Supportbeurs 10 mei 2012
Enkele vragen: Zitten medisch onverklaarbare klachten tussen de oren?
Zitten medisch onverklaarde lichamelijke klachten tussen de oren? Kun je daadwerkelijk pijn voelen zonder schade aan het lichaam? Bestaan ‘onverklaarde’ syndromen zoals post-whiplash, elektromagnetische overgevoeligheid, multiple chemical sensitivity / sick building wel echt?
Dr. Jan Houtveen Universiteit Utrecht Afd Klinische en Gezondheidspsychologie
Op zoek naar een lichamelijke ziekte
Deel I
Inleiding MOK / SOLK
80 a 90% van de mensen heeft 1 of meer “vage” lichamelijke klachten per week, maar wat als het niet vanzelf over gaat ….
De definitie MOK/SOLK Klachten zonder aantoonbare organische oorzaak / De dokter kan niets vinden!! Lichamelijke afwijkingen / processen verklaren de klachten niet of niet voldoende
Klachten veinzen (malingering) Bewust (intentioneel) over-rapporteren van lichamelijke klachten: -om financiële of juridische bonus -om overige secondaire ziektewinst
De klachten zijn echt (niet geveinsd) !! Veinzen is iets anders dan daadwerkelijk onverklaarde klachten voelen, maar soms gaat het een over in het andere (je gaat er soms zelf in geloven) Merkelbach et al., 2010
1
•Diffuus
Een regen van symptomen
De strijd voor erkenning
•Non-specifiek •Ambigu Slecht slapen
Misselijk Buikpijn
Uitgeput
Duizeligheid
Angstig Vermoeid
Hoofdpijn
Somber
Postexercise malaise
Keelpijn
Zwakte
Droge mond
Spierpijn Geïrriteerd Gewrichtspijn
Cognitieve problemen:
Hartkloppingen
•Geheugen •Aandacht
Kortademigheid
•Concentratie
De onverklaarde syndromen
De zoektocht naar lichamelijke schade, bv bij whiplash
De syndromen TH
Een paar syndromen met expliciete uitlokker
CPP
Tension Headache
TMJ
FM Fibromyalgia
Temporo Mandibular Dysfunction
Difficult asthma
Non Cardiac Chest Pain
AFP
Ideopathic
Post ….
Electro Magnetic Sensitivity
Environmental
syndromen
intolerance Post
HV Hyperventilation
CFS
Atypical Facial Pain
Non Ulcer Dyspepsia
PMS RSI
IBS
EMS
Irritable Bowel Syndrome
NCCP
NUD
Chronic Pelvic Pain
Pre Menstrual Syndrome
Chronic Fatigue Syndrome
GS
MCS Multiple Chemical Sensitivity
Globus Syndrome Bekkenbodem syndroom
Electromagnetische overgevoeligheids syndroom MCS
Whiplash syndroom Post
Multiple Chemical Sensitivity
Lyme
Sick
Post
building
Q-koorts
syndroom
syndroom
Wessely: De naam van je kwaal hangt vaak af van de specialist waar je heengaat!!!???
2
De meest voorkomende syndromen (big 3)
Chronisch Vermoeidheids Syndroom (ME/CVS) : prevalentie 0.25-0.6 % in Nederland
Dualistisch denken bij ziekte
Er lijken wel 2 kampen te bestaan die lijnrecht tegenover elkaar staan
FibroMyalgie (FM) : prevalentie 1 tot 2 % in Nederland Prikkelbare Darm Syndroom (PDS) : prevalentie 5-20% in Nederland
Psychosociale kamp
Biomedische kamp
Als mensen syndroomtermen als whiplash gaan gebruiken, lijkt hun prognose eerder slechter dan beter te worden (Buitenhuis & de Jong, 2009)
Dualistisch denken bij ziekte
Echte ziekte
Psychosomatisch
Meetbare pathologie
Tussen de oren
Arts
Psycholoog
Pillen
Praten
Stop met dualistisch denken!
Deel II
Alternatief: het biopsychosociale model
Er is niet (altijd) een 1 op 1 relatie tussen een gerapporteerde klacht en een lichamelijke verstoring
Tussen de oren?
Bij elke klacht (psychisch of fysiek) spelen biologische, psychologische en sociale factoren een rol!! Bio
Psycho Sociaal
3
Somatogene pijn en Viscerogene pijn Neurogene pijn Psychogene pijn
pijnrapportage
Noxische prikkel
doorgifte -> waarneming prikkel -> beleving -> gedrag/rapportage Neurogene en psychogene pijn zijn (ook) echt, maar staan los van schade aan het (perifere) lichaam Psychologische (en sociale) mechanismen
In welke mate voelt u zich over het algemeen
1 negatieve emoties voelen
1 nauwelijks of helemaal niet
2 een beetje
3 gemiddel d
4 nogal
5 in sterke mate
overstuur
□
□
□
□
□
van streek
□
□
□
□
□
schuldig
□
□
□
□
□
angstig
□
□
□
□
□
vijandig
□
□
□
□
□
prikkelbaar
□
□
□
□
□
beschaamd
□
□
□
□
□
nerveus
□
□
□
□
□
rusteloos
□
□
□
□
□
bang
□
□
□
□
□
2 aandacht
hypervigilantie: = overdreven scannen van lichaamsfuncties
4
3 cognities / ziekdenken - catastroferen en piekeren (overtuiging en verwachting dat je een levensbedreigende ziekte hebt) - somatische attributie (niet openstaan voor andere verklaringen van je klachten dan een lichamelijke oorzaak) - ervaring geen controle - negatief zelfbeeld
Deel III
Tussen de oren! Mentale pijn (stress, angst, boosheid) gaat vaak samen met fysieke pijn !
Predisponerende, uitlokkende en instandhoudende mechanismen Mentale pijn
Fysieke pijn
Waarom en hoe dan ……
klinische observaties: kwetsbaarheids (predisponerende) factoren
klinische observaties: uitlokkende factoren
Stressor / traumatische gebeurtenis Operatie / noxische prikkels -persoonlijkheid -hechtingsproblematiek -traumatische gebeurtenissen -slechte lichamelijke conditie
Infectie Fysieke overtraining SOLK
SOLK Geen van deze factoren blijkt noodzakelijk of voldoende als oorzaak!
5
klinische observaties: diverse psychologische mechanismen (denken, voelen, doen) kunnen klachten en beperkingen in stand houden bv: -hypervigilantie -catastroferen -angst/boosheid -vermijding -ziektewinst -etc.
Een tussentijdse samenvatting
SOLK
Verschillende soorten druppels doen de emmer overlopen
Toegepast op post-whiplash syndroom
uitlokkende factoren stressoren / negatieve emoties
infectie trauma / pijnprikkels predisponerende factoren: Uitlokkende gebeurtenis -persoonlijkheid -hechtingsproblematiek -traumatische gebeurtenissen -slechte lichamelijke conditie
MOK/SOLK/SS: -pijn/lagere pijndrempel -enorme moeheid -algehele malaise -negatieve stemming/ nergens zin in hebben -cognitieve klachten -post-exercise malaise -slaapproblemen -etc
instandhoudende factoren -denken: somatische attributie/catastroferen/ hypervigilantie/piekeren/lage self-efficacy/ negatief zelfbeeld, geen acceptatie, etc. -voelen: negatieve emoties (angst, boosheid, depressie) gebrekkige lichaamsmentalisatie -doen: vermijding lichamelijke activiteit(disuse)/ overmatige fysieke inspanning(overuse) -sociale mechanismen: ziektewinst/beperkingen etc. -lichamelijke conditie, slaapgedrag, medicijngebruik
behandeling
De klachten bij post-whiplash zijn echt! De uitlokker van whiplash is onomstreden lichamelijk
De klachten-instandhouder zou echter verschoven kunnen zijn van lichamelijk naar psychisch
Somatogeen, neurogeen, psychogeen??
De zoektocht naar psychologische mechanismen bij whiplash!
Interview van specialisten zoals artsen, fysiotherapeuten en psychologen komt tot de voorspellers:
Vragenlijsten bij patienten komt tot de voorspellers:
-een geschiedenis van (nek)pijn
Hoge pijn intensiteit vlak na ongeluk is voorspeller voor meer pijnklachten 6 mnd na ongeluk
-psychologische factoren (mn verwachting dat het chronisch gaat worden, catastroferen, angst en depressie)
Het is niet overtuigend aangetoond dat psychosociale factoren een hele grote voorspellende rol spelen
-vermijding
6
Prospectief onderzoek
Deel IV
Pijn direct Na ongeluk
Een gevoeliger geworden brein
fMRI bij gezonde mensen
Coghill, 2003: thermische prikkel
fMRI bij electromagnetische sensitiviteit
Landgrebe et al., 2008: sham radiation
15 electrosensitive patients (11 rated the sham exposure as >1.5 unpleasant) 15 gender and age matched controls exposure to heat and sham radiation
Mensen weinig pijn
Mensen veel pijn
ACC activated as in pain
electrosensitive patients
insula activated as in pain
controls
Landgrebe et al., 2008:
Landgrebe et al., 2008:
7
Het probleem zit bij SOLK niet in de organen waar je het voelt, maar in het orgaan waarmee je voelt! Waar bevindt die emmer zich dan?
Tot slot enkele antwoorden: Je kunt daadwerkelijk pijn voelen zonder schade aan het lichaam! De rol van de psyche bij MOK/SOLK is overtuigend aangetoond! De instandhouders bij syndromen zoals post-whiplash kunnen anders zijn dan de (lichamelijke) uitlokker!
"Tussen de oren" zitten hersenen!
Tussen de oren zitten hersenen / psychogene pijn is ook echt!
Dank voor uw aandacht
Dr. Jan Houtveen
8
