December 2011
BROCHURE
TURKSE EN MAROKKAANSE MOSKEEËN IN UTRECHT
Onderdeel van de tentoonstelling ‘Hier ben ik thuis. 50 jaar gastarbeiders in de stad Utrecht’ | Alleato 0
Voorwoord Voor u ligt de brochure over de Turkse en Marokkaanse moskeeën in de stad Utrecht. Als onderdeel van de tentoonstelling ‘Hier ben ik thuis. 50 jaar gastarbeiders in de stad Utrecht’ hebben we getracht om de ontstaansgeschiedenis en de huidige positie van de moskeeën in kaart te brengen. Dit hebben we niet alleen gedaan door middel van literatuurstudie, maar ook door alle moskeeën te benaderen voor informatie. Sommigen hebben deelgenomen aan een interview en anderen hebben ons informatie toegezonden. Helaas hebben we niet alle teksten kunnen actualiseren en hebben we ons in die gevallen moeten baseren op eerdere beschrijvingen. We hebben er echter wel naar gestreefd om de teksten in overeenstemming te brengen met de ideeën van het bestuur van de desbetreffende moskee. Het idee van een brochure is geïnspireerd op de in 1995 uitgekomen moskeebrochure van de Interkerkelijke Stichting Kerken en Buitenlanders (ISKB). De ISKB speelde toentertijd in op de behoefte aan informatie over de islam en de daaraan gerelateerde moskeeën, met als doel om de samenwerking tussen moskeeën, kerken en maatschappelijke organisaties te bevorderen. Nu echter, is er behoefte aan de beschrijving van de ontstaansgeschiedenis van de moskeeën als onderdeel van de geschiedenis van de eerste generatie gastarbeiders in de stad Utrecht. Tevens is de huidige ontwikkeling van de moskeeën belangrijk als onderdeel van de stad Utrecht. In vergelijking met vroeger hebben sommige moskeeën nu zelfs een eigen website, deze is per moskee te vinden bij de adresgegevens. In de brochure hebben we de Turkse en Marokkaanse moskeeën in aparte hoofdstukken opgenomen en daarbinnen wordt de volgorde van oprichting aangehouden. We hopen met deze brochure een informatieve bijdrage te leveren.
Utrecht, 2 december 2011 De projectgroep ’50 jaar gastarbeiders in Utrecht.’
Overzicht Moskeeën Turkse moskeeën 1. Stichting Islamitisch Centrum Nederland (1972) 2. Ulu moskee (1978) 3. Al-Aksa moskee (1991) 4. Eyup Sultan Camii moskee (1992) Marokkaanse moskeeën 1. El Fath moskee (1977) 2. Omar Al Farouq moskee (1979) 3. As-Sunna moskee (1987) 4. Essalaam moskee (1988) 5. Sayidina Ibrahim moskee (1992) 6. Abi Bakr Assadik moskee (2005)
Turkse moskeeën
1. Stichting Islamitisch Centrum Nederland Van Lieflandlaan 3, 3571 AA Utrecht, www.sicn.nl
Gebedsruimte 1: Van Lieflandlaan 3 Gebedsruimte 2: Royaards van den Hamkade 20 De Stichting Islamitische Centrum (SIC) is in 1972 opgericht door Abdulwahid van Bommel, een Nederlandse moslim. Al in 1971 bood de Stichting Buitenlandse Werknemers Midden Nederland de Turkse gemeenschap een eigen plek aan in het leegstaande gebouw van verzekeraar Zwolsche Algemeene. Nadat de veiligheid van het gebouw niet meer kon worden gegarandeerd ging men zelf op zoek naar een andere oplossing. Na de oprichting van de SIC betrok men de ruime eengezinswoning aan de ‘Otterstraat, nummer 82’. Het werd daarmee de eerste gebedsruimte en Koranschool voor Turkse moslims in Utrecht. Vanaf 1977 werd het pand te klein en de buurtbelasting te groot door onder andere parkeerproblemen. In 1984 vond de SIC haar eigen onderkomen aan de Van Lieflandlaan in Tuindorp. Ook elders in Nederland werd gepleit voor gebedsruimten en moskeeën voor Turkse moslims. Op die manier werd de Stichting Islamitisch Centrum Nederland (SICN) de eerste koepelorganisatie voor Turkse moslims. De SICN telt in totaal zo´n 48 aangesloten moskeeën en meer dan 40 organisaties waarmee op verschillende terreinen wordt samengewerkt. De SICN maakt geen gebruik van de mogelijkheid om imams te werven via de Turkse overheid, maar leidt de imams zelf op volgens de eigen religieuze opvattingen en in samenwerking met de Hogeschool Inholland. Vaak verrichten de imams hun taak als nevenfunctie, naast ander betaald werk. Het bestuur van de SICN bestaat bovendien uit vrijwilligers. De SICN stimuleert activiteiten voor jongeren, vrouwen en ouderen. De activiteiten lopen uiteen van educatief tot creatief. De activiteiten worden grotendeels georganiseerd en uitgevoerd door vrijwilligers. Er is extra aandacht voor jongeren, onder andere op het gebied van identiteitsvorming binnen de Nederlandse maatschappij als ook binnen de eigen kring. In Utrecht beschikt de SICN over twee gebedsruimten. Vrouwen hebben hier een eigen gebeds- en ontmoetingsruimte. Anno 2011 is men bezig met een nieuw initiatief voor een Islamitisch Centrum in Leidsche Rijn dat naast een gebedsruimte ook zal beschikken over onder andere een bibliotheek, vergaderzaal en een educatiecentrum voor studenten.
2. Ulu moskee Kanaalstraat 36, 3531 CK Utrecht, www.ulumoskee.nl
De Ulu moskee bestaat sinds 1978. Aanvankelijk vestigde men zich in twee eengezinswoningen in Lombok waarna de Turkse gemeenschap het gebouw aan de Kanaalstraat in 1983 kon kopen van de gemeente. Het gebouw waar de moskee is gehuisvest werd vroeger gebruikt als badhuis en is nu een gemeentelijk monument. Daar het niet geheel voldeed aan de eisen die worden gesteld aan een moskee, is het gedeeltelijk aangepast. De Ulu moskee is een belangrijke publiekstrekker in Lombok. Door de week bezoeken dagelijks zo’n vijftig mensen de moskee. Op vrijdag en in het weekend kan het bezoekersaantal oplopen tot 200 per dag. Tijdens bijzondere dagen zoals de maand Ramadan, de vastenperiode, bezoeken zo’n 5000 gelovigen de moskee. De vrouwen beschikken over een eigen gebedsruimte en organiseren zelf hun sociale activiteiten in de beschikbare vergaderruimten en leslokalen van de moskee. Bovendien worden er Koranlessen aangeboden voor jong en oud. De moskee is een stichting en heeft een bestuur die ervoor zorgt dat de zaak blijft draaien. Tevens zijn zij het aanspreekpunt voor financiële zaken en alle externe contacten. De voorganger, de imam, zorgt voor de geestelijke zaken: hij leidt de gebedsdiensten, legt bezoeken af aan zieken en neemt deel aan interreligieuze gesprekken. De moskee is aangesloten bij de Islamitische Stichting Nederland, net als zo’n 140 andere moskeeën in Nederland. Er zijn contacten met andere Turkse moskeeën in Utrecht en men neemt deel aan interreligieus overleg en aan debatten om misvattingen weg te nemen. Bovendien is de moskee vertegenwoordigd in de klankbordgroep die de gemeente adviseert over onder andere de vormgeving van de openbare ruimte aan de Kop van Lombok. Anno 2011 is de moskee dan ook erg tevreden met deze contacten met de gemeente, kerken en andere relaties. De moskee is populair onder de scholieren en studenten die iets willen weten over de islam. Het gebouw is toegankelijk voor iedereen. Het verdient echter aanbeveling van tevoren een afspraak te maken met het bestuur voor een rondleiding. Op dit moment is men druk bezig met de bouw van een nieuwe moskee. Deze biedt veel ruimte voor zowel haar eigen bezoekers als voor buitenstaanders. De moskee is blij met de steun vanuit de wijk Lombok en de gemeente voor de bouw van de nieuwe moskee en het daaraan verbonden moskeeplein!
3. Musluman Gencler Teskilati (MGT) of Welzijns Belangen Vereniging (WBV) Al-Aksa moskee Royaards van den Hamkade 18, 3552 CM Utrecht, www.mulligorusutrecht.nl
De Musluman Gencler Teskilati of Welzijns Belangen Vereniging bestaat sinds 1991. De imam leidt het gebed en geeft voorlichting. Hij is in dienst van het bestuur en wordt ook door het bestuur betaald. Door de week bezoeken ongeveer 50 mensen per dag de moskee, op vrijdag zijn dat er 100. Tijdens Ramadan loopt het aantal bezoekers op tot zo’n 200. Vrouwen komen op donderdag en vrijdag voor het gebed bijeen in een speciaal daarvoor gehuurde ruimte. De MGT verzorgt een diversiteit aan activiteiten zoals taal- en naailessen, maar ook Koranlessen. De MGT maakt deel uit van de Milli Górus-koepelorganisatie. Eens per maand komt dit koepelorgaan bijeen. De MGT heeft contact met buurthuizen, en wil in de toekomst ook contacten aangaan met kerken.
4. Islamitische Stichting Nederland Eyup Sultan Camii moskee Bernadottelaan 3, 3527 GA Utrecht
Deze moskee is geopend sinds 1992 en maakt deel uit van de Islamitische Stichting Nederland. De moskee heeft een eigen bestuur en een imam. Door de week komen er zo’n 125 bezoekers in de moskee, terwijl dit vrijdags oploopt tot 350 bezoekers. Vrouwen zijn goed vertegenwoordigd onder de bezoekers. Dagelijks bezoeken ongeveer 60 vrouwen de moskee. Op vrijdag bezoeken alleen mannen de moskee. Naast de gezamenlijke gebeden worden er ook Koranlessen aan kinderen gegeven. In het weekend krijgen de kinderen Turkse les, aangepast op het niveau van de kinderen. Ook vrouwen krijgen les over de Turkse en Arabische taal. De moskee staat open voor vragen en verleent haar medewerking aan projecten. Zo heeft zij in 2008 meegedaan aan het onderzoek ‘Moskeeën gewaardeerd’ van de oecumenische stichting Oikos. Tevens staat de moskee open ter bezichtiging voor groepen vanuit kerken en scholen.
Marokkaanse moskeeën
1. De Marokkaanse Islamitische Gemeenschap Moskee El Fath Bemuurde Weerd O.Z. 23, 3514 AN Utrecht
De Marokkaanse Islamitische Gemeenschap bestaat sinds 1977. Maar al vanaf 1967 organiseerde de Marokkaanse gemeenschap religieuze bijeenkomsten tijdens het Suikerfeest en het Offerfeest. Hiervoor huurde men een geschikte ruimte. Begin jaren ‘70 kon de gemeenschap een leegstaande kerk gebruiken voor de religieuze feesten en ook af en toe voor het dagelijks gebed. Helaas werd de kerk na twee jaar afgebroken en moest men een ander onderkomen vinden. In 1973 konden de gelovigen door de hulp van de Migrantenraad tijdelijk een leegstaande school betrekken. Maar ook dit gebouw werd na twee jaar afgebroken. Met het groeiende aantal bezoekers nam ook de behoefte aan een eigen permanente gebedsruimte toe. In 1977 kon men het pand aan de Bemuurde Weerd OZ 23 kopen en daarmee werd de Stichting Marokkaanse Islamitische Gemeenschap opgericht en kreeg de moskee de naam El Fath. Op die manier werd moskee El Fath het eerste Marokkaanse gebedshuis in Utrecht. Er is een imam, die betaald wordt uit contributies en collectegelden. De overige bestuursleden zijn vrijwilligers. Het bestuur houdt zich voornamelijk bezig met de religieuze activiteiten en onderhoudt de externe contacten. Voor sociale en educatieve activiteiten heeft de moskee een commissie. Deze commissie probeert de jeugd te betrekken in de moskee en hen de ruimte te geven om zich, onder andere binnen de moskee, te ontwikkelen. Er worden taal- en Koranlessen voor kinderen verzorgd. Door de week komen er zo’n 40 bezoekers per dag naar de moskee. Naar het vrijdaggebed komen zo’n 250 gelovigen. Tijdens te Ramadan kunnen door het gebrek aan ruimte niet meer dan 300 mensen per gebed ontvangen worden. Omdat er geen aparte ruimte aanwezig is voor vrouwen en deze vooralsnog niet te realiseren is, komen er geen vrouwen voor het gebed naar de moskee. Deze komen overigens wel naar andere activiteiten. Moskee El Fath is aangesloten bij de UMMON (Unie van Marokkaanse Moskeeorganisaties in Nederland). Er zijn pogingen om contacten te leggen met andere organisaties. Moskee El Fath is een Marokkaanse moskee, maar staat open voor alle moslims.
2. Stichting Al Dawa Al Islamia Moskee Omar Al Farouq Winterboeidreef 2-4, 3561 HX Utrecht, www.aldawa-alislamia.nl
De moskee is in 1979 opgericht door een groep gelovigen die afkomstig waren uit de El Fath moskee in Utrecht. De gelovigen richtte de vereniging ‘El Sunna’ op om geld in te zamelen voor de oprichting van een eigen moskee. Nadat men de verschillende huisvestingen keer op keer moest verlaten om diverse redenen, kon men uiteindelijk in 1983, met financiële steun uit Libië, het voormalig kerkgebouw aan de Winterboeidreef kopen. Samen met de financiële steun werd ook een afdeling van het Libische genootschap ‘Al Dawa Al Islamia’ (Appél op de Islam)opgericht. Tevens kwamen de vereniging en het Libische genootschap met de aankoop van het gebouw overeen dat er geen sprake zou zijn van (Libische)inneming in de interne moskeeaangelegenheden. In 1985 wordt de voormalige kerk omgebouwd tot moskee en in 1986 wordt de moskee na ongeregeldheden heropend. De moskee, die tevens dient als islamitisch cultureel centrum, biedt plaats aan vele gelovigen en beschikt daarnaast over diverse les- en ontmoetingsruimten. Onder de gelovigen zijn ook veel vrouwen. Daarnaast vervult de moskee een educatieve functie en ontvangt zij in het weekend vele studenten voor Arabische lessen. Jongeren worden tevens geholpen met hun huiswerk door het ‘huiswerkbegeleidingproject’. De moskee wordt ook bezocht door scholen en universiteiten voor een rondleiding van de imam. Er wordt op diverse manieren samengewerkt. Zo worden er voorlichtingsbijeenkomsten in de moskee georganiseerd door de GG en GD en de politie. Tevens wordt er samengewerkt met de buurthuizen in de wijk en de Openbare Bibliotheek in Utrecht. In 2011 is de moskee betrokken geweest bij de oprichting van het Utrechts Platform voor Levensbeschouwing en Religie. De voorzitter van het bestuur, Abdelmajid Khairoun, is tevens voorzitter van de Nederlandse Moslim Raad. De stichting Al Dawa Al Islamia staat op zichzelf en is dus geen lid van andere islamitische koepels. Daardoor neemt men een neutraal standpunt in.
3. Islamitische Stichting Lombok (ISL) As-Sunna moskee Justus van Maurikstraat 2, 3532 BR Utrecht
De Islamitische Stichting Lombok bestaat al sinds 1987. Haar leden komen voornamelijk uit Lombok. Er zijn momenteel ca. 200 ingeschreven leden en wekelijks bezoeken zo’n 300 gelovigen de moskee. De moskee As-Sunna richt zich in de eerste plaats op het verzorgen van de dagelijkse gebeden. De moskee staat open voor iedereen en wordt zowel door mannen als ook door vrouwen bezocht. Het bestuur bestaat uit negen vrijwilligers en de imam wordt uit eigen middelen betaald. Naast de gebedsdiensten verzorgt de moskee ook Arabische lessen voor kinderen, vrouwen en mannen. De volwassenen volgen de lessen doordeweeks en de kinderen in het weekend. Tevens organiseert de stichting bijeenkomsten over diverse vraagstukken zoals opvoeding. De bijeenkomsten worden begeleid door de imam of een gastspreker. Naast de educatieve activiteiten worden er ook sportactiviteiten en iftar maaltijden georganiseerd. Door de inzet van vrijwilligers probeert de moskee de buurt veilig te houden.
4. Islamitische Stichting Hoograven Moskee Essalaam Camminghaplantsoen 50, 3525 AL Utrecht
De Islamitische Stichting Hoograven is opgericht in 1988. De nieuw opgebouwde Essalaam moskee is officieel geopend sinds februari 2005. Op doordeweekse dagen komen er ca. 700 mensen naar de moskee en vrijdags zijn dat er zo’n 1200. Tijdens de maand Ramadan loopt dit aantal op tot meer dan 2500 gelovigen. Naast de dagelijkse gebeden worden er Arabische en Koranlessen gegeven aan kinderen en volwassenen. Tevens worden er themabijeenkomsten georganiseerd in samenwerking met verschillende. De Islamitische Stichting Hoograven is een onafhankelijke moskee, die niet is aangesloten bij een koepelorganisatie. De moskee valt op doordat zij actief is binnen de Dialooggroep “Samenleven in Tolsteeg en Hoograven.” Dit initiatief is ontstaan na de aanslagen van 11 september 2001. Samen met enkele kerken hebben zij het initiatief genomen om de dialooggroep op te richten. Door ontmoeting, activiteit en dialoog proberen zij autochtonen en allochtonen nader tot elkaar te brengen. Tussen 2001 en 2005 kwam de groep maandelijks bijeen en probeerde op die manier de integratie van de verschillende bevolkingsgroepen in de wijk te stimuleren.
5. Islamitische Vereniging Kanaleneiland Sayidina Ibrahim Moskee Attleeplatsoen 37, 3527 BA Utrecht
Deze moskee kan vooralsnog geen informatieve bijdrage leveren, maar het bestuur is wel bezig met het opzetten van een eigen website.
6. Stichting moskee Abi Bakr Assadik Berlagestraat 100, 3505 BC Utrecht
De Abi Bakr Assadik moskee is in 2005 geopend. Daarvoor zaten de leden vijf jaar lang in de Christinaschool in Utrecht. De moskee is ontstaan uit de behoefte van de moslims in de wijk Zuilen aan een moskee in de buurt. De gelovigen uit Zuilen moesten namelijk eerst naar andere moskeeën voor het dagelijkse gebed en andere activiteiten. Zo’n 30 mensen hebben zich daarom verzameld en sterk gemaakt voor een moskee dichterbij. Na gesprekken met het wijkbeheer werd de grond aan de Berlagestraat aangeboden voor de bouw van een nieuwe moskee. In 2003 werd gestart met de bouw van de moskee en in 2005 was het voltooid. Het geld voor de bouw werd onder andere ingezameld binnen de eigen kring en bij andere moskeeën door een daarvoor ingestelde commissie. De moskee is een stichting en draait volledig op vrijwilligers. De imam is een niet officieel daarvoor opgeleide voorganger, omdat dit moeilijk te organiseren is vanuit Marokko. De leden van de moskee betalen de imam en het onderhoud aan de moskee door een jaarlijkse contributie te betalen. De bezoekers bestaan uit verschillende etniciteiten, zoals Somaliërs, Turken, maar ook Nederlandse bekeerlingen. Door de variëteit aan bezoekers worden de preken in het Arabisch gehouden. De vrouwen hebben hun eigen gebedsruimte en organiseren met elkaar sociale activiteiten. Op vrijdag bezoeken zo’n 250 mensen de moskee. Na de diensten blijven mensen vaak nog in en rond de moskee praten en onderhouden op die manier hun sociale contacten. De moskee biedt ruimte voor Koranlessen aan de kinderen op zaterdag en zondag. De jeugd wordt onderwezen over de Koran, leert Arabisch, maar krijgt ook les over het leven in Nederland. Tevens ontvangt de moskee andere bezoekers en geïnteresseerden, bijvoorbeeld in de vorm van schoolexcursies. De moskee beantwoordt dan vragen over de islam. Er zijn contacten met andere Marokkaanse moskeeën in Utrecht. Eens in de zoveel tijd is er een overleg met die moskeeën over bijvoorbeeld de ramadan of de imam. Ook is er met onder andere de El-Fath moskee, de Essalaam moskee en de As-Sunna moskee een gezamenlijke gebedskalender. Binnen de wijk Zuilen probeert de moskee het dialoog draaiende te houden door in contact te blijven met de buurt. Over het algemeen accepteren de mensen uit de buurt de moskee dan ook.
