Teylingen lekker groen!

Teylingen lekker groen!

Vereniging Betrokken Teylingers voor behoud van het dorpskarakter, landschap, cultuur en natuur in heel Teylingen

Secretariaat: Herenweg 14 – 2361 ER Warmond – Tel. 071 3012590 www.betrokkenteylingers.nl email [email protected]

2

Inhoudsopgave VOORWOORD..................................................................................................................................................... 3 INLEIDING........................................................................................................................................................... 4 PROVINCIALE ECOLOGISCHE HOOFDSTRUCTUUR ............................................................................. 6 BIODIVERSITEIT ............................................................................................................................................... 7 BIODIVERSITEIT IN TEYLINGEN 1949 - 2009............................................................................................. 8 DROOM 1 TEYLINGSE PRODUCTEN ......................................................................................................... 10 DROOM 2 EEN WERKENDE EENDENKOOI.............................................................................................. 13 DROOM 3 BLAUW-GROENE VERBINDINGEN ......................................................................................... 17 DROOM 4 FIETS- EN WANDELNETWERK ................................................................................................ 22 DROOM 5 VAKANTIE IN EIGEN TUIN ....................................................................................................... 27 DROOM 6 SPANNEND SPELEN EN LEREN................................................................................................ 30 DROOM 7 DUURZAAM BOUWEN ................................................................................................................ 33 COLLECTIEVE KENNIS ................................................................................................................................. 37 DROGE VOETEN .............................................................................................................................................. 39 BIJLAGEN .......................................................................................................................................................... 41 SCHEMATISCH OVERZICHT BIJDRAGEN AAN DE FUNCTIES VAN BIODIVERSITEIT PER DROOM ................... 41 BIODIVERSITEIT EN MENSELIJK WELZIJN ...................................................................................................... 42 BIODIVERSITEIT, DE BELANGRIJKSTE FUNCTIES............................................................................................ 43 BIODIVERSITEIT EN VOEDSEL ......................................................................................................................... 44 ECOSYSTEEMDIENSTEN ................................................................................................................................... 47 LOGO VAN DE GEMEENTE TEYLINGEN........................................................................................................... 48 LITERATUURLIJST ......................................................................................................................................... 50

3

Voorwoord In de zomer van 2008 zijn inwoners van Teylingen aan de slag gegaan met het begrip ‘biodiversiteit”, ofwel biologische diversiteit. In de eerste bladzijden van dit rapport proberen we uit te leggen wat dat inhoudt. En vervolgens wat dat voor Teylingen zou kunnen inhouden. Vanuit de gemeente Leiden, provincie Zuid-Holland en de Milieudienst West-Holland is het plan opgevat om voor Leiden en omgeving een zgn. Biodiversiteits Actie Plan (BAP) te gaan opstellen, naar het model voor de Hoekse Waard. Voor het grondgebied van Teylingen werd de secretaris van de Vereniging Betrokken Teylingers (VBT), Albert Salman, gevraagd om te gaan deelnemen aan een begeleidingsgroep. De VBT is gevraagd om als een katalysator te willen fungeren om samen met Teylingers een breed gedragen visie op te stellen voor de komende decennia, als eerste stap naar een Biodiversiteit Actie Plan voor Teylingen. Doel hierbij was het opstellen van een plan waarin de beste (meest optimale) mogelijkheden voor versterking van biodiversiteit in brede zin worden opgenomen op basis van een breed gedragen visie (droom) en een uitwerking van functies en diensten. Het bestuur van de vereniging heeft het bureau Coastinfo in Leiden gevraagd om haar in dit proces te ondersteunen. Daartoe zijn Anne Marie de Visser en Marijke Langeveld vanuit Coastinfo gestart met het organiseren van gesprekken, veldbezoeken en interviews met Teylingers en met organisatie van enkele bijeenkomsten, nl. op 14 september en 6 oktober 2008. Aan alle activiteiten is in totaal door meer dan honderd mensen deelgenomen, overigens overwegend niet-leden van de vereniging. Uit alle ideeën die hieruit naar voren zijn gekomen is dit rapport gemaakt. Het rapport zal beschikbaar zijn op de website van de vereniging: www.betrokkenteylingers.nl. Reacties op het rapport zijn van harte welkom bij de vereniging: [email protected] Leiden - Sassenheim - Warmond, maart 2009 De samenstellers: Anne Marie de Visser Marijke Langeveld Wim Turnhout Albert Salman

4

Inleiding Teylingen lekker groen! In de zomer van 2008 werd de Vereniging Betrokken Teylingers (VBT) benaderd door de gemeente Leiden, de Milieudienst West-Holland en de provincie Zuid-Holland om een zogenaamd Biodiversiteits Actieplan op te stellen. Dit document moet een breedgedragen visie voor 2040 van de bewoners van de gemeente weergeven en het is de bedoeling dat het rapport tot stand komt met en door betrokken bewoners van de gemeente Teylingen. Een dergelijk plan was eerder voor en door bewoners van de Hoeksche Waard opgesteld (Zie Literatuurlijst), en dit bleek zeer goed te werken. Bewoners kregen zèlf de biodiversiteit in hun gemeente in de hand en bleken hierbij erg betrokken. Anne Marie de Visser en Marijke Langeveld hebben in opdracht van de VBT gesprekken gevoerd met verschillende bewoners en betrokkenen in de gemeente. De eerste ideeën werden uitgewerkt en samengenomen. Op 6 oktober werd een gezamenlijke bijeenkomst georganiseerd waarin bewoners met elkaar inspiratie opdeden voor een groen Teylingen. Dit bleek een erg succesvolle avond: de opkomst van deze avond was hoog, meer dan 50 mensen voerden geanimeerde gesprekken. De bewoners bleken erg betrokken bij de natuur in hun gemeente en bleken zich zorgen te maken over de huidige ontwikkelingen in de gemeente, maar ook hebben veel bewoners al mooie initiatieven. Tijdens de avond werden mensen aangespoord om te dromen, niet om te kijken naar het nu, maar te kijken naar over 30 jaar: hoe willen we dàn dat het er uit ziet hier?

Biodiversiteit Een begroeide omgeving is goed voor jong en oud. Toch zien we steeds meer dat mensen verwijderd raken van de natuur en dat er steeds meer natuur verdwijnt. We vinden het belangrijk om nog eens duidelijk te maken wat biodiversiteit allemaal voor ons kan betekeken. Een grote boom neemt koolstofdioxide (CO2) op en geeft zuurstof af, verdampt liters water per dag, filtert vervuilde lucht en houdt vocht vast in de bodem. De waarde van een beuk van 100 jaar is al gauw € 150.000, -. In Manchester zal circa 10% meer groen de verwachte temperatuurstijging van 4°C in 2050 geheel compenseren. In een groene omgeving zul je liever recreëren, in een groen winkelcentrum verblijven mensen langer, wat de omzet verbetert. Kinderen spelen meer buiten en kunnen hun energie beter kwijt, waardoor ze zich op school beter kunnen concentreren. Mensen die ziek zijn worden significant sneller beter wanneer ze uitzicht hebben op groen, zelfs al staat dat groen op een poster! Rietvelden kunnen oppervlaktewater zuiveren. Uitbundig begroeide akkerranden zijn een schuilplaats voor allerlei organismen waardoor plagen kunnen worden bestreden. Er zijn allerlei nuttige en leuke dingen aan natuur, en daar kunnen en moeten we gebruik van maken, ook in de gemeente Teylingen! Door slim te ontwerpen, en door met elkaar na te denken, kunnen we natuur inzetten om onze leefomgeving te verbeteren. Door te kijken naar de ecosysteemdiensten (Zie Bijlagen) die de natuur heeft op verschillende plekken, kunnen we waarde toekennen aan de natuur en zien we redenen om de natuur te behouden en te versterken. Met groenontwikkeling kan ook het karakter van een dorp versterkt worden. Kijken we naar Teylingen, dan zien we drie kernen: Sassenheim, Warmond en Voorhout. Dit komt ook terug in het logo van Teylingen (Zie Bijlagen). In Voorhout, waar veel nieuwbouw is (linker vierkantje met huizen), kan nagedacht worden over ‘nieuwe’ natuur en duurzaam bouwen. In Sassenheim, waar veel bedrijvigheid plaatsvindt, zal aandacht moeten komen voor de ontwikkeling van natuur op de

5 bedrijventerreinen. In Warmond wordt meer nagedacht over recreëren in de natuur. En groenontwikkeling hoeft helemaal niet zo lang te duren of moeilijk te zijn! Een half jaar een berm niet maaien geeft een berm al uitbundige bloei, de natuurontwikkeling die in de Veerpolder is toegepast heeft maar 2 jaar geduurd, en nu al is het een klein natuurgebiedje en een walhalla voor vogelaars! Laat Teylingen lekker groen worden, laten we met elkaar plannen opstellen en kennis uitwisselen voor natuurbeheer, want zo geven we onszelf een vakantiegevoel zodra we de deur uitstappen.

droom beeld

Met het definiëren van een droombeeld, van een gezamenlijk doel, zorg je dat je in een groep alle hoofden dezelfde kant op wijst. Hierdoor wordt handelingsperspectief gevormd, en zul je eerder iets kunnen bereiken waar iedereen achter staat.

Het rapport In dit document staat een groot aantal meer en minder uitgewerkte dromen beschreven die tijdens de avond van 6 oktober en in het voorgaande traject naar voren zijn gekomen. Telkens wordt een droom beschreven, hierbij wordt aangegeven welke ideeën er allemaal zijn geopperd door betrokkenen. Ter inspiratie zijn er veel foto’s en tekeningen in het stuk verwerkt. Dit document is bedoeld als inspiratie, voor bewoners zelf, en voor de geïnteresseerde lezer. Het is een document om vanuit verder te werken. Veel aandacht wordt besteed aan het waarom van natuurontwikkeling. Waarom (of in welke gevallen) is natuur hier belangrijk? Wat heb ìk er aan? Wij hopen dat u met het lezen van dit document ook zoń zin krijgt in een vakantiegevoel in uw eigen gemeente!

6

Provinciale Ecologische Hoofdstructuur De Ecologische Hoofdstructuur (EHS) heeft als doel verlies van natuur- en landschapswaarden tegen te gaan. Zuid-Holland werkt hieraan onder de noemer PEHS (Provinciale Ecologische Hoofdstructuur). De provincie neemt zich voor hiermee klaar te zijn in 2013. Het PEHS- (en GIOS-)beleid heeft veel opgeleverd: Zuid-Holland heeft er een groot aantal nieuwe natuur- en recreatiegebieden bij gekregen. De komende tijd zal het vooral gaan om de kwaliteit daarvan. Het doel daarbij is een samenhangend netwerk van robuuste natuurgebieden

• • • •

die verbonden worden door voldoende verbindingszones die de gewenste natuurdoeltypen herbergen die dus de biodiversiteit waarborgen die ontsloten zijn voor recreatief medegebruik

Wat doet de provincie om die doelen te bereiken? We leggen verantwoording af over de PEHS en stellen vast hoe die begrensd wordt. We brengen een natuurdoeltypenkaart en een overzicht van milieutekorten uit. We stellen beheersplannen op in het kader van de Natuurbeschermingswet en de Vogel- en Habitatrichtlijn. We maken programma’s om de milieutekorten op te heffen en we treffen beheersregelingen in het kader van het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG). Bron: http://www.zuid-holland.nl

7

Biodiversiteit Wat is biodiversiteit? Biodiversiteit is de verscheidenheid van het leven op aarde. Ecosystemen, soorten en genen zorgen er in hun voortdurende onderlinge wisselwerking voor dat de aarde leefbaar blijft. Biodiversiteit is een belangrijke ‘natuurlijke hulpbron’ die grondstoffen, goederen en diensten levert die wij nodig hebben om te kunnen leven, wonen, werken, produceren en consumeren. Voorbeelden daarvan zijn vis, hout, water, vruchtbare bodem en klimaatregulering. Daarnaast heeft biodiversiteit ook andere waarden, op het vlak van esthetiek, natuurbeleving, wetenschap, symboliek en ethiek. Het Millennium Ecosystem Assessment geeft aan dat meer dan 60% van de ecosysteemdiensten onduurzaam worden gebruikt. Basale processen die het leven op aarde mogelijk maken, zoals productie van schone lucht en biomassa, het in stand houden van voedsel- en waterkringlopen en het bufferen van het klimaatsysteem, zijn daarmee niet langer vanzelfsprekend.

Biodiversiteit is van levensbelang! Het leven op aarde kent vele variaties. Of het nu gaat om de kleinste bacteriën, schimmels en planten of de grootste dieren, de tropische regenwouden of de Nederlandse weilanden, elke levensvorm, elk ecosysteem en elke genetische variatie is uniek en onvervangbaar. Deze grote verscheidenheid noemen we biodiversiteit. Veel levensvormen op de aarde zijn afhankelijk van elkaar. Daarin speelt variatie een belangrijke rol. Ook de mens kan zonder andere organismen niet bestaan. Biodiversiteit is behalve mooi ook nuttig en noodzakelijk. Het zorgt niet alleen voor schoon water, vruchtbare grond en een stabiel klimaat, maar levert ook voedsel en grondstoffen voor huisvesting, kleding, brandstof en medicijnen. Deze natuurlijke hulpbronnen verschaffen bestaanszekerheid en vormen de basis voor onze welvaart. Biodiversiteit draagt bij aan de kwaliteit van leven en het welzijn van mensen. Door wereldwijde klimaatverandering, toename van consumptie, vervuiling, introductie van vreemde soorten, overexploitatie van natuurgebieden en natuurlijke hulpbronnen wordt de biodiversiteit ernstig bedreigd. Plant- en diersoorten verdwijnen en ecosystemen raken verstoord. Schone lucht, zuiver water, een vruchtbare bodem en een stabiel klimaat zijn niet langer vanzelfsprekend. Dit treft mensen in arme landen, omdat zij vaak direct afhankelijk zijn van wat de bossen en het land voortbrengen, maar het treft ook onszelf. Aantasting van de biodiversiteit en de uitputting van natuurlijke hulpbronnen bedreigt uiteindelijk het voortbestaan van alle mensen. Daar moet verandering in komen! De overheid heeft duurzaam gebruik en meer kennis van biodiversiteit en natuurlijke hulpbronnen hoog op de agenda staan. Zij neemt initiatieven voor het ontwikkelen van effectief nationaal en internationaal beleid. Maar niet alleen de overheid is verantwoordelijk. Een doeltreffende aanpak van dit levensbelangrijke probleem is alleen mogelijk als overheid, burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties nauw met elkaar samenwerken. Bron: LNV - Biodiversiteit werkt: voor natuur, voor mensen, voor altijd http://www.minlnv.nl/portal/page?_pageid=116,1640321&_dad=portal&_schema=PORTAL&p_file_id=28947

8

Biodiversiteit in Teylingen 1949 - 2009 ZO ZAG DE OMGEVING VAN SASSENHEIM ER UIT IN 1949:

ZO ZIET DE OMGEVING VAN SASSENHEIM ER NU UIT:

9 Dat er tussen 1949 en 2009 landbouwgronden en weilanden zijn verdwenen is in het licht van de groeiende bevolking, het kennisniveau van toen en de geringe betrokkenheid van burgers een weinig verbazingwekkende ontwikkeling. Het tempo echter waarmee dit proces de laatste 20 jaren heeft plaatsgevonden is niet in overeenstemming met de groei van de bevolking, het huidige kennisniveau en de inspraak van burgers en maatschappelijke organisaties. De toegenomen behoefte aan woningen, wegen, kantoren en bedrijven terreinen lijken de enige factoren te zijn die bepalen wat er dient te gebeuren met onze schaarse open ruimte. Er wordt nu een onevenredig groot beslag op deze ruimte gelegd, dit gaat niet alleen ten koste van onze leefomgeving, ofwel ten koste van de biodiversiteit, het is veelal ook een onomkeerbaar proces. Het is in ieders belang dat dit proces een halt wordt toegeroepen, dan wel op z’n minst wordt vertraagd. Het is verheugend dat zowel internationaal als nationaal wordt ingezien dat de teruggang van de biodiversiteit een halt moet worden toegeroepen, sterker nog biodiversiteit dient actief bevorderd te worden. Om dat doel te bereiken is het van het grootste belang dat alle partijen in het vervolg actief en tijdig betrokken worden bij projecten. Het is de verantwoording van de overheden om dat om te zetten in beleid EN dat beleid uit te voeren. De voordelen zijn evident: • Door deze samenwerking ontstaat draagvlak, • De belangen van alle betrokkenen worden beter afgedekt, • Biodiversiteit krijgt bij monde van de burgers en maatschappelijke organisaties een eigen stem, • De bijdragen van de deelnemers krijgen meer inhoud door de interactieve samenwerking, • Door in een vroegtijdig stadium te overleggen kan een gemeente samen met de projectontwikkelaars slagvaardiger worden.

10

Droom 1 Teylingse Producten Omschrijving van de droom Het horen van een leeuwerik en de geur van hooi wanneer je langs de bollenvelden fietst in het najaar. Houten hekken en een ooievaarsnest op weilanden waar blaarkoppen lopen. Bloemen te koop langs de weg en kaas bij de boerenwinkel. Teylingen is een gemeente vol traditie. De bollenvelden, de veenweidegebieden, landgoederen, een eendenkooi, de oude ruïne en inmiddels ook de kassen maken deel uit van deze traditie. Bij de landschappelijke monumenten van Teylingen horen ook traditionele producten zoals boerenkaas, bloemen, echte boter, eenden uit de oudste eendenkooi van Nederland. Wat maakt de gemeente meer karakteristiek dan wanneer je deze producten bij de boer ter plekke kunt kopen? Lokale productie is ook duurzaam: er hoeft geen benzine te worden verspild aan het heen en weer rijden van producten en minder materiaal voor het inpakken ervan. Voor randstadbewoners is de mogelijkheid om van het groene landschap te kunnen genieten erg belangrijk. Agrariërs zijn in het bezit van een groot deel van het totaaloppervlak van de gemeente, en dragen zorg voor een optimale opbrengst van de grond. Ze zijn ook verantwoordelijk voor hoe die opbrengst tot stand komt. Door slim toepassen van agrarisch natuurbeheer wordt de biodiversiteit, de gezondheid van het land èn het karakter van de streek in stand gehouden. Voorheen werd agrarisch natuurbeheer vaak opgelegd door de provincie, langzaamaan vraagt de provincie steeds meer aan de boeren zelf voor de beste oplossingen te zorgen. Initiatieven die biodiversiteit en traditie bevorderen worden ondersteund. Om optimaal landgebruik mogelijk te maken, zal kennis tussen boeren uitgewisseld moeten worden en zullen de agrariërs met elkaar tot een visie moeten komen hoe ze agrarisch Teylingen het liefst zien in 2040. Daarnaast zal ook – in overleg met boeren en natuurbeschermers – beleid en regelgeving moeten worden aangepast om natuurbeheer meer lucratief te maken dan het nu is.

Daarnaast is ook lokale productie duurzaam: geen energie voor vervoer, voor niets is elders land opgeofferd.

11 Ideeën van Teylingers Streekproducten Échte boter eten vol gezonde vetten, een bloemetje bij de teler halen, zien hoe boerenkaas wordt gemaakt en onbespoten appels plukken langs de weg: het kan allemaal in Teylingen, en wat is fijner dan producten consumeren die om de hoek worden geproduceerd? Veel mensen houden ervan om in het weekend door de polders te fietsen, en waarom zou je dan niet gelijk je boodschappen ook doen? Het karakter van Teylingen wordt mede bepaald door de producten van eigen bodem, en dat mag van ons best versterkt worden! We willen ons graag meer bewust kunnen zijn van de herkomst van ons voedsel, we willen graag sterke streekeigen rassen, zoals de Blaarkop, die gezonde producten aflevert, en ook willen we graag worden gestimuleerd om de fiets te pakken om lokaal de boodschappen te doen. Oorspronkelijke producten uit de streek zijn: - Zuivelproducten - Eieren - Bloemen (verkoop bij de boer) - Eendenvlees van de eendenkooi Mogelijkheden voor nieuwe lokale producten: - Ganzenvlees? Aangezien er veel overlast is van ganzen. Mogelijkheden hiervoor moeten nog worden verkend - Meer (informatie over) eetbare planten langs de weg, bijvoorbeeld fruitbomen en bessenstruiken, maar ook kruiden en bijvoorbeeld zuring Informatie over verkooppunten van streekproducten kan verder worden uitgebreid. Het VVV van Teylingen geeft al een fietsroute uit waar je voor €13, - bij verschillende boeren je lunch kunt kopen. Dit zou verder uitgebreid kunnen worden. Ideeën zijn borden langs de weg die aangeven bij wie je welke producten kunt halen, of gebruik maken van het ANWB fietsknooppuntennetwerk waarin je de bestaande knooppunten als vaste verkoopcentra gebruikt. Sommige boeren vinden het prettig als er mensen langskomen om een kijkje te nemen, anderen hebben dit liever niet. Het moet duidelijk zijn waar men wel en waar men liever niet kan komen. Streekproductenroutes of streekproductenknooppunten zullen in samenwerking met boeren en recreantenorganisaties moeten worden ontwikkeld.

Agrarisch natuurbeheer Regionale overheden staan erg positief tegenover agrarisch natuurbeheer. Boeren kunnen een vergoeding krijgen met verschillende activiteiten die biodiversiteit ten goede komen, zoals de aanleg van geriefhoutbosjes of hagen en het minder maaien van slootkanten. Het inrichten van stukken groen tegen de akker aan of het aanhouden van een maairegime op bepaalde stukken van de akkers betekent misschien wel het opgeven van een deel van het land, maar het kan ook juist wat opleveren

12 voor de boer. Voor wie langs de weides en velden rijdt is een uitbundig groeiende slootkant een mooi gezicht. Verschillende experimenten en onderzoeken wijzen uit dat een hoge biodiversiteit plaagvorming kan voorkomen en ervoor kan zorgen dat geen kunstmatige plaagbestrijding nodig is. Ook is een onderzoek gedaan waarin een stuk grond een aantal jaren niet meer werd geploegd of bemest. Na enkele jaren werd door het werk van verschillende bodemdieren (met als belangrijke speler de pendelaar) het bodemoppervlak vanzelf vruchtbaar en luchtig van structuur. Om dit soort succesvolle experimenten draagvlak te geven, zullen investeringen gedaan moeten worden; een boer zal misschien de eerste paar jaar weinig opbrengst van het land hebben en zal daarvoor moeten worden tegemoetgekomen. De huidige wijze van belastingheffing op het boerenbedrijf maakt het soms lastig voor boeren te investeren in natuurvriendelijke maatregelen en het wordt haast onmogelijk om grond extensief te gebruiken. In overleg tussen boeren en overheid zou nagedacht kunnen worden over een tegemoetkoming bij agrarisch natuurbeheer. Kennisuitwisseling en beleid • Boeren met elkaar stellen een visie op voor het agrarisch Teylingen van 2040 • Boekjes en bordjes over de producten uit de streek en waar je ze kunt halen kunnen worden ontwikkeld • Er komt een netwerk voor kennisuitwisseling over agrarisch natuurbeheer, bijvoorbeeld met een website, door bij elkaar op bezoek te gaan of door periodieke bijeenkomsten • Er zal moeten worden nagedacht over een financieringsysteem voor boeren die agrarisch natuurbeheer toepassen

13

Droom 2 Een Werkende Eendenkooi Omschrijving van de droom Teylingen is in het bezit van een van de oudste eendenkooien van Nederland. Nergens anders ter wereld vind je nog eendenkooien, en we vinden het belangrijk dat deze traditie in ere wordt gehouden. Al enige tijd geleden heeft de gemeente besloten te stoppen met de verhuur aan de toenmalige kooiker. De eendenkooi wordt sinds die tijd niet meer onderhouden. Onlangs verviel ook het kooirecht op de eendenkooi. Inmiddels zijn verschillende groepen en ook de gemeente weer actief om de eendenkooi in werking te krijgen. Herstel van de oude functie van de eendenkooi met toevoeging van een educatieve functie, een oplossing zoeken voor het ganzenprobleem en de natuurwaarden in het gebied verbeteren. Ambachtelijke beroepen zoals kooiker, ganzenflapper of houtsnippenvanger sterven in rap tempo uit. En dat is doodzonde. Want daarmee verdwijnt niet alleen een stuk cultuurhistorie, ook de wetenschap verliest haar ogen en vooral haar handen in het veld1. Een eendenkooi fungeert als stiltegebied, waar veel verschillende diersoorten op af komen. Ook komen er veel plantensoorten voor. Door de eendenkooi in ere te herstellen, kan deze hoge biodiversiteit worden behouden. De toevoeging van de educatieve functie geeft belangstellenden de mogelijkheid om een kijkje te nemen in dit bijzondere stukje Teylingen, wat het draagvlak zal vergroten. Ook het zoeken naar een oplossing voor het ganzenprobleem kan het draagvlak vergroten.

Ideeën van Teylingers Vogelvangers vangen niet meer alleen voor consumptie, maar vooral ten behoeve van natuurbescherming en wetenschap. De gevangen vogels worden gemeten, gewogen, van ringen voorzien en weer losgelaten. Dit onderzoek levert nieuwe inzichten op in bijvoorbeeld trekroutes, gezondheid en populatiesamenstelling.1

14 Om de oude functie van de eendenkooi te herstellen hoeft weinig te worden ondernomen naast de activiteiten van de gemeente Teylingen. Zij hebben aangegeven een keuze te gaan maken tussen een plan van Zuid-Hollands Landschap en een plan van Stichting Eendenkooi Warmond van Bart van Konijnenburg en vervolgens de registratie te herstellen. Dit proces dient wel kritisch gevolgd te worden, zodat de beloften ook daadwerkelijk waar worden gemaakt. Ook kunnen burgers invloed proberen uit te oefenen op de keuze van de gemeente en aangeven dat zij ook een mogelijkheid zien in samenwerking tussen verschillende partijen. Opknapwerkzaamheden Om zowel de oude functie en de educatieve functie mogelijk te maken, moet nog veel gebeuren. Het aanwezige asbest zal (in stappen) moeten worden verwijderd. Daarnaast zijn snoeiwerkzaamheden en herstelwerkzaamheden nodig om de kooi weer klaar te maken voor gebruik. Ook zullen materialen moeten worden vervangen om de kooi toegankelijk te maken voor bezoekers. Vrijwilligers uit Teylingen kunnen eventueel helpen bij deze activiteiten. De opknapwerkzaamheden zullen zo rustig mogelijk moeten gebeuren.

Boven links en rechts: bij de eendenkooi is nog erg veel asbest dat moet worden verwijderd en vervangen door ongevaarlijke milieuvriendelijke materialen. Linksonder: er moet nog veel gesnoeid en gewied worden. Gesnoeid materiaal kan eventueel voor de wanden worden gebruikt. Rechtsonder: blauwalgen in één van de sloten langs de eendenkooi.

15 Educatie De educatieve waarde van de eendenkooi is volgens ons erg belangrijk. Het zal hier wel gaan om ‘stille educatie’, het gebied is een stiltegebied, waarmee bij het opknappen en herinrichten rekening gehouden moet worden. Als de kooi wordt opgeknapt, kan meteen één van de huisjes worden ingericht als verzamelplaats waar mensen koffie, thee of limonade kunnen krijgen. Ook kan er voorlichtings- en tentoonstellingsmateriaal worden gemaakt om bezoekers uitleg te geven over de soorten eenden en andere dieren die in de kooi voorkomen, over eventuele andere bijzondere flora en paddestoelen, over de activiteiten van vroeger en nu, etc. Hier kan worden geput uit ervaringen van andere eendenkooien die bezocht kunnen worden, zoals eendenkooi Kooilust bij Berkenwoude. Natuurwaarden Om de natuurwaarden in het gebied te verbeteren en zo de eendenkooi en Kooipolder nog aantrekkelijker te maken voor mens en dier, is het van belang dat ook het afpaalrecht wordt hersteld. Dit recht houdt in dat er rondom de kooi geen activiteiten mogen plaatsvinden die de eenden kunnen verstoren. Juist deze rust maakt een eendenkooi en omgeving zo aantrekkelijk voor veel verschillende diersoorten. Het al of niet terug laten komen van het afpaalrecht is afhankelijk van wat de gemeente en de toekomstige beheerder willen. Weer is het zaak om dit kritisch te volgen en duidelijk de mening van de burgers naar voren laten komen. Omliggend land De Kooipolder kenmerkt zich ook door het boerenland. Het is daarom van belang dat de Kooipolder geschikt blijft voor een rendabel boerenbedrijf. Het afpaalrecht geeft problemen voor omliggende boeren, namelijk dat er weinig effectieve maatregelen mogelijk zijn om de overlast van ganzen die op het gebied afkomen te reduceren. Hier dient in overleg met de boeren worden gekeken naar oplossingen. Ideeën zijn het vangen van ganzen binnen het afpaalrecht in de periode dat ze niet kunnen vliegen (rond juni), het verjagen van ganzen door middel van een hondje en buiten het broedseizoen met mate jacht toestaan. Een bijeenkomst waar betrokkenen kunnen brainstormen over mogelijke oplossingen kan meehelpen om tot een goed plan te komen. Zo kan er ook worden gepolst of er draagvlak is voor ganzenproducten (bijvoorbeeld ganzenpaté) als streekproduct. Verder kan worden gedacht aan het creëren van een plas-dras gebied tussen de eendenkooi en de oude vuilnisbelt. De Kooipolder blijft echter geschikt voor een economisch boerenbedrijf waarin weidevogels worden ontzien en verzorgd.

16 De gemeente Teylingen, het Zuid-Hollands Landschap en Stichting Eendenkooi Warmond zijn belangrijke betrokkenen, maar ook boeren met land rondom de kooi, vrijwilligersorganisaties, geïnteresseerde burgers en mensen die advies kunnen geven op het gebied van educatie. Werkwijze Inmiddels is het beheer van de eendenkooi in handen gegeven van de groep Konijnenburg. Het blijft van belang dat er een belangengroep wordt gevormd die actief de activiteiten rond de eendenkooi gaat volgen en al dan niet gevraagd advies zal geven aan de gemeente en de beheerder. Deze belangengroep kan ook de bijeenkomst organiseren over oplossingen voor de ganzenproblematiek. Planningsindicatie De werkgroep kan binnen korte termijn worden ingesteld en in meer of mindere mate actief blijven totdat de eendenkooi weer naar wens functioneert. De bijeenkomst zal ook op korte termijn moeten worden georganiseerd om mee te kunnen worden genomen in de plannen van de toekomstige beheerder(s). Kennisuitwisseling en beleid • Een belangengroep voor de eendenkooi kan worden gevormd die de activiteiten rondom de eendenkooi volgt en gevraagd en ongevraagd advies kan geven. • Meer informatie over de eendenkooi vindt u op de website: www.eendenkooiwarmond.nl

17

Droom 3 Blauw-Groene Verbindingen Omschrijving van de droom We willen graag de natuur zelf alle kans geven om zich te ontwikkelen en daar te groeien waar het wil. Het met elkaar verbinden van stukken natuur brengt een corridor tot stand waarlangs organismen zich kunnen voortbewegen. Dit heeft een positieve invloed op het natuurlijk evenwicht in een omgeving. Stel je voor: akkers die niet meer bespoten hoeven worden, omdat het aandeel van natuurlijke plaagregulatie al voldoende is. Van een fietstocht naar je werk een ware natuurbelevenis maken. Op een stuk land waar één soort groeit, is de kans op plagen groter. Door een omgeving te creëren waarin de natuurlijke vijanden van plaagsoorten zich kunnen vestigen, zorg je voor natuurlijke bescherming van je gewas dat betekent dat er minder snel kunstmatige bestrijdingsmiddelen gebruikt hoeven te worden. Oftewel: met een grote biodiversiteit wordt het natuurlijk evenwicht op je landbouwareaal vanzelf groter. Een bloemenrand of houtwal is bovendien aantrekkelijk om te zien.

Herstel van de oude verbindingen Leiden en omgeving moet weer een ecologische link zijn tussen de duinen en dan met name de vochtige duinvalleien en het veen/veenweide gebied erachter. Koudenhoorn is in die ketting de uiterste schakel. In de duinen leeft een aantal soorten in de vochtige duinvalleien, die daar bijna een relictstatus gaan worden, geïsoleerd door bebouwing en wegen. Gelet op het feit, dat er in bijvoorbeeld de stationsstalling van Leiden soms wezels en bunzings worden gezien wil de VBT aandacht voor deze oeroude ecologische verbindingszones voor kleine zoogdieren en amfibieën.

18 Ideeën van Teylingers Kantenbeheer Langs wegen en watergangen zijn vaak stukken grond die niet direct van waarde zijn voor menselijk gebruik. Het gaat om een relatief groot, en vaak aaneengesloten, oppervlak, dat potentie heeft voor natuurontwikkeling zonder dat het veel hoeft te kosten. Door betegeling tussen wegen te vervangen door groen wordt bovendien de opvangcapaciteit van regenwater groter. Met bloemenrijke akkerranden, onbemaaide slootkanten, en met houtwallen langs velden creëer je voedsel- en nestelplaatsen voor allerlei organismen en ook de mogelijkheid voor organismen om zich over grote afstanden te kunnen verplaatsen (corridorfunctie). Door het maken van verbindingen wordt de biodiversiteit in de gemeente versterkt. Je komt dan vaker bijzondere vlinders, vogels en kleine zoogdieren tegen. Er is een vast beleid nodig voor het beheer van bermen. Door bijvoorbeeld gedurende het groeiseizoen niet elke 2 maanden te maaien, maar bijvoorbeeld 2 á 3 keer per jaar zal een grote biodiversiteit ontstaan. Voorbeelden van kantenbeheer zijn een Venkel in de berm langs de Gooimeer-laan beter (regelmatiger) beheer van de rietvelden rond tussen Leiden en Warmond. Koudenhoorn, en verbetering van de natuurwaarden in de Elsgeesterpolder door slootkanten weidevogelbeheer. Houtwallen Met hagen waarin vogels fluiten en bermen die vol bloemen staan maak je van een fietstocht of autorit naar je werk een echte natuurbelevenis. Het wordt aantrekkelijker voor mensen om op de fiets te komen, en veel fietsen is goed voor de gezondheid. Hagen en houtwallen zijn een goede schuil- en broedplaats voor vogels, kleine zoogdieren en insecten. Hiermee komt er plek voor veel verschillende organismen waardoor de voedselketen meer in balans komt. Hoger groen dat langs autowegen staat, kan behalve een stimulans ook de functie van fijnstofvanger vervullen, fijnstof dat voornamelijk door gemotoriseerd verkeer wordt geproduceerd. Bomen nemen bovendien CO2 op en brengen verkoeling in de zomer, zie onderstaande figuur. Ook dit levert een positieve bijdrage aan de volksgezondheid. Bron:

http://www.london.gov.uk/mayor/environment/climate-change/docs/UHI_summary_report.pdf Bijschrift: in bebouwde omgeving is temperatuur een stuk hoger dan in omliggende natuurlijke gebieden.

19

Meer geleidelijke overgangen en biotopen creëren Door oevers niet steil te laten lopen, maar een gradiënt te geven, komt er meer ruimte voor natuur. Daardoor krijgen water- en oeverplanten een groter oppervlak om zich te vestigen, wat weer schuilmogelijkheden geeft voor vissen, watervogels en andere waterdieren. Ook zorgt de gradiënt vaak voor een groter waterbergend vermogen van waterlopen, waardoor regenwater makkelijker kan worden afgevoerd. Riet heeft het vermogen om water te zuiveren. Eenzelfde effect krijg je bij een meer geleidelijke overgang van weiden of bollenveld naar hagen en bos. Wanneer deze overgangen geleidelijker zouden verlopen, in plaats van dat ze abrupt ophouden, worden er meer leefomgevingen gecreëerd. In Teylingen kan bijvoorbeeld gedacht worden aan het verbinden van de oude eendenkooi met de oude vuilnisbelt door een plas-drasgebied. De sloten rondom de paardenweides in Koudenhoorn kunnen worden verbreed.

Door slootkanten niet steil, maar geleidelijk op te laten lopen wordt er meer ruimte voor natuur gecreëerd. Dit heeft bovendien positieve invloed op de plaagregulatie op de aangrenzende akker.

20 Het karakter van de dorpskernen versterken Met groen kan het karakter van de drie dorpskernen versterkt worden, en door groene dooradering worden tussen de kernen verbindingen geslagen. In Sassenheim mag de nadruk liggen op het groen rondom en op bedrijventerreinen en langs de wegen, in Warmond kan het oude dorpsgezicht worden versterkt bijvoorbeeld door bomen in het winkelcentrum (dit blijkt uit onderzoek ook goed te zijn voor de omzet, omdat mensen er langer verblijven). Ook de recreatieve functie die de natuur in Warmond heeft kan meer body krijgen. In de woonkern van Voorhout kan eerder worden gedacht aan ‘nieuw’ groen. Er is veel nieuwbouw in Voorhout. Innovatief bouwen met natuur kan het woongenot versterken en kan de woningwaarde vergroten. In Voorhout kan bovendien worden verkend hoe stukken land die na de sloop tijdelijk leeg staan kunnen worden gebruikt. Deze zijn interessant door de pionierplanten die opkomen, en kunnen, na het veilig te maken uiteraard, misschien een tijdelijke recreatieve functie krijgen voor de omliggende bewoners. Groot groen langs wegen Met je fiets langs de A44, zonder dat je merkt dat je langs een snelweg rijdt. Langs auto- en snelwegen is de fijnstofconcentratie hoger dan anders. Door hoge bomen neer te zetten die veel blad dragen, wordt het fijnstof afgevangen. De A44 en de spoorlijnen zijn grote afscheidingen voor de natuur en zorgen voor versnippering van het landschap. We zouden tegen deze versnippering graag iets bedenken. In Teylingen zouden we graag daar waar al veel groen is langs wegen, het groen willen behouden, zoals bijvoorbeeld langs de spoorlaan bij de van Wassenaarstraat. Het groen hier heeft een functie als opvang van fijnstof, en ook als geluidsdemping van het drukke spoor (het verkeer tussen Leiden, Schiphol en Haarlem; één van de drukst bereden sporen van Nederland). Het is een mooi pad om langs te fietsen bovendien. Bedrijventerreinen hebben onverwachte meerwaarde voor natuur “Bedrijventerreinen kunnen een belangrijke rol spelen bij het behoud van natuur en biodiversiteit, juist vanwege hun ligging en landgebruik.” Dat stelt ir. Robbert Snep, landschapsecoloog bij Alterra, Wageningen UR. Bedrijventerreinen staan vooral bekend vanwege hun lelijkheid en prominente aanwezigheid in de rand van steden en langs wegen. Veel terreinen zijn verouderd en toe aan herstructurering. Het lijkt daarom onwaarschijnlijk dat deze terreinen een meerwaarde voor hun omgeving kunnen opleveren. Maar toch is dat wel zo. Snep onderzocht de huidige en potentiële waarde van verschillende typen bedrijventerreinen voor natuur en biodiversiteit. Ook bekeek hij hoe eventuele maatregelen voor het behoud en herstel van biodiversiteit zouden vallen bij ondernemers, werknemers, overheden, omwonenden en natuurorganisaties. Robbert Snep: “Uit mijn onderzoek blijkt dat er nu al bijzondere broedvogels en amfibieën op bedrijventerreinen voorkomen, en dat met een aangepaste inrichting en beheer deze meerwaarde voor de natuur nog sterk vergroot kan worden.”Met uitsterven bedreigde vlindersoorten zouden volgens Snep met relatief eenvoudige aanpassingen op een aantal bedrijventerreinen beter beschermd worden. Ook kunnen bedrijventerreinen gelegen in de stadsrand als bron voor meer natuur in de stad dienen, zodat bewoners van aangrenzende wijken meer vlinders en vogels in hun tuin krijgen. De biodiversiteit op bedrijventerreinen kan onder meer vergroot worden door groene daken en gevels, tijdelijke natuur op braakliggende percelen, ecologisch groen in plaats het huidige steriele bedrijfsgroen, en meer groen in de vorm van ecologische verbindingszones of grotere eenheden.

Gebruikers van bedrijventerreinen geven aan dat groen op hun terrein een meerwaarde kan opleveren, zolang het past binnen de gewenste uitstraling van het terrein en bijdraagt aan de gezondheid en leefbaarheid voor werknemers en omwonenden. In het buitenland zijn al veel bedrijven actief bezig met natuurbehoud op hun eigen terreinen. Nederland loopt wat dat betreft nog behoorlijk achter. Er is nog weinig besef bij ondernemers en overheden dat duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen op bedrijventerreinen heel goed kunnen worden vormgeven door maatregelen om de biodiversiteit te vergroten.

21

Kennisuitwisseling en beleid De gemeente kan een vast beleid ontwikkelen voor het bijhouden van knotwilgen, publieke bermen, hagen en slootkanten. Hiervoor zullen ambtenaren en hoveniers wel het belang van bermbeheer in moeten zien. Dit kan door excursies te organiseren, foto’s te laten zien van verschillende groenverbinding mogelijkheden, lezingen te geven en de hoveniers naar cursussen te sturen. Naar optimaal maaibeleid langs akkerranden is onderzoek gedaan door het Centrum voor Milieukunde Leiden (CML). Andere onderzoeken naar bijvoorbeeld biologische landbouw zijn in Wageningen wel gedaan, en ook de kennis die bij het biodiversiteits actieplan van de Hoeksche Waard is opgedaan kan nuttig zijn om uit te wisselen.

22

Droom 4 Fiets- en Wandelnetwerk Omschrijving van de droom Vanuit de stad rijden door groene lanen naar het open weideland en uitzicht op de oude Toren die tussen de bomen nog net zichtbaar is. Vanuit huis al een uitgebreid netwerk van langzaam verkeer routes die voeren door lanen met hoge bomen waarin vogels fluiten. Dan langs vergezichten op gekleurde bollenvelden, over boezemwaterdijken waarvandaan je grutto’s kunt zien baltsen en reigers een vis uit het water ziet prikken. In de verte, na de gekleurde bollenvelden op de oude strandvlakte kun je de duinen zien. De oude toren van Warmond valt op als enige tussen de aaneengesloten bomen die tegen de open akkers aanliggen.

Beweging is goed voor de geestelijke en lichamelijke gezondheid. Natuur brengt rust en ontspanning. Vergezichten geven een gevoel van ruimte en vrijheid. Steeds meer bedrijven vragen hun werknemers met de fiets te komen en om even naar buiten te gaan in de pauzes. Door de natuur in je directe omgeving beter bereikbaar te maken, verbeter je de kwaliteit van zoń ommetje en dan zul je beter uitgerust terugkomen bij je werk. Paden en wegen vormen een afscheiding van natuur, zeker wanneer ze verhard zijn. Het verkeer en bijvoorbeeld honden kunnen dieren afschrikken. Tegelijkertijd biedt een weg, door de ruimte erlangs die voor mensen ongebruikt blijft, ook mogelijkheden om voor natuur een corridorfunctie uit te oefenen, zoals in de vorige droom beschreven. Wegen zelf kunnen ook een kans bieden voor nieuwe biotopen. Op steenwalletjes langs een weg groeien muurvarentjes en leeuwenbekjes, weegbree is een typische plant die het goed doet langs paden en over zandpaadjes rennen met zonnig weer loopkevers. Door het aanleggen van wegen kun je interessante biotopen creëren, en je kunt ervoor kiezen van tevoren na te denken over of je een weg verhardt, hoe je het verhardt en wie je op de weg toelaat.

23

Paadjes zorgen voor nieuwe biotopen en droge poten.

Ideeën van Teylingers Teylingers hechten veel waarde aan het het open landschap en de mooie uitzichten van de gemeente. Door alternatieven te bieden voor activiteiten die het open karakter van het landschap schaden (bijvoorbeeld bebouwing) is er een grotere kans dat het open landschap behouden kan worden dan dat er alleen maar tegen plannen wordt geprotesteerd. Er zijn veel ideeën voor de aanleg van verschillende fietspaden, zie hiervoor het Ideeënoverzicht aan het eind van dit hoofdstuk. Bij de aanleg van boerenlandpaden moet dit altijd eerst in samenspraak met de boer. Bovendien aangeven dat een recreant daar te gast is. Ook sommige vaarwegen zul je meer toegankelijk moeten maken dan anderen.

24

Kennisuitwisseling en beleid Ontwikkel een boekje met verschillende fietsroutes en wandelroutes, denk hierbij aan streekproducten. Denk ook aan bewegwijzering van stukjes om te fietsen of te wandelen en het plaatsen van borden. Vorm vast beleid voor de belangrijke zichtlijnen die in Teylingen nog aanwezig zijn, zorg dat deze behouden blijven.

25 Ideeënoverzicht Mooi fietsen en wandelen • Niet alleen het netwerk uitbreiden, ook aantrekkelijker maken van de paden. Wandelroutes en fietsroutes aanleggen langs en door de bollenvelden en deze ook buiten het seizoen aantrekkelijk maken voor recreatie door aanleg van bijvoorbeeld beukenhagen, bloemrijke akkerranden en drasbedden • Áls er kassenbouw in polder Elsgeest moet plaatsvinden, dan komt dit tegen de bebouwing aan en wordt de polder zelf opengehouden. Niet midden in de polder! Een andere optie is om de kassen in de Rooversbroekpolder bij Lisse te plaatsen • Aanleg van een bomen- en struikenrij aan de oostzijde van de Klinkenbergerpolder, ter visuele afscherming Mariënstaete, de bollenschuur van Van Rijn en Park Klinkenberg • Behoud de ruimte tussen de woonkernen voor zover die er nog is • Plant bomen en een struiklaag zodanig dat op termijn het Teylingerend, de jeugdgevangenis, ten oosten en ten zuiden geheel aan het gezicht wordt onttrokken • Recreatie- en beplantingsplan (uitvoering afhankelijk van wijze van uitbreiding jeugdgevangenis Teylingerend) • Onttrek ‘lelijke bebouwing’ aan het gezicht door de aanplant van een bomen- en struiklaag. Voorbeelden van ‘lelijke bebouwing’: parkeerhavens, parkeergarages, de in- en uitrit voor (half) ondergrondse parkeergarages. Bereikbare natuur Wandelen • Wandelpad realiseren langs de Speelweide in Warmond • Maak een wandel doorsteek [boerenlandpad type] van Oost naar West naar de Rijnsburgerweg ten hoogte van de knik in de Eerste Elsgeesterlaan, overigens afsluiten tijdens het broedseizoen. • Maak voor wandelaars en fietsers een tunnel of brug ter hoogte van de molen ‘Op Hoop van Zegen’. De Eerste Elsgeesterlaan sluit dan weer aan op de Tweede Elsgeesterlaan in Voorhout. Op die wijze is er een mooie, tevens ecologische verbinding gecreëerd tussen Voorhout en Rijnsburg. • Leg bij deze oversteek tevens een wandelverbinding aan ten oosten van de Haarlemmer Trekvaart die naar het Zuiden voert. Deze kan dan op termijn, als de verkeerscongestie op het knooppunt A44 – N444 aangepakt gaat worden, aansluiten op het fietspad langs de Klinkenbergerplas, weer een mooie ecologische verbindingszone en veel veiliger voor zowel de fietsers, die langs de N444 blijven, als de wandelaars. • Maak een wandelommetje mogelijk over het bestaande pad langs de eendenkooi dat aansluit op de bestaande weg langs het spoor, slecht één bruggetje over de Kooisloot en toestemming van de landeigenaar nodig • Maak een wandelommetje om de oude vuilnisbelt in Sassenheim met een uitkijkpunt op de zuid-westhoek, terugwandelen om de belt of rechtdoor over de dijk met een aansluiting op het bovenstaande ommetje • Aangepast / verbeterd plan voor Boterhuispolder • Beperk het aantal gebieden waar honden vrij mogen rondlopen • Wandeling op de Zwanburgerpolder uitbreiden naar de kaasboerderij (streekproducten) en mogelijkheid maken om verder naar het noorden te wandelen om aldaar over te steken naar de Lakerpolder, maak een wandelpad op de Lakerpolder, type laarzenpad of boerenlandpad • Boezemwaterdijken kunnen toegankelijk worden gemaakt voor wandelaars • Bermen kunnen met kleine ingrepen omgetoverd worden tot een wandelpad

26 Fietsen • Maak ter hoogte van het Teylingerend een tunneltje onder het spoor. Vroeger ging je met de snelweg mee over het spoor maar dat fietspad is koud gesaneerd. Wanneer je nu vanuit Sassenheim naar de Klinkenbergerplas wilt moet je het spoor oversteken en de Rijksstraatweg 2x oversteken. In de praktijk gaat iedereen direct links het spoor over maar dat is gevaarlijk. Bijkomend voordeel is dat de in- en uitrit van Teylingerend verder van het spoor af gelegd kan worden omdat het fietspad ernaast kan verdwijnen. • Uit oogpunt van ecologie en veiligheid is het raadzaam om alle wandelen fietspaden bij vernieuwing van het knooppunt ondergronds te houden. • Maak gescheiden fietsen wandelpaden om het gehele watergebied, leg de wandelpaden langs en tussen de waterpartijen en leg de fietspaden hogerop • Maak ten hoogte van de gemeentewerf van Warmond een doorsteek onder het spoor door, zo creëer je vanuit Sassenheim en Warmond een aantrekkelijke fietsen wandelverbinding en tevens ecologische verbinding, van en naar de Klinkenbergerplas • Maak grotere recreatieborden langs de Haarlemmer Trekvaart • Recreatiemogelijkheden Klinkenbergerplas beter benutten: trek de beide waterpartijen bij elkaar, maar houdt tussen beide plassen wel een wandel- fietsverbinding aan Varen • Het verbeteren van vaar/schaatsroutes kan het gebied aantrekkelijker maken voor recreatie en daarmee ook de recreant in contact brengen met de natuur, waardoor deze er meer waardering voor krijgt. De aanleg van visplekken valt ook onder bereikbaarheid, net als bereikbaarheid (van de rand) van interessante gebieden per openbaar vervoer. • Kanoroutes uitzetten door sloten en over de Kagerplassen en deze routes verspreiden bij kanoverhuurders etc. • Fluisterboten zijn een stuk rustiger voor dieren, waardoor recreanten ook meer de gelegenheid krijgen om van deze dieren te genieten. Als dit ook nog eens wordt gekoppeld aan oplaadpunten met zonnecellen, is dit helemaal een natuurvriendelijk alternatief. Ook kunnen snelheidsbeperkingen en/of betere controle bijdragen aan minder verstoring. • Kwetsbare natuur (de noordwesthoek van Koudenhoorn bv) heeft bescherming nodig. Dit kan door betere aanwijzingen voor (ongewenste) bezoekers, maar ook door het bieden van alternatieven op andere locaties.

27

Droom 5 Vakantie In Eigen Tuin Omschrijving van de droom In de particuliere tuinen van Teylingen in 2040 fladderen vlinders, zoemen bijen en fluiten vogels. In de herfst ruik je de afgevallen bladeren en hangen dauwdruppels aan grote spinnenwebben. ´s Avonds schuifelt er een egeltje door het gras en de lente wordt aangekondigd door een lijster. Wie de deur uitstapt voelt, hoort en ruikt dat hij buiten is. Mensen hebben veel meer weet van wat er buiten allemaal leeft en groeit en herkennen veranderingen in het weer. Met elkaar wordt ook de begroeiing in de straat onderhouden en er is daardoor een goede verhouding tussen de bewoners in de buurt.

Ideeën van Teylingers Tuinen van particulieren beslaan een groot deel van het totaaloppervlak van de gemeente. Tegenwoordig worden tuinen door veel mensen onderhoudsarm aangelegd: er vindt veel verharding plaats en er staan maar een paar soorten planten. In een tuin met veel begroeiing kom je insecten (vlinders), kleine zoogdieren en vogels tegen. In zoń tuin is altijd wel iets te zien. Bovendien worden door slim ingerichte tuinen natuurlijke verbindingen versterkt. Groene parasol en vochtopname Of mensen hun tuin betegelen of niet is natuurlijk hun eigen keus. Toch kleven er voor het leefmilieu van iedereen nadelen aan een groot oppervlak van betegelde tuinen. Een betegelde tuin warmt sneller op dan een begroeide tuin. Dat betekent dat er in de zomer minder temperatuurbuffer is op een warme dag. Ook wordt in een betegelde tuin geen CO2 uit de lucht opgenomen. Begroeiing houdt vocht vast in de bodem. Door betegeling wordt regenwater niet optimaal afgevoerd, wat gevolgen heeft voor de vochthuishouding in de bodem en waardoor rioolopvang op regenachtige dagen onvoldoende is. Lees hierover meer in de droom ‘droge voeten’. Oftewel: het is goed om particulieren te stimuleren een begroeide tuin aan te leggen. Er zijn in Europa zelfs steden waar het betegelen van je tuin vanwege wateroverlast niet meer mag!

28 Stimuleren van particulieren Uitbundig bloeiende tuinen kunnen mens en natuur goed doen, maar blijkbaar is het of niet voor iedereen even gemakkelijk aan te leggen, of verkiezen mensen de eenvoud en het gemak van tegels boven veel groen. Particulieren kunnen door bijvoorbeeld de gemeente worden gestimuleerd hun eigen groenvoorziening ter hand te nemen. De hulp van de gemeente kan bestaan uit het ontwikkelen van een informatieve brochure over een groene tuin, of een geveltuin. Het kan bestaan uit het subsidiëren van hoveniers of het ondersteunen van initiatieven van burgers om in hun omgeving te tuinieren. Ook kan regelgeving worden aangepast waarmee groenontwikkeling niet in de weg wordt gestaan, en het bijvoorbeeld lastiger wordt gemaakt om een boom te kappen. Compost, planten of zaadjes kunnen worden uitgedeeld aan bewoners. Samenwerkende buren De gemeente kan inwoners stimuleren voor groenontwikkeling in de omgeving en ook bewoners Geveltuinen in Leiden* onderling stimuleren elkaar. Inwoners onderhouden hun eigen tuin en ook het groen bij hen in de straat. In een project zou een hovenier kunnen worden ingezet op het groen in verschillende straten of kun je bijvoorbeeld met je straat een jaar lang een tuinman winnen.

29 Kennisuitwisseling en beleid Brochure ontwikkelen geveltuinen, ahv Leids voorbeeld. Ondersteuning initiatieven van burgers die in hun omgeving willen tuinieren. Hoveniers zouden cursussen groenbeheer aan bewoners kunnen geven. www.veranderjestraat.be

*Bron: http://www.panoramio.com

30

Droom 6 Spannend Spelen en Leren

Omschrijving van de droom Wat is leuker voor kinderen dan hutten bouwen, een zelf gevangen visje op een vuurtje bakken, kamperen, in bomen klimmen, je eigen eten verbouwen en Robin Hood spelen? Natuurbeleving op jonge leeftijd is leuk èn goed voor de ontwikkeling van het kind, blijkt uit verschillende onderzoeken*. Kinderen die veel in bomen klimmen krijgen een betere motoriek, spelen met wat de natuur te bieden heeft stimuleert de creativiteit van het kind en ook schijnt dat kinderen die hyperactief zijn goed tot rust komen als ze veel buiten in de natuur kunnen ravotten. Toch gaat bij kinderen natuurbeleving niet altijd vanzelf, niet als de natuur ver van huis is of als de onderste takken van de boom worden afgezaagd. Momenteel zijn er binnen Teylingen al aardig wat initiatieven waar kinderen dichter bij de natuur worden gebracht, zoals de schooltuinen in Sassenheim en de Jeugdnatuurwacht. Toch kan er naar ons idee in de gemeente nog wel meer zorg besteed worden aan spannende speelnatuur in de gemeente.

Ideeën van Teylingers Spannende speelweide Warmond Er bestaat een plan voor verbetering van het jachthavengebied aan de Burgemeester Ketelaarstraat. Voor dit plan zouden de Bootjeshaven en Speelweide moeten worden opgeofferd. Hier zijn vele protesten tegen gekomen. Ideeën voor als de Speelweide kan blijven bestaan: o een meer geleidelijke overgang van de Speelweide naar het bos van Huys te Warmond o in plaats van alleen gras, ook water, modder, stuiken, bomen, etc. naar het voorbeeld van natuurspeeltuin de Speeldernis in Rotterdam o Natte gedeelten speelweiden Koudenhoorn minder intensief maaien o Maak meer reliëf, maak het wat avontuurlijker voor de jeugd Het leukst is natuurlijk als de kinderen zelf mee mogen denken in het ontwerp van de nieuwe speelweide en zelf de boel af mogen graven als ze daar zin in hebben!

31 Wildelandjes Het centrum voor natuur- en milieu educatie in Maastricht maakt voor kinderen stukken tijdelijke natuur toegankelijk**. Plekken waar woningen gesloopt zijn en nog niet worden bebouwd, worden omgedoopt tot natuur waar kinderen kunnen rotzooien. Samen met kinderen wordt een ontwerp gemaakt voor een zogenaamd ‘wildelandje’; een kindertuin met gereguleerde wildernis. Op dit soort stukjes land krijgen pioniersoorten alle kans. Dit maakt een landje een stuk interessanter voor hen en tegelijkertijd ook biodivers. Wel moet uiteraard rekening worden gehouden met veiligheid en de kinderen moeten op de hoogte zijn dat het gaat om tijdelijke natuur.

Kamperen Kinderen vinden het leuk en spannend om te gaan kamperen. Dit moet natuurlijk wel een beetje in de buurt van het ouderlijk huis gebeuren. De Lakerpolder is natuurgebied, maar kan wel tot op beperkte schaal worden gebruikt om bijvoorbeeld te kamperen. Het zou interessant zijn om de mogelijkheden te bekijken tot beperkt wild kamperen op de Lakerpolder, want hoe beleef je de natuur intenser dan wanneer je erin overnacht? In de Lakerpolder zou een paalkampeerplaats gemaakt kunnen worden***.

Strandjes In Teylingen zijn al aardig wat strandjes, maar naar ons idee kunnen deze wel worden uitgebreid en ook veiliger worden gemaakt. En verder… Waterbeestjes zoeken is leerzaam en spannend. Voor schoolklassen en kinderen in hun eentje zou het leuk zijn als er hier en daar langs watertjes wat vlondertjes komen, bijvoorbeeld langs de sloot van de paardenweide van Koudenhoorn. Ook kan worden nagedacht over speeltoestellen die zijn geïntegreerd met het vele water dat Teylingen rijk is. Geef ieder kind een klimboom! Dat je uit een boom kunt vallen als je erin geklommen bent is natuurlijk waar, maar dat is misschien ook een risico dat je als kind moet kunnen nemen. Een volwassen boom kan een klimmend kind prima dragen. Zelf ben ik nog nooit uit een boom gevallen, terwijl ik er een hoop beklommen heb. Toen de onderste takken van mijn lievelingsboom gezaagd werden, werd spelen in het bos toch wel een stuk minder leuk en spannend. Ik kreeg het gevoel dat ik er niet mocht komen! Alle kinderen in Teylingen natuurlijk! Volgend jaar zou bij de Kindergemeenteraad een plan ingediend kunnen worden om één van deze dromen te verwezelijken, maar bijvoorbeeld ook scholen kunnen om medewerking worden gevraagd.

32 Kennisuitwisseling en beleid Stichting OASE zou kunnen helpen met het ontwikkelen van een plan en de kinderen uit de wijk zouden kunnen helpen met het beheer van het terrein. Scholen worden aangeschreven op medewerking en verder een opsomming van instanties die zich hiermee bezig houden: Jeugd en natuur als nationale uitdaging - http://www.nationaleuitdaging.nl/ IVN – Mens & Natuur - http://www.ivn.nl/ Het Bewaarde Land - http://www.bewaardeland.nl/ WoesteLand - www.woesteland.nl Mensen van schooltuinen, CNME, wat hebben die gedaan? http://www.vakbladgroen.nl/1800_Groen_06-10_C.p1_LR.pdf http://www.ententeflorale.nl/prijsvraaggroenespeelplekken.php The Last Child in the Woods, Richard Louv http://www.vakbladgroen.nl/1800_Groen_06-10_C.p1_LR.pdf http://www.hiking-site.nl/index.php

Marijke Langeveld

* ** ***

33

Droom 7 Duurzaam Bouwen Omschrijving van de droom Nieuwbouwhuizen die volledig worden gebouwd uit lokaal hergebruikte materialen, waarin het drinkwater gecirculeerd wordt in een intern systeem in de wijk en het regenwater gebruikt kan worden voor het doorspoelen van het toilet of zonder overstort rustig afgevoerd kan worden, woningen die warm genoeg zijn in de winter en koel in de zomer en tegelijkertijd energie opwekken in plaats van verbruiken. Huizen omgeven door een weelde van groen, waar buren samenleven en elkaar ontmoeten. Duurzaam bouwen is innovatief, uitdagend en kan bovendien het woongenot vergroten. Huizen omgeven door groen hebben doorgaans een hogere waarde dan woningen met weinig uitzicht op natuur. Kinderen spelen meer buiten met natuur in de directe omgeving, er worden meer sociale contacten gelegd en er is een betere luchtkwaliteit. We hopen dat in de toekomst bij de bouw van nieuwe woningen duurzame bouw en natuur rondom de woningen een belangrijke plaats zullen nemen in de bouweisen voor de architect.

Bron: http://www.klimaatwebsite.be

Ideeën van Teylingers Waterzuivering Hemelwater gaat in onze droom niet het riool in, maar wordt opgevangen in grote ondergrondse bakken waar de bewoners het kunnen gebruiken voor hun tuin. Door afvalwater over een grote afstand langs riet en waterplanten te geleiden, wordt het water schoon. Dit gebruik maken van planten om water te zuiveren, wordt een helofytenfilter genoemd. Een helofytenfilter van 130 ha filtert op een warme zomerdag 50.000m3 oppervlaktewater tot schoon water. In de Klaas Hennepoelpolder tussen Oegstgeest en Warmond wordt geëxperimenteerd met een dergelijk filter. Het is interessant om te kijken naar andere mogelijkheden voor helofytenfilters in de gemeente. Andere technieken om van vies water schoon water te maken kunnen worden verkend.

34 Groene daken Daken waarop planten kunnen groeien hebben meerdere voordelen. Een begroeid dak isoleert over het algemeen beter. Vocht wordt door de planten opgenomen in spoelt niet direct het riool in, op die manier ontstaat minder piekbelasting op regenachtige dagen. Met een groen dakterras bespaar je ruimte en creëer je voor jezelf een tuin. Groendaken kunnen ook op hete zomerdagen voor verkoeling zorgen, in de stad kan het beplanten van alle daken zelfs tot 4°C temperatuurdaling leiden in de zomer! In verschillende wereldsteden worden al steeds meer groene daken aangelegd en wij denken dat ook voor groene daken een verkenning van de mogelijkheden zinnig kan zijn. Ook op bedrijventerreinen zal het beplanten van daken erg effectief zijn.

Linksboven: helmgrasdaken op appartementen bij Camping de Noordduinen in Katwijk Rechts: groen dak met zonnepanelen Linksonder: een groen dak kan ook als biotoop fungeren voor allerlei dieren. Bron: http://www.greenroofs.com/pdfs/sg-green_roofs_advice_note_corpoflondon.pdf

35 Parkeerplaatsen Door struiken en/of bomen rond parkeerplaatsen te plaatsen, staan auto’s uit het zicht en bomen geven weer welkome schaduw voor auto’s tijdens warme dagen. Bij een goede afwatering kan ook gras in plaats van tegels worden gebruikt voor de parkeerplaatsen. Door parkeerplaatsen niet tussen de huizen, maar ernaast te plaatsen, komt er tussen de woningen ruimte vrij voor begroeiing tussen de woningen. Dit geeft rust en mogelijkheid tot interactie tussen de bewoners. Hierbij is bijvoorbeeld bij de bouwplannen in het stedenbouwkundige ontwerp van Katwijk Rijnsoever Noord rekening gehouden. http://www.katwijk.nl/ktw/internet/webgen.nsf/158bf04f54fdde12c1256a5a003830d1/74e3ecf7dd85f21ec125712a0032eec4!OpenDocument

Energievriendelijk Er zijn veel technieken om een woning energievriendelijk te maken. Denk hierbij aan het isoleren van het huis, plaatsing van zonnepanelen en gebruik van energiezuinige apparatuur. De mogelijkheden voor energiebesparing zijn oneindig, en kunnen veel verder worden verkend dan momenteel wordt gedaan. Met de huidige energie prijzen zullen deze investeringen zich snel terugverdienen.

Glasvezelkabels kunnen door spouwmuren worden geleid en zorgen voor daglicht in verschillende ruimtes in huis. Hierdoor hoeven overdag geen lampen meer te branden.

Bron: http://www.ecogeek.org/content/view/246/

36 Materiaalgebruik Renoveren is over het algemeen duurzamer dan nieuwbouw (‘duurzaam huisvesten – een leidraad tot strategisch denken’, VROM). Wanneer het echt niet anders kan, zal moeten worden gezocht naar hergebruik van materialen uit de omgeving. Ook hiervoor zijn weer vele mogelijkheden die kunnen worden verkend alvorens nieuw geproduceerd materiaal te gebruiken. Waar mogelijk moet het principe van Cradle2Cradle (afval=voedsel) gehanteerd worden, dit is een werkwijze waarbij de materiaalkeuzen en constructies NIET leiden tot afval of afname van natuurlijke grondstoffen, zie link: http://www.duurzaamheid.nl/c2c/

foto: bij de bouw van woningen in de wijk EVA Lanxmeer, Culemborg, zijn oude kassen gebruikt.

Nieuwbouw inpassen in bestaand landschap Veel Teylingers willen geen glas in polder Elsgeest. Zou het misschien mogelijk zijn om gestapelde kassen te bouwen? Dit levert veel ruimtewinst op en de meeste kassen hebben vaak juist te veel en niet te weinig zon. Deze gestapelde, erg hoge, kassen passen uiteraard niet in zo’n kwetsbare polder als polder Elsgeest. Indien de kassenbouw niet meer kan worden voorkomen of toch noodzakelijk blijkt, zorg dan voor inpassing in het bestaande landschap en doe het op grond waar het weinig kwaad kan. Beleid Natuur zou altijd vóór verkeer en bouwen moeten gaan. Indien er toch gebouwd wordt, zorg dan voor compensatie waar natuur wordt opgeofferd of natuur moet duidelijk in de bouw zijn geïntegreerd. De meerwaarde van bouw moet, behalve voor degene die bouwt, ook voor de streek duidelijk zijn. Kennisuitwisseling en beleid Het kennis maken met verschillende initiatieven is vaak erg effectief. Voor architecten, ambtenaren en anderen die bestemmingsplannen maken kunnen excursies worden georganiseerd om te laten zien wat er allemaal kan op het gebied van duurzaam bouwen. Universiteiten kunnen studenten bouwkunde onderwijzen in het gebruiken van natuur bij het ontwerpen. Architecten onder elkaar kunnen bij het ontwerpen en zoeken naar materialen, gebruik maken van kennisnetwerken op internet, een voorbeeld hiervan is de website: www.superuse.org

37

Collectieve kennis Waar verschillende dromen samenkomen

Omschrijving Het belang van biodiversiteit is groot, maar het blijkt niet altijd even duidelijk waarom dit zo is. Om ook in de toekomst zorg te dragen dat natuurbeheer hoog op de agenda zal blijven staan, is een goede beleidsvisie en collectieve kennis van belang. In de voorgaande dromen is telkens het uitwisselen van ervaringen en kennis belangrijk gebleken. Vaak zal het ontwikkelen van lokaal, regionaal of landelijk beleid effectief zal zijn voor het tot stand brengen van een grotere biodiversiteit. We willen graag dat kennis en de ontwikkeling van groenbeleid een continue basis krijgt. Het zou goed zijn om een plek te creëren waar mensen samen kunnen komen voor informatie, en waar vergaderingen gehouden kunnen worden die betrekking hebben op een groen en duurzaam Teylingen en waar verschillende belangengroepen binnen de gemeente zich kunnen laten horen. De ontwikkeling van een Natuur en Milieu Educatief Centrum Bollenstreek dat dichtbij burger èn politiek staat zou een logische stap zijn.

Ideeën van Teylingers Beleid • • • •

• • • • •

• •

Naleven van de bestaande beheersplannen Oprichting van een MEC Bollenstreek Personeel van de Plantsoenendienst naar een cursus Natuurvriendelijk Groenbeheer sturen Financieringssystemen, voor boeren en voor burgers. Door biodiversiteit waarde toe te kennen, zodat dit een hogere maatschappelijke en politieke waarde krijgt, maar ook mensen voorlichten over biodiversiteit De gemeente stelt zaden, plantjes, compostaarde, biobakken, regentonnen, ed dergelijke gratis ter beschikking aan haar burgers die daar prijs op stellen Het aantal bomen waarvoor kapvergunning nodig is wordt uitgebreid De burgers en maatschappelijke organisaties maken samen met de gemeente een lange termijnvisie voor biodiversiteit en natuur Op landelijk niveau: neem ook geologisch interessante stukjes Nederland op in monumentenzorg. Laat de strandwal van de Elsgeesterpolder hier deel van uitmaken Er zijn verschillende mogelijkheden om Teylingen groen te houden of zelfs groener te laten worden. Zo kan groen verplicht worden opgenomen in nieuwbouwprojecten, het verlies aan groen verplicht worden gecompenseerd en kunnen groene tuinen worden aangemoedigd. Herstel en behoud van het bomenbestand, verplichting tot herplant in alle (bouw)plannen opnemen en ook naleven Boeren stellen met elkaar een visie op voor het agrarisch Teylingen van 2040

De gemeente moet een vast beleid ontwikkelen voor het bijhouden van knotwilgen, natuurgebieden, publieke bermen, hagen en slootkanten en dat beleid moet actief gevolgd en uitgevoerd worden. Hiervoor zullen ambtenaren en hoveniers wel het belang van natuurlijk beheer in moeten zien. Ondersteuning van initiatieven van burgers die in hun omgeving willen tuinieren. Kennisuitwisseling • Agrariërs, burgers, wetenschap en beleid kunnen veel van elkaar leren. Een platform op het internet kan bijvoorbeeld meehelpen aan een betere uitwisseling van kennis en ervaringen. • Architecten onder elkaar kunnen bij het ontwerpen en zoeken naar materialen, gebruik maken van kennisnetwerken op internet (een voorbeeld hiervan is de website www.superuse.org) Meer deskundigheid bij de gemeente over biodiversiteit, natuur en natuurontwikkeling; • Ambtenaren en burgers krijgen cursus biodiversiteit

38 •

•

• • • •

•

Ontwikkeling en uitgave van informatiemateriaal, zoals natuurinformatiepanelen voor voorbijgangers en recreanten en boekjes over streekproducten, monumenten en de natuur in de omgeving. Ontwikkeling en uitgave van een brochure over het onderhouden van een groene tuin, voor particulieren ( http://www.veranderjestraat.be/ ) heeft veel informatie, hoveniers weten ook veel hierover) Een belangengroep voor de eendenkooi kan worden gevormd die de activiteiten rondom de eendenkooi volgt en gevraagd en ongevraagd advies kan geven. Ondersteuning bij het ontwikkelen van natuurspeelplaatsen Ontwikkelen en/of uitgeven van lesmateriaal voor scholen. Het kennis nemen van verschillende initiatieven is vaak erg effectief. Voor architecten, ambtenaren en anderen die bestemmingsplannen maken kunnen excursies worden georganiseerd om te laten zien wat er allemaal kan op het gebied van duurzaam bouwen. Ook voor boeren en groenbeheerders zal het organiseren van gerichte excursies effectief zijn. Universiteiten kunnen studenten bouwkunde onderwijzen in het gebruiken van natuur bij het ontwerpen.

39

Droge voeten Waar verschillende dromen samenkomen.

Omschrijving Intensievere regenbuien zijn een onderdeel van klimaatverandering. Door deze intensivering komt het steeds vaker voor dat riolen de hoeveelheid water niet aankunnen, met wateroverlast als gevolg. Een ander gevolg is dat het te veel aan water uit de riolen via een overstort in oppervlaktewater wordt geloosd, met watervervuiling als gevolg. Meer groen in de stad kan meer water vasthouden, waardoor er minder water tegelijkertijd in het riool verdwijnt. Dus hoe meer water weg kan via groen of erin kan worden vastgehouden, hoe groter de kans dat we in de toekomst droge voeten kunnen houden.

Ideeën van Teylingers -

-

-

-

-

-

Groene tuinen (zie Droom 5 - Vakantie in eigen tuin). In groene tuinen, of tuinen met grind of speciale waterdoorlatende tegels kan water zijn weg vinden door de bodem in plaats van over tegels of beton weg te stromen naar het riool. Groene daken / daktuinen (zie Droom 7 - Duurzaam bouwen) zien er niet alleen leuk uit, maar kunnen ook een hoop water vasthouden tijdens zware regenbuien. Dit komt uiteindelijk wel in het riool terecht, maar die vertraging zorgt ervoor dat niet al het water in één keer in het riool terecht komt: een lagere piekbelasting. Afkoppelen van hemelwater (zie Droom 7 - Duurzaam bouwen). Hemelwater gaat niet het riool in, maar wordt boven- of ondergronds afgevoerd naar oppervlaktewater om het riool te ontlasten. Ook kan hemelwater naar infiltratievoorzieningen zoals greppels en ondergrondse infiltratiekratten worden geleid. Hemelwater kan ook worden opgevangen in regentonnen of in grote ondergrondse bakken waar de bewoners het kunnen gebruiken voor hun tuin of voor het doorspoelen van hun wc, water voor de wasmachine, etc. (zie Droom 7 - Duurzaam bouwen) Parkeervoorzieningen met gatentegels of speciale waterdoorlatende tegels, waardoor water een groter oppervlak heeft om weg te zakken in de bodem in plaats van meteen in het riool of oppervlaktewater terecht te komen. Natuurvriendelijk oeverbeheer (zie Droom 3 - Groene verbindingen). Natuurvriendelijke oevers zijn oevers die niet steil lopen, maar een gradiënt hebben. Deze gradiënt zorgt voor een groter waterbergend vermogen van waterlopen, waardoor regenwater makkelijker kan worden afgevoerd. Ook kunnen water- en oeverplanten zich makkelijker vestigen, wat weer schuilmogelijkheden geeft voor vissen en andere waterdieren.

Bijdrage aan biodiversiteit Het gescheiden afvoeren van afvalwater en hemelwater verkleint de kans dat vervuild water via een overstort in oppervlakte water terecht komt. Minder vervuiling van oppervlaktewater zal een positieve invloed hebben op biodiversiteit. Natuurvriendelijke oevers zorgen voor meer ondiep water, waar planten en dieren zich kunnen vestigen. Paaiplaatsen van vissen liggen ook vaak in ondiep water. Groene tuinen, groene daken en parkeervoorzieningen met grastegels zorgen voor meer groen wat ook een positieve invloed zal hebben op biodiversiteit. Kostenindicatie De aanleg van groene tuinen, groene daken, infiltratievoorzieningen, regentonnen, biobakken en natuurvriendelijke oevers op particulier terrein zal (grotendeels) worden bekostigd door bewoners zelf. Het verlenen van subsidies kan de bewoners overhalen. Ook kan goede voorlichting en/of samenwerking met bewoners een positieve invloed hebben op de bereidheid van bewoners om aan dergelijke projecten mee te werken. Voor de gemeente komen de kosten dus neer op eventuele

40 subsidies en het enthousiast maken van bewoners om mee te werken. De Milieudienst West-Holland heeft ervaring op het gebied van bewonersparticipatie en kan advies geven om het succes van het betrekken van bewoners te vergroten, website: http://www.mdwh.nl/ Voor het afkoppelen van hemelwater en de aanleg van natuurvriendelijke oevers in openbare ruimte kunnen de kosten hoger uitvallen. Kosten kunnen bespaard worden door de aanleg van voorzieningen te laten samengaan met andere werkzaamheden, zoals vervanging van daken of riolen, nieuwe aanleg van parkeerplaatsen of uitdiepen van sloten.

41

Bijlagen Schematisch overzicht bijdragen aan de functies van Biodiversiteit per Droom Droom 1 2 3 4 5 6 7

Blauw Filter X

Bruin Filter X

Groen Filter

Groene Spons

Groene Parasol

Groene Hulp

X

X

X

X

X

X

X X

X

X X X

X X X

X X X

X X X

Groene Beleving X X X X X X X

Groene Weerstand X X

Groene Productie X X X

X X

X X X

Groene Ontspanning X X X X X X

Groene School X X X X X X X

Toelichting en voorbeelden van Biodiversiteit functies:

Blauw filter

Bruin filter Groen filter Groene spons

Groene parasol

Groene hulp Groene beleving

Groene weerstand Groene productie Groene ontspanning Groene school

Zelfreinigend vermogen van water en reinigend vermogen door bodem, bv; een helofytenfilter, soms ook helophytenfilter, is een filter om afvalwater of water uit bijvoorbeeld vijvers te zuiveren. Het is een waterzuivering door middel van een moeras(je) met helofyten. Dit zijn moerasplanten, zoals riet en lisdodde Zelfreinigend vermogen van de bodem stimuleren Luchtzuiverend-, geluid- en zichtdempend vermogen van groen Watervasthoudend- en waterbergend vermogen, draagt zorg voor een natuurlijke verwerking van het regenwater door bv gatentegels op parkeerplaatsen Windregulerend, temperatuurregulerend, zonlichtregulerend en CO2 vastleggend vermogen. Het aantal bomen mag niet de maatstaf worden, neen, de grootte van de kruin moet het uitgangspunt worden, een jonge boom neemt maar een fractie van de zonwering, stofwering, en wateropname voor zijn rekening. Herbivorie, groene grazers, verspreiding van zaden en natuurlijke bestuiving Voorzien in ethiek, identiteit en esthetiek. Oriëntatie in ruimte en tijd, cultuurhistorische waarde, Streekgebonden producten en vasthouden aan tradities Natuurlijke plaag- en ziektewering en weerstand tegen invasieve soorten door akkerranden met wilde planten langs monoculturen Bevorder bodemvruchtbaarheid en plant meer fruitbomen, notenbomen, braamstruiken en ander eetbare, bessendragende struiken Passieve & actieve recreatie, therapeutische werking en fysieke gezondheid, veiligheid en voorzien in spiritualiteit (Milieu) educatie, ondersteunende informatie en wetenschappelijk onderzoek. Breng de natuur dicht in de buurt, plaats bankjes langs de waterkant en langs wandelpaden, laat kinderen ontdekken dat producten uit de natuur komen

42

Biodiversiteit en menselijk welzijn In het Millennium Ecosystem Assessment wordt de nadruk gelegd op een aantal belangrijke bevindingen ten aanzien van biodiversiteit: •

Menselijk handelen draagt vaak bij aan onomkeerbare verliezen op het gebied van de verscheidenheid van het leven op aarde. Veranderingen in biodiversiteit gaan de afgelopen vijftig jaar sneller dan ooit in de menselijke geschiedenis en naar verwachting houden ze dat tempo aan of gaan ze nog sneller.

•

Biodiversiteit draagt direct of indirect bij aan veel aspecten van het menselijk welzijn, bijvoorbeeld het leveren van grondstoffen en het belang voor de gezondheid. In de loop van de vorige eeuw hebben veel mensen baat gehad bij de omzetting van natuurlijke ecosystemen in landbouwgrond en van de exploitatie van biodiversiteit. Deze veranderingen hebben echter geleid tot een toename van de armoede onder bepaalde sociale lagen van de bevolking.

•

Hoewel veel individuen voordeel hebben bij activiteiten die verlies van biodiversiteit en verandering van ecosysteem veroorzaken, gaan de totale kosten die de maatschappij draagt de opbrengst vaak ver te boven. Dit komt naar voren uit verbeterde beoordelingstechnieken en een grotere kennis van ecosystemen. Wanneer de voordelen en de kosten van de verandering van een ecosysteem niet volledig bekend zijn, is voorzichtigheid geboden voor het geval de kosten hoog zijn of de veranderingen onomkeerbaar.

•

Factoren als een verandering van natuurlijke leefomgeving, klimaatverandering en een toename van de bevolking en de consumptie zullen in het huidige tempo of nog sneller blijven bijdragen aan het verlies van biodiversiteit en aan veranderingen van ecosysteemdiensten.

•

Veel van de acties die zijn ondernomen voor het behoud van biodiversiteit en het bevorderen van het duurzame gebruik ervan hebben het verlies aan biodiversiteit kunnen beperken. Het verlies verloopt nu over het algemeen trager dan wanner deze stappen niet waren genomen door gemeenschappen, NGOs, regeringen en het bedrijfsleven. Om nog meer vooruitgang te boeken voor het behoud van biodiversiteit is het nodig - maar niet voldoende - om een aantal acties te bekrachtigen die voornamelijk gericht zijn op het behoud en het duurzame gebruik van biodiversiteit en ecosysteemdiensten.

•

Om tegen 2010 een significante verlaging van het tempo van het verlies aan biodiversiteit op alle niveaus te kunnen bereiken zijn ongekende extra inspanningen nodig.

Bron: http://www.greenfacts.org/nl/biodiversiteit/#6

43

Biodiversiteit, de belangrijkste functies Gemeenten zijn de spil van het Nederlandse biodiversiteitsbeleid, zeker waar het aankomt op uitvoering. Dat komt doordat gemeenten met vrijwel alle aspecten rond de inrichting en het beheer van de openbare ruimte wel iets van doen hebben. Soms beleidsmatig-juridisch, vaak als partij bij de ontwikkeling en vaak ook in een beherende of uitvoerende rol. Tenslotte hebben gemeenten ook een centrale positie doordat zij contact hebben en onderhouden met burgers, lokale organisaties, waterschap en provincie. Gemeenten kunnen daarom op ontelbare manieren - meestal samen met andere partijen - werken aan biodiversiteit. Bij allerlei gemeentelijke functies en taken, maar centraal staan toch wel de gemeentelijke taken op het vlak van ruimtelijke planontwikkeling en stedelijk beheer (incl. waterbeheer).

Waarom is biodiversiteit voor een gemeente belangrijk? De belangrijkste reden om te werken met biodiversiteit ligt dicht bij huis. Biodiversiteit biedt kansen voor het creëren van een mooie, aantrekkelijke leefomgeving, een verbetering van het vestigingsklimaat voor bedrijven en bewoners, een uitbreiding van het recreatieve palet en een versterking van de eigen identiteit van de gemeente. Een biodiverse woon- en werkomgeving heeft kwaliteit, is aantrekkelijk en aangenaam om in te verblijven en recreëren. Dat vertaalt zich ook in economische voordelen. Het meest duidelijke voorbeeld is toch wel dat huizen in het groen al snel tienduizenden euro's meer waard zijn dan vergelijkbare huizen elders.

De belangrijkste functies van biodiversiteit in de bebouwde omgeving •

•

•

De sociale functies. Een groene en gevarieerde omgeving bevordert het welzijn van bewoners, kan dienen als ontmoetingsplek maar ook als rustpunt; je kunt er wandelen of sportief bezig zijn, je steekt er wat van op en het maakt een stad of wijk mooier en aantrekkelijker. Daarnaast kent een gezond ecologisch systeem in de stad belangrijke fysieke ofwel regulerende functies. Ecologisch gezond water houdt zichzelf zuiver en is gezonder voor mens en dier; een robuuste en gevarieerde groenstructuur reinigt lucht, vangt stof, bevordert de waterafvoer bij regen, remt wind, reguleert temperatuur en isoleert geluid. Tot slot hebben groen en blauw in de stad een niet te onderschatten economische functie: een natuurlijke omgeving is meestal een belangrijke voorwaarde bij vestiging van bedrijven, burgers hebben vaak meer geld over voor een huis met groen of water voor de deur. Natuur verbetert dus uiteindelijk het vestigingsklimaat van de stad.

Bron: http://www.vrom.nl/pagina.html?id=21094

44

Biodiversiteit en voedsel De Voedsel en Agrarische Organisatie van de Verenigde Naties (FAO) schat dat er

ruwweg een kwart miljoen plantensoorten geschikt zijn als voedselplant, maar dat er slechts 3 procent vandaag de dag in gebruik zijn. Wanbeheer en nalatigheid kunnen leiden tot verwaarlozing en uitroeiing van deze waardevolle planten. •

• •

Het moderne agrarische bedrijf werkt met een klein aantal gewassen die speciaal zijn ontwikkeld om met weinig onderhoud veel te produceren. Als gevolg hiervan is de diversiteit in het aantal gewassen dat geschikt is voor onderzoek en ontwikkeling dramatisch afgenomen. Deze trend, en de toegenomen industrialisatie van de landbouw, zijn de hoofdfactoren in wat “genetische erosie” wordt genoemd. De wereld voedsel voorziening is afhankelijk van circa 150 plantensoorten. Van deze 150 zijn er 12 waarmee driekwart van de totale behoefte wordt afgedekt. En meer dan de helft komt van slechts drie megasoorten: rijst, tarwe en maïs. De armen van deze wereld zijn voor meer dan 90% afhankelijk van deze planten, niet alleen als voedsel maar ook als brandstof, medicijnen, beschutting en transport. Er zijn naar schatting 1,4 miljard mensen, meestal boeren met weinig mogelijkheden en geen toegang tot onderzoek, die nog steeds zelf werken aan gewas verbetering. Dit helpt enorm in het voortbestaan en verbetering van de genetische diversiteit.

Feiten over het voedsel waar mensen op vertrouwen Tarwe, rijst en maïs staan garant voor meer dan 50% van de wereldbehoefte aan voedsel en energie dat door planten wordt gegenereerd. Ongeveer 25% wordt betrokken van: gierst, kafferkoren (sorghum), aardappelen, zoete aardappelen, sojabonen en suiker. Het is van het allergrootste belang dat de genetische diversiteit van deze gewassen wordt gecontinueerd om te vermijden dat ziekten de voedselvoorziening wereldwijd negatief beïnvloedt. Over tarwe... •

•

•

Tarwe is de meest gekweekte graansoort en beslaat circa 17% van het totale oppervlak van ons in cultuur gebrachte landareaal. Tarwe is het stapelvoedsel voor circa 35% van de wereldbevolking en voorziet in meer calorieën en proteïnen dan elk ander gewas. Ongeveer 32% van de ‘derde wereld regio’s’ waar tarwe wordt geteeld, hebben problemen met droogte. Droogte wordt gedefinieerd als een gebied waar minder dan 500 mm regenwater valt. Azië teelt meer dan de helft van de tarwe dat is bestemd voor de ontwikkelingslanden. Tarwe is nu ook belangrijk in geheel Afrika. Momenteel wordt 90% van de benodigde tarwe voor Afrika gedurende de afgelopen 25 jaar geïmporteerd.

45 Over rijst... •

•

•

Azië produceert en consumeert ongeveer 90% van alle rijst op de wereld. Maar rijst is ook het stapelvoedsel voor Latijns Amerika en de Cariben, en een voorname bron van proteïne voor de armste 20% van de bevolking in de tropen. De rijst zorgt voor meer proteïnen per persoon dan bonen, vlees of melk. Ongeveer 1 miljoen boeren in Latijns Amerika en de Cariben zijn afhankelijk van rijst als hun voornaamste bron van energie, werk, en inkomen. Ongeveer 80% van deze boeren heeft geen toegang tot onderzoeksinstituten en bewerken vaak minder dan 3 hectaren land. In West-Afrika is gedurende de laatste 30 jaar de behoefte aan rijst elk jaar met 6% gegroeid. Intussen is de consumptie van de meer traditionele graansoorten, zoals kafferkoren en gierst, sterk afgenomen. Het aandeel van rijst in dezelfde tijd gegroeid van 15% naar 25%.

Over maïs... •

•

•

Azië teelt bijna de helft van de totale behoefte aan maïs voor de ontwikkelingslanden. Driekwart van de geteelde maïs in Zuid-Azië dient als voedsel terwijl in Oost- Azië het merendeel dien als veevoer. In een groot deel van Afrika wordt meer dan 40% van de totale graanbehoefte afgedekt met maïs. Afrikanen gebruiken 85% van alle maïs als basisvoedsel voor zichzelf. Zelfs de maïs die in de afgelegen gebieden van Mexico wordt aangetroffen is niet meer dezelfde van honderd jaar gelden. Maïs is een plant met een open bestuiving, ze kan snel genetisch materiaal met andere planten uitwisselen. De boeren wisten toen al dat dit een manier was om soorten aan te passen aan hun behoeften.

Over andere gewassen... •

•

•

•

Veel “kleinere gewassen” zijn belangrijk voor miljoenen mensen in veel verschillende gebieden van de ontwikkelingslanden, vooral de armen onder hen. Cassave, bijvoorbeeld, zorgt voor meer dan de helft van het plantenvoedsel voor Centraal Afrika. Allerlei soorten noten, bonen, wortelen en bananen vormen het stapelvoedsel voor vele armen uit de ontwikkelingslanden. Maar er is weinig aandacht van de grote onderzoekcentra voor deze plantensoorten. Wilde planten – sommigen noemen het onkruiden – zijn een belangrijke bron van vitaminen, mineralen en andere voedingsstoffen, speciaal in de huishoudens op het platteland in ontwikkelingslanden. Wilde planten kunnen erg belangrijk zijn bij onderzoek naar gewasopbrengst verbetering. Er zijn bijvoorbeeld tenminste tien verschillende groenten afgeleid van een enkele wilde koolplant, de Brassica oleracea: 1- broccoli, 2- boerenkool, 3- spruitkool, 4- rode kool, 5- koolrabi, 6- witte kool, 7- savooiekool, 8- spitskool, 9- koolraap en 10- bloemkool.

46 Resultaten van de onderzoeken uitgevoerd door het International Development Research Centre (IDRC) in Canada: •

•

•

•

• •

•

In veel ontwikkelingslanden is agrarische diversiteit een belangrijk onderdeel van de cultuur. In Nepal, bijvoorbeeld, worden bepaalde variëteiten van rijst als geschenk aangeboden, weer andere soorten worden als medicijn gebruikt. Soms is het telen van verschillende variëteiten een manier die het best aansluit bij lokale condities. Het gebeurt te vaak dat boeren en onderzoekers in verschillende werelden leven. Onderzoekers kweken in laboratoria en de planten gedijen alleen maar goed onder die speciale gecreëerde ideale omstandigheden. Voor de meeste boeren echter bestaan deze omstandigheden niet. Het resultaat is dat de nieuwe planten niet toegepast worden en dat de boeren doorgaan met hun eigen lokale variaties. Wetenschappers en boeren kunnen van elkaar leren, de kennis van ‘n boer over locale variëteiten is ongeëvenaard. Maar ook de technieken van moderne teeltvormen hebben veel te bieden. Agrarische diversiteit is een belangrijk middel dat boeren in staat stelt een grote reeks verschillende gewassen te telen. Mocht ‘n bepaald gewas het laten afweten dan is niet alle oogst verloren. Eigenlijk is het een verzekering tegen minder gunstige omstandigheden waar niet alle gewassen hetzelfde op reageren. Agrarische diversiteit bestaat en speelt een belangrijke rol in meerdere delen van de wereld. De traditionele werkwijzen en gewassen staan echter onder toenemende druk. Een studie in de centrale valleien van Oaxaca in Mexico, heeft onthuld dat hulp aan kleine boeren heeft geleid tot de identificatie van de traditionele variëteiten. Vervolgens hebben de wetenschappers op basis van deze soorten goedkoop zaad ter beschikking gesteld. Het gereedschap en de methoden van de onderzoekers moeten aangepast en afgestemd worden aan de lokale omstandigheden.

Bron: http://www.idrc.ca/en/ev-31631-201-1-DO_TOPIC.html

47

Ecosysteemdiensten Populaire naam

Toelichting

Regulerende diensten

Het groene filter Het blauwe filter Het bruine filter De groene parasol De groene spons De groene weerstand De groene hulp

De groene productie

luchtzuiverend vermogen geluid- en zichtdempend vermogen zelfreinigend vermogen van water reinigend vermogen door bodem zelfreinigend vermogen van de bodem wind-, temperatuur-, en zonlichtregulerend vermogen C02 vastleggend vermogen watervasthoudend- en waterbergend vermogen natuurlijke plaag- en ziektewering weerstand tegen invasieve soorten herbivorie verspreiding van zaden natuurlijke bestuiving bodemvruchtbaarheid

Culturele diensten

De groene beleving groene eigenwaarde groene schoonheid groene oriëntatie groene historie

De groene school

De groene ontspanning De groene geest en gezondheid

voorzien in ethiek voorzien in identiteit voorzien in esthetiek oriëntatie in ruimte en tijd cultuurhistorische waarde streekgebonden producten tradities (milieu)educatie sector ondersteunende informatie voorzien van wetenschappelijk onderzoek passieve en actieve recreatie therapeutische werking fysieke gezondheid veiligheid spiritualiteit

Toevoerdiensten

Het voorzien in voedsel, vezels, brandstof, medicijnen en drinkwater Ondersteunende diensten*

Het in stand houden van: de productie van zuurstof en biomassa kringlopen en kraamkamers het voorzien in leefgebieden het leveren van genetisch materiaal

*Noodzakelijk voor alle andere diensten Bron: toevoerdiensten, Reid, Harold, Mooney en Cropper (2005): http://www.nature.com/nature/journal/v443/n7113/full/443749a.html

48

Logo van de Gemeente Teylingen

Een uitleg van het nieuwe logo van Teylingen. Samen, maar met behoud van eigen karakter

Vier elementen, één gemeente Het nieuwe beeldmerk voor de gemeente Teylingen is ontstaan vanuit de gedachte dat de plaatsen Sassenheim, Warmond en Voorhout weliswaar één gemeente gaan vormen maar zichzelf daarin wel willen blijven herkennen. Daarom is van elke plaats een kenmerkend element uitgewerkt in een abstracte vorm. Zo ontstaat een drie-eenheid van verschillende karakters. Het bestuurlijk orgaan, gesymboliseerd door de T van Teylingen, is het vierde element, dat alle elementen verbindt. Het beeldmerk is uitgevoerd in rustige tinten groen en blauw, symbolisch voor het land en het water in Teylingen. De vorm nader bekeken Basis voor het beeldmerk is de ruitvorm, opgebouwd uit kleinere ruiten. Wonen De vorm in de linker ruit verbeeldt het element ‘wonen’. Hier is een ring van huisjes gemaakt. De daken wijzen naar binnen, hetgeen beslotenheid tot uitdrukking brengt. Deze vorm symboliseert de kern Voorhout met de vele nieuwbouwwijken. Werken In de onderste ruit is een ring van geschakelde vormen gemaakt die staat voor het element ‘werken’, de infrastructuur in de vorm van diensten en voorzieningen. De interactie die daardoor tussen de mensen ontstaat is een tweede lading die aan deze

49 vorm kan worden toegekend. Deze vorm symboliseert de kern Sassenheim met de vele winkels en bedrijven. Recreëren De vorm in de rechter ruit is een abstracte vertaling van een zon die staat voor het element ‘recreëren’. De zon is ook een vorm die duidelijk naar buiten straalt en over de gemeentegrenzen gaat. Deze vorm symboliseert de kern Warmond met de vele recreatiemogelijkheden. De ruit is een klassieke vorm. Het is een patroon zoals je dat in middeleeuwse wandkleden of wapens tegenkomt. Het is een onderliggende verwijzing naar het kasteel van Teylingen en naar de periode waarin de naam is ontstaan. In de ruit is een kruis aangebracht. Het kruis is de vorm die, vanuit de gemeente Teylingen, de verbinding maakt en tegelijkertijd de eigen karakters intact laat en accentueert.

Bron: http://www.teylingen.nl/content.jsp?objectid=188

50

Literatuurlijst Milieudienst West-Holland: http://www.mdwh.nl/ Provinciale Ecologische Hoofdstructuur van Zuid-Holland: http://www.zuidholland.nl/overzicht_alle_themas/thema_programma_en_projecten/content_beleidsplan_groe n_water_en_milieu/content_groendeel/content_pehs.htm De belangrijkste functies van Biodiversiteit en de rol van de gemeente: http://www.vrom.nl/pagina.html?id=21094 Feiten en cijfers over voedsel en Biodiversiteit: http://www.idrc.ca/en/ev-31631-201-1-DO_TOPIC.html Wetenschappelijke Feiten over Biodiversiteit en menselijk welzijn: http://www.greenfacts.org/nl/biodiversiteit/ Biodiversiteit werkt, een handreiking voor burgers, overheden en bedrijven: http://www.vrom.nl/biodiversiteitwerkt Proefproject biodiversiteit Hoeksche Waard voor en door burgers: http://www.vrom.nl/pagina.html?id=21108

Geef je leven meer kleur met Biodiversiteit: http://www.biodiversiteitgeeftjelevenkleur.nl/ Beter een vogel in de hand ... VARA’s Vroege Vogels: http://vroegevogels.vara.nl/Gerelateerdtem.150.0.html?&tx_ttnews[tt_news]=347466&tx_ttnews[backPid]=66&cHash=fa8a3bbd26 In een bebouwde omgeving is de temperatuur een stuk hoger dan in omliggende natuurlijke gebieden: http://www.london.gov.uk/mayor/environment/climate-change/docs/UHI_summary_report.pdf

Hoveniers zouden cursussen groenbeheer aan bewoners kunnen geven: http://www.veranderjestraat.be/

Groen in om de stad [GIOS], Alterra Universiteit Wageningen: http://www.groenemetropolen.nl/ Afval = Voedsel, het Cradle to Cradle beginsel: http://www.duurzaamheid.nl/c2c/

Toekomstvisie ‘Vitaal en vernieuwend’, opgesteld door de gemeente Teylingen: http://www.teylingen.nl/content.jsp?objectid=5410

Reactie van de Vereniging Berokken Teylingers op nota Toekomstvisie: http://www.betrokkenteylingers.nl/docs/Reactie%20op%20Toekomstvisie.pdf

Visie op Recreatie en Toerisme, opgesteld door de gemeente Teylingen: http://www.teylingen.nl/content.jsp?objectid=3188

Reactie van de Vereniging Betrokken Teylingers op nota Recreatie en Toerisme: http://www.betrokkenteylingers.nl/docs/20070831%20reactie%20Visie%20Recreatie%20en%20Toerisme.pdf

Teylingen lekker groen!

Recommend Documents