Heilige huisjes in de knel
John Dagevos (Telos/UvT) Tilburg, 27 november 2013
“Eeuwenlang waren religieuze gebouwen de spil waar het leven in stad of dorp om draaide, ankerpunten in het dagelijks leven, bronnen van herinnering.’ ‘Onze dorpen en steden kunnen niet zonder de torens van onze kerken. Het zijn eigenlijk altijd al voorlopers geweest van onze musea, proto-musea, die in een notendop de geschiedenis van een plaats vertellen. De lotgevallen van een kerk zeggen veel over de geschiedenis van een plek. Als de kerken niet meer worden gebruikt en bezocht verliezen we een groot deel van ons geheugen en van onze cultuur. […] Ze hebben een sfeer en warmte die ons even in een andere wereld brengt, oproept tot hogere gedachten. Zonder de religieuze gebouwen en hun verhalen verliest de provincie NoordBrabant een belangrijk deel van haar identiteit.’” Uit Wies van Leeuwen (2012), de 100 mooiste kerken van Brabant.
De feiten op een rij In de komende 10 jaar:
Zal ongeveer de helft van de 528 christelijke kerken haar poorten sluiten. Hieronder 100 rijksmonumenten
Voor de katholieke kerken ligt dit percentage nog hoger: 2/3 van de kerken in de bisdommen Breda en Den Bosch zullen worden gesloten.
Zal naar verwachting 10 tot 20 protestantse kerken gesloten worden.
Forse versnelling van aantal sluitingen:
tussen 1970 en 2008 landelijk 900 sluitingen
In komende 10 jaar 1200 sluitingen
Prognose wellicht nog te positief: van voor de economische crisis De vraag is wat te doen met de vrijkomende ruimtes: slopen of (tijdelijk of definitief) herbestemmen of ?????
Redenen voor sluiting
Financieel faillissement: minder inkomsten door afnemende kerkopbrengsten + hogere onderhoudskosten.
Pastoraalfaillissement: kerken beschikken over steeds minder ,
maar wel grijzer wordende vrijwilligers om de kerken draaiende te houden.
Afwegingen vanuit RK Kerk voor sluiting: leefbaarheid speelt geen rol
Pastorale vitaliteit: is er voldoende gekwalificeerd personeel
Monumentale waarde
Herbestembaarheid & verkoopbaarheid
Staat van onderhoud
Leefbaarheid wijken en dorpen speelt geen rol!!
Kerksluiting bedreiging voor sociaal kapitaal op lokaal niveau?
Kerksluiting roept veel emoties en weerstand op
Kerk wordt gezien als een identiteitsdrager + bron lokaal sociaal kapitaal
Kerkelijk actieve mensen geven vaker en meer aan goede doelen
Zijn vaker aangesloten bij ideele organisaties en doen meer aan vrijwilligerswerk
Vrijwilligerswerk naar kerkelijke betrokkenheid Aandeel
Regelmatig Vrijwilligerswerk
Buitenkerkelijken
60%
19
40
39
Nominaal 1 Katholiek
10%
29
49
48
Kerks2 Katholiek
8%
34
60
51
Nominaal PKN
5%
27
47
46
Kerks PKN
8%
48
66
52
Overig
9%
31
48
41
100%
25
45
42
Hele bevolking
Bron: SCP, 2006 1. Nominaal: minder dan 1 keer per maand 2. Kerks: gaan vaker
Enig Seculier Vrijwilligerswerk vrijwilligerswerk
Het antwoord: we weten het niet!
Betekent kerksluiting dat sociale activiteiten ook daadwerkelijk stoppen of dat ze vanuit een andere locatie worden voortgezet?
Gemeenten weinig oog voor de maatschappelijke activiteiten vanuit kerken en dus voor het maatschappelijk rendement. Het zijn in ogen gemeenten gebedshuizen.
Paradox tussen herbestemmingsmogelijkheden en grootte van
de gemeenschap en verwachte impact op leefbaarheid.
Kerksluiting bedreiging voor cultureel erfgoed?
Veel kerken behoren tot ons cultureel erfgoed.
Sloop betekent vernietiging van erfgoedwaarden.
In de tijd steeds vaker gezocht naar mogelijkheden voor herbestemming. In Brabant relatief vaak gesloopt.
Katholieke kerken worden vaker gesloopt dan protestantse.
Monumenten blijven vaker in gebruik. Zijn echter moeilijker te herbestemmen. Economische waarde daalt, sloop uitgesloten + dure onderhoudsmaatregelen noodzakelijk
Sloop of herbestemming? Periode 1970-2008 100%
90% 80% 70%
60% onbekend
50%
sloop 40%
herbestemming
30% 20% 10% 0% Bisdom Haarlem
Bisdom Rotterdam
Bisdom Utrecht
Bisdom Groningen
Bisdom Breda
Bisdom Den Bosch
Bisdom Roermond
Kerksluiting en economie: beperkte, vooral generieke invloed
Sluiting zou negatieve impact kunnen hebben op attractiewaarde voor de toerist (moet zeker niet overdreven worden)
Schraler vestigingsklimaat voor mensen en bedrijven
Herbestemming biedt kansen
De wereld is veranderd. Keuzes noodzakelijk!!
Economische stagnatie
Bevolkingskrimp
Bezuinigingen: minder geld voor cultureel erfgoed
Haperende economische waardecreatiemotor: oude
‘ontwikkel’model werkt niet meer.
Waardedaling vastgoed
Diverser aanbod erfgoed: meer concurrentie om kleinere budgetten
Decentralisatie van bestuur
Ook op andere terreinen sprake van leegstand:, kantoren, bedrijventerreinen, agrarisch
Behoefte aan een nieuwe sturingsfilosofie
Top down planning heeft zijn tijd gehad.
De bewuste burger eist zijn plek op aan de onderhandelingstafel. Maak gebruik van de energie in de ‘energieke’ samenleving
Organiseer een ‘zoektocht’ naar meekoppelende belangen en
Etten Leur, 12 november 2013
John Dagevos
