Tine Daeseleire The Human Link Copyright The Human Link 1

Tegemoet komen aan de huidige noden in de geestelijke gezondheidszorg? Over psychopsycho-educatie Tine Daeseleire The Human Link [email protected] © Copyright The Human Link

1

Inhoud Studiedag Wat is psycho-educatie? + enkele voorbeelden Rationale van psycho-educatie en doelen Psycho-educatie voor grote groepen Voorbeelden van psycho-educatieve programma’s Doel van psycho-educatie Indicatiestelling van psycho-educatie Praktische opzet van psycho-educatie Creëren van laagdrempeligheid Houding en vaardigheden bij psycho-educatie Evaluatie: voor- en nadelen, grenzen van aanpak © Copyright The Human Link

The Human Link Preventie van psychisch welzijn in organisaties, teams en individuen

Opgericht in 2004 door Tine Daeseleire (psychologe, gedragstherapeute, opleider KULeuven, UGent) Marieke Impens , Barbara Depreeuw en Angelique Verzelen, allen klinisch psycholoog. Activiteiten: • • • •

Beleid rond stress, overspanning, burnout Opvang en nazorg bij schokkende gebeurtenissen Teamcoaching/ individuele coaching Supervisie en intervisie (huisartsen, psychologen, verpleegkundigen, preventieadviseurs...)

© Copyright The Human Link

Activiteiten psychopsycho-educatie Cursus stressbeheersing in de werksituatie Psycho-educatie bij normaliseren van reacties na schokkende gebeurtenis Sessies psycho-educatie over angst (specifieke fobieën, ziekteangst, paniekaanvallen, sociale angsten...) Cursus ‘je kan anders’ (depressieve klachten) met 5 gedragstherapeuten In verleden:

•

2002: contact met Jim White, op bezoek in Glasgow, getuige van 1 sessie Herwerking, vlaamse versie van ‘stressbeheersing’ 6 sessies 2004: Onderzoek met Dirk Hermans van KULeuven Eigen ervaringen: infosessies, werken naar bedrijven (belang van psychoeducatie en preventie… ) Via CM georganiseerd: sessies stressbeheersing, cursus ‘je kan anders’


Psycho--educatie Psycho Psycho-educatie neemt in belang toe omdat het (net als de cognitieve gedragstherapie) aandacht schenkt aan het belang van kennis binnen de persoon en de patiënt correct & begrijpelijk wil informeren over de behandeling (de patiënt als consument). Psycho-educatie speelt ook in op de trend om meer nadruk te leggen op het aanleren van vaardigheden. Psycho-educatie houdt in dat mensen met een psychische ziekte voorlichting krijgen over hun ziekte en over de werking en bijwerkingen van hun medicijnen. U leert omgaan met de gevolgen van de ziekte. Zo krijgt u meer controle over uw leven. Psychoeducatie is belangrijk voor uzelf, maar ook voor uw familie en andere betrokkenen. Het geeft inzicht in de klachten en gevolgen. Het is meestal onderdeel van het behandelen begeleidingsplan. Psycho-educatie vindt plaats in de vorm van een vaardigheidstraining, een cursus of individuele gesprekken. Een training of cursus verdient veruit de voorkeur. Je merkt dat je niet de enige bent en je kan veel leren van de ervaringen van groepsgenoten. © Copyright The Human Link

Psycho--educatie Psycho Psycho-educatie is een begrip geworden in de psychiatrie. Gericht op specifieke ziektebeelden wordt informatie aan cliënten én hun betrokkenen aangeboden. De voorlichting heeft meerdere doelen. Door inzicht te krijgen in het ziektebeeld wordt de acceptatie bevorderd en leren zowel de cliënt als de betrokkenen beter met de ziekte om te gaan. Zo kan vroegtijdige signalering van de symptomen een terugval voorkómen. Op deze wijze krijg je meer grip op je eigen leven en kun je de kwaliteit daarvan verbeteren. © Copyright The Human Link

Psycho-educatie: Psychohet antwoord op 3 essentiële vragen WAT HEB IK? WAAROM HEB IK DAT? HOE KOM IK ERAAN? KOM IK ER VAN AF EN HOE?


7

Wat heb ik? Komen tot een gemeenschappelijke ziektetheorie Diagnose meedelen: op een verstaanbare manier Gedragstherapie: holistische theorie uitleggen Voorbeelden: hoe leg je dit uit op verstaanbare manier uit? Angstklachten, Paniekaanval Obsessief-compulsieve stoornis Depressieve klachten Stress – Overspanning - Burn-out Reacties op schokkende gebeurtenis, Post-traumatische stressstoornis © Copyright The Human Link

8

Waarom heb ik dat? Hoe kom ik eraan? Ziektetheorie uitleggen Instandhoudende factoren zijn vaak even belangrijk als de veroorzakende factoren Voorbeelden: Klachten uitleggen Mechanismen uitleggen Modellen presenteren © Copyright The Human Link

9

Klachten uitleggen Voorbeelden: normale stressreacties VECHTEN/VLUCHTEN Alarmeert ons voor bedreiging Maakt lichaam en geest alert Houdt ons alert tot gevaar wijkt Oud (primitief) overlevingsmechanisme Autonoom zenuwstelsel Spierstelsel bouwt spanning op


10

Angst: vicieuze cirkel Situaties/ voorwerpen Lichamelijke sensaties Gedachten

angst

etiket aandacht anticipatie

Lichamelijke klachten


vermijden vlucht

11

Angst: vicieuze cirkel

Cognitieve interventies

Gedachten

Situaties/ voorwerpen Lichamelijke sensaties angst

etiket aandacht anticipatie

Lichamelijke klachten ademhalingsoefeningen relaxatie © Copyright The Human Link

vermijden vlucht gedragsopdrachten 12

Hoe kom ik er vanaf Rationale van de remedie

Stressbeheersing Mechanisme van vermijding verbreken Stressweerbaarheidsmodel Lichamelijke recuperatie

Voorbeelden


13

Wat is stressbeheersing?

draaglast Eisen/ verplichtingen (werk, gezin, vrije tijd) Levensgebeurtenissen Problemen © Copyright The Human Link

draagkracht

Geestelijke sterkte Lichamelijke sterkte Sociale steun Regelruimte


stress

inspanningen stressweerbaarheidsgrens


tijd

Rol van psychopsycho-educatie educatie??

Normaliseren! Erkenning!

Patiënt zichzelf beter laten begrijpen, niet ‘alleen’ gevoel

Geen angst, kwaadheid bovenop hun ‘normale reacties’

Mensen ‘leren’ om zichzelf tijd te geven, om het op hun eigen manier te doen, geen ‘normen’,...

Belang van psycho-educatie op grote schaal...


17

Belang van psychopsycho-educatie mensen brengen reacties of klachten niet in verband met oorzaken mensen denken dat reacties vlug weg zijn Er leven nog heel wat misvattingen rond psychologische factoren en het ontstaan van kanker ... Voorlichting helpt normaliseren: eigen reacties kaderen en begrijpen


Rationale van groepsgroepspsychoeducatie Hoe de nood van de hulpverleningssystemen tegemoet komen?


19

Hoe vaak komen psychische problemen voor? British Psychiatric Morbidity Survey: 1/6 volwassenen 20% angst 20% depressie 50% combinatie angst / depressie 16 % zware, chronische psychopathologie Huisartsen zijn voor de behandeling ervan minder getraind! Dit zijn hogere cijfers dan voorkomen van ademhalingsproblemen, hoge bloeddruk en rugklachten!


20

Hoe vaak komen psychische problemen voor? ECA survey (1) Prevalentie in 1 jaar alcohol / drugs 11% depressie 11% angst 17% Waarvan: angst de meest negatieve gevolgen heeft (op relaties, werk etc.) (WHO) © Copyright The Human Link

21

Hoe vaak komen psychische problemen voor? ECA survey (2) Prevalentie in levensloop 48% van ons zal minstens 1 stoornis ontwikkelen Meestal ontwikkelt men een combinatie van problemen tijdens dezelfde periode > Conclusie: nood om kerncompetenties (“ psychohygiënische skills”) aan te leren © Copyright The Human Link

22

Ziekteverzuim kost Belgische bedrijven bijna 8 miljard Een studie van Securex maakte duidelijk dat Belgische werknemers jaarlijks gemiddeld 5,2 dagen afwezig zijn door ziekte. Tussen 2001 en 2005 is het aantal afwezigheden met 18,52 procent toegenomen. Die toename ligt vooral in het stijgend aantal langdurige afwezigheden (afwezigheden van langer dan een jaar) die fors zijn toegenomen. Veel van de ziektes hebben bovendien te maken met stress of ergonomische problemen (Vacature, 2006)


Cijfers België Stress, angst en depressie = grootste oorzaak van tijdelijke werkonbekwaamheid: 1/3 is afwezig op het werk omwille van psychische problemen 1/3 bij de huisartsen is overspannen, chronisch gestresseerd 1/10 Belgen neemt dagelijks medicatie (kalmerings- en slaapmiddelen) We leven nochtans in een tijd met meer welvaart, vrije tijd en vakantie, veiligheid…


Welzijn Welzijn vs welvaart.

USA: 3x meer mensen depressief USA: 5x meer mensen in GGZ

Fysieke schade vs psychische schade.

veiligheid-welzijn lich belasting-stress (kosten, prevalentie)

Verhelpen vs voorkomen.

1% vd kosten van gezondheidszorg vr preventie.

Acute stress vs chronische stress.

overschatten van piekbelasting


25

Eerste lijnshulp: lijnshulp: Huisartsen problemen HAn behandelen 90-95% Psychische problemen: 25 à 30 % van de HAnpraktijk HAn hebben gebrek aan tijd en zijn meestal slecht getraind in psychische hulpverlening Teveel voorschrijven van medicatie (bv AD: overschatting van het effect?) 50% zal problemen blijven hebben (11 jaar followup) De problemen lijken toe te nemen (WHO) © Copyright The Human Link

26

Eerste lijnshulp: lijnshulp: therapeuten problemen Counseling is niet beter dan routine huisartsbezoek Psychologen hebben lange wachtlijsten Diegenen in therapie zijn niet steeds diegenen die het het meest nodig hebben (US) Interventie start vaak laat Zijn onze therapeutische methoden steeds aangepast aan de populatie? (therapieën ontwikkelt in Californië, Australië…) © Copyright The Human Link

27

Therapeuten problemen 1 op 1, tijdens de werkuren Onduidelijkheid bij keuzemogelijkheid?

wie

men

terecht

Hoge drop-out, draaideurpatiënten Tipje van de ijsberg, bodemloos vat???


komt,

1000 mensen met een psychisch probleem 50% zal geen hulp zoeken omwille van psychische klachten HAn stellen onjuiste diagnose 50 % en zijn voor de behandeling ervan minder getraind! 90% blijft bij de HA 50-83% zal de behandeling niet beëindigen 40% klinisch significante verandering 60% gaat terug naar de HA in 18 maanden © Copyright The Human Link

29

Begin en verloop Vaak begin in tienerjaren Verloop: Stress Angst paniek Depressie Alcohol problemen Relationele en werkgerelateerde problemen Vicieuze cirkel! © Copyright The Human Link

30

Kennis en mythes bij algemene bevolking voorbeeld:: opvattingen over depressie voorbeeld 50% - ‘zwakke persoonlijkheid’ 75% van de mannen: ‘onevenwichtig,neurotisch 46% AD ‘helpen niet’ 78% AD ‘verslavend’ 85% ‘praten helpt’

Laag kennisniveau is sterk gerelateerd aan het falen van de behandeling

50% gaat niet naar HA Han missen of misdiagnosticeren 50% van de depressies 50% blijft AD niet nemen © Copyright The Human Link

31

Wat zijn de oplossingen? We kunnen de huidige hulpverlening verbeteren We kunnen meer mensen zien We kunnen mensen vlugger zien We kunnen meer keuze aanbieden Hoe?


Psycho--educatieve benaderingen Psycho Computer – gestuurd: screening en behandeling Bibliotheek van geestelijke gezondheid: boeken, video’s en web Zelfhulpboeken Audiotapes , websites Scholen, bedrijven benaderen Didactische groepsbenaderingen: psycho-educatieve cursussen © Copyright The Human Link

Verbetering van hulpverlening Bewustzijn vergroten vb. gezondheidspromotie? HAn bijstaan en helpen? Wachtlijsten verminderen? Meer efficiënte en effectievere benaderingen? Groepstherapie? Psycho-educatie?


34

Voordelen van psychopsycho-educatie Kennis over mentale gezondheid verhogen Medewerking aan behandeling verhogen Geloof dat een mens kan veranderen doen toenemen Verantwoordelijkheid voor verandering geven Resultaten verbeteren


35

Voordelen van psycho psycho--educatie in groep Resultaten zijn minstens even goed als die van individuele therapie Groepsaanpak is kosteneffectief “zelfde schuitje” Ieder werkt op eigen tempo Geschreven ondersteuningsmateriaal concentratieproblemen (leesbaarheid!) Verhoogt hervalpreventie Vrienden en familie kunnen meekomen Veel meer mensen kunnen bereikt worden


36

helpt

geheugen

en

Voordelen

Veilig Niet afhankelijk van therapeut Normaliseren, herkenning Taal van de mensen Kosten/baten = + Zelf bepalen van de focus Flexibele formule Klinisch effectief Minder saai voor therapeut, tijdsbesparend


37

Nadelen

Minder persoonlijk, weinig intimiteit Veel verantwoordelijkheid bij het individu Moet beantwoorden aan verwachtingen van doelgroep Moeilijk toepasbaar in te homogene groepen Oefenen in de sessies is beperkt Bepaalde groepen, individuen vallen eruit Veel praktische organisatie Beseffen van grenzen…


38

Mean change on STAISTAI-Trait (pre - 6 month follow follow--up, most successful therapy condition)

20 18 16 14 12 10 8 6

Borkovec and Costello(1993) Barlow et al(1992) Durham et al(1994) White et al(1992)

4 2 0


39

Clinical efficiency 25 20 15 Hours in therapy

10 5 0 Butler


Barlow

Borkovec

White

40

Onderzoek Dirk Hermans N = 70 Significante afname van klachten op

General Health Questionnaire Penn State Worry Questionnaire Depression Anxiety Stress Scale

Toename van vaardigheden

Utrecht Coping Lijst Aangepaste MEPS

Follow – up na 2 jaar

Nog significante afname van klachten


41

Psycho--educatie ambulant Psycho Doel Hoe praktisch opzetten Assessment


42

Praktisch Aantal lessen: meestal cognitief gedragstherapeutische invalshoek Empirische evidentie 2u met pauze van +/-20 minuten Inhoud ligt vast per sessie Geen nadruk op persoonlijke inbreng van deelnemers Handleiding: -informatie over elke sessie -invulformulieren/dagboekformulieren

Belang van huiswerk: lectuur – oefeningen Lage kost, ook lagere sociale klasse © Copyright The Human Link

43

Doel Deelnemers leren om zelf met stress, werkstress, angst en andere psychische problemen (angst, slaap, depressie) om te gaan Psychohygiëne: preventief Aanleren van zichzelf te evalueren Aanleren van rationale Aanleren van geheel van cognitiefgedragstherapeutische vaardigheden om zelf te kiezen welke je best van pas komen © Copyright The Human Link

44

Doel (vervolg) - Primaire en secundaire preventie - Kennistoename over psychische gezondheid - Herkenning en erkenning - Detectie: vlugger oppikken van signalen - Er is een weg - Instroom hulpverlening


45

Creëren van laagdrempeligheid Alle lagen van de bevolking (klinisch representatief, sociale klasses, heterogene problemen…) Avondklas: bv. 18.30 tot 20.30 TV: ze moeten niet praten met elkaar Men mag te laat komen, een les missen Je mag buiten gaan vb toilet, HV Kostprijs


46

Wie kan deelnemen ? Geen klachten of weinig Familie, vrienden Mensen met:

Stressklachten Paniekaanvallen Angstproblemen Depressieve klachten

NIET psychotische problematiek, wel persoonlijkheidsstoornissen… Preventief en curatief voor klachten © Copyright The Human Link

47

VOORBEELD Je kan anders Psycho-educatieve cursus over depressieve Psychoklachten en hoe die te voorkomen The Human Link Tine Daeseleire www.thehumanlink.be © Copyright The Human Link

Je kan anders Een initiatief van: Gekwalificeerde gedragstherapeuten:

Jan Callens Erna Claes (Fenrir Consult), Tine Daeseleire (The Human Link) Roland Rogiers Nina Schiffer

Universiteit Gent en Katholieke Universiteit Leuven


DOELSTELLINGEN Een uitnodigende en laagdrempelige manier om mensen beter met hun depressieve klachten te leren omgaan of depressieve klachten in de toekomst te voorkomen Depressieve klachten beter herkennen en bespreekbaar kunnen maken en er zelf mee aan de slag kunnen


50

UITGANGSPUNTEN Primaire en secundaire preventie van depressieve problemen door vlugge detectie, erkenning en verschillende manieren om ermee om te gaan Ieder zelf de verantwoordelijkheid geven. Zo stimuleren we het principe ‘word je eigen therapeut’, zorg voor je eigen ‘psychohygiëne’ Greep en controle verhogen Educatie is de helft van het proces en haalt het onderwerp uit de taboesfeer Mensen kunnen op hun eigen ritme werken en krijgen alle uitleg hoe ze hun depressieve klachten kunnen aanpakken © Copyright The Human Link

51

UITGANGSPUNTEN Vele mensen tegelijkertijd (groepen van 40 personen) Publiek met heterogene interesse

Preventief: ieder die zich goed wil blijven voelen en depressieve gevoelens wil voorkomen Om anderen te ondersteunen: partner, kinderen, ... Mensen die last hebben van depressieve gevoelens en naast medicatie op zoek zijn naar andere manieren om met depressieve klachten om te gaan Mensen die ooit een periode van depressie hebben meegemaakt

Gebaseerd op cognitief gedragstherapeutische aanpak: onmiddellijk concreet toepasbaar Alle mogelijke niveaus qua sociale klasse, intelligentie… Laagdrempelig: mensen hoeven geen persoonlijke problemen ter sprake te brengen © Copyright The Human Link

52

Inhoud van de 5 sessies • • • • •

Sessie 1: Depressie: wat is het? Sessie 2: De lichamelijke kant van de zaak Sessie 3: Anders doen Sessie 4: Anders denken Sessie 5: Voorkomen van terugval


Inhoud sessie 1 • WAT IS EEN DEPRESSIE? • Het begrip stemming • Wanneer spreken we van een depressie? • WAAROM WORD JE DEPRESSIEF? • Je bent niet alleen • Hoe wordt/blijft men depressief? • WAT KUN JE ER AAN DOEN? • Aanpak van depressie • Veranderen: een proces © Copyright The Human Link

Inhoud sessie 2 Depressie en de lichamelijke kant van de zaak

Invloed van depressie op de werking van het brein Invloed van het depressieve brein op ons functioneren Wat kun je doen op “brein” niveau en op “lichaamsniveau”? Medicatie Beweging en relaxatie


Inhoud sessie 3: Anders doen • Doen is de boodschap • Wisselwerking depressie en gedrag • 2 belangrijke regels – Revalidatie – Stap voor stap

• • • •

Verandering plannen Voorbereiden op hindernissen Zelfbeloningen Tips voor het thuisfront


Inhoud van sessie 4: anders denken Samenspel gedachten en gevoelens Observeren en interpreteren Stappenplan om anders met je niet – helpende gedachten om te gaan Anders leren omgaan met piekeren


Inhoud van sessie 5: hervalpreventie • Wat weten we uit onderzoek omtrent herval? • Factoren die meespelen bij herval – Lichamelijke factoren – Psychische factoren

• Een plan om herval te voorkomen • Werken aan je algemeen welzijn


Kernboodschappen Depressieve gevoelens kunnen voorkomen worden door snelle detectie en zelfzorg!!! Mensen komen terecht bij de huisarts of bedrijfsarts, het is belangrijk dat ze deze patiënten sensibiliseren om ook ACTIEF te herstellen Naast medicatie is terug greep krijgen op de klachten erg belangrijk Het zijn de klachten van de depressie die ons anders doen denken, voelen en doen, niet omgekeerd! © Copyright The Human Link

Voorbereiding Bekendmaking: flyers, interviews in blaadjes, via huisartsen, ander instanties… Intakegesprek nodig? Niet echt nodig Kort: 30 à 40 minuten (diagnostiek en informatie geven) Alternatief: opendeurdag, … Op voorhand uitleg verschaffen om juiste verwachtingen te scheppen: het is een training geen therapie… Informatie op voorhand opsturen: Welkom bij psycho-educatie: • De cursus • Vaak gestelde vragen • De sessies • Uitspraken van deelnemers © Copyright The Human Link

60

Opstelling van ruimte opgestapelde stoelen

projector

lesgever © Copyright The Human Link

61

scherm

TV

ingang

Houding Cursus komen volgen ≠ individuele therapie ≠ groepstherapie

Lesgever:

Informeel: gewone taal, losse kleding… Humor, neutraal…

Je spreekt tegen de mensen

Oogcontact… Heel directieve en duidelijke taal

Juiste verwachting geven

Niet onmiddellijk effect


62

Vaardigheden Eenvoudige taal spreken

Geen academische termen, niveau moet haalbaar zijn vanaf IQ van 85. Geen lange zinnen, helder

Didactische vaardigheden

Leraar-lln verhouding Structureren Afbakenen in tijd Herhalen Boeiend vertellen


63

Therapeutische vaardigheden

Expertise: kennis en praktijk van elementaire gedragstherapie Lichaamstaal aflezen en erop inspelen Complementair reageren op vragen Motiveren om te oefenen, beïnvloeden Model staan, oefeningen meedoen Op laagdrempelige manier spreken (niet op ander niveau zetten, als persoon toegankelijk blijven) Geruststellen, betrokkenheid tonen


64

Op welke manier aanbrengen? Lesgeven: Gebruik metaforen, verhalen en geheugensteuntjes Vele cases als voorbeelden: herkenning Vaak verwijzen naar het materiaal Materiaal: Cartoons, schema’s, … Vele taken om het onmiddellijk op jezelf toe te passen Zeer gestructureerd, veel herhaling, kaders met kernuitspraken Dagboekmateriaal, uitgeschreven handleiding © Copyright The Human Link

65

Uitgangspunten bij inhoud Bijvoorbeeld ‘begrip stress, depressie’: ruim genomen Instandhoudende factoren even belangrijk als oorzaken Vicieuze cirkels doorbreken Holistisch denken Veel herhaling Vele verschillende cases (qua leeftijd, beroep, sociale klasse, situatie), wat iedereen kan overkomen © Copyright The Human Link

66

Tot slot Onze huidige benaderingen beantwoorden niet meer aan de noden We hebben methoden om dit te veranderen, psychoeducatie is bv zo’n methode Bedenking:

Kan psycho-educatie ook gegeven worden door een nietpsycholoog? Kan psycho-educatie ook gegeven worden door een niet-gedragstherapeut?


67

Tine Daeseleire The Human Link Copyright The Human Link 1

Recommend Documents