e b n i e m a n d n o d i g , h e t i s s h i t o m a l l e e n te z i j n , m a a r h e t i s g e w o o n n i e t a n d e r s . ' O o k Y a s e m i n is z i c h n a h a a r w e g l o p e n g a a n v e r z e t t e n tegen d e w a a r d e d i e a a n m a a g d e l i j k h e i d w o r d t gehecht. Y a s e m i n : 'Ik v o n d het h e l e m a a l niet belangrijk. Ik h a d zoiets v a n : als het d a n z o b e l a n g r i j k i s , d a n h a a l je h e t er m a a r u i t e n b e w a a r je h e t i n e e n kistje o f z o . K i j k , d a t n a a r b e d g a a n , i k v i n d h e t w e l b e l a n g r i j k d a t je d a t n i e t m e t i e d e r e e n m o e t d o e n , m a a r dat is d a n m e e r m i j n eigen visie. Bij T u r k e n i s h e t z o , d a t je d a t d o e t m e t d e m a n m e t w i e je g e t r o u w d b e n t . T e r w i j l i k z o i e t s h e b v a n : d e g e n e d i e je l i e f h e b t e n w a a r je e c h t v a n h o u d t , d a a r k a n je o o k w e l m e e n a a r b e d e n d a t h o e f t n i e t é é n p e r s o o n te z i j n . A l s h e t m e t d i e g e n e u i t g a a t , k a n je w e e r i e m a n d a n d e r s o n t m o e t e n . E r z a ten i n ons tehuis o o k meisjes die m e t jongens mee g i n g e n e n de hoer s p e e l d e n , m a a r d a t i s v a a k o m iets te k r i j g e n o f z o . D o o r d a t je a l l e e n b e n t , w i l je i e m a n d h e b b e n d i e o m je geeft e n i e m a n d d i e z e g t : " I k v i n d je l i e f e n m o o i . " ' Y a s e m i n is n a a r e i g e n z e g g e n ' h e e l l a n g m a a g d g e b l e v e n , ' m a a r als i k h a a r spreek w o o n t ze samen met een Nederlandse jongen. Y a s e m i n : 'Ik b e n nooit met jongens meegegaan en i k heb nooit gevreeën of w a t d a n ook, weetje. D a t soort d i n g e n heb i k nooit gedaan, dat w a s m e flink i n g e p r e n t . I k h e b e r o o k h e e l v e e l m o e i t e m e e g e h a d o m h e t o o k te d o e n . E n o m d a a r ü b e r h a u p t v a n te g e n i e t e n , d a t w a s e i g e n l i j k v e r b o d e n . Je b e n t niet g e t r o u w d e n de gedachte... m e t een j o n g e n n a a r b e d e n z o .


M a a r z o a l s n u , je w e e t , i k b e n n i e t g e t r o u w d , e n o o k g e e n m a a g d m e e r . M a a r i n h e t b e g i n v o n d i k h e t w e l h e e l e n g e n o m z o b l o o t te z i j n , d e lichten moesten uit, e n g a u w onder de dekens, o p z o ' n manier. E n ja, o m ü b e r h a u p t b l o o t te z i j n , o m je u i t te k l e d e n e n z o . N u b e n i k e c h t o n t z e t t e n d v r i j , d a t h e b i k o o k te d a n k e n a a n d e m e n s e n w a a r i k m e e o m g a , e n aan mijn vriend.' Z e kent haar v r i e n d v a n school: 'dat is heel geleidelijk a a n gegaan.' Y a s e m i n is net als N u r heel k r i t i s c h t e n a a n z i e n v a n T u r k s e jongens. Z e z o u geen Turkse v r i e n d willen hebben: 'Ik z i e genoeg o m m e heen. W a t v o o r leuke ideeën ze o o k hebben, het blijven T u r k e n , hoe v e r w e s t e r d ze o o k zijn. M i j n zuster is g e t r o u w d m e t een T u r k s e jongen, hij w a s d a n z o g e n a a m d heel vrij, m a a r d e relatie o p z i c h . . . e e n T u r k s e j o n g e n i s o o k n i e t g e w e n d o m te p r a t e n . M i j n z u s e n hij p r a t e n o o k n i e t z o v e e l . M i j n z u s h o u d t o o k h e e l v e e l d i n g e n g e h e i m v o o r h e m e n dat k a n i k niet. Ik h e b altijd zoiets v a n : i k m o e t g e w o o n a l l e s k u n n e n v e r t e l l e n . E n d a n k a n n i e t m e t e e n T u r k s e j o n g e n . A l s je e e n m a a l g e t r o u w d bent m a g niets meer. D a t z i t t o c h h e e l e r g i n d e c u l t u u r . D i e z i j n o o k z o o p g e v o e d e n d a t k u n je o o k n i e t z o m a a r w e g d u w e n , o o k a l hebben ze n o g z u l k e leuke ideeën.' Y a s e m i n i s v o o r l o p i g n i e t v a n p l a n o m te t r o u w e n : ' D a t v i n d i k n i e t n o d i g , w e e t je. I k z o u a l l e e n t r o u w e n a l s i k k i n d e r e n z o u krijgen, m a a r w a a r o m z a l i k t r o u w e n ? D a t is t o c h a l l e e n m a a r v o o r d e b u i t e n w e r e l d , a l s e e n g e t r o u w d s t e l z e g m a a r , m a a r je w o o n t g e w o o n s a m e n net als e e n g e w o o n stel, m a a r niet officieel. D u s . . . i k h e b d a a r geen behoefte a a n eigenlijk.'

Grensverleggers Wegloopsters die niet naar huis terugkeren

en die een zelfstandig

bestaan moeten o p b o u w e n , m a k e n een versneld veranderingsproces door. H u w e l i j k e n maagdelijkheid krijgen voor h e n een andere betekenis. V o o r h u n l a n d g e n o t e n h e b b e n alle w e g g e l o p e n meisjes een slechte n a a m , m a a r v o o r henzelf ligt dit anders. Wegloopsters proberen al naar gelang de con t e x t h e t b e g r i p m a a g d e l i j k h e i d o p v e r s c h i l l e n d e m a n i e r e n v o r m te g e v e n . I n s y m b o l i s c h e t e r m e n heeft e l k e w e g l o o p s t e r v o o r h a a r l a n d g e n o t e n

haar

m a a g d e l i j k h e i d v e r l o r e n , m a a r i n technische z i n niet. D o o r het b e h o u d v a n het m a a g d e n v l i e s p r o b e r e n meisjes d i e t r o u w p l a n n e n h e b b e n n o g e n i g r e s p e c t a f te d w i n g e n v a n h u n t o e k o m s t i g e e c h t g e n o o t e n s c h o o n f a m i l i e . O p deze w i j z e w i l l e n zij z i c h v a n andere wegloopsters o n d e r s c h e i d e n ,

maar

163

a l l e e n e e n h u w e l i j k k a n h u n slechte n a a m als w e g l o o p s t e r p a s echt z u i v e r e n . O n d a n k s dat zij z o n d e r t o e s t e m m i n g v a n h u n o u d e r s

willen

trouwen,

h o p e n z i j d e f a m i l i e b a n d e n n i e t d e f i n i t i e f te v e r b r e k e n . D e meisjes die een vaste relatie h e b b e n e n technisch g e s p r o k e n

geen

m a a g d m e e r z i j n , z e g g e n e r g e e n b e t e k e n i s a a n te h e c h t e n o m d a t h u n v r i e n d er o o k g e e n b e l a n g a a n hecht. Z o l a n g d i e relatie s t a n d h o u d t , is er o o k niet z o v e e l a a n d e h a n d . D e s p i j t k o m t als d e v e r h o u d i n g v e r b r o k e n i s e n z i j z o w e l i n s y m b o l i s c h e als i n technische z i n v o l d o e n a a n het negatieve b e e l d v a n d e w e g l o o p s t e r . O m m e t z i c h z e l f i n h e t r e i n e te k o m e n , p r o b e r e n z i j l e g i t i m a t i e s te z o e k e n v o o r h u n g r e n s o v e r s c h r i j d e n d e g e d r a g . Z i j b e n a d r u k k e n d a t z i j t o e n v e r l i e f d w a r e n , h e t p l a n h a d d e n o m te t r o u w e n e n d a t t e g e n w o o r d i g steeds meer o n g e h u w d e M a r o k k a a n s e e n T u r k s e j o n g e r e n v o o r het h u w e l i j k seksueel contact hebben. A l s w e g l o o p s t e r h e b b e n zij w e l i s w a a r de kritische grens overschreden, maar toch h o e v e n h u n kansen op de h u w e l i j k s m a r k t n i e t g e h e e l v e r k e k e n te z i j n . I n s o m m i g e g e v a l l e n w o r d t er m i n d e r w a a r d e gehecht a a n het b e l a n g v a n m a a g d e l i j k h e i d v o o r het huwelijk. E e n T u r k s e wegloopster

constateer

d e het a l m e t een z e k e r e trots: zij h a d tijdens h a a r v a k a n t i e d e h u w e l i j k s p a r t ners v o o r het u i t z o e k e n . V a n w e g e de strenge toelatingseisen v a n de N e d e r l a n d s e o v e r h e i d zijn M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes fel b e g e e r d e h u w e lijkspartners g e w o r d e n v o o r jongens uit de landen v a n herkomst

7

of voor

d i e g e n e n d i e i l l e g a a l i n N e d e r l a n d v e r b l i j v e n . E e n h u w e l i j k is v o o r d e z e j o n g e m a n n e n d e e n i g e m a n i e r o m e e n N e d e r l a n d s e v e r b l i j f s v e r g u n n i n g te v e r w e r v e n . H e t z a l d u i d e l i j k z i j n d a t z i j n i e t z u l k e h o g e e i s e n a a n d e eer b a a r h e i d v a n h u n t o e k o m s t i g e b r u i d stellen als zij v i a h a a r e e n v e r g u n n i n g k u n n e n k r i j g e n . M a a r als z e h u n v e r g u n n i n g h e b b e n , z o v r a g e n v e r s c h i l l e n d e w e g l o o p s t e r s z i c h af, r e s p e c t e r e n z e h e n d a n n o g s t e e d s ? E e n d e r g e l i j k e verbintenis k a n v o o r een w e g g e l o p e n meisje e n haar familie een o p l o s s i n g z i j n o m z i c h w e e r i n d e g e m e e n s c h a p te k u n n e n v e r t o n e n , m a a r d e p o s i t i e v a n h e t m e i s j e blijft w e l k w e t s b a a r . E e n s l e c h t e r e p u t a t i e i s n i e t e e n v o u d i g te z u i v e r e n , m a a r h e t h e r s t e l l e n v a n h e t m a a g d e n v l i e s i s t e g e n w o o r d i g m i n d e r m o e i l i j k te r e a l i s e r e n . I n d e landen v a n herkomst was dit met behulp v a n moderne technieken mogelijk, m a a r o o k h u l p v e r l e n e r s i n de N e d e r l a n d s e g e z o n d h e i d s z o r g w o r d e n steeds vaker met verzoeken o m hymenreconstructies geconfronteerd.

8

Zij vragen

z i c h s t e r k a f o f z e d o o r h i e r a a n m e e te w e r k e n n i e t e e n t r a d i t i e i n s t a n d h o u 9

d e n d i e zij zelf v e r o o r d e l e n . V o o r o n t m a a g d e w e g l o o p s t e r s is het echter een m o g e l i j k h e i d o m n o g a l s ' m a a g d ' h e t h u w e l i j k i n te g a a n . Bovengenoemde

respondenten

hebben

w e l kritiek

op

de

strikte

k u i s h e i d s e i s e n v o o r m e i s j e s , m a a r v e r w e r p e n d i e n i e t echt. H i e r i n v e r s c h i l l e n zij v a n de w e g l o o p s t e r s d i e z i c h tegen het b e l a n g v a n m a a g d e l i j k h e i d

164

verzetten. D e één n o e m t het 'een rot traditie/ een ander beweert dat het v o o r h a a r w e i n i g b e t e k e n i s m e e r heeft. Z i j n e m e n s t e l l i n g t e g e n h e t m a a g d e l i j k h e i d s i d e a a l i n h u n o p v o e d i n g en k o p p e l e n seksualiteit niet m e e r a a n het h u w e l i j k m a a r a a n een vaste relatie. M e t deze o p s t e l l i n g o n d e r s c h e i d e n zij z i c h v a n meisjes die g e r e g e l d w i s s e l e n d e contacten h e b b e n e n die z i c h i n h u n o g e n l a t e n m i s b r u i k e n . Z i j z i e n de centrale notie v a n m a a g d e l i j k h e i d als o n d e r d e e l v a n e e n d u b b e l e m o r a a l d i e j o n g e n s m e e r r u i m t e geeft d a n m e i s jes e n d i e z i j b e k r i t i s e r e n . S o m m i g e n v e r b i n d e n o o k c o n s e q u e n t i e s a a n h u n veranderende

opstelling ten aanzien v a n maagdelijkheid. Zij verwachten

niet dat M a r o k k a a n s e of T u r k s e jongens die h o u d i n g delen e n d a a r o m vermijden

zij z o v e e l m o g e l i j k de

omgang

met

hen

en

t r e k k e n zij

met

Nederlandse jongens op. D e z e meisjes g a a n i n h u n g e d r a g e n h o u d i n g erg v e e l o p N e d e r l a n d s e tienermeisjes lijken v o o r w i e seksualiteit o n d e r d e e l is v a n de adolescentie.

10

V o o r h e n geldt w e l i s w a a r geen maagdelijkheidsideaal, m a a r o o k zij m o e t e n m a n o e u v r e r e n tussen de c o d e v a n het 'fatsoenlijke' meisje e n de n i e u w e gedragslijn v a n 'de vanzelfsprekendheid v a n voorechtelijke seksualiteit.'

11

Zij v e r b i n d e n seksualiteit m e t een vaste relatie, w a t w i l z e g g e n dat ze h u n v r i e n d b e t e r m o e t e n k e n n e n , iets v o o r h e m m o e t e n v o e l e n e n h e m m o e t e n vertrouwen. Wanneer M a r o k k a a n s e en Turkse wegloopsters

maagdelijk-

h e i d o p d e z e m a n i e r opvatten, verliest het b e g r i p de specifieke betekenis w a a r m e e zij z i c h v a n de N e d e r l a n d e r s k u n n e n o n d e r s c h e i d e n . N a a l l e v e r h a l e n v a n w e g g e l o p e n m e i s j e s i s h e t i n t e r e s s a n t o m n a te gaan w a t de opvattingen v a n jongens zijn over b e h o u d v a n maagdelijkheid v o o r het h u w e l i j k . I n h o e v e r r e h e c h t e n zij h i e r a a n b e l a n g als zij t r o u w e n ? Recentelijk z i j n er e n i g e s t u d i e s o v e r T u r k s e e n M a r o k k a a n s e gepubliceerd.

1 2

D e z e b e v e s t i g e n i n feite d e m e n i n g v a n d e

jongens

geïnterviewde

wegloopsters. H e t d i l e m m a v a n wèl een v r i e n d i n w i l l e n h e b b e n e n toch met een m a a g d e l i j k meisje w i l l e n t r o u w e n , k o m t hier sterk naar v o r e n . Slechts w e i n i g e n w i j z e n v o o r e c h t e l i j k e s e k s u e e l c o n t a c t v o o r j o n g e n s af. Z e w e t e n dat het 'eigenlijk niet m a g volgens de k o r a n ' , m a a r bijna n i e m a n d h o u d t z i c h eraan

13

o m d a t h e t t o c h n i e t v a l t te c o n t r o l e r e n .

meestal

v a n niet-Marokkaanse afkomst,

14

omdat

V r i e n d i n n e n zijn d a a r o m voor hen

de

maagde-

l i j k h e i d s n o r m niet geldt. H e t is niet de b e d o e l i n g dat zij m e t d i e meisjes h u w e n , ' d i e zijn g o e d v o o r d e seks, m a a r v o o r niets anders', is de o p v a t ting.

1 5

D e meeste jongens w i l l e n en k u n n e n z i c h nauwelijks aan de i n v l o e d

v a n het ideaalbeeld v a n h u n familie onttrekken. Zij delen de o p v a t t i n g dat het verlies v a n m a a g d e l i j k h e i d v a n een meisje een schande v o o r de familie is.

16

O o k g e v o e l s m a t i g e r v a r e n zij o n t m a a g d e meisjes als 'sletten' o f als ' l o s -

bandig.' Buijs

1 7

spreekt i n dit verband v a n een 'emotioneel

verankerde'

o p v a t t i n g . V o o r j o n g e n s h a n g e n d e z e g e v o e l e n s s a m e n m e t k w e s t i e s als eer

165

e n status; ze z o u d e n z i c h i n z o ' n situatie ' m i n d e r w a a r d i g ' v o e l e n . A n d e r e n beroepen z i c h op de traditie, of o p de islam.

1 8

Zelfstandige seksuele activiteit

v a n v r o u w e n z i e n de M a r o k k a a n s e j o n g e m a n n e n uit het o n d e r z o e k v a n Buijs

19

als een ' b e d r e i g i n g v o o r de eigen positie e n v o o r het e i g e n gevoel.'

C o n t a c t e n m e t M a r o k k a a n s e meisjes l e v e r e n alleen m a a r ' e l l e n d e ' o p , z o l u i d t de o p v a t t i n g , e n als zij een relatie h e b b e n d a n is d i e meestal ' h e i m e lijk.'

20

E n k e l e jongens hebben een l a n g d u r i g e seksuele v e r h o u d i n g g e h a d

m e t e e n M a r o k k a a n s meisje; i n d i e g e v a l l e n b e w e r e n zij h u n v r i e n d i n niet a l s e e n ' s l e t ' te b e s c h o u w e n . D e g e h e i m h o u d i n g v a n d e r e l a t i e e n d e l a a t s t e uitspraken k o m e n overeen met die v a n enkele wegloopsters uit mijn onderzoek. D e z e uitlatingen w o r d e n bevestigd i n de uitkomsten v a n een landelijk onderzoek onder M a r o k k a a n s e en Turkse scholieren, waar ongeveer tien p r o c e n t v a n d e g e ï n t e r v i e w d e s c h o o l m e i s j e s z e g t s e k s u e e l c o n t a c t te h e b b e n gehad.

2 1

V o o r m e i s j e s d i e b e w e r e n m a a g d e l i j k h e i d e e n g r o o t g o e d te v i n d e n ,

is d i t een vrij h o o g percentage.

22

Everaert en L a m u r

2 3

onderstrepen i n h u n

o n d e r z o e k naar de seksuele praktijk v a n T u r k s e jongens o o k het b e l a n g v a n het o n g e s c h o n d e n m a a g d e n v l i e s . A l l e e n d i e meisjes w o r d e n m e t

respect

bejegend. S c h e n d i n g v a n het m a a g d e n v l i e s is alleen b i n n e n d e context v a n een

h u w e l i j k toegestaan.

2 4

Enkele jongens

maken

melding van

een

z o g e n a a m d e 'halftechniek'; hierbij h e b b e n zij een seksuele relatie z o n d e r het m e i s j e te o n t m a a g d e n .

2 5

E e n dergelijke t e c h n i e k is niet s p e c i f i e k T u r k s of

Marokkaans, maar k o m t ook voor i n andere samenlevingen waar de maagdelijkheidseis v o o r meisje gewenst is. Everaert e n L a m u r

2 6

halen een A m e r i -

kaans o n d e r z o e k aan o n d e r studentes uit de jaren vijftig die o o k dergelijke halftechnieken

p r a k t i s e e r d e n . D e z e meisjes w e r d e n ' h i g h l y

experienced

"technical virgins"' genoemd. D e s o n d a n k s d o e n die ervaringen geen afbreuk aan het gevoel v a n een T u r k s e of M a r o k k a a n s e jongen dat een aanstaande b r u i d m a a g d moet zijn, a n d e r s ' d e u g t zij niet' v e r o n d e r s t e l l e n zij.

27

D e j o n g e m a n n e n die een vaste

M a r o k k a a n s e v r i e n d i n h e b b e n , e r k e n n e n w e l de o n e e r l i j k h e i d , m a a r zij k u n n e n t o c h moeilijk o n t s n a p p e n aan de eisen die h u n ouders stellen. ' Z i j z i e n het als een g e g e v e n w a a r a a n niet g e t o r n d k a n w o r d e n . ' Bij een h u w e l i j k z e g g e n z i j d a n o o k d e v o o r k e u r te g e v e n a a n e e n m a a g d . E e n T u r k s e j o n g e n maakt dit o o k met zoveel w o o r d e n duidelijk: 'Ik w i l geen tweedehands vrouw'

2 8

of de uitspraak v a n een M a r o k k a a n s e jongen spreekt boekdelen:

' E e n o n t m a a g d e is g o e d v o o r de v u i l n i s b a k . '

2 9

M e i s j e s h e b b e n g e l e e r d h u n i d e n t i t e i t te o n t l e n e n a a n k u i s h e i d e n z e d i g g e d r a g . N a h u n w e g l o p e n m o e t e n zij z i c h z e l f o p n i e u w definiëren. D e w e g l o o p s t e r s d i e o o k i n t e c h n i s c h e z i n g e e n m a a g d z i j n , p r o b e r e n z i c h z e l f te o n d e r s c h e i d e n v a n d i e g e n e n d i e i n h u n o g e n een 'slet' zijn. D o o r z i c h tegen h e n a f te z e t t e n , p r o b e r e n z i j e e n n i e u w e v o r m v a n e i g e n w a a r d e te v i n d e n .

166

D e meisjes die z i c h tegen het b e l a n g v a n m a a g d e l i j k h e i d k e r e n , v e r m i j d e n o m die reden ook de o m g a n g met M a r o k k a a n s e en Turkse jongens. Zij k u n n e n w e l d e contacten m e t h e n w e i g e r e n , m a a r zij h e b b e n als w e g g e l o p e n meisje o n v o l d o e n d e m a c h t o m de betekenisgeving v a n een net M a r o k k a a n s o f T u r k s m e i s j e te b e ï n v l o e d e n . D e j o n g e n s e r k e n n e n d i e d i f f e r e n t i ë r i n g n i e t a l s h e t e e n h u w e l i j k betreft. Z i j v o l g e n e e r d e r d e w e n s v a n h u n o u d e r s , d i e o v e r e e n k o m t m e t h u n e i g e n gevoel. Zij treden i n het h u w e l i j k m e t een m e i s je d a t m a a g d i s . H i e r m e e b e v e s t i g e n z i j d e o p v a t t i n g d a t M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes n o g steeds o p h u n eerbaarheid w o r d e n b e o o r d e e l d . Bij s o m m i g e jongens hebben de onderzoekers w e l enige onvrede aangetroffen. D e hoger geschoolden blijken m i n d e r w a a r d e aan de maagdelijkheidseis v o o r e e n m e i s j e te h e c h t e n d a n l a a g g e s c h o o l d e j o n g e n s . te z i j n a l s e e n o n g e h u w d m e i s j e o n t m a a g d i s .

30

H e t hoeft ' g e e n d r a m a '

31

O u d e r s e n de eigen gemeenschap Marokkaanse en Turkse wegloopsters hebben met h u n optreden

de

ouderlijke regels o v e r s c h r e d e n e n hebben niet v o o r het g e z a g v a n h u n v a d e r g e b o g e n . D o o r h u n c o n t a c t e n m e t j o n g e n s h e b b e n zij niet a l l e e n i n s y m b o l i sche, m a a r o o k i n technische t e r m e n h u n eerbaarheid v e r l o r e n . O p een dergelijke g r e n s o v e r s c h r i j d i n g rusten z w a r e sancties als v e r s t o t i n g d o o r de ouders en stigmatisering door leden v a n de eigen gemeenschap. O o k z o u d e n kansen op de huwelijksmarkt hierdoor i n gevaar k o m e n . D o o r dit ongep a s t e g e d r a g a f te w i j z e n , h o p e n a n d e r e M a r o k k a a n s e e n T u r k s e o u d e r s te v o o r k o m e n dat h u n dochters d i t slechte v o o r b e e l d z u l l e n n a v o l g e n . I n het v o r i g e h o o f d s t u k heb i k l a t e n z i e n dat de g e s p r e k k e n v a n s o m m i g e meisjes met h u n ouders o p niets zijn u i t g e l o p e n e n dat anderen v o o r a l s n o g elk c o n tact w e i g e r e n . Ik z a l n a g a a n h o e d e z e meisjes z i c h ten o p z i c h t e v a n h u n v a d e r e n m o e d e r opstellen. Z u l l e n ouders accepteren dat h u n o n g e h u w d e dochter een z e l f s t a n d i g bestaan leidt of z u l l e n zij haar verstoten? Daarnaast k u n n e n o o k meisjes v o l h a r d e n i n h u n w e i g e r i n g o m h u n o u d e r s o n d e r o g e n te k o m e n . D o o r d e b e p e r k i n g e n d i e i n h e r e n t z i j n a a n h e t o n d e r z o e k i s h e t n i e t a l t i j d e e n v o u d i g o m v a s t te s t e l l e n w i e g e e n c o n t a c t m e e r w e n s t - z i j n het de o u d e r s of is het d e w e g l o o p s t e r ? Ik z a l de strategieën b e s p r e k e n d i e M a r o k k a a n s e respectievelijk Turkse wegloopsters o n t w i k k e l e n o m z i c h z o n d e r h u n f a m i l i e i n e e n v r e e m d e s a m e n l e v i n g s t a a n d e te h o u d e n . I k b e g i n steeds m e t de v e r h a l e n v a n de wegloopsters die h u n familie niet m e e r z i e n en besluit met diegenen die w e l weer contact hebben. D a a r n a k o m e n de v e r s c h i l l e n d e i n i t i a t i e v e n v a n meisjes a a n d e o r d e o m de relatie m e t h u n o u d e r s w e e r te h e r s t e l l e n e n h o e z i j d e z e e r v a r e n .

167

Marokkaanse meisjes Ten

t i j d e v a n h e t o n d e r z o e k w o n e n er v i j f m e i s j e s i n e e n b e g e l e i d

w o n e n p r o j e c t e n e l f z e l f s t a n d i g . H i e r v a n h e b b e n er a c h t o p d a t

moment

geen contact met h u n ouders. H a m i d a die v l a k n a haar w e g l o p e n slechts één k e e r m e t h a a r s t i e f m o e d e r heeft g e b e l d , heeft d a a r n a e l k e b a n d m e t h a a r v a d e r e n s t i e f m o e d e r v e r b r o k e n . D i t h o u d t z i j a l d r i e j a a r v o l : ' I k w i l er o o k n i e t s a a n d o e n , z i j h e b b e n iets g o e d te m a k e n ' , l u i d t h a a r v e r w e e r . Z e heeft een p a a r keer getwijfeld toen haar broer o o k w e g l i e p en toen haar zusje p r o b l e m e n o p s c h o o l h a d . ' I k h e b er z o m e e g e z e t e n , o f i k h u n z o u h e l p e n o f v o o r m i j z e l f z o u k i e z e n . M a a r i k d a c h t er v a l t n i e t s te h e l p e n . ' V o l g e n s H a m i d a : ' k u n n e n w e g g e l o p e n meisjes beter h e l e m a a l k a p p e n m e t h u n f a m i lie, anders blijven ze tussen de w a l e n het s c h i p hangen. Ik h e b m ' n n a a m v e r a n d e r d . N i k s m o c h t m e a a n m i j n v e r l e d e n herinneren.' Z e is enige tijd i n een N e d e r l a n d s gastgezin opgevangen: o m d a t ze 'toch familie w i l d e heb ben.' Z e v o l g t de m a v o , ze w o o n t op kamers en na haar e i n d e x a m e n z o u ze graag naar het b u i t e n l a n d w i l l e n . T o c h k a n ze haar eigen f a m i l i e l e d e n niet echt u i t het h o o f d zetten. N a d r i e jaar is zij n o g steeds b a n g dat haar v a d e r haar v i a zwarte magie k a n opsporen. L o u i z a is vele k e r e n v a n h u i s w e g g e l o p e n e n elke keer uit m e d e l i j d e n m e t h a a r m o e d e r w e e r t e r u g g e k e e r d . I n m i d d e l s heeft z i j h a a r o u d e r s a l e e n j a a r n i e t m e e r g e s p r o k e n . Z i j heeft w e l c o n t a c t m e t N e d e r l a n d s e k e n n i s s e n v a n h a a r o u d e r s d i e z e v a n k i n d s af a a n k e n t . E v e n a l s H a m i d a heeft z e o o k een andere n a a m moeten k i e z e n . Z e zegt dat ze z i c h 'niet s c h u l d i g ' voelt over het w e g l o p e n en dat ze haar ouders niet mist. 'Ik k o n toch al niet z o g o e d opschieten met m i j n moeder, ze s c h o l d m e altijd uit.' O v e r haar v a d e r z e g t z e : ' I k z a l n o o i t v e r g e t e n w a t hij m e heeft a a n g e d a a n . '

32

Z e is vast beslo

t e n h a a r m i d d e l b a r e s c h o o l af te m a k e n . Z e w i l h a a r o u d e r s l a t e n z i e n d a t z e h e t o o k z o n d e r h e n k a n r e d d e n . ' D a t je o o k iets k a n w o r d e n z o n d e r h e n . ' O o k z o u ze weer terug w i l l e n naar haar vroegere woonplaats o m d a t ze daar m e e r v r i e n d e n heeft. O n d a n k s a l d e z e p l a n n e n leeft L o u i z a n e t a l s

de

g e n o e m d e H a m i d a met de angst dat haar v a d e r en haar broer het uiteinde lijk t o c h 'niet p i k k e n ' dat ze v a n h u i s is w e g g e l o p e n . A l s zij h a a r v i n d e n d a n v e r w a c h t L o u i z a dat ze haar ' d o o d ' z u l l e n m a k e n . H a m i d a e n L o u i z a v e r k l a r e n d a t z e h u n f a m i l i e n o o i t m e e r w e n s e n te z i e n , a n d e r e w e g l o o p s t e r s z i j n iets m i n d e r r e s o l u u t . Z i j b e w e r e n p a s w e e r c o n t a c t o p te n e m e n a l s z i j i e t s b e r e i k t h e b b e n . A l s M a r o k k a a n s m e i s j e w o r d e n zij v o o r n a m e l i j k b e o o r d e e l d o p h u n eerbaarheid e n h u n goede gedrag. T e g e n o v e r j o n g e n s p r o b e r e n z i j z i c h te o n d e r s c h e i d e n v a n d e w e g l o o p s t e r s die z i c h i n h u n o g e n slecht gedragen. T e g e n o v e r h u n o u d e r s trachten zij o p e e n a n d e r e m a n i e r h u n g o e d e n a a m te h e r s t e l l e n . Z i j w i l l e n h u n


ouders

b e w i j z e n d a t z e n i e t v o o r e e n j o n g e n z i j n w e g g e l o p e n . D o o r e e n s t u d i e te v o l g e n , o f e e n g o e d e b a a n te v e r w e r v e n , h o p e n z i j o o k a l s w e g l o o p s t e r v o o r h u n o u d e r s a c c e p t a b e l te z i j n . H e t c i t a a t v a n e e n T u r k s e w e g l o o p s t e r a a n h e t b e g i n v a n dit hoofdstuk is h i e r v a n een voorbeeld, hetzelfde geldt v o o r Miriyam. N a d a t M i r i y a m i n M a r o k k o is u i t g e h u w e l i j k t , e n d a a r n a is g e s c h e i d e n , heeft z i j e n i g e t i j d i n e e n b e g e l e i d k a m e r w o n e n p r o j e c t o n d e r d a k g e v o n d e n . M i r i y a m : 'het w a s een k l e i n kamertje, h e l e m a a l leeg. Ik l i e p o v e r straat e n i k k e n d e helemaal n i e m a n d . H e e l erg, i k w a s heel eenzaam.' V i a haar school heeft z e w e e r n i e u w e c o n t a c t e n w e t e n o p te b o u w e n . V i e r j a a r n a h a a r w e g l o p e n heeft z i j h a a r o u d e r s e e n b r i e f g e s t u u r d , w a a r i n z i j s c h r e e f d a t z e werkte e n studeerde e n dat ze h e n graag z o u w i l l e n ontmoeten. H a a r ouders r e a g e e r d e n o n d a n k s alle gebeurtenissen heel positief e n zij w i l d e n h a a r o o k graag zien. T o e n M i r i y a m naar hen toeging, w a s ze 'heel z e n u w a c h t i g . ' H e t w e e r z i e n w a s ' h e e l e m o t i o n e e l ' e n i e d e r e e n b l e e k e r g ' v e r a n d e r d ' te z i j n . M a a r t o e n ze e e n m a a l o p de b a n k i n de k a m e r zat, v o e l d e zij z i c h niet o p h a a r g e m a k : ' I k v o n d z e o u d e r w e t s . Ik v o e l d e m e anders.' Z e v e r t e l d e d a t ze m e t e e n M a r o k k a a n s e j o n g e n s a m e n w o o n d e e n h a a r o u d e r s z e i d e n dat z e er geen b e z w a a r tegen h a d d e n . Zij w i l d e n h e m graag ontmoeten. T o e n M i r i y a m d i t later a a n h a a r v r i e n d v o o r s t e l d e , w a s zijn reactie: ' D a t hij g e e n z i n h a d , terwijl hij w i s t h o e belangrijk m i j n familie v o o r mij is!' Bij een v o l g e n d familiebezoek, hoorde M i r i y a m toevallig dat haar ouders ruzie maakten met haar broer. H i j w i l d e haar w a t aandoen, terwijl haar v a d e r riep: ' H e t is m i j n dochter!' H a a r ouders h a d d e n v o o r h u n z o o n g e h e i m g e h o u d e n dat ze w e e r contact h a d d e n met M i r i y a m ; dat w a s v o o r haar een teken dat haar ouders z i c h n o g steeds v o o r haar s c h a a m d e n . Z e v o e l d e z i c h erg o n v e i l i g e n m e r k te o p : ' D e z e k e e r i s h e t m i j n b r o e r , d e v o l g e n d e k e e r i s h e t m i j n o o m o f z i j n het d e b u r e n . Z o k a n i k niet teruggaan.' S i n d s d i e n is zij niet m e e r terugge keerd, m a a r zegt ze ' i k h o u toch een schuldgevoel tegenover mijn ouders.' M i r i y a m heeft h e t d a a r n a u i t g e m a a k t m e t h a a r v r i e n d . O v e r h a a r n i e u w e v r i e n d vertelt ze: ' H i j w i l t r o u w e n , hij w i l w e l naar m i j n v a d e r . A l s i k g a t r o u w e n d a n laat i k m i j n h a n d v r a g e n aan m i j n vader, i k b e n niet g o e d k o o p . Ik w i l m i j n k i n d e r e n later w e l een g r o o t v a d e r g e v e n . M a a r i k b e n pas drieëntwintig jaar, i k w i l n o g niet t r o u w e n . Ik w i l eerst n o g v a n alles d o e n , pas o p m i j n zevenentwintigste.' D e c o n f r o n t a t i e m e t h a a r f a m i l i e heeft M i r i y a m b e w u s t g e m a a k t v a n h a a r e i g e n v e r a n d e r i n g e n e n v a n d e a f s t a n d tot h a a r f a m i l i e . M e e r m e i s j e s m a k e n m e l d i n g v a n enige v e r v r e e m d i n g ten opzichte v a n het ouderlijk m i l i e u . M i r i y a m s o u d e r s l e k e n h a a r i n eerste i n s t a n t i e te a c c e p t e r e n , o o k a l w o o n d e


ze samen. M a a r o m d a t haar ouders haar bezoek niet aan haar broer h a d d e n v e r t e l d , v o e l d e M i r i y a m z i c h t o c h n o g steeds afgewezen. Tegelijk v o e l d e zij z i c h i n d e s t e e k g e l a t e n d o o r h a a r v r i e n d . H i e r n a heeft M i r i y a m d e c o n t a c ten enige tijd v e r b r o k e n . I n een gesprek dat i k later met haar heb, vertelt ze dat ze h e n een paar keer per jaar bezoekt. M i r i y a m : ' M i j n v a d e r zegt a l l e e n g e d a g e n v r a a g t niet h o e het m e t m e gaat. H e t o n d e r w e r p is niet bespreekbaar. Ik b e n v o o r t d u r e n d o p z o e k n a a r e e n t e k e n d a t z e m e accepteren, m a a r dat is er niet. N a z o ' n b e z o e k m o e t i k h e e l e r g h u i l e n , b e n i k o p . I k v o e l d a t i k e r n i e t m e e r bij h o o r , e r i s te v e e l g e b e u r d . I k h e b spijt e n e e n s c h u l d g e v o e l , h a d i k h e t m a a r a n d e r s a a n g e p a k t . [...] I k l e i d m i j n e i g e n l e v e n , i k m o e t m e n i e t s a a n t r e k k e n v a n d i e g e m e e n s c h a p , m a a r d a t i s h e e l m o e i l i j k . Je s t a a t h e l e m a a l a l l e e n . I k h e b z e l f d e s t r u c t i e v e n e i g i n g e n , i k h e b d e n e i g i n g o m m e z e l f o m l a a g te halen. Ik heb een negatief zelfbeeld, e n i k b e n eigenlijk a l d o o r o p z o e k naar erkenning. N u b e n i k zo ver dat i k k a n zeggen, i k leid m e eigen l e v e n e n bekijken jullie het maar'. E r z i j n m e e r w e g l o o p s t e r s d i e n a enige tijd zelf het initiatief n e m e n o m h u n o u d e r s o p te z o e k e n . N a d i a heeft a l t i j d g e z e g d d a t z i j p a s b i j h a a r o u d e r s l a n g s w i l d e a l s z e z i c h s t e r k g e n o e g v o e l d e ; z e heeft w e l a l t i j d t e l e f o n i s c h contact g e h o u d e n m e t thuis. E e n jaar n a h a a r w e g l o p e n s p r e e k i k h a a r o p n i e u w . Z e heeft h a a r h b o - d i p l o m a g e h a a l d e n z e heeft e e n g o e d e b a a n gevonden. Nadia: ' I k v i n d h e t w e l m o e i l i j k o m m e t m i j n n i e u w v e r w o r v e n v r i j h e i d o m te g a a n . I k h o e f t e g e n n i e m a n d te z e g g e n w a a r i k h e e n g a . [...] D e h u l p v e r l e n e r s v i n d e n d a t i k a l l e e n k a n w o n e n , m a a r i k b e n er b a n g v o o r . I k v o l g sinds kort een assertiviteitscursus. Ik heb n o g nooit d i n g e n alleen o n d e r n o m e n , altijd w a s m i j n v a d e r er bij. I k d u r f niet g o e d a l l e e n e e n b u s i n te s t a p p e n o f te w i n k e l e n . ' U i t e i n d e l i j k is ze toch z e l f s t a n d i g gaan w o n e n i n een andere plaats d a n w a a r ze oorspronkelijk vandaan komt.

3 3

N a het enerverende jaar w a a r i n zij w e g

l i e p heeft z e h e e l b e w u s t h a a r b e z o e k e n a a n h a a r o u d e r l i j k h u i s v o o r b e r e i d . D e eerste k e e r is ze m e t e e n m a a t s c h a p p e l i j k w e r k s t e r bij h a a r

moeder

langsgegaan, terwijl ze w i s t dat haar v a d e r i n M a r o k k o w a s . D a a r n a is ze een paar keer met een v r i e n d i n thuis geweest en sinds k o r t gaat ze alleen. Nadia: ' D e reactie v a n m i j n o u d e r s is z o positief. Ik b e n z o trots o p z e dat ze o n d a n k s h u n c u l t u u r e n d e n k b e e l d e n er t o c h v o o r g e k o z e n h e b b e n o m m i j te a c c e p t e r e n e n te v e r t r o u w e n . T o e n m i j n v a d e r m i j w e e r v o o r h e t


eerst z a g , z e i hij: " N u k a n i k d o o d gaan." D a t k l i n k t h e e l m o o i , m a a r het d e e d m e niets. Ik w e r d niet e m o t i o n e e l e n daar w a s i k h e e l blij o m . M i j n v a d e r k a n altijd h e e l g o e d s l i j m e n e n d a n smelt i k z o . E n dat w i l i k niet. M i j n o u d e r s g e d r a g e n z i c h n o g net z o als v o o r m i j n w e g l o p e n . M i j n v a d e r k o m t meteen m e t zijn paperassen a a n e n m i j n m o e d e r v r a a g t of i k m e e g a naar een o u d e r a v o n d v a n m i j n zusje. T o c h k a n i k niet v e r g e ten w a t ze m e aangedaan hebben, hoe ze m e vernederd hebben. Z e heb b e n m e n o g nooit gesteund met allerlei d i n g e n , i k m o e t altijd h e n h e l p e n . W i e g a a t m i j n o u e i n d e l i j k eens h e l p e n ? ' N a het eerste b e z o e k v e r w a c h t e n haar o u d e r s dat ze v o o r t a a n e l k w e e k e n d zal k o m e n , m a a r dat w e i g e r t N a d i a heel beslist. V o l g e n s N a d i a z i e n haar o u d e r s haar n o g steeds als de dochter die h u n h u l p b i e d t i n plaats v a n dat haar o u d e r s haar eens d e h e l p e n d e h a n d toesteken. T o e n zij een e i g e n w o o n r u i m t e k o n k r i j g e n e n n o g g e e n w e r k h a d , heeft z e g r o t e f i n a n c i ë l e p r o blemen gehad. Hulpverleners hebben voor haar fondsen aangeschreven met het v e r z o e k o m enige financiële ondersteuning. O o k h a d de m o e d e r v a n een Nederlandse v r i e n d i n haar verschillende huishoudelijke spullen cadeau gegeven. H a a r o u d e r s i n f o r m e e r d e n echter niet naar haar w o o n s i t u a t i e of haar w e r k , stelde N a d i a e n i g s z i n s teleurgesteld vast. T o c h h e b b e n

haar

o u d e r s iets v a n h a a r w e g l o p e n geleerd, a l d u s N a d i a . I n t e g e n s t e l l i n g tot w a t zij v r e e s d e , h e b b e n h a a r j o n g e r e z u s j e s n i e t m i n d e r m a a r j u i s t m e e r v r i j h e i d g e k r e g e n , z e l f s m e e r d a n N a d i a o o i t heeft g e h a d . T o t n u toe h e b i k het perspectief v a n d e w e g l o o p s t e r s als u i t g a n g s p u n t g e n o m e n e n h u n p o g i n g e n beschreven o m w e e r contact m e t h u n ouders o p te n e m e n . I n b o v e n g e n o e m d e v e r h a l e n n e m e n d e d o c h t e r s h e t i n i t i a t i e f tot contact e n lijkt het w e l of h u n o u d e r s of andere f a m i l i e l e d e n n a de zoekacties e n d e m i s l u k t e g e s p r e k k e n het v e r d e r o p g e v e n . D i t geldt niet v o o r Sanna. H a a r v e r h a a l staat i n h e t t e k e n v a n d e d r u k d i e h a a r o u d e r s o p h a a r b l i j v e n u i t o e f e n e n o m h a a r er t o e te b e w e g e n n a a r h u i s t e r u g te k e r e n . S a n n a heeft v e r s c h i l l e n d e b e z o e k e n t h u i s a f g e l e g d , m a a r z i j heeft g r o t e m o e i t e z i c h te s c h i k k e n i n de regels v a n haar ouderlijk h u i s . Z e durft dit a a n v a n k e l i j k niet t e g e n h a a r o u d e r s te z e g g e n : ' D a a r w o r d i k z o z i e k v a n , ze w i l l e n g e w o o n dat i k g a t r o u w e n , dat is h e t e n i g e p r o b l e e m . [...] N o u , i k h e b m e t m i j n o u d e r s g e p r a a t . M i j n m o e d e r z e i : " K o m t e r u g . " E n z e b e g o n te h u i l e n . Z e z e i : " K o m n o u h i e r w o n e n . I k h e b m e t je v a d e r g e p r a a t , hij i s h e e l e r g v e r a n d e r d . I k b e n o o k v e r a n d e r d . I k z a l je n i e t m e e r s l a a n , w e k u n n e n e e n n i e u w l e v e n b e g i n n e n . " T o c h k o n i k m e r k e n dat ze g e w o o n achterbaks d e d e n , g e w o o n g e s l i j m . I k z e i t o e n d a t i k er g o e d o v e r n a z o u d e n k e n . E n t e g e n m i j n v a d e r : " I k w i l w e l a f e n toe o p b e z o e k k o m e n o m te k i j k e n o f h e t w e l


v e r a n d e r d is of niet." D a n w i l i k pas k i j k e n of i k t e r u g g a , m a a r eerst m o e t i k h e t z e l f z i e n . Z e z e i d e n : " N e e , w e s n a p p e n w e l w a t je w i l t . Je w i l t n e t a l s N e d e r l a n d e r s d o e n , m a a r d a t k a n n i e t . O f je k o m t t e r u g o f je blijft w e g , é é n v a n d e t w e e . " T o e n d a c h t i k : o k a y , l a a t m a a r z i t t e n , i k g a niet terug/ Na

een bezoek v a n hulpverleners aan haar ouders en na verschillende

t e l e f o o n g e s p r e k k e n k o m t h a a r m o e d e r n a v e r l o o p v a n tijd S a n n a o p z o e k e n . Sanna: 'Ik w i l d e niet dat m i j n v a d e r m e e k w a m , i k w i l d e h e m niet z i e n . T o e n is z e h i e r g e k o m e n , e n h u i l e n w e e t je w e l , h e t i s t o c h je m o e d e r , h è . Z e b e g o n over trouwen. M i j n moeder h a d gehoord dat i k een v r i e n d h a d e n z e i : " W a a r o m g a je n i e t m e t h e m t r o u w e n ? " I k z e i d a t i k e r o v e r z o u n a d e n k e n . Z e z e i : " P r a a t er m e t h e m o v e r e n v r a a g o f h i j o p b e z o e k w i l k o m e n . " Ik dacht: w a a r o m niet. L a a t i k n a a r h u i s t e r u g g a a n , t h u i s w o n e n e n d a n meteen t r o u w e n e n meteen het h u i s uit. G e w o o n de p r o b l e m e n i n é é n k e e r o p l o s s e n . T o e n h e b i k m e t m i j n v r i e n d g e p r a a t , m a a r hij wou

n i e t . T o e n b e g o n h e t v o o r m i j w a t m o e i l i j k e r te w o r d e n . I k h e b

twee w e e k e i n d e n thuis gelogeerd en het g i n g erg goed. M i j n v a d e r z e i o v e r m i j n v r i e n d : " H i j z i t je v o o r d e g e k te h o u d e n , h i j z i t v a n je te p r o fiteren." Tijdens het derde w e e k e n d hebben w e weer gepraat, en toen z e i i k : " J a hij k o m t v o l g e n d e w e e k , h e t i s a f g e s p r o k e n . " M i j n v a d e r : "Ja? j a ? " Ik: " J a , hij k o m t v o l g e n d e w e e k . " M a a r d a t w a s n i e t z o . T o e n z e i i k tegen m i j n vader: " H i j schaamt z i c h o m d a t zijn ouders het niet weten, e n hij z o n d e r t o e s t e m m i n g v a n zijn o u d e r s bij m i j n o u d e r s o p b e z o e k k o m t . " M a a r mijn v a d e r zei: " D e z e jongen luistert w e l naar zijn ouders, m a a r jij l u i s t e r t n i e t . " D a a r h a d hij w e l g e l i j k i n . I k v o e l d e m e n i e t z o o p m i j n g e m a k t h u i s . M i j n o u d e r s z e i d e n e l k e k e e r : " B e n je w e l v a n p l a n o m t e r u g te k o m e n ? " E n i k z e i : " j a j a . " ' H a a r ouders verkeerden i n de veronderstelling dat h u n dochter n a

de

zomervakantie terug naar huis z o u k o m e n en verder z o u gaan met haar school. T o e n haar vader haar hierover opbelde, reageerde ze koel. Z e moest toen haar v a d e r duidelijk m a k e n dat ze v a n gedachten w a s v e r a n d e r d en n i e t t h u i s w i l d e k o m e n . H a a r v a d e r r e a g e e r d e ' e e n beetje b o o s ' , m a a r S a n n a w i l d e er v e r d e r alleen m a a r m e t h a a r m o e d e r o v e r praten: ' M i j n m o e d e r dacht dat i e m a n d mij h a d opgestookt. Ik z e i : nee, d i e beslissing heb i k zelf g e n o m e n . Ik b e n n o u a l bijna een jaar v a n h u i s w e g en i k v o e l g e w o o n dat i k niet meer thuis k a n w o n e n . Ik pas daar g e w o o n n i e t m e e r , m e t a l l e s . I k z e i : " I k w i l h e t je b e s t w e l u i t l e g g e n m a a r je begrijpt het t o c h niet, het k a n niet." T o e n zegt ze: " W a t k a n niet, v r i j h e i d 172 - Marokkaanse meisjes

o f z o , w i l je 's a v o n d s o p s t r a a t l o p e n ? " I k z e i : " D a t n i e t . " I k b e n n u d r i e keer o p b e z o e k gegaan e n i k heb het g e z i e n e n g e v o e l d . Ik h o o r daar g e w o o n n i e t b i j , n e t o f h e t h u i s te k l e i n v o o r m e i s , n e t o f i k te w e i n i g r u i m t e h a d . Je m o e t je o o k e e n beetje a a n d e r e g e l s h o u d e n , je m o e t je a a n p a s s e n , e n d a t w a s v o o r m i j m o e i l i j k . Z e z e i : " D e n k er m a a r g o e d o v e r n a e n d a n h o o r i k n o g v a n je." N a e e n m a a n d heeft m i j n v a d e r g e b e l d . H i j z e i : " W e h e b b e n je v o o r s c h o o l i n l a t e n s c h r i j v e n , je h e b t e e n a f s p r a a k . " I k b e n er n i e t h e e n g e g a a n , o m d a t i k d a c h t , a f g e l o p e n i s afge l o p e n . D u s i k n a a r h u i s toe e n er w a s e c h t e e n g e s p a n n e n sfeer. I k w a s o o k b a n g , i k v o e l d e g e w o o n angst v a n b i n n e n / H a a r m o e d e r negeert haar e n haar v a d e r zegt: "Je h e b t o n s v o o r d e g e k g e h o u d e n . Je b e n t n i e t n a a r d i e

afspraak

g e w e e s t , w a t i s d a t n o u w e e r , i e m a n d heeft m e t je g e p r a a t e n d a t ' b e z o e k v a n je v r i e n d h e b je o o k s t e e d s m a a r u i t g e s t e l d , d i e i s o o k n i e t o p k o m e n d a g e n . Je w o r d t n e t a l s d i e a n d e r e m e i d e n e e n h o e r , je z e t o n s v o o r s c h u t . " H i j b e g o n m e te s l a a n e n a l s m i j n v a d e r s l a a t d a n d o e t h e t e c h t p i j n . E i n d e l i j k h i e l d h i j o p . T o e n z e i m i j n v a d e r : " I k w i l é é n d i n g v a n je h o r e n , k o m je t h u i s o f k o m je n i e t t h u i s ? " I k z e i : " N e e v a d e r i k k o m n i e t t h u i s . " E n hij gaf m e e e n s c h o p , toen b e n i k m e t e e n w e g g e g a a n . Ik h a d nooit verwacht dat i k m i d d e n i n mijn vaders gezicht z o u zeggen: i k k o m definitief niet t h u i s / T o c h betekent d i t laatste b e z o e k niet dat het contact v o o r g o e d v e r b r o k e n is tussen o u d e r s en dochter. N a anderhalve m a a n d belt haar v a d e r haar o p en p r o b e e r t h i j h a a r w e e r o v e r te h a l e n h u i s w a a r t s te k e r e n . N a v e r l o o p v a n t i j d n e e m t o o k h a a r m o e d e r w e e r c o n t a c t o p e n k o m t z i j bij S a n n a l a n g s . A l s z e een zelfstandige w o o n r u i m t e krijgt, k o m t zelfs haar v a d e r haar o p z o e k e n . V o l g e n s S a n n a h e b b e n h a a r o u d e r s v o o r h u n k e n n i s s e n g e h e i m w e t e n te h o u d e n d a t ze is w e g g e l o p e n ; ze z e g g e n d a t z e i n M a r o k k o studeert. D e v r a a g is of dat n o g g e l o o f w a a r d i g is als S a n n a a l z o l a n g v a n h u i s is e n als o n d e r t u s s e n haar jongere zuster o o k a l t w e e m a a l is w e g g e l o p e n . Z o l a n g S a n n a echter h a a r m a a g d e n v l i e s intact h o u d t , k a n zij het s p e l m e t o u d e r s m e e s p e l e n en eventueel v o l g e n s de regels i n het h u w e l i j k

haar

treden.

H o e w e l z e een h u w e l i j k v o o r l o p i g afwijst, s l u i t zij het niet uit. G e h e e l tegen d e f o r m e l e g a n g v a n z a k e n l i j k e n h a a r o u d e r s b e r e i d een t o e k o m s t i g e echt g e n o o t te a c c e p t e r e n d i e S a n n a z e l f v o o r s t e l t .

Turkse meisjes N e g e n T u r k s e w e g l o o p s t e r s w o n e n ten tijde v a n het o n d e r z o e k zelfstan d i g e n vijf v e r b l i j v e n er i n e e n leefgroep v a n een meisjestehuis. Vijf meisjes Turkse meisjes - 173

h e b b e n g e e n contact m e t h u n ouders. H e t meisje dat met haar v r i e n d is g a a n s a m e n w o n e n e n tevens haar maagdenvlies intact w i l h o u d e n , durft haar o u d e r s v o o r l o p i g n i e t o n d e r o g e n te k o m e n . H e t T u r k s e m e i s j e K e z b a n heeft h a a r o u d e r s n a de p o g i n g tot o n t v o e r i n g een jaar niet m e e r g e s p r o k e n . Z i j z i j n i n d i e p e r i o d e o o k u i t d e o u d e r l i j k e m a c h t o n t z e t . O n d e r t u s s e n heeft K e z b a n de m i d d e l b a r e s c h o o l g e v o l g d , w a t altijd al haar w e n s w a s . V i a de K i n d e r b e s c h e r m i n g o n t v a n g t K e z b a n een brief v a n haar oudste zuster w a a r i n d e z e h a a r v r a a g t ' a l s j e b l i e f t ' c o n t a c t o p te n e m e n . K e z b a n heeft t o e n m e t de haar toegewezen voogdes haar ouders opgezocht. ' D a t g i n g een hele tijd g o e d . E r w e r d h e l e m a a l niet o v e r gepraat, er w a s niks gebeurd. M i j n moeder deed g e w o o n flink zielig, z o van: "Ik ben ziek, i k h e b h o o f d p i j n en b u i k p i j n , n u m o e t i k al het h u i s h o u d e l i j k e w e r k d o o r a n d e r e n l a t e n d o e n e n s c h a a m je je n i e t . [...] D o o r j u l l i e h e b i k n u o o k e e n h a r t k w a a l g e k r e g e n . " I k v o n d d a t z o z i e l i g . W e e t je, z e g a a t e c h t o p je g e v o e l i n s p e l e n . [...] H e t i n t e r e s s e e r d e z e t o t a a l n i e t d a t w i j o p s c h o o l zaten e n dat het g o e d met ons g i n g . ' K e z b a n w a s iedere keer als ze w e g g i n g 'niet aanspreekbaar.' N i e t t e m i n v o n d ze het toch 'leuk' dat ze haar ouders weer zag. D a t w a s heel 'belang rijk' v o o r haar. ' Z e h e b b e n n o o i t m e e r iets o v e r d i e o n t v o e r i n g g e z e g d , d a a r p r a a t je g e w o o n n i e t o v e r . E n a l s je h e t ter s p r a k e b r e n g t , d a n i s h e t v a n : j a . E r k o m t n o o i t een concreet a n t w o o r d uit. W i j hebben nooit gepraat, nooit. N i e t eens o v e r de n o r m a a l s t e d i n g e n , er w e r d g e w o o n n i e t gepraat. W e l m e t m i j n zusjes o n d e r elkaar, m a a r m e t o u d e r s nooit. H e t w a s g e w o o n z o e n n i e t a n d e r s . E n a l s je v r o e g : w a t i s d a t , w a a r o m i s d a t z o ? J a , d a t w a s g e w o o n z o . W a a r o m d r i n k e n meisjes geen koffie? D a a r o m niet. H o e d a n o o k , w a t z e o o k h e b b e n g e d a a n , h e t b l i j v e n je o u d e r s , w e e t je. N o u dat g i n g t o e n een hele tijd d o o r . E n n a een paar keer z i j n w e a l l e e n o p w e e k e n d geweest e n toen zijn w e er achter g e k o m e n dat ze m e t zwarte magie bezig waren.' H a a r m o e d e r trekt een p a a r h a r e n u i t K e s b a n s h o o f d als zij h a a r haar een k e e r k a m t . A l s K e s b a n s z u s t e r o p b e z o e k k o m t , staat h a a r m o e d e r s t i e k e m m e t h a a r te p r a t e n e n z i e t z e d a t h a a r m o e d e r iets i n h a a r h a n d s t o p t . V a n a f d a t m o m e n t d e n k t K e z b a n ' z e z i j n m e t iets b e z i g , z e d o e n z o r a a r . ' A l s z i j s t i e k e m i n d e p a p i e r e n v a n h a a r o u d e r s g a a t z o e k e n , v i n d t z e e e n briefje v a n een islamitische voorganger v a n de moskee. K e z b a n : ' H e t w a s e e n e n v e l o p e n i n d e b i n n e n k a n t v a n d e e n v e l o p s t o n d iets i n h e t A r a b i s c h e n d a a r i n z a t e e n briefje, o o k A r a b i s c h , e n e r o n d e r s t o n d


i n het T u r k s : d i t m o e t e n w e a a n een h o n d met t a n d e n laten eten, dat s t o n d er. I k w a s h a r t s t i k k e b a n g . I k w i l d e d a t m i j n z u s j e h e t i n h a a r b r o e k z o u b e w a r e n . Z e v o n d h e t e n g , m a a r z e heeft h e t t o c h g e d a a n . T o e n k w a m m i j n m o e d e r b o v e n , het leek net of ze v o e l d e dat i k het h a d g e v o n d e n , h e e l r a a r w a s d a t . Z e k w a m n a a r m e toe e n h e t e e r s t e w a t z e d e e d w a s i n mijn z a k k e n graaien. Z e z e i geen w o o r d , echt geen w o o r d , z e heeft a l l e e n m a a r i n m i j n z a k k e n g e g r a a i d . I k w i s t o o k n i e t w a t i k m o e s t z e g g e n . T o e n z e i z e : " O h , h e b je h i e r g e s t o f z u i g d ? " - o m o p e e n h e e l a n d e r o n d e r w e r p o v e r te g a a n . D i e s p a n n i n g d i e e r o p d a t m o m e n t w a s k a n i k g e w o o n niet beschrijven, het w a s d o o d e n g . Z e h a d ons net z o g o e d d a a r o o k af k u n n e n m a k e n o f z o , o m d a t w e e r a c h t e r k w a m e n

[...] I k d e n k d a t d a t d e l a a t s t e fase v a n h e t h e l e r i t u e e l w a s . I k h e b h e t a a n e e n m e v r o u w l a t e n l e z e n e n h e t b l e e k d u s e c h t e z w a r t e m a g i e te z i j n . Z e h o o p t e m i j h i e r d o o r w e e r t h u i s te k r i j g e n . I k g e l o o f e r b e s t w e l i n . S i n d s d i e n heb i k geen contact meer met ze. Ik b e n elke keer z o teleurg e s t e l d d o o r h e n , i e d e r e k e e r z i j n z e m e t iets a n d e r s b e z i g . I k b e n b a n g , w i e w e e t g a a n z e m e d e v o l g e n d e keer v e r m o o r d e n . Z e h e b b e n er niets v a n g e l e e r d . E r i s o o k n i e m a n d d i e h e n h e l p t bij h e t v e r w e r k e n v a n m i j n w e g l o p e n . A l s je z e w i l t s t e u n e n d a n m o e t je z e u i t d e

gemeenschap

h a l e n . D i e g e m e e n s c h a p is z o belangrijk v o o r ze, die bepaalt g e w o o n h u n l e v e n . E l k e k e e r v r a g e n z e a a n m i j n o u d e r s , h e b je a l iets v a n je dochter gehoord? D a t speelt mee, d a n g a a n ze d e n k i k z u l k e d i n g e n opzetten. E e n andere v e r k l a r i n g heb i k er niet v o o r / U i t dit v e r h a a l blijkt hoe ouders en dochter een verschillende betekenis h e c h t e n a a n d i e b e z o e k e n . K e z b a n i s o n d a n k s a l l e s b l i j h a a r o u d e r s w e e r te z i e n , terwijl zij tevens haar n i e u w e bestaan v o o r t k a n zetten. Z i j z o u g r a a g m e t h a a r o u d e r s w i l l e n p r a t e n o v e r w a t er g e b e u r d is e n o v e r d e s c h o o l d i e zij v o l g t . M a a r h a a r a n a l f a b e t e m o e d e r v e r m i j d t e e n g e s p r e k , b o v e n d i e n erkent zij een o p l e i d i n g niet als een belangrijke w a a r d e v o o r een T u r k s (dorps)meisje. In haar o p t i e k zijn de p r o b l e m e n pas opgelost als haar d o c h ter w e e r t h u i s w o o n t ; h i e r m e e k a n z e d e g e r u c h t e n i n d e e i g e n g e m e e n s c h a p e e n h a l t t o e r o e p e n , n i e t d o o r d e s c h o o l p r e s t a t i e s v a n h a a r d o c h t e r te r o e m e n . H a a r o u d e r s e n m e t n a m e haar m o e d e r zetten net als een jaar g e l e d e n a l l e m i d d e l e n i n o m K e z b a n w e e r t h u i s te k r i j g e n . H a a r m o e d e r p r o b e e r t K e z b a n te b e ï n v l o e d e n . A l s z i j h i e r v o o r n i e t g e v o e l i g i s , d o e t h a a r m o e d e r een beroep o p zwarte magie. W a n n e e r K e z b a n h i e r a c h t e r k o m t , is d a t v o o r h a a r het b e w i j s dat ze haar o u d e r s n o g steeds niet k a n v e r t r o u w e n . V o o r haar is d u i d e l i j k dat haar o u d e r s n i e t s g e l e e r d h e b b e n v a n h a a r w e g l o p e n e n n i e t g e n e i g d z i j n tot


enige i n s c h i k k i n g . D e wijze w a a r o p haar ouders haar twaalfjarige zusje d w i n g e n e e n h o o f d d o e k te d r a g e n , z i e t z i j o o k a l s e e n b e v e s t i g i n g h i e r v a n . A l s i k h a a r spreek, is zij a l d r i e jaar v a n h u i s . N a d i e laatste e r v a r i n g m e t z w a r t e m a g i e heeft z i j h a a r o u d e r s n i e t m e e r g e z i e n . E v e n a l s a n d e r e w e g l o o p s t e r s b e h o u d t z i j d e a n g s t o m h a a r o u d e r s bij t o e v a l t e g e n te k o m e n . D a t is o o k één v a n de r e d e n e n dat ze het contact m e t l a n d g e n o t e n z o v e e l m o g e l i j k v e r m i j d t . E r z o u i e m a n d bij k u n n e n z i j n d i e h a a r o u d e r s k e n t . Z e i s b a n g dat ze d a n 'weer een of andere ontvoeringspoging ondernemen.' K e z b a n g a a t e c h t e r n i e t z o v e r d a t z e h a a r n a a m v e r a n d e r t : ' d a t v i n d i k e e n beetje verloochenen.' E e n a n d e r meisje dat z i c h tegenover haar m o e d e r heel s c h u l d i g voelt, is L e y l a . H a a r v a d e r w a s fel gekant tegen haar v r i e n d s c h a p met een jongen, terwijl haar m o e d e r dat veel m i n d e r was. L e y l a m a a k t z i c h d r u k over de s c h a n d e d i e z i j h a a r o u d e r s heeft a a n g e d a a n : ' D a t v i n d i k h e e l e r g v o o r z e e n w a t m i j n m o e d e r m e e g e m a a k t heeft, z o v e r d r i e t i g . Z e is z o alleen. M e t m i j n m o e d e r heb i k altijd g o e d contact g e h a d . I k k a n h e t m e z e l f n i e t v e r g e v e n d a t i k h a a r te s c h a n d e

heb

g e m a a k t . Ik d e n k h e l e m a a l niet a a n m i j n v a d e r , w a n t i k haat h e m , m a a r w e l aan m i j n m o e d e r . In het b e g i n w a s m i j n m o e d e r o o k tegen

het

h u w e l i j k , m a a r n u niet meer. M a a r toen i k thuis w a s , w a s zij net z o als m i j n v a d e r . M i j n v a d e r heeft n u w e l j a g e z e g d , m a a r h i j w i l n i e t m e t m i j p r a t e n e n er n i e t s m e e te m a k e n h e b b e n . I k b e n m i j n v a d e r e i g e n l i j k n u kwijt. W a n t als m i j n v r i e n d t e r u g k o m t w i l i k met h e m g a a n t r o u w e n , dat is de bedoeling.' L e y l a is haar m o e d e r altijd blijven ontmoeten, v a a k b u i t e n m e d e w e t e n v a n haar v a d e r o m . H o e w e l L e y l a v o l g e n s de T u r k s e regels i n het h u w e l i j k w i l t r e d e n , l o o p t z i j h i e r d o o r h e t r i s i c o h e t c o n t a c t m e t h a a r v a d e r te v e r l i e z e n . Zij zegt dat zij h e m haat, m a a r d e z e p r o b l e m a t i s c h e relatie b e l e m m e r t h a a r w e l i n h e t c o n t a c t m e t h a a r m o e d e r . H a a r v a d e r u i t z i j n o n g e n o e g e n d o o r te w e i g e r e n m e t h a a r te s p r e k e n . M a a r h i j l i j d t i n feite g e z i c h t s v e r l i e s , o m d a t zijn dochter h e m niet gehoorzaamt. O o k E s r a is altijd haar m o e d e r blijven zien, evenals haar zuster e n de w e g g e l o p e n b r o e r m e t w i e ze haar h u i s deelt. A l s i k E s r a een jaar later s p r e e k e n h o o r o v e r h a a r vaste v e r k e r i n g , blijkt dat ze tevens h a a r v a d e r ge r e g e l d ziet. H i j praat echter niet met haar. Z i j is v e r d e r s a m e n m e t haar o u d e r s o p v a k a n t i e naar T u r k i j e geweest. E s r a vertelt o o k r e g e l m a t i g h u w e l i j k s - e n v e r l o v i n g s f e e s t e n m e t h a a r v r i e n d te b e z o e k e n , w a a r b i j h a a r o u d e r s o o k a a n w e z i g zijn. Z e toont mij enthousiast enkele foto's w a a r zij m e t haar m o e d e r o p staat. H e t l i j k t er o p d a t h a a r o u d e r s , a l s w e a f g a a n o p E s r a ' s


w o o r d e n , h u n dochter e n haar v r i e n d accepteren. D a t geldt echter niet v o o r h a a r l a n d g e n o t e n d i e bij h a a r i n de b u u r t w o n e n . E s r a : ' Z e begrijpen niet dat i k contact heb met m i j n familie, m i j n ouders e n dat i k b i j m i j n z u s t e r k o m . [...] I k g a n i e t z o v e e l m e t z e o m . T u r k e n w i l l e n a l t i j d m e t e e n a l l e s v a n je w e t e n . A l s w e g a a n t r o u w e n z a l d e r o d d e l ophouden.' M a a r d a a r heeft z e z o a l s w e i n d e v o r i g e p a r a g r a a f h e b b e n g e l e z e n n i e t v e e l haast mee. Esra neemt ten aanzien v a n t r o u w e n en v e r k e r i n g een uitzonder lijke positie i n v e r g e l e k e n m e t haar T u r k s e landgenoten, m a a r deze h o u d i n g strekt z i c h niet u i t tot h a a r a m b i t i e s o p d e a r b e i d s m a r k t . T o e n zij n o g t h u i s w o o n d e bezocht ze v a n w e g e haar p r o b l e m e n heel onregelmatig haar school. E e n m a a l v a n h u i s i s h e t h e l e m a a l m o e i l i j k o m e e n o p l e i d i n g a f te m a k e n . Z e heeft g e e n d i p l o m a g e h a a l d e n d a t v e r g r o o t h a a r k a n s e n o p w e r k n i e t e r g . Esra: ' D e s c h o o l is a l l e m a a l n i k s g e w o r d e n e n dat is o o k een geldkwestie. H e t w a s h e e l d u u r . E n o p dat m o m e n t moest i k net m i j n h u i s i n r i c h t e n e n m e t a l l e e n b i j s t a n d k o m je n i e t v e r . ' M e e r m e i s j e s h e b b e n h i e r m o e i t e m e e g e h a d , m a a r het is s o m m i g e n , z o a l s K e z b a n e n N u r , t o c h g e l u k t o m h u n e i n d e x a m e n te h a l e n . N u r i s k o r t n a h a a r o p v a n g p e r i o d e a l l e e n o p k a m e r s g a a n w o n e n . Z i j heeft e e n l a n g e , e e n z a m e s t r i j d m o e t e n v o e r e n o m h a a r o u d e r s te b e w i j z e n d a t z e iets v a n h a a r l e v e n w i l m a k e n . N u r : 'Ik k w a m toen o p een k l e i n kamertje e n h a d h e l e m a a l geen zelfdis c i p l i n e o m n a a r s c h o o l te g a a n , g e w o o n o p s t a a n e n n a a r s c h o o l g a a n . [...] e n e c h t a l d i e l e s s e n u i t te z i t t e n e n d a n w e e r n a a r h u i s . B o v e n d i e n v o e l de i k m e ook heel anders d a n die leerlingen op die school. Iedereen w o o n d e thuis en k w a m met z ' n boterhamzakje dat v o o r h e n w e r d gemaakt

e n i e d e r e e n k o m t l e k k e r t h u i s , gaat l e k k e r thee d r i n k e n .

N i e m a n d zat met die toestanden zoals ik, zoals sociale dienst en dat s o o r t d i n g e n . I k h a d o o k g e e n fiets, i k h a d n i e t s o p m i j n k a m e r , i k h a d h e l e m a a l niets. M i j n v o o r n a a m s t e p r o b l e e m was: hoe overleef i k , e n niet v a n : i k m o e t E n g e l s l e r e n o f z o . I k w a s e c h t i n m ' n u p p i e . [...] T o e n h e b i k d u s e e n j a a r , tot e n m e t d e z o m e r v a k a n t i e , o p m i j n k a m e r t j e g e z e t e n e n a l l e e n m a a r d e n k e n , d e n k e n , heel v e e l h u i l e n e n d e n k e n v a n : w a t is er a l l e m a a l g e b e u r d i n d e a f g e l o p e n j a r e n e n w a t m o e t i k n u d o e n , w a t w i l i k n u doen? Ik w i l d e g e w o o n alles recht zetten, v a n : i k w i l niet v a n h u i s w e g b l i j v e n , dat is niet m i j n b e d o e l i n g . D u s i k dacht: w a t m o e t i k doen, wanneer moet i k wat doen, w i e moet ik benaderen? D u s er echt n a a r toe l e v e n , naar het m o m e n t dat i k z o v e r b e n dat i k n a a r m i j n o u d e r s toe k a n g a a n of w i l g a a n e n v o o r b e r e i d z i j n o p de re actie v a n m i j n o u d e r s . D a t is o o k h e e l belangrijk v o o r m i j . Z o v a n : i k

Turkse meisjes - 1 7 7

m o e t g e w o o n z o sterk zijn dat i k m e niet laat l e i d e n d o o r allerlei o p m e r k i n g e n v a n h u n k a n t , v o o r a l d u i d e l i j k m a k e n d a t i k n i e t z i t te f e e s t e n o f w a t d a n ook, en niet z o m a a r een heleboel vriendjes heb en dat ze g e w o o n z i e n dat i k iets v a n m i j n l e v e n w i l m a k e n e n dat i k w i l s t u d e r e n en dat dat g e w o o n m i j n v o o r n a a m s t e d o e l is dat i k g a studeren. T o e n b e n i k eerst n a a r m i j n m o e d e r geweest o p h a a r w e r k . Z i j b e g r e e p d o n ders g o e d w a a r o m i k w e g b e n gegaan, m a a r ze w i l d e het g e w o o n niet w e t e n w a n t zij zat n o g steeds met d i e p r o b l e m e n thuis, ze h a d zelf toen o o k p r o b l e m e n m e t m i j n v a d e r . [...] Z i j p r o b e e r d e a l l e r l e i a n d e r e r e d e n e n te v e r z i n n e n w a a r o m i k v a n h u i s w a s w e g g e g a a n z o a l s : " N e e , je b e n t w e g g e l o p e n o m d a t je e e n v r i e n d j e h e b t , t h a t ' s a l l , e n m e e r w i l i k n i e t w e t e n . " D u s i k g a w e e r b r a i n s t o r m e n v a n : h o e k r i j g i k d a t i d e e bij h a a r w e g ? D a n b e n je m e t e e n w e e r e e n m a a n d z o e t m e t d e n k e n , d e n ken,

denken. T o e n b e n i k e e n k e e r b i j m i j n o u d e r s g e w e e s t t h u i s , d a a r k r e e g je

o o k w e e r e e n b e p a a l d e r e a c t i e v a n : n o u b e n je w e g g e g a a n e n b l a b l a b l a . D a n g a je w e e r n a a r h u i s d e n k e n , d e n k e n , d e n k e n . I k b e n n u w e l z o v e r g e k o m e n dat i k een heel g o e d contact heb met mijn moeder, w a t v o o r heen g e w o o n onmogelijk w a s door mijn vader. T o e n leerde i k eigenlijk pas mijn moeder kennen. Zij was v o o r mij g e w o o n een v r o u w die ging w e r k e n en thuis k w a m e n die kookte en die maakte schoon en g i n g sla pen.

V e r d e r k o n i k geen contact krijgen o m d a t mijn v a d e r o v e r a l met

z i j n g r o t e o r e n b i j s t o n d . [...] Z i j b e s c h o u w t m i j a l s e e n v r i e n d i n , a l s e e n v o l w a s s e n e d i e h a a r e i g e n l e v e n heeft e n d i e h e t h e l e m a a l n i e t n o d i g heeft d a t z i j m o e t z e g g e n w a t i k m o e t d o e n . D a t v i n d t z e o n z i n . D u s w i j v e r t e l l e n e l k a a r w a t w e h e b b e n m e e g e m a a k t z o n d e r e l k a a r te v e r o o r delen of z o / E é n v a n d e o n d e r w e r p e n d i e z i j o o k m e t h a a r m o e d e r heeft b e s p r o k e n i s h e t feit d a t z i j a l e e n a a n t a l j a r e n e e n N e d e r l a n d s e v r i e n d heeft. N u r : ' M i j n m o e d e r s c h r e e u w d e altijd: i k w i l niet dat m i j n dochters m e t een N e d e r l a n d e r t r o u w e n of met een gescheiden m a n . E n toen g i n g i k weer b r a i n s t o r m e n v a n : i k heb een N e d e r l a n d s vriendje en i k w i l dat ze dat weet. Ik w i l het niet v o o r haar v e r b e r g e n , i k w i l dat z e h e m accepteert. Ik w i l g e e n g e d o n d e r , i k w i l niet i n e e n hokje gestopt w o r d e n v a n : kijk eens, d a a r l o o p t e e n T u r k s meisje m e t e e n N e d e r l a n d s e j o n g e n e n dat p a s t g e w o o n niet bij e e n T u r k s e e n z o . E n i k d e n k e n , d e n k e n , d e n k e n : hoe moet i k dit allemaal aanpakken? E n toen heb i k het mijn m o e d e r g e w o o n o p een gegeven m o m e n t verteld en ze v o n d het helemaal niet e r g . Z e heeft h e m g e z i e n e n v o n d h e m h e e l l i e f e n z o e n z e h a d z o i e t s v a n : " I k v i n d j u l l i e w e l bij e l k a a r p a s s e n e n je v i n d t t o c h g e e n b e t e r e


m a n d a n h i j . " [...] D a t h e b i k d u s o o k v o o r e l k a a r g e k r e g e n e n d a t i s d a n z o ' n v e r a d e m i n g v a n : i k h e b g e w o o n n i e t s te v e r b e r g e n , i k h e b g e w o o n m i j n best g e d a a n / M e t h a a r m o e d e r heeft N u r u i t e i n d e l i j k e e n g o e d e r e l a t i e w e t e n o p te b o u w e n , z e z i e t N u r z e l f s a l s e e n v r i e n d i n . H o e w e l h a a r m o e d e r a l t i j d er o p tegen w a s dat haar dochters een relatie m e t een N e d e r l a n d e r a a n g i n g e n , heeft z e t o c h d e v r i e n d v a n N u r g e a c c e p t e e r d . D e v o o r n a a m s t e r e d e n o m v a n h u i s w e g te l o p e n , w a s N u r s s l e c h t e v e r s t a n d h o u d i n g m e t h a a r v a d e r . D e z e i s o o k n a d r i e j a a r n o g s t e e d s m o e i z a a m . Z e heeft h a a r v a d e r s i n d s d i e n s l e c h t s é é n k e e r g e z i e n . H a a r v a d e r b l e e k h a a r m e t e e n T u r k s e k e n n i s te z o e ken. H i j wist w a a r ze w o o n d e , ' W a n t daar maak ik g e w o o n geen geheim van.' T o e n ze haar vader opeens tegenkwam, schrok ze z i c h 'lens': ' D a n h e b je z o ' n m a n e e n h e l e t i j d n i e t g e z i e n e n d a n s t a a t h i j v o o r je n e u s e n d a n : o h , w a t n u ? E n d a n b e n je o o k n o g m e t je v r i e n d j e . H e t e e r s t e w a t i k d a c h t w a s : i k w i l h e m er g e w o o n b u i t e n l a t e n , d a a r m o e ten z e niet o v e r b e g i n n e n . E n m i j n v a d e r v a n : " W i e is dat?" E n toen b e g o n h i j m e t e e n z i j n v e r h a a l v a n : i k b e n z o z i e l i g . [...] I k v i n d n i e t d a t v r o u w e n alleen k u n n e n wonen, dus k o m maar weer terug naar huis en a l s je d a t n i e t d o e t d a n g a i k j u l l i e v e r m o o r d e n . W a a r h i j e e r s t m e e b e g o n w a s : " I k w a s je e e r s t e i g e n l i j k o p e e n a n d e r e p l a a t s a a n h e t z o e k e n . " E n d a a r m e e b e d o e l d e h i j bij d e h o e r e n , d a t w e e t i k g e w o o n z e k e r , e n d a n w o r d i k heel k w a a d , dus i k k o n ook geen n o r m a a l w o o r d meer tegen h e m z e g g e n , z o o n v e r w a c h t . D u s i k b e n echt met k n i k k e n d e knieën naar h u i s gefietst e n d a c h t v a n : w a t m o e t i k h i e r n o u m e e , s t r a k s d o e t h i j h e t echt. E n blaffende h o n d e n bijten niet, m a a r als n i e m a n d n a a r h e m l u i s t e r t d a n d e n k t hij o p e e n g e g e v e n m o m e n t v a n : i k z a l h e t m a a r d o e n . E n d a a r m e e h e b je d u s o o k w e e r : w i e b e g r i j p t d a t n o u a l s je d a t v e r t e l t ? ' Y a s e m i n is één v a n de w e i n i g e wegloopsters die met beide o u d e r s een rede l i j k e v e r s t a n d h o u d i n g heeft. D e g e s p r e k k e n m e t h a a r o u d e r s w a r e n a a n v a n k e l i j k o p n i e t s u i t g e l o p e n . Y a s e m i n : ' I n d i e t i j d z e t je je t o c h a l a f t e g e n je c u l t u u r , e n n i k s is g o e d e n alle b u i t e n l a n d s e d i n g e n z i j n slecht.' N a é é n tot a n d e r h a l f j a a r i s zij v o o r h e t eerst bij h a a r o u d e r s o p b e z o e k

geweest.

Y a s e m i n heeft n e t a l s N u r e e n N e d e r l a n d s e v r i e n d , m a a r i n t e g e n s t e l l i n g t o t N u r w o o n t zij o o k m e t h e m samen. H a a r o u d e r s h e b b e n h i e r e r g v e e l m o e i te m e e , m a a r d e s o n d a n k s z i e t z i j h a a r o u d e r s g e r e g e l d . Z i j k o m e n o o k o p b e z o e k bij Y a s e m i n . ' Z e v i n d e n h e m e e n n e t t e j o n g e n , z e v i n d e n h e m w e l a a r d i g , ' h o e w e l z e a l t i j d h e b b e n g e z e g d : ' N e d e r l a n d s e j o n g e n s g e b r u i k e n je a l s m a i t r e s s e e n d a n g e v e n z e je e e n s c h o p o n d e r je k o n t e n m a g je v e r t r e k k e n . ' V o l g e n s Y a s e m i n zegt h a a r v a d e r dat het v o o r h e m belangrijk is dat ze


g e l u k k i g is, a l l e e n gelooft zij h e m niet. H a a r m o e d e r h o o p t echter dat het u i t gaat met haar v r i e n d e n dat ze w e e r naar h u i s terugkomt. A l s ze m e t haar v r i e n d haar ouders bezoekt, bekijkt iedereen i n de plaats h e n e n gaat Yase m i n n a haar bezoek over de tong. H e t k a n haar niet zoveel schelen, maar ze v i n d t het h e e l v e r v e l e n d v o o r haar ouders. Y a s e m i n : ' E l k e k e e r als w i j daar m e t z ' n t w e e ë n z i j n , k r i j g je w e e r r o d d e l s d i e m i j n m o e d e r d a n v i a v i a h o o r t . D a t is g e w o o n heel v e r v e l e n d . ' O o k h e t feit d a t z e o n g e h u w d i s , i s e e n d o o r n i n h e t o o g v a n h a a r ouders. H a a r m o e d e r z o u w i l l e n dat ze gaat t r o u w e n en dat haar v r i e n d isla m i t i s c h w o r d t , z o d a t hij o p g e n o m e n k a n w o r d e n i n de

gemeenschap.

Y a s e m i n heeft e r z e l f g e e n b e h o e f t e a a n : 'Ik w i l g e w o o n niet t r o u w e n , dat v i n d i k niet n o d i g . D a t is toch alleen m a a r v o o r de b u i t e n w e r e l d . Ik b i d niet, d u s hoeft m i j n v r i e n d dat o o k n i e t te d o e n . A l s i k h e t z o u d o e n , d a n d o e i k h e t v o o r m i j n o u d e r s e n d a t i s t o c h t o n e e l ? M i j n m o e d e r z i e t d a t a n d e r s . Je m o e t m e t e e n i s l a m i e t t r o u w e n , a l is het a l l e e n m a a r v o o r de b u u r t . D a n k a n z e z e g g e n : hij is bekeerd.' Y a s e m i n z e g t n u ' g e l u k k i g ' te z i j n , e n d e n k t m i n d e r t e v r e d e n te z i j n g e w e e s t als z e t h u i s w a s g e b l e v e n . M a a r z e w e e t w e l z e k e r dat h a a r o u d e r s d a n niet z o ' o n g e l u k k i g ' w a r e n geweest als n u : 'Ik h e b m i j n o u d e r s h e e l v e e l pijn g e d a a n e n d a a r leef je d a n t o c h h e e l e r g m e e . ' Z e i s blij d a t z e w e e r e e n g o e d e v e r s t a n d h o u d i n g m e t h a a r o u d e r s heeft, m a a r i s n e t a l s a n d e r e

meisjes

teleurgesteld dat haar ouders nauwelijks meer terugkomen o p de vroegere gebeurtenissen. Yasemin: ' E r w o r d t g e w o o n e e n beetje o p p e r v l a k k i g g e p r a a t , m a a r n o o i t echt. E n a l s er w a t g e v o e l i g e r o n d e r w e r p e n k o m e n , d a n k l a p p e n z e g e l i j k d i c h t e n k r i j g je e e n s o o r t v e r w i j t e n d e sfeer. W a n t a l s w i j iets z e g g e n , d a n v o e l e n zij z i c h m e t e e n a a n g e s p r o k e n . D a t zij slechte o u d e r s zijn, dat zij het fout hebben gedaan. Z e hebben natuurlijk w e l d i n g e n gedaan die niet k l o p p e n , m a a r zij h e b b e n o o k v e e l goeds g e d a a n . A n d e r s z o u i k niet zijn w i e i k n u w a s . Ik w i l altijd praten e n d a n w i l i k g r a a g w a t vertellen, m a a r d a t k a n g e w o o n n i e t . D e sfeer i s e r n i e t n a a r , h e t l u k t g e w o o n n i e t [...] D a t s t u k j e v a n d i e p i j n e n m o e i t e d a a r k o m i k n u e i g e n l i j k p a s a c h ter. H o e e r g h e t e i g e n l i j k a l l e m a a l w a s e n w a t v o o r s c h u l d g e v o e l e n s i k a l l e m a a l h e b . I n d i e t i j d i s d a a r n o o i t o v e r g e p r a a t . W e l o v e r : w a t g a je h i e r n a d o e n , h o e g a a t h e t m e t s c h o o l , h o e g a a t h e t c o n t a c t m e t je o u d e r s ? A l l e m a a l z o o p p e r v l a k k i g terwijl het j u i s t z o b e l a n g r i j k is o m er w a t d i e p e r o p i n te g a a n . '


V r a g e n v a n haar landgenoten over haar achtergrond probeert ze zoveel m o g e l i j k te o n t w i j k e n : ' I k z e g n u v a n : i k w o o n o p mezelf, o m d a t i k h i e r eerst m e t s c h o o l z a t e n d a a r n a b e n g a a n w e r k e n . D a t w o r d t v a a k w e l g e t o l e r e e r d ; d a t je v o o r je w e r k w e g bent, is best w e l een goede r e d e n . D a n z e g i k v a n : i k h e b h i e r mijn baan, w a n t i k k o n nergens anders een baan krijgen. Tegen T u r k s e ouders [LB: o p haar w e r k ] z e g i k niet dat i k s a m e n w o o n , m a a r dat i k a l l e e n w o o n , anders gaat m i j n status naar b e n e d e n . A l s z e d a n v r a g e n w a a r i k p r e c i e s w o o n d a n o n t w i j k i k d a t e e n beetje, z o v a n : i n e e n zijstraatje i n h e t c e n t r u m . I k g e e f n o o i t m i j n a d r e s / H o e w e l haar ouders het o n g e h u w d s a m e n w o n e n v a n h u n dochter meer tolereren d a n accepteren, blijven ze Y a s e m i n w e l geregeld zien. D e landge n o t e n d i e Y a s e m i n v i a haar o u d e r s of v i a haar w e r k t e g e n k o m t , probeert zij z o v e e l m o g e l i j k o p e e n a f s t a n d te h o u d e n o m d a t d i e h a a r a n d e r e l e v e n s s t i j l veroordelen.

Op zoek naar bevestiging O m z i j n eer e n d i e v a n d e f a m i l i e te r e d d e n h o o r t e e n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e v a d e r z i j n w e g g e l o p e n d o c h t e r te v e r s t o t e n . S o m s v e r b r e k e n e c h t e r niet de v a d e r s , m a a r d e meisjes zelf het contact. D e z e w e i g e r i n g is a a n v a n kelijk e e n eerste reactie o p d e crisissituatie w a a r i n zij v e r k e e r d e n t o e n zij v a n h u i s w e g l i e p e n . N a v e r l o o p v a n t i j d b l i j k t er a l t i j d o p d e é é n o f a n d e r e m a n i e r c o n t a c t te z i j n g e w e e s t . V o o r M a r o k k a a n s e e n T u r k s e o u d e r s i s h e t echter onacceptabel dat h u n o n g e h u w d e dochter z e l f s t a n d i g o p

kamers

w o o n t ; zij blijven haar o p allerlei m a n i e r e n o n d e r d r u k zetten o m h u i s w a a r t s te k e r e n o f i n h e t h u w e l i j k te t r e d e n . E e n h u w e l i j k i s o o k e e n c u l t u r e e l a a n v a a r d b a r e o p l o s s i n g o m d e eer v a n d e f a m i l i e te h e r s t e l l e n . Z i j k u n n e n d a n tenminste aan h u n kennissen laten zien dat h u n w e g g e l o p e n dochter toch n o g g o e d terecht is g e k o m e n . A l s het niet g o e d s c h i k s k a n , d a n

desnoods

k w a a d s c h i k s . D i t geldt o o k v o o r de Turkse ouders die geprobeerd hebben v i a e e n o n t v o e r i n g s p o g i n g e n z w a r t e m a g i e h u n d o c h t e r n a a r h u i s t e r u g te krijgen. O f de M a r o k k a a n s e ouders die alleen over de schande praten en de aantijgingen v a n h u n dochter blijven ontkennen. Dochters zijn teleurgesteld d a t h u n o u d e r s o o k n a h u n w e g l o p e n n i e t g e n e i g d z i j n tot e n i g e v e r a n d e r i n g of i n s c h i k k i n g . A l s g e v o l g v a n deze e r v a r i n g e n v e r t r o u w e n zij h u n ouders niet m e e r e n w i l l e n zij h e n niet meer zien. G e e n contact lijkt een e e n v o u d i g e o p l o s s i n g , m a a r is dat niet als w e d e verhalen v a n de wegloopsters i n ogenschouw nemen. Taylor

3 4

heeft o p g e

merkt: a l v e r d w i j n e n o u d e r s uit het l e v e n v a n k i n d e r e n , de conversatie m e t

181

h e n gaat d o o r . V o o r de w e g l o o p s t e r s u i t z i c h dat i n de d r o m e n d i e zij heb b e n o f d e a n g s t o m h u n v a d e r o n v e r w a c h t t e g e n h e t lijf te l o p e n . Z i j h e b b e n een fictieve n a a m a a n g e n o m e n , zij w o n e n i n een andere plaats d a n h u n o u d e r s e n p r o b e r e n d e o m g a n g m e t l a n d g e n o t e n z o v e e l m o g e l i j k te v e r m i j den.

Z i j zijn eigenlijk altijd o p de vlucht. Tegelijk h e b b e n s o m m i g e n een

schuldgevoel over w a t ze vooral h u n moeder hebben aangedaan, en dat m a a k t h e t v e r w e r k i n g s p r o c e s er n i e t g e m a k k e l i j k e r o p . V o o r o u d e r s is het n a u w e l i j k s a a n v a a r d b a a r dat h u n w e g g e l o p e n d o c h t e r a p a r t v a n d e f a m i l i e w o o n t , v e r k e r i n g m e t e e n N e d e r l a n d s e j o n g e n heeft of o n g e h u w d s a m e n w o o n t . O n d a n k s d i t g r e n s o v e r s c h r i j d e n d e g e d r a g z i j n er t o c h M a r o k k a a n s e e n T u r k s e o u d e r s d i e c o n t a c t m e t h u n d o c h t e r o n d e r h o u d e n . D e veronderstelling dat ouders h u n w e g g e l o p e n dochters automa tisch verstoten, gaat niet z o n d e r meer o p . O u d e r s , met n a m e m o e d e r s , blij k e n n i e t z o g a u w d e r e l a t i e m e t h u n w e g g e l o p e n d o c h t e r te v e r b r e k e n . V o o r een stiefmoeder ligt dat m i n d e r v o o r de h a n d , w a a r d o o r M a r o k k a a n s e w e g loopsters i n het n a d e e l zijn v a n T u r k s e w e g l o o p s t e r s . V e r d e r is het o p g r o n d v a n deze kleine aantallen haast niet mogelijk verschillen tussen M a r o k k a a n s e n T u r k s e w e g l o o p s t e r s v a s t te s t e l l e n . V a n diegenen die zelf contact met h u n ouders hebben o p g e n o m e n , w i l l e n s o m m i g e n b e w i j z e n d a t zij o n d a n k s dat zij z i j n w e g g e l o p e n iets b e r e i k t h e b b e n i n h u n l e v e n . Z i j p r o b e r e n als w e g l o o p s t e r s d e grens t u s s e n ' g o e d e e n s l e c h t e m e i s j e s ' t e r d i s c u s s i e te s t e l l e n . N i e t a l l e e n i n s y m b o l i s c h e t e r m e n , m a a r o o k technisch gesproken zijn de meeste wegloopsters geen m a a g d m e e r . Z i j h e b b e n e r a l l e b e l a n g bij d a t M a r o k k a a n s e e n T u r k s e m e i s j e s n i e t m e e r o p h u n k u i s h e i d b e o o r d e e l d w o r d e n , m a a r o p w a t zij als i n d i v i d u bereikt hebben. Zij w i l l e n duidelijk m a k e n dat ze niet v o o r een j o n g e n zijn w e g g e l o p e n , m a a r dat zij serieuze intenties h e b b e n o p het terrein v a n w e r k en seksualiteit. N i e t d o o r een h u w e l i j k m a a r d o o r s c h o l i n g trachten zij als w e g g e l o p e n d o c h t e r v a n h u n o u d e r s b e v e s t i g i n g te k r i j g e n v a n h u n n i e u w e identiteit. D e m o e d e r s zijn d o o r de sterke b a n d met h u n dochter

eerder

b e r e i d tot e e n c o m p r o m i s d a n de v a d e r s of broers, m a a r o o k de m o e d e r s blij v e n d e n k e n b i n n e n h u n c u l t u r e e l b e p a a l d e referentiekaders w a a r b i j meisjes beoordeeld w o r d e n o p h u n z e d i g gedrag. D e p o g i n g e n die de dochters o n d e r n e m e n o m een positie o p de arbeids m a r k t te v e r w e r v e n o f e e n d i p l o m a te h a l e n , h e b b e n w e i n i g effect o p d e o u d e r s d i e n o o i t enige w a a r d e a a n o n d e r w i j s h e b b e n gehecht. E e n o p l e i d i n g of een b e r o e p v e r v a n g t niet d e slechte n a a m v a n een o n g e h u w d e w e g g e l o p e n dochter; h i e r o p w o r d e n zij niet b e o o r d e e l d . E e n v a d e r of m o e d e r k a n d i t afwijkende g e d r a g desnoods accepteren, m a a r dat geldt niet v o o r de l e d e n van

d e g e m e e n s c h a p w a a r z i j d e e l v a n u i t m a k e n . D o o r w e g l o o p s t e r s te

v e r o o r d e l e n e n te s t i g m a t i s e r e n s l u i t e n l a n d g e n o t e n h e n b u i t e n d e g e m e e n -

182

schap. H i e r m e e bevestigen zij de grens tussen goede e n slechte meisjes e n h a n d h a v e n zij de b e s t a a n d e m a c h t s v e r h o u d i n g e n . Verschillende M a r o k k a a n s e en Turkse moeders en enkele vaders heb b e n z i c h n a het w e g l o p e n v a n h u n dochter o p d e n d u u r t o c h anders opge s t e l d . D e z e d o c h t e r s h e b b e n u i t e i n d e l i j k d o o r w e g te l o p e n h u n p o s i t i e t e n o p z i c h t e v a n h u n o u d e r s w e t e n te v e r s t e r k e n . T e n a a n z i e n v a n d e g e b r u i k e lijke h u w e l i j k s p r o c e d u r e w a a r i n ouders een belangrijke s t e m hebben, accep teren deze ouders een grotere i n b r e n g v a n h u n dochters. E n k e l e M a r o k kaanse moeders en vaders hebben erin toegestemd dat h u n dochter zelf haar h u w e l i j k s k a n d i d a a t kiest e n zij h e b b e n b e r e i d h e i d g e t o o n d o m de potentiële b r u i d e g o m t h u i s te o n t v a n g e n . N i e t z i j , m a a r d e v r i e n d v a n h u n d o c h t e r l i e t h e t e c h t e r a f w e t e n o m d a t h i j h e n n i e t o n d e r o g e n d u r f d e te k o m e n . E n k e l e T u r k s e o u d e r s h e b b e n g e r e g e l d contact m e t h u n dochter, terwijl zij w e t e n d a t z i j z e l f s t a n d i g w o o n t e n v e r k e r i n g heeft o f d a t z i j s a m e n w o o n t m e t e e n Nederlandse jongen. O p v a l l e n d is dat deze ouders b e r e i d zijn het afwijkende g e d r a g v a n h u n d o c h t e r d o o r d e v i n g e r s te z i e n , o m d a t z i j a n d e r s h e t c o n t a c t m e t h u n d o c h ter v e r l i e z e n . Z i j z i j n v o o r h e t b l o k g e z e t : m o e t e n z i j v o o r h u n d o c h t e r o f voor h u n gemeenschap

k i e z e n ? U i t het relaas v a n de M a r o k k a a n s e e n

T u r k s e meisjes blijkt dat h u n ouders het i n h u n gemeenschap erg moeilijk hebben. Individuele ouders m o g e n h u n weggelopen dochter eventueel h u n d a a d v e r g e v e n hebben, m a a r dat geldt niet v o o r h u n landgenoten. D e d o c h ters g a a n o v e r de t o n g , e n als de v a d e r v a n een w e g g e l o p e n d o c h t e r w o r d e n zij e r o p a a n g e k e k e n . D e w e g l o o p s t e r s z i j n i n e e n i n d i v i d u a l i s e r i n g s p r o c e s

3 5

terecht g e k o m e n . Z i j zijn niet alleen m e e r afhankelijk v a n h u n familie e n kennissen die h u n gedrag veroordelen. Zij gaan met meer m e n s e n sociale b a n d e n aan, w a a r d o o r zij o o k m i n d e r afhankelijk w o r d e n v a n d e g o e d k e u r i n g v a n h u n landgenoten. H u n ouders staan m i d d e n i n de

gemeenschap,

v o o r h u n sociale contacten zijn zij h i e r grotendeels o p a a n g e w e z e n . V o o r a l d e v a d e r s h e b b e n h u n eer v e r l o r e n e n z i j n i n a a n z i e n g e d a a l d t e n o p z i c h t e v a n h u n landgenoten. W e g l o o p s t e r s die de etnische grens h e b b e n over s c h r e d e n , b e d r e i g e n d e b e s t a a n d e o r d e w a a r i n een d o c h t e r o n d e r g e s c h i k t is aan het g e z a g v a n haar v a d e r en moeder. Collectieve e r k e n n i n g v a n de andere identiteit v a n M a r o k k a a n s e en Turkse wegloopsters z o u een bevesti ging betekenen v a n dit ongepaste gedrag.

De Nederlandse omgeving M a r o k k a a n s e en T u r k s e wegloopsters hebben i n de eigen gemeenschap een slechte reputatie e n w o r d e n d o o r h u n l a n d g e n o t e n buitengesloten. O o k

183

al verstoten s o m m i g e ouders h u n dochters niet en trotseren zij de r o d d e l v a n h u n l a n d g e n o t e n , zij e r k e n n e n niet de n i e u w e identiteit v a n w e g l o o p s t e r s . Zij b l i j v e n meisjes o p h u n k u i s h e i d beoordelen. D e meeste M a r o k k a a n s e e n T u r k s e jongens g a a n h i e r i n mee, h o e w e l zij een m i n of m e e r d u b b e l e r o l spel e n . A l s h e t h u n e i g e n b e l a n g e n betreft, w i j k e n z i j v a n d e n o r m af e n h e b b e n zij v o o r e c h t e l i j k e s e k s u e l e r e l a t i e s . Z o d r a h e t e c h t e r o m e e n h u w e l i j k g a a t v o l g e n zij de m e n i n g v a n h u n ouders. N i e t iedereen h o u d t z i c h hieraan, m a a r d i e g e n e n d i e h i e r v a n a f w i j k e n h e b b e n als i n d i v i d u e n niet de m a c h t d e b e t e k e n i s g e v i n g te b e ï n v l o e d e n . O o k d e z e j o n g e n s p l a a t s e n z i c h m i n o f meer buiten de gemeenschap v a n h u n ouders. D e b e t r o k k e n meisjes stellen z i c h niet als p a s s i e v e slachtoffers o p , m a a r v e r z e t t e n z i c h actief tegen b o v e n g e n o e m d e o p v a t t i n g e n . Z i j g a a n h i e r echter v e r s c h i l l e n d mee o m . S o m m i g e n v e r m i j d e n het contact m e t jongens uit de eigen groep zoveel mogelijk, anderen bewegen zich i n een milieu

van

w e g l o p e r s w a a r d e m a a g d e l i j k h e i d s e i s v a n meisjes niet geldt. A l l e n z o e k e n a a n s l u i t i n g bij g e l i j k g e z i n d e n , s o m s c o n t i n u e r e n zij hechte v r i e n d s c h a p p e n met andere wegloopsters uit h u n opvangperiode die i n een overeenkomstige p o s i t i e z i t t e n . D i t k u n n e n l a n d g e n o t e n zijn, m a a r o o k a n d e r e a l l o c h t o n e meisjes z o a l s v a n S u r i n a a m s e afkomst of meisjes u i t g e m e n g d e h u w e l i j k e n . H i e r a a n m o e t e n w e w e l toevoegen dat d i e g e n e n die o n d a n k s alles contact h e b b e n m e t h u n ouders e n enige o p l e i d i n g hebben, de sterkste uitgangsp o s i t i e h e b b e n o m h u n z e l f s t a n d i g b e s t a a n v o r m te g e v e n . Ik w i l n u nagaan w e l k e ervaringen de wegloopsters met N e d e r l a n d e r s h e b b e n n u zij b u i t e n de gemeenschap v a n h u n ouders staan. A c c e p t e r e n N e d e r l a n d e r s h e n w e l of v o e l e n zij z i c h buitengesloten?

Marokkaanse meisjes In m i j n g e s p r e k k e n m e t wegloopsters d i e a l langere tijd v a n h u i s w a r e n , s t o n d v o o r a l h u n relatie m e t betekenisvolle a n d e r e n centraal, dat w i l z e g g e n h u n o u d e r s en leeftijdsgenoten. D e z e contacten n e m e n h e n v o o r n a m e l i j k i n beslag. H u n v r i e n d e n k r i n g is i n h o o f d z a a k v a n M a r o k k a a n s e afkomst e n i n m i n d e r e mate v a n een andere etnische origine. Zij k o m e n w e i n i g

met

N e d e r l a n d e r s i n a a n r a k i n g . V o o r n a m e l i j k de meisjes d i e a l g e r u i m e tijd o p zichzelf w o n e n , m a a k t e n m i n of meer spontane o p m e r k i n g e n over N e d e r l a n d e r s . N a d i a is h i e r o v e r het uitvoerigst, w a t niet z o v r e e m d is o m d a t zij als é é n v a n de w e i n i g e M a r o k k a a n s e w e g l o o p s t e r s v a n jongs af a a n N e d e r l a n d s e v r i e n d e n e n v r i e n d i n n e n heeft g e h a d . D a t heeft v o o r e e n d e e l te m a k e n m e t h e t feit d a t z i j i n e e n d o r p i n N e d e r l a n d i s o p g e g r o e i d w a a r t o e n h e e l w e i n i g l a n d g e n o t e n w o o n d e n e n o o k o p d e m i d d e l b a r e s c h o o l w a s zij v a a k d e e n i g e M a r o k k a a n s e . O v e r d i e c o n t a c t e n i s z i j h e e l p o s i t i e f , z i j heeft


z i c h altijd d o o r h e n geaccepteerd g e v o e l d . M i n d e r positief is N a d i a o v e r haar dagelijkse e r v a r i n g e n m e t N e d e r l a n d e r s , daar botst zij o p opvattingen.

3 6

stereotiepe

Nadia:

' W a t m i j bij v o o r b e e l d o n t z e t t e n d ergert is dat N e d e r l a n d e r s m i j het recht

ontnemen

op

een

privé-leven

omdat

ik buitenlandse

ben.

B i j v o o r b e e l d a l s i k m e t i e m a n d p r a a t , d i e w i l d a n g r a a g iets o v e r M a r o k k a n e n w e t e n m a a r die denkt dat alle M a r o k k a n e n hetzelfde zijn. D i e v r a a g t d a n b i j v o o r b e e l d a a n m i j : " O , jij b e n t z e k e r m a a g d . " D a n d e n k i k : d a a r h e b jij h e l e m a a l g e e n b a r s t m e e te m a k e n . [...] " Z o e k e n je o u d e r s v o o r j o u e e n m a n u i t ? " D a n z e g i k : j a , d a t s t a a t e r g e n s g e s c h r e v e n m a a r er z i j n z o v e e l w e t t e n d i e n i e t n a g e l e e f d w o r d e n . [...] Z e v r a g e n n i e t j o u w m e n i n g , n e e , z e g a a n p a t s - b o e m tot j o u w p r i v é - l e v e n o v e r e n z e l e g g e n je h e l e m a a l b l o o t . D a t v i n d i k a l t i j d h e e l grof. K i j k , als i e m a n d het vraagt die i k a l langer k e n , d a n v i n d i k dat p r i m a , maar niet i e m a n d die i k nauwelijks ken.' D e m e e s t e w e g l o o p s t e r s z i e n er m o d e r n g e k l e e d u i t e n v o l d o e n

hierdoor

niet direct a a n het traditionele b e e l d v a n een M a r o k k a a n s meisje. N a d i a : ' E e n N e d e r l a n d s e z e i eens tegen mij dat i k anders w a s . T o e n i k v r o e g m e t h o e v e e l M a r o k k a n e n e n T u r k e n z e h a d g e s p r o k e n b l e e k i k d e eer ste te z i j n . H o e k a n je d a n z e g g e n d a t i k a n d e r s b e n , w a a r h a a l je h e t r e c h t v a n d a a n ? Jij z i e t a l l e e n d e g e n e d i e a f w i j k t . I k b e n n i e t a n d e r s , i k b e n o o k M a r o k k a a n s e e n er z i j n er d u i z e n d e n m e t m i j d i e z o z i j n , m a a r z e h e b b e n n o o i t d e m o e i t e g e n o m e n o m d i e m e n s e n te l e r e n k e n n e n . ' Nederlanders

spreken

weggelopen

meisjes

voornamelijk aan

g r o e p s i d e n t i t e i t i n p l a a t s v a n h e n als i n d i v i d u te b e n a d e r e n .

op

hun

H e t vrije

g e d r a g d a t i n d e e i g e n g e m e e n s c h a p v e e l k r i t i e k u i t l o k t , o o g s t bij N e d e r l a n d e r s j u i s t v e e l w a a r d e r i n g . M a a r d i t l e i d t n i e t tot m e e r a c c e p t a t i e m a a r eerder tot e e n o n d e r s t r e p i n g v a n h u n anders-zijn. Z i j m a k e n n o g steeds d e e l u i t v a n h u n etnische g r o e p , m a a r zij w o r d e n als u i t z o n d e r i n g b e s t e m p e l d waardoor

het

stereotiepe

b e e l d o n g e w i j z i g d blijft.

D e z e reacties

van

N e d e r l a n d e r s h e b b e n e c h t e r e e n t e g e n g e s t e l d effect o p d e w e g l o o p s t e r s . I n plaats v a n dat zij z i c h m e e r geaccepteerd w e t e n , v o e l e n zij z i c h m e e r M a r o k k a a n s e n d a a r d o o r a p a r t g e z e t . Z i j o n t d e k k e n d a t bij N e d e r l a n d e r s o o k n i e t alles e v e n positief is, zij m i s s e n bepaalde belangrijke w a a r d e n d i e z e u i t h u n eigen c u l t u u r kennen. S o m m i g e n hebben een Nederlandse v r i e n d of v r i e n d i n w a a r d o o r zij h e e l direct geconfronteerd w o r d e n m e t v e r s c h i l l e n d e o p v a t tingen over bijvoorbeeld gastvrijheid. N a d i a :


' W a t i k bijvoorbeeld v a n de Marokkaanse cultuur heel positief v i n d en w a t i k i n N e d e r l a n d m i s , is de gastvrijheid, het v o o r elkaar o p k o m e n . [...] O o k b i j v o o r b e e l d t o e n i k i n h e t b e g i n bij N e d e r l a n d e r s k w a m , d a n z a t e n z e te e t e n e n d a n z e i d e n z e : g a jij m a a r d a a r z i t t e n . O f a l s je bij e e n v r i e n d i n n e t j e aanbelde: z e k o m t niet n a a r b u i t e n , z e m o e t eerst eten, k o m s t r a k s m a a r t e r u g . B i j o n s l a t e n z e je b i n n e n e n v r a g e n z e o f je m e e w i l t eten. W i j z e g g e n niet gelijk dat niet k a n . ' D e m a n i e r w a a r o p N e d e r l a n d e r s g a s t v r i j h e i d i n v u l l e n w i j z e n z i j af, a l s r e a c tie h i e r o p g a a n zij h u n e i g e n a c h t e r g r o n d o p dat p u n t o p n i e u w w a a r d e r e n . H a m i d a vermijdt zoveel mogelijk contacten met landgenoten, maar: 'Ik b e n o o k h e e l t r o t s o p m i j n c u l t u u r . A l s i k o p e e n feest b e n , d a n b e n i k b l i j d a t i k een M a r o k k a a n s e ben. Ik v i n d de g e z e l l i g h e i d e r g leuk.' Tegelijk k u n n e n zij z i c h niet a a n een zekere N e d e r l a n d s e i n v l o e d onttrekken. D o o r het c o m m e n t a a r v a n h u n v r i e n d i n n e n m e r k e n zij d a t z e o p e e n a a n t a l p u n t e n

zijn

v e r n e d e r l a n d s t , zoals zij dat zelf n o e m e n . N a d i a : ' M i j n T u r k s e v r i e n d i n d i e i k n o g k e n u i t h e t o p v a n g h u i s b e l d e o p , ter w i j l i k net w i l d e eten. Ik v r o e g haar of ze m e straks t e r u g w i l d e bellen. Tijdens het eten bedacht i k mij opeens dat het heel onbeleefd w a s w a t i k tegen haar h a d g e z e g d . Ik k o n gelijk geen h a p meer d o o r m i j n k e e l krij g e n . A l s er i e m a n d belt d a n is diegene o p dat m o m e n t belangrijk, o o k a l w o r d t je e t e n k o u d . D a t geeft n i e t . Z e b e l d e n i e t t e r u g . I k h e b h a a r g e b e l d e n heb meteen m i j n excuses aangeboden. Z e v o n d m e heel erg ver nederlandst.' V o o r z i c h z e l f stelt z i j v a s t d a t z e n a a s t h a a r N e d e r l a n d s e k a n t ' d a t M a r o k k a a n s e ' n o d i g heeft, ' i k h e b b e i d e e l e m e n t e n i n m i j . ' E e n z e s t i e n j a r i g m e i s j e v e r w o o r d t het als v o l g t : ' I k b e n v a n vlees e n b l o e d h e l e m a a l M a r o k k a a n s e , m a a r m i j n g e d a c h t e n zijn anders. Ik z o u niet w e t e n u i t w e l k e c u l t u u r dat is.' A n d e r e n o n t d e k k e n dat ze i n de l o o p der tijd zijn v e r a n d e r d . M i r i y a m zegt h i e r o v e r : ' I k b e n N e d e r l a n d s e r g e w o r d e n . I k w i l af e n t o e a l l e e n z i j n , b o e k je l e z e n , a l l e e n n a a r d e f i l m o f o p e e n terrasje z i t t e n . D a t v i n d e n z e r a a r . ' I n d e b e t e k e n i s g e v i n g v a n de o u d e r s is v e r n e d e r l a n d s e n heel negatief, m a a r de m a n i e r w a a r o p v r i e n d i n n e n o p het veranderende g e d r a g v a n de w e g l o o p s t e r s r e a g e r e n i s er o o k é é n v a n a f k e u r i n g . D e z e e r v a r i n g e n m a k e n w e g l o o p sters b e w u s t e r v a n h u n e i g e n c u l t u r e l e a c h t e r g r o n d e n h u n p o s i t i e i n d e Nederlandse samenleving.

Turkse meisjes ' W e hebben allemaal v a n die leuke naampjes

gekregen:

migranten,

a l l o c h t o n e n , m i n d e r h e d e n , t w e e d e generatie. Bij d i t laatste b e g r i p k u n


je a l m e t e e n a l l e r l e i c l i c h é s v e r z i n n e n . D u b b e l l e v e n , t w e e c u l t u r e n , tussengeneratie. W a a r m a k e n die m e n s e n z i c h n o u d r u k o m ? Ik b e n toch ik?!' (Nur) E v e n a l s de M a r o k k a a n s e wegloopsters h e b b e n de T u r k s e meisjes d o o r g a a n s w e i n i g N e d e r l a n d s e contacten, behalve diegenen die een

Nederlandse

v r i e n d hebben. In h u n verhaal k o m t de confrontatie met de N e d e r l a n d s e s a m e n l e v i n g n a d r u k k e l i j k n a a r v o r e n . O o k T u r k s e m e i s j e s k r i j g e n te h o r e n dat z e niet b e a n t w o o r d e n a a n het stereotiepe b e e l d dat N e d e r l a n d e r s v a n h u n groep hebben. Yasemin: 'Je w o r d t s o m s e c h t a n d e r s b e h a n d e l d o m je u i t e r l i j k . O f z e z e g g e n : je l i j k t n i e t o p e e n T u r k s e , je z i e t er w e l m o d e r n u i t v o o r e e n T u r k s e . D a t s o o r t o p m e r k i n g e n , w e e t je. T e r w i j l i k z o i e t s h e b v a n : k o m n o u , n i e t a l l e T u r k e n l o p e n i n bloemetjes-bloesjes. H e e l veel d e n k e n dat i k Italiaanse b e n e n d a t i k e c h t n i e t o p e e n T u r k s e l i j k . Ik: i k b e n t o c h w e l T u r k s e . " O h d a t z o u je n i e t z e g g e n , je h e b t h e l e a n d e r e k l e r e n a a n , g e e n h o o f d d o e k o p " e n z o . O f : je p r a a t w e l g o e d N e d e r l a n d s . W a n t e l k e k e e r a l s i k bij n i e u w e m e n s e n b e n , v r a g e n z e : " H o e l a n g b e n je a l i n N e d e r l a n d ? " D a t i s e c h t g e s p r e k s s t o f a l s je a l s b u i t e n l a n d s e bij n i e u w e m e n s e n k o m t . H o e v i n d je N e d e r l a n d ? , t e r w i j l i k h i e r a l m i j n h e l e l e v e n w o o n . [...] T o e n i k o p s c h o o l zat, z e i i e m a n d : v i e z e T u r k . D a n d a c h t i k : w a t is dat n o u v o o r i e t s b e l a c h e l i j k s e n d a n v a n : j a , m a a r j o u b e d o e l i k d a a r n i e t m e e . Jij b e n t toch geen T u r k , i k v i n d j o u een Nederlander. M a a r

ik ben

geen

N e d e r l a n d e r . M a a r o m d a t je z o v e r n e d e r l a n d s t b e n t , w a n t je p r a a t N e d e r l a n d s , je d o e t m e t z e m e e e n d a n v i n d e n z e h e t n o r m a a l d a t z e d a n over T u r k e n gaan praten.' Y a s e m i n heeft h e t e r m o e i l i j k m e e o m v o o r t d u r e n d a l s b u i t e n l a n d s e b e n a d e r d te w o r d e n , ' i n e e n h o e k g e d r u k t te w o r d e n ' , n o e m t z e d a t . K e z b a n m e r k t o o k 'veel d i s c r i m i n a t i e / v o o r a l i n de stad. Z e trekt het z i c h toch aan, o o k a l z e g g e n m e n s e n t e g e n h a a r , 'jij b e n t a n d e r s . ' D e c o m p l i m e n t e n d i e Y a s e m i n o n t v a n g t v o o r h a a r k e n n i s v a n d e N e d e r l a n d s e taal ervaart zij als een v o r m v a n b u i t e n s l u i t e n . Z e is geen N e d e r l a n d s e , m a a r T u r k s e . H a a r etnische i d e n t i t e i t z i e t zij slechts als één v a n haar v e l e i d e n t i t e i t e n , m a a r i n h a a r c o n t a c t e n m e t N e d e r l a n d e r s p i n n e n d i e h a a r i n eerste instantie v a s t o p haar etnische afkomst. Z e o n t v i n g bijvoorbeeld v a n de gemeente folders voor Turkse vrouwen. Yasemin: ' D a n h e b je h e t w e e r , jij b e n t e e n T u r k s e v r o u w , d u s jij k r i j g t z o ' n f o l d e r . O o k n o g i n het T u r k s , terwijl i k niet eens g o e d T u r k s k a n l e z e n . E e n tijd geleden w a s i k i n een w i n k e l en ging een v r o u w heel raar tegen mij pra ten. Ik h a d echt zoiets v a n : doe e v e n n o r m a a l . ' T e g e n h a a r v a d e r p r a t e n Turkse meisjes - 187

N e d e r l a n d e r s i n g e b r o k e n N e d e r l a n d s terug. Ik zie d a n g e w o o n dat m i j n v a d e r d a t h e e l w a l g e l i j k e n e r g v i n d t . [...] I k v i n d d a t e c h t h e e l e r g dat ze d a n heel kinderlijk tegen m i j n v a d e r praten, m e t z o ' n h o o g stemmetje. D a a r k a n i k echt k i p p e v e l v a n krijgen. M i j n v a d e r praat w e l m o e i l i j k , m a a r w e l g e w o o n N e d e r l a n d s e n i s g o e d te v e r s t a a n . I k h e b z o i e t s v a n : o m d a t je n u b u i t e n l a n d s e b e n t h o e f je n i e t a l l e e n o v e r d a t b u i t e n l a n d s e te p r a t e n . D a n m o e t i e d e r e e n w e e r v e r t e l l e n d a t z i j n neef naar T u r k i j e is geweest e n dat het een m o o i l a n d is, e n i e d e r e e n i s d a a r g a s t v r i j . [...] O m d a t je T u r k s e b e n t , m o e t d a t a l t i j d v e r t e l d w o r d e n . Z o v a n : j a w e w e t e n er a l l e s v a n . E n : j u l l i e m o g e n g e e n v a r k e n s v l e e s e t e n , h è ? D a n v i n d e n z e d a t z e er a l h e e l v e e l v a n a f w e t e n . Z e v i n d e n h e t o o k h e e l n o r m a a l o m te v r a g e n : h o e w a s h e t b i j j u l l i e t h u i s , w e r d je g e s l a g e n ? I k g a t o c h o o k n i e t a a n j o u v r a g e n h o e j o u w j e u g d w a s e n o f jij g e s l a g e n w e r d . D a n d e n k i k : a c h m e n s h o u t o c h o p , e r z i j n m e e r d i n g e n o v e r T u r k e n w a a r je o v e r k u n t p r a t e n d a n a l t i j d d a t negatieve. Ik b e n niet alleen Turkse, i k ben o o k Y a s e m i n , i k doe o o k andere dingen, i k w e r k i n de gezondheidszorg, daar k a n i k over praten/ M e i s j e s w i l l e n niet als l i d v a n een collectief b e n a d e r d w o r d e n , v o o r a l n i e t als dat o p e e n negatieve m a n i e r gebeurt. Z i j w i l l e n e r k e n n i n g als i n d i v i d u m e t b e p a a l d e capaciteiten e n w e r k e r v a r i n g e n , m a a r die krijgen zij niet. Roosens heeft o o k a l b e s c h r e v e n h o e m o e i l i j k h e t i s o m o p te g a a n i n d e m e e r d e r h e i d en hoe leden v a n de omringende samenleving diegenen die daarnaar

stre-

ven

zijn:

h i e r i n o n t m o e d i g e n , v o o r a l a l s zij a l s b u i t e n l a n d e r h e r k e n b a a r

'Sociaal g e z i e n w o r d t m e n i n de categorie teruggedrongen w a a r u i t m e n p o o g t te o n t s n a p p e n . '

3 7

Y a s e m i n gaat g e r e g e l d o p b e z o e k bij h a a r o u d e r s , m a a r v e r d e r b e w e e g t zij z i c h w e i n i g i n T u r k s e k r i n g e n . D o o r h a a r N e d e r l a n d s e v r i e n d heeft z e v e r s c h i l l e n d e e r v a r i n g e n m e t z i j n f a m i l i e , h e t g e e n h a a r a a n h e t d e n k e n heeft gezet o v e r haar eigen o p v o e d i n g . O n d a n k s haar problematische relatie m e t haar familie, is die heel w a a r d e v o l v o o r haar. V o l g e n s Y a s e m i n v i n d e n N e d e r l a n d e r s dat vaak ' b e n a u w e n d ' : ' W a t i k h e b g e m e r k t bij h e e l v e e l N e d e r l a n d e r s , is dat het g e z i n e n de f a m i l i e n i e t z o b e l a n g r i j k i s . H e t i s g e w o o n l e u k . A l s je n i e t m e e r t h u i s w o o n t , d a n z i e je e l k a a r o p v e r j a a r d a g e n , m a a r v e r d e r i s h e t n i e t z o b e l a n g r i j k e n er i s n i e t z o ' n b a n d . B i j T u r k e n i s d i e b a n d h e e l s t e r k . I k h e b een h e e l slecht contact met m i j n zus, m a a r daar zit i k d a n o o k h e e l erg mee. D a t v i n d i k heel erg. Terwijl een N e d e r l a n d e r v a a k - niet altijd n a t u u r l i j k - d a t n i e t z o e r g v i n d t . Z o v a n : v r i e n d e n k i e s je e n f a m i l i e h e b je. M i j n z u s z i t i n e e n t o n e e l g r o e p e n a l s z e m o e t o p t r e d e n , d a n g a a n w e


e r m e t z ' n a l l e n n a a r toe. B i j d e f a m i l i e v a n m i j n N e d e r l a n d s e v r i e n d w e t e n de meesten niet w a t de ander doet.' O m d a t Y a s e m i n m e t h a a r N e d e r l a n d s e v r i e n d s a m e n w o o n t is haar o p g e v a l l e n dat zij e n h a a r v r i e n d v e r s c h i l l e n d e o p v a t t i n g e n h e b b e n o v e r gastvrij heid en privacy. Yasemin: ' A l s i k b r o o d g a eten e n er zijn m e n s e n o p b e z o e k d a n geef i k i e d e r e e n b r o o d , ze k u n n e n o o k k o m e n slapen als ze w i l l e n . O o k m e n s e n die i k n i e t z o g o e d k e n e n a l s i k z i e : je h e b t g e e n s l a a p r u i m t e - k o m m a a r bij o n s . D a t heeft m i j n v r i e n d d u s b i j n a n i e t , d i e heeft e c h t z o i e t s v a n : a l l e s i s v a n o n s z e l f . [...] I k o v e r l e g d a a r o o k h e e l w e i n i g m e t m i j n v r i e n d o v e r , d a a r d e n k i k n i e t bij n a . H i j h o u d t e c h t v a n p r i v a c y . H i j i s g e w o o n a n d e r s m e t m e n s e n o m h e m h e e n , hij k o n a f e n t o e z i c h z e l f n i e t z i j n . D a t h e b i k n i e t , t e n m i n s t e n i e t i n m i j n e i g e n h u i s , m i s s c h i e n w e l bij i e m a n d a n d e r s i n h u i s . H e t k o m t o o k d o o r het eten. T u r k s eten is niet vlees, aar d a p p e l s e n groente. D a t is g e w o o n een grote p r u t bij elkaar. Bij de N e d e r l a n d e r s is de hele m a n i e r v a n eten anders. O f m e t koffie zetten b i j v o o r b e e l d : h o e v e e l k o f f i e w i l jij? M o e t i k d a n n u a l z e g g e n h o e v e e l koffie i k w i l ? ' Y a s e m i n h o u d t vast aan haar eigen opvattingen over gastvrijheid, maar N u r d e n k t h i e r anders over. Z i j stoort z i c h aan d e 'clichématige' wijze w a a r o p N e d e r l a n d e r s o p haar reageren.: ' I n d e z e m a a t s c h a p p i j m o e t je h e e l v e e l a a n n e m e n , a n d e r s v e r l i e s je. A l s iedereen hier gierig is e n i k b e n g u l d a n heb i k m e z e l f ermee, dat is g e w o o n z o . A l s iedereen krenterig is, d a n b e n i k dat ook. D a t betekent n i e t d a t i k z o b e n , m a a r i e d e r e e n v i n d t h e t p r i m a e n n i e m a n d heeft er l a s t v a n . M a a r a l s i k te g u l b e n , d a n i s d a t a n d e r g e d r a g e n d a n g a a n z e dat anders interpreteren. D a n is dat T u r k s , d a n is dat interessant, m a a r v e r d e r z u l l e n z e e r n i e t s a a n d o e n z e l f . D u s sta je i n je u p p i e m e t je g u l heid.' V o o r N u r m o e t het v a n b e i d e k a n t e n k o m e n , anders is zij er d e d u p e v a n . O m d a t Y a s e m i n n i e t m e e r t h u i s w o o n t e n w e i n i g m e t T u r k e n te m a k e n heeft, v e r t e l t z e d a t z i j h a a r c u l t u u r ' w e e r g a a t o p r a k e l e n , ' o m d a t z e ' T u r k s e is e n T u r k s e w i l blijven.' S a m e n m e t andere T u r k s e w e g l o o p s t e r s w a a r d e r e n zij b e p a a l d e e l e m e n t e n u i t h u n e i g e n c u l t u u r o p n i e u w . Y a s e m i n : 'Je e i g e n i d e n t i t e i t z e g m a a r , d a t je t o c h T u r k s b e n t . I k h e b h e e l l a n g m i j n Turks-zijn verloochend. N o o i t gezegd dat i k T u r k s e was, o m d a t i k dat e n g v o n d . M a a r o o k o m d a t i k m e niet echt T u r k s e v o e l d e , m a a r n u k o m t


dat steeds meer. Ik b e n een echt T u r k s meisje. A f e n toe d o e i k zelfs een h o o f d d o e k op. T o e n i k thuis was, i k v o n d het een r a m p o m een h o o f d d o e k o m te d o e n e n n u d o e i k h e t z e l f / E e n m a n i e r o m h a a r T u r k s e i d e n t i t e i t u i t te d r u k k e n i s v i a m u z i e k . Y a s e m i n v o n d T u r k s e m u z i e k eerst ' w a l g e l i j k , dat g e k l a a g e n dat h o g e g e z a n g . ' N u w a a r d e e r t z i j d e z e m u z i e k m e e r e n b e z o e k t z e af e n t o e T u r k s e o p t r e d e n s . V e r d e r k o o k t ze steeds v a k e r T u r k s . Y a s e m i n : ' H e t e t e n v o n d i k o o k v r e s e l i j k , i k w a s e e n s l e c h t e eter t h u i s , i k at b i j n a n i k s , i k v o n d het echt h e e l vies e n n u k o o k i k het zelf. O p de een of ander e m a n i e r h o o r t h e t t o c h bij je, h e t i s t o c h v a n jezelf. I k eet a f e n t o e w e l v a r k e n s v l e e s , i k k o o k h a l f vegetarisch, m a a r als het e r o p a a n k o m t d a n eet i k w e l v l e e s . A l s i k z e l f v l e e s k o o p , k o o p i k t o c h w e l r u n d v l e e s o m d a t het m i n d e r vet is, m a a r niet o m m i j n godsdienst.' V o o r s c h r i f t e n als het v e r b o d o p het eten v a n v a r k e n s v l e e s o n t d o e n zij v a n h u n godsdienstige betekenis e n plaatsen die i n een meer eigentijdse context w a a r naar het vetgehalte w o r d t gekeken. K e z b a n m a a k t o o k deel u i t v a n het groepje T u r k s e v r i e n d i n n e n dat v e r s c h i l l e n d e activiteiten onderneemt. Z e vertelt: 'Ik ga toch het meest o m met w e g g e l o p e n m e i d e n . W e g a a n naar een T u r k s restaurant, w e gaan b u i k d a n s e n en w e luisteren naar T u r k s e m u z i e k . T e r w i j l i k v r o e g e r iets h a d : " e v e n w a c h t e n . " I k b e n n u o o k n a a r T u r k i j e geweest. Ik w a s er a l z e v e n jaar niet meer geweest. H e t is d a a r z o a n d e r s a l l e m a a l , het w o r d t steeds m e e r westers. W e zijn echt naar toeristische plaatsen gegaan.' D e eerste p e r i o d e n a h u n w e g l o p e n h e b b e n b e i d e meisjes z i c h v o o r a l tegen h u n o u d e r s e n h u n c u l t u r e l e a c h t e r g r o n d afgezet, m a a r d i e fase l i g t a c h t e r h e n . H e t is i n m i d d e l s vijf jaar g e l e d e n dat zij het o u d e r l i j k h u i s d e r u g h e b b e n t o e g e k e e r d . N u h e b b e n z i j m e e r r u i m t e o m z e l f h u n k e u z e s te m a k e n . H u n leeftijd k a n daarbij o o k een factor v a n g e w i c h t zijn. Z i j z i j n b e i d e n r o n d d e t w i n t i g jaar e n v e r k e r e n i n w a t D e W i t d e late adolescentiefase

noemt.

E e n z e k e r e s t a b i l i s a t i e i n d e m a a t s c h a p p e l i j k e e n p e r s o o n l i j k e sfeer

38

heeft

plaatsgevonden, h o e w e l dat overigens meer v o o r Y a s e m i n geldt d a n v o o r K e z b a n . W a n n e e r w e d e reactie v a n deze T u r k s e meisjes m e t d i e v a n de M a r o k k a a n s e wegloopsters vergelijken, d a n zijn N a d i a en M i r i y a m de enige M a r o k k a a n s e wegloopsters die een zelfde positie i n n e m e n . D e andere geïnt e r v i e w d e n z i j n k o r t e r v a n h u i s e n j o n g e r d a n t w i n t i g jaar. Z i j b e n a d r u k t e n i n h u n g e s p r e k k e n h o e zij tot h u n s c h r i k o n t d e k t e n i n s o m m i g e o p z i c h t e n v e r n e d e r l a n d s t te z i j n . D i t s o o r t e r v a r i n g e n m a k e n h e n h e e l b e w u s t v a n h u n


n i e u w e identiteit d i e z o w e l u i t N e d e r l a n d s e als M a r o k k a a n s e c.q. T u r k s e e l e m e n t e n bestaat.

Conclusie M a r o k k a a n s e en T u r k s e wegloopsters die niet naar huis terugkeren en een zelfstandig bestaan moeten o p b o u w e n , zijn grotendeels o p zichzelf aang e w e z e n . D o o r w e g te l o p e n h e b b e n z i j a a n v a n k e l i j k h u n o n d e r h a n d e l i n g s p o s i t i e t e n o p z i c h t e v a n h u n v a d e r w e t e n te v e r s t e r k e n . D e v a d e r heeft g e e n g r e e p m e e r o p z i j n d o c h t e r e n h e t m e i s j e v o e l t z i c h bij d e g e s p r e k k e n m e t d e o u d e r s g e s t e u n d d o o r h u l p v e r l e n e r s . W a n n e e r e e n v a d e r z i c h w e i g e r t te v o e g e n n a a r de w e n s e n v a n zijn dochter e n w a n n e e r het meisje niet naar h u i s w i l t e r u g k e r e n , is er e e n geheel n i e u w e situatie ontstaan. V o o r h e e n beh o o r d e n meisjes als d o c h t e r tot een f a m i l i e d i e e e n zekere p o s i t i e i n de e i g e n g e m e e n s c h a p h a d . A l s l i d v a n een etnische g r o e p o n d e r s c h e i d e n zij z i c h v a n de N e d e r l a n d e r s d o o r m i d d e l v a n een bepaalde collectieve identiteit. V a n e^n M a r o k k a a n s c.q. T u r k s meisje v e r w a c h t m e n i n die context k u i s g e d r a g . D i t l i d m a a t s c h a p b i e d t meisjes a a n de ene k a n t z e k e r h e i d e n respect, m a a r a a n d e a n d e r e k a n t is het een keurslijf v o o r d i e g e n e n die niet a a n d i e betekenis v a n k u i s h e i d w i l l e n v o l d o e n . In dergelijke kleine gemeenschappen geldt een sterk n o r m b e s e f e n o p a f w i j k e n d g e d r a g staan z w a r e sancties, zoals de wegloopsters hebben ervaren. Meisjes beleven h u n wegloopstatus niet i n termen v a n een collectieve identiteit, m a a r als een i n d i v i d u e l e afwijking.

3 9

Zij hebben

onvoldoende

i n v l o e d o p de betekenisgeving v a n hoe een M a r o k k a a n s c.q. T u r k s meisje z i c h h o o r t te g e d r a g e n . D e w e g l o o p s t e r s z i j n n u v e e l m e e r e e n i n d i v i d u d a t d e e l u i t m a a k t v a n v e r s c h i l l e n d e sociale v e r b a n d e n , d a n dat zij p r i m a i r l i d zijn v a n een collectief. Z i j zijn terecht g e k o m e n i n een z o g e h e t e n proces v a n i n d i v i d u a l i s e r i n g w a a r i n het i n d i v i d u de belangrijkste sociale e e n h e i d is. V o o r d e b e v e s t i g i n g v a n h u n identiteit h e b b e n meisjes de e r k e n n i n g v a n a n d e r e n n o d i g , v o o r a l als zij afwijken v a n het traditionele b e e l d .

4 0

M e t name

de e r k e n n i n g die betekenisvolle anderen k u n n e n geven, is v a n belang. E e n m a a l zelfstandig concentreert z i c h de strijd v a n meisjes o p de bevestiging v a n h u n n i e u w e identiteit o m niet alleen o p h u n k u i s h e i d beoordeeld te w o r d e n . M e i s j e s b l i j k e n n u e e n v e e l m i n d e r s t e r k e p o s i t i e i n te n e m e n d a n tijdens d e o u d e r g e s p r e k k e n v l a k n a h u n w e g l o p e n . Z i j z i j n n i e t i n staat d e b e k e n i s g e v i n g te b e ï n v l o e d e n . D e k l o o f t u s s e n o u d e r s e n d o c h t e r s i s e e r d e r groter g e w o r d e n . H e t culturele referentiekader v a n de o u d e r s is de familie e n h u n e i g e n k e n n i s s e n k r i n g , een goede o u d e r is i n h u n o g e n i e m a n d d i e zijn k i n d e r e n g o e d v e r z o r g t e n de eerbaarheid v a n de meisjes b e w a a k t . H u n

191

d o c h t e r s m a k e n een a n d e r e o n t w i k k e l i n g d o o r , zij p r a t e n m e e r i n t e r m e n v a n elkaar begrijpen of met elkaar discussiëren. G e e n v a n de o u d e r s k a n de n i e u w e leefwijze v a n h u n d o c h t e r accepteren, m a a r zij g a a n er o p v e r s c h i l l e n d e m a n i e r e n m e e o m . D a n k z i j de sterke b a n d tussen m o e d e r e n dochter blijven de meeste meisjes contact h o u d e n met h u n m o e d e r , s o m s z o n d e r dat h u n v a d e r dit weet. T o c h m o g e n w e hieruit niet afleiden dat zij het g e d r a g v a n h u n dochter goedkeuren en h u n n i e u w e identiteit erkennen. M o e d e r s z i j n w e l b e r e i d o m t e g e m o e t te k o m e n a a n e n k e l e w e n s e n v a n h u n dochter, m i t s die b i n n e n het kader v a n h u n culturele referentiekader passen. Z i j s c h a m e n z i c h n o g steeds tegenover h u n k e n n i s s e n v o o r het w e g l o p e n v a n h u n d o c h t e r , z i j w o r d e n er o o k v o o r t d u r e n d o p a a n g e s p r o k e n . S o m m i g e meisjes t r e k k e n h i e r u i t de conclusie dat ze n o g niet o p b e z o e k k u n n e n k o m e n . A n d e r e n a a n v a a r d e n de h o u d i n g v a n h u n o u d e r s e n zijn blij h e n te z i e n , z o n d e r a l te h o g e v e r w a c h t i n g e n te k o e s t e r e n . I n z o v e r r e z i j n z i j beter af d a n d i e g e n e n bij w i e e l k contact v e r b r o k e n is. H o e w e l s o m m i g e w e g l o o p s t e r s b e w e r e n dat ze h u n ouders niet missen, m o e t e n zij t o c h met de angst l e v e n dat h u n vader h e n ooit vindt. Taylor

4 1

heeft g e s t e l d d a t

de

i n v l o e d v a n o u d e r s h e e l g r o o t blijft e n d a t d i e z i c h tot i n h e t o n e i n d i g e z a l d o e n g e l d e n . H e t o n t b r e k e n v a n c o n t a c t blijft z e k e r k n a g e n b i j d i e g e n e n d i e al w a t langer v a n huis zijn. D e v e r s c h i l l e n tussen M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes zijn i n d i t s t a d i u m v a n h e t w e g l o p e n n a u w e l i j k s te h e r l e i d e n tot h u n e t n i s c h e h e r k o m s t . D e r o l v a n d e m o e d e r is v o o r het v e r l o o p v a n d i t proces belangrijker. H e t lijkt e r o p dat h o e sterker d e p o s i t i e v a n de m o e d e r i n het g e z i n is, h o e groter d e k a n s is dat zij het contact m e t haar dochter continueert, d e s n o o d s b u i t e n m e d e w e t e n v a n h u n echtgenoot o m . Z o w e l M a r o k k a a n s e als T u r k s e w e g loopsters v o e l e n z i c h o p de een of andere m a n i e r s c h u l d i g ten o p z i c h t e v a n h u n m o e d e r . A l s de b a n d tussen m o e d e r e n dochter sterk is, p r o b e r e n zij het c o n t a c t te o n d e r h o u d e n . G e r e g e l d c o n t a c t m e t d e m o e d e r k a n e e n v e r d e r af glijden naar een r a n d g r o e p v o o r k o m e n . V e r d e r k o m e n de verschillen tussen M a r o k k a a n s e e n T u r k s e m e i s j e s v o o r a l n a a r v o r e n bij d i e g e n e n d i e e e n stief m o e d e r h e b b e n ; d e z e k o m t v a k e r v o o r bij M a r o k k a a n s e d a n bij T u r k s e w e g loopsters. D i e relatie is d o o r g a a n s niet z o hecht, stiefmoeders z u l l e n d a n o o k m i n d e r m o e i t e d o e n d e b a n d m e t h u n s t i e f d o c h t e r a a n te h a l e n d a n d e e i g e n m o e d e r . D e slechte relatie m e t de stiefmoeder w a s i m m e r s één v a n de rede n e n o m h e t h u i s d e r u g t o e te k e r e n . B i n n e n d e v r i e n d e n k r i n g v a n d e w e g l o o p s t e r s i s er w e l s p r a k e v a n e e n z e k e r e e r k e n n i n g v a n h u n n i e u w e identiteit, m a a r als g r o e p staan zij b u i t e n de gemeenschap v a n h u n ouders. H u n v r i e n d e n staan o o k o n d e r d r u k v a n h u n e i g e n o u d e r s , z e k e r a l s h e t o m e e n h u w e l i j k gaat. J o n g e n s h e b b e n v o o r n a m e l i j k N e d e r l a n d s e v r i e n d i n n e n , m a a r zij w o r d e n geacht m e t een M a -

192

r o k k a a n s r e s p e c t i e v e l i j k T u r k s m e i s j e v a n o n b e s p r o k e n g e d r a g te h u w e n . N i e t a l l e z o n e n z i j n i n s t a a t o n d e r d i e i n v l o e d u i t te k o m e n , v o o r a l o m d a t z i j g e v o e l s m a t i g o o k bij v o o r k e u r m e t e e n m a a g d i n h e t h u w e l i j k t r e d e n . D e m e i s j e s d i e z i c h t e g e n d i e o p v a t t i n g e n v e r z e t t e n , z o e k e n a a n s l u i t i n g bij j o n gens m e t a n d e r e ideeën. D e v e r w a c h t i n g is dat zij d a a r niet o p h u n k u i s h e i d w o r d e n beoordeeld, maar op h u n individuele kwaliteiten. D i e g e n e n die z i c h o p h o u d e n i n een m i l i e u v a n weglopers bekritiseren d e h o u d i n g v a n j o n g e n s , z o n d e r dat zij i n staat z i j n d i e k r i t i e k v e r d e r v o r m te g e v e n . Z i j g a a n m e t M a r o k k a a n s e c . q . T u r k s e j o n g e n s o m d i e o o k d i k w i j l s een w e g l o o p v e r l e d e n hebben. N e d e r l a n d s e jongens k o m e n zij w e i n i g tegen. D e z e w e g l o o p s t e r s h e b b e n h u n s c h o o l o p l e i d i n g niet afgemaakt, o m d a t zij veelal de regelmaat niet k u n n e n opbrengen die v e r b o n d e n is aan de eisen d i e e e n s c h o o l stelt. H u n l e v e n i s e r g o p d e k o r t e t e r m i j n g e r i c h t . Z i j h o p e n dat h u n v r i e n d h e n o m henzelf waardeert, maar door h u n z w a k k e positie zijn zij heel kwetsbaar e n g e v o e l i g v o o r aandacht. D e wegloopsters m a k e n deel uit v a n verschillende sociale verbanden, zoals h u n v r i e n d e n k r i n g , h u n w e r k of school. O p i n d i v i d u e e l n i v e a u h e b b e n zij v r i e n d e n e n v r i e n d i n n e n d i e h e n accepteren. M a a r o p g r o e p s n i v e a u v o l g t er g e e n e r k e n n i n g e n w o r d e n meisjes n o g steeds o p h u n k u i s h e i d b e o o r d e e l d . D e z e e r v a r i n g e n d e l e n z o w e l M a r o k k a a n s e als T u r k s e w e g l o o p s t e r s . G e z i e n de relatie met h u n familie zijn wegloopsters i n een i n d i v i d u a l i s e ringsproces v e r w i k k e l d , maar dit verloopt niet s y n c h r o o n met de

wijze

w a a r o p zij w o r d e n b e n a d e r d . L a n d g e n o t e n , m a a r evenzeer N e d e r l a n d e r s , b e s c h o u w e n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e wegloopsters p r i m a i r als g r o e p s l i d . In h u n eigen gemeenschap n e m e n wegloopsters een afwijkende positie i n , en o o k N e d e r l a n d e r s z i e n h e n als u i t z o n d e r i n g e n . T e r w i j l meisjes o p h u n i n d i viduele kwaliteiten beoordeeld w i l l e n w o r d e n , reageren N e d e r l a n d e r s heel stereotiep o p hen. Voorts hebben

de wegloopsters moeite met bepaalde

Nederlandse

w a a r d e n . D e manier w a a r o p N e d e r l a n d e r s met h u n familie o m g a a n , stuit h u n erg tegen de borst. V o l g e n s h e n d o e n N e d e r l a n d e r s erg l u c h t i g o v e r de f a m i l i e b a n d e n d i e zij j u i s t zeer h o o g achten, o o k a l is d i e v o o r h e n z e l f p r o b l e m a t i s c h . D e z e k a n m a a r b e t e r n i e t a l te h e c h t z i j n , z o l u i d t d e o p v a t t i n g v a n N e d e r l a n d e r s . I n plaats dat meisjes d e z e w a a r d e o m a r m e n - het z o u h u n i m m e r s g o e d u i t k o m e n - i d e a l i s e r e n zij eerder d e f a m i l i e b a n d . O o k het gebrek aan gastvrijheid v a n Nederlanders k o m t regelmatig terug i n de ver h a l e n v a n de wegloopsters. D e z e ervaringen zetten h e n a a n het d e n k e n . In d e e e r s t e fase v a n h e t w e g l o p e n z e t t e n z i j z i c h e r g af t e g e n h u n o u d e r s e n h u n landgenoten. Eigenlijk w i l l e n ze geen T u r k s e of M a r o k k a a n s e zijn, m a a r zij k o m e n e r a l g a u w a c h t e r d a t z i j o o k g e e n N e d e r l a n d s e z i j n . N e d e r l a n d e r s m a k e n h u n m a a r a l te g o e d d u i d e l i j k d a t z e e r n i e t b i j h o r e n , b o v e n d i e n o n t -

193

d e k k e n zij zelf dat ze z i c h b e p a a l d e culturele aspecten u i t h u n o p v o e d i n g e i g e n h e b b e n gemaakt. A l s zij d i t e e n m a a l beseffen, g a a n v o o r a l d i e g e n e n d i e w e i n i g contact h e b b e n m e t h u n l a n d g e n o t e n , o p z o e k naar w a t zij als kenmerkend zien voor h u n eigen cultuur.

194

Samenvatting en nabeschouwing

H

et p r o c e s v a n w e g l o p e n v a n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e m e i s j e s i n d e N e d e r l a n d s e s a m e n l e v i n g is i n a l z i j n facetten b e s c h r e v e n . A a n de

h a n d v a n de uitvoerige verhalen v a n verschillende wegloopsters heb i k de volgende vragen beantwoord: W e l k e vooronderstellingen liggen ten g r o n d slag aan het cultureel referentiekader v a n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e ouders ten aanzien v a n de o p v o e d i n g v a n h u n dochters? H o e w o r d e n deze culture le noties i n de praktijk gebracht? W a n n e e r n e m e n de s p a n n i n g e n en conflic ten v a n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e tienermeisjes m e t h u n o u d e r s z o d a n i g toe dat d i t tot w e g l o p e n l e i d t ? W a t z i j n d e g e v o l g e n v a n het v a n h u i s w e g l o p e n v o o r meisjes; k e r e n zij n o g n a a r h u i s t e r u g of b l i j v e n zij definitief v a n h u i s w e g ? W e l k e b e t e k e n i s heeft h e t w e g l o p e n v a n m e i s j e s v o o r d e v e r s c h i l l e n d e b e t r o k k e n partijen?

W a t zijn de verschillen en overeenkomsten

tussen

M a r o k k a a n s e , T u r k s e e n N e d e r l a n d s e wegloopsters? H o e vergaat het w e g loopsters die w e l , respectievelijk niet naar h u i s teruggaan? D e z e o g e n s c h i j n l i j k b e p e r k t e t h e m a t i e k b l i j k t n a u w s a m e n te

hangen

m e t a l g e m e n e verschijnselen als de v e r h o u d i n g tussen generaties e n het o p g r o e i e n v a n m e i s j e s t o t v o l w a s s e n e n . D e z e fase i n d e a d o l e s c e n t i e s t a a t o o k bij N e d e r l a n d s e o u d e r s g e n o e g z a a m b e k e n d v a n w e g e h e t m o e i z a m e k a r a k ter, m a a r M a r o k k a a n s e e n T u r k s e o u d e r s z i e n z i c h v o o r e e n n o g g r o t e r e o p g a v e geplaatst. Z i j m o e t e n deze taak v a n u i t een d o o r g a a n s lage maat schappelijke situatie i n een v r e e m d e sociale e n culturele o m g e v i n g v o l brengen. Tegelijk z i e n deze ouders hoe h u n dochters z i c h steeds beter w e t e n te r e d d e n i n d e N e d e r l a n d s e s a m e n l e v i n g . I k z a l i n d i t l a a t s t e h o o f d s t u k e n k e l e b e l a n g r i j k e b e v i n d i n g e n v a n m i j n o n d e r z o e k r e s u m e r e n e n tot slot w e r p i k een blik op de toekomst. H o e z a l de positie v a n M a r o k k a a n s e en T u r k s e meisjes i n de N e d e r l a n d s e s a m e n l e v i n g z i c h o n t w i k k e l e n ? I n hoe-

195

v e r r e is de p r o b l e m a t i e k v a n w e g l o p e n slechts een

tijdelijk

verschijnsel, of

z a l deze alleen maar toenemen? W e l k belang z a l aan de centrale notie v a n het b e h o u d v a n m a a g d e l i j k h e i d v o o r meisjes w o r d e n toegekend?

V e r s c h i l l e n i n de l a n d e n v a n herkomst Ik b e n v o o r M a r o k k o e n Turkije nagegaan w e l k e vooronderstellingen t e n g r o n d s l a g l i g g e n a a n h e t c u l t u r e e l r e f e r e n t i e k a d e r v a n d e o u d e r s bij d e o p v o e d i n g v a n meisjes. D e z e culturele noties k o m e n i n grote lijnen

met

elkaar overeen. Belangrijke elementen i n de o p v o e d i n g die weerspiegeld w o r d e n i n de hiërarchische g e z i n s v e r h o u d i n g e n , zijn respect tonen o u d e r e n en h u n gehoorzamen. D e reputatie v a n dochters hangt

aan

nauw

s a m e n m e t d e eer v a n d e f a m i l i e , w a a r v o o r d e m a n n e l i j k e l e d e n v a n d e familie verantwoordelijk zijn. H e t b e h o u d v a n maagdelijkheid v a n onge h u w d e meisjes is een belangrijke v o o r w a a r d e v o o r een h u w e l i j k w a a r i n de b r u i d respect geniet e n het v e r h o o g t het a a n z i e n v a n de b e t r o k k e n families. D e v e r s c h i l l e n t u s s e n b e i d e g r o e p e n k o m e n v o o r a l tot u i t i n g i n d e w i j z e w a a r o p m e n s e n i n een bepaalde maatschappelijke context deze culturele noties i n het h a n d e l e n uitdragen. M a r o k k o e n Turkije hebben elk een speci fieke geschiedenis d i e een aantal belangrijke verschillen i n de positie v a n v r o u w e n tot g e v o l g heeft. D e r e c h t s p o s i t i e v a n v r o u w e n i n T u r k i j e i s d o o r de i n v o e r i n g v a n het Burgelijk W e t b o e k f o r m e e l sterker d a n die v a n v r o u w e n i n M a r o k k o . P o l y g a m i e , het recht v a n de m a n o p v e r s t o t i n g e n de i n s t e m m i n g v a n d e h u w e l i j k s v o o g d bij d e e c h t v e r b i n t e n i s z i j n i n T u r k i j e af geschaft. M a r o k k a a n s e v r o u w e n h e b b e n i n d e p r a k t i j k m e e r m e t v e r s t o t i n g e n o f e c h t s c h e i d i n g e n te m a k e n d a n T u r k s e v r o u w e n . D i t z i e n w e o o k t e r u g i n de situatie v a n zes M a r o k k a a n s e meisjes e n twee T u r k s e meisjes u i t m i j n o n d e r z o e k v a n w i e d e o u d e r s g e s c h e i d e n zijn. V e r d e r is het analfa betisme onder v r o u w e n i n M a r o k k o hoger d a n i n Turkije. E e n h u w e l i j k is een alliantie tussen twee families e n g e l d t als een z a a k die de ouders regelen. I n s t e m m i n g v a n een meisje i n de k e u z e v a n de aan s t a a n d e b r u i d e g o m is v o l g e n s de i s l a m w e l vereist. H i e r b i j is het i n d i v i d u ele b e l a n g o n d e r g e s c h i k t a a n het g r o e p s b e l a n g . O m de k u i s h e i d v a n d o c h t e r s te b e w a r e n , w e r d e n z i j v r o e g e r d i r e c t n a d e eerste m e n s t r u a t i e u i t g e huwelijkt. D i t w a s de gebruikelijke gang v a n z a k e n i n de j e u g d v a n de moe ders v a n de w e g l o o p s t e r s u i t m i j n o n d e r z o e k . M a a r o o k a l zijn meisjes aan s t r i k t e r e g e l s g e b o n d e n , z i j h o e v e n g e e n p a s s i e f s l a c h t o f f e r te z i j n v a n h e t vaderlijk gezag. Meisjes h e b b e n altijd getracht, b i n n e n de m o g e l i j k h e d e n d i e zij h e b b e n , i n v l o e d u i t te o e f e n e n o p h u n h u w e l i j k s p a r t n e r .

196

E e n m o g e l i j k h e i d v o o r m e i s j e s o m m e e r z e g g e n s c h a p te k r i j g e n , i s g e b r u i k te m a k e n v a n h e t feit d a t d e eer v a n h u n v a d e r e n f a m i l i e v a n h u n k u i s e g e d r a g afhangt. M e i s j e s k u n n e n z i c h tegen een o n g e w e n s t e h u w e l i j k s k a n d i d a a t v e r z e t t e n d o o r g e e n r e s p e c t te t o n e n a a n h u n v a d e r o f d o o r te d r e i g e n z i c h i n h e t o p e n b a a r s c h a a m t e l o o s te g e d r a g e n . H e t k a n e e n m a n i e r z i j n o m h u n v a d e r o n d e r d r u k te z e t t e n o m m e t h u n w e n s e n r e k e n i n g te h o u d e n . W a n n e e r d e z e d r e i g e m e n t e n g e e n effect h e b b e n , k a n d a t i n T u r k i j e s o m s l e i d e n tot het w e g l o p e n v a n meisjes m e t d e h u w e l i j k s p a r t n e r v a n h u n keuze. In de literatuur over M a r o k k k o b e n i k dergelijke w e g l o o p p r a k t i j k e n niet tegengekomen. O m m e e r i n z i c h t te k r i j g e n i n d e v e r s c h i l l e n d e b e t e k e n i s s e n d i e h e t b e grip m a a g d e l i j k h e i d k a n hebben v o o r de betrokken partijen, b e n i k nage gaan w a t het s y m b o l i s c h u i t d r u k t v o o r de b r u i d en haar f a m i l i e en v o o r de b r u i d e g o m en zijn familie. G e z i e n de verschillende posities die deze perso n e n t e n o p z i c h t e v a n e l k a a r i n n e m e n , z u l l e n zij een a n d e r e

interpretatie

1

g e v e n a a n k u i s h e i d . D e d r u p p e l b l o e d tijdens de h u w e l i j k s n a c h t g e l d t als bewijs dat een meisje niet eerder seksueel actief is geweest. Z i j s y m b o l i s e e r t hiermee haar reinheid en kuise gedrag: haar echtgenoot en haar schoonfa m i l i e z u l l e n h a a r d a n r e s p e c t e r e n . A l s d e b r u i d h a a r m a a g d e l i j k h e i d heeft b e w e z e n , h o u d t dat i n dat haar familieleden haar g o e d h e b b e n bewaakt, w a t h u n v e e l prestige verleent. V o o r de b r u i d e g o m is de o n t m a a g d i n g bewijs v a n z i j n seksuele potentie als m a n

2

een

e n v o o r zijn f a m i l i e l e d e n dat zij

niet v o o r niets z u l k e h o g e k o s t e n v o o r het h u w e l i j k h e b b e n

gemaakt.

H e t h u w e l i j k geeft d e l a a t s t e j a r e n v e e l v u l d i g a a n l e i d i n g t o t c o n f l i c t e n tussen o u d e r s e n dochters. D e hogere o n d e r w i j s p a r t i c i p a t i e v a n meisjes i n d e s t e d e n v a n M a r o k k o e n T u r k i j e l e i d t er t o e d a t z i j m e e r i n v l o e d w i l l e n e n deels o o k krijgen o p de k e u z e v a n de huwelijkspartner. D e o p v a t t i n g e n v a n o u d e r s o v e r het b e h o u d v a n m a a g d e l i j k h e i d v o o r het h u w e l i j k zijn echter niet g e w i j z i g d . Meisjes m o e t e n i n beide l a n d e n n o g steeds tijdens de h u w e lijksnacht h u n k u i s h e i d bewijzen, maar de m a n i e r w a a r o p dit gebeurt is w e l a a n v e r a n d e r i n g o n d e r h e v i g . V r o e g e r w e r d i n s o m m i g e regio's het l a k e n m e t de b l o e d v l e k aan het hele d o r p getoond, t e g e n w o o r d i g is het v e e l meer een z a a k v a n d e b r u i d e g o m of v a n het

echtpaar. D e z e

veranderingen

v o l t r e k k e n z i c h sneller i n de w a t vrijere u r b a n e regio's d a n i n de strengere rurale gebieden.

Contrast met N e d e r l a n d W a n n e e r i n de jaren z e v e n t i g i n N e d e r l a n d de g e z i n s h e r e n i g i n g v a n de T u r k s e e n later de M a r o k k a a n s e m i g r a n t e n o p g a n g k o m t , w o r d e n zij m e t

197

e e n s a m e n l e v i n g g e c o n f r o n t e e r d w a a r a n d e r e o p v a t t i n g e n g e l d e n o p h e t ter r e i n v a n g e z i n s v e r h o u d i n g e n , adolescentie e n seksualiteit d a n zij g e w e n d zijn. I n de jaren tachtig k r i j g e n t e r m e n als z e l f s t a n d i g h e i d , i n d i v i d u a l i s m e e n z e l f o n t p l o o i i n g steeds m e e r n a d r u k . D e o p v o e d i n g is v e r a n d e r d v a n een o p gezag naar een meer o p overleg gebaseerde v e r h o u d i n g tussen ouders en 3

k i n d e r e n . A d o l e s c e n t i e g e l d t a l s e e n fase w a a r m e i s j e s b i n n e n z e k e r e g r e n z e n d e r u i m t e h e b b e n o m te e x p e r i m e n t e r e n e n te o n t d e k k e n w i e z i j z i j n . S e k s u a l i t e i t h o o r t b i j h e t j o n g - z i j n e n staat l o s v a n h e t h u w e l i j k o f s a m e n w o 4

n e n . M e i s j e s b e s l i s s e n h i e r z e l f o v e r e n z i j p r a t e n er e e r d e r m e t h u n v r i e n d i n n e n d a n met h u n ouders over. E e n dergelijke aparte adolescentiefase v o o r meisjes is v o o r de M a r o k 5

kaanse en T u r k s e ouders een onbekend verschijnsel. D e maagdelijkheidseis v o o r o n g e h u w d e meisjes i m p l i c e e r t dat seksualiteit v e r b o n d e n is m e t het h u w e l i j k . A l s e e n m e i s j e g e s l a c h t s r i j p i s , staat d e b e s c h e r m i n g v a n h a a r k u i s h e i d v o o r o p en niet de u i t b r e i d i n g v a n haar bewegingsruimte. In de keuze v a n d e u i t e i n d e l i j k e h u w e l i j k s p a r t n e r k r i j g e n meisjes w e l i s w a a r steeds m e e r i n s p r a a k , m a a r d e e c h t v e r b i n t e n i s blijft e e n z a a k d i e z i j m e t h u n

ouders

overleggen. D e z e noties v i n d e n de M a r o k k a a n s e en T u r k s e ouders

niet

terug i n de N e d e r l a n d s e betekenis v a n adolescentie. Zij h a d d e n z i c h w e l l i c h t m e e r k u n n e n h e r k e n n e n i n d e o p v o e d i n g v a n m e i s j e s i n d e j a r e n vijf tig, toen o u d e r s strikte eisen stelden o p het terrein v a n fatsoen, seksualiteit e n relatievorming. D e afstand tussen ouders en k i n d e r e n w a s vrij groot en 6

g e h o o r z a a m h e i d w a s v a n z e l f s p r e k e n d . Voorechtelijke seks w a s niet geoor l o o f d e n m e i s j e s t r o u w d e n m e e s t a l m e t h u n eerste v a s t e v r i e n d . H e t h u w e l i j k e n h e t m o e d e r s c h a p g o l d e n als d e u i t e i n d e l i j k e b e s t e m m i n g v a n m e i s 7

jes. A l s g e v o l g v a n het gestegen o p l e i d i n g s n i v e a u e n de

beroepsaspiraties

v a n v r o u w e n w o r d t het u i t s t e l l e n v a n het m o e d e r s c h a p als d e meest r a d i c a 8

le v e r a n d e r i n g v a n de laatste d e r t i g jaar b e s c h o u w d . I n v e r g e l i j k i n g m e t de j a r e n vijftig b e s c h i k k e n N e d e r l a n d s e meisjes i n de jaren tachtig o v e r m e e r o n d e r h a n d e l i n g s r u i m t e . H i e r i n bestaan overigens w e l milieu-specifieke ver schillen. Meisjes uit een laag m i l i e u en de middenklasse v o e l e n z i c h vaker m e t stringente eisen e n regels geconfronteerd d a n meisjes u i t een h o o g m i lieu.

9

M a r o k k a a n s e en T u r k s e ouders ontlenen h u n cultureel referentiekader onder meer aan h u n d o r p of stad v a n herkomst, h u n s c h o l i n g en geloofsop vatting. M e t de komst naar N e d e r l a n d hebben ouders h u n positie o p n i e u w m o e t e n definiëren, terwijl zij tegelijk trachten h u n e i g e n c u l t u r e l e noties z o v e e l m o g e l i j k te b e h o u d e n . H u n o p v a t t i n g e n o v e r h e t i d e a l e g e d r a g v a n meisjes v e r l i e z e n d o o r de v e s t i g i n g i n N e d e r l a n d h u n v a n z e l f s p r e k e n d h e i d e n als d e z e niet a a n s l u i t e n o p de n i e u w e situatie, k u n n e n z i c h tussen o u d e r s en dochters spanningen voordoen.

198

1 0

H e t b e h o u d v a n m a a g d e l i j k h e i d lijkt een b e g r i p m e t een n a u w o m s c h r e v e n betekenis, n i e t t e m i n biedt het de M a r o k k a a n s e e n T u r k s e dochters e n ouders uit m i j n o n d e r z o e k v o l d o e n d e r u i m t e v o o r een eigen interpretatie. Tienermeisjes beseffen h e e l g o e d w e l k e w a a r d e het b e h o u d v a n het m a a g d e n v l i e s heeft v o o r h e t a a n g a a n v a n e e n h u w e l i j k . H e t g e d r a g d a t

ouders

e i s e n o m h e t v l i e s i n t a c t te h o u d e n , h o e f t e c h t e r n i e t o v e r e e n te k o m e n m e t de o p v a t t i n g e n v a n h u n dochters. U i t angst v o o r het verlies v a n de goede reputatie v a n de familie h o u d e n s o m m i g e ouders h u n leerplichtige dochters t h u i s o f v e r b i e d e n z i j h e n d o o r te l e r e n . D e o m g a n g m e t j o n g e n s i s u i t d e n b o z e e n zij w a n t r o u w e n h u n dochters o p dat p u n t i n h o g e mate. U i t de verh a l e n v a n d e g e ï n t e r v i e w d e m e i s j e s i s o p te m a k e n d a t z i j v ó ó r h u n w e g l o p e n d e m a a g d e l i j k h e i d s e i s n i e t ter d i s c u s s i e s t e l d e n . V o o r h e n s p e l e n h i e r e l e m e n t e n v a n trots e n respect mee, zoals o o k u i t ander o n d e r z o e k o n d e r M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes naar v o r e n k o m t .

1 1

In d i t v e r b a n d k a n het

m a a g d e n v l i e s w o r d e n o p g e v a t als een s y m b o o l v o o r z e d i g g e d r a g . M e i s j e s die tijdens de h u w e l i j k s n a c h t een d r u p p e l b l o e d v e r l i e z e n , h e b b e n h i e r m e e h u n kuisheid bewezen. W e z i e n hier tevens een m a r k e r i n g v a n de etnische grens ten opzichte v a n d e o m r i n g e n d e N e d e r l a n d s e o m g e v i n g . C o h e n heeft o p h e t b e l a n g v a n s y m b o l e n g e w e z e n v o o r h e t i n s t a n d h o u d e n v a n g r o e p s g r e n z e n . H i j stelt d a t m e n s e n d i e tot e e n z e l f d e g e m e e n s c h a p b e h o r e n w e l i s w a a r e e n b e p a a l d s y m b o o l k u n n e n d e l e n , m a a r er tegelijk h u n e i g e n betekenis a a n toe k u n n e n kennen.

1 2

M e t andere w o o r d e n : de v o r m e n zijn openbaar, m a a r de beteke-

nissen zijn i n d i v i d u e e l v a n aard.

13

W a n n e e r i k dit inzicht toepas o p

de

M a r o k k a a n s e en T u r k s e ouders en h u n w e g g e l o p e n dochters, d a n onders c h r i j v e n zij a l l e n het m a a g d e n v l i e s als s y m b o o l v o o r k u i s h e i d , m a a r zij v e r b i n d e n er w e l een a n d e r e betekenis aan. Meisjes zijn het niet eens m e t het v e r b o d v a n ouders o m met jongens o m te g a a n o f o m e e n o p l e i d i n g te v o l g e n . N e t a l s N e d e r l a n d s e

adolescenten

p r o b e r e n z i j u i t te v i n d e n h o e v e r z i j k u n n e n g a a n z o n d e r d i r e c t d e s e k s u e l e g r e n z e n v a n m a a g d e l i j k h e i d te o v e r s c h r i j d e n . O u d e r s m a k e n z i c h z o r g e n o v e r d e reputatie v a n h u n d o c h t e r als zij m e t e e n j o n g e n w o r d t g e s i g n a l e e r d , t e r w i j l h e t b e t r o k k e n m e i s j e h u n a n g s t n i e t d e e l t . D e m e i s j e s d i e i n h e t geh e i m e e n v r i e n d h e b b e n , z e g g e n g o e d te b e s e f f e n w a t d e g r e n z e n z i j n . Z e b e h o u d e n i n letterlijke z i n h u n m a a g d e n v l i e s , m a a r d a a r o m h o e v e n zij c o n t a c t e n m e t j o n g e n s n o g n i e t u i t d e w e g te g a a n . Z i j p r o b e r e n h u n g e d r a g te l e g i t i m e r e n d o o r n i e t n a a r N e d e r l a n d s e m e i s j e s te v e r w i j z e n , m a a r n a a r d e grotere b e w e g i n g s v r i j h e i d v a n h u n seksegenoten

i n de l a n d e n v a n her-

k o m s t . Z i j w e t e n m a a r a l te g o e d h o e h u n o u d e r s z i c h v e r z e t t e n t e g e n e e n te grote N e d e r l a n d s e i n v l o e d o p h u n d o e n en laten.

199

D e v a d e r s en m o e d e r s v a n de w e g l o o p s t e r s kijken o o k a n d e r s tegen het s c h o o l b e z o e k v a n meisjes a a n d a n h u n dochters. O u d e r s laten z i c h v o o r a l l e i d e n d o o r het lange-termijnperspectief v a n t r o u w e n en k i n d e r e n krijgen en hechten doorgaans w e i n i g waarde aan een opleiding. V o o r s o m m i g e n ligt die t o e k o m s t o o k n o g i n M a r o k k o of Turkije. E e n goede reputatie v a n h u n dochter bevordert haar kansen o p de h u w e l i j k s m a r k t en bezorgt de familie veel prestige. D e meeste moeders v a n de wegloopsters z i e n de h u l p v a n h u n d o c h t e r i n het h u i s h o u d e n als een goede v o o r b e r e i d i n g o p het h u w e l i j k . D e enkele v a d e r s e n m o e d e r s uit m i j n o n d e r z o e k die w e l positief tegenover het o n d e r w i j s s t a a n , h e b b e n e c h t e r g r o t e m o e i t e o m h u n d o c h t e r te v e r t r o u w e n . H e t feit d a t e e n v a d e r z i j n d o c h t e r d o o r h a a r s c h o o l p a r t i c i p a t i e m i n d e r k a n c o n t r o l e r e n , m a a k t d a t h i j a l g a u w o v e r a l iets ' s l e c h t s ' a c h t e r z o e k t . C o n tacten met landgenoten die over zijn dochter r o d d e l e n versterken dit gevoel alleen maar. D e onderzochte wegloopsters kennen verschillende betekenissen

toe

a a n h u n s c h o o l b e z o e k e n d e l e n b o v e n g e n o e m d e angst v a n h u n o u d e r s niet. V o o r d e é é n i s e e n o p l e i d i n g e e n m a n i e r o m l a t e r m i n d e r a f h a n k e l i j k te w o r d e n v a n haar familie, hetgeen o p een lange-termijnvisie wijst. D a t geldt evenzeer v o o r diegenen die i n N e d e r l a n d en niet i n Turkije w i l l e n studeren. V o o r a n d e r e n is v o o r a l het contact o p s c h o o l met v r i e n d i n n e n v a n grote betekenis, zij v e r t e g e n w o o r d i g e n m e e r een korte-termijnstandpunt.

Ook

k a n het voortzetten v a n een studie soms een geldige reden zijn o m een h u w e l i j k e n i g e t i j d u i t te s t e l l e n . A l l e l e e r p l i c h t i g e m e i s j e s u i t m i j n o n d e r z o e k g a a n l i e v e r n a a r s c h o o l d a n d a t z i j t h u i s b l i j v e n o m h u n m o e d e r o f stief m o e d e r i n h e t h u i s h o u d e n te h e l p e n . H e t v o l g e n v a n e e n o p l e i d i n g e n h e t h e l p e n i n h e t h u i s h o u d e n l e i d e n v a a k tot s p a n n i n g e n t u s s e n m o e d e r e n dochter. D e p r o b l e m e n die tussen ouders e n dochters r o n d o m het h u w e l i j k ont staan, m o e t e n v o o r a l i n het licht v a n het voorafgaande w o r d e n b e k e k e n . D e v e r s t a n d h o u d i n g t u s s e n o u d e r s e n d o c h t e r s is v a n w e g e

bovengenoemde

s p a n n i n g e n grotendeels v e r s t o o r d , w a a r d o o r de m e n i n g v a n het meisje niet echt g e h o o r d w o r d t . O u d e r s die erachter zijn g e k o m e n dat h u n dochter een v r i e n d heeft, v r e z e n v o o r h a a r g o e d e n a a m e n h u n eer e n z i j p r o b e r e n h a a r z o s n e l m o g e l i j k u i t te h u w e l i j k e n . E e n a n d e r e r e d e n o m w e i n i g r e k e n i n g te h o u d e n met de w e n s e n v a n h u n dochter, k a n v o o r t k o m e n uit de d r u k die familieleden i n de l a n d e n v a n herkomst op de ouders uitoefenen o m v i a een h u w e l i j k t o e g a n g te k r i j g e n tot N e d e r l a n d . D e h u w e l i j k s v o o r b e r e i d i n g e n v e r k e r e n m e e s t a l i n e e n b e g i n s t a d i u m , m a a r de d r e i g i n g d i e er v o o r d e d o c h t e r v a n u i t gaat v e r g r o o t de s p a n n i n g e n e n conflicten m e t de ouders.

200

Wisselwerking B o v e n g e n o e m d e p r o b l e m e n over de o m g a n g met jongens, het school b e z o e k e n het arrangeren v a n een h u w e l i j k k u n n e n i n elk M a r o k k a a n s e n T u r k s g e z i n met o p g r o e i e n d e tienermeisjes v o o r k o m e n . H o e k o m t het dat i n het ene g e z i n de conflicten z o d a n i g escaleren dat een meisje uiteindelijk het h u i s de r u g toekeert e n dat i n het andere g e z i n dit niet gebeurt? W a n n e e r gaat het m i s bij de M a r o k k a a n s e e n T u r k s e r e s p o n d e n t e n e n l e i d e n de bot s i n g e n m e t d e o u d e r s tot het w e g l o p e n v a n d e dochters? D e o o r z a a k h i e r v a n k u n n e n w e niet u i t s l u i t e n d bij d e autoritaire g e z i n s v e r h o u d i n g e n l e g g e n o f bij h e t s l a a n v a n d o c h t e r s . E r z i j n m e e r v a d e r s d i e s t r e n g z i j n e n v a n w i e d e h a n d e n n o g a l l o s z i t t e n , z o n d e r d a t d i t o n m i d d e l l i j k tot w e g l o p e n v a n h u n d o c h t e r s h o e f t te l e i d e n . O o k h e t b e s t a a n v a n o p v a n g h u i z e n v o o r w e g g e l o p e n j o n g e r e n i n N e d e r l a n d k a n het w e g l o p e n o n v o l d o e n d e v e r k l a r e n . In Turkije zijn deze v o o r z i e n i n g e n niet a a n w e z i g en k o m t het eveneens voor. V o o r een goed begrip v a n dit verschijnsel moeten w e het v a n huis w e g l o p e n v a n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes z i e n als het resultaat v a n d e w i s s e l w e r k i n g tussen de g e z i n s v e r h o u d i n g e n e n de N e d e r l a n d s e s a m e n l e v i n g . D e ideeën v a n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e ouders o v e r hoe meisjes z i c h h o r e n te g e d r a g e n s t a a n h a a k s o p d i e u i t d e o m r i n g e n d e s a m e n l e v i n g . D o o r d e z e t e g e n s t e l l i n g k u n n e n s p a n n i n g e n ontstaan d i e u i t e i n d e l i j k tot v e r a n d e r i n g s processen k u n n e n leiden.

1 4

Meisjes raken door h u n schoolbezoek en kennis

v a n de taal beter i n g e v o e r d i n de N e d e r l a n d s e s a m e n l e v i n g d a n h u n ouders. D e z e m e r k e n o p h u n beurt dat zij de greep o p h u n k i n d e r e n v e r l i e z e n , het geen d e t r a d i t i o n e l e m a c h t s p o s i t i e v a n de v a d e r v e r d e r o n d e r d r u k zet. B i n n e n de h u n toegestane m a r g e s p r o b e r e n meisjes m e t b e h u l p v a n v e r s c h i l l e n d e s t r a t e g i e ë n m e e r s p e e l r u i m t e v o o r z i c h z e l f te c r e ë r e n . Z o n d e r d e c o n f r o n t a t i e m e t h u n o u d e r s a a n te g a a n p r o b e r e n z i j d o o r d e v r i j a l g e m e n e s t r a t e g i e v a n h e i m e l i j k g e d r a g h u n e i g e n w e n s e n v o r m te g e v e n . W a n n e e r e e n m e i s j e e e n v e r b o d e n v e r k e r i n g m e t e e n j o n g e n heeft e n d i t o n t d e k t w o r d t , z o e k t z i j eerst e e n o p l o s s i n g b i n n e n d e d o o r h a a r o u d e r s g e d e f i n i e e r de k a d e r s . E e n h u w e l i j k g e l d t i n deze situatie als het meest v o o r de h a n d l i g g e n d e alternatief. W a n n e e r d e b e w u s t e j o n g e n als h u w e l i j k s p a r t n e r v o o r de ouders onacceptabel is, k u n n e n de p r o b l e m e n z o d a n i g escaleren

dat

w e g l o p e n u i t e i n d e l i j k het resultaat is. A l s meisjes zelf geen h u w e l i j k v o o r o g e n hebben, d a n is het o n d e r w e r p verder niet met de ouders bespreekbaar. Contacten met jongens raken al g a u w het terrein v a n seksualiteit, dat n a u w v e r b o n d e n is m e t het h u w e l i j k en geen geaccepteerd

o n d e r d e e l is v a n de adolescentiefase

van

Marok

kaanse e n T u r k s e meisjes. E e n vrije o m g a n g tussen jongens e n meisjes is i n de optiek v a n M a r o k k a a n s e en Turkse ouders k e n m e r k e n d v o o r N e d e r -

201

landse jongeren. H e t h o o g h o u d e n v a n de seksuele m o r a a l markeert de etni sche grens t u s s e n M a r o k k a n e n e n T u r k e n a a n de ene k a n t e n N e d e r l a n d e r s aan de andere kant. O v e r t r e d i n g v a n deze n o r m verstoort de bestaande orde w a a r d o c h t e r s h u n o u d e r s b e h o r e n te g e h o o r z a m e n e n te r e s p e c t e r e n . O m n a v o l g i n g e n e e n v e r d e r e a a n t a s t i n g v a n h e t v a d e r l i j k g e z a g te v o o r k o m e n m o e t d i t w e l ten strengste w o r d e n afgekeurd. H e t slaan v a n een ongehoor z a m e dochter is v a n u i t de optiek v a n de o u d e r s i n een dergelijke situatie d a n o o k toegestaan. A l s zij h i e r a a n geen sancties z o u d e n v e r b i n d e n d a n z o u d e n zij d i t o n g e p a s t e g e d r a g i m m e r s b e v e s t i g e n .

15

D e meeste M a r o k k a a n s e en Turkse wegloopsters achten h u n vader z o s t r e n g , d a t z i j e r bij v o o r b a a t v a n u i t g a a n d a t er n i e t m e t h e m v a l t te p r a t e n . D e v e r h o u d i n g m e t h u n m o e d e r is m i n d e r hiërarchisch e n meisjes b l i j k e n m e t h a a r w e l d e g e l i j k te o v e r l e g g e n , v o o r a l o v e r o n d e r w e r p e n a l s s c h o o l e n h u w e l i j k . Slechts i n enkele g e v a l l e n d o e n zij dat o o k met h u n vader. Meisjes p r o b e r e n h u n o u d e r s , m e t n a m e h u n v a d e r te o v e r t u i g e n , s o m s m e t d e h u l p v a n een z u s t e r of leerkracht, dat zij m e t h u n s c h o o l b e z o e k niets slechts i n d e z i n h e b b e n . A l s e e n v a d e r z i j n d o c h t e r blijft w a n t r o u w e n , i s h e t n i e t e e n v o u d i g o m tot e e n g e m e e n s c h a p p e l i j k e d e f i n i t i e v a n d e s i t u a t i e te k o m e n . I n e e n v e r h o u d i n g w a a r i n e e n v a d e r v a n z i j n d o c h t e r v e r w a c h t d a t zij h e m ge h o o r z a a m t e n r e s p e c t t o o n t , i s h e t m o e i l i j k o p e e n s o p e n te s t a a n v o o r h a a r m e n i n g e n a r g u m e n t e n . Meisjes interpreteren o p h u n beurt de reactie v a n hun

v a d e r eerder als een l e g i t i m a t i e v a n zijn m a c h t s p o s i t i e d a n als een

w e r k e l i j k e b e r e i d h e i d tot l u i s t e r e n . Bij d e z e c o n f l i c t e n v o e l e n zij z i c h meest a l n i e t g e s t e u n d d o o r h u n m o e d e r , d i e n a a r h u n m e n i n g te v e e l a a n d e k a n t v a n h u n v a d e r staat. D o c h t e r s k e r e n h e t h u i s d e r u g toe a l s v o o r h e n d e k r i t i s c h e g r e n s b e reikt is. D i t besluit hangt v o o r een deel s a m e n met h u n confrontatie met andere culturele opvattingen die hen bewust m a k e n v a n h u n eigen vanzelf sprekendheden en verschillende handelingsalternatieven. Meisjes gaan zich s t e e d s m e e r r e a l i s e r e n d a t e r m o g e l i j k h e d e n z i j n o m te o n t s n a p p e n a a n d e v e r n e d e r i n g e n en b e p e r k i n g e n v a n h u n vader, h u n moeder of stiefmoeder. Zij w i l l e n naar s c h o o l als zij thuis g e h o u d e n w o r d e n of zij w i l l e n m e e r v a n h u n l e v e n m a k e n d a n alleen echtgenote of m o e d e r w o r d e n . Meisjes berus ten niet m e e r i n h u n lot. I n een N e d e r l a n d s e context h o e v e n zij het s l a a n niet te a c c e p t e r e n . I n t e r m e n v a n V a n S t o l k z o u d e n w e k u n n e n s p r e k e n v a n ' e e n stijgend zelfbewustzijn.'

1 6

M i j n respondenten horen in h u n o m g e v i n g over

l a n d g e n o t e n die het h u i s z o n d e r t o e s t e m m i n g v a n h u n ouders h e b b e n verla ten. O o k b i n n e n h u n f a m i l i e of het g e z i n k o m e n zij h i e r m e e i n a a n r a k i n g , ze h e b b e n nichtjes of broers of zusters die h u n v ó ó r zijn gegaan. Tijdens conflicten met h u n vader of m o e d e r m a k e n dochters i n s o m m i ge g e v a l l e n d a n k b a a r g e b r u i k v a n h e t d r e i g e m e n t d a t z i j w e g k u n n e n l o p e n .

202

H e t bestaan v a n o p v a n g h u i z e n voor weggelopen jongeren versterkt i n dit o p z i c h t de positie v a n meisjes i n het g e z i n . Z i j h e b b e n w e l i s w a a r een w e i n i g realistische kijk op dit soort voorzieningen, maar deze b i e d e n h u n w e l de m o g e l i j k h e i d o m h e t h u i s d a a d w e r k e l i j k d e r u g toe te k e r e n . O u d e r s e r v a r e n het b e s t a a n e r v a n o o k als het o n d e r g r a v e n v a n h u n autoriteit. D o o r

de

o p e e n s t a p e l i n g v a n conflicten en d o o r het wederzijdse w a n t r o u w e n groeien v o o r a l v a d e r s e n dochters steeds v e r d e r uit elkaar. D e b e s l i s s i n g o m v a n h u i s w e g te l o p e n i s e e n v o u d i g e r te n e m e n n a a r m a t e e r i n d e o g e n v a n m e i s j e s e e n o n m o g e l i j k e s i t u a t i e o n t s t a a t e n a l s z i j er k e n n i n g v a n h u n p r o b l e m e n v i n d e n bij h u l p v e r l e n e r s , b i j v o o r b e e l d bij m i s h a n d e l i n g o f o p s l u i t i n g , o f a l s z i j t e g e n h u n z i n d r e i g e n te w o r d e n u i t g e h u w e l i j k t o f n a a r h e t l a n d v a n h e r k o m s t te w o r d e n t e r u g g e s t u u r d .

Deze

redenen, d i e het g e v o l g zijn v a n l a n g d u r i g e s p a n n i n g e n m e t h u n vader, v o r m e n v a a k d e directe a a n l e i d i n g tot het w e g l o p e n . M e i s j e s d i e contact m e t h u l p v e r l e n e r s h e b b e n , v i n d e n bij h e n e e n g e w i l l i g o o r v o o r h u n p r o b l e m e n . W a n n e e r leerkrachten of maatschappelijk werkers met h u n vader

willen

praten, verzetten meisjes z i c h hiertegen v a n u i t de v e r o n d e r s t e l l i n g dat h u n v a d e r t o c h n i e t z a l l u i s t e r e n . L a n g z a a m b e g i n t bij m e i s j e s h e t i d e e p o s t te v a t t e n d a t er a l t e r n a t i e v e n z i j n e n b e g i n n e n z i j h u n w e g l o p e n v o o r te b e r e i d e n i n d e w e t e n s c h a p dat er v o o r h e n o n d e r d a k is. Z i j l o p e n w e l o v e r w o g e n v a n h u i s w e g , m e t het i d e e dat het e e n definitief a f s c h e i d is e n dat er g e e n w e g t e r u g is. H e t i s r e l a t i e f g e m a k k e l i j k e r o m d e b e n e n te n e m e n n a a r m a t e d e b a n d met de m o e d e r of stiefmoeder m i n d e r hecht is. Meisjes h e b b e n v a a k grote m o e i t e h u n m o e d e r i n d e s t e e k te l a t e n , z e k e r a l s z i j e e n g o e d e v e r s t a n d h o u d i n g met haar hebben. D e meeste conflicten d o e n z i c h i m m e r s v o o r met d e v a d e r . A l s een v a d e r z i j n d o c h t e r w e g e n s w a n g e d r a g slaat, krijgt e e n m o e d e r v a a k te h o r e n d a t z i j h a a r d o c h t e r n i e t g o e d heeft o p g e v o e d . M e i s jes d i e h e t h u i s d e r u g t o e k e r e n , z e g g e n d a t z i j z i c h n i e t g e s t e u n d

hebben

g e v o e l d d o o r h u n moeder. D e moeders die ten opzichte v a n h u n echtgenoot een z w a k k e positie i n n e m e n , en zelf soms o o k w o r d e n geslagen, zijn o o k n i e t g o e d i n staat h e t g e w e l d te s t o p p e n . D e z e w e g l o o p s t e r s v e r t o n e n v a a k s i g n a a l g e d r a g . Z i j v e r l a t e n h e t h u i s n i e t o m w e g te b l i j v e n , m a a r o m o p e e n o n h o u d b a r e s i t u a t i e te w i j z e n . H e t i s w e l i s w a a r e e n z w a a r m i d d e l d a t z i j i n z e t t e n , m a a r v o l g e n s h e n is de t o e s t a n d er o o k naar. Z o w e l i n M a r o k k o a l s i n T u r k i j e d o e n m e i s j e s bij c o n f l i c t e n e e n b e r o e p op familieleden. V o o r z o v e r i k dit heb k u n n e n achterhalen, gebeurt dit m i n der i n N e d e r l a n d . D e meisjes u i t m i j n studie z o e k e n w e l tijdelijk o n d e r d a k bij v r i e n d i n n e n , m a a r n i e t z o g a u w bij e e n f a m i l i e l i d . H i e r k o m e n w e bij h e t verschil tussen w e g l o p e n i n de landen v a n herkomst en i n N e d e r l a n d . D e a a n w e z i g h e i d v a n sociale v o o r z i e n i n g e n bieden M a r o k k a a n s e en T u r k s e

203

meisjes i n N e d e r l a n d v e r g e l e k e n met h u n seksegenoten i n de l a n d e n v a n h e r k o m s t m e e r h a n d e l i n g s a l t e r n a t i e v e n o m e e n e i n d e te m a k e n a a n e e n p r o blematische situatie. D e w i s s e l w e r k i n g tussen de M a r o k k a a n s e e n T u r k s e g e z i n s v e r h o u d i n g e n e n d e o m r i n g e n d e s a m e n l e v i n g l e i d t er toe d a t

het

w e g l o p e n i n N e d e r l a n d v o o r meisjes e n h u n o u d e r s een a n d e r e betekenis krijgt d a n i n de l a n d e n v a n herkomst. In de l a n d e n v a n h e r k o m s t gaat het o m c o n f l i c t e n t u s s e n generaties, w a a r b i j d e j o n g e r e n n a a r m e e r i n v l o e d stre v e n o p belangrijke levensterreinen. In N e d e r l a n d definiëren ouders

deze

g e n e r a t i e c o n f l i c t e n i n e t n i s c h e t e r m e n . E e n d o c h t e r heeft d e e t n i s c h e g r e n s o v e r s c h r e d e n d o o r h u l p te z o e k e n bij N e d e r l a n d e r s v a n w i e z i j z i c h j u i s t z o u moeten onderscheiden en afzijdig houden.

In de marge? M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes die v a n h u i s zijn w e g g e l o p e n h e b b e n de

conflicten die zich

eerst b i n n e n het

gezin afspeelden

naar

buiten

gebracht. Dochters h e b b e n h u n positie versterkt d o o r interne p r o b l e m e n o p e n b a a r te m a k e n e n N e d e r l a n d s e h u l p v e r l e n e r s i n te s c h a k e l e n . V a d e r s z i j n i n h u n eer aangetast e n v o e l e n z i c h d o o r h u n d o c h t e r m o n d d o o d ge m a a k t . D o o r h u n w e g g e l o p e n d o c h t e r te v e r s t o t e n k u n n e n z i j f o r m e e l h u n reputatie i n de eigen gemeenschap herstellen, m a a r i n de praktijk l o o p t het z o ' n vaart niet. A l l e r e e r s t p r o b e r e n vaders, broers en s o m s o o m s het meisje o p te s p o r e n e n h a a r z o g a u w m o g e l i j k n a a r h u i s t e r u g te h a l e n . Z o l a n g h e t n o g n i e t b e k e n d is o n d e r h u n k e n n i s s e n , k a n d e s c h a n d e vrij b e p e r k t b l i j v e n . M o e d e r s reageren v o o r a l erg geschokt e n emotioneel o p het w e g l o p e n v a n h u n dochter. D i e g e n e n d i e vrij i m p u l s i e f het h u i s h e b b e n v e r l a t e n , k o m e n er zelf s n e l achter dat e e n verblijf i n een o p v a n g h u i s l a n g niet z o i d e a a l is als zij z i c h h a d d e n v o o r g e s t e l d . Z o n d e r a l te v e e l o v e r l e g k e r e n z i j s n e l n a a r h u i s t e r u g . M e t de v a d e r s v a n meisjes die v a n w e g e een directe a a n l e i d i n g v a n h u i s zijn w e g g e l o p e n v a l t n o g w e l te o n d e r h a n d e l e n , z e k e r a l s h e t o m c o n c r e t e z a k e n a l s s c h o o l b e z o e k o f u i t s t e l v a n e e n h u w e l i j k gaat. M o e d e r s s p e l e n h i e r i n v a a k e e n i n t e r m e d i a i r e r o l . I n d e z e g e v a l l e n heeft h e t w e g l o p e n v o o r h e t m e i s j e h e t b e o o g d e effect g e h a d e n z o n d e r a l te v e e l g e z i c h t s v e r l i e s v a n h a a r v a d e r k a n zij h u i s w a a r t s keren. Meisjes die h u n vlucht w e l o v e r w o g e n voorbereid hebben of vaker zijn w e g g e l o p e n , b l i j k e n n i e t g a u w b e r e i d te z i j n o m m e t h u n v a d e r te p r a t e n o v e r terugkeer of o v e r de r e d e n e n v a n het w e g l o p e n . W a n n e e r hier b o v e n d i e n een jarenlange p r o b l e m a t i s c h e relatie a a n v o o r a f is gegaan, d a n is een d e r g e l i j k g e s p r e k o o k n i e t e e n v o u d i g te o r g a n i s e r e n . W e h e b b e n i n h e t v o o r -

204

afgaande gezien dat de kloof v a n wederzijds w a n t r o u w e n niet i n een paar o n t m o e t i n g e n v a l t te o v e r b r u g g e n . N i e t a l l e e n v a d e r s k u n n e n d e b a n d m e t h u n dochter v e r b r e k e n , meisjes zelf k u n n e n o o k elke contact m e t h u n v a d e r e n f a m i l i e w e i g e r e n . D o o r z i c h v a n h u n o u d e r l i j k m i l i e u te d i s t a n t i ë r e n , p r o b e r e n z i j z i c h o p e n l i j k v a n h e n l o s te m a k e n . D e a a n v a n k e l i j k s t e r k e p o s i t i e v a n de w e g g e l o p e n dochters ten opzichte v a n h u n vader keert z i c h n u tegen h e n . D o o r h e t o u d e r l i j k h u i s d e r u g toe te k e r e n , h e b b e n m e i s j e s d e e t n i s c h e grens o v e r s c h r e d e n . V o o r h u n l a n d g e n o t e n h e b b e n alle w e g g e l o p e n meisjes een slechte n a a m , m a a r v o o r h e n zelf ligt d i t anders. In s y m b o l i s c h e t e r m e n heeft e l k e w e g l o o p s t e r h a a r e e r b a a r h e i d v e r l o r e n , m a a r i n t e c h n i s c h e z i n n i e t . D e r g e l i j k e v e r a n d e r i n g e n d w i n g e n h e n i n t e r m e n v a n C o h e n tot e n i g e v o r m v a n zelfreflectie.

17

N u zij z i c h v o o r a l i n rationele z i n los h e b b e n gemaakt v a n h u n familie, m o e t e n zij v o o r z i c h z e l f u i t m a k e n w i e zij zijn. W e h e b b e n k u n n e n l e z e n dat de context w a a r b i n n e n d i t m o e t p l a a t s v i n d e n v o o r deze jonge meisjes verre v a n i d e a a l is. H o e w e l het idee bestaat dat w e g l o p e n een b e g i n is v a n r a n d g r o e p v o r m i n g , h o e f t d i t n i e t z o n d e r m e e r h e t g e v a l te z i j n . D e w e g l o o p s t e r s hebben Schuyt

1 8

zich i n verschillende richtingen ontwikkeld. In navolging v a n k u n n e n w e s p r e k e n v a n een ' d u b b e l e emancipatie', zij m o e t e n z i c h

ten o p z i c h t e v a n h u n o u d e r s e n zij m o e t e n z i c h als l i d v a n een etnische groep emanciperen.

1 9

A l s a d o l e s c e n t s t a a n zij er o p e e n s a l l e e n v o o r e n z i j n zij g e n o o d z a a k t z i c h m e e r a l s i n d i v i d u o p te s t e l l e n d a n z i j v o o r h e e n g e w e n d w a r e n . Z i j m o e t e n n u v e e l m e e r m e t a n d e r e n relaties o n d e r h o u d e n , w a a r d o o r zij i d e a liter een zekere onafhankelijkheid k u n n e n v e r w e r v e n . Z i j zijn met andere w o o r d e n i n een versneld individualiseringsproces terechtgekomen.

2 0

Voor

meisjes d i e o p g e v o e d zijn m e t collectieve w a a r d e n is het een z w a r e o p g a v e d e z e n i e u w e i d e n t i t e i t v o r m te g e v e n . Z i j m o e t e n e e n s t r i j d l e v e r e n o m z i c h z e l f n i e t s l e c h t te v i n d e n , t e r w i j l z i j w e l a l s z o d a n i g d o o r h u n f a m i l i e e n landgenoten w o r d e n behandeld. O o k binnen h u n vriendinnen- en vriend e n k r i n g m o e t e n zij z i c h z e l f b e w i j z e n , m a a r v o o r de b e v e s t i g i n g v a n h u n identiteit h e b b e n zij w e l de g o e d k e u r i n g v a n betekenisvolle a n d e r e n n o d i g . Schuyt

2 1

heeft h e t b e g r i p m a a t s c h a p p e l i j k k w e t s b a r e n

geïntroduceerd

voor jongeren die onvoldoende hulpbronnen hebben o m op eigen kracht p r o b l e m e n h e t h o o f d te b i e d e n . D e w e g l o o p s t e r s d i e i n e e n n e g a t i e v e s p i r a a l t e r e c h t k o m e n b l i j k e n e e n z w a k k e u i t g a n g s p o s i t i e te h e b b e n . Z i j h e b b e n e e n s l e c h t e r e l a t i e m e t h u n v a d e r e n ( s t i e f ) m o e d e r . D o o r v a n h u i s w e g te l o p e n h e b b e n zij h u n s c h o o l a f g e b r o k e n e n m o e t e n zij w e e r e e n n i e u w e start maken. Diegenen die v o o r een deel i n M a r o k k o onderwijs hebben gevolgd en daarna naar een N e d e r l a n d s e school zijn gegaan, hebben geen d i p l o m a g e h a a l d . Z i j w i l d e n w e l a a n h u n o u d e r s b e w i j z e n dat zij n a het w e g l o p e n

205

iets h e b b e n bereikt, m a a r i n d e p r a k t i j k m i s t e n zij d e k r a c h t h i e r v o o r . Z o d r a h e t o p h e t e n e g e b i e d m i s g a a t , heeft d a t m e e s t a l o o k g e v o l g e n v o o r a n d e r e t e r r e i n e n . Z o n d e r d i p l o m a i s h e t n i e t e e n v o u d i g o m e e n b a a n te v i n d e n . Z i j m i s s e n h u n relatie m e t betekenisvolle a n d e r e n die h e n o p het rechte p a d k u n n e n h o u d e n , terwijl de i n v l o e d v a n h u n leeftijdsgenoten i n deze adol e s c e n t i e f a s e g r o t e r w o r d t . Z i j b l i j k e n h e e l g e v o e l i g te z i j n v o o r d e a a n d a c h t v a n jongens en k o m e n al g a u w alleen i n aanraking met andere weglopers. I n d e z e c o n t e x t heeft h u n e e r b a a r h e i d g e e n b e t e k e n i s m e e r . Z i j z i j n z o w e l i n s y m b o l i s c h e als technische z i n geen m a a g d m e e r e n zij b e v e s t i g e n h i e r m e e de slechte n a a m die wegloopsters i n h u n gemeenschap hebben. N a a s t d i t n e g a t i e v e b e e l d v a n w e g l o o p s t e r s d i e tot d e m a a t s c h a p p e l i j k e k w e t s b a r e n b e h o r e n , is er o o k een g r o e p w e g l o o p s t e r s d i e z i c h m a a t s c h a p p e l i j k w e l w e e t te h a n d h a v e n . V o o r h e n b l i j k t w e g l o p e n w e l e e n e e r s t e s t a p n a a r e m a n c i p a t i e te z i j n . B e l a n g r i j k h i e r i n i s d a t z i j h e t c o n t a c t m e t h u n f a m i lie uiteindelijk niet h e b b e n verloren, v o o r a l niet met h u n m o e d e r . E r zijn z o w e l M a r o k k a a n s e als T u r k s e o u d e r s d i e d e r o d d e l v a n h u n l a n d g e n o t e n t r o t s e r e n e n b e r e i d z i j n h u n w e g g e l o p e n d o c h t e r te b l i j v e n z i e n , o o k a l heeft zij z e l f s t a n d i g e w o o n r u i m t e o f w o o n t z i j s a m e n m e t h a a r v r i e n d . Meisjes die heel duidelijk omschreven schoolwensen hadden, hebben m e t h e e l v e e l d o o r z e t t i n g s v e r m o g e n h u n s c h o o l a f g e r o n d . D i t heeft h u n i n ieder geval meer hulpbronnen geboden o m zich i n maatschappelijk opzicht w e e r b a a r o p te s t e l l e n . Z i j z i j n w e l i s w a a r i n s y m b o l i s c h e o f z e l f s t e c h n i s c h e t e r m e n g e e n m a a g d m e e r , m a a r t o c h p r o b e r e n z i j z i c h te o n d e r s c h e i d e n v a n het stereotiepe b e e l d v a n wegloopsters. Zij trachten d o o r s c h o l i n g de beteken i s g e v i n g v a n M a r o k k a a n s e r e s p e c t i e v e l i j k T u r k s e m e i s j e s te b e ï n v l o e d e n . Zij h e b b e n z i c h los m o e t e n m a k e n v a n het b e l a n g v a n k u i s h e i d e n h u n eigen definitie m o e t e n g e v e n a a n de wijze w a a r o p een M a r o k k a a n s c.q. T u r k s m e i s j e z i c h h o o r t te g e d r a g e n . S e k s u a l i t e i t k o p p e l e n d e z e w e g l o o p s t e r s a a n e e n v a s t e r e l a t i e z o n d e r d a t d i t v o o r h e n v e r b o n d e n h o e f t te z i j n m e t e e n h u w e l i j k . M e t deze o p v a t t i n g e n o v e r seksualiteit lijken zij m e e r o p N e d e r l a n d s e meisjes d a n o p h u n l a n d g e n o t e n . H o e w e l zij o p de een of a n d e r e m a n i e r contact o n d e r h o u d e n m e t h u n o u d e r s v o e l e n zij z i c h echter niet geaccepteerd. D e w a a r d e v a n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes w o r d t n o g steeds d o o r h u n k u i s h e i d b e p a a l d en niet d o o r h u n i n d i v i d u e l e k w a l i t e i t e n . Zij hebben geen collectieve erkenning v a n deze denkbeelden gekregen v a n b e t e k e n i s v o l l e a n d e r e n , w a a r d o o r zij z i c h b u i t e n d e g e m e e n s c h a p v a n h u n o u d e r s h e b b e n geplaatst. D i t w i l o v e r i g e n s niet z e g g e n dat zij h u n e i g e n M a r o k k a a n s e of T u r k s e identiteit o n t k e n n e n en z i c h v o l l e d i g o p N e d e r l a n d e r s oriënteren. S o m m i g e w e g l o o p s t e r s h e b b e n z i c h i n z o v e r r e tegen h u n c u l t u r e l e a c h t e r g r o n d afgezet dat zij de o m g a n g m e t jongens uit h u n eigen groep v e r m i j d e n . Z i j heb-

206

b e n relaties m e t jongens v a n autochtone of allochtone h e r k o m s t . V e r d e r be antwoorden

zij i n h u n contacten

met Nederlanders niet direct aan

het

t r a d i t i o n e l e stereotiepe b e e l d e n w o r d e n zij als een u i t z o n d e r i n g v a n h u n g r o e p g e z i e n . M a a r i n plaats v a n dat N e d e r l a n d e r s h e n als i n d i v i d u bena d e r e n , s p r e k e n zij h e n t o c h a a n o p h u n groepsidentiteit. D e z e e r v a r i n g e n t e z a m e n l e i d e n er toe d a t d e w e g l o o p s t e r s z i c h z e l f b l i j v e n d e f i n i ë r e n a l s e e n M a r o k k a a n s e c.q. T u r k s e , m a a r w e l v o l g e n s h u n e i g e n b e t e k e n i s g e v i n g .

V e r s c h i l l e n t u s s e n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes D e p r o b l e m a t i e k v a n s t i e f m o e d e r s k o m t v o o r a l n a a r v o r e n bij d e M a r o k k a a n s e r e s p o n d e n t e n . D e situatie v a n d e z e meisjes is vrij c o m p l e x , v o o r a l a l s z i j e e n s l e c h t e o f e e n n i e t a l te e m o t i o n e l e b a n d m e t h u n

stiefmoeder

hebben. D e stiefmoeders zijn v a a k deel v a n het p r o b l e e m e n de o o r z a a k v a n d e v l u c h t v a n het meisje. S o m s h e b b e n zij o o k h u n stiefdochter d e

deur

g e w e z e n . Z i j v e r v u l l e n niet de intermediaire r o l die een eigen m o e d e r d o o r g a a n s w e l p r o b e e r t te s p e l e n . D e M a r o k k a a n s e m e i s j e s b l i j k e n o o k d i k w i j l s o p l a t e r e l e e f t i j d n a a r N e d e r l a n d te z i j n g e k o m e n , w a a r d o o r z i j z o w e l e e n m o e i l i j k e a a n s l u i t i n g m e t h u n f a m i l i e als m e t d e s c h o o l h e b b e n . Z i j zijn r e l a tief v a a k a f k o m s t i g u i t g e z i n n e n d i e w e i n i g stabiliteit k e n n e n , v a n w e g e de conflicten die de ouders met elkaar hebben. Soms hebben andere k i n d e r e n i n het g e z i n o o k a a n v a r i n g e n m e t h u n v a d e r of m o e d e r of zijn zij eerder weggelopen. O n d e r de groep weggelopen jongens v o r m e n de M a r o k k a n e n o o k h e t g r o o t s t e a a n d e e l . I n c o m b i n a t i e m e t h e t h o g e r e k i n d e r t a l g a i k er v a n u i t dat de M a r o k k a a n s e gezinnen i n een sociaal z w a k k e r e positie verke r e n d a n d e T u r k s e g e z i n n e n u i t m i j n o n d e r z o e k . D e z e factor z o u w e l eens v o o r een belangrijk deel het v a k e r w e g l o p e n v a n M a r o k k a a n s e d a n T u r k s e meisjes k u n n e n v e r k l a r e n . E e n a n d e r v e r s c h i l is dat m e e r M a r o k k a a n s e d a n T u r k s e w e g l o o p s t e r s z i c h b i j N e d e r l a n d s e h u l p v e r l e n i n g s i n s t a n t i e s m e l d e n , t e r w i j l er i n a b s o l u t e aantallen m e e r T u r k s e tienermeisjes i n N e d e r l a n d w o n e n . A a n de ene k a n t z o u d e n w e hieruit k u n n e n concluderen dat meer M a r o k k a a n s e d a n T u r k s e meisjes v a n h u i s w e g l o p e n . A a n de andere k a n t z o u d e n T u r k s e meisjes e v e n v a a k h e t h u i s d e r u g toe k u n n e n k e r e n a l s M a r o k k a a n s e m e i s j e s , m a a r i n p l a a t s v a n z i c h tot d e h u l p v e r l e n i n g te w e n d e n z o u d e n z i j b i n n e n h u n e i g e n gemeenschap h u l p k u n n e n zoeken. Wegloopcijfers zijn helaas niet beschik b a a r , w e l g a a t m e n er i n h e t b e l e i d v a n u i t d a t 15 tot 20 p r o c e n t v a n d e j o n g e r e n p s y c h o - s o c i a l e p r o b l e m e n heeft.

22

Ik v e r o n d e r s t e l dat het v e r s c h i l i n

w e g l o o p a a n t a l l e n v o o r e e n d e e l i s te v e r k l a r e n d o o r h e t v o o r t z e t t e n v a n e e n T u r k s e t r a d i t i e v a n w e g l o p e n i n N e d e r l a n d . D o o r z i c h te l a t e n o n t v o e r e n o f

207

d o o r g e z a m e n l i j k m e t h a a r v r i e n d h e t o u d e r l i j k h u i s d e r u g t o e te k e r e n , p r o b e r e n m e i s j e s e e n h u w e l i j k a f te d w i n g e n m e t d e j o n g e n v a n h u n k e u z e . W a n n e e r het j o n g e p a a r d a a r n a i n het h u w e l i j k treedt, b l i j v e n zij b u i t e n het N e d e r l a n d s e h u l p v e r l e n i n g s c i r c u i t e n b u i t e n het bestek v a n m i j n

onder

zoek. W a n n e e r w e naar de huwelijksleeftijd v a n deze meisjes kijken, d a n blij k e n T u r k s e i n v e r g e l i j k i n g m e t M a r o k k a a n s e m e i s j e s o p j o n g e r e l e e f t i j d te t r o u w e n . I n 1993 w a s 3 2 % v a n d e T u r k s e v r o u w e n t u s s e n d e 15-19 j a a r g e h u w d , t e g e n o v e r 16% v a n d e M a r o k k a a n s e v r o u w e n . V o o r d e leeftijdscate g o r i e v a n 2 0 t o t 24 j a a r z i j n d e p e r c e n t a g e s r e s p e c t i e v e l i j k 8 0 % e n 6 8 % .

23

Hoe

m o e t e n w e deze gegevens interpreteren? M o e t e n w e het t r o u w e n v a n jonge T u r k s e meisjes z i e n als e e n b e w i j s v o o r d e grote i n v l o e d d i e o u d e r s n o g o p het h u w e l i j k v a n h u n dochter hebben? O f z i e n deze T u r k s e meisjes

het

h u w e l i j k a l s e e n m o g e l i j k h e i d o m a a n d e v a d e r l i j k e m a c h t te o n t k o m e n ? D e z e laatste r e d e n speelt z e k e r een r o l ,

2 4

w a n t de invloed v a n Turkse ouders

o p d e k e u z e v a n de h u w e l i j k s p a r t n e r is n o g steeds groot.

25

V e r g e l i j k i n g m e t N e d e r l a n d s e meisjes O n d a n k s de grote verschillen tussen enerzijds M a r o k k a a n s e en T u r k s e meisjes

en

anderzijds


zijn

er w e l d e g e l i j k

o v e r e e n k o m s t e n te b e s p e u r e n . H e t b e g r i p a d o l e s c e n t i e geeft h e t

enige

gemeen

schappelijke element tussen respectievelijk M a r o k k a a n s e , T u r k s e en N e d e r l a n d s e m e i s j e s g o e d w e e r : h e t betreft m e i s j e s d i e d e o v e r g a n g v a n d e k i n dertijd naar v o l w a s s e n h e i d d o o r m a k e n . H e t gaat o m een o n t w i k k e l i n g s f a s e m e t e e n e i g e n k a r a k t e r w a a r b i j z i c h i n een k o r t e tijd snelle l i c h a m e l i j k e e n psychische veranderingen voordoen.

2 6

E e n gemeenschappelijk punt i n deze

a d o l e s c e n t i e p e r i o d e is d e v e r h o u d i n g tot de o u d e r s . M e i s j e s i n d e p u b e r t e i t staan o n d e r o u d e r l i j k e controle e n o p een aantal terreinen h e b b e n zij a n d e r e wensen d a n h u n ouders. O u d e r s stellen strengere eisen aan h u n dochters d a n aan h u n z o n e n en zij g e v e n h u n o o k m i n d e r b e w e g i n g s v r i j h e i d . D o c h t e r s w i l l e n e c h t e r m e e r d a n h u n o u d e r s h u n toestaan e n zij p r o b e r e n o p allerlei m a n i e r e n d e d o o r h u n o u d e r s g e d e f i n i e e r d e g r e n z e n te v e r r u i m e n . Z i j g a a n v e e l a l h u n e i g e n w e g , d a a r b i j p r o b e r e n z i j h u n o u d e r s z o m i n m o g e l i j k v o o r h e t h o o f d te s t o t e n . Z i j o n t w i k k e l e n a l l e r l e i s t r a t e g i e ë n o m a a n h e t o u d e r l i j k g e z a g te o n t k o m e n e n e e n e i g e n l e v e n m e t l e e f t i j d s g e n o t e n te l e i d e n . H e i m e l i j k g e d r a g i s een dergelijke methode, maar o o k praten of onderhandelen. A d o l e s c e n t e n zijn o p z o e k n a a r h u n identiteit, w a a r b i j zij v o o r z i c h z e l f m o e t e n u i t m a k e n w a t zij w e l e n niet u i t h u n o p v o e d i n g o v e r n e m e n . W a t

208

p a s t e r w e l e n n i e t bij h e n ? H e t e n e m o m e n t w e t e n z i j n i e t w a t z i j w i l l e n e n het a n d e r e m o m e n t z e t t e n zij z i c h sterk af t e g e n h u n o u d e r s . H i e r b i j h e b b e n dochters met h u n m o e d e r een ander soort b a n d d a n met h u n vader. M e t h u n m o e d e r b e s p r e k e n zij m e e r persoonlijke e n met h u n v a d e r meer zakelijke onderwerpen.

2 7

D i t proces voltrekt zich niet i n een isolement, m a a r i n de

c o n t e x t v a n r e l a t i e s m e t b e t e k e n i s v o l l e a n d e r e n . T i e n e r s z i j n i n d e z e fase v a n h u n puberteit buitengewoon kwetsbaar en heel gevoelig v o o r invloeden v a n buitenaf.

28

H u n loyaliteit ten opzichte v a n h u n ouders v e r g e m a k k e l i j k t het

l o s m a k i n g s p r o c e s niet. Z i j w i l l e n dat d e z e a n d e r e n , z o a l s o u d e r s , leeftijds genoten of leraren, h u n keuzes erkennen.

2 9

D e M a r o k k a a n s e en Turkse ouders vertegenwoordigen evenals de N e d e r l a n d s e o u d e r s bij d e o p v o e d i n g v a n d o c h t e r s e e n z o g e n a a m d l a n g e t e r m i j n s t a n d p u n t , dat w i l z e g g e n dat zij z i c h v o o r a l d o o r het b e l a n g v a n de toekomst v a n h u n dochter laten leiden. A l l e ouders proberen h u n dochter z o v e e l m o g e l i j k te b e s c h e r m e n e n h e t h u w e l i j k i s v o o r h e n e e n v a n z e l f s p r e k e n d e z a a k i s . H e t v e r s c h i l is d a t bij h e t p e r s p e c t i e f v a n d e N e d e r l a n d s e o u d e r s steevast een goede o p l e i d i n g v o o r h u n dochter hoort. H i e r a a n m o e t w e l toegevoegd w o r d e n dat hoger opgeleide ouders hogere aspiraties heb b e n d a n lager opgeleide ouders, en eerstgenoemden hierover vaker span n i n g e n m e t h u n k i n d e r e n hebben. V e r d e r treden N e d e r l a n d s e meisjes o p latere leeftijd i n het h u w e l i j k d a n de T u r k s e e n M a r o k k a a n s e meisjes. D e o m g a n g met jongens treedt i n de v e r h a l e n v a n

bovengenoemde

groepen zeer n a d r u k k e l i j k naar voren. N i e t alleen M a r o k k a a n s e en T u r k s e ouders, m a a r ook N e d e r l a n d s e ouders m a k e n zich z o r g e n over de reputatie v a n h u n dochter. V o o r N e d e r l a n d s e meisjes geldt e v e n w e l geen m a a g d e l i j k h e i d s i d e a a l e n h u n o u d e r s accepteren dat seksualiteit o n d e r d e e l is ge w o r d e n v a n de adolescentiefase. N i e t t e m i n m o e t e n o o k N e d e r l a n d s e meis jes o p p a s s e n v o o r a l te v r i j b l i j v e n d e c o n t a c t e n m e t j o n g e n s , a l l e e n i n e e n vaste relatie k u n n e n zij h u n goede n a a m v e i l i g stellen. M a r o k k a a n s e e n T u r k s e ouders definiëren

deze grenzen veel scherper d a n

Nederlandse

o u d e r s , d e l a a t s t e n w e t e n d i e b e t e r te v e r b l o e m e n , z o a l s u i t h e t o n d e r z o e k v a n D e W a a l blijkt. D i t t e z a m e n zet de v e r h o u d i n g tussen M a r o k k a a n s e e n Turkse ouders en dochters meer onder d r u k d a n die tussen Nederlandse generaties. T o t o p z e k e r e h o o g t e z i j n er o v e r e e n k o m s t e n m e t N e d e r l a n d s e w e g loopsters, zoals het fysieke g e w e l d , de slechte relatie m e t stiefouders e n de m a a t s c h a p p e l i j k z w a k k e positie v a n g e z i n n e n d i e het f i n a n c i e e l niet b r e e d hebben. R e d e n e n v a n u i t h u w e l i j k i n g e n de m o g e l i j k h e i d o m naar het l a n d v a n h e r k o m s t t e r u g g e s t u u r d te w o r d e n z i j n a l l e e n v a n t o e p a s s i n g o p M a r o k k a a n s e e n T u r k s e w e g l o o p s t e r s . E r z i j n v e r s c h i l l e n d e t y p e n w e g l o p e r s te o n d e r s c h e i d e n . S o m m i g e n l o p e n i n c i d e n t e e l e n slechts k o r t e tijd v a n h u i s

209

w e g , a n d e r e n k e r e n v a k e r e n l a n g e r h e t h u i s d e r u g toe. D e o m s t a n d i g h e d e n e n h e t g e b r e k a a n v o o r b e r e i d i n g s p e l e n bij d e i n c i d e n t e l e w e g l o p e r s grote r o l . H u n w e g l o p e n k a n als s i g n a a l g e d r a g g e z i e n w o r d e n :

een

evenals

M a r o k k a a n s e e n T u r k s e w e g l o o p s t e r s w i l l e n zij de a a n d a c h t v e s t i g e n o p de p r o b l e m a t i s c h e relatie m e t h u n ouders, meestal h u n vader. D e w e g l o p e r s k u n n e n d e s i t u a t i e t h u i s n i e t a a n e n v r a g e n z i c h af o f h u n o u d e r s n o g o m h e n g e v e n . D e z e j o n g e r e n w i l l e n eigenlijk niet v a n h u i s w e g , zij v o e l e n z i c h s c h u l d i g en keren vaak s p o e d i g weer naar huis terug. H o e o u d e r

echter

w e g l o p e r s zijn, h o e groter de k a n s dat zij v a n h u i s w e g b l i j v e n . E n o o k h o e v a k e r j o n g e r e n z o n d e r t o e s t e m m i n g het o u d e r l i j k h u i s v e r l a t e n , h o e m i n d e r w a a r s c h i j n l i j k het is dat zij t e r u g k e r e n . D i t h e b b e n w e o o k v o o r a l bij d e M a r o k k a a n s e wegloopsters gezien. D e verschillen tussen de M a r o k k a a n s e , T u r k s e en N e d e r l a n d s e wegloopsters liggen v o o r a l i n de culturele betekenis v a n de problematiek en de gevolgen ervan. Nederlandse wegloopsters w o r den niet o p h u n eerbaarheid beoordeeld.

E e n b l i k op de toekomst W e l k e o n t w i k k e l i n g e n k u n n e n i n de nabije toekomst w o r d e n v e r w a c h t ? Z u l l e n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes i n t o e n e m e n d e m a t e b l i j v e n w e g l o p e n ? P r e c i e z e a a n t a l l e n z i j n o v e r d i t o n d e r w e r p m o e i l i j k b o v e n t a f e l te k r i j gen, m a a r er k a n w e l w o r d e n n a g e g a a n of de r e d e n e n d i e a a n l e i d i n g g e v e n tot w e g l o p e n n o g v a n t o e p a s s i n g

zijn. Z u l l e n M a r o k k a a n s e e n

Turkse

o u d e r s b e t e r i n staat z i j n d e g e n e r a t i e k l o o f m e t h u n d o c h t e r s te o v e r b r u g gen? Belangrijke actoren i n deze N e d e r l a n d s e context zijn meisjes, jongens, h u n ouders en de eigen

gemeenschappen.

H e t ligt v o o r de h a n d dat p r o b l e m e n die samenhangen met de migratie n a a r N e d e r l a n d z u l l e n afnemen, de g e z i n s h e r e n i g i n g is i m m e r s grotendeels voltooid.

3 0

Steeds m i n d e r meisjes z u l l e n o p o u d e r e leeftijd n a a r N e d e r l a n d

k o m e n , w a a r d o o r p r o b l e m e n als taalachterstand

en onvoldoende aanslui

ting met de school zullen verminderen. H e t ontduiken v a n de leerplicht k w a m o o k v o o r a l v o o r bij m e i s j e s d i e o p l a t e r e l e e f t i j d n a a r N e d e r l a n d z i j n gemigreerd.

3 1

D e participatie v a n M a r o k k a a n s e en T u r k s e meisjes i n het

v o o r t g e z e t o n d e r w i j s i s s i n d s d e j a r e n t a c h t i g e n o r m t o e g e n o m e n . D e af stand tussen vaders en dochters die v o o r t k o m t uit de verschillende m i g r a tiebewegingen z a l d a a r o m m i n d e r groot zijn. Meisjes die vanwege uithuwelijking v a n huis weglopen of die door h u n ouders k o r t w o r d e n gehouden, k o m e n volgens een hulpverleenster w e g g e l o p e n meisjes steeds m i n d e r v o o r .

3 2

O o k het niet m o g e n

van

doorleren

g e v e n meisjes v e e l m i n d e r o p als b e w e e g r e d e n . M e i s j e s k e r e n o p steeds j o n -

210

gere leeftijd het h u i s d e r u g toe - d e r t i e n of v e e r t i e n jaar is g e e n u i t z o n d e r i n g meer en verhalen over seksueel m i s b r u i k en v e r w a a r l o z i n g voeren de bo ventoon. Wegloopsters kijken i n toenemende mate anders aan tegen

het

slaan d a n h u n vader. D e trend die i k reeds i n mijn onderzoek ontwaarde w o r d t h i e r b e v e s t i g d e n z o u d e n w e als e e n i l l u s t r a t i e k u n n e n z i e n v a n h e t eerder g e n o e m d e g r o e i e n d e z e l f b e w u s t z i j n v a n meisjes. E r i s w e i n i g r e d e n te v e r o n d e r s t e l l e n d a t d e p r o b l e m a t i e k v a n d e M a rokkaanse stiefmoeders z a l verminderen. Echtscheidingen en de k o m s t v a n huwelijkspartners uit M a r o k k o en Turkije blijven aan de orde v a n de dag. E e n andere tendens is de gestaag groeiende groep maatschappelijk k w e t s b a re g e z i n n e n . D e w e r k l o o s h e i d o n d e r M a r o k k a a n s e e n T u r k s e v a d e r s n e e m t toe z o n d e r d a t er b e t e r e p e r s p e c t i e v e n o p d e a r b e i d s m a r k t v o o r d e v o l g e n de generaties zijn. O f M a r o k k a a n s e en T u r k s e ouders de kloof met h u n dochters i n de t o e k o m s t echt z u l l e n o v e r b r u g g e n , is afhankelijk v a n de w i j z e w a a r o p zij betekenis k u n n e n g e v e n a a n b e g r i p p e n als seksualiteit e n adolescentie. I n h o e v e r r e z u l l e n zij m e t h u n o p v a t t i n g e n o v e r seksualiteit de etnische grens t u s s e n M a r o k k a n e n / T u r k e n e n N e d e r l a n d e r s b l i j v e n m a r k e r e n ? D e eerste g e n e r a t i e heeft m o m e n t e e l n o g s t e v i g d e t o u w t j e s i n h a n d e n , z i j heeft

de

definiëringsmacht. G e g e v e n de wijze w a a r o p de maagdelijkheid v a n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e o n g e h u w d e m e i s j e s s y m b o o l staat v o o r d e e t n i s c h e g r e n s t e n o p z i c h t e v a n N e d e r l a n d e r s , i s er w e i n i g r e d e n te v e r o n d e r s t e l l e n dat het g e w i c h t e r v a n b i n n e n k o r t z a l afnemen. D e v e r w e v e n h e i d met religie e n d e eer v a n d e f a m i l i e b e v e s t i g e n d i t b e l a n g . D e v r a a g i s o f d e z e r e d e n e r i n g n i e t e e n te s t a t i s c h b e e l d s c h e t s t v a n d e h u i d i g e situatie. Meisjes, jongens en ouders scharen z i c h achter dit s y m b o o l , m a a r z i j k e n n e n h i e r a a n h u n e i g e n b e t e k e n i s toe. H o e d e z e v e r s c h i l l e n d e actoren de m a a g d e l i j k h e i d s n o r m z u l l e n definiëren, is afhankelijk v a n de wijze w a a r o p de m a c h t s v e r h o u d i n g e n z i c h tussen deze groepen z u l l e n ont w i k k e l e n . D e m a c h t s p o s i t i e v a n d e eerste g e n e r a t i e i s n i e t o n e i n d i g e n d e t w e e d e generatie is i n o p k o m s t . H o e w e l de meisjes u i t m i j n o n d e r z o e k d e n k e n d a t h u n o u d e r s n o o i t z u l l e n v e r a n d e r e n , z i j n er t o c h e n i g e v e r s c h u i v i n g e n a a n te w i j z e n . F o r m e e l h o r e n o u d e r s h u n w e g g e l o p e n d o c h t e r te verstoten, t o c h d o e n zij d i t niet z o n d e r m e e r . S o m m i g e n b l i j v e n

contact

o n d e r h o u d e n met h u n w e g g e l o p e n dochter, o o k al w o o n t zij z e l f s t a n d i g of s a m e n met haar v r i e n d . V e r d e r stellen M a r o k k a a n s e en T u r k s e ouders z i c h t e g e n w o o r d i g p o s i t i e v e r o p ten a a n z i e n v a n het o n d e r w i j s v o o r meisjes d a n tien jaar geleden.

33

W i l l e n M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes m e e r i n v l o e d k r i j g e n o p de bete k e n i s g e v i n g betreffende het ideale g e d r a g v a n meisjes, d a n z u l l e n zij h u n m a c h t s b r o n n e n adequaat m o e t e n gebruiken. E é n d a a r v a n is k e n n i s . S c h o -

211

l i n g is een belangrijke v o o r w a a r d e v o o r meer i n v l o e d o p de betekenisgev i n g . H e t b e e l d v a n T u r k s e e n M a r o k k a a n s e meisjes i n de j a r e n n e g e n t i g w o r d t pluriformer, de onderlinge verschillen binnen deze groepen n e m e n toe. D i t h a n g t s a m e n m e t h e t s t i j g e n d e a a n t a l m e i s j e s d a t h o g e r e v o r m e n v a n 3 4

o n d e r w i j s v o l g t . Ik v e r o n d e r s t e l dat het groeiende z e l f b e w u s t z i j n v a n m e i s jes n i e t m e e r v a l t te k e r e n . V o o r t s g a a n m e e r M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes v r a a g t e k e n s plaatsen bij h e t v e r s c h i l t u s s e n d e e i s e n d i e a a n m e i s j e s e n a a n j o n g e n s w o r d e n g e s t e l d bij het h u w e l i j k . T i j d e n s v e r s c h i l l e n d e b i j e e n k o m s t e n d i e M a r o k k a a n s e e n T u r k s e j o n g e r e n b e z o e k e n bekritiseren meisjes i n t o e n e m e n d e m a t e het 'haantjesgedrag'

v a n jongens.

35

S o m m i g e meisjes s p r e k e n v a n een d u b b e l e

m o r a a l e n zij v r a g e n z i c h af w a a r o m d e m a a g d e l i j k h e i d s n o r m v o o r het h u w e l i j k a l l e e n h e n treft. W e g g e l o p e n m e i s j e s p r o b e r e n o o k e e n a n d e r e b e t e k e n i s te g e v e n a a n w a t e e n ' g o e d ' m e i s j e i s . Z i j h e c h t e n m i n d e r w a a r d e a a n het s y m b o o l v a n m a a g d e l i j k h e i d , het o n g e s c h o n d e n vlies. In h u n positie v a n w e g l o o p s t e r zijn zij h u n m a a g d e l i j k h e i d i n s y m b o l i s c h e z i n t o c h a l kwijt. Z i j distantiëren z i c h w e l v a n de i n h u n o g e n 'slechte' meisjes. Z i j v e r o o r d e l e n b i j v o o r b e e l d meisjes die seksuele o m g a n g m e t w i s s e l e n d e partners hebben, terwijl zij zelf een serieuze v r i e n d hebben. Z i j p r o b e r e n h u n reputatie niet m e e r te l a t e n b e p a l e n d o o r k u i s g e d r a g , m a a r d o o r h e t v o l g e n v a n e e n o p l e i d i n g . Z i j v i n d e n v o o r d e z e o p s t e l l i n g bij h u n l e e f t i j d s g e n o t e n e c h t e r n o g w e i n i g e r k e n n i n g . H e t v e r l i e z e n v a n h u n m a a g d e l i j k h e i d is v o o r M a r o k k a a n s e e n T u r k s e meisjes i n d e jaren n e g e n t i g n o g steeds een schande. S c h o o l m e i s j e s t r a c h t e n v e e l m e e r d e c u l t u r e l e g r e n z e n o p te r e k k e n z o n d e r d e z e te h o e v e n o v e r s c h r i j d e n , b i j v o o r b e e l d d o o r m e e r k e n n i s o v e r d e i s l a m te v e r g a r e n .

3 6

Seksualiteit is z o w e l v o o r meisjes als v o o r j o n g e n s v e r -

b o n d e n m e t het h u w e l i j k , m a a r jongens h o u d e n z i c h hier doorgaans

niet

aan. Meisjes m a k e n een onderscheid tussen traditie en religie. Zij stellen dat de traditie v r o u w e n k l e i n h o u d t , terwijl de i s l a m i n de o o r s p r o n k e l i j k e betek e n i s h u n m e e r o n t p l o o i i n g s m o g e l i j k h e d e n b i e d t , z o a l s d e p l i c h t tot h e t v e r w e r v e n v a n kennis, die v o o r elke m o s l i m geldt.

37

H i e r b i j s l u i t e n zij a a n bij

een s t r o m i n g v a n m o s l i m v r o u w e n die pleit v o o r een andere v a n de islam.

3 8

interpretatie

V i a d e z e w e g p r o b e r e n z i j r e s p e c t af te d w i n g e n e n h u n b e -

w e g i n g s v r i j h e i d te v e r g r o t e n b i n n e n d e g r e n z e n d i e h u n r e l i g i e stelt. H i e r k a n e e n m o g e l i j k h e i d l i g g e n o m h e t v e r t r o u w e n te w i n n e n v a n d e o u d e r s e n d e b e t e k e n i s g e v i n g te b e ï n v l o e d e n . Ik h e b laten z i e n h o e het b e h o u d v a n m a a g d e l i j k h e i d een centraal elem e n t is i n de o p v o e d i n g v a n T u r k s e e n M a r o k k a a n s e meisjes i n N e d e r l a n d . Z o w e l i n d e l a n d e n v a n h e r k o m s t als i n N e d e r l a n d w o r d t h i e r a a n v e e l b e l a n g gehecht, w a a r d o o r het een onveranderlijk gegeven lijkt.

39

V a n bui-

tenaf g e z i e n lijkt deze n o r m een c o n t i n u e factor i n de culturele v e r a n d e r i n -

212

gen die Turkse en Marokkaanse migranten i n N e d e r l a n d doormaken. D o o r h e t b e g r i p m a a g d e l i j k h e i d i n s y m b o l i s c h e a s p e c t e n te o n t l e d e n w o r d t d y n a m i e k e r v a n duidelijk. A l naar gelang h u n positie e n situatie

de

kunnen

vaders, m o e d e r s , meisjes e n jongens h i e r v e r s c h i l l e n d e betekenissen

aan

v e r b i n d e n . W e g l o p e n w e r p t een smet o p de goede reputatie v a n een meisje, t e r w i j l d a t i n e e r s t e i n s t a n t i e n i e t s h o e f t te z e g g e n o v e r h a a r m a a g d e l i j k h e i d i n letterlijke z i n . D a t z e l f d e geldt v o o r een meisje dat geen d r u p p e l b l o e d k a n tonen na de huwelijksnacht. D e toekomst zal uitwijzen i n w e l k e richting M a r o k k a a n s e e n T u r k s e m e i s j e s d e b e t e k e n i s g e v i n g w e t e n te

beïnvloeden.

W e g l o p e n stelt d e f u n d a m e n t e l e w a a r d e n b i n n e n h u n s o c i a l e o m g e v i n g ter discussie - w a t m a a k t een meisje respectabel of eerbaar en w i e bepaalt of ze g o e d of slecht is? - e n d a a r is v e e l lef v o o r n o d i g .

213

Noten bij de hoofdstukken Noten hoofdstuk 1 1 2 3 4 5 6

7

8 9

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23

Angenent 1993: 25. Idem: 27. Borst 1985: 7. Takken 1988: 40. Borst 1985: 7. Tien procent van de jongeren die zich bijvoorbeeld in 1985 bij het Jongeren Advies Centrum Amsterdam aanmeldden is van Marokkaanse afkomst en drie procent van Turkse herkomst. Jaarverslag JAC Amsterdam 1985: 22. Ooijen 1988: 65. Bij het JAC-Amsterdam meldden zich in 1984 29 Marokkaanse en 16 Turkse meisjes (Verslag Studiedag buitenlandse meiden en hulpverlening, 11 april 1986, p.18.) In het meidenhuis van Utrecht waren bijvoorbeeld in 1985 van de 299 opgevangen meiden zesendertig van Marokkaanse en achttien van Turkse herkomst (Jaarverslag Meidenhuis Utrecht 1985, p. 12). de Volkskrant 2 april 1987, p.8. Uitspraak van een twintigjarig Marokkaanse studente uit het onderzoek van Hyacintha Dashorst en Milana van der Werf (1995: 60). Zij hebben tussen 1991-1993 onderzoek ge daan onder 34 Marokkaanse meisjes tussen de 14 en 26 jaar die in Amsterdam en omge ving wonen en minimaal een mavo-niveau hebben (1995:12). Deze Marokkaanse meisjes verblijven al geruime tijd in Nederland en spreken goed Nederlands. Het gaat hier om een specifieke groep, waarvan de uitkomsten niet generaliseerbaar zijn voor alle Marokkaanse meisjes in Amsterdam of Nederland. Zie onder andere De Vries 1987: 76-77; Boeker 1994:140-142; Van der Hoek en Kret 1992: 108; Dashorst en Van der Werf 1995: 62; Pels 1994: 92. Brouwer, Lalmahomed en Josias 1992. Idem: 15. Zie bijvoorbeeld Peters 1992, Naber 1991 en De Waal 1989. 1987:27. Angenent 1993: 34-35. Idem: 28. Zie bijvoorbeeld: Angenent en Beke 1983, Raad voor het Jeugdbeleid 1986 en Beke 1987. Angenent 1993: 29. Angenent 1993: 31-32; Angenent en Beke 1983:138. Angenent 1993: 33. Angenent 1993: 32-33; Terpstra 1987: 5; Borst 1985:14. Terpstra en Hahn 1985; Simsek en Van Loggem 1992. 1985:83.

215

24

25 26 27

28 29

30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52

216

Terpstra en Hahn (1985: 31) hebben onderzoek gedaan naar de psychosociale hulpverle ning aan Marokkaanse en Turkse jongeren. Hiervoor hebben zij met autochtone hulpverleners en jongeren gesproken. Zij wilden vijfentwintig jongeren interviewen, maar zij konden er maar vijftien bereid vinden mee te werken. Zie ook Vermeulen 1992:16. Terpstra en Hahn 1985:157. Het boek van Simsek en Van Loggem (1992: 9) is gebaseerd op de interviews die Simsek met weggelopen Marokkaanse en Turkse jongeren heeft gehouden toen zij als hulpverleenster werkte (van 1983 tot 1989). Het gaat om twintig jongeren, waaronder veertien meisjes, die zij zelf aan het woord laat. Het boek is bedoeld voor hulpverleners, hetgeen ook blijkt uit de methodische aanknopingspunten waar elk hoofdstuk mee ein digt. Simsek en Van Loggem 1992:12. Vermeulen 1992: 25. Zie ook het artikel van Jolande Withuis (1993), waarin zij zich verzet tegen de vaste betekenis van het begrip klasse in vrouwenstudiesliteratuur. Zij bekritiseert de vraag of sekse of klasse fundamenteler is, het gaat er om deze als 'in te vullen catego rieën' op te vatten (1993:108). Driessen en De Jonge 1994:14-15. 1973:89. 1973:93. Zie ook Tennekes 1987: 69-80; Driessen en De Jonge 1994:17. Cohen 1989:18; zie ook Driessen en De Jonge 1994:17. 1994:18. Ibidem. 1989:14. 1989:21. 1994:15. Zie Vermeulen 1982:12 en 1992:14. Barth 1994:12. Vermeulen 1982:13. Cohen 1989:13. Barth 1969:15. Barth 1994:14. Idem: 15. 1990:7. Tennekes 1994: 7. Ibidem. Ibidem. 1994:6. De Raad voor het Jeugdbeleid (1986: 72) stelt dat er moeilijk betrouwbare schattingen zijn te geven over het totale aantal weglopers. Alleen weglopers die zich bij instanties melden worden geregistreerd, terwijl een groot aantal weglopers niet in aanraking komt met de hulpverlening. Op grond van enkele onderzoeken komt de Raad voor het Jeugdbeleid tot een schatting van 22.000 minderjarigen die van huis weglopen, oftewel 2,5 %. Angenent (1993: 20), die zich op dezelfde gegevens baseert, stelt dat één op de twintig gezinnen met het wegloopverschijnsel te maken heeft. Ik heb het aantal wegloopsters van Marokkaanse en Turkse herkomst verder niet onderzocht en neem daarom dit globale cijfer over.

53 1982:11. 54 Jansen 1987: 297. 55 Ibidem. 56 In 1965 bevonden zich 1700 Marokkanen in Nederland en in 1971 was dit 21.600 (Veenman 1994: 21). 57 In 1975 is het aantal Marokkanen in Nederland tot 42.200 gegroeid en in 1980 is dat 71.800. Tien jaar later zijn deze cijfers verdubbeld en telt de groep Marokkanen 148.000 (Veenman 1994: 21). In 1989 waren er 5.850 Marokkaanse meisjes van 15 tot en met 19 jaar (C.B.S.). 58 Tabel: Migratieleeftijd van de geïnterviewde Marokkaanse en Turkse wegloopsters: Migratieleeftijd

In Ned.geboren 0 t/m 1 jaar 2 t/m 4 jaar 5 t/m 6 jaar 7 t/m 8 jaar 9 t/m 10 jaar 11 t/ml3jr 17 t/ml8jr Totaal

Marokkaanse weglopers

4 1 5 3 6 2 4 3 28

Turkse weglopers

4 2 3 5

Totaal

-

8 3 8 8 6 3 6 3

17

45

1 2

Tabel: Verblijfsduur in Nederland van de 28 Marokkaanse en 17 Turkse wegloopsters: Marokkaans

Turks

Totaal

1-2 jaar 3-4 jaar 5-10 jaar > 12 jaar

3 2 9 14

1 4 12

3 3 13 26

Totaal

28

17

45

verblijfsduur

60 61 62 63

64

65

66

Veenman 1994: 78. Idem: 69-70. In 1991 was 8% van de Marokkaanse vrouwen van 15-65 jaar werkzaam, ongeacht het aantal uren (Hooghiemstra en Niphuis-Nell 1995: 207). Van alle Turken in Nederland is 60 procent minstens tien jaar in Nederland, waarvan tien procent ten minste twintig jaar. Voor Marokkanen zijn deze cijfers respectievelijk 50 procent en 15 procent (Veenman 1994: 102). Deze gegevens zijn gebaseerd op een survey Sociale positie en Voorzieningengebruik Allochtonen (SVPA) in 1991 uitgevoerd door het Instituut voor Sociologisch Economisch Onderzoek (ISEO) van de Erasmus Universiteit Rotterdam in samenwerking met Bureau Veldkamp uit Amsterdam. In 1965 was het aantal Turken dat in Nederland woonde 4300 en tien jaar later was dit gegroeid tot 76.500 (Veenman 1994: 21). In 1971 was het aandeel vrouwen slechts 16,8% en in 1976 was dat 35.3%. Voor Marokkanen gelden respectievelijk de cijfers 3,7% en 21,7% (Hooghiemstra en Niphuis-Nell 1995: 32). Boeker 1994:147. In 1980 verbleven er 119.600 Turken in Nederland, in 1990 is dit aantal 191.500 (Veenman 1990: 21). In 1989 waren er 7.455 Turkse meisjes van 15 tot en met 19 jaar in Nederland (C.B.S.). Zie noten 58 en 59.

217

67

68 69

70

71

Uit het onderzoek van Veenman (1994:114) blijkt ook dat de arbeidsmarktparticipatie (het aandeel werkenden en werklozen tussen de 15 en 65 jaar) van Marokkaanse vrouwen lager (15%) is dan die van Turkse vrouwen (30%). In vergelijking met autochtone vrou wen is het percentage 50%. Overigens is het functieniveau van Marokkaanse vrouwen hoger dan dat van Turkse vrouwen (idem: 113). In het onderzoek van Veenman bestaat 4% van de Turkse gezinnen en 14% van de Marokkaanse gezinnen uit acht of meer personen (1994:107). In het onderzoek van De Wild e.a. (1986) naar Turkse en Marokkaanse cliënten van het JAC-Utrecht bleken jongens al zo moeilijk te bewegen tot medewerking, dat zij van het onderzoek naar de meisjes helemaal hebben afgezien. Ook Terpstra en Hahn (1985) maken melding van het overschrijden van de geplande onderzoekstijd, vanwege problemen met het leggen van contacten met allochtone jongeren. Ik was toen voorzitter van het bestuur van het opvanghuis voor Islamitische vrouwen en meisjes, een functie van waaruit ik gemakkelijk toestemming kreeg voor het doen van onderzoek. Het onderzoek is van 1 september 1987 tot 1 september 1989 verricht. In de onderstaande tabel staat weergegeven hoe het contact tot stand is gekomen met de Marokkaanse en Turkse wegloopsters. Tabel: De manier waarop contact is gelegd met de 28 Marokkaanse en 17 Turkse wegge lopen meisjes. Marokkaans

Turks

Totaal

bandopnamen Marokkaans

bandopnamen Turks

Totaal

participatie gevolgd na participatie ex-bewoonsters medebew. opvang via hulpverleenster

13 7 4 2 2

7 6 _ 1 3

20 13 4 3 5

5 5 3 1 2

6 6

3

11 11 3 1 5

Totaal

28

17

45

16

15

31

Hoe contact gelegd

72 73 74 75 76 77

-

1993:54. Ibidem. zie ook Brouwer 1990: 404. Zie ook Brouwer 1989: 42-43. 1994:16. Zie Deug 1990: 161-189. Deug (1990: 161) citeert de definitie van Nel Drayer (1988) met betrekking tot incest: 'Seksuele contacten van familieleden of huisgenoten die tegen de zin van het meisje plaatsvinden, of die zij als gevolg van emotionele druk, vanzelfsprekend overwicht of dwang van de dader niet kan weigeren.' 78 Ik heb twintig autochtone en allochtone hulpverleners gesproken. Van deze laatste groep waren er twee van Turkse, vier van Marokkaanse en twee van Surinaamse herkomst. 79 1993:55.

Noten hoofdstuk 2 1 2 3 4 218

Naamaane-Guessous 1990:153. Delaney 1991: 41. Bartels 1993:121. Shadid en Van Koningsveld 1990: 75.

5 6 7 8 9 10 11 12

13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27

28 29 30 31 32 33

34 35

Ibidem. Bartelink 1994: 86. Bartels 1993:121; Mernissi 1985:11. ibidem. Davis en Davis 1989:105. Shadid en Van Koningsveld 1990: 77. Naamane-Guessous 1990: 71-72. Naamane-Guessous 1990: 65. De sociologe Naamane-Guessous (1990: 18) heeft tussen oktober 1981 en augustus 1984 onderzoek gedaan naar het seksuele leven van twee honderd vrouwen in de leeftijd van vijftien tot vijfenveertig jaar uit Casablanca. Het gaat om vijfenzeventig ongehuwde meisjes, vijfenzeventig gehuwde vrouwen, vijfentwintig weduwen en vijfentwintig gescheiden vrouwen. Het betreft zowel vrouwen uit de arme en dure wijken en zowel analfabete vrouwen als hoger opgeleide vrouwen (NaamaneGuessous 1990: 20-21). Shadid en Van Koningsveld 1990: 78. Idem: 84. Blok 1994: 32. Hastrup 1978: 50. Zie Bartels 1993:120; Davis en Davis 1989:129 Bartels 1993:192,195. Shadid en Van Koningsveld 1990: 95. De Mas 1990: 82. De Mas 1990: 83; Cammaert 1993:10. Buys en Nelissen 1995: 202. 1974:85. Maher (1974: 3) deed van september 1969 tot juni 1971 antropologisch onderzoek naar de rol van vrouwennetwerken in een dorp en een stad in de Midden Atlas van Marokko. Ibidem. Ibidem. Sinds 1963 bestaat er een leerplicht voor 7 tot 13 jaar. Na de onafhankelijkheid in 1965 werd Arabisch de instructietaal op school. In 1985 is de leerplicht uitgebreid tot 15 jaar. In 1986 was de scholingsgraad voor 6 tot 15 jaar 56% (Diepenmaat 1993: 27). Cammaert 1993:11. Pels 1991: 81. Ibidem. Rosen 1980: 567. Pels 1991: 97. Volgens Davis en Davis (1989:198) was in 1960 de gemiddelde leeftijd van een meisje bij haar huwelijk 17 jaar en in 1980 was dit cijfer voor het platteland 20.8 en in de steden 23.8 jaar. Volgens een Marokkaans nationaal survey (Esveldt en Kulu-Glasgow 1994: 59-60) is de gemiddelde leeftijd voor een eerste huwelijk in 1987 nog wel onder de 20 jaar. Maar ook deze auteurs constateren een stijging in huwelijksleeftijd. In de leeftijdsklasse van 1519 jaar is 13 procent gehuwd of gehuwd geweest. Bij 20-24 jaar betreft het 45 procent van de vrouwen. Davis en Davis 1989:198. Cammaert 1993: 43.

219

36

37 38 39 40 41 42

43 44

45 46 47

48

49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59

220

Uit het leeronderzoek van Diepenmaat (1993: 41) naar schoolverlaatsters in de Midden Atlas van Marokko, blijkt ook hoe de school meisjes meer bewegingsvrijheid biedt. Meis jes die voortijdig de school moesten verlaten, zagen opeens hun bewegingsvrijheid tot de familie en de buren beperkt. Het onderzoek is gedurende drie maanden in 1990 uitge voerd onder 60 scholieren, 33 schoolverlaatsters en 14 moeders van schoolverlaatsters (1993: 5). Davis en Davis 1989: 52. Idem: 63. Davis en Davis 1989: 58; Cammaert 1993:13. Cammaert 1993:11. Idem: 13. Diepenmaat (1993) bevestigt ook dat meisjes relaties met jongens aangaan die zij verbor gen houden voor hun ouders. Verliefdheden en vriendjes zijn vaak onderwerp van gesprek tussen meisjes. Buys (1993:166) bevestigt ook deze sfeer van heimelijkheid in zijn onderzoek. Bakker en Borm (1994:163-4) schrijven dat het in opstand komen van meisjes tegen de strenge behandeling thuis een dankbaar onderwerp is in de Marokkaanse media. Zij halen een ingezonden brief aan van een meisje dat schrijft dat zij op vijftienjarige leef tijd plotseling van haar vader binnen moest blijven. Ze is toen uit protest van huis weg gelopen en in de prostitutie terechtgekomen. 1989:132. Davis en Davis 1989:117. In een kleinschalig onderzoek onder prostituees kwamen veel meisjes voor die na de ontmaagding door hun vriend in de steek waren gelaten (Bakker en Borm 1994:162). Zij durfden hun familie niet meer onder ogen te komen en hebben het ouderlijk huis verlaten, waarna hun alleen nog prostitutie restte. Davis en Davis 1989:128. 1989:104. Overigens komt dit niet overeen met de bevindingen van Diepenmaat (1993:47) in de pro vincieplaats Azrou. Geschoolde vrouwen konden daar juist minder eenvoudig een geschikte huwelijkskandidaat vinden, omdat er van hen gezegd werd dat zij minder goed onder controle gehouden konden worden. Naamane-Guessous 1990: 69. In Marokko is in de wet opgenomen dat bij het opstellen van het huwelijkscontract de toestemming van de beide partijen nodig is. De man moet zelf toestemming geven, terwijl het meisje hier een mannelijke gevolmachtigde voor nodig heeft (dat is meestal een mannelijk familielid) (Van den Berg-Eldering 1986: 84-5). Ook bij een tweede huwelijk heeft een vrouw een huwelijksvoogd nodig om haar instemming mee te delen. In 1993 is deze regel ondanks de vele kritiek nog steeds van toepassing (Ad viesraad Buitenlanders 1994: 24). Davis en Davis 1989:103. 1985:81. Rosen 1980: 576. Mernissi 1985:153. Bartels 1993:195. Rosen 1980: 579. 1980:574. Rosen 1980: 579. 1990:153. Naamane-Guessous 1990:165. Emans 1994: 6.

60 61

62

63

64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77

78

79 80 81 82 83 84 85

Schaefer Davis 1993: 218; Naamane-Guessous 1990:185. Het woord herstellen is eigenlijk niet juist. Een arts construeert in feite een maagdenvlies met een strakke rand door de restanten van het laagje slijmvlies van het maagdenvlies aan elkaar te naaien (Emans 1994: 8). Naamane-Guessous 1990: 186. Uit het onderzoek van Naamane-Guessous (1990: 182) blijkt dat van de 75 meisjes er 49 seksueel contact hebben gehad en hiervan zijn er 29 geen maagd meer. De gemiddelde leeftijd van de ontmaagding ligt op 21 jaar en enkele maan den. De meeste meisjes hebben onder druk van hun vriend hun maagdelijkheid verloren en niet elke man is daarna van plan met het meisje te trouwen (1990: 183). Een man die een minderjarig meisje heeft ontmaagd (jonger dan eenentwintig jaar) is officieel strafbaar. Toch zullen meisjes niet snel een aanklacht indienen, uit angst voor een schandaal en de woede van de familie (1990:184). Zie Naamane-Guessous (1990:159; 175-176). Er zijn veel mythen en misverstanden rond om het maagdenvlies. Zo schijnen er in sommige dorpen vrouwen te zijn die beweren aan de ogen van een meisje te kunnen zien of ze nog maagd is (verslag studiedag 'Maag delijkheid in onze multiculturele samenleving', Rutgerstichting Amsterdam 7 oktober 1994). Davis en Davis 1989:129. Van den Berg-Eldering 1979: 80. Davis en Davis 1989:129; 197. Mondelinge mededeling van een Marokkaanse jongevrouw die in Nederland woont. Van den Berg-Eldering 1979: 80. Bakker en Borm 1996:163. De belangrijkste reden hiervoor was het beschermen van alleenstaande vrouwen (geschei den vrouwen en weduwen) Naamane-Guessous (1990:115). Naamane-Guessous 1990:116. Van den Berg-Eldering 1979: 89. In 1952: 6,6% en in 1960: 3% (Mernissi 1978: 316). 1978:318. Van den Berg-Eldering 1986: 90. Het voert te ver om hier dieper op in te gaan. Voor meer informatie verwijs ik naar het artikel van Van den Berg-Eldering (1986) over dit onderwerp. In 1993 is er een wijziging in de Marokkaanse wetgeving aangebracht. Een vrouw moet nu ook aanwezig zijn bij het opmaken van de verstotingsakte, voorheen hoefde dat niet (Adviesraad Buitenlanders 1994: 23). Een verstoting is pas na drie maanden onherroepelijk. Gedurende die periode kan een man zijn vrouw weer terugnemen. Sinds 1974 is het verplicht om van een verstoting een akte te laten maken. Hierin wordt de alimentatie voor de vrouw geregeld, en die voor de kinderen; het restant van de bruidsprijs, het smartegeld voor de vrouw en de omgangsre geling van de vader met zijn kinderen worden eveneens vastgelegd (Van den Berg-Elde ring 1986: 89). Van den Berg-Eldering 1979: 89. Bartels 1993:186. 1974:208-212. Bartels 1993:186. Mernissi 1978: 318. Maher 1974:195. Idem: 197. 221

86 87 88 89 90 91

92 93 94

95

96 97 98 99 100 101 102 103

Borm 1994: 202; Cammaert 1985: 75. Maher 1974:196. Idem: 218. 1974:197. Maher 1974: 220; Borm 1994: 219. De kwestie van echtscheidingen en de positie van kinderen na de echtscheiding is vrij ingewikkeld. Het voert te ver om er hier op in te gaan. Voor meer informatie verwijs ik naar de scriptie van Julie-Anne Borm (1991) Gescheiden vrouwen en de voorzieningen voor de kinderen in Ain-Leuh, in de Midden-Atlas Marokko. Amsterdam: Vrije Universiteit. Maher 1974: 201. 1978:221. Het onderzoek van Carol Delaney is gebaseerd op een antropologische dorpsstudie in Midden Anatolië, zij heeft vanaf september 1980 bijna twee jaar veldwerk gedaan. Het dorp telt ongeveer 850 inwoners en bevond zich 30 kilometer van de rijweg hoog in de bergen, waardoor het vrij afgelegen lag (Delanaey 1991: 21). Er waren in het dorp weinig migranten. Suzan Ilcan (1994a: 277) heeft gedurende een jaar veldwerk gedaan in een dorpje met 567 inwoners in Noordwest- Turkije. De meerderheid van de bevolking heeft toegang tot grond of is eigenaar ervan. Het meest voorkomende type huishouden (59%) bestond uit drie of vier generaties. Om de regelingen rond huwelijken te achterhalen heeft zij de formele verslagen van alle dorpshuwelijken tussen 1979 en 1989 verzameld en geverifieerd via informele gesprekken en groepsdiscussies. In 1988 is een nationaal survey-onderzoek uitgevoerd onder 5257 ooit gehuwde vrouwen jonger dan 50 jaar (Kulu-Glasgow 1993: 9). Den Exter 1992: 21. Van één geïnterviewde wegloopster weet ik niet waar haar ouders vandaan komen. Volgens Sirman (1995: 216) is het rurale en urbane contrast het belangrijkste sociale onderscheid in Turkije. Timmerman 1993: 57. 1993:57. Den Exter 1992: 23. Volgens officiële gegevens is het percentage mannen en vrouwen dat kan lezen en schrijven als volgt gegroeid (Gök 1995:138): Jaar

104 105

106 107 108 109

222

Man

Vrouw

Totaal

39.49% 53.59 24.83 1960 79.94 67.45% 1980 54.65 68.02 77.29% 1985 86.35 1993:69. De staat houdt echter via de Diyanet (Het Presidium voor Godsdienstzaken) een sterke greep op de godsdienst. De Diyanet is een overheidslichaam dat bijna alle zaken op het terrein van de islam in Turkije regelt en controleert (Den Exter 1990:120). Zie verder Den Exter 1990. Abadan-Unat 1981:13. Idem: 14. Kulu Glasgow 1993: 9. Delaney 1991: 97.

110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122

123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133

134 135 136

137

138 139 140 141 142

Idem: 92. Ibidem. 1992:97. Timmerman 1993: 70. Starr 1978: 75. Ilcan 1994a: 277. Sirman 1995: 208. Idem: 206. Idem: 207. 1994a: 278. 1995:208. Adviesraad Buitenlanders 1994: 24. Het betreft een survey-onderzoek naar de familiestructuur en bevolkingsproblemen in Turkije gebaseerd op een steekproef van 4500 huishoudens verdeeld naar regio en urba ne en rurale herkomst (Timur 1978: 227-228). Kulu-Glasgow 1993: 66. Idem: 67. Idem: 68. Kudat 1974: 292. Tijdens mijn onderzoek in 1980 in Midden-Turkije maakte ik ook een huwelijk mee dat op deze manier tot stand was gekomen (Priester en Brouwer 1982: 44-46). Timur 1978: 237. Starr 1978: 77. Idem: 187. 1994a: 280. Ilcan 1994a: 280. 1974: 302. Kudat heeft een artikel gewijd aan de vele variaties van weglopen. Zij baseert haar onderzoek op 55 gevallen die zij gedurende vijf jaar verzameld heeft in dorpen in Centraal en Oost Anatolië (1974: 303). Daarnaast heeft zij de gegevens van ongeveer hon derd wegloopgevallen van een andere onderzoeker gebruikt en 92 gevallen uit de kranten gehaald. Ilcan 1994a: 281. Kulu-Glasgow 1993: 67. Bartels (1993: 200) schrijft op grond van een studie van Ferchiou (1989) over meisjes in Tunesië die met hun geliefde weglopen, omdat zij tegen hun zin uitgehuwelijkt worden. Door bemiddeling van autoriteiten worden zij beschermd en kunnen zij een huwelijk van hun eigen keuze afdwingen. Volgens Mernissi (1978: 319) is het echtscheidingscijfer van Marokko vier keer zo hoog als dat van Turkije. Volgens Santing (1987:37) waren er in 1979 in Turkije 3,3 echtscheidingen per duizend huwelijken. Brinkgreve en De Regt 1990: 324. Idem: 327. Idem: 326. Du Bois-Reymond, Peters en Ravesloot 1990: 72. Steeds meer handelingen worden geclassificeerd als gewelddadig, zoals verkrachting en incest (Blok 1994: 38). 223

143 idem: 29. 144 Peters 1992: 258. Peters (1992: 27) heeft zestig vrouwen geïnterviewd die in de jaren veertig, vijftig en zestig zijn opgegroeid en zestig meisjes hebben de jaren tachtig en negentig als jongere meegemaakt. De respondenten zijn afkomstig uit verschillende sociale milieus. 145 De Wit 1988:10 146 Peters 1992:13. 147 Eén op elke drie a vier huwelijken eindigt in een echtscheiding. Men verwacht dat dit cijfer zal oplopen tot één op de twee huwelijken in het jaar 2000. In 1965 waren er ruim 6000 echtscheidingen, tien jaar later was dit aantal opgelopen tot 20.000. In 1985 zijn er 34.000 echtscheidingen uitgesproken (Du Bois-Reymond 1992:19). 148 Du Bois-Reymond en Van Elteren 1990: 222. 149 Peters 1992:146. 150 Ibidem. 151 Du Bois-Reymond en Van Elteren 1990: 239. 152 Te Poel en Ravesloot 1994:109. 153 Een uitspraak van een respondente uit het onderzoek van Du Bois-Reymond en Van Elteren (1990: 237). 154 Du Bois-Reymond en Van Elteren 1990: 237. 155 Peters 1992: 257. Ruim 70% van de bevolking vond in 1965 dat meisjes maagd moesten blijven tot het huwelijk. Tien jaar later was dit percentage gedaald tot ruim 20% (SCP 1976: 242, 260) geciteerd in Brinkgreve en De Regt 1993: 242). 156 Peters 1992:143-144. 157 Voornamelijk meisjes uit de hogere milieus die studeerden was het toegestaan gescheiden van hun ouders te wonen (Peters 1992: 48-49). 158 Kleyer en Tillekens 1994:123. 159 Peters 1992:147. 160 Kleyer en Tillekens 1994:119. 161 Peters 1992: 5. 162 Du Bois-Reymond en Van Elteren 1990: 233. 163 Peters 1992: 6. 164 Kleyer en Tillekens 1994:124. 165 Ibidem. 166 idem: 123-124. 167 Du Bois-Reymond en Van Elteren 1990: 244. 168 In termen van Becker (1992:140) gaat het in de jaren zestig om de zogenaamde 'protestgeneratie van het cohort 1940-1955' die vergelijkbare individuele kenmerken heeft en die dezelfde economische veranderingen heeft meegemaakt. 169 1990:89.

Noten hoofdstuk 3 1 2 3 4

224

Cohen 1989:15. Abma 1990: 22. De Wit 1988: 9. 1994:15.

5

6 7 8

9 10

11 12 13

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

25 26

Hierbij moet ik wel vermelden dat de kijk van deze meisjes op maagdelijkheid enigszins gekleurd is door hun ervaringen met weglopen. Ik heb hun gevraagd hun ideeën te verwoorden toen ze nog thuis woonden. In het tweede deel komt naar voren hoe zij na hun weglopen erover denken. Deze informatie heb ik via een hulpverleenster gekregen. Het meisje is te kort in het opvanghuis gebleven om haar hierover zelf te spreken. Bartelink 1994; Danz e.a. 1993; De Vries 1987; Van der Hoek en Kret 1992: 77. Bartelink (1994: 102; 107). Bartelink heeft tussen januari 1990 en juni 1991 onderzoek gedaan onder Marokkaanse bezoeksters van buitenlandse vrouwencentra en een lokale vereniging van Marokkaanse vrouwen in twee Brabantse gemeenten (1993:12-18). Zij was geïnteresseerd in hun geloofsvoorstellingen en praktijken. De totale onderzoeksgroep bestaat uit ongeveer zeventig Marokkaanse vrouwen. Bartelink heeft negen vrouwen (waarvan vier ongehuwd) ruim een jaar intensief gevolgd, vier hebben een Berber-achtergrond. Daarnaast heeft zij ruim zestig vrouwen geïnterviewd die tot hun netwerken behoren. De meeste vrouwen spreken Arabisch en zijn gehuwd en hebben kinderen. Bartelink 1994:118. In het landelijke onderzoek onder 577 Marokkaanse en Turkse leerlingen waren 280 Turkse en Marokkaanse meisjes vanaf elf tot ruim achttien jaar betrokken (Danz, Vogels en Gründemann 1993: 6). Zij kregen onder andere vragen voorgelegd over hun beleving van seksualiteit, de omgang met jongens en het belang dat zij hechtten aan maagdelijkheid. Er waren ook veertig diepte-interviews gehouden met Marokkaanse en Turkse jongeren van ongeveer achttien jaar of ouder. Danz e.a. 1993:108 Idem: 109 De Vries 1987:151. De studie van De Vries (1987: 7) is van oudere datum. Het onderzoek is van 1-8-1983 tot 1-8-1985 uitgevoerd. De Vries heeft op basis van een a-selecte steekproef 15 jonge Turkse vrouwen uit Amsterdam en 10 uit een kleine gemeente geïnterviewd. Het gaat om 11 gehuwde vrouwen en 14 meisjes. De steekproef is naar verblijfsduur gestratificeerd, 17 verblijven langer dan negen jaar in Nederland en acht rond de drie a vier jaar (De Vries 1987:10). De Vries 1987:153. Idem: 151. 1994:102. Bartelink 1994:103. Idem: 104. 1987:183. 1987:152. 1994:102. De Vries 1987:164. 1990:79. Het onderzoek is in Rotterdam op basis van een a-selecte steekproef onder 11- tot en met 16-jarige Marokkaanse meisjes uitgevoerd. Bij deze studie zijn 44 gezinnen betrokken, waaronder 56 meisjes in bovengenoemde leeftijdscategorie (onder wie 12 zusjes) (Van der Hoek en Kret 1992: 37-38). Van de gezinnen waren vijfentwintig van MarokkaansBerberse en negentien van Marokkaans-Arabische afkomst (ibidem: 54). Het onderzoek heeft van maart 1990 tot en met september 1991 plaatsgevonden. Van der Hoek en Kret 1992: 70-127. Deze typologie moet als een theoretisch construct en als ideaaltypen beschouwd worden (Van der Hoek en Kret 1992: 80).

225

27 28 29 30 31 32 33 34 35

36

37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63

226

Van der Hoek en Kret 1992:104. Idem: 109. Idem: 119. Idem: 110. 1992:84. Van der Hoek en Kret 1992: 96. Zie ook Lindo 1996: 42. Mijs 1996: 4; Hooghiemstra en Niphuis-Nell 1995:188. Deze cijfers gelden voor 1992 (Hooghiemstra en Niphuis-Nell 1995: 66). Het gaat om Turkse en Marokkaanse meisjes van 15 tot en met 19 jaar, op die leeftijd is nog geen enkel autochtoon meisje gehuwd. Van de eerste generatie Turkse meisjes van 15 tot en met 19 jaar is in 1992 40% gehuwd en van de tweede generatie is dat 9%. Voor de Marokkaanse groep is dat respectievelijk 18% en 5% (Esveldt en Kulu-Glasgow 1994: 63). Esveldt en Kulu-Glasgow 1994: 69. Zie Erdal Balei in de Volkskrant (het Vervolg 22-1-1994: 7). Yerden 1995: 60. Zie ook Boeker 1994. Wienese 1995:147. Du Bois-Reymond 1992; Naber 1985 en 1991; Peters 1992; De Waal 1989 en Townsend Schalet 1994. 1989:44. De Waal 1989:109. Idem: 132. Idem: 111. Peters 1992: 258; Townsend Schalet 1994:141. De Waal 1989:176. Idem: 175. 1985:229. 1992:105. De Waal 1989: 237; gemiddelde huwelijksleeftijd voor autochtone vrouwen in 1992 was 24,4 jaar (Hooghiemstra en Niphuis-Nell 1995: 66). De Waal 1989: 54. Idem: 56. Idem: 60. Du Bois-Reymond e.a. 1990: 74. 1989:60. De Waal 1989: 61. 1989:62. De Waal 1989: 65. Idem: 220. Du Bois-Reymond e.a. 1990: 69. Dit artikel is een verslag van een longitudinale studie die gebaseerd is op interviews met 120 jongeren en 120 ouders over de aard en veranderingen in de opvoedingsstijl. De jon gens en meisjes zijn evenredig gerecruteerd uit de examenklassen van Leidse scholen:

64 65 66 67 68 69

ihno, ito, leao, mavo, havo en vwo. Hierdoor zijn alle sociale milieus in de onderzoeks groep vertegenwoordigd. Bij de start van het onderzoek (1988) waren de jongeren tussen de 16 en 19 jaar oud (1990: 76^77). Du Bois-Reymond e.a. 1990: 84. Idem: 85. Idem: 83. Idem: 82. 1990:71. Du Bois-Reymond e.a. 1990: 84.

Noten hoofdstuk 4 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Rosen 1980: 573. De Vries 1987: 76-77; Pels 1992:103; Boeker 1994:140. Zie Borst 1985: 33; Deug 1990: 56; Tennekes 1990: 168; Terpstra 1987: 39-43; Du BoisReymond e.a. 1990: 84. Tennekes 1990:168. Zie Maher 1974; Bartels 1993. 1992:103. Zie ook Wienese 1995:151 en de Adviesraad Buitenlanders 1994:13. Ibidem. Danz, Vogels en Gründemann 1993: 6. Zie Van der Hoek en Kret 1992: Bartelink 1994. Zie ook Bartelink 1994:111. Naber 1992: 83. 1992:103. Danz e.a. 1993; Bartelink 1994. Dat heeft voor een deel met de aard van mijn onderzoek te maken, succesrijke pogingen vallen buiten het bestek van mijn onderzoek. Acht Marokkaanse meisjes hadden een broer of zuster die eerder van huis was weggelo pen. Zie ook Terpstra, 1987: 62. Tabel: Informele hulp aan elf Marokkaanse en vier Turkse wegloopsters Informele hulp

17

Marokkaans

Turks

totaal

Familie Marokkaanse vriendin Marokkaanse vriend Nederlandse vriendin Nederlandse buren

2 3 2 3 1

1 1 1 1

3 4 2 4 2

Totaal

11

4

15

In de onderstaande tabel geef ik een overzicht van de instanties waar de wegloopsters zich tot gewend hebben.

227

Tabel: Formele hulpverlening aan Marokkaanse en Turkse wegloopsters Instanties

18

19 20 21 22 23 24

25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36

37 38 39 40 41 42 43 44

228

Marokkaans

Turkse

Totaal

School Politie Hulpverlen. Onbekend

5 5 5 2

4 4 5

-

9 9 10 2

Totaal

17

13

30

Bij dit gegeven is een kanttekening op zijn plaats. Ik heb via de hulpverlening contact gelegd met wegloopsters, en het is dan ook niet zo vreemd dat een ruime meerderheid van hen op de hoogte is van het bestaan van opvanghuizen. Vijf Turkse meisjes hebben een broer of zuster die eerder van huis is weggelopen. Zie voor tabel Formele hulpverlening noot 17. Zie voor de tabel Informele hulpverlening noot 16. 1994:29. Denk bij voorbeeld aan verkrachting in het huwelijk (Blok 1994: 30). Hoewel het niet altijd eenvoudig is het verschil aan te geven tussen slaan en mishandelen, zegt bijna tweederde van de geïnterviewde meisjes geslagen te zijn en zeven vertellen mishandeld te zijn. Zie ook Van Stolk 1991:107. Yerden 1994: 34; Wienese 1995: 132. Kocturk (1992: 111-112) beschrijft hetzelfde voor Turkse tweede generatie meisjes in Zweden en Bartels (1992: 9) voor meisjes in Tunesië. Terpstra (1987) heeft onderzoek gedaan onder 35 autochtone en 13 weggelopen jongeren. Terpstra 1987:118. Zie Risvanoglu-Bilgin e.a. 1986:131-132; Boeker 1995 en Yerden 1995. De Waal 1989: 63. Idem: 222. Brinkgreve en De Regt 1990. Du Bois-Reymond e.a. 1990: 81. Idem: 84. Angenent 1993:17. Terpstra 1987: 39. Hij heeft een kwalitatief onderzoek gedaan onder 48 weggelopen jongeren, waarin de problemen en ontwikkelingen na het weglopen onderzocht zijn (Terpstra 1987:14). Van de 48 geïnterviewden waren er 35 van autochtone en 13 van allochtone afkomst, waaronder 3 van Turkse en 2 van Marokkaanse afkomst (Terpstra 1987: 33). Tot deze groep behoorden 29 meisjes. Helaas geeft Terpstra niet aan hoeveel van hen van autochtone of allochtone herkomst is; hij doet dit ook niet bij de citaten. Terpstra 1987: 42. Idem: 40-41. Angenent 1993:16. Ibidem. Angenent 1993: 39. Ibidem. Angenent 1993: 20. Idem: 110.

45 46 47 48

Idem: Idem: Idem: Idem:

64. 39. 39-40. 40.

Noten hoofdstuk 5 1 2

3 4 5 6

7

8

9

10 11

Blok 1994: 32. De term inschikken ontleen ik aan Van Stolk (1991:126). Hij introduceert dit concept voor het gehele proces waarin mannen zich meer dan voorheen gaan richten naar vrouwen. Het gaat om veranderingen in gedrag, gevoel en geweten. Bartels 1993:192. Tennekes 1995: 5. De opvanghuizen voor islamitische meisjes/vrouwen en de meidenhuizen hebben om redenen van veiligheid een geheim adres. Sinds 1985 bestaat er een opvanghuis voor islamitische vrouwen en meisjes die van huis zijn weggelopen. Het huis heeft een opvangcapaciteit voor dertien personen en een maxi male verblijfsduur van drie maanden. De doelstelling van de stichting Saadet is onderdak te bieden aan islamitische vrouwen en meisjes van veertien jaar en ouder die door pro blemen als mishandeling, echtscheiding, ongewenste uithuwelijking of conflicten met hun man of ouders van huis zijn weggelopen. Saadet wil deze vrouwen en meisjes gelegenheid geven tot rust te komen en ondersteuning te bieden bij het vinden van een oplossing voor hun problemen. Meidenhuizen zijn door meiden zelf opgezet vanuit het besef dat opvanghuizen waar ook jongens onderdak vinden, niet geschikt zijn voor meisjes die vanwege seksueel geweld of mishandeling zijn weggelopen. Het doel is meisjes tijdelijk onderdak te bieden om hen tot rust te laten komen en om oplossingen te bieden voor hun problemen. Vanuit een femi nistisch perspectief stellen zij de onderdrukte positie van meiden aan de kaak. Meiden wordt het besef bijgebracht dat ze allemaal soortgelijke ervaringen hebben opgedaan. Het principe van zelfhulp past in het beeld dat meiden zelf verantwoordelijk zijn voor het op vanghuis en de verbetering van hun situatie. Ten tijde van mijn onderzoek waren er acht meidenhuizen in Nederland, die gedeeltelijk met overheidssubsidie gefinancierd werden. Met twee ervan heb ik contact gehad (zie verder Brouwer e.a. 1992: 73-80). De vrouwen en meisjes bepalen in het opvanghuis zelf wat zij onder 'islamitisch' verstaan. Saadet biedt de randvoorwaarden door mannen en jongens boven de tien jaar niet in het huis toe te laten. Er wordt in het huis geen varkensvlees gegeten en er mogen geen alco hol en drugs worden gebruikt (Stichting Saadet 1988: 9). Vanaf 1984 zijn er binnen een commissie Jeugdbescherming van Humanitas problemen gesignaleerd rond allochtone jongeren die van huis weglopen. Met name voor de meisjes gold dat na een verblijf in een Nederlandse instelling, terugkeer naar huis eigenlijk uitge sloten was (1986:1). Deze problematiek leidde tot het initiatief van de oprichting (1985) van een opvanghuis voor islamitische meisjes met subsidie van het voormalige ministerie van WVC. Veel van de doelstellingen komen overeen met die van Saadet (zoals islami tische voedingsregels; geheim adres; geen bezoek; niet voor mannen toegankelijk). Het huis is bestemd voor meisjes tussen de twaalf en twintig jaar, die niet uit een tehuis afkom stig zijn en ook niet uit een ouderlijk huis met 'westerse gedragsnormen' (Humanitas 1986: 6). Er is een opvangcapaciteit van acht meisjes en de verblijfsduur is maximaal een jaar. Delaney 1991: 41. Blok 1994: 39. 229

12 13

14 15

16 17 18

19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33

Zie ook Brouwer e.a. 1992: 97-117. Uit een onderzoek naar Nederlandse vrouwen die van hun man zijn weggelopen komt deze 'spanning tussen gevoelens van woede en schuld, verwijt en spijt' ook sterk naar voren. De vrouwen die in 'tweestrijd verkeerden tussen weggaan of blijven' werden net als de Marokkaanse meisjes uit mijn onderzoek plotseling bevangen door schuldgevoelens en voelden zich genoodzaakt huiswaarts te keren (Van Stolk 1991:117). Deze informatie heb ik niet zelf van het meisje gekregen, maar van een hulpverleenster gehoord. Dit cijfer is op een andere manier berekend dan in 'Andere tijden, andere meiden' (Brouwer e.a. 1992). Ik ben voor deze paragraaf uitgegaan van de eerste keer dat een meisje is weggelopen. Hier vallen ook de meisje onder waarvan ik weet dat ze vaker zijn weggelopen. Sommige meisjes heb ik pas voor het eerst geïnterviewd toen zij al voor de tweede of derde keer waren weggelopen. Dit kleine aantal mag niet gegeneraliseerd worden, het zijn willekeurig verzamelde cases. Zie ook Van Stolk 1991:107. Borst (1985: 44) heeft veertien weggelopen meisjes en zeven jongens onderzocht. Het gaat om tien Nederlandse meisjes en vier met een respectievelijk Marokkaanse, Portugese, Hindoestaanse en Creoolse achtergrond. Borst 1985: 46. Idem: 46. Idem: 51. Idem: 51. Idem: 51. Angenent 1993: 65. Idem: 64. Takken 1988: 50. Borst 1985: 54. Borst 1985: 43; Terpstra 1987:139. Borst 1985: 54-55. Kostwinder 1988: 58. Idem: 59. Borst 1985: 55. Zie ook Bartels 1993:192.

Noten hoofdstuk 6 1 2 3

4 5 6

230

Het gaat om 19 Marokkaanse en 14 Turkse meisjes die niet meer naar huis terugkeren. 1994:128. De Canadese politieke filosoof Charles Taylor (1995: 50) heeft op het belang van het dialogische karakter voor de vorming van de culturele identiteit gewezen. Hij heeft dit zowel op het individuele als het sociale niveau bekeken. De psycholoog De Wit (1988: 13-15) bevestigt ook dit relationele aspect voor de verschillende periodes in de adolescentie. Taylor 1995: 53; Musschenga 1995: 98; De Wit 1988:15. Blok 1994: 39. Helaas ben ik haar daarna uit het oog verloren, ik heb echter 'via via' gehoord dat ze met haar vriend getrouwd is.

7 8 9

10 11 12

13

14

15 16 17 18 19 20 21

22

23

24 25

Zie ook De Fauwe: 'Gedwongen liefde achter geblindeerde ramen/ in: Het Parool 21 mei 1994. Verslag van de themadag van de Rutger Stichting (1994: 8). Zie bijvoorbeeld: Anke Manschot 'Mythen en leugens rondom het maagdenvlies. Moeten artsen meewerken aan het herstel van maagdenvlies?', in: Opzij, november 1993, pp. 104108. Peters 1992: 258. Zie ook het onderzoek van Townsend Schalet 1994:141. Peters 1992: 214. Buijs 1993; Feddema 1992; Van Gelder en Lamur 1993; Everaert en Lamur 1993. In België is de studie van Hermans (1994) interessant. Al deze onderzoeken hebben hun gegevens over relatievorming gebaseerd op kwalitatief onderzoek. Feddema heeft ook een kwantitatief onderzoek uitgevoerd. Buijs onderzocht twintig jonge Marokkanen tussen de 16 en 25 jaar. De andere auteurs hebben tussen de 30 en 50 jongens gesproken. Buijs (1993:172) heeft twintig Marokkaanse jongemannen in de leeftijd van 16 tot 25 uitvoerig gesproken. Vijf zijn hier geboren of hier voor de lagereschoolleeftijd gemigreerd (de 'jong-aankomers'). Acht van de twintig respondenten zijn na hun twaalfde jaar naar Nederland gekomen en verblijven hier drie tot zes jaar (de 'adolescenten-aankomers'). Ten slotte onderscheidt Buijs (1993: 11-14) de categorie 'studenten-aankomers' die hun opleiding in Marokko hebben voltooid. Zeventien van de twintig respondenten zijn oorspronkelijk afkomstig uit het Noordoosten van Marokko. Uitspraak van een lager geschoolde jongen uit het onderzoek van Hermans (1994). Hermans heeft antropologisch onderzoek gedaan onder veertig Marokkaanse jongens die in Brussel zijn opgegroeid. Hij heeft deze groep onderverdeeld naar de mate van schoolsucces. De geslaagden hebben een middelbaar schooldiploma gehaald en volgen hoger of soms universitair onderwijs (Hermans 1994: 62). De zogenaamde 'drop-outs' hebben geen schooldiploma gehaald en hebben hoogstens enkele jaren beroepsonderwijs gevolgd. Hermans 1994:148. Buijs 1993:172; Feddema 1992. 1993:173-179. Buys 1993:175-176. 1993:179. Idem: 166-167. Van de geïnterviewde Marokkaanse meisjes (van elf tot en met zeventien jaar) heeft 10%12% geslachtsgemeenschap gehad; voor Turkse meisjes van elf tot achttien jaar en ouder is dat 10-11%. Voor de Nederlandse onderzochte meisjes zijn de percentages tweemaal zo hoog (22-23%) als bij de Marokkaanse en Turkse meisjes (Danz e.a. 1993: 47). Naast de schriftelijke enquête hebben de onderzoekers ook diepte-interviews afgenomen. Deze Marokkaanse en Turkse respondenten waren allen nog maagd. Hierdoor konden de onderzoekers weinig achtergrondinformatie verstrekken over de meisjes die beweerden seksueel contact gehad te hebben. Volgens de auteurs wordt dit soort informatie wellicht gemakkelijker gegeven in een anonieme vragenlijst dan in een persoonlijk interview. Everaert en Lamur 1993:73. In het kader van het project 'Gezondheid en seksualiteit onder mannen met wisselende contacten' heeft Everaert onderzoek gedaan onder 35 Turkse jongemannen. Hun gemiddelde leeftijd is 27,3 jaar en twintig respondenten zijn ongehuwd (Everaert en Lamur 1993: 22). Daarnaast heeft hij vier Turkse en vijf Nederlandse vrouwen geïnterviewd en tien Nederlandse mannen (Everaert en Lamur 1993: 29). Everaert en Lamur 1993: 74. Deze techniek houdt volgens Everaert en Lamur (1993: 76) in, dat het meisje bovenop de jongen zit zonder dat zijn penis echt in de vagina komt.

231

26 27 28 29 30 31 32

33 34 35 36 37 38 39

40 41

Bell in Everaert en Lamur 1993: 77. Buijs 1993:173. Feddema 1992: 58. Hermans 1994:148. Idem: 210-211. Idem: 211. Zij doelt hier op incest. Louiza heeft mij niet precies willen vertellen wat er gebeurd is. Ze wilde er wel over kwijt dat haar vader niet zo ver is gegaan dat hij haar ontmaagd heeft. Volgens Louiza is haar moeder hiervan niet op de hoogte. Het interview had haar echter wel erg aangegrepen, vertelde ze achteraf. Allerlei gevoelens die ze dacht verwerkt te heb ben, waren weer bovengekomen. Zie ook de scriptie van Tessa Kayser (1995) over de moeite die zelfstandig wonende Marokkaanse en Turkse meisjes hebben om voor zichzelf op te komen. 1995: 50; zie ook Blokland 1994: 483. Musschenga 1995: 87. Deze opmerkingen komen overeen met de studie van Willems en Cottaar (1989: 252-256) waarin zij het beeld beschrijven dat onder meer Turken hebben van Nederlanders. 1982:118. De Wit 1988: 9. Vergelijk Tennekes (1995: 40). Tennekes schrijft dat een individu verschillende sociale identiteiten kan hebben en afhankelijk van de culturele of maatschappelijke context kan één van die identiteiten geactiveerd worden. Een identiteit moet in die situatie voldoende onderscheidend zijn om als basis voor een collectieve identiteit te dienen. Idem: 98. 1995:50.

Noten hoofdstuk 7 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

232

Hastrup 1978: 50. Zie Bartels 1993:120; Davis en Davis 1989:129 Peters 1992: 6. Idem: 259. Pels 1994: 92. Idem: 190. Idem: 12. Ibidem. Idem: 190. Tennekes 1990: 89. Zie Bartelink 1994 en De Vries 1987. Cohen 1989:14. Cohen 1994:142. Tennekes 1994: 7. Tennekes 1995: 4. Van Stolk 1991:12.

17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

31 32 33 34

35

36

37 38

Cohen 1994:128. 1995:25. Emancipatie verwijst naar verandering in gedrag, gevoel en geweten tezamen (Van Stolk 1991:126). Musschenga 1995: 87. 1995:15. Schuyt 1995:13. Esveldt en Kulu-Glasgow 1994: 62. Van de Nederlandse vrouwen tussen de 20-24 jaar was slechts een kwart gehuwd. Zie Adviesraad Buitenlanders april 1994; Lindo 1996: 52. Yerden 1995: 30. De Wit 1988:12. De Waal 1989: 60. De Wit 1988:17. Idem: 15. Van de in Nederland wonende Marokkaanse huishoudens is in 1991 circa 20% nog niet helemaal herenigd en van de Turkse huishoudens is dat 14% (Hooghiemstra en NiphuisNell 1995: 29). Hooghiemstra en Niphuis-Nell 1995:167. Deze uitspraken komen uit een gesprek dat ik met een Marokkaanse hulpverleenster uit het opvanghuis voor Islamitische meisjes heb gehad (september 1996). Pels 1994:105. De participatie van Turkse meisjes steeg van 41% in 1985/6 naar 43% in 1991/2; de Ma rokkaanse respectievelijk van 42% naar 46% (Hooghiemstra en Niphuis-Nell 1995: 161). De stijging geldt zowel voor het algemeen vormend als voor het beroepsonderwijs. De Turkse meisjes hebben in het vwo een groter aandeel gekregen (van 40% in 1989/90 naar 46% in 1991/2) en de Marokkaanse meisjes vooral in het havo (van 46% naar 49%) (ibi dem). In het voortgezet onderwijs hebben Turkse en Marokkaanse meisjes hun ach terstand op jongens ingehaald (Hooghiemstra en Niphuis-Nell 1995:163). Zie onder andere Naima Azough (1996) 'Emoties rond kuisheid en haantjesgedrag', in: Contrast 24 oktober, p. 3; (Een bijeenkomst van rond de honderd Marokkaanse jongeren in Baarn). Zie het boek Islam in een ontzuilde samenleving. Discussie over vrouwenemancipatie en onderwijs (1996) samengesteld door Ria Lavrijsen. Amsterdam: Koninklijk Instituut voor de Tropen/Soeterijn; Ineke Jungschleger (1996) Vrouwen Marokkaanse studentenvereni ging Eurabia wijzen verwijten mannen van de hand. 'Wij eisen geen seksuele vrijheid vóór het huwelijk'.' in: de Volkskrant 28 november, p. 3. Korz-Noor 1996: 72. Zie Karam 1996: 91-113; Malou van Hintum (1996) 'Moslimfeministen combineren het beste van twee culturen. 'Toen de vrouw van onze profeet afwaste, stopte hij sokken',' in: Onze Wereld april. p. 30-34

39

Van der Hoek en Kret 1992: 76-77.

233

Bijlage 1 Achtergrondkenmerken van de 28 Marokkaanse wegloopsters

Resp. nr/ naam

Leeftijd Leeftijd Geboortestr. Migratie Verblijfs- Woonpl. School wegloopster interview vader leeftijd duur Nederl.

1 Habiba

16

16

West stad

8

8

prov.

vbo

2

17

17

arab stad

0

17

stad

mavo

3

19

21

? stad

18

2

stad

vbo

4

16

16

Rif stad

4

12

stad

vbo

5 Kenza

15

15

midden stad

3

12

prov.

mavo

6

15

15

Rif dorp

8

7

prov.

vbo

7

16

16

midden stad

0

16

stad

mavo

8

15

17

arab stad

11

6

stad

vbo

9

16

16

arab ?

9

7

stad

vbo

10 Tamu

16

17

Noord stad

8

9

prov.

kmbo

11 Louiza

15

17

midden stad

0

17

stad

vwo

235

Resp. nr/ naam

Leeftijd Leeftijd wegloopster interview

Geboortestr. Migratie Verblijfs- Woonpl. School vader leeftijd duur Nederl.

12

14

16

Rif dorp

4

12

stad

vbo

13

16

16

Noord stad

4

12

stad

vbo

14

17

18

Noord stad

6

12

stad

kmbo

15

19

19

Rif stad

17

2

prov.

kmbo

16

15

15

Rif stad

6

9

stad

ind. vbo

17

15

15

Rif stad

8

7

stad

vbo

18

19

19

Zuid stad

17

1

prov.

vbo

19 Hamida

16

18

Rif stad

8

10

prov.

mavo

20

15

15

Noord dorp

1

14

stad

vbo

21

13

15

Rif dorp

7

9

stad

mavo

22 Nadia

23

23

Rif dorp

9

14

dorp

hbo

23

14

14

dorp

11

3

prov.

vbo

24 Sanna

15

19

midden stad

0

12

stad

vbo

25

15

17

west dorp

12

5

stad

vbo

26

18

19

Rif stad

4

15

stad

mavo

27 Miriyam

18

19

Rif stad

6

13

stad

vbo

28 Zalika

17

17

Rif stad

13

4

stad

vbo

236

Bijlage 2 Achtergrondkenmerken van de 17 Turkse wegloopsters

Resp. nr/ naam

Leeftijd Leeftijd wegloopster interview

Geboortestr. Migratie Verblijfs- Woonpl. School vader leeftijd duur Nederl.

1 Esra

18

19

zuiden stad

6

13

stad

2

15

16

Zwarte Zee stad

10

6

3

15

16

Konya provincie

13

3

stad

vbo

4

15

15

?

6

9

stad

vbo

5

17

17

zuiden stad

0

17

stad

vwo

6

16

16

zuiden stad

0

16

stad

mavo

7

14

14

zuiden stad

0

14

stad

mavo

8

17

17

oosten stad

4

13

stad

kmbo

9

14

13

yozgat stad

4

10

10 Nuriye

17

17

Konya provincie

4

13

stad

vbo

11 Leyla

18

18

midden dorp

6

12

stad

vbo

12 Nilüfer

15

15

oosten dorp

0

15

stad

vbo

mavo

provincie vbo plaats

provincie lom plaats

237

Resp. nr/ naam

Leeftijd Leeftijd Geboortestr. Migratie Verblijfs- Woonpl. School wegloopster interview vader leeftijd duur Nederl.

13 Yasemin

15

20

zuiden stad

5

15

provincie kmbo plaats

14 Kezban

17

22

midden dorp

5

17

provincie hbo plaats

15

21

22

Konya provincie

12

10

stad

lo Turk.

16Nur

17

21

Zwarte Zee stad

1

20

stad

vwo

17

14

14

westen dorp

1

14

stad

vbo

238

Literatuur Abadan-Unat, N . (1981) 'Social Change and Turkish Women', in: N . Abadan-Unat (ed.) Women in Turkish Society. Leiden: Brill, pp. 5-36. Abma, R. (1990) Jeugd en tegencultuur. Een theoretische verkenning. Nijmegen: Sun. Adviesraad Buitenlanders Den Haag (1994) Uithuwelijking: traditie of probleem? Een advies over ongewenste uithuwelijking van Marokkaanse, Turkse en Koerdische meisjes. Den Haag: Gemeente Den Haag. Angenent, H . (1993) Weglopers. Handboek over dak-en thuisloze jongeren, jeugdprostitutie, mishandeling en seksueel misbruik, allochtone jongeren en jongeren uit kinderbe schermingstehuizen. Nijkerk: Intro. Angenent, H . en B. Beke (1983) Gezinsweglopers. Een oriënterend onderzoek naar het weg lopen van minderjarigen uit het ouderlijk gezin. Nijmegen. Bakker, J. en J. Borm (1993) 'Prostituees in de gedoogzone van de lokale traditie', in: B. Venema en J. Bakker (red.) Vrouwen van de Midden Atlas: vrij of vroom? Utrecht Jan van Arkel, pp. 145-174. Bartelink, Y. (1994) Vrouwen over Islam. Geloofsvoorstellingen en -praktijken van Marokkaanse migrantes in Nederland (Brabant). Nijmegen: Katholieke Universiteit Nijmegen. Proefschrift. Bartels, E. (1993) 'Eén dochter is beter dan duizend zonen'. Arabische vrouwen, symbolen en machtsverhoudingen tussen de seksen. Utrecht: Jan van Arkel. Barth, F. (1969) Tntroduction', in: F. Barth (ed.) Ethnic Groups and Boundaries: The Social Organisation of Culture Dijference. London: George Allen & Unwin, pp. 938. Barth, F. (1994) 'Enduring and Emerging Issues i n the Analysis of Ethnicity', in: H . Vermeulen en C. Govers (eds.) The Anthropology of Ethnicity. Beyond 'Ethnic Groups and Boundaries'. Amsterdam: Het Spinhuis, pp. 11-33. Becker, H . (1992) Generaties en hun kansen. Amsterdam: Meulenhoff. Beke, B. (1987) Opvang voor weggelopen minderjarigen. Een onderzoek naar het functione ren van wegloophuizen binnen het netwerk van jeugdhulpverlening. Arnhem: S.W.P. Berg-Eldering, L . van den (1979) Marokkaanse gezinnen in Nederland. Alphen aan den Rijn: Samsom. Berg-Eldering, L . van den (1986) 'Marokkaans familierecht in Nederland', in: L . van den Berg-Eldering (ed.) Van gastarbeider tot immigrant. Marokkanen en Turken in Nederland 1965-1985. Alphen aan den Rijn: Samsom, pp. 78-111. Blok, A . (1994) 'Zinloos en en zinvol geweld', in: H . Driessen en H . de Jonge (red.) In de ban van de betekenis. Proeven van symbolische antropologie. Nijmegen: Sun, pp. 27-46. Blokland, H . (1994) 'Charles Taylor over individualisme, politiek en moraal', Acta Politica 4: 477-505.

239

Boeker, A . (1994) Turkse migranten en sociale zekerheid: van onderlinge zorg naar overheidszorg? Amsterdam: Amsterdam University Press. Bois-Reymond, M . du (1992) jongeren op weg naar volwassenheid. Groningen: Wolters Noordhoff (met medewerking van J. Ravesloot). Bois-Reymond, M . du en M . van Elteren (1990) 'Tweemaal tussen twee werelden', in: G . Tillekens (red.) Nuchterheid en nozems. De opkomst van de jeugdcultuur in de jaren vijftig. Muiderberg: Coutinho, pp. 222-254. Bois-Reymond, M . du, E. Peters en J. Ravesloot (1990) 'Jongeren en ouders: van bevelshuishouding naar onderhandelingshuishouding. Een intergenerationele vergelijking', Amsterdams Sociologisch Tijdschrift 17 (3): 69-100. Borm, J. (1991) 'Gescheiden vrouwen en de voorzieningen voor de kinderen in A i n Leuh, Midden-Atlas, Marokko'. Amsterdam: Vrije Universiteit, doctoraalscriptie. Borm, J. (1994) 'Gescheiden vrouwen en de voorzieningen voor de kinderen', in: B. Venema en J. Bakker (red.) Vrouwen van de Midden Atlas: vrij of vroom? Utrecht: Jan van Arkel, pp. 197-224. Borst, D . (1985) Weglopers. Amsterdam: Stichting voor het kind. Brinkgreve, C. en A . de Regt (1990) 'Het verdwijnen van de vanzelfsprekendheid. Over de gevolgen van individualisering voor kinderen', jeugd en Samenleving 5/6: 324-333. Brouwer, L. (1989) 'Drie jaar na Karima. Hulpverlening aan Marokkaanse en Turkse wegloopsters', Tijdschrift voor jeugdhulpverlening en jeugdwerk 1 (3): 38-44. Brouwer, L . (1990) 'Dilemma's van een witte onderzoekster', in: F. Bovenkerk, F. Buijs en H . Tromp (red.) Wetenschap en Partijdigheid. Opstellen voor André J.F. Kobben. Assen: Van Gorcum, pp. 399-407. Brouwer, L . (1991) 'Marginaliseren Marokkaanse meisjes?', Tijdschrift voor Criminologie 2:154-166. Brouwer, L . (1992a) 'Turkse en Marokkaanse wegloopsters', Psychologie en Maatschappij 16/2:133-144. Brouwer, L . (1992b) 'Binding Religion. Moroccan and Turkish Runaway Girls', in: W.A.R. Shadid and P.S. Van Koningsveld (eds) Islam in Dutch Society: Current Developments and Future Prospects, Kampen: Kok Pharos, pp. 75-90. Brouwer, L. (1995) 'Strategieën van Marokkaanse meisjes', in: A . van Drenth, M . van Essen en M . van Lunenberg (red.) Sekse als pedagogisch perspectief. Historische en actuele perspectieven op opvoeding, onderwijs, vorming en hulpverlening. Baarn: Intro, pp. 159-171. Brouwer, L . and M . Priester (1983) 'Living in Between: Turkish Women in Their Homeland and in the Netherlands', in: A . Phizacklea (ed.) One Way Ticket. Migration and Female Labour. London: Routledge, Kegan & Paul, pp. 113-130. Brouwer, L., H . Lalmahomed en H . Josias (1992) Andere tijden, andere meiden. Een onderzoek naar Marokkaanse, Turkse, Hindostaanse en Creoolse wegloopsters. LJtrecht: Jan van Arkel. Buijs, F. (1993) Een leven in een nieuw land. Marokkaanse jongemannen in Nederland. Utrecht: Jan van Arkel. Buijs, F. en C. Nelissen (1994) 'Tussen continuïteit en verandering: Marokkanen in Nederland', in: H . Vermeulen en R. Penninx (red.) Democratisch ongeduld. De emancipatie en integratie van zes doelgroepen van het minderhedenbeleid. Amsterdam: Het Spinhuis, pp. 177-207.

240

Buskens, L . (1987) 'Interpreteren of decoderen', in: J.W. Bakker, Y.B. Kuiper, J. Miedema (red.) Antropologie tussen wetenschap en kunst. Essays over Clifford Geertz. Amsterdam: V U , pp. 54-68. Cammaert, M.F. (1985) Migranten en thuisblijfsters: een confrontatie. De leefwereld van Marokkaanse Berbervrouwen. Assen/Maastricht: Van Gorcum. Cammaert, M.F. (1993) 'Hoe Marokkaanse meisjes werken aan de toekomst,' Cultuur en Migratie 1: 9-29. Cohen, A . P . (1989) The Symbolic Construction of Community. London: Routledge (1986, Ie druk). Cohen, A . P . (1994) Selfconsciousness. An Alternative Antropology of Identity. London and N e w York: Routledge. Dam, B. van en L.B. van Snippenburg (1990) ' O p weg naar volwassenheid. Een over zicht van sociologische theorieën over jongeren', Amsterdams Sociologisch Tijd schrift 1: 4-25. Danz, M.J., T. Vogels en R . W . M . Gründemann (1993) Jeugd en seks: kennis, houding en gedrag bij Turkse en Marokkaanse jongeren in Nederland. Leiden: Nederlands Instituut voor Praeventieve Gezondheidszorg T N O . Dashorst, H . en M . van der Werf (1995) Tussen Djellaba en Disco. Marokkaanse meisjes aan het woord. Haarlem: Stichting Kleur in het Werk. Davis, S.S. and D.A. Davis (1988) Adolescence in a Moroccan Town. Making Social Sense. New Brunswick and London: Rutgers. Delaney, C. (1991) The Seed and the Soil. Gender and Cosmology in Turkey. University of California Press. Deug, F. (1990) En dan ben je pas echt ver van huis. Turkse en Marokkaanse vrouwen en meisjes over seksueel geweld en de hulpverlening. Utrecht: Stichting tegen. Seksueel Geweld. Diepenmaat, E. (1994) 'Uit de school geklapt: onderwijs en toekomstperspectief van meisjes', in: B. Venema en J. Bakker (red.) Vrouwen van de Midden Atlas: vrij of vroom? Utrecht: Jan van Arkel, pp. 175-197. Driessen, H . en H . de Jonge (red.) (1994) In de ban van de betekenis. Proeven van symbo lische antropologie. Amsterdam: S U N . Emans, A . (1994) 'De mythe van het maagdenvlies', in: Aletta Jacobshuis/Rutger Stichting, Maagdelijkheid in onze multiculturele samenleving. Amsterdam, pp. 5-8. Eriksen, T . H . (1993) Ethnicity and Nationalism. Anthropological Perspectives. London: Pluto Press. Esveldt, I. en I. Kulu-Glasgow (1994) 'Gezinsvorming bij vrouwen van Turkse en Marokkaanse afkomst in Nederland: een literatuuronderzoek', in: R.F. van der Erf en A . C . Liefbroer (red.) Bevolking en Gezin. Allochtone vrouwen: thuis in Nederland? Den Haag: NIDI. pp. 53-96. Everaert, H . A . en H . Lamur (1993) Alles wat geheim is, is lekker. Seksuele relaties en beschermingsgedrag van Turkse mannen. Amsterdam: Het Spinhuis. Exter, J. den (1990) Diyanet. Een reis door de keuken van de officiële Turkse islam. Beverwijk: Centrum Buitenlanders Peregrinus. Exter, J. den (1992) 'Spreiding naar herkomstregio en patronen van regionalisme onder Turken in Nederland'. Amsterdam: paper voor de Sociaal-Wetenschap pelijke studiedagen van het SISWO. Feddema, R. (1992) Op weg tussen hoop en vrees. De levensoriëntatie van jonge Turken en Marokkanen in Nederland. Utrecht: Jan van Arkel. Geertz, C. (1973) The Interpretation of Cultures. Selected Essays. N e w York: Basic Books.

241

Geertz, C. (1993) 'Achter de feiten. Twee landen, vier decennia, één antropoloog', in: C. Bouw en B. Kruithof (red.) De kern van het verschil. Culturen en identiteiten. Amsterdam: SISWO en Amsterdam University Press, pp. 41-59. Gelder, P. van en H . Lamur (1993) Tussen schaamte en mannelijkheid. Seksuele relaties en beschermingsgedrag van Turkse mannen. Amsterdam: Het Spinhuis. Gök, F. (1995) 'Women and Education in Turkey', in: S. Tekeli (ed.) Women in Modern Turkish Society. A Reader. London and New Yersey: Zed Books, pp. 131-140. Hastrup, K . (1978) 'The Semantics of Biology: Virginity', in: S. Ardener (ed.) Defining Females. The Nature of Women in Society. London: Croom Helm, pp. 49-66. Hekken, S. van en W. Schoorl-Bouwman (red.) Weggelopen jongeren en hun ouders. Amsterdam: V U Uitgeverij. Hermans, Ph. (1994) Opgroeien als Marokkaan in Brussel. Een antropologisch onderzoek over de educatie, de leefwereld en de 'inpassing' van Marokkaanse jongens. Brussel: Cultuur en Migratie. Hoek, J. van der en M . Kret (1992) Marokkaanse tienermeisjes gezinsinvloeden op keuzen en kansen: verschillen in de voorbereiding op de deelname aan onderwijs en arbeids markt. Utrecht: Jan van Arkel i.s.m. LIDESCO, Rijks Universiteit Leiden. Holzhaus, I. (1991) Een hoge prijs. Marokkaanse meisjes en jonge vrouwen in Nederland. Amsterdam: De Balie. Hooghiemstra, B. en M . Niphuis-Nell (1995) Sociale Atlas van de vrouw. Deel 3 Allochtone vrouwen. Rijswijk: Sociaal Cultureel Planbureau. Humanitas (1986) 'Daar Limen? (Huis voor wie) De opvang van Marokkaanse en Turkse meisjes in een huis van Humanitas. Een evaluatieverslag'. Amsterdam. Hutschemaekers, F. en Z. Zarouali (1991) Als je het mij vraagt. Turkse en Marokkaanse meisjes aan het woord (in verhaal en onderzoek) over hun verleden, heden en toekomst. Tilburg: Centrum Buitenlandse Vrouwen. Ilcan, S. (1994a) 'Marriage and the Rhetoric of Alliance in Turkey', Ethnology 4: 273297. Ilcan, S. (1994b) 'Peasant Struggles and Social Change: Migration, Households, and Gender i n a Rural Turkish Society', International Migration Review 3: 554-579. Jansen, W. (1987) Women without men. Gender and Marginality in an Algerian Town. Leiden: Brill. Joly, D. (1988) 'Making a Place for Islam in British Society: Muslims i n Birmingham', in: T. Gerholm and Y.G. Litham (eds.) The New Islamic Presence in Western Europe. London and New York: Mansell. pp. 32-53. Kagitcibasi, C. (1989) 'Child Rearing in Turkey: Implications for Immigration and Intervention', in: L. Eldering en J. Kloprogge (eds.) Different Cultures, Same School. Ethnic Minority Children in Europe. Lisse: Swets en Zeitlinger. Kandiyoti, D . (1987) 'Emancipated but Unliberated? Reflections on the Turkish Case', Feminist Studies 13 (2). Kayser, T. (1996) 'Leven op jezelf. Scriptie over zelfstandig wonende Turkse en M a rokkaanse meisjes'. Amsterdam: Vrije Universiteit, doctoraalscriptie Etnische Studies en Minderheidsvraagstukken. Kleyer, H . en G . Tillekens (1994) 'Geluiden van verandering. Het nieuwe domein van de jeugd', Sociologische Gids 41 (2): 114-130. Kocturk, T. (1992) A Matter of Honour. Experiences of Turkish Women Immigrants. London and New Jersey: Zed Books. Koopman, D, M.J. Danz en R.W.M. Gründemann (1987) Jongeren in Turkije. Een schets op basis van Turkse onderzoekspublicaties. Psychosociale problemen van Turkse ado-

242

lescenten; rapport 3. Leiden: Rijksuniversiteit Leiden/Nederlands Instituut voor Praevantieve Gezondheidszorg. Korz-Noor, O. (1996) 'De islamitische maatschappelijke voorschriften: handhaven of afschaffen?', in: R. Lavrijsen (red.) Islam in een ontzuilde samenleving. Discussies over vrouwenemancipatie, kunst en onderwijs. Amsterdam: Koninklijk Instituut voor de Tropen, pp. 57-73. Kostwinder, G . (1988) 'De interventie van de politie bij wegloopgedrag', in: S. van Hekken en W. Schoorl-Bouwman (red.) Weggelopen jongeren en hun ouders. Amsterdam: V U Uitgeverij, pp. 55-64. Krieger-Krynicki, A . (1988) 'The Second Generation: The Children of Muslim ïmmigrants in France', in: T. Gerholm and Y . G . Litham (eds.) The New Islamic Presence in Western Europe. London and N e w York: Mansell, pp. 123-133. Kudat, A . (1974) Tnstitutional Rigidity and Individual Initiative in Marriages of Turkish Peasants', Antropological Quarterly 47 (3): 288-303. Kulu-Glasgow, I. (1993) 'Het huwelijk in Turkije. Zowel moderne als traditionele aspecten', DEMOS 9 (9): 65-68 (vert. en bew. H.J. Bronsema). Lavrijsen, R. (red.) (1996) Islam in een ontzuilde samenleving. Discussies over vrouwenemancipatie, kunst en onderwijs. Amsterdam: Koninklijk Instituut voor de Tropen. Lindo, F. (1996) Maakt cultuur verschil? De invloed van groepsspecifieke gedragspatronen op de onderwijsloopbaan van Turkse en migrantenjongeren. Amsterdam: Het Spinhuis. Maher, V . (1974) Women and Property in Morocco. Their Changing Relation to the Process of Social Stratifcation in the Middle Atlas. Cambridge: Cambridge University Press. Mas, P. de (1990) 'Overlevingsdynamiek in het Marokkaanse Rif-gebergte: de samenhang tussen circulaire migratie en demografische structuur van huishoudens', Geografisch Tijdschrift 24 (1):: 73-86. Mernissi, F. (1978) The Patriarch in the Moroccan Family: M y t h or Reality?', in: J. Allman (ed.) Women's Status and Fertility in the Muslim World. N e w York: Praeger. pp. 312-333. Mernissi, F. (1985) Achter de sluier. Amsterdam: Feministische Uitgeverij Sara. Mijs, J. (1996) 'Valt er nog iets te leren? Schooluitval bij allochtone jongeren', Tijdschrift voor Jeugdhulpverlening en Jeugdwerk 8 (2): 2-7. Musschenga, A . W. (1995) 'Persoonlijke identiteit en authenciteit', in: P. Brasik (red.) Identiteit. Kampen: Kok Agora, pp. 78-100. Naamane-Guessous, S. (1990) Achter de schermen van de schaamte. De vrouwelijke seksualiteit in Marokko. Amsterdam: A n Dekker. Naber, P. (1986) Vriendinnen. Een explorerend onderzoek naar de betekenis van vriendinnen in de vrije tijd. Amsterdam: Vrije Universiteit. Naber, P. (1992) Vriendschap onder jonge vrouwen. Amersfoort/Leuven: A C C O . Ooijen, B. (1988) 'Spelregels bij weglopen. Enkele elementen uit het advies van de Raad voor het Jeugdbeleid', in: S. van Hekken en W. Schoorl-Bouwman (red.) Weggelopen jongeren en hun ouders. Amsterdam: V U Uitgeverij, pp. 65-70. Ooijen, H . van (1994) Mijn hoofd gaat alle kanten op. Marokkaanse jongeren in de wereld van werk en scholing. Utrecht: Jan van Arkel. Pels, T. (1991) Marokkaanse kleuters en hun kapitaal: opvoeden en leren in het gezin en op school. Amsterdam/Lisse: Swets & Zeitlinger. Pels, T. (red.) (1994) Opvoeding in Chinese, Marokkaanse en Surinaams-Creoolse gezinnen. Rotterdam: Instituut voor Sociologisch-Economisch Onderzoek. v

243

Pels, T., m.m.v. A . Roode (1994) 'Opvoeding in Marokkaanse gezinnen', in: Pels, T. (red.) Opvoeding in Chinese, Marokkaanse en Surinaams-Creoolse gezinnen, Rot terdam: Instituut voor Soeiologisch-Economisch Onderzoek, pp. 81-131. Penninx, R. (1988) Minderheidsvorming en emancipatie. Balans van kennisverwerving ten aanzien van immigranten en woonwagenbewoners. Alphen aan den Rijn/Brussel: Samsom. Peters, E. W. (1992) Veranderingen in de jeugdafse. Generaties vergeleken. DSWO: Rijks universiteit Leiden. Poel, Y . te en J. Ravesloot (1994) 'Over seks gesproken. Moeders, dochters en zonen over hun communicatie over seksualiteit', in: C. Bouw, J. de Bruijn en D. van der Heiden (red.) Van alle markten thuis. Vrouwen- en genderstudies in Nederland. Amsterdam: Babyion/de Geus, pp. 109-120. Priester, M . en L. Brouwer (1982) 'Vrouwen tussen heden en weleer. Turkse vrouwen in Nederland en Turkije'. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam, doctoraal scriptie. Risvanoglu-Bilgin, S., L. Brouwer en M . Priester (1986) Verschillend als de vingers van een hand. Een onderzoek naar het integratieproces van Turkse gezinnen in Nederland. Leiden: Rijksuniversiteit Leiden, COMT. Raad voor het Jeugdbeleid (1986) Spelregels bij het weglopen. Advies over hulpverlening en rechtspositie voor weggelopen minderjarigen. Rijswijk: Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur. Roosens, E. (1982) 'Etnische groep en etnische identiteit. Symbolen of concepten?', in: A . van Amersfoort en H . Entzinger (red.) Immigrant en samenleving. Deventer: Van Loghum en Slaterus, pp. 99-122. Rosen, L. (1980) 'The Negotiation of Reality: Male-female Relations in Sefrou, Morocco', in: L. Beek and N . Keddie (eds.) Women in theMuslim World. Cambridge, Massachusetts and London: Harvard University Press, pp. 561-585. Santing, F. (1987) Die vrouw ben, dat ben ik. Over het leven van Turkse vrouwen. Rotterdam: Stichting Samen Wonen Samen Leven (met medewerking en advies van Annie van der Meer). Schaefer Davis, S. (1993) 'Changing Gender Relations in a Moroccan Town', in: J. Tucker (ed.) Arab Women. Old Boundaries, New Frontiers. Bloomingtown and Indianapolis: Indiana University Press, pp. 208-223. Schuyt, C. J. M . (1995) Kwetsbare jongeren en hun toekomst. Een beleidsadvies gebaseerd op een literatuurverkenning. Rijswijk: ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Simsek, J. and D. van Loggem (1992) Niet over praten. Weggelopen allochtone jongeren zelf aan het woord. Utrecht: SWP. Passage Reeks. Shadid, W. A . R. en P. S. van Koningsveld (1990) Moslims in Nederland. Minderheden en religie in een multiculturele samenleving. Alphen aan den Rijn: Samsom Stafleu. Sirman, N . (1995) 'Friend and Foe? Forging Alliances with Other Women in a Village of Western Turkey', in: S. Tekeli (ed.) Women in Modern Turkish Society. A Reader. London and New Jersey: Zed Books, pp. 199-219. Stolk, B. van en C. Wouters (1983) Vrouwen in tweestrijd. Tussen thuis en tehuis. Amsterdam: Van Loghum en Slaterus. Stolk, B. van (1991) Eigenwaarde als groepsbelang. Sociologische studies naar de dynamiek van zelfwaardering. Houten/Antwerpen: Bohn Stafleu Van Loghum. Starr, J. (1978) Dispute and Settlement in Rural Turkey. An Ethnography ofLaw. Leiden: Brill.

244

Takken, P. (1988) 'Uitgangspunten en werkwijze van de alternatieve hulp aan weg lopers', in: S. van Hekken en W. Schoorl-Bouwman (red.) Weggelopen jongeren en hun ouders. Amsterdam: V U uitgeverij, pp. 39-54. Taylor, C. (1995) Multiculturalisme. De politiek van erkenning nader onderzocht. Inleiding en redactie A m y Gutman. Amsterdam/Meppel: Boom. Tekeli, S. (ed.) (1995) Women in Modern Turkish Society. A Reader. London and New Jersey: Zed Books. Tennekes, J. (1990) De onbekende dimensie. Over cultuur, cultuurverschillen en macht. Leuven-Apeldoorn: Garant. Tennekes, J. (1994) 'Cultuur en handelen. Perspectieven voor een antropologische cultuurtheorie', Antropologische Verkenningen 13/2:1-17. Tennekes, J. (1995) 'Identiteit: een sociaal-wetenschappelijke beschouwing', in: P. Brasik (red.) Identiteit. Kampen: Kok Agora, pp. 37-48. Terpstra, J. (1987) Weggelopen jongeren. Nijmegen: Instituut voor Toegepaste Sociale Wetenschappen. Terpstra, J. en A . Hahn (1985) Een problematische ontmoeting. Psychosociale hulpverle ning aan jongeren van Turkse en Marokkaanse afkomst. Nijmegen. Timmerman, C. (1993) 'Turkse meisjes in het onderwijs', Cultuur en Migratie 1: 53-75. Timur, S. (1978) 'Determants of Family Structure in Turkey', in: J. Allman (ed.) Women''s Status and Fertility in theMuslim World. New York: Praeger, pp. 227-242. Townsend Schalet, A . (1994) 'Dramatiseren of normaliseren? De culturele construc tie van tienerseksualiteit in de Verenigde Staten en Nederland', Amsterdam Sociologisch Tijdschrift 2 (21): 113-147. Veenman, R. (1994) Participatie in perspectief Ontwikkelingen in de sociaal-economische positie van zes allochtone groepen in Nederland. Houten/Zaventhem: Bohn Stafleu Van Loghum. Venema, B. en J. Bakker (red.) (1993) Vrouwen van de Midden Atlas: vrij of vroom? Utrecht: Jan van Arkel. Vermeulen, H . (1984) Etnische groepen en grenzen. Surinamers, Chinezen, Turken. Weesp: Het Wereldvenster. Vermeulen, H . (1992) 'De cultura. Een verhandeling over het cultuurbegrip in de stu die van allochtone en etnische groepen', Migrantenstudies 8 (2): 14-30. Vermeulen, H . en C. Govers (eds.) The Anthropology ofEthnicity. Beyond 'Ethnic Groups and Boundaries'. Amsterdam: Het Spinhuis. Vermeulen, H . en R. Penninx (red.) (1994) Democratisch ongeduld. De emancipatie en integratie van zes doelgroepen van het minderhedenbeleid. Amsterdam: Het Spinhuis. Vries, M . de (1987) Ogen in je rug. Turkse meisjes en jonge vrouwen in Nederland. Met een bijdrage van Willem van Schelven. Alphen aan den Rijn/Brussel: Samsom. Vries, M . de (1990) Roddel nader beschouwd. Rijks Universiteit Leiden: Centrum voor Onderzoek van Maatschappelijke Tegenstellingen. Waal, M . de (1989) Meisjes, een wereld apart. Een etnografie van meisjes op de middelbare school. Amsterdam/Meppel: Boom. Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (1989) Allochtonenbeleid, 'sGravenhage: SDU. Wienese, I. (1995) Nazmiye en Sultan. Verhalen van gescheiden Turkse vrouwen en hun dochters. Utrecht: Jan van Arkel. Wild, J. de, K . Bakkers en J. Staal (1986) Migrantenklanten. Een onderzoek naar de hulp verlening van het JAC-Utrecht aan Turkse en Marokkaanse weglopers. Utrecht.

245

Willems, W. en A . Cottaar (1989) Het beeld van Nederland. Hoe zien Molukkers, Chi nezen, woonwagenbewoners en Turken de Nederlanders en zichzelf? Baarn/Den Haag: Ambo, Novib. Wit, J. de (1988) 'Adolescenten en ouders in ontwikkeling', in: S. van Hekken en W. Schoorl-Bouwman (red.) Weggelopen jongeren en hun ouders. Amsterdam: V U , pp. 9-24. Withuis, J. (1993) 'De complexe betekenis van 'klasse'. Identiteit en cultuur van com munistische vrouwen in naoorlogs Nederland', in: C. Bouw en B. Kruithof (red.) De kern van het verschil. Culturen en identiteiten. Amsterdam: SISWO en A m sterdam University Press, pp. 95-114. Yerden, I. (1995) Trouwen op zijn Turks. Huwelijksprocedures van Turkse jongeren in Nederland en hun strijd om meer inspraak. Utrecht: Jan van Arkel.

246

Girls with Guts: Moroccan and Turkish runaway girls

leople say o n l y c o w a r d s r u n a w a y . B u t y o u n e e d g u t s to d o it. (a T u r k i s h r u n a w a y g i r l ) I n this research I h a v e a n a l y z e d the causes a n d consequences of r u n n i n g away from

h o m e b y M o r o c c a n a n d T u r k i s h girls i n the

Netherlands.

B e t w e e n 1 9 8 7 a n d 1989 I c a r r i e d o u t a q u a l i t a t i v e r e s e a r c h s t u d y a m o n g s t t w e n t y - e i g h t M o r o c c a n a n d seventeen T u r k i s h r u n a w a y girls. I w a n t e d to k n o w m o r e a b o u t the c u l t u r a l frames of reference w h i c h M o r o c c a n a n d T u r k i s h parents u s e d i n s o c i a l i z i n g their daughters. W h y d i d the girls r u n a w a y f r o m h o m e a n d under w h a t circumstances d i d they return? W h a t hap p e n e d to those w h o stayed a w a y f r o m h o m e ? T h e p h e n o m e n o n of r u n n i n g a w a y f r o m h o m e is s t r o n g l y r e l a t e d to adolescence a n d to g e n e r a l conflicts b e t w e e n generations. B y also s t u d y i n g the reasons w h y D u t c h girls r a n a w a y f r o m h o m e , I h o p e d to better u n d e r s t a n d the specific c i r c u m s t a n c e s of M o r o c c a n a n d T u r k i s h r u n a w a y girls. M o r o c c a n a n d T u r k i s h parents s t r o n g l y e m p h a s i z e the v a l u e s of o b e d i ence t o w a r d s a n d respect for one's parents i n the Islamic e d u c a t i o n of girls. M a t t e r s o f h o n o u r a n d s h a m e are c r u c i a l to b o t h the f a m i l y a n d the i n d i v i d u a l , since b r e a k i n g these codes b r i n g s d i s h o n o u r not o n l y to the o f f e n d i n g p e r s o n b u t t o t h e w h o l e f a m i l y u n i t . M e n t a k e o n t h e r e s p o n s i b i l i t y o f safe g u a r d i n g the h o n o u r of the family. In Islam, contacts b e t w e e n m e n a n d w o m e n take place w i t h i n the confines of m a r r i a g e a n d f a m i l y life; e x t r a m a r ital s e x u a l relations are f o r b i d d e n . A s v i r g i n i t y is a prerequisite of m a r r i a g e , fathers a n d brothers feel it is their r e s p o n s i b i l i t y to strictly s u p e r v i s e the sexuality of y o u n g female family members. M a r r i a g e i s c o n s i d e r e d a f a m i l y affair; i t u n i t e s t w o f a m i l i e s . M o s t m a r riages are a r r a n g e d b y the parents, b u t the initiative is w i t h the b o y a n d h i s f a m i l y . A c c o r d i n g to I s l a m i c r e l i g i o n , the b r i d e has to g i v e h e r p e r m i s s i o n , b u t i n p r a c t i c e h e r f a t h e r h a s t h e l a s t w o r d . If p a r e n t s w a n t t o f o r c e t h e i r d a u g h t e r into a m a r r i a g e , a g i r l c a n elope o r arrange for a b o y of her o w n choice to a b d u c t her. A s m a l l percentage of a l l marriages are i n i t i a t e d this

247

w a y i n T u r k e y ; I f o u n d n o t h i n g o n this p h e n o m e n o n i n the literature o n M o r o c c o . I n b o t h c o u n t r i e s t h e r e are l a r g e d i f f e r e n c e s b e t w e e n u r b a n a n d r u r a l areas; i n the cities, the girls' m o r e extensive p a r t i c i p a t i o n i n e d u c a t i o n affects t h e i r i n f l u e n c e o n t h e d e c i s i o n - m a k i n g p r o c e s s c o n c e r n i n g m a r r i a g e . T h e c h o i c e o f t h e g r o o m i s a subject w h i c h e a s i l y l e a d s t o c o n f l i c t s b e t w e e n parents a n d

daughters.

W h e n the f a m i l i e s of the first w a v e of M o r o c c a n a n d T u r k i s h m i g r a n t s b e g a n t o r e u n i t e i n t h e 1970s, t h e y w e r e c o n f r o n t e d b y a s o c i e t y w h i c h w a s v e r y different f r o m that i n their h o m e countries. M u s l i m values p e r t a i n i n g to o b e d i e n c e , respect, h o n o u r , sexuality, v i r g i n i t y , a n d m a r r i a g e are r o u tinely violated b y d o m i n a n t D u t c h norms. F o r example, sexuality has beco m e a p a r t o f l i f e f o r a d o l e s c e n t D u t c h g i r l s a n d i s n o l o n g e r c o n f i n e d to m a r riage. M o r o c c a n a n d T u r k i s h girls, h o w e v e r , h a v e to stay v i r g i n s u n t i l m a r riage a n d the respectability of their b e h a v i o u r is closely l i n k e d to the h o n o u r of the f a m i l y . T h e i r p a r e n t s are afraid of l o s i n g their d a u g h t e r s to W e s t e r n society a n d are f r i g h t e n e d that they m i g h t b e c o m e alienated f r o m their o w n c u l t u r a l b a c k g r o u n d . I n F r e d e r i k Barth's terms, they try to d i s t i n g u i s h t h e m selves f r o m the d o m i n a n t D u t c h g r o u p b y stressing their o w n v i e w s o n s e x u a l i t y a n d m a r k i n g e t h n i c b o u n d a r i e s . A c c o r d i n g to A n t h o n y C o h e n , h o w e v e r , those b o u n d a r i e s are rather s y m b o l i c i n character a n d h a v e differ ent m e a n i n g s for different people. I n o r d e r to p r e s e r v e their d a u g h t e r s ' v i r g i n i t y a n d g o o d r e p u t a t i o n , parents feel it necessary to closely m o n i t o r their m o v e m e n t s . T h i s c a n i n c l u d e n o t a l l o w i n g t h e m t o a t t e n d s c h o o l after t h e m i n i m u m l e a v i n g a g e o f sixteen, o r objecting to t h e m m e e t i n g or t a l k i n g w i t h their friends. T h e strict n e s s o f t h e p a r e n t s ' i n t e r p r e t a t i o n o f v i r g i n i t y d e p e n d s u p o n s u c h f a c t o r s as w h e t h e r the f a m i l y has a r u r a l or u r b a n b a c k g r o u n d , their e d u c a t i o n a l level, their socio-economic status a n d their religiousness. T h e girls I i n t e r v i e w e d s h a r e d the s y m b o l of v i r g i n i t y w i t h their parents b u t they d i d not a c c o r d the s a m e m e a n i n g s t o i t , n o r d i d t h e y a g r e e w i t h its c o n s e q u e n c e s o n t h e i r free d o m of m o v e m e n t . T h i s w a s a n important source of conflict between

the

g i r l s a n d t h e i r parents, e s p e c i a l l y w i t h their fathers. T h e g i r l s u s u a l l y d e s c r i b e d three major areas of conflict. These c o n cerned their education, their association w i t h boys, a n d their marriage pros pects. T h e r e w a s n o one single reason for r u n n i n g a w a y f r o m h o m e ; their d e c i s i o n w a s rather the result of n u m e r o u s quarrels that h a d escalated o v e r the c o u r s e o f years. M o s t conflicts h a d l e d to h e a t e d q u a r r e l s a n d

often

e n d e d i n beatings. U n a b l e to w i t h s t a n d this situation, a n d fearful of m o r e b e a t i n g s , s o m e g i r l s h a d d e c i d e d to r u n a w a y f r o m h o m e i n s t e a d . T h i s w a s particularly true of those girls w h o h a d never thought of r u n n i n g a w a y before. W h i l e it w a s often i m p o s s i b l e to a s k for h e l p f r o m relatives, s e v e r a l

248

M o r o c c a n a n d T u r k i s h girls I i n t e r v i e w e d h a d sought assistance f r o m their teachers o r s o c i a l w o r k e r s . T h e g i r l s h a d s p o k e n to these p r o f e s s i o n a l s w i t h out i n f o r m i n g their parents; they k n e w that d i s c u s s i n g internal f a m i l y mat ters w i t h o u t s i d e r s w o u l d h a v e i n c u r r e d their d i s a p p r o v a l . M o r o c c a n a n d T u r k i s h parents v i e w D u t c h social w o r k e r s rather suspiciously, b e l i e v i n g t h e y e n c o u r a g e their c h i l d r e n to r u n a w a y f r o m h o m e . E x p l a i n i n g their p r o b l e m s to s o c i a l w o r k e r s h a d g i v e n the g i r l s the c o u r a g e to s p e a k u p for t h e m s e l v e s at h o m e . T h e y h a d f i n a l l y a s k e d f o r i n f o r m a t i o n o n f a c i l i t i e s f o r r u n a w a y y o u n g s t e r s a n d h a d b e g u n to m a k e p r e p a r a t i o n s f o r l e a v i n g t h e family home. B y r u n n i n g away f r o m home, Moroccan a n d Turkish girls gained a b a d r e p u t a t i o n i n t h e i r o w n c o m m u n i t i e s a n d w e r e s e e n as w h o r e s . T h e r u n a w a y g i r l s ' reaction to this s t i g m a t i z a t i o n w a s s o m e w h a t a m b i v a l e n t . O n the o n e h a n d t h e y w a n t e d to p r o v e to their p a r e n t s that, d e s p i t e the s t i g m a , t h e y h a d n o t r u n a w a y f r o m h o m e just to m e e t b o y s . O n the o t h e r h a n d , t h e y d e v e l o p e d a n e g a t i v e s e l f - i m a g e . T h e y t h o u g h t o f t h e m s e l v e s as b a d , o r f e a r e d t h a t t h e i r c o u n t r y m e n v i e w e d t h e m as s u c h . T h e y r e a c t e d t o t h i s s t i g m a t i z a t i o n b y d o i n g e v e r y t h i n g their parents h a d forbidden; they cut their l o n g hair, w o r e m a k e - u p a n d tight clothes, started s m o k i n g a n d v i s i t e d M o r o c c a n o r T u r k i s h coffee s h o p s w h e r e t h e y w e r e a b l e t o m e e t b o y s . The girls w h o ran a w a y f r o m home o n impulse returned h o m e quite s o o n , e s p e c i a l l y w h e n t h e y f o u n d o u t t h a t l i v i n g i n a h o s t e l w a s n o t as i d e a l as t h e y h a d e x p e c t e d . W h e n t h e i r m o t h e r s l e t t h e m k n o w h o w m u c h t h e y m i s s e d their daughter, they s o m e t i m e s e v e n r e t u r n e d h o m e w i t h o u t first d i s c u s s i n g the p r o b l e m s . G i r l s w h o h a d p r e p a r e d their d e p a r t u r e w i t h m o r e care, o r w h o h a d a l r e a d y r u n a w a y several times, w e r e less i n c l i n e d to be l i e v e t h a t t h e i r p a r e n t s ' a t t i t u d e s h a d c h a n g e d a n d felt less l i k e t a l k i n g w i t h t h e i r p a r e n t s a b o u t r e t u r n i n g h o m e . T h o s e g i r l s h a d to b u i l d u p a n e w life o n their o w n w i t h o u t t h e i r f a m i l y . T h e i r n e w s i t u a t i o n f o r c e d t h e m to re t h i n k t h e i r i d e n t i t y i n r e l a t i o n t o s i g n i f i c a n t o t h e r s , s u c h as t h e i r p a r e n t s , their friends, a n d the D u t c h p e o p l e w i t h w h o m they interacted. M o s t girls w h o h a d o n l y recently r u n a w a y f r o m h o m e stated that their v i r g i n i t y - i n their interpretation, that the h y m e n w a s still intact - w a s still of great i m p o r t a n c e to t h e m . H o w e v e r , the further i m p l i c a t i o n of v i r g i n i t y , that of not m e e t i n g boys, r e m a i n e d a matter of disagreement b e t w e e n t h e m a n d their parents. O v e r time, their perspective o n h y m e n a l v i r g i n i t y g r a d u a l l y c h a n g e d a n d they b e g a n to q u e s t i o n its i m p o r t a n c e . T h e i r d o u b t s o n the i m p o r t a n c e of v i r g i n i t y became particularly strong i f they fell i n l o v e w i t h a b o y . S o m e r u n a w a y s also b e c a m e v e r y critical of the i m p o r t a n c e their c o m m u n i t y p l a c e d o n v i r g i n i t y for a girl's i d e n t i t y . T h e y t r i e d to differentiate t h e m s e l v e s f r o m o t h e r r u n a w a y g i r l s t h e y p e r c e i v e d as b e i n g r e a l l y ' b a d '

249

a n d t h e y t r i e d to f i n d o t h e r acceptable w a y s of c o m p e n s a t i n g for the l o w status that r u n n i n g a w a y h a d brought. E d u c a t i o n a l a c h i e v e m e n t w a s a n i m p o r t a n t source of status m e n t i o n e d b y a n u m b e r of girls. B y the t i m e I h a d c o n c l u d e d m y research, half of the g i r l s I h a d inter v i e w e d w e r e n o longer o n s p e a k i n g terms w i t h their parents. T h e other half h a d c o n t a c t , at l e a s t w i t h t h e i r m o t h e r s , f r o m t i m e to t i m e . T h e y d i d n o t , h o w e v e r , w a n t to lose contact w i t h their f a m i l y altogether. T h e y c l a i m e d they n e e d e d the f a m i l y contact for their o w n p e r s o n a l w e l l - b e i n g . M o s t girls w h o h a d lost contact w i t h their f a m i l y f o u n d it v e r y difficult to adjust to this situation. M o r o c c a n a n d T u r k i s h parents feel that a g i r l s h o u l d l i v e w i t h h e r family. G i r l s w h o l i v e d independently, or w h o l i v e d w i t h a b o y f r i e n d out s i d e m a r r i a g e , w e r e s t i g m a t i z e d b y the m e m b e r s of their g r o u p . A l t h o u g h the g i r l s c l a i m e d n o t to l i k e l i v i n g o n their o w n , they w e r e also c o n f r o n t e d w i t h t h e d i f f i c u l t y o f p a r t i c i p a t i n g as a n i n d i v i d u a l i n t h e l i f e o f t h e i r o w n c o m m u n i t y . T h e a m b i g u o u s relationship they h a d w i t h their o w n c o m m u n i t y c a u s e d t h e m to a v o i d r e g u l a r contacts w i t h their c o u n t r y m e n . T h i s w a s n o t a l w a y s p o s s i b l e . A t s c h o o l , o r at t h e w o r k p l a c e , t h e y w e r e f r e q u e n t l y c o n f r o n t e d w i t h m e m b e r s of their o w n c o m m u n i t y . T h e g i r l s t r i e d to a v o i d intimate

questions

o n their b a c k g r o u n d , particularly those

concerning

w h e r e , a n d w i t h w h o m , t h e y l i v e d . T h i s w a s n o t a l w a y s e a s y , as c a s u a l c o n versations between T u r k i s h a n d M o r o c c a n people invariably begin w i t h q u e s t i o n s o n t h i s subject. A l t h o u g h these r u n a w a y girls h a d a b a d n a m e i n their o w n c o m m u n i ty, this s t i g m a d i d n o t e x t e n d to their contacts w i t h D u t c h p e o p l e . M o s t of t h e s e g i r l s h a d a m o d e r n o u t l o o k o n life w h i c h d i d n o t fit e a s i l y w i t h t h e ste reotypical i m a g e of traditional T u r k i s h or M o r o c c a n w o m e n . In their con tacts w i t h D u t c h p e o p l e , h o w e v e r , m o r e e m p h a s i s w a s p l a c e d u p o n t h e i r ethnic

identity, while

they

would

rather

be

accepted

as i n d i v i d u a l s .

A l t h o u g h their relationship w i t h their o w n c o m m u n i t y w a s

ambiguous,

they therefore d i s c o v e r e d that they w e r e m o r e T u r k i s h or M o r o c c a n t h a n they h a d o r i g i n a l l y t h o u g h t . These sorts of reactions b y D u t c h p e o p l e c a u s e d r u n a w a y g i r l s to b e c o m e m o r e a w a r e of their ethnic descent, rather

than

f e e l i n g accepted b y the h o s t c o m m u n i t y . T h e y d i s c o v e r e d that e v e r y t h i n g w a s n o t as p o s i t i v e i n D u t c h c u l t u r e as i t h a d at first a p p e a r e d . T h e r u n a w a y s s a w D u t c h f a m i l y b o n d s as w e a k a n d , f o r t h i s r e a s o n , r e j e c t e d t h e m . A l t h o u g h their relationship w i t h their o w n family r e m a i n e d problematic, it w a s still of great i m p o r t a n c e to t h e m . T h e scope of this s u m m a r y does not a l l o w m e to describe i n d e t a i l the differences b e t w e e n M o r o c c a n a n d T u r k i s h girls, a l t h o u g h I w i l l m a k e some c o m m e n t s of a m o r e general nature. W h i l e i n absolute figures there are m o r e T u r k i s h t h a n M o r o c c a n adolescent girls i n the N e t h e r l a n d s , m o r e M o r o c c a n

250

girls r u n a w a y f r o m h o m e . Differences c a n also be f o u n d i n the literacy levels a n d k n o w l e d g e of the D u t c h l a n g u a g e b e t w e e n M o r o c c a n

and

T u r k i s h parents. M o s t M o r o c c a n m o t h e r s , e s p e c i a l l y those b e l o n g i n g to the B e r b e r - s p e a k i n g g r o u p , a n d a p p r o x i m a t e l y half the m o t h e r s of T u r k i s h o r i g i n w e r e b o t h illiterate i n their o w n l a n g u a g e a n d b a r e l y able to express t h e m s e l v e s i n D u t c h . T h e m a j o r i t y of T u r k i s h fathers w e r e literate a n d s p o k e D u t c h q u i t e w e l l , at l e a s t w h e n c o m p a r e d t o M o r o c c a n f a t h e r s . O n t h e q u e s t i o n of f a m i l y stability, d i v o r c e is m o r e c o m m o n a m o n g M o r o c c a n parents of r u n a w a y girls t h a n it is a m o n g T u r k i s h c o m m u n i t i e s . T h i s p a t t e r n can be also f o u n d i n their respective h o m e countries. A l t h o u g h the differences b e t w e e n M o r o c c a n a n d T u r k i s h r u n a w a y girls as c o m p a r e d w i t h D u t c h g i r l s a r e o b v i o u s , t h e r e a r e s o m e s i m i l a r i t i e s . T h e s e are to be f o u n d i n the c o n c e p t of adolescence a n d i n the r e l a t i o n s h i p w i t h their parents. G i r l s i n puberty have other wishes than d o their parents a n d t h e y d e v e l o p a l l k i n d s o f s t r a t e g i e s to e s c a p e p a r e n t a l a u t h o r i t y . L i k e M o r o c c a n a n d T u r k i s h parents, D u t c h parents w a n t to protect t h e i r d a u g h t e r s a n d see m a r r i a g e as a g i v e n . H o w e v e r , M o r o c c a n a n d T u r k i s h

parents

define the b o u n d a r i e s m o r e strictly t h a n d o the D u t c h . A t h o u g h D u t c h girls h a v e n o i d e a l o f v i r g i n i t y a n d t h e i r p a r e n t s m o r e o r l e s s a c c e p t s e x u a l i t y as a p a r t o f adolescence, D u t c h girls also h a v e to be careful n o t to h a v e too m a n y contacts w i t h boys. O n l y b y entering a steady relationship w i t h a b o y f r i e n d c a n they k e e p u p a g o o d r e p u t a t i o n . T h e r e are also d i s c e r n i b l e s i m i l a r i t i e s i n the causes of r u n n i n g a w a y f r o m h o m e : these i n c l u d e p h y s i cal abuse, a b a d r e l a t i o n s h i p w i t h a step-parent, o r the s o c i a l l y w e a k s i t u a t i o n of s o m e families. H o w e v e r , a r r a n g e d m a r r i a g e s , the threat of s e n d i n g a d a u g h t e r to the h o m e c o u n t r y , a n d the severe c o n s e q u e n c e s of r u n n i n g a w a y are specific to M o r o c c a n a n d T u r k i s h r u n a w a y girls.

251

LFNIE BROUWER. Meiden met Lef. Marokkaanse en Turkse wegloops ters

Recommend Documents