Toekomstbestendigheid bedrijfsmodellen Nederlandse verzekeraars
Toekomstbestendigheid bedrijfsmodellen Nederlandse verzekeraars
Toekomstbestendigheid bedrijfsmodellen Nederlandse verzekeraars
Inhoud 2
Samenvatting3 1. Introductie
4
2.
De toekomstige Nederlandse verzekeringsmarkt5
2.1
De markt voor individuele levensverzekeringen en bankspaarproducten6
2.1.1
DNB marktvisie
2.1.2 Vergelijking met prognoses verzekeraars
BOX: de hypotheekmarkt
2.2
De markt voor collectieve pensioenproducten
6 8 10 11
2.2.1 DNB marktvisie
11
2.2.2 Vergelijking met prognoses verzekeraars
12
2.3
Kosten in de markt voor levensverzekeringen
14
2.3.1 DNB marktvisie
14
2.3.2 Vergelijking met prognoses verzekeraars
14
2.4
De markt voor schade- en inkomensverzekeringen
15
2.4.1 DNB marktvisie
15
2.4.2 Vergelijking met prognoses verzekeraars
15
3.
Implicaties voor verzekeraars en het prudentiële toezicht
Aanbevelingen
Annex: gevolgde aanpak themaonderzoek
17 17
19
Introductie19 Scenarioanalyse19 Analysekader bedrijfsmodellen
20
Toekomstbestendigheid bedrijfsmodellen Nederlandse verzekeraars
Samenvatting De Nederlandse verzekeringssector is in beweging.
voldoende inzicht hebben in hun kostenstructuren,
Nederlandse verzekeraars moeten hun traditionele
kostenallocatiemethoden en kostenaannames.
verdienmodel hierop aanpassen om blijvend te
Hierover moeten zij ook transparant zijn.
kunnen voldoen aan de verplichtingen tegenover
Het is zorgelijk dat bij vrijwel alle verzekeraars
polishouders. DNB heeft in 2014 een themaonderzoek
die deelnamen aan het themaonderzoek dit
uitgevoerd om haar beeld aan te scherpen van
inzicht in kosten en de transparantie hierover
de toekomstbestendigheid van de Nederlandse
nog onvoldoende zijn. Daarom zal DNB via een
verzekeringssector op lange termijn. Dit als
vervolgonderzoek in 2015 meer aandacht besteden
referentiekader voor onze rol als prudentieel
aan het thema Kosten bij levensverzekeraars.
toezichthouder en hoedster van de financiële stabiliteit. De zorgverzekeringssector is niet
Naast dat de omzet en het verdienvermogen
meegenomen in dit onderzoek.
van Nederlandse verzekeraars verder onder druk komen te staan, wordt de verzekeringsmarkt
Uit het themaonderzoek blijkt dat de omzet en het
ook sterk beïnvloed door mogelijke toekomstige
verdienvermogen van Nederlandse verzekeraars
wetswijzigingen, technologische ontwikkelingen
de komende jaren naar verwachting nog verder
en veranderend consumentengedrag. Dergelijke
onder druk komen te staan. Het premievolume
ontwikkelingen kunnen de sector ontwrichten,
van de totale Nederlandse verzekeringsmarkt is
maar bieden ook kansen voor verzekeraars.
al jaren relatief stabiel dankzij een groei van de
Denk bijvoorbeeld aan kansen in de markt voor
zorgverzekeringssector. Onderliggend is echter een
vermogensopbouw voor de oude dag, nu de overheid
krimp zichtbaar in het premievolume van individuele
zich hier steeds verder terugtrekt. Vanwege het
levensverzekeringen die de komende jaren doorzet.
grote belang van een stabiele verzekeringssector
Ook in verzekeringsmarkten waar geen krimp
voor de economie en maatschappij is het essentieel
wordt voorzien, staat het verdienvermogen
dat verzekeraars zich voorbereiden op fundamentele
onder druk. In de collectieve levenmarkt komt
veranderingen in de markt op de langere termijn en
dit door toenemende aandacht voor in rekening
hierbij rekening houden met verschillende scenario’s.
gebrachte kosten en de verschuiving van defined
Scenario-denken is nodig om snel te kunnen
benefit-regelingen (DB) naar defined contribution-
handelen als er fundamentele veranderingen
regelingen (DC). De schademarkt is al zeer
optreden of als zich nieuwe kansen voordoen.
competitief en de huidige trends duiden erop dat
Het onderzoek laat zien dat dit nog onvoldoende
de concurrentie- en prijsdruk verder toenemen.
(expliciet) gebeurt. DNB roept verzekeraars op het
Dit toekomstbeeld vraagt om voldoende
scenario-denken in te bedden in de strategische
realistische plannen van verzekeraars in het
beleidsvorming en daarbij verder te denken dan
algemeen. En voldoende kostenbesparingen door
enkel vanuit de bestaande marktsituatie en het
levensverzekeraars in het bijzonder. Om hiertoe
huidige bedrijfsmodel.
in staat te zijn, is het essentieel dat verzekeraars
3
1. Introductie 4
Nederlandse verzekeraars moeten hun traditionele
te bepalen welk toekomstscenario het meest
verdienmodel aanpassen aan de veranderende
realistisch is, maar om de implicaties van de
marktomstandigheden om blijvend te kunnen
verschillende scenario’s te verkennen. DNB heeft
voldoen aan de verplichtingen tegenover
hierbij ook naar de verschillende bedrijfsmodellen
polishouders en om winstgevend te blijven.
en kostenstructuren binnen de sector gekeken.
Levensverzekeraars zien zich geconfronteerd
In de tweede helft van het jaar is een dialoog
met een krimp in premievolume en moeten hun
gevoerd met een selectie van verzekeraars over
kostenniveaus daarop aanpassen. Waar mogelijk
hun strategische plannen. Om de dialoog te
moeten ze op andere manieren omzet genereren.
ondersteunen, is met een informatieverzoek aan
Deze trend heeft toenemende concurrentie tot
deze verzekeraars gevraagd zowel kwalitatief als
gevolg op de markt voor collectieve pensioenen
kwantitatief een beeld te schetsen van de beoogde
en schadeverzekeringen. Daardoor komen ook de
strategische portfoliokeuzes en speerpunten, en de
marges in die markten sterk onder druk te staan.
ontwikkeling van enkele financiële kernindicatoren.
DNB voerde daarom in 2014 een themaonderzoek
In dit rapport worden de belangrijkste uitkomsten
uit naar de toekomstbestendigheid van bedrijfs
uit het themaonderzoek toegelicht. Hoofdstuk 2
modellen.1 Het doel van het onderzoek was het
beschrijft de relevante recente en toekomstige
aanscherpen van het beeld dat DNB heeft van
trends in de Nederlandse verzekeringsmarkt die
de toekomstbestendigheid van de Nederlandse
de DNB marktvisie uiteen heeft gezet en hoe zich
verzekeringssector op lange termijn. Dit als
dit verhoudt ten opzichte van de prognoses van
referentiekader voor onze rol als prudentieel
de deelnemende verzekeraars. De verschillende
toezichthouder en hoedster van de financiële
deelmarkten die zijn onderscheiden in dit onderzoek
stabiliteit. De focus in dit onderzoek – en daarmee
– individuele levensverzekeringen (inclusief
ook in dit rapport – lag op de veranderingen in de
banksparen), collectieve pensioenproducten,
levensverzekeringsmarkt. De zorgverzekeringsmarkt
schade en inkomen – komen hierbij separaat
viel niet binnen de reikwijdte van dit onderzoek.
aan bod. Ook gaan we in dit hoofdstuk in op de kosten bij levensverzekeraars en de activiteiten
DNB ontwikkelde in de eerste helft van 2014 een
van verzekeringsgroepen op de hypotheekmarkt.
visie op de ontwikkeling van de Nederlandse
Hoofdstuk 3 omschrijft de implicaties voor
verzekeringsmarkt op middellange termijn (tot 2030).
verzekeraars en het prudentiële toezicht op de
Hierbij werkte DNB met verschillende toekomst
verzekeringssector. De annex bespreekt de gevolgde
scenario’s. Niemand kan immers exact voorspellen
aanpak in het themaonderzoek.
hoe de verzekeringsmarkt zich ontwikkelt en daarom is het van belang dat er niet wordt gecommitteerd aan één veronderstelde toekomstige werkelijkheid. Het doel was niet om
1
Thema’s DNB toezicht 2014, http://www.dnb.nl/en/binaries/ Themas%20DNB%20toezicht%202014_tcm47-301463.pdf.
Toekomstbestendigheid bedrijfsmodellen Nederlandse verzekeraars
2. De toekomstige Nederlandse verzekeringsmarkt De Nederlandse verzekeringssector, exclusief
De collectieve levenmarkt krimpt initieel door de
zorg, is de afgelopen jaren sterk gekrompen.
impact van het Witteveenkader, waarna vervolgens
Sinds het hoogtepunt in 2008 is het totale
een lichte groei wordt verondersteld. In het basis
premievolume gedaald van EUR 38 miljard naar
scenario daalt het premievolume in de schade- en
EUR 30 miljard in 2013.2 Dit is vrijwel geheel
inkomensmarkt licht.
veroorzaakt door een krimp in het premievolume van individuele levensverzekeringen: ongeveer
De gecumuleerde verwachtingen van de
30% sinds 2008. Het premievolume in schade-
deelnemende verzekeraars overstijgen in alle
en inkomensverzekeringen is al jaren stabiel op
deelmarkten de verwachting die het basisscenario
respectievelijk EUR 12 miljard en EUR 4 miljard.
van de DNB marktvisie schetst. In de schademarkt en individuele levenmarkt zijn de verschillen het
Onderstaande belangrijkste marktontwikkelingen
grootst (figuur 1). Dit is op zichzelf staand geen
in de Nederlandse verzekeringsmarkt blijven ook de
zorgpunt. In competitieve markten, zoals de
komende jaren van invloed:
Nederlandse verzekeringsmarkt, is het verklaarbaar
▪ Digitalisering van klantinteractie en processen.
dat meerdere verzekeraars marktaandeel trachten
▪ Toename van transparantie op kosten en
te winnen. Het kan ook betekenen dat de
polisvoorwaarden. ▪ Trend naar simpelere producten om tegemoet
verzekeraars de toekomstige omvang van de markt overschatten. In beide gevallen is het van belang
te komen aan consumentbehoeften en
dat verzekeraars voldoende realistisch zijn in hun
vergelijkbaarheid op internet te vergroten.
plannen.
▪ Verzekeren wordt minder vanzelfsprekend: consumenten, bedrijven en zzp’ers zijn kritischer op wat wel en wat niet verzekerd wordt. ▪ Consolidatie: reductie van 30% van het aantal verzekeringsinstellingen sinds 2008. ▪ Opkomst van run-off-portefeuilles in de individuele levensverzekeringsmarkt. ▪ Sterk toegenomen focus op kostenreducties om de winstgevendheid op peil te houden. De verwachting in het basisscenario van DNB is dat de dalende trend in premievolume ook de komende jaren doorzet (figuur 1). De krimp in individueel leven is structureel van aard gezien de concurrentie met banksparen, de gevolgen van de affaire omtrent beleggingsverzekeringen en fiscale wijzigingen.
2 Inclusief koopsommen collectief komt dit uit op EUR 44 miljard in 2008, respectievelijk EUR 34 miljard in 2013.
5
Rapportnaam
6
Grafiek 1. Prognoses deelnemende verzekeraars in vergelijking tot DNB marktvisie Totaal premievolume verzekeringssector - in EUR miljard 45 40 Gecumuleerde prognoses
35 30 25 20 15 10 5 0 2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2018 Marktvisie
Inkomen Schade Collectief leven - periodieke premie Individueel leven
Toelichting: t/m 2013 gebaseerd op DNB jaarstaten. De periode 2014-2018 betreft een cumulatie van de individuele prognoses van de deelnemende verzekeraars, geëxtrapoleerd voor de gehele sector op basis van hun gezamenlijk marktaandeel per deelmarkt in het jaar 2013. De marktvisie betreft het basisscenario.
2.1 De markt voor individuele levensverzekeringen en bankspaarproducten
waren verzekeraars de enige spelers in het fiscaal gefaciliteerde deel van deze markt, maar door de introductie van banksparen is er een sterk concurrerend product bijgekomen. Daarnaast
2.1.1 DNB marktvisie
hebben de financiële crisis en het dossier Beleggingsverzekeringen de sector hard geraakt.
De individuele levenmarkt is grofweg in te delen in
Het premievolume voor verzekeraars is met 30%
drie segmenten: vermogensopbouw, vermogens
gekrompen in de periode 2008-2012. De nieuwe
afbouw en risicoverzekeringen (waaronder
productie zelfs met 60%.
overlijdensrisicoverzekeringen (ORV)). Tot 2008
Toekomstbestendigheid bedrijfsmodellen Nederlandse verzekeraars
In het basisscenario verwacht DNB een
risicoverzekeringen resteren. In de markt voor
verdere krimp van de markt voor individuele
opbouwproducten liggen kansen wanneer
levensverzekeringen: gemiddeld met 10% de
verzekeraars in staat zijn om ‘nieuwe generatie’-
komende vijf jaar (figuur 2). In 2018 komt het totale
producten in de markt te zetten met transparante
premievolume uit op ongeveer EUR 5,5 miljard.
en lage kosten. In dit ‘wind mee’-scenario
De krimp in de individuele levenmarkt zet naar
stabiliseert het premievolume de komende jaren
verwachting ook daarna door. Het premievolume
enigszins. In een ‘tegenwind’-scenario of ‘storm’-
stabiliseert op iets minder dan EUR 3 miljard in 2030.
scenario vindt toenemende afkoop plaats ten
Levensverzekeraars verliezen in dit basisscenario
gunste van banksparen of collectieve oplossingen.
in de opbouw- en afbouwmarkt blijvend
Daarnaast zou een tegenvallend herstel van de
marktaandeel aan banksparen. Daarnaast worden
huizenmarkt een drukkend effect hebben op de
beleggingsverzekeringen praktisch niet meer
vraag naar ORV’s.
afgesloten. De relatief kleine deelmarkten met
Grafiek 2. DNB marktvisie individuele levensverzekeringen ten opzichte van verwachting deelnemende verzekeraars Index 2013 = 100 120
100
80
60
40
20
2013
2014
2015
2016
Marktvisie: storm
Marktvisie: tegenwind
Marktvisie: basisscenario
Totaal deelnemende verzekeraars
2017
Marktvisie: wind mee
Toelichting: Gemeten in Annual Premium Equivalent (APE): jaarlijkse periodieke premies plus 10% van de koopsommen.
2018
7
8
2.1.2 Vergelijking met prognoses verzekeraars
Zoals verwacht, denken de meeste verzekerings groepen de omzetkrimp in individueel leven
De deelnemende verzekeraars herkennen zich
te compenseren via banksparen. Deze saldi
over het algemeen in het hierboven geschetste
groeien volgens de prognoses fors: van ongeveer
beeld. Ze geven aan dat de markt voor individuele
EUR 5,5 miljard in 2013 naar EUR 15 miljard in 2018.
levensverzekeringen de afgelopen jaren drastisch
Om deze ambities te realiseren, moeten ficobanken
is veranderd. De cumulatieve prognose van de
marktaandeel winnen van de grootbanken.
deelnemende levensverzekeraars voorziet wel
Immers, de groei van de totale bankspaarmarkt is de
in een minder sterke daling dan in het DNB
komende jaren fors lager dan tot nu toe. Sinds 2008
basisscenario, namelijk een daling van gemiddeld
heeft banksparen vanuit niets een marktaandeel
6% per jaar. Dit hangt samen met onder andere
van 80% behaald in de nieuwe verkoop van fiscaal
hogere verwachtingen ten aanzien van ORV’s en
gefaciliteerde vermogensproducten. De opmars van
afbouwproducten. Deze voorspelling ligt meer in lijn
banksparen ten opzichte van verzekeringsproducten
met het ‘wind mee’-scenario uit de DNB marktvisie
lijkt daarmee vrijwel tot haar einde te zijn gekomen.
(figuur 2). Het gecumuleerde premievolume komt
Wat resteert, is de jaarlijkse, gematigde groei
daarmee uit op ongeveer EUR 7 miljard in 2018.
van de vraag naar met name producten voor de
Daarvan komt ongeveer EUR 3 miljard voort uit
oudedagsvoorziening. Tot slot is de haalbaarheid
nieuwe productie.
van de individuele ambities sterk afhankelijk van het renteklimaat en de rol die grootbanken in deze
Levensverzekeraars zetten vrijwel allemaal sterk in op de ORV-markt. Dat leidt tot toenemende concurrentie- en prijsdruk. Het verdienvermogen in deze markt staat al onder druk: de afgelopen jaren daalden de prijzen met gemiddeld 30%. De gecumuleerde verwachtingen ten aanzien van de jaarlijkse nieuwe productie stijgen van ongeveer EUR 60 miljoen in 2013 naar ruim EUR 80 miljoen in 2018 (figuur 3). In de marktvisie wordt juist uitgegaan van een stabiele omvang van de premies. Hoewel het aantal polissen naar verwachting licht stijgt door herstel van de huizenmarkt, zorgt de combinatie van margedruk en aanpassingen in het hypotheekstelsel naar annuïtaire aflossing voor lagere premies per polis.
markt willen (blijven) spelen.
Toekomstbestendigheid bedrijfsmodellen Nederlandse verzekeraars
Rapportnaam
Grafiek 3. Prognoses deelnemende verzekeraars in nieuwe productie overlijdensrisicoverzekeringen
9
EUR miljoen 100
80 70 60 50 40 30 20 . 0 2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2018 DNB basisscenario
Nieuwe productie ORV
Toelichting: t/m 2013 gebaseerd op DNB jaarstaten. De periode 2014-2018 betreft een cumulatie van de individuele prognoses van de deelnemende verzekeraars.
10
BOX: de hypotheekmarkt Door de relatief hoge, stabiele en lange termijn
Als beide verwachtingen zouden uitkomen,
rendementen die hypotheken doorgaans
betekent dit dat er ruimte is voor verzekeraars om
opleveren, kan de verstrekking hiervan levens
te groeien op de hypotheekmarkt en marktaandeel
verzekeraars beter positioneren in de markt voor
verder te vergroten. De gecumuleerde prognoses
vermogensopbouw en -afbouw, mits zij in staat
van de verzekeraars gaat ook uit van een groei
zijn om de bijkomende risico’s goed te beheersen.
in hypotheekproductie van gemiddeld 4 procent
Zo ontstaat in theorie kruisbestuiving tussen
op jaarbasis. De geaggregeerde jaarlijkse
hypotheekverstrekking en levensverzekerings-
hypotheekproductie van verzekeringsgroepen
producten. De afgelopen twee jaar zijn
komt daarmee uit op ongeveer 10 miljard euro
verzekeraars actiever geworden op de
per jaar. Deze hypotheekproductie is gelijk
Nederlandse hypotheekmarkt. In 2013 wonnen
verdeeld tussen verzekeringsentiteiten en
verzekeringsgroepen ruim 7 procent markt
bancaire dochters.
aandeel van de grootbanken, tot een gezamenlijk marktaandeel van ongeveer 21 procent.
De geaggregeerde verwachtingen wijzen op een doorzettende groeiende aanwezigheid van
De totale vraag naar hypotheken zal de komende
verzekeringsgroepen in de hypotheekmarkt ten
5 jaar naar verwachting met gemiddeld 2 tot
opzichte van de grootbanken. Deze banken hebben
3 procent per jaar stijgen. Dit is gebaseerd op
reeds een sterke concentratie op Nederlandse
de macro-economische verwachting van DNB,
huizenmarkt; nieuwe toetreders zijn daarom
met een geleidelijk herstel van de Nederlandse
in principe te verwelkomen. Het is echter wel
economie en de huizenprijzen. De grootbanken
essentieel dat deze toetreders voldoende kennis
gaan in hun prognoses gemiddeld uit van een wat
hebben van de risico’s van een hypotheekbedrijf
lagere groei van de portefeuille. De prognose van
en een juiste waardering toepassen voor deze
banken hangt samen met hun kapitaalplannen
beleggingen.
waarin zij toegroeien naar het nieuwe Bazel 3 kapitaalregime. Het is hierbij wel belangrijk op te merken dat dit niet de maximale groei is die de grootbanken kunnen realiseren.
Toekomstbestendigheid bedrijfsmodellen Nederlandse verzekeraars
2.2 De markt voor collectieve pensioenproducten
De omvang van de markt voor collectieve levensverzekeringen is echter sterk afhankelijk van mogelijke toekomstige wetswijzigingen.
2.2.1 DNB marktvisie
Deze veroorzaken potentieel grote verschuivingen: afhankelijk van het scenario dat zich voltrekt,
De markt voor collectieve pensioenproducten
is zowel een krimp in de markt van 80% als een
omvat ongeveer EUR 40 miljard aan jaarlijkse
groei van 100% is niet ondenkbaar.
premie. Er zijn verschillende typen instellingen waar men pensioen kan opbouwen: levensverzekeraars,
Eventuele groeikansen in de collectieve levenmarkt
pensioenfondsen waaronder ondernemings
worden met name bepaald door pensioengelden
pensioenfondsen (OPF) en bedrijfstakpensioen
die overkomen vanuit liquiderende pensioen
fondsen (BPF), en premiepensioeninstellingen (PPI).
fondsen. Hierbij gaat het vooral om DB-regelingen.
Met het Algemene Pensioenfonds (APF) komt
De prognoses van verzekeraars wijzen uit dat de
daar in 2015 nog een type bij. Verzekeringsgroepen
concurrentiestrijd om deze gelden sterk blijft.
kunnen zelf een PPI of een APF oprichten.
Belangrijke succesfactoren zijn een solide kapitaal
Verzekeraars hebben op dit moment een
positie en sterke distributie- en verkoopkanalen.
marktaandeel van ongeveer 14% van de jaarlijkse
Daarnaast wordt de markt voor collectieve
premie-inleg in deze markt. De afgelopen jaren is
pensioenproducten beïnvloed door de overgang
het premievolume van verzekeraars met ongeveer
van DB-regelingen naar DC-regelingen. De precieze
4% per jaar gegroeid. Enerzijds door ontwikkelingen
snelheid van deze overgang is moeilijk te voorspellen
in loon- en bevolkingsopbouw. Anderzijds door
en afhankelijk van overleg tussen werkgevers en
overstap van met name kleinere OPF’en.
werknemers.
In het nieuwe pensioenakkoord is de pensioen
In ongunstige scenario’s voor levensverzekeraars
leeftijd verhoogd, het maximale opbouwpercentage
winnen de PPI en de toekomstige APF additioneel
verlaagd en een cap gezet op pensioenopbouw
marktaandeel in de markt voor DC-regelingen
in de tweede pijler voor het inkomen boven de
en wordt de fiscale grens verder verlaagd. In een
EUR 100.000. Hierdoor laat de sector in 2014 en 2015
extreem scenario zouden pensioenen zelfs volledig
een krimp zien in het premievolume van ongeveer
worden gedefiscaliseerd. Hierdoor komen de
12% per jaar. In het basisscenario verwachten we
premies en mogelijk ook de bestaande portefeuilles
na 2015 vervolgens weer een continuering van de
onder druk te staan. Daarnaast neemt het
groei van premies bij verzekeraars door de eerder
verdienvermogen verder af door de toegenomen
genoemde factoren. Zij het in een wat lager tempo
concurrentie en de dalende portefeuilles.
dan de afgelopen jaren, doordat de PPI en mogelijk
Voor verzekeringsgroepen die zelf in staat zijn
ook de APF meer volume naar zich toetrekken.
succesvol een PPI of APF op te richten, kunnen deze scenario’s overigens ook positief uitpakken.
11
12
Grafiek 4. DNB marktvisie collectieve levensverzekeringen ten opzichte van verwachting deelnemende verzekeraars Index 2013=100 140 120 100 80 60 40 20 0
2013
2014
2015
2016
Marktvisie: basisscenario
Marktvisie: wind mee in de zeilen
Marktvisie: tegenwind
Marktvisie: storm
2017
2018
Totaal deelnemende verzekeraars
Toelichting: Dit betreft enkel het periodieke premievolume. Er is geen marktvisie voor koopsommen opgesteld, aangezien dit gedeeltelijk waarde-overdrachten tussen verzekeraars onderling betreft.
2.2.2 Vergelijking met prognoses verzekeraars
In de DB-markt zijn slechts enkele verzekeraars actief. De nieuwe productie die men hier verwacht,
De gecumuleerde premieprojecties van de
blijft de komende jaren redelijk stabiel. Het totale
onderzochte collectieve levensverzekeraars liggen
premievolume in DB-producten stijgt nog in
redelijk in lijn met het basisscenario van de DNB
2014, maar de verwachting van de deelnemende
marktvisie. De gemiddelde krimp die de verzekeraars
instellingen is dat dit premievolume de jaren daarna
in 2014 en 2015 voorzien als gevolg van de introductie
gaat dalen. Dat is in lijn met de DNB marktvisie.
van het Witteveenkader, bedraagt ook ongeveer 12% per jaar.
Toekomstbestendigheid bedrijfsmodellen Nederlandse verzekeraars
In de markt voor collectieve DC-producten kiezen
op termijn sterk groeit. Op basis van de prognoses
verzekeringsgroepen een wisselende strategie.
van de deelnemende verzekeraars bestaat de helft
Sommige verzekeringsgroepen benaderen de
van de totale jaarlijkse nieuwe premie in 2018 uit
DC-markt via een eigen PPI, terwijl andere groepen
DC-regelingen (inclusief regelingen via een PPI).
er juist voor kiezen om een verzekeringsproduct
Door deze verschuiving van de traditionele
aan te bieden binnen de verzekeringsentiteit.
winstbronnen intrest en sterfte naar fees wordt
Kenmerkend in beide gevallen is de nadruk op
volume in termen van deelnemers steeds
transparante en lage kosten en de prognose dat DC
belangrijker.
Grafiek 5. Prognose verschuiving van defined benefit-regelingen (DB) naar defined contribution- regelingen (DC) in EUR miljard 1,25
1,00
0,75
0,50
0,25
0,00 2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
DC - via PPI DC - via verzekeraar DB
Toelichting: Dit betreft de totale nieuwe productie inclusief koopsommen en periodieke premie, zoals geprognotiseerd door verzekeraarsgroepen. De gepresenteerde DB-cijfers zijn inclusief DC-regelingen met garanties. Er is geen marktvisie beschikbaar voor nieuwe productie, alleen voor totale periodieke premievolume.
13
14
2.3 Kosten in de markt voor levensverzekeringen
mogelijk onvoldoende om concurrerend te blijven. De hoge concurrentie en toenemende transparantie, met name in de collectieve levenmarkt, vragen
2.3.1 DNB marktvisie
om dalende kostenratio’s. De noodzaak tot kostenbesparingen neemt daardoor nog verder toe.
In de DNB marktvisie is ook gekeken naar de mogelijke impact van de verschillende markt
2.3.2 Vergelijking met prognoses verzekeraars
scenario’s op de kostenbasis van verzekeraars. De gezamenlijke kostenbasis voor levensverzekeraars
Uit de inzendingen van de deelnemende
in Nederland was in de periode 2009-2012 vrij
verzekeraars komt naar voren dat de noodzaak
stabiel op ongeveer EUR 2,8 miljard. In 2013 is de
tot kostenbesparingen breed wordt gedeeld.
kostendaling ingezet en kwam de gezamenlijke
Dit komt dan ook terug in de prognoses die zij
kostenbasis uit op EUR 2,3 miljard.
rapporteren. Tussen 2012 en 2018 zijn de instellingen voornemens de kostenbasis met ongeveer
De scenarioanalyses laten zien dat de Nederlandse
30% te laten dalen. De verzekeraars voorzien
levensverzekeringssector tot 2020 nog eens tussen
gemiddeld een minder sterke daling in premies.
de EUR 0,7 en 1,3 miljard aan kosten moet besparen
De komende paar jaar resulteren daardoor de
om de huidige niveaus in kostenratio’s (kosten
prognoses in een verbeterende kosten/premie-ratio.
ten opzichte van premies) vast te kunnen houden.
Het is de vraag of dit in de praktijk haalbaar blijkt.
Dit is een grote uitdaging. Het komt overeen met
De premievoorspellingen lijken ambitieus en het
een kostenreductie in de levensverzekerings
realiseren van geplande kostenbesparingen is een
entiteiten van 25-40% ten opzichte van het
grote uitdaging. De sector heeft namelijk te maken
kostenniveau van 2012. Welke besparing in
met legacyproblematiek.
de praktijk per verzekeraar nodig is, wordt bepaald door de samenstelling van de portefeuille
In dit onderzoek is aan verzekeraars gevraagd om
van de verzekeraar, het scenario dat zich in de
onder andere informatie aan te leveren over de
praktijk voltrekt in de markt, en hoe de verzekeraar
kosten per polis van verschillende productgroepen.
erin slaagt hierop in te spelen. Een mogelijke
Dit zijn de kosten die de verzekeraar gebruikt
manier om kosten te reduceren binnen het
voor de berekening van de kostenkasstroom en
levensverzekeringsbedrijf is het overhevelen
mogelijk ook voor de pricing. De kosten per polis
van kosten naar andere (groeiende) entiteiten.
die verzekeraars rapporteren, verschillen fors
Bijvoorbeeld door het inzetten van medewerkers
tussen de verzekeraars. Het verschil in kosten
richting andere productlijnen.
per polis is enerzijds een gevolg van de methode en de diepgang die wordt gehanteerd voor de
Gezien de ontwikkelingen in de markt is het in
kostenallocatie per product. Anderzijds hangt het
stand houden van de bestaande kostenratio’s
samen met de vraag of alle kosten op eenduidige
Toekomstbestendigheid bedrijfsmodellen Nederlandse verzekeraars
wijze worden toegerekend aan de activiteiten.
transparantie en de opkomst van vergelijkingssites,
Een heldere verklaring voor de verschillen ontbreekt
het directe kanaal en de introductie van nieuwe
vaak.
labels. De zakelijke markt kan profiteren van economisch herstel, maar ziet ook dat met
Voor het prudentiële toezicht is het van belang
name het MKB steeds kritischer wordt op wat
dat levensverzekeraars realistisch zijn over de
men verzekert en de kosten die hierbij horen.
aannames in het bepalen van de kostenvoorziening.
Het toetreden van buitenlandse gespecialiseerde
Verzekeraars moeten voldoende voorzieningen
verzekeraars zet de prijsniveaus bovendien naar
aanhouden om te kunnen voldoen aan hun
verwachting blijvend onder druk.
toekomstige verplichtingen richting de polishouders. Een belangrijk onderdeel van de technische
In de inkomensmarkt is een beperkt aantal
voorzieningen is het bedrag dat gereserveerd is
verzekeraars actief; de markt is vrij geconsolideerd
voor alle toekomstige kosten. Het is zorgelijk dat
met ongeveer 60% marktaandeel voor de top 3.
de meeste verzekeraars slechts beperkt inzicht
Deze markt is de afgelopen jaren echter sterk
kunnen geven in kostenniveaus en -structuren,
verlieslatend geweest door een zwaar tegenvallende
kostenallocatiemethodes, en de voortgang van
schadelast. Met name door onderschatting van het
besparingsprogramma’s. Er is een grote variëteit
ziekteverzuim.
in de aangeleverde informatie omtrent kosten. Dit komt onder andere omdat verzekeraars
Voor de schade- en inkomensmarkten is de
uiteenlopende definities en aannames gebruiken.
voorspelling in het basisscenario dat deze licht
Er is een beter begrip van de verschillen in
blijven krimpen. Dit komt met name door prijsdruk
berekeningsmethoden en aannames nodig om een
vanwege toenemende concurrentie en transparantie
oordeel te kunnen vellen over de juistheid van deze
in een al verzadigde markt. Wel worden deze
kostenvoorzieningen. DNB gaat hier in 2015 nader
effecten deels gecompenseerd door geleidelijk
onderzoek naar doen.
economisch herstel en premieverhogingen in de inkomensverzekeringenmarkt om de sterk
2.4 De markt voor schade- en inkomensverzekeringen
toegenomen schadelast te compenseren. 2.4.2 Vergelijking met prognoses verzekeraars
2.4.1 DNB marktvisie Terwijl in het basisscenario van de DNB marktvisie De schademarkt is zeer competitief. De particuliere
wordt uitgegaan van een kleine krimp in premie
markt is vrijwel volledig verzadigd. Met name
volume, voorziet de gecumuleerde prognose van de
in de markt voor autoverzekeringen staat de
deelnemende schadeverzekeraars gemiddeld in een
winstgevendheid sterk onder druk. Maar ook in
stijging van het premievolume van ruim 1% per jaar.
andere markten is prijsdruk zichtbaar door meer
Opvallend is dat daar waar DNB een sterkere daling
15
16
verwacht in het particuliere segment, de ambities hier juist het grootst zijn. De meeste verzekeraars geven in gesprekken aan niet zozeer een groei in de markt te voorzien, maar marktaandeel te willen winnen. Gegeven de groeiambities van de deelnemende verzekeraars nemen de concurrentie en prijsdruk verder toe. De schademarkt kende de afgelopen jaren al flinke prijsdruk vanwege ontwikkelingen op het gebied van directe distributie, transparantie en nieuwe toetreders. Deze prijsdruk wordt alleen maar groter nu veel verzekeringsgroepen de daling van de individuele levenproductie gedeeltelijk proberen te compenseren door groei in schadeproductie. De schademarkt krijgt daarom meer aandacht van DNB.
Toekomstbestendigheid bedrijfsmodellen Nederlandse verzekeraars
3. Implicaties voor verzekeraars en het prudentiële toezicht Dit onderzoek bevestigt dat verzekeraars voor
uit elkaar lopen; of (3) de verzekeraar vragen om
grote uitdagingen staan. Het is aan de verzekeraars
alternatieve opties uit te werken, zoals overdracht
zelf om de transitie naar toekomstbestendige
of afbouw.
bedrijfsmodellen vorm te geven. De sector dient haar toegevoegde waarde voor de maatschappij
Verzekeraars dienen meer op de toekomst te
– de ‘licence to operate’ – aan te tonen. De taak
anticiperen vanuit strategische scenario’s.
van DNB is om randvoorwaarden te bewaken waarbinnen dit gebeurt. DNB blijft met verzekeraars
Vanwege het grote belang van een stabiele
in gesprek over de toekomstbestendigheid van hun
verzekeringssector voor de economie is het
bedrijfsmodel en spreekt hen waar nodig hierop aan.
essentieel dat verzekeraars zich voorbereiden op fundamentele veranderingen in de markt en
Aanbevelingen
rekening houden met verschillende scenario’s. De praktijk laat echter zien dat de meeste
Verzekeraars dienen in actie te komen om hun
verzekeraars geen concrete strategische plannen
bedrijfsmodel toekomstbestendig te maken.
of scenarioanalyses maken voorbij de reguliere planperiode van doorgaans twee of drie jaar.
De verzekeringsmarkt wordt geconfronteerd met
Veel verzekeraars benaderen de toekomst
structurele veranderingen. Het is daarom belangrijk
bovendien vooral vanuit het huidige bedrijfsmodel.
dat verzekeraars hun bedrijfsmodellen hierop
Ondanks de onzekere structurele veranderingen in
aanpassen. Normaliter start er in een dergelijke
de markt kiest op dit moment slechts een enkele
situatie een aanpassingsproces in de markt,
verzekeraar voor een fundamentele heroverweging
dat gepaard kan gaan met fusies, overnames en
van het bestaande bedrijfsmodel.
faillissementen. In de verzekeringssector is het echter van groot belang dat dit proces ordentelijk
DNB roept verzekeraars op het scenario-denken
verloopt. Het is de rol van DNB om hierop toe
in te bedden in de strategische beleidsvorming.
te zien.
Verzekeraars moeten daarbij verder denken dan enkel vanuit de bestaande marktsituatie en het
DNB gaat verzekeraars daarom aanspreken op de
huidige bedrijfsmodel. DNB verwacht dergelijke
toekomstbestendigheid van hun bedrijfsmodel.
scenario’s in ieder geval terug te zien in de eigen
Waar nodig gaat DNB (1) de voortgang in de
risicobeoordeling onder Solvency II (Own Risk and
realisatie van de strategische plannen monitoren,
Solvency Assessment, ORSA).
met specifieke aandacht voor kosten bij individueel leven; (2) om duidelijke beslismomenten vragen bij de verzekeraar wanneer realisatie en planning
17
18
Verzekeraars dienen te zorgen voor een duidelijk inzicht in kostenniveaus en -structuren en een juiste en volledige kostenvoorziening. Gezien de krimp in de individuele levensverzekerings sector is kostenbeheersing van groot belang, zodat levensverzekeraars blijvend kunnen voldoen aan de verplichtingen tegenover polishouders. Vanwege operationele complexiteit en een wirwar aan vaak oude IT-systemen is dit echter geen sinecure. Het is essentieel dat verzekeraars voldoende inzicht hebben in kosten en realistisch zijn over toekomstige kosten in het bepalen van de kostenvoorziening. DNB kan op dit moment onvoldoende toetsen of dit het geval is vanwege het gebrek aan inzicht bij verzekeraars en de grote variëteit in gebruikte aannames en methodes. Verzekeraars moeten hun inzicht vergroten, opdat beter kan worden gestuurd en gemonitord. Ook moeten ze op een heldere en eenduidige wijze rapporteren over hun kosten en aannames hierbij. In 2015 besteedt DNB hier extra aandacht aan.
Toekomstbestendigheid bedrijfsmodellen Nederlandse verzekeraars
Annex: gevolgde aanpak themaonderzoek Introductie
thema’s geïdentificeerd die ook voor Nederland relevant zijn of kunnen worden:
Het themagerichte toezicht vormt, naast het instelling-specifieke werk, een integraal onderdeel
▪ Gelijk speelveld tussen verzekeraars, pensioenfondsen en banken.
van het toezicht van DNB. Themaonderzoeken
▪ Toenemende keuzevrijheid voor consumenten.
worden opgezet als deze bijdragen aan een
▪ Toenemende transparantie.
effectieve toezichtaanpak voor problemen of
▪ Borgen betaalbaar pensioenstelsel.
als ontwikkelingen spelen bij een groot aantal onder toezicht staande instellingen. Gezien de
De DNB marktvisie kijkt twintig jaar vooruit,
geschetste sectorbrede ontwikkelingen in de
terwijl het informatieverzoek is gebaseerd op
verzekeringssector is daarom het themaonderzoek
de komende vijf jaar. In de vergelijking tussen
naar de toekomstbestendigheid van verzekeraars
marktvisie en ambities van verzekeraars moet
uitgevoerd. Toekomstbestendigheid vereist dat
daarom vooral worden gekeken naar de trend.
verzekeraars op tijd de bakens verzetten om
Er moeten geen een-op-een vergelijkingen
continuïteit op lange termijn zeker te stellen.
worden gemaakt. Overigens geldt voor de meeste
Dit heeft niet alleen betrekking op de veranderingen
verzekeraars dat zij zelfs geen vijf jaar vooruit
in de marktomgeving en de regelgeving als gevolg
kunnen of willen kijken. Zij hebben hun driejarige
waarvan de winstgevendheid van bedrijfsmodellen
middellangetermijnplannen (MTP) simpelweg
onder druk komt te staan. Het heeft ook betrekking
doorgetrokken om aan ons informatieverzoek te
op de risico’s én kansen van overmorgen,
kunnen voldoen.
waarop een gezonde en robuuste financiële sector anticipeert en inspeelt als onderdeel van een
De onderzochte verzekeraars is niet gevraagd
langetermijnstrategie en -planning.
naar hun visie op de omvang van de verschillende markten. Enkel hun eigen plannen zijn gevraagd.
Scenarioanalyse
3
Voor de sectorale analyses maken we daarom gebruik van een optelsom van alle individuele
Gezien de inherente onzekerheid bij het voorspellen
prognoses. In een concurrerende markt is het te
van toekomstige ontwikkelingen is gewerkt met
verwachten dat deze optelsom een basisscenario
scenario’s. Op deze wijze is inzicht ontwikkeld in
van een marktvisie overstijgt. Bovendien geeft het
de kenmerken en implicaties van diverse mogelijke
aan in welke markten de ambities van verschillende
marktscenario’s. Ter inspiratie voor en validatie van
verzekeraars het zwaarst onder druk staan door
de scenario’s zijn gesprekken gevoerd op RvB-niveau
concurrentie.
met de deelnemende verzekeraars. Daarnaast is gekeken naar diverse relevante buitenlandse markten. In relevante buitenlandse markten voor levensverzekeringen zijn vier overkoepelende
3 De scenarioanalyse is gedaan in samenwerking met een strategieconsultant.
19
20
Figuur 1. Opbouw verdienvermogen verzekeraar en belangrijkste bedrijfsmodelelementen
Samenhang bedrijfsmodelelementen versus verdienpijlers Samenhang bedrijfsmodelelementen versus verdienpijlers Verdienpijlers Grootte en opbouw van 1 het boek Genereren 2 premievolume
Belangrijkste bedrijfsmodelelementen
Geldt als startpunt van de analyse, maar leidt pas in combinatie met pijlers 3 t/m 7 tot een eventueel positief verdienvermogen
Productportfolio
Distributie
3
% Marge op afgegeven rendementsgaranties
Geeft indicatie van het verdienvermogen op boek met garanties
Asset Management
Risico management
4
% Kostenmarge op AM
Geeft indicatie van verdienvermogen van gehele boek
Asset Management
Administratie
5
Kapitaalbeleid
Geeft aan of kapitaalpositie en –beleid overeenstemt met de ambities van verzekeraar op andere verdienpijlers
Productportfolio
Risico management
6
Beheersen vaste en variabele kosten
Geeft aan of kosten van verzekeraar in lijn zijn met omvang van premies/boek
Cultuur & capabilities
IT landschap
7
Pricing en hedging van vzk technisch risico
Risico management
Productportfolio
Geeft aan of verzekeraar winst maakt op verzekeringstechnische risico’s
Analysekader bedrijfsmodellen
Kapitaalpositie en -toegang
IT landschap
Administratie
De impact van de marktscenario’s op de ontwikkeling van het resultaat van verzekeraars
Om de implicaties van de scenario’s te doorgronden,
kan worden geëvalueerd op basis van acht
is in de scenarioanalyses achtereenvolgens gekeken
verdienpijlers. Naast de zeven verdienpijlers die
naar de ontwikkeling in premievolumes, de grootte
op het verzekeringsbedrijf van toepassing zijn,
van het boek, implicaties voor het verdienvermogen,
zetten veel verzekeraars tegenwoordig ook in op
de key succes factoren en de aandachtspunten per
het genereren van verdienvermogen in alternatieve
archetype bedrijfsmodel. Tot slot zijn de inzichten uit
financiële producten. Zoals (bank)sparen,
de scenarioanalyses vertaald naar en ten behoeve
hypotheken en pensioenopbouw via PPI’s.
van het toezicht.
De Nederlandsche Bank n.v. Postbus 98, 1000 ab Amsterdam 020-524 91 11 dnb.nl
