RUIMTE VOOR ZORG - ZORG VOOR RUIMTE

RUIMTE VOOR ZORG - ZORG VOOR RUIMTE trendonderzoek ruimtelijke ordening provincie limburg | december 2009 | NOTA

24/12/2009 - 08167_23_zorg_eindnota.doc

colofon  project: trendonderzoek ruimtelijke ordening  opdrachtgever: PROVINCIE LIMBURG  opdrachtnemer: OMGEVING cvba | uitbreidingstraat 390 | 2600 berchem-antwerpen | in samenwerking met SUM research t 03 448 22 72 | f 03 440 13 93

2


Inhoudsopgave Inhoudsopgave ........................................................................................................................- 3 I.

Inleiding............................................................................................................................- 5 -

1.

Inleiding............................................................................................................................- 7 -

2. Zorgsector: vier categorieën ............................................................................................- 8 2.1. Basiszorg in relatie tot het wonen .................................................................................- 8 2.2. Electieve zorg ...............................................................................................................- 8 2.3. Acute medical center.....................................................................................................- 8 2.4. Health science campus .................................................................................................- 9 3. Trends............................................................................................................................- 10 3.1. Maatschappelijke trends .............................................................................................- 10 3.2. Sectorale trends ..........................................................................................................- 14 4. Juridische context en beleidscontext..............................................................................- 22 4.1. Juridische context .......................................................................................................- 22 4.2. Beleidscontext.............................................................................................................- 23 II.

Basiszorg in relatie tot het wonen ..................................................................................- 29 -

1. Typologieën ...................................................................................................................- 31 1.1. Individuele zelfstandige woonvromen .........................................................................- 32 1.2. Semizelfstandige woonvormen ...................................................................................- 32 1.3. Collectieve beschermde woonvormen ........................................................................- 34 2. Ondersteunende zorgvoorzieningen ..............................................................................- 36 2.1. Regionaal en lokaal dienstencentrum .........................................................................- 36 2.2. Dagverzorgingscentrum ..............................................................................................- 36 2.3. Woonzorgzone ............................................................................................................- 36 2.4. Gezinszorg..................................................................................................................- 38 3. Case: woonzorgcentrum De Voorzienigheid, Bocholt ....................................................- 39 3.1. Situering......................................................................................................................- 39 3.2. Juridische context .......................................................................................................- 40 3.3. Analyse van de bestaande ruimtelijke structuur ..........................................................- 41 3.4. Leereffecten ................................................................................................................- 42 4. Visie en ruimtelijke concepten........................................................................................- 43 4.1. Visie ............................................................................................................................- 43 4.2. Concepten...................................................................................................................- 43 4.3. Case: woonzorgcentrum Gerkenberg, Bree................................................................- 46 III.

Acute medical centers....................................................................................................- 51 -

1. Typologieën ...................................................................................................................- 53 1.1. Algemene ziekenhuizen ..............................................................................................- 53 1.2. Categorale ziekenhuizen.............................................................................................- 53 1.3. Psychiatrische ziekenhuizen .......................................................................................- 53 -

3


2. Case: ziekenhuis Overpelt............................................................................................. - 54 2.1. Situering ..................................................................................................................... - 54 2.2. Juridische context....................................................................................................... - 55 2.3. Analyse van de bestaande ruimtelijke structuur ......................................................... - 56 2.4. Leereffecten ............................................................................................................... - 59 3. Visie en ruimtelijke concepten ....................................................................................... - 61 3.1. Visie............................................................................................................................ - 61 3.2. Concepten .................................................................................................................. - 61 4. Case: ziekenhuis Maaseik............................................................................................. - 64 4.1. Situering ..................................................................................................................... - 64 4.2. Juridische context....................................................................................................... - 65 4.3. Analyse van de bestaande ruimtelijke structuur ......................................................... - 65 4.4. Programma................................................................................................................. - 68 4.5. Ontwerpend onderzoek voor de vier zoeklocaties ...................................................... - 69 IV. Beleidsmatrix................................................................................................................. - 81 1.

Doel van de beleidsmatrix ............................................................................................. - 83 -

2.

Locatie-elementen ......................................................................................................... - 83 -

3.

Inplantingsvoorwaarden ................................................................................................ - 88 -

V.

Aanbevelingen voor de provincie .................................................................................. - 89 -

1.

Ruimtelijk structuurplan provincie Limburg .................................................................... - 91 -

2.

Koppeling van het woonen zorgbeleid aan het ruimtelijk beleid .................................. - 91 -

3.

Afbakening kleinstedelijke gebieden ............................................................................. - 91 -

4. Uitvoeringsgerichte en begeleidende maatregelen ....................................................... - 91 4.1. Provinciaal subsidiereglement wonen en zorg ........................................................... - 91 4.2. Ondersteuning van lokale besturen ............................................................................ - 93 VI. Bijlagen.......................................................................................................................... - 95 1.

Bevoorrechte getuigen .................................................................................................. - 97 -

2.

Samenstelling van de focusgroep ................................................................................. - 98 -

3. Bibliografie..................................................................................................................... - 99 3.1. Literatuur .................................................................................................................... - 99 3.2. Internet ....................................................................................................................... - 99 3.3. Studiedagen ............................................................................................................. - 100 -

4


I.

Inleiding

5


6


1. Inleiding Het thema zorg is geen eenvoudig thema. Concrete informatie op basis van uitgevoerde studies is weinig voorhanden. De beschikbare informatie op basis van desktop research is erg beperkt om correcte conclusies te kunnen trekken over de zorgsector in de Limburgse context. De beperkte beschikbare informatie leert dat de zorgsector een ruim invulbaar begrip betreft. Door de sectorale ontwikkelingen, als onder meer verbreding, is een duidelijke afbakening van de sector moeilijk. Om die reden spitst het trendonderzoek zich meer specifiek op twee duidelijke thema’s, gebaseerd op feitelijke vraagstukken waarmee de provincie Limburg regelmatig mee wordt geconfronteerd. Het betreft in de eerste plaats het ontstaan van verschillende totaalconcepten als woonzorgcentra, meegroeicampussen enz. die puntsgewijs en op het eerste zicht willekeurig overal worden ingeplant. Dikwijls overstijgt het aanbod de ruimtelijke draagkracht van de (veelal rurale) omgeving. Een tweede thema belicht de nieuwe ruimtebehoefte die ontstaat bij samenvoegingen en fusies van ziekenhuizen tot grotere clusters. Dikwijls ontstaat een zoektocht naar een volledig nieuwe locatie of worden kleinere satellieten opgericht die zich specifiek toespitsen op een bepaald segment van het zorgaanbod. Omgaan met het aspect zorg in de toekomst betekent echter dat niet enkel de huidige behoeften of wensen belangrijk zijn, maar eveneens dat deze studie oog moet hebben voor de langere termijn. Medioren van 40 - 50 zijn de ouderen van de volgende generatie, met volledig andere gewoonten en dus ook noden. In die zin schenkt voorliggende nota veel aandacht aan de huidige trends en ontwikkelingen die zich in de toekomst verder zullen manifesteren. Het trendonderzoek inzake zorg resulteert in een veeleer kwalitatieve benadering van mogelijke oplossingen voor beide thema’s, in plaats van een meer wetenschappelijke kwantitatieve onderbouwing.

7


2. Zorgsector: vier categorieën De zorgsector blijkt een ruim invulbaar en rekbaar begrip, en is bovendien sterk gedifferentieerd, gaande van universitaire ziekenhuizen tot thuisverzorging. Onderstaand onderzoek hanteert dan ook voor het begrip ‘zorg’ de brede definitie zoals ze door Jacobs 1 wordt gegeven: zorg is alle medische, verpleegkundige en verzorgende hulp, maar bevat ook opvang, hulpverlening en ondersteuning. Om enige structuur in het ruime veld van de zorg te brengen, kunnen vier relevante (hiërarchische) categorieën worden onderscheiden: de basiszorg in relatie tot het wonen, de electieve zorg, het acute medical center en de health science campus (Gonnissen, Tambeur).

2.1. Basiszorg in relatie tot het wonen De basiszorg staat in voor de ondersteuning van zorgbehoevenden in hun directe woonomgeving. In uitvoering van het Vlaams beleid (zie verder) en in navolging van globale trends neemt de basiszorg steeds toe aan belang. Diensten en infrastructuren die voorheen uitsluitend in ziekenhuizen werden teruggevonden, verplaatsen zich meer en meer naar de zorgbehoevende. Onder de basiszorg worden onder meer assistentiewoningen, beschut wonen, zorgflats, serviceflats, thuiszorg en mantelzorg begrepen.

2.2. Electieve zorg De electieve zorg biedt een diagnose op maat van de patiënt / klant. De activiteiten van de dienstverlener zijn niet specifiek gericht op ’zieke mensen’, maar situeren zich veeleer op vlak van medische correcties, plastische chirurgie, oogchirurgie, revalidatie, psychiatrie enz. De grootte van deze zorgverstrekkers is vergelijkbaar met een ziekenhuis van 200 tot 300 bedden 2. Het betreft veelal, maar niet noodzakelijk, solitaire inplantingen. Zeker voor zorg met een langere verblijfsperiode, zoals bijvoorbeeld revalidatie of kinderpsychologie, is de aanwezigheid in een groene omgeving wenselijk.

2.3. Acute medical center Het acute medical center betreft een concentratie van hightech voorzieningen die gericht zijn op medische interventies (‘zwaar zieken’). Hun grootte en capaciteit bedraagt circa 1.000 bedden (minimaal 600). Voorbeelden van acute medical centers zijn ondermeer ZOL en het Jessaziekenhuis (zie verder).

1 2

8

2009, Peetermans A., Winters S., Naar een zorgvriendelijk Genk. In Aziatische landen situeren dergelijke diensten verweven voor in winkelcentra.


2.4. Health science campus De health science campus in gericht op onderzoek en kennisontwikkeling (wetenschap en opleiding). Ruimtelijk zijn deze campussen vergelijkbaar met een bedrijventerrein, gekenmerkt door een intensief ruimtegebruik. De schaal van deze campussen overstijgt makkelijk het stedelijk milieu, waardoor zij noodgedwongen afzonderlijke entiteiten vormen. Voorbeelden van deze campussen zijn onder meer het universitair ziekenhuis Gasthuisberg (2.000 bedden) en het universitair ziekenhuis Gent (1.000 bedden). Het grote aanbod leidt bovendien tot grote bezoekersstromen en logistieke stromen.

9


3. Trends Op maatschappelijk niveau zijn een aantal trends waarneembaar die een enorme impact hebben op nieuwe ontwikkelingen in de zorgsector. Onderstaand worden de relevante maatschappelijke en sectorale trends weergeven.

3.1. Maatschappelijke trends 3.1.1. Vergrijzing Vergrijzing in relatie tot zorg De term vergrijzing duidt op een stijgend aandeel van ouderen in onze maatschappij. Hierdoor is de gemiddelde leeftijd sterk toegenomen. Oorzaken van deze vergrijzing zijn te vinden in een sterke bevolkingstoename in de naoorlogse periode 1945 - 1960 als gevolg van een toenemend vertrouwen in de maatschappij.

figuur 1:

vergrijzing per geslachtsgroep in het Vlaams gewest (NIS bevolkingsstatistieken en bevolkingsvooruitzichten)

Specifiek voor de provincie Limburg geldt dat zij al jaren bekend staat voor haar overwegend jonge bevolking. Sinds een tiental jaar kent de provincie echter de sterkst stijgende vergrijzing van haar bevolking in vergelijking met de overige Vlaamse provincies (Quintens). Zo wordt ten opzichte van het Vlaamse gemiddelde een spectaculaire groei van +50 jarigen vastgesteld in de periode tussen 2000 en 2007. Ook de verhouding tussen het aantal +50 jarigen ten opzichte van de totale bevolking is sterker gestegen in de provincie Limburg dan in de rest van Vlaanderen. In 2000 bedroeg deze verhouding nog 30,82% in Limburg ten opzichte van 34,03% in Vlaanderen. In 2007 is de verhouding spectaculair gegroeid naar 35,21% in Limburg en een beperkte groei van 36,70% in Vlaanderen.

10


Eenzelfde tendens is waarneembaar voor de +80 jarigen, waar zich in de provincie Limburg een veel sterkere toename manifesteert dan in Vlaanderen. De uiteindelijke verhouding tussen het aandeel +80 jarigen en de totale bevolking stijgt in Limburg aan een gelijk tempo, vergelijkbaar met de rest van Vlaanderen. 2000 2007 evolutie % Maasland 3 111.718 116.328 + 4.610 + 3,96 % midden-Limburg 219.327 226.916 + 7.589 + 3,34 % noord-Limburg 136.730 142.836 + 6.106 + 4,27 % West-Limburg 141.639 148.198 + 6.559 + 4,42 % Zuid-Limburg 181.764 185.994 + 4.230 + 2,27 % Limburg 791.178 820.272 + 29.094 + 3,54 % Vlaams gewest 5.940.251 6.117.440 + 177.189 + 2,89 % tabel 1: totale bevolkingsevolutie tussen 2000 en 2007 (studiecel provincie Limburg)

2000

2007

evolutie

%

Maasland 33.523 40.514 + 6.991 + 17,25 % midden-Limburg 65.973 78.593 + 12.625 + 16,06 % noord-Limburg 40.555 49.492 + 8.937 + 18,05 % West-Limburg 42.843 50.893 + 8.050 + 15,81 % Zuid-Limburg 60.994 69.357 + 8.363 + 12,05 % Limburg 243.888 288.849 + 44.961 + 15,56 % Vlaams gewest 2.021.522 2.245.250 + 223.728 + 9,96 % tabel 2: bevolkingsevolutie van +50 jarigen tussen 2000 en 2007 (studiecel provincie Limburg) 20,00%

18,05%

17,25%

18,00%

16,06%

16,00% 14,00%

15,81%

15,56% 12,05%

12,00%

9,96%

10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% Maasland

figuur 2:

3

middenLimburg

noord-Limburg West-Limburg Zuid-Limburg

Limburg

Vlaams gewest

bevolkingsevolutie van +50 jarigen tussen 2000 en 2007 (studiecel provincie Limburg

Maasland: Dilsen-Stokkem, Kinrooi, Lanaken, Maaseik, Maasmechelen, Midden-Limburg: As, Diepenbeek, Genk, Hasselt, Houthalen-Helchteren, Opglabbeek, Zonhoven, Zutendaal, Noord-Limburg: Bocholt, Bree, Hamont-Achel, Hechtel-Eksel, Lommel, Meeuwen-Gruitrode, Neerpelt, Overpelt, Peer, West-Limburg: Beringen, Halen, Ham, Herk-de-Stad, Heusden-Zolder, Leopoldsburg, Lummen, Tessenderlo, Zuid-Limburg: Alken, Bilzen, Borgloon, Gingelom, Heers, Herstappe, Hoeselt, Kortessem, Nieuwerkerken, Riemst, Sint-Truiden, Tongeren, Voeren, Wellen.

11


Limburg Vlaams gewest tabel 3:

%

791.178 5.940.251

30,82 % 34,03 %

+50 jarigen 288.849 2.245.250

2007 totaal

%

820.272 6.117.440

35,21 % 36,70 %

aandeel +50 jarigen ten opzichte van de totale bevolking in 2000 en 2007 (studiecel provincie Limburg)

Maasland midden-Limburg noord-Limburg West-Limburg Zuid-Limburg Limburg Vlaams gewest tabel 4:

+50 jarigen 243.888 2.021.522

2000 totaal

2000

2007

evolutie

%

2.282 4.861 2.722 3.194 5.433 18.492 201.884

3.499 7.793 4.228 5.014 7.590 28.124 277.514

+ 1.217 + 2.932 + 1.506 + 1.820 + 2.157 + 9.632 + 75.630

+ 34,78 % + 37,62 % + 30,03 % + 36.29 % + 28,41 % + 34,24 % + 27,25 %

bevolkingsevolutie van +80 jarigen tussen 2000 en 2007 (studiecel provincie Limburg)

40,00%

37,62%

36,29%

34,78%

34,24%

35,00% 30,03% 30,00%

28,41%

27,25%

25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% Maasland

figuur 3:

middenLimburg

noord-Limburg West-Limburg Zuid-Limburg

Limburg

Vlaams gewest

bevolkingsevolutie van +80 jarigen tussen 2000 en 2007 (studiecel provincie Limburg)

2000 2007 +80 totaal % +80 totaal % jarigen jarigen Limburg 18.492 791.178 2,33 % 28.124 820.272 3,42 % Vlaams gewest 201.884 5.940.251 3,39 % 277.514 6.117.440 4,53 % tabel 5: aandeel +80 jarigen ten opzichte van de totale bevolking in 2000 en 2007 (studiecel provincie Limburg)

Een demografische prognose, op basis van te verwachten bevolkingscijfers, toont een sterke stijging van het aantal ouderen in de provincie Limburg. Het aantal +80 jarigen kent tussen 2007 en 2025 quasi een verdubbeling, van circa 30.000 naar meer dan 50.000. Het aantal +65 jarigen stijgt geleidelijk van circa 180.000 naar 280.000.

12

duizenden


300

250

200 65 - 79-jarigen

150

+80 - jarigen

100

50

0 2007

figuur 4:

2012

2017

2022

demografische prognose aantal +65 jarigen en +80 jarigen in Limburg (eigen verwerking)

Als gevolg van deze steeds ouder wordende bevolking stijgt de vraag naar specifieke behoeften in de zorg. De grotere leeftijdsspreiding binnen de groep van ouderen zorgt voor heel wat andere wensen en noden bij de verschillende generaties van ouderen. Ook de steeds rijkere variatie aan sociale achtergrond, opleiding, tewerkstelling, gezinsontwikkeling en afkomst onderstrepen die diversiteit. Het aantal ouderen met zeer specifieke en intensieve eisen op vlak van zorg neemt eveneens toe. De vergrijzing leidt immers onvermijdelijk tot meer (en andere) ziekten met een dikwijls meer intensieve behandeling. Reeds nu wordt in Limburg een tekort aan 3.000 zorgplekken vastgesteld om te voldoen aan de Vlaamse norm (Thijs).

Vergrijzing als nieuw te verkennen markt Door de vergrijzing zijn ouderen in staat een langere periode actief te zijn na het pensioen (Coussaert). Deze vrije tijd resulteert in een specifiek behoeftenpatroon, waarvoor het (opkomende) aanbod om deze nieuwe behoefte, verspreid over verschillende sectoren en domeinen, in te vullen steeds verder wordt geëxploreerd. Deze vaststelling draagt ertoe bij dat de groeiende zorgsector, zoals bovenstaand gesitueerd, op dit ogenblik reeds 12% van het bruto nationaal product vertegenwoordigt (Gonnissen, Tambeur). Uit onderzoek is bovendien gebleken dat 92% van de ouderen niet wenst te verhuizen naar een rust- en verzorgingstehuis (Vroonen). Redenen zijn de vermoeiende verhuis, de (verwachte) moeilijke adaptatie, het beperkt comfort, de beperkte privacy enz.). Ook deze vaststelling creeert nieuwe mogelijkheden voor de markt. Private partijen spelen met nieuwe totaalconcepten, bijvoorbeeld de meegroeicampus te Velm, hierop in.

3.1.2. Individualisering Steeds meer wordt in de huidige maatschappij het individu centraal gesteld. Sociale netwerken veranderen en worden steeds (fysiek) beperkter. Ouderen van vandaag rekenen nog in sterke mate op een strikt familiaal en lokaal vangnet. Ouderen van de toekomst, de huidige medioren, kunnen (willen) echter minder terugvallen op een familiaal vangnet. Zij hebben bijvoorbeeld

13


minder kinderen, de kinderen zijn tweeverdieners, zij zijn alleenstaand (verminderde mantelzorg), of kiezen bewust om naasten niet te verder te belasten. Rekening houdend met een sterke toename van nieuwe gezinssamenstellingen zal deze trend zich in de toekomst explosief verder zetten (eenoudergezinnen, alleenstaanden enz.). Bovendien wordt ook vastgesteld dat een groter wordend aantal senioren en medioren steeds langer bewust zelfstandig wil leven en ouder worden (active ageing), en zo weinig mogelijk afhankelijk wil zijn van anderen. Men wil zo lang mogelijk het leven in eigen handen houden. Die zelfbewuste invulling van de (vrije) tijd verklaart waarom vele ouderen ook in een later stadium van het leven nog steeds kiezen voor een zinvolle besteding van de tijd. 35% van de senioren willen bewust nog steeds actief en nuttig bezig zijn en zijn in die zin geïnteresseerd in vrijwilligerswerk (Thijs). Een uitdaging voor de ouderenzorgsector is na te gaan hoe in de toekomst op een zinvolle manier winwin-situaties kunnen worden gerealiseerd. Minder zorgbehoevenden kunnen in die zin binnen het juiste kader perfect worden ingezet voor de zorg van meer zorgbehoevenden.

3.1.3. Informatisering Via een rijk aanbod aan cursussen en praktijklessen raken ouderen stilaan vertrouwd met de mogelijkheden van de computer en het internet. Voor de volgende generatie senioren zullen technologische evoluties zal deze vertrouwdheid een vanzelfsprekendheid zijn. Zorg per e-mail, online warme maaltijdbestellingen enz. zullen als een evidentie worden aanzien en bieden oneindige mogelijkheden voor gepersonaliseerde zorg op maat. Dit betekent echter dat zorginfrastructuren die op dit ogenblik worden gepland en ontworpen, rekening houden met dergelijke (snelle) evoluties.

3.1.4. Polarisatie tussen rijk en arm Een groter wordende groep van senioren kiest bewust om na het pensioen hun verdiende spaarcenten uit te geven en van alle vrije tijd en mogelijkheden te genieten. Tevens wordt vastgesteld dat ook een groter wordende groep van senioren het steeds moeilijker krijgt om met hun beperkt pensioen rond te komen. Gespecialiseerde zorg, of zelfs de huur van een ouderenwoning, wordt voor hen erg duur of zelfs onbetaalbaar. De huidige financiële crisis en het besparen op verschillende overheidsuitgaven in de sociale zorg, zal de polarisatie enkel versterken.

3.2. Sectorale trends Ook binnen de brede zorgsector manifesteren zich verschillende evoluties en trends. Deze zijn echter niet voor alle zorgcategorieën gelijklopend. Onderstaand wordt een onderscheid gemaakt in algemene sectorale trends en trends die specifiek betrekking hebben tot de basiszorg in relatie tot het wonen of de acute medical centers.

3.2.1. Algemene sectorale trends Samenwerking / netwerking Het rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering (RIZIV) staat in voor het verlenen van erkenningen aan zorginstellingen om een bepaalde zorg aan patiënten te mogen aanbieden.

14


Voorwaarde voor deze erkenning is het garanderen van een bepaald volume binnen die specifieke zorg. Om die reden zijn ziekenhuizen genoodzaakt samen te werken met andere ziekenhuizen om het gevraagd volume aan specifieke zorgverstrekking te kunnen aanbieden en in aanmerking te komen voor een erkenning. Deze erkenning is bovendien noodzakelijk om aanspraak te maken op subsidies van het Vlaams infrastructuurfonds voor persoonsgebonden aangelegenheden (VIPA) voor de verdere infrastructurele ontwikkeling van de zorginstelling (Garmyn). De Vlaamse subsidieregeling is echter niet afgestemd op een samenwerkingsverband tussen meerdere campussen. Zo kan een samenwerkingsverband van ziekenhuizen slechts subsidies verkrijgen voor bijvoorbeeld één spoeddienst (Garmyn). Op langere termijn opteren netwerkziekenhuizen daarom voor de bouw van een nieuwe gezamenlijke campus. Ook tijdens de jaren ’80 en ’90 van de vorige eeuw zette de Vlaamse financiering aan tot verdere samenwerking en netwerkvorming, met vele fusies tot gevolg. kaart 1:

ruimtelijke spreiding Limburgse ziekenhuizen

Limburgse voorbeelden van fusies en samenvoegingen zijn:  AZ Vesalius:  campus Bilzen  campus Tongeren  CAZ Midden-Limburg (Jessazienkenhuis 4):  campus Salvator, Hasselt  campus Sint-Ursula, Herk-de-Stad  ziekenhuis Sint-Franciscus, Heusden-Zolder  (Virga Jesseziekenhuis, Hasselt)  Mariaziekenhuis Noord-Limburg  campus Overpelt  campus Lommel  regionaal ziekenhuis Sint-Trudo:  campus Sint-Jozef, Sint-Truiden  campus Sint-Anna, Sint-Truiden  ZMK, ziekenhuis Maas en Kempen:  campus Bree  campus Maaseik  ZOL, ziekenhuis Oost-Limburg:  campus André Dumont, Genk  campus Sint-Barbara, Lanaken  campus Sint-Jan, Genk. Een doorgedreven samenwerking tussen verschillende ziekenhuizen biedt mogelijkheden naar optimalisatie van de beschikbare bedden en kennisuitwisseling. Om die reden ontstaan ook tussen rust- en verzorgingstehuizen steeds meer samenwerkingsverbanden en fusies. Naast het aspect van financiering en subsidiering stimuleert ook een economische rationalisatie een nauwere samenwerking. Door het centraliseren van diensten kan dezelfde dienstverlening worden aangeboden met minder personeel. Rekening houdend met de huidige macro-

4

In uitvoering (www.sasu.be/internet/servicemenu/Nieuws/Hasselts_fusieziekenhuis_wordt_Jessaziekenhuis).

15


economische situatie en de op til staande liberalisering van de zorgmarkt in 2012 5 streven ziekenhuizen naar een zo groot mogelijk verzorgingsgebied. Een toename (of minstens het behoud) van het aantal patiënten / cliënten is daarbij van essentieel belang om, in concurrentie met andere instellingen, te overleven en te groeien. Ruimtelijke impact De financiering van zorginstellingen leidt quasi onvermijdelijk tot de bouw van nieuwe ziekenhuiscomplexen. Door het fuseren en concentreren van het zorgaanbod op één locatie, centraal in het verzorgingsgebied, zijn deze nieuwbouwprojecten steeds beduidend groter dan de oorspronkelijke instellingen. Niet enkel de ruimtebehoefte, maar eveneens de verkeersgeneratie, neemt erg toe. Voor rust- en verzorgingstehuizen ontstaat het gevaar dat samenwerkingsverbanden kunnen leiden tot grootschalige instellingen, waarbij niet langer de patiënt en de kwaliteit van het verblijf (kleinschaligheid, huiselijkheid, herkenbaarheid, menselijkheid) centraal staat (Coussaert, Mariën).

Meer continuïteit in het verzorgen Door de wijze van erkenning (en de daaraan gekoppelde subsidiëring) op basis van het aan te bieden volume (aantal patiënten), streven ziekenhuizen naar een zo kort mogelijk ziekenhuisverblijf van de patiënt (ligduur). Een bed dat immers frequent van patiënt wisselt genereert in die zin meer inkomsten (Garmyn). Mede door de technologische evolutie in de medische sector wordt het mogelijk patiënten sneller uit het ziekenhuis te ontslaan waardoor de rotatie per bed toeneemt (Devos, Degadt). Dit betekent echter evenwel dat de voor- en nabehandeling van elke patiënt aan belang toeneemt, maar tevens dat de zorg van elke ziekenhuispatiënt zwaarder en complexer is. Door het toenemend belang inzake voor- en nabehandeling ontstaat de nood aan een betere samenwerking en interactie tussen de verschillende types van zorgdiensten (continuïteit van de zorg). Doordat patiënten immers sneller worden ontslaan, ontstaat de vraag naar verschillende tussenvormen en gradaties van zorg, voordat patiënten effectief naar huis kunnen (Devos, Degadt). Het traditioneel aanbod volstaat immers niet langer om te voldoen aan de verruimde vraag. Intensieve zorg is op dat ogenblik niet langer noodzakelijk. Meer aandacht wordt besteed aan het monitoren van de toestand. De nabijheid van een ziekenhuis is bij geval van nood essentieel. Op dit ogenblik zijn de verschillende deelaspecten van zorg nog erg van elkaar gescheiden (Devos, Degadt). Door het wegwerken van de tussenschotten (tussen bijvoorbeeld huisarts, geestelijke gezondheidszorg, ouderenzorg, thuiszorg, wonen enz.) zullen ook tussenvormen ontstaan. Ook de reeds gesitueerde schaalvergroting ligt mee aan de basis voor het ontstaan van nieuwe zorgvormen. Eveneens wint de thuiszorg, als belangrijke schakel in de continuïteit van de verzorging, aan belang (Gonnissen, Tambeur). Elke patiënt revalideert immers beter thuis. Dit vraagt echter om bijkomende specialisatie van de thuisverpleging. Het gevaar bestaat dat, door de hogere kost-

5

16

Bijsterveld K., Zorgsector biedt vastgoedwereld volop kansen.

ruimtelijke spreiding limburgse ziekenhuizen provincie limburg - kaart 1

individuele ziekenhuizen

! fusie ziekenhuizen

! ( ( !

AZ Vesalius

( !

mariaziekenhuis noord-limburg

! ( ( !

ziekenhuis maas en kempen

( !

regionaal ziekenhuis sint- trudo

CAZ midden-limburg

ziekenhuis oost-limburg

0

mariaziekenhuis lommel

4

8km

mariaziekenhuis overpelt

! (

! ( !

ms-en neurologisch revalidatiecentrum campus bree

! ( campus maaseik

! ( sint-franciskus ziekenhuis

! ( campus andré dumont

! (

! (

sint-ursula ziekenhuizen campus st-ursala

campus st-jan

! (

! ! (

openbaar psychiatrisch ziekenhuis

!

virga jesse ziekenhuis

medisch centrum sint-jozef

sint-ursula ziekenhuizen campus salvator

! ( campus st-barbara en kempen

! ! ( sint-martinusziekenhuis campus bilzen

psychiatrisch centrum sancta maria

! campus st-jozef ! ( ( campus st-anna !! psychiatrisch centrum ziekeren

! (

sint-jacobusziekenhuis campus tongeren

bron:

OMGEVING - juli 2009 - 08167_PL_001-k01


prijs van thuisverpleging ten opzichte van instellingenzorg, thuiszorg enkel nog bereikbaar zal zijn voor hogere sociale klassen (Mariën). Ruimtelijke impact Door het verbreden van het zorgaanbod zullen voor wat betreft complexe en zwaar zorgbehoevenden in de directe nabijheid van ziekenhuizen ondersteunende zorgfaciliteiten ontstaan. Zorghotels, waar familieleden de mogelijkheid wordt geboden te overnachten en ontslagen patiënten verblijven in functie van hun revalidatie en herstel, zijn hiervan een voorbeeld. Ook totaalconcepten als woonzorgcentra en meegroeicampussen trachten een deel van de nieuwe vraag in te vullen met een zorgaanbod dat afgestemd wordt op de individuele noden van de bewoner.

Outsourcing in functie van verdere professionalisering Om zich meer en beter te kunnen concentreren op hun corebusiness stoten zorginstellingen ondersteunende activiteiten af. Zo doet het universitair ziekenhuis Gasthuisberg een beroep op de diensten van Hospital Logistics 6 voor de levering van alle medische verbruiksgoederen (steriele verbruiksgoederen en instrumentarium, droge voeding, niet-steriele medische verbruiksartikelen, kantoorbenodigdheden, onderhoudsproducten, drukwerk en linnen) (Gonnissen, Tambeur). Ook kleinschalige zorginstellingen als rusthuizen doen steeds meer een beroep op externe dienstverlening, bijvoorbeeld voor de reiniging van het linnen of het leveren van warme maaltijden. Ruimtelijke impact Ondersteunende activiteiten verlaten hun traditionele locatie op de campussen en verplaatsen zich naar het bedrijventerrein van waaruit de distributie wordt geregeld. Het afstoten van deze activiteiten verhoogt de logistieke verkeersgeneratie van en naar de zorginstelling. In die zin dient echter rekening gehouden met extra verkeersbewegingen (en extra kostbare tijd en geld) indien veel kleinere, verspreide locaties moeten worden bevoorraad. Kleinschaligheid en het verspreid aanbieden van zorg zijn op valk van de logistieke stromen van goederen en personeel minder efficiënt en evident. De trend zal echter in de toekomst versneld worden verder gezet.

3.2.2. Sectorale trends met betrekking tot de basiszorg in relatie tot het wonen Vervaging tussen wonen en zorg 7 Zowel in Vlaanderen als in de rest van Europa treedt een vervaging op tussen de sector wonen en de sector zorg. Voor personen met specifieke behoeften werden in het verleden aangepaste voorzieningen gecreëerd (rusthuizen, RVT’s, psychiatrische verzorgingstehuizen enz.). De nadruk ligt in deze voorzieningen voornamelijk op zorg. Het aspect wonen is er van secundair belang, waardoor bij

6

Hospital Logistics werd in 1996 bovendien opgericht door het universitair ziekenhuis zelf. Op die manier wordt de non-profitorganisatie stilaan ook een profitorganisatie (Gonnissen, Tambeur).

7

2009, Peetermans A., Winters S., Naar een zorgvriendelijk Genk.

17


de nood aan specifieke zorg de patiënt verplicht wordt te verhuizen naar de gespecialiseerde voorziening. Anderzijds werd als reactie op bovenstaande tekortkomingen mogelijkheden gecreëerd die personen met een specifieke zorgbehoefte in staat stellen om als nog thuis te kunnen blijven wonen (aangepaste woningen, woningaanpassingen enz.). Het wonen primeert er, terwijl de geboden zorg op verschillende aspecten kan tekort schieten. Tussen beide strategieën is recent een sterke vervaging vast te stellen. Het aspect wonen wordt belangrijker in de zorgvoorzieningen, terwijl wordt getracht het aspect zorg te introduceren in heel wat woonvormen. Zo nemen immers als maar meer rusthuizen en RVT’s de naam woonzorgcentrum aan, waarmee deze zorgvoorzieningen uitdrukkelijk belang hechten aan het wonen. Ruimtelijke impact De geleidelijke vervaging tussen wonen en zorg levert een brede range aan nieuwe woonen zorgtypologieën die elk inspelen op een specifieke mate van zorg. Tussen de traditionele woning en het traditioneel rusthuis ontstaan verschillende voorzieningen met geleidelijke gradaties van zorg, gaande van individuele zelfstandige woonvormen, over semi-zelfstandige woonvormen tot collectieve beschermde woonvormen.

Privatisering van de (ouderen)zorg Private partijen zijn door de groeiende vraag steeds meer geïnteresseerd in de zorgmarkt en het zelfstandig ouder worden. Het aanbieden van nieuwe zorg(totaal)concepten speelt in op de vraag naar meer differentiatie in het zorgaanbod. Een voorbeeld is onder meer de meegroeicampus te Velm, waar niet uitsluitend een bouwprogramma wordt gerealiseerd en wordt aangeboden op de markt, maar waarin dienstverlening en zorg op maat in een totaalpakket worden aangeboden (Vroonen). De kans is echter reëel dat private partijen, in tegenstelling tot publieke partijen of nonprofitorganisaties, door het streven naar winstmaximalisatie (zeker op termijn) minder oog hebben voor het leveren van kwaliteit. Efficiëntie en kostenbeperking spelen immers een (te) belangrijke rol. Het aanbieden van zorg op maat, wat in principe de kernactiviteit is, kan naar de achtergrond verdwijnen, waardoor de ontwikkeling en realisatie van nieuwe concepten uitsluitend nog als vastgoedoperatie worden beschouwd (Thijs). Bovendien stelt zich de vraag of dergelijke totaalconcepten en zorg op maat ook betaalbaar zijn voor middenklassen en sociaal lagere klassen. In die zin is een zorgaanbod waarbij het OCMW (in mindere of meerdere mate) betrokken is een betere garantie voor blijvende en kwalitatieve zorg (Thijs). Ruimtelijke impact Het streven naar een maximale winstcaptatie door private partijen heeft niet uitsluitend op het vlak van het leveren van kwalitatieve zorg op maat effecten, maar eveneens op de ruimtelijke kwaliteit van het totaalconcept. De meegroeicampus te Velm toont dat indien projectontwikkelaars een uitgebreid pakket aan zorg en ondersteunende diensten (care center, wellness centrum, apotheek, dokter, kinderdagverblijf) willen aanbieden, ook een aanzienlijk programma aan woningen, van een veeleer hogere prijsklasse, dienen te worden gerealiseerd om rendabel te zijn. Een programma van 300 nieuwe (zorg)woningen is daarom niet onrealistisch of overdreven (Coussaert, Vroonen). Wel kan worden gesteld dat het gepland programma op de voorziene locatie te Velm de draagkracht van het klein dorp aanzienlijk overschrijdt, waardoor de ruimtelijke kwaliteit en de leefbaarheid van het kleine dorp in het gedrang komen.

18


Dergelijke vaststelling biedt echter kansen voor PPS-constructies waarbij de overheid de rol van kwaliteitsbewaker, zowel op vlak van welzijn als op ruimtelijk vlak, naar zich toetrekt.

3.2.3. Sectorale trends met betrekking tot de acute medical centers Technologische evoluties in medische sector Recente evoluties in de medische sector leiden tot het uitvoeren van meer complexe onderzoeken en ingrepen in ziekenhuizen. Door een nieuwe generatie aan onderzoeks- en operatietechnieken zijn noodzakelijke ingrepen steeds minder uitgebreid (tijd, impact), waardoor de herstelperiode drastisch kan worden geminimaliseerd (Garmyn). Dit resulteert in een geleidelijke omschakeling van opnames en verblijf naar daghospitalisatie (Gonnissen, Tambeur). Gevolg is dan weer dat ziekenhuizen in verhouding steeds minder bezoekers tellen, maar dat het aantal patiënten per bed stijgt. Ziekenhuizen worden daardoor steeds meer intensief gebruikt. Er wordt bovendien vastgesteld dat de technologische evoluties zich in een steeds hoger tempo opvolgen waardoor infrastructuren steeds sneller verouderen en dienen te worden vervangen door nieuwe hoogtechnologische infrastructuren. Ruimtelijke impact Bevraging en inventarisaties hebben uitgewezen dat, op voorwaarde dat een frequent en kwalitatief openbaar vervoeraanbod aanwezig is, voornamelijk bezoekers gebruik maken van het openbaar vervoer. Patiënten gebruiken uitsluitend de wagen om naar het ziekenhuis te gaan. Indien de trend naar meer daghospitalisatie zich verder zet (meer patiënten en minder bezoekers), zal daarom het belang aan een goede autobereikbaarheid en voldoende parkeervoorzieningen 8 verder toenemen. Nieuwe technologische evoluties leiden onvermijdelijk tot het vervangen van verouderde infrastructuren, zowel op vlak van medische apparatuur, als op vlak van gebouwen.

Strengere regelgeving De evoluties in de medische sector en de toenemende complexiteit van medische ingrepen noodzaken strengere regels inzake veiligheid en hygiëne (Devos, Degadt). Ruimtelijke impact Meer regels inzake veiligheid en hygiëne vinden noodzakelijkerwijs een vertaling in het architectuurontwerp en de interne organisatie van zorginstellingen. Voornamelijk ziekenhuizen kiezen om die reden sneller voor nieuwbouw dan voor een renovatie van het bestaand patrimonium (Devos, Degadt). Aanpassingen aan het bestaand patrimonium zijn erg kostelijk en complex. Nieuwe ziekenhuisconcepten (interne organisatie) passen

8

De bouw van parkeervoorzieningen wordt niet gesubsidieerd door het VIPA.

19


daarom niet langer in oudere gebouwen 9. Ook een herwaardering van onroerend erfgoed door dit type zorg zal daarom steeds minder evident zijn. De keuze voor nieuwbouw resulteert dikwijls in het afstoten van het bestaand patrimonium. Het is echter niet evident nieuwe functies voor de typische ziekenhuisgebouwen aan te duiden.

Schaalvergroting en specialisatie in subsectoren Zorginstellingen kunnen, zoals bovenstaand beschreven, geen subsidies verkrijgen indien zij niet beschikken over de erkenning om bepaalde zorg aan te bieden. Om die reden is voor bestaande instellingen een uitbreiding van het aantal diensten niet eenvoudig. Ziekenhuizen opteren daarom steeds meer voor een specialisatie in een bepaalde zorgrichting om uitsluitend binnen die subsector te kunnen uitbreiden. Elke instelling tracht op die manier zich een duidelijk profiel aan te meten en een bepaalde positie in de markt te verwerven (Garmyn). In die zin streven (fusie)ziekenhuizen steeds meer naar een standaard basispakket, aangevuld met samenwerkingen met andere ziekenhuizen, gespecialiseerd in een bepaalde subsector, bijvoorbeeld oncologie, chirurgie enz. Recent ontstaan zo samenwerkingsverbanden over de fusiegrenzen heen of met universitaire ziekenhuizen in functie van zeer specifieke en complexe zorg (Gonnissen, Tambeur). Door deze schaalvergroting en de profilering van elk ziekenhuis binnen een bepaalde subsector kan eenvoudiger worden ingespeeld op de toenemende (technische) complexiteit van de zorg en is een verdere diversificatie van het zorgaanbod mogelijk. Verschillende vormen van zorg worden mogelijk, waardoor het eenvoudiger wordt in te spelen op de individuele vraag van de patiënt. Ruimtelijke impact De ruimtelijke impact van de specialisatie en grotere samenwerkingsverbanden vertaalt zich uitsluitend in de bijkomende mobiliteit die doorverwijzingen genereren. De ruimtelijk impact is in die zin nihil.

Zorgboulevard Door een sterk geprivatiseerde zorgsector in Nederland zoeken ziekenhuizen en zorginstellingen steeds vaker naar mogelijkheden voor bijkomende inkomsten. Bovendien stijgt het aantal passanten, en dus potentiële klanten, in een ziekenhuis steeds 10. Met een nog ruimer aanbod aan zorggerelateerde dienstverlening (dokters, psychologen, apothekers, kinesisten, logopedisten enz.), retail en bedrijvigheid wil de zorgboulevard een antwoord zijn op de, volgens private markt, gedetecteerde behoefte van de brede gezondheidszorg in de samenleving. Door de sociale zekerheid (ziekteverzekering) en de Vlaamse subsidiërings- en financieringsmechanismen komt een dergelijke verregaande commercialisering van de zorg in Vlaanderen (voornamelijk bestaande uit OCMW’s of VZW’s) niet voor (Gonnissen, Tambeur). In Vlaanderen kent het concept van de zorgboulevard een andere, minder commerciële invulling. Zo concentreren zich in Vlaamse ziekenhuizen verschillende soorten van dienstverlening voor patiënten

9

10

20

In Nederland wordt steeds meer geopteerd voor staalbouw en modulaire architectuur voor wat betreft nieuwbouwprojecten in de zorgsector. Beide systemen bieden een ruimere flexibiliteit en zijn eenvoudig veranderbaar in de toekomst. Bezoekersaantallen in een ziekenhuis zijn dikwijls vergelijkbaar met deze van een winkelstraat (Gonnissen).


en bezoekers (supportfuncties) aan de inkom. Het betreft patiëntenbegeleiding, een sociale en pastorale dienst, een infocentrum, shops en een cafetaria, het onthaal enz. (Garmyn). Het aanbod aan ondersteunende diensten verzekert een zekere levendigheid in de instelling. Ruimtelijke impact Een Nederlandse variant van de zorgboulevard zal in Vlaanderen waarschijnlijk nooit worden gerealiseerd. Het laat geen twijfel dat een dergelijk aanbod aan commerciële zorg en retail een sterke concurrentie aangaat met de lokale middenstand in de directe omgeving van de instelling. Zo komen in Brusselse ziekenhuizen wel reeds supermarkten voor. In Vlaanderen wordt echter ook vastgesteld dat in een binnenstedelijke omgeving in de nabijheid van zorginstellingen een verschuiving van het dienstenaanbod plaatsvindt. Naarmate de zorginstelling aan belang toeneemt en groeit, daalt het aantal huisdokters in de omgeving aanzienlijk, maar is de lokale middenstand, met meer bloemenwinkels en bakkers, beter vertegenwoordigd. Het is op dit ogenblik onvoorspelbaar welk effect de liberalisering van de zorg in 2012 op dit vlak met zich mee zal brengen.

21


4. Juridische context en beleidscontext 4.1. Juridische context 4.1.1. Gewestplan Het gewestplan, goedgekeurd bij Koninklijk Besluit van 10 februari 1972, geeft de bestemming, en daarmee het gebruik van alle gronden in Vlaanderen weer. Volgens het gewestplan kunnen zorgvoorzieningen worden opgericht in woongebied en in gebieden voor gemeenschapsvoorzieningen 11 en openbaar nut. Sinds de nieuwe codex ruimtelijke ordening kunnen handelingen van algemeen belang en de daarmee verbonden activiteiten te allen tijde worden toegelaten, ongeacht het publiek- of privaatrechtelijk statuut van de aanvrager of het al dan niet aanwezig zijn van enig winstoogmerk (art. 4.4.8). In die zin kunnen eveneens private partijen projecten in gebieden voor gemeenschapsvoorzieningen en openbaar nut realiseren, zolang ook de zorg wordt aangeboden. Zodra het zorgaanbod verdwijnt ontstaat in principe een bouwmisdrijf.

4.1.2. Ruimtelijk structuurplan Vlaanderen Het ruimtelijk structuurplan Vlaanderen streeft naar een differentiatie in grootte en type, en een verbetering van de woningvoorraad 12 in functie van een kordaat inspelen op de behoeften van verschillende doelgroepen. Dit vereist het ontwikkelen van nieuwe woningen woonomgevingsconcepten. Het ruimtelijk structuurplan Vlaanderen legt daarbij expliciet de nadruk op het ontwikkelen van kwalitatieve woningen voor gezinnen met kinderen binnen de afgebakende stedelijke gebieden, het realiseren van betaalbare koop- en huurwoningen voor kansarme gezinnen (sociale woningbouw), en het aanduiden van doortrekkersterreinen en residentiële woonwagenterreinen. Hiervoor stelt het ruimtelijk structuurplan nadrukkelijk dat de uitbreiding van de woningvoorraad niet uitsluitend kan worden gerealiseerd door het creëren van nieuwe bouwlocaties en het aansnijden van bijkomende open ruimte. Veeleer ligt de nadruk op reconversie en hergebruik van leegstaande gebouwen. Het ruimtelijk structuurplan Vlaanderen doet echter geen uitspraken die rechtstreeks betrekking hebben op het aspect zorg. Wel wordt gesteld dat aan het wonnen gerelateerde gemeenschapsvoorzieningen, waaronder zorginstellingen, dienen geconcentreerd in de stedelijke gebieden en in de kernen van het buitengebied. Het niveau van de gemeenschapsvoorziening wordt afgestemd op het belang van het stedelijk gebied of de betreffende kern. Dit betekent dat de categorisering in stedelijke gebieden en kernen in het buitengebied naar reikwijdte doorwerkt in het sectorale beleid en bepalend wordt voor de locatiekeuze 13.

4.1.3. Gedeeltelijke herziening ruimtelijk structuurplan Vlaanderen Om in te spelen op de sterke aangroei van ouderen voorziet de gedeeltelijke herziening van het ruimtelijk structuurplan Vlaanderen de mogelijkheid voor de bundeling van specifieke diensten in een aangepaste omgeving in de stedelijke gebieden en de kernen van het buitengebied.

11

12 13

22

Gemeenschapsvoorzieningen zijn met name de niet-commerciële dienstverlening (politie, brandweer, begraafplaatsen, administratie van openbare lichamen), het onderwijs, de sociaal-medische dienstverlening, en de voorzieningen voor cultuur, recreatie en ontmoeting. Ruimtelijk structuurplan Vlaanderen, p. 359. Ruimtelijk structuurplan Vlaanderen, p. 362.


4.2. Beleidscontext 4.2.1. Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering (RIZIV) Het rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering verleent erkenningen (op basis van de kwaliteit van het aanbod en het volume van het aanbod) die voorwaarde vormen voor het aanbieden van een bepaald type zorg. Deze erkenningen zijn noodzakelijk om in aanmerking te komen voor subsidiëring van nieuw infrastructuren door de Vlaamse overheid (zie verder). Het rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering bepaalt de wetgeving inzake de minimumoppervlakten waaraan zorginfrastructuren dienen te voldoen.

4.2.2. Woonzorgdecreet (2008) Het woonzorgdecreet vervangt zowel het thuiszorgdecreet van 1998 als het ouderendecreet van 1985. Het Vlaams beleid, zoals vertaald in het woonzorgdecreet, is gericht op het zo lang mogelijk ouder worden in de vertrouwde thuisomgeving. Pas wanneer een oudere echt zwaar zorgbehoevend wordt, is een verhuis naar een woonzorgcentrum 14 aangewezen. Dit betekent dat niet langer de patiënt naar het zorgaanbod komt, maar dat de zorg zich verplaatst naar de patiënt. Het woonzorgdecreet legt daarbij specifiek de nadruk en de noodzaak op de relatie tussen wonen en zorg (Coussaert). De overgang tussen elke toename van zorg dient zo eenvoudig en onopvallend mogelijk te gebeuren om de extreme, en angstwekkende, overgang van een vertrouwde thuissituatie naar het traditionele rust- en verzorgingstehuis te vermijden. Hierdoor ontstaat automatisch meer variatie in het zorgaanbod met bijvoorbeeld kangoeroewoningen, aanleunflats, serviceflats, meegroeicampussen, woonzorgcentra enz. Het woonzorgdecreet ondersteunt om diezelfde reden ook de mantelzorg.

Zorgstrategische plannen 15 Het woonzorgdecreet verplicht zorginstellingen ertoe een zorgstrategisch plan op te maken waarin de verwachte en gewenste evolutie van de zorginstelling wordt vastgelegd. Het instrument verplicht zorginstellingen verantwoord en duurzaam na te denken over de toekomst van de instelling en een kwalitatieve uitwerking ervan na te streven. Bovendien laat het instrument toe het zorgaanbod in de verschillende zorgregio’s (zie verder) te controleren. In zijn zorgstrategisch plan biedt de zorgaanbieder onder meer inzicht op welke manier de aan te bieden zorg inspeelt op de vastgestelde noden in de zorgregio, het bestaand aanbod in de regio en de relatie met de geplande initiatieven van andere actoren in het veld. Er dient in die zin enerzijds rekening te worden gehouden met de kwaliteit en de toegankelijkheid van het bestaand zorgen

14

15

Het woonzorgdecreet introduceert het nieuwe begrip ‘woonzorgcentrum’ ter vervanging van de oorspronkelijke ‘rust- en verzorgingstehuizen’ en ‘rustoorden voor bejaarden’. De nieuwe term legt de nadruk op het wonen. Verschillende bevoorrechte getuigen wijzen op het nut en de noodzaak van zorgstrategische plannen. Echter, de periode tussen de start van de opmaak van het zorgstrategisch plan en de effectieve realisatie ervan beslaat gemiddeld 10 tot 12 jaren. De termijnen zijn in die zin ongeschikt om toekomstgericht te kunnen bouwen en maximaal te kunnen inspelen op nieuwe behoeften en evoluties in de sector. De procedure, en de daaraan gekoppelde termijnen dienen herleid tot maximum 5 jaar (Devos, Degadt). Bovendien gaan gebouwen en infrastructuren 20 tot 30 jaar mee, waardoor zij niet zijn aangepast aan de steeds sneller evoluerende noden.

23


dienstenaanbod (aanbodzijde) en anderzijds met het verwachtingspatroon van de toekomstige gebruiker, de demografische evolutie en de socio-economische kenmerken van de zorgregio 16. Op basis van dit (goedgekeurd) zorgstrategisch plan kan een zorginstelling subsidies aanvragen aan het Vlaams infrastructuurfonds voor persoonsgebonden aangelegenheden van de Vlaamse overheid (VIPA) voor de bouw van de noodzakelijke infrastructuren ter uitvoering van het zorgstrategisch plan. Zorginstellingen kunnen bovendien aanspraak maken op provinciale subsidies voor de opmaak van hun zorgstrategische plannen (Quintens). Het koepelplan zorgstrategische planning ouderenzorg Limburg biedt een houvast aan de verschillende zorginstellingen en begeleidt hen bij de opmaak van hun zorgstrategisch plan (zie verder).

Kennisloket Het woonzorgdecreet bepaalt, naast de opmaak van zorgstrategische plannen en de mogelijkheden voor vast overleg tussen de verschillende zorgleveranciers, de oprichting van een kennisloket in functie van het monitoren van het nut en de noodzaak van de Vlaamse subsidieregeling. Binnen dit kennisloket worden ook de mogelijkheden voor PPS in de zorgsector onderzocht. Bedoeling is om inhoudelijke kennis inzake toegankelijkheid, ecologisch en duurzaam bouwen enz. ter beschikking te stellen aan initiatiefnemers.

4.2.3. Decreet op de zorgregio’s (2003) Het decreet op de zorgregio’s benadrukt de verankering van netwerken in een bepaalde regio. Binnen deze regio geldt, net als in de ruimtelijke structuurplanning, een bepaalde programmatie op basis van verwachtingen inzake zorgbehoefte. Opvallend is echter, hoewel de programmatie voor duidelijk afgebakende regio’s geldt en in principe betrekking heeft op een zekere woonbehoefte, er geen koppeling is met de ruimtelijke sectorale plannen. Bovendien merkt het masterplan 2001 - 2010 voor de provincie Limburg op dat de vastgestelde noden en behoeften op terrein niet overeenkomen met de vooropgestelde programmaties 17. In regio’s waar de programmatie volledig is ingevuld duiken vaak aanzienlijke wachtlijsten op, terwijl in regio’s waar de programmatie een lage realisatiegraad kent er geen wachtlijsten zijn. Mogelijk zijn andere factoren gaan meespelen die de zorgbehoefte bepalen, of zijn factoren op basis waarvan de behoefte wordt geraamd anders gaan meespelen.

4.2.4. Limburgplan 2006 - 2009 Het Limburgplan voor de periode 2006 - 2009 voorziet om op termijn 1.900 bijkomende rustoordbedden te voorzien in functie van het wegwerken van de achterstand op vlak van de voorzieningen in de ouderensector. Via het wegwerken van de wachtlijsten zullen op korte termijn honderden extra bedden worden voorzien. Nadien zullen de VIPA-middelen voor ouderenvoorzieningen bij voorrang worden ingezet om de provinciale tekorten ten opzichte van de programmatie weg te werken. Dit moet voor Limburg kunnen gebeuren over een periode van 5 jaar.

16 17

24

Koepelplan zorgstrategische planning ouderenzorg Limburg. Koepelplan zorgstrategische planning ouderenzorg Limburg, p. 73.


4.2.5. Koepelplan zorgstrategische planning ouderenzorg Limburg De opmaak en goedkeuring van het koepelplan kaderen binnen de uitvoering van het Limburgplan 2006 - 2009, waarin de provincie Limburg zich engageert om binnen een termijn van 5 jaren de provinciale tekorten inzake rustoordbedden weg te werken. Het koepelplan vormt hiertoe een eerste aanzet en begeleidt initiatiefnemers in de ouderenzorgsector met de opmaak van een eigen zorgstrategisch plan. Het koepelplan laat lokale initiatiefnemers toe om het eerste deel van het zorgstrategisch plan op een eenvoudige manier en met minimale inspanningen in te vullen. Dit eerste deel heeft betrekking tot de argumentatie op welke manier de aan te bieden zorg inspeelt op de vastgestelde noden, het bestaand aanbod in de regio en de relatie met de geplande initiatieven. In 2006 stelt het koepelplan alvast onderstaande tekorten in de provincie Limburg vast. RH

SF

CVK

DVC

LDC

2006 behoefte in 2006

8.637

3.867

296

296

77

gerealiseerd voor 2006

5.167

1.026

36

176

20

gepland in 2006

1.866

455

108

60

2

totaal 2006

7.033

1.471

144

236

22

- 1.604

- 2.396

- 152

- 60

- 55

behoefte in 2010

10.183

4.282

333

333

77

bijkomende behoefte ten

1.546

415

37

37

0

tekort in 2006 2010

opzichte van de behoefte van 2006 gerealiseerd in 2006 tekort in 2010

7.033

1.471

144

236

22

- 3.150

- 2.811

- 189

- 97

- 55

RH = rusthuiswoongelegenheden SF = serviceflats CVK = woongelegenheden in een centrum voor kortverblijf DVC = verblijfseenheden in een dagverzorgingscentrum LDC = lokale dienstencentra

Het koepelplan concludeert dat in de provincie Limburg een hoge nood is aan realisaties voor de verschillende onderzochte zorgtypologieën. Zelfs de vooropgestelde 1.900 rusthuisbedden die worden vooropgesteld in het Limburgplan 2006 - 2009 zullen niet volstaan om aan de behoefte te voldoen. Wanneer bovenstaande cijfers worden vertaald naar de verschillende zorgregio’s wordt een algemeen tekort voor alle zorgtypologieën vastgesteld. De zorgregio’s Maasmechelen en Genk behalen de slechtste scores 18. Op basis van de vastgestelde behoefte reikt het koepelplan een toekomstvisie op wonen en zorg in Limburg aan. De visie, in functie van een kwalitatieve invulling van de zorgbehoefte; is gebaseerd op onderstaande principes:  een ruimtelijke spreiding van de voorzieningen op basis van de grootte van de gemeente en de kernen  een clustering van woonen zorgvoorzieningen, verspreid over de gemeente, in functie van de betaalbaarheid voor de zorgbehoevende en een bedrijfseconomische haalbaarheid voor de initiatiefnemer

18

Koepelplan zorgstrategische planning ouderenzorg Limburg, p. 84.

25




het streven naar een evenwichtige en leefbare samenstelling van de bewoners van een zorgvoorziening.

4.2.6. Beleidsbrief welzijn, volksgezondheid en gezin, beleidsprioriteiten 2008 - 2009 In de beleidsbrief welzijn, volksgezondheid en gezin legt de bevoegde minister de prioriteiten van het te voeren beleid voor de periode 2008 - 2009 vast. De relevante elementen worden onderstaand weergegeven.  In Vlaanderen zijn 11.507 bijkomende woongelegenheden, verdeeld over 70 nieuwe rusthuizen en de capaciteitsuitbreidingen van bestaande rusthuizen, gepland. Aanvullend worden in Vlaanderen nog 8.699 serviceflatwooneenheden, verdeeld over 194 bijkomende serviceflatgebouwen en de capaciteitsuitbreidingen van de bestaande complexen, voorzien. Eveneens zijn 867 bijkomende eenheden in dagverzorgingscentra gepland en worden in Vlaanderen bijkomend 1.222 woongelegenheden in kortverblijf voorzien.  Vanaf 1 januari 2009 treden de nieuwe erkenningsnormen voor rusthuizen inzake het gebouw, het onderhoud en de inrichting van het gebouw, de hygiëne en de hulp aan de bewoner en de verzorging in werking. De belangrijkste uitgangspunten van dit nieuwe besluit zijn:  een antwoord bieden op het verwachtingspatroon van enerzijds de huidige en toekomstige rusthuisbewoners en anderzijds de uitbaters van de voorzieningen  de integratie van een aantal organisatorische en maatschappelijke evoluties die de laatste jaren in de ouderensector plaatsvonden, zoals bijvoorbeeld de realisatie van aangepaste woonvormen in functie van doelgroepen  afstemming met de bestaande RVT-normen.  In Limburg wordt de ondervertegenwoordiging van de residentiële ouderensector enigszins gecompenseerd door een ruim thuiszorgaanbod. Om tijdig een antwoord te kunnen bieden op de toenemende vraag naar residentiële opvangmogelijkheden voor (zwaar) zorgbehoevende ouderen in de provincie ondersteunt de minister de uitvoering van het Limburgplan. Sinds eind 2007 kunnen individuele zorgaanbieders hiervan gebruik maken om sneller hun zorgstrategisch plan af te werken.  Het beleid voorziet een snellere doorlooptijd en een administratieve vereenvoudiging van de bestaande procedures bij het VIPA.  Het VIPA werkt aan een ontwerp van besluit dat de toegankelijkheid van publiek toegankelijke gebouwen in Vlaanderen moet verbeteren. Dit ontwerp van besluit wordt in nauwe samenwerking met de minister van ruimtelijke ordening, de minister van mobiliteit en hun respectievelijke administraties opgenomen. Op basis van dit besluit zal het VIPA ook specifieke aanbevelingen voor de welzijns- en gezondheidsvoorzieningen ontwikkelen om hen te sensibiliseren voor en te begeleiden in het toegankelijker maken van hun infrastructuur.  De duurzaamheidsaspecten zullen door het VIPA worden omgezet in een beoordelingsinstrument inzake duurzaamheid. Dit zal toelaten om nieuwe projecten systematisch af te toetsen op aspecten als toegankelijkheid, stedenbouwkundige integratie, materiaalgebruik, flexibiliteit en leefbaarheid.

4.2.7. Maatschappelijke beleidsnota wonen en zorg in Vlaanderen in 2020 visie en aanbevelingen Aanvullend op de beleidsbrief welzijn, volksgezondheid en gezin worden door het Vlaams parlement bijkomende aanbevelingen gesuggereerd. Deze hebben betrekking op 19:

19

26

De opsomming beperkt zich tot de ruimtelijk relevante elementen.


        

het uitbouwen van burgerconsultaties inzake aangepaste woonformules, woningaanpassingen, zorgverlening en ondersteunende diensten het afsluiten van convenanten met de bouwsector waarin deze laatste zich engageert om bepalingen inzake aanpasbaar of aangepast bouwen na te leven het bindend vastleggen van bepalingen inzake aanpasbaar of aangepast bouwen als voorwaarde voor het uitkeren van een verbouwingspremie minimumvoorwaarde vastleggen inzake aanpasbaar bouwen voor sociale koop- en huurwoningen het voorzien van een minimumpercentage aan sociale woningen voor de huisvesting van doelgroepen met een specifieke zorgbehoefte het stimuleren van gemeenten bij het ontwikkelen van woonzorgzones het oprichten van een interdepartementale beleidscel wonen, zorg en ruimtelijke ordening het mogelijk maken van innoverende woonzorgprojecten het aanpasbaar bouwen en verbouwen stimuleren via een nieuw in te voeren prestatierapport inzake aanpasbaarheid.

4.2.8. Vlaams regeerakkoord 2009 - 2014 Het Vlaams regeerakkoord Vlaanderen 2009 - 2014 bouwt verder op de inhoudelijke koers van het goedgekeurd woonzorgdecreet. Het Vlaams regeerakkoord voorziet in:  een evaluatie en bijsturing van de programmatie van woonzorgvoorzieningen met aandacht voor equivalentieregels die toelaten om een ontoereikend aanbod van bepaalde woonzorgvoorzieningen in specifieke regio’s te compenseren  de nodige kredieten om bijkomende initiatiefneming op vlak van woonzorgvoorzieningen te subsidiëren, zodat nieuwe initiatieven optimale kansen krijgen  een uitbreiding van de thuiszorg, waaronder het aantal uren gezinszorg en aanvullende thuiszorg, en het aantal medewerkers van de diensten maatschappelijk werk, dat gelijke tred houdt met de jaarlijkse groei in de programmatie van deze voorzieningen ten gevolge van de demografische ontwikkeling  een aangepaste professionele omkadering van de vrijwilligersorganisaties in de thuiszorg om een hoogwaardige kwalitatieve hulpen dienstverlening te kunnen waarborgen.

27


28


II. Basiszorg in relatie tot het wonen

29


30


1. Typologieën In de zorgcategorie ‘basiszorg in relatie tot het wonen’ staan wonen en zorg centraal. Rekening houdend met de vooropgestelde beleidsdoelstelling van het nieuwe woonzorgdecreet en de internationale tendens om maximaal de zorg naar de woning te brengen opdat ouder worden zo lang mogelijk in de eigen vertrouwde omgeving kan gebeuren, worden onderstaand de verschillende waargenomen woonvormen waarbinnen het zorgaspect zit vervat opgesomd en gedefinieerd. Onderstaande lijst is ingedeeld volgens de mate van collectiviteit: van volledig zelfstandige woonvormen, over semizelfstandige naar collectieve woonvormen, waar de grote mate van collectiviteit het eenvoudiger en efficiënter maakt de nodige zorg aan te bieden. typologie

synoniem

individuele zelfstandige woonvormen 

‘gewone’ ééngezinswoning



bezoekbaar wonen



aanpasbaar wonen



aangepast wonen



levenslang wonen



nultredenwoning



hindernisvrije woning



levensloopbestendig wonen



levensloopgeschikt wonen



meegroeiwonen



flexibel wonen



woning ingericht volgens universal design



kangoeroewonen



zorgwonen



meergeneratiewonen



tandemwonen



mantelzorgwoning met seniorenunit



inwonend bij familie



centraal wonen



cohousing



collectief wonen



zorgflat



serviceresidentie



seniorie



wooncomplex met dienstverlening



ADL-wonen



focuswonen



clusterwonen



genormaliseerd wonen



cantous rustoord voor bejaarden (ROB)

semi-zelfstandige woonvormen 







generatiewonen

groepswonen

serviceflat

assistentiewonen

collectieve beschermde woonvormen 

aanleunwonen



kleinschalig wonen voor dementerenden



centrum voor kortverblijf



woonzorgcentrum





woonzorgcentrum



rust- en verzorgingstehuis (RVT)



beschermd wonen



begeleid wonen



geïntegreerd wonen



beschut wonen

31


tabel 6:

typologieën van de basiszorg in relatie tot het wonen (Peetermans A., Winters S., Naar een zorgvriendelijk Genk)

1.1. Individuele zelfstandige woonvromen Het merendeel van de Vlaamse bevolking woont in een ‘gewone’ ééngezinswoning. Zonder van alternatieve woonvorm te spreken, kan de woning eenvoudig worden aangepast om in te spelen op huidige of eventuele toekomstige gezondheidsproblemen.

1.1.1. Bezoekbaar wonen Bezoekbaar wonen stelt dat in een ééngezinswoning bezoek kan worden ontvangen van iemand die minder mobiel is of in een rolstoel zit.

1.1.2. Aanpasbaar wonen Een aanpasbare woning is een woning die men kan ombouwen naargelang de veranderende noden en behoeften, door bij de bouw of de renovatie reeds voldoende brede deuren te voorzien (rolstoeltoegankelijk), stopcontacten op reikhoogte te plaatsen enz.

1.1.3. Aangepast wonen Een aangepaste woning is aangepast aan een minder mobiele bewoner en is aldus voornamelijk gericht op fysieke beperkingen. Het gaat veelal om een nultredenwoning of een hindernisvrije woning.

1.1.4. Levenslang wonen Het concept levenslang wonen speelt in op de mogelijkheden die worden voorzien om zo lang mogelijk in de vertrouwde thuissituatie oud te worden. Het betreft een overkoepelend begrip voor woningen die geschikt zijn of eenvoudig geschikt zijn te maken voor bewoning tot op hoge leeftijd, ook in geval van fysieke handicaps of chronische ziekten van bewoners. De Vlaamse overheid verleent subsidies voor nieuwe woningen of aanpassingswerken aan bestaande woningen in functie van een maximaal en kwalitatief verblijf van de zorgbehoevende.

1.2. Semizelfstandige woonvormen 1.2.1. Generatiewonen Een generatiewoning is een woonvorm waarbij zorgbehoevenden, met behoud van hun zelfstandigheid, deel kunnen uitmaken van het huishouden van een mantelzorger. De woning bestaat uit twee individuele woningen die boven of naast elkaar zijn gesitueerd.

32


1.2.2. Groepswonen In het groepswonen heeft ieder individu of gezin in principe een eigen woning of wooneenheid. Bepaalde ruimten en voorzieningen worden gedeeld met het oog op doelmatigheid of gezelligheid. In cohousing of collectief wonen is er naast een privéwoonst een uitgebreid aanbod aan gemeenschappelijke voorzieningen zoals een tuin, een grote leefruimte met eetzaal en keuken, wasfaciliteiten en kinderopvang.

1.2.3. Serviceflats In een gebouw met serviceflats heeft iedere bewoner, of ieder paar, een eigen flat. De dienstverlening is er facultatief en kan bestaan uit het onderhoud van de flat, warme maaltijden (in een gezamenlijk restaurant) en eventueel een vrijetijdsaanbod. Het betreft aldus een tussenwoonvorm waar de bewoner beschermd zelfstandig woont en hulp op maat ontvangt. Een serviceflat kan al dan niet erkend zijn door de Vlaamse overheid. Wanneer de initiatiefnemer een erkenning aanvraagt, dient hij te voldoen aan een aantal wettelijke vereisten, waaronder:  het voorzien van een noodoproepsysteem dat 24 / 24 bemand is  minimum 10 en maximum 90 wooneenheden bevatten  ingeplant zijn in of nabij een bestaande woonwijk  de wooneenheden dienen voorbehouden te zijn voor personen boven 60 jaar  de exploitatie dient te gebeuren door één enkele natuurlijke persoon of rechtspersoon. In principe geldt in Vlaanderen een verplichting tot erkenning.

1.2.4. Assistentiewonen De assistentiewoningen zullen volgens het nieuw woonzorgdecreet de bestaande serviceflats vervangen. De nieuwe voorziening wordt omschreven als een groep van woningen die samen een functioneel geheel vormen en waar gebruikers, ouder dan 65 jaar, verblijven in individuele wooneenheden. Een assistentiewoning moet niet alleen voorzien in aangepaste huisvesting, maar moet op verzoek van de gebruiker ook ouderenzorg aanbieden, al dan niet in een samenwerkingsverband. Daarnaast zijn extra verplichtingen ten opzichte van de serviceflats het scheppen van de voorwaarden tot sociale netwerkvorming en onmiddellijke hulp in noodsituaties. In een groep van assistentiewoningen is een woonassistent aanwezig. Deze woonassistent mag een personeelslid van het woonzorgcentrum, het lokaal dienstencentrum of de dienst voor gezinszorg zijn. Wanneer een woonzorgcentrum in de onmiddellijke nabijheid van de assistentiewoningen gelegen is, kan het een of meerdere assistentiewoningen laten erkennen als woongelegenheid van het woonzorgcentrum. Wanneer een bewoner van een assistentiewoning zwaar zorgbehoevend wordt, zal de zorg uit het woonzorgcentrum naar de woning kunnen verhuizen, en hoeft de bewoner dus niet noodzakelijk naar het woonzorgcentrum te verhuizen. Een groep van assistentiewoningen moet zich verplicht aanmelden bij de Vlaamse regering, maar is niet verplicht zich te laten erkennen. Een erkenning is echter wel nodig en verplicht indien men aanspraak wil maken op subsidies voor de woonassistent en indien men van de mogelijkheid gebruik wil maken om wooneenheden te laten erkennen als woongelegenheid in het woonzorg-

33


centrum 20. Voordeel hiervan is dat de zorgbehoevende dezelfde zorg krijgt als in een woonzorgcentrum zonder dat hij moet verhuizen.

1.3. Collectieve beschermde woonvormen Collectieve beschermde woonvormen bestaan uit een brede waaier van woonvormen waar enige vorm van ondersteunende, meestal professionele, zorg wordt geboden.

1.3.1. Aanleunwonen Het aanleunwonen kent in Vlaanderen geen wettelijk kader. Het betreft woningen die gelegen zijn in de buurt van een zorgvoorziening waarbij de bewoners van de woningen gebruik kunnen maken van de infrastructuur en diensten van de voorziening. Kenmerken van het aanleunwonen zijn:  het zelfstandig wonen in een aangepaste woning of een flat  het gegroepeerd voorkomen van de wooneenheden  de nabijheid van een zorgvoorziening, meestal een woonzorgcentrum met ouderen als doelgroep  het gebruikmaken van de infrastructuur van de voorziening, van de diensten (warme maaltijden, animatie, dagopvang enz.) en eventueel van de zorg van de voorziening.

1.3.2. Kleinschalig (genormaliseerd) wonen voor dementerenden Het kleinschalig wonen voor dementerenden is een woonvorm voor dementerenden waar men zo ‘normaal’ mogelijk wenst te wonen: een zo normaal mogelijk huiselijk leven met een evenwicht tussen autonomie en professionele zorg. Er wordt extra aandacht besteed aan een rustgevende omgeving, herkenbaarheid, veiligheid en geborgenheid, en belevingsgerichte zorg.

1.3.3. Centrum voor kortverblijf Een centrum voor kortverblijf is verbonden aan een rusthuis. Het biedt zijn gebruikers en hun mantelzorgers hulpen dienstverlening aan. Kortverblijf neemt de zorg over gedurende korte periodes, met een maximum van 60 opeenvolgende dagen en 90 dagen op jaarbasis. De hulpen dienstverlening vindt plaats buiten het natuurlijk thuismilieu en wordt zowel 's nachts als overdag gegarandeerd. Naast huisvesting omvat het hulpen dienstverleningspakket van een centrum voor kortverblijf ook revalidatie, activering en verzorging 21.

1.3.4. Woonzorgcentrum Het woonzorgcentrum is, zoals aangekondigd en vastgelegd in het woonzorgdecreet, de nieuwe verzamelterm voor de verouderde rustoorden voor bejaarden en rust- en verzorgingstehuizen. Beide zijn residentiële voorzieningen voor ouderen. De woongelegenheden in ROB’s zijn voorbehouden voor licht tot matig zorgbehoevenden. De woongelegenheden in RVT’s zijn voorbehouden voor zwaar zorgbehoevende personen, en genieten daarom van een hogere RIZIV-vergoeding dan de ROB’s.

20 21

34

www.vvsg.be/Welzijnsvoorzieningen/Lists/Nieuws/DispForm.aspx?ID=297. Vlaams agentschap zorg en gezondheid.


Een rust- en verzorgingstehuis is een bij decreet beschermde collectieve woonvorm waar aan de ouderen huisvesting wordt gegeven met de mogelijkheid geheel of gedeeltelijk gebruik te maken van de aangeboden gezins- en huishoudelijke zorg.

1.3.5. Beschermd wonen Het beschermd wonen is een woonvorm voor volwassen personen met een handicap.

1.3.6. Beschut wonen Het beschut wonen is een woonvorm voor personen met een psychiatrische aandoening. Het begeleidt mensen met psychische problemen die echter geen nood hebben aan een permanent verblijf in een psychiatrisch ziekenhuis. Zij moeten wel nog worden geholpen bij het wonen en bij het verwerven van sociale vaardigheden. Alleen wonen zonder professionele hulp is onmogelijk voor hen. De bewoners leven in de maatschappij in een gewone woning. Van buitenaf is er geen verschil merkbaar met andere woningen. Er zijn twee vormen van beschut wonen.  Gemeenschapswonen In eenzelfde woning wonen tenminste drie en maximum tien personen. In deze woningen moeten zowel gemeenschappelijke als private vertrekken (= vooral slaapkamers) aanwezig zijn.  Individueel wonen De personen wonen alleen in hun woning.

35


2. Ondersteunende zorgvoorzieningen Onafhankelijk van voorgaande woonvormen kunnen ondersteunende zorgvoorzieningen voorkomen.

2.1. Regionaal en lokaal dienstencentrum Regionale dienstencentra zijn werkzaam voor een gebied van 100.000 inwoners. Hun opdracht sluit enigszins aan bij die van de lokale dienstencentra. Ze trachten alle mogelijke vormen van materiële en immateriële hulpen dienstverlening binnen het bereik van de gebruikers te brengen. Ze hebben aldus een uitgesproken toeleidingsfunctie. Lokale dienstencentra zijn voornamelijk gericht op actieve ouderen en hebben voornamelijk een socio-culturele inslag. Ze bieden enerzijds activiteiten aan van informatieve, recreatieve en educatieve aard, en anderzijds dienen zij de activiteiten van het dagelijks leven, waaronder hygiënische zorgen, binnen het bereik van de gebruiker te brengen. In principe dient één lokaal dienstencentrum per 15.000 inwoners in een gemeente voorzien. Het aanbod en de diensten zijn voornamelijk lokaal gericht (nabijheid), wat in een rurale context van kleine dorpen moeilijk is. Dikwijls worden daarom dezelfde diensten aangeboden door het OCMW, culturele verenigingen of ouderenverenigingen, maar dan buiten het erkende kader. Het samenvoegen van socioculturele elementen (ontspanning en vorming) en zorg (zorgcoördinatie en dienstverlening) wordt bovendien als kunstmatig beschouwd, waardoor de rol van lokale dienstencentra binnen het aspect zorg recent worden in vraag gesteld 22.

2.2. Dagverzorgingscentrum Een dagverzorgingscentrum is verbonden aan een rusthuis en biedt gebruikers en hun mantelzorgers hulp en diensten aan. Deze dienstverlening vindt plaats buiten het natuurlijke thuismilieu, met het oog op een tijdelijke overname van de zorg. Een dagverzorgingscentrum biedt overdag, naast tijdelijke opvang, onder meer ook hygiënische en verpleegkundige hulp, activering en ondersteuning, animatie en ontspanning, en psychosociale ondersteuning. De centra staan open voor iedereen, behalve voor diegenen die zware medische verzorging en begeleiding nodig hebben. Zij beschikken in principe over een vervoerdienst die de bezoekers 's ochtends ophaalt en 's avonds weer terug naar huis brengt. Om in aanmerking te komen voor een erkenning en subsidiering dient het dagverzorgingscentrum over voldoende patiënten te beschikken.

2.3. Woonzorgzone Een woonzorgzone is een buurt, wijk of dorp waarin optimale condities zijn geschapen voor wonen met zorg en welzijn, tot en met niet-planbare 24 uurs zorg 23. Het is in de eerste plaats een gewone woonwijk, met in grote meerderheid bewoners die geen gebruik van zorg en niet meer dan normaal gebruik maken van welzijn en dienstverlening. Tegelijkertijd is een essentieel

22 23

36

Koepelplan zorgstrategische plannen ouderenzorg Limburg, p. 113. www.kenniscentrumwonenenzorg.nl.


kenmerk dat bewoners die vroeg of laat te maken krijgen met lichamelijke beperkingen, er kunnen blijven wonen en dit met maximale zelfstandigheid. Basiskenmerken van een woonzorgzone zijn:  een evenwichtige mix van bewoners  een verscheidenheid in woon-, zorgen dienstverleningsfuncties. Een woonzorgzone kan zowel in stedelijk gebied als in dorpskernen van het buitengebied worden toegepast. Een woonzorgzone in stedelijk gebied wordt afgebakend per 6.000 tot 12.000 inwoners, waarvan minimum 5% en maximum 25% van de inwoners een beroep doen op ouderenzorg, gehandicaptenzorg of geestelijke gezondheidszorg. Bij de afbakening van 1 of meerdere woonzorgzones in stedelijk gebied is het belangrijk om fysieke barrières zoals waterwegen, spoorlijnen of doorgangswegen te vermijden. Een woonzorgzone in stedelijk gebied voorziet als conceptueel model in de volgende elementen.  1 coördinatiepunt van waaruit de brengfuncties (zoals kapper en pedicure aan huis, boodschappenhulp, maaltijden aan huis enz.) worden geregeld. In praktijk zal dit een lokaal dienstencentrum, een rust- en verzorgingstehuis, of kantoor van thuis- of gezinszorg zijn.  1 zorgkruispunt en zorgsteunpunten. Dit zijn medische centra die in schaalgrootte kunnen variëren van een ziekenhuis tot een groepshuisartsenpraktijk.  Minimum 3 activiteitencentra voor de haalfuncties die onder te verdelen zijn in:  huishoudelijke ADL (activiteiten van het dagelijks leven): op maximum 500 m afstand moeten er zich primaire winkels bevinden zoals een bakker, beenhouwer, buurtwinkel en moeten er mogelijkheden voor buitenhuismaaltijden zijn (restaurant, warme maaltijd in een lokaal dienstencentrum enz.)  lichamelijke en geestelijke ADL: gezondheidsdiensten en handelszaken in paramedisch materiaal (apotheek, opticien enz.)  sociale ADL: primaire diensten zoals politiekantoor, gemeentedienst, mutualiteit, postkantoor, bank- en verzekeringskantoren, maar ook sport en cultuur, informatie en opleiding, dagopvang, zingeving enz.  0,6 % beschutte woningen.  6-8% aangepaste woningen.  0,36% assistentiewoningen.  35% levenslange woningen.  100% aanpasbare woningen. Een woonzorgzone in dorpskernen van het buitengebied neemt als conceptueel model alle voorgaande elementen mee met uitzondering van:  afbakening van verschillende dorpskernen  1 coördinatiepunt en 1 zorgkruispunt in de hoofdkern  1 activiteitencentrum per kern. Een laatste belangrijk gegeven binnen een woonzorgzone zijn de mobiliteitsaspecten. Zo moet er binnen een straal van maximum 300 m openbaar vervoer aanwezig zijn (volgens het decreet basismobiliteit betreft dit 500 m in stedelijk gebied). Binnen een woonzorgzone wordt het liefst een snelheidsregime van 30 km per uur gehanteerd, of toch minstens 50 km per uur van de bebouwde kom. Het is tot slot belangrijk om trage wegenroutes uit te stippelen langs de belangrijkste diensten en handelszaken, waarbij onveilige (oversteek)punten worden weggewerkt en het openbaar domein wordt afgestemd op minder mobielen (bijvoorbeeld verlaagde trottoirs).

37


2.4. Gezinszorg Gezinszorg is het hulpen dienstverleningsaanbod dat bestaat uit persoonsverzorging, huishoudelijke hulp en schoonmaakhulp, alsook de daarmee verband houdende algemene psychosociale en pedagogische ondersteuning en begeleiding. Gezinszorg wordt geboden aan gebruikers die hierom verzoeken en in functie van de noden die beoordeeld worden op basis van een sociaal onderzoek. Gezinszorg wordt alleen geboden in het natuurlijke thuismilieu van de gebruiker en als uit een sociaal onderzoek blijkt dat de draagkracht van de gebruiker of zijn omgeving, hetzij wegens geestelijke of lichamelijke ongeschiktheid, hetzij wegens bijzondere sociale omstandigheden, niet voldoende is om de lasten op het gebied van persoonsverzorging en huishoudelijke taken te dragen. De gezinszorg kan zowel een preventief als een herstellend, verzorgend of palliatief karakter hebben. Zij kan ondersteunend, aanvullend of vervangend zijn.

38


3. Case: woonzorgcentrum De Voorzienigheid, Bocholt De gemeente Bocholt sloot met de vzw Woonzorgcentrum De Voorzienigheid een convenant af voor de uitbouw van een woonzorgcentrum op de site van het vroeger rust- en verzorgingstehuis. De site beschikt over 82 rusthuisbedden, 4 kamers voor kortverblijf en 40 serviceflats. Tegen 2010 wenst men 55 serviceflats ter beschikking te stellen met prioriteit voor de eigen inwoners.

3.1. Situering

figuur 5: luchtfoto woonzorgcentrum De Voorzienigheid in Bocholt

foto 1: zicht vanaf woonzorgcentrum op dorpskern

foto

2:

nabijgelegen groen Willemsvaart

van

Zuid-

Het woonzorgcentrum De Voorzienigheid ligt in vogelvlucht op circa 300 m oostelijk van de kerk van Bocholt en ligt aldus midden in het dorpscentrum. De site is gelegen in een binnengebied

39


dat wordt omgeven door Kerkhofstraat (met toegang van het woonzorgcentrum aldaar), Kloosterstraat, Brugstraat en Sportlaan. In het noordoosten wordt het centrum van Bocholt begrensd door de Zuid-Willemsvaart.

foto 3: basisschool langs Kloosterstraat

foto 4: gedeelte basisschool naast woonzorgcampus

Naast de site bevindt zich het voormalig klooster van de Zusters van Voorzienigheid met school. Het plan voor de oprichting van een vrije, katholieke school ontstond in 1879, toen de toenmalige burgemeester de grond aan de zusters schonk. Om onbekende redenen werd slechts in 1903 begonnen met bouw van het klooster. Op heden bevindt zich nog steeds een vrije gemengde basisschool over de volledige lengte van Kloosterstraat.

3.2. Juridische context

figuur 6: gewestplanbestemming woonzorgcentrum De Voorzienigheid in Bocholt

Ondanks de aanwezigheid van de school en het klooster van de zusters van Voorzienigheid bij de opmaak van het gewestplan werd het binnengebied volledig bestemd als woongebied.

40


3.3. Analyse van de bestaande ruimtelijke structuur

foto 5: toegang woonzorgcampus

foto 6: rusthuis met centraal ingesloten parkdeel

Het woonzorgcentrum ligt midden in het dorpscentrum met uitzicht van de kamers op verdieping naar de kerktoren in het westen en naar de Zuid-Willemsvaart in het oosten. In Brugstraat liggen belangrijke openbare voorzieningen zoals de bibliotheek, parkeerplaatsen en de sporthal met buitentennisvelden. Op de site zelf is de buitenruimte beperkt tot een centraal ingesloten park met een open groenaanleg waarrond de gebouwen werden opgetrokken. De gebouwen zijn drie bouwlagen hoog, met uitzondering van een blok evenwijdig aan Kerkhofstraat en een ouder gedeelte evenwijdig aan de woonstraat Tuinstraat van telkens twee bouwlagen hoog. De dichtst nabijgelegen open ruimte betreft de omgeving van Zuid-Willemsvaart waar zich een camperparking bevindt, een jachthaven voor plezierbootjes en een route van het fietsknooppuntennetwerk is gesitueerd met een boot die werd ingericht tot fietscafé en feestzaal.

foto 7: bushalte aan toegang woonzorgcentrum

foto 8: Kerkhofstraat met fietspad en vrijliggend voetpad

Naar bereikbaarheid toe is er een bushalte voor de ingang van het woonzorgcentrum gesitueerd. Vanaf het hoger wegennet kunnen auto’s vanaf N76 Genk - Hamont afslaan naar Sportlaan om zo via Kerkhofstraat het woonzorgcentrum te bereiken. Langs Kerkhofstraat bevinden zich een vrijliggend fietspad en stoepen. Ondanks de ligging van het woonzorgcentrum naast de basisschool en de sporthal met buitensportterreinen in hetzelfde binnengebied, is er geen doorwaadbaarheid voor traag verkeer tussen deze verschillende voorzieningen. In de omgeving van het woonzorgcentrum bevinden er zich verschillende diensten of voorzieningen die in de eerste plaats gericht zijn op de dorpskern, maar tevens als complementaire functies voor de zorgcampus fungeren. Anderzijds zijn er ook enkele diensten in nieuwbouwgebouwen die specifiek lijken gegenereerd door de aanwezigheid van het woonzorgcentrum.

41


foto 9: liberale mutualiteit in Kloosterstraat

foto 10: bouquetterie en wassalon in Brugstraat

Op de hoek van Kerkhofstraat met Kloosterstraat zijn een chinees restaurant en een beenhouwer gelegen. Een fitnesscentrum staat echter te koop. In Kloosterstraat is op het gelijkvloers van een nieuw appartementsgebouw een liberale mutualiteit ingericht. Op de hoek van Kloosterstraat met Brugstraat bevindt zich de bibliotheek De Priool en een apotheek. In Brugstraat zijn een frituur, funerarium, kapsalon, bakker en restaurant tegenover het binnengebied van het woonzorgcentrum aanwezig. Een bouquetterie en wassalon zijn duidelijk door het woonzorgcentrum gegenereerde diensten. Tot slot bevindt er zich naast de sporthal en tennisclub nog een dansschool in een oude bedrijfsloods nabij de Zuid-Willemsvaart.

3.4. Leereffecten Bovenstaande case leert dat de integratie van woonzorgcentra in een bestaand woonweefsel een bijzondere meerwaarde biedt. Deze meerwaarde werkt bovendien in twee richtingen. Bewoners geven in de eerste plaats aan een verhuis naar een vertrouwde en levendige omgeving als minder ingrijpend te ervaren. Sociale netwerken kunnen eenvoudig worden in stand gehouden. Ook de nabijheid van voorzieningen als kleinhandel en openbaar vervoer wordt erg op prijs gesteld. Zij stimuleren immers een zekere mate van zelfstandigheid. In omgekeerde richting profiteert de kleinhandel van de aanwezigheid van een zekere ‘afzetmarkt’. Door de aanwezigheid van een woonzorgcentrum kan de lokale kleinhandel zijn positie versterken. De case van het woonzorgcentrum De Voorzienigheid leert bovendien dat zorginstellingen niet langer monofunctioneel zijn. Steeds vaker groeien zij uit tot geïntegreerde concepten waar verschillende vormen van zorg worden aangeboden. Ook de ondersteunende functies, zoals de lokale kleinhandel, kunnen onderdeel uitmaken van een dergelijk geïntegreerd concept.

42


4. Visie en ruimtelijke concepten 4.1. Visie Een visie op een kwalitatieve ontwikkeling van de basiszorg behelst volgende elementen.  Het bevorderen van de integratie tussen wonen en zorg, waarbij wonen en zorg niet langer als twee afzonderlijke werelden worden beschouwd, maar waarbij wordt gestreefd naar een maximaal afstemmen van het zorgbeleid en woonbeleid. Het hanteren van een gemeenschappelijke terminologie is daarbij cruciaal. Te vaak wordt immers vastgesteld dat een veelheid aan begrippen verwarring creëert en een inhoudelijke afstemming onmogelijk maakt..  Het beter integreren van het gezamenlijk woonen zorgbeleid in het ruimtelijk beleid,en dit op alle beleidsniveaus, waardoor voor een gedetecteerde behoefte ook meteen een ruimtelijk verantwoorde locatie kan worden aangeduid en gevrijwaard in functie van het te realiseren programma.  Het afstemmen van de grootte van de zorgvoorziening op de schaal van de nederzettingsstructuur. Zo wordt vermeden dat grootschalige zorgprogramma’s de ruimtelijke draagkracht van kleine dorpen en woonkernen overstijgen, en alzo het bestaande weefsel en een geleidelijke groei verstoren. Kleinschaligheid wordt waar mogelijk gestimuleerd. Eveneens het subsidiebeleid (op alle niveaus) dient hierop afgestemd.  Het schenken van voldoende aandacht voor de kwaliteit en de veiligheid van de publieke ruimte.  Het voorzien van voldoende ruimte binnen het bebouwd weefsel om infrastructuur voor zorg (verder) te kunnen uitbouwen. Het betreft onder meer bijkomende aangepaste woningen, ruimte voor ondersteunende dienstverlening, het reserveren van bepaalde strategisch gelegen binnengebieden in het woongebied enz.  Het schenken van voldoende aandacht aan de betaalbaarheid van de zorgverlening. Kwalitatieve zorg op maat blijkt immers voor vele ouderen financieel niet langer haalbaar. Publieke zorginitiatieven bieden de grootste garantie inzake het bewaken van de sociale aspecten en de betaalbaarheid van de gegarandeerde zorg.

4.2. Concepten Maximale integratie in morfologische structuur Eveneens voor nieuwe woonzorgcentra voorkomt een maximale integratie in de bestaande morfologische structuur (zowel stedelijk als meer landelijk) de ontwikkeling van geïsoleerde, contextloze projecten die de draagkracht van de directe omgeving overstijgen. Het stedenbouwkundig, landschappelijk en architecturaal ontwerp houdt maximaal rekening met de bestaande ruimtelijke kenmerken en speelt hier conceptueel en ontwerpmatig op in. Waar mogelijk worden bestaande ruimtelijke elementen versterkt in functie van een contextuele identiteit.

43


Ingesloten in of nauw aansluitend aan verstedelijkt weefsel Specifiek voor de ouderenzorg is de relatie met de vertrouwde woonomgeving essentieel. In die zin worden ook in de kernen en dorpen in het buitengebied mogelijkheden gecreëerd om ouderenzorg onder de vorm van een woonzorgcentrum (of specifieke ouderenwoningen) aan te bieden. Deze nieuwe projecten situeren bij voorkeur ingesloten (inbreiding) (Thijs) of aansluitend (uitbreiding) aan het verstedelijkt weefsel. Geïsoleerde zorgeilanden in de open ruimte zijn niet gewenst. Levendigheid en verjonging van dorpen Door ouderen actief aan te trekken naar nieuwe zorglocaties in de nabije omgeving, eenvoudigweg door het aanbieden van een aanbod dat momenteel niet aanwezig is, komen in de kleinere dorpen opnieuw woningen op de markt die aantrekkelijk kunnen zijn voor jonge gezinnen. Veelal worden zij verplicht uit te wijken naar andere woonlocaties daar in het eigen dorp geen woonmogelijkheden aanwezig zijn. In die zin stimuleert het aanbieden van zorgwoningen de verjonging van kleinere dorpsweefsels (Thijs). Op schaal van het bestaand weefsel Het mogelijk programma aan zorg is in de eerste plaats afhankelijk van de confrontatie tussen de behoefte en de schaal van het bestaand weefsel. Dit betekent eveneens dat grootschalige concentraties, hoewel erg efficiënt (zowel financieel als organisatorisch), niet gewenst zijn. Integratie, vertrouwdheid, herkenbaarheid en leefbaarheid, essentieel in het sociale karakter van de ouderenzorg, zijn immers moeilijk combineerbaar met grootschaligheid. Het is in die zin niet wenselijk de draagkracht van het bestaand weefsel te overstijgen, of zelfs een volledig nieuw weefsel op te richten. Herkenbaarheid, vertrouwdheid en kleinschaligheid Ouderen moeten zich en hun oorspronkelijke omgeving herkennen in de nieuwe thuis. Daarom wordt geopteerd voor lokale, kleinschalige inplantingen met aandacht voor het individu, ruimte voor zelfstandigheid en een correcte integratie in het bestaande weefsel. Mogelijkheden voor gefaseerde uitvoering en toekomstige uitbreidingen

44


Nieuwe ontwikkeling houden rekening met een mogelijk gefaseerde groei (Garmyn). Om bestaande structuren en weefsels tijd en ruimte te bieden om zich aan te passen aan de geplande ontwikkeling(en), wordt een gefaseerde en geleidelijke groei op maat van het weefsel nagestreefd, rekening houdend met een demografisch evenwicht. Nabijheid van bestaande voorzieningen De nabijheid van bestaande voorzieningen (sociaal, commercieel) is essentieel ter ondersteuning van het nieuw zorgaanbod. Het voorzieningenaanbod laat immers toe dat ouderen niet geïsoleerd raken. In omgekeerde richting geldt bovendien dat het nieuw zorgaanbod de bestaande voorzieningen kan ondersteunen. Toekomst voor onroerend erfgoed Waardevol onroerend erfgoed (kloosters, scholen, fabrieken enz.) kan voor minder complexe of zware zorgsituaties een interessante vestigingslocatie zijn. Voor zware zorgsituaties, waar de regelgeving inzake veiligheid en hygiëne sowieso beduidend strenger zijn, is het onmogelijk om gescheiden patiëntenstromen, bezoekersstromen en logistieke stromen te integreren. Het aanbod aan zorg verzekert in die zin de instandhouding van het waardevol erfgoed. Ook hier houdt het aanbod rekening met de schaal en draagkracht van de directe omgeving. Geïntegreerde concepten 24, zowel op vlak van zorgaanbod, sociale mix als aanbieder Nieuwbouwprojecten zijn bij voorbaat gestoeld op geïntegreerde zorgconcepten (Devos, Degadt), waar verschillende zorgvormen verweven voorkomen. Zij kunnen bovendien worden aangevuld door een zorgaanbod voor psychiatrische ouderen, MSpatiënten, mindervaliden, comapatiënten, daklozen, gevangen en drugsverslaafden (Mariën). Ook ondersteunende diensten en voorzieningen dienen geïntegreerd aanwezig te zijn (horeca, kinderkribbe, kruidenier, verenigingsleven enz.) (Vroonen). Zij verzekeren een zekere levendigheid van de woongemeenschap (Mariën). In samenwerking met sociale huisvestingsmaatschappijen kan worden gestreefd om naast een heterogeen aanbod aan zorg ook een heterogene mix van

24

Geïntegreerde concepten zijn echter financieel moeilijker realiseerbaar (Coussaert).

45


sociale klassen aan te trekken (Thijs). Naast sociale klasse is eveneens een diversiteit aan generaties en verschillende leeftijden een duurzame garantie voor een levendige woongemeenschap. Openheid Het aspect openheid werkt in twee richtingen. Niet enkel het stedenbouwkundig en architecturaal ontwerp dient open te zijn (lichtinval, voldoende kwalitatieve buitenruimten, zichten enz.), maar eveneens de rol van het nieuwe zorgaanbod in het bestaand weefsel straalt openheid uit en is uitnodigend. Hierdoor wordt een maximale sociale relatie tussen bestaande en nieuwe bewoners nagestreefd (samenlevingsopbouw). Flexibiliteit in stedenbouw en architectuur Zowel op stedenbouwkundig als architecturaal vlak is een flexibele opbouw, organisatie en inrichting cruciaal om maximaal in te spelen op mogelijke toekomstige tendensen binnen de zorgsector en meer specifieke vragen van de oudere. Duurzaamheid wordt in die zin vertaald door aanpasbaarheid.

4.3. Case: woonzorgcentrum Gerkenberg, Bree De eigenaar en exploitant van het woonzorgcentrum voor senioren Gerkenberg is de vzw Welzijnscampus Gerkenberg. Deze vzw werd opgericht in 2004 op initiatief van de stad en het OCMW Bree, in samenwerking met de private partner vzw Sint-Barbara van Opglabbeek. Het woonzorgcentrum Gerkenberg biedt gedifferentieerde woongelegenheden voor ouderen met uiteenlopende zorgbehoeften en richt zich in de eerste plaats naar de regio Bree en omgeving. In het hoofdgebouw bevinden zich voor zorgbehoevende bejaarden 86 rusthuiskamers rond twee centrale dakterrassen. Het gelijkvloers van dit hoofdgebouw bevat een grote polyvalente zaal, een centrale bezoekersruimte en een voor externen toegankelijk cafetaria De Karmel. Tot slot bevinden zich in het hoofdgebouw nog 10 plaatsen voor niet residentiële dagopvang voor ouderen die nog thuis of bij familie verblijven. In een tweede blok haaks op het hoofdgebouw, en in de nabijheid van de kloostertuin bevinden zich 23 serviceflats met terras, en gemeenschappelijke faciliteiten zoals wasserette en dagzaal. Het woonzorgcentrum is op heden aan het uitbreiden in opdrachtgeverschap van vzw Ter Engelen met een nieuwbouw voor een nursingtehuis (leefeenheden voor volwassen bewoners met meervoudige beperkingen).

46


4.3.1. Situering

figuur 7:

luchtfoto woonzorgcentrum Gerkenberg

foto 11: voormalig karmelietenklooster

foto 12: kloostertuin met bomen

Het woonzorgcentrum Gerkenberg ligt in vogelvlucht op circa 1.600 m zuidwestelijk van het centrum van Bree. De site is gelegen langs N76, een secundaire weg type I, die Bree met Genk verbindt. Op de site bevindt zich een voormalig karmelietenklooster uit het begin van de twintigste eeuw met een kloosterkerk van Onze-Lieve-Vrouw van de Carmel. Vanaf 1927 werd het voormalig karmelietenklooster een studiehuis en noviciaat, en na 1966 een bezinningstehuis van de Missionarissen van het Heilig Hart. De site is wegens de excentrische ligging buiten het centrum en buiten de ring van Bree, gelegen in een open ruimte gebied met overwegend agrarische activiteiten. Slechts de zuidwestelijke hoek van de site grenst aan verkavelingslinten.

47


4.3.2. Juridische context

figuur 8: gewestplanbestemming woonzorgcentrum Gerkenberg Het karmelietenklooster met kloosterkerk en omliggende gronden werden op het gewestplan als zone voor gemeenschapsvoorzieningen en openbaar nut bestemd.

4.3.3. Analyse van de bestaande ruimtelijke structuur

foto 13: serviceflats gericht naar kloostertuin

foto 14: rusthuis met cafetaria op gelijkvloers

De campus ligt geïsoleerd in de omgeving door enerzijds de nabijheid van de infrastructuur van N76 en anderzijds de landelijke omgeving met agrarische activiteiten. De ligging van de gebouwen in de groen beboste en ommuurde kloostertuin komt wel tegemoet aan de noodzaak tot het creëren van een beschermde en kwalitatief groene woonomgeving voor de ouderen en zorgbehoevenden. Zowel het gebouw van het rusthuis als de serviceflats zijn drie bouwlagen hoog. De nieuwbouw van het nursingtehuis is slechts één bouwlaag hoog.

48


foto 15: bushalte voorzien op de campus

foto 16: verhardingsoppervlakte aan N76

Naar bereikbaarheid toe heeft men een nieuwe bushalte tot op de campus zelf gebracht. Voor bezoekers met de wagen bestaat er echter geen bewegwijzering en biedt enkel de kloosterkerk aan N76 een herkenningspunt. Op de site zelf werd een grote nieuwe parking aangelegd ten westen van het hoofdgebouw. De bestaande grote verhardingsoppervlakte voor de kloosterkerk langs N76 kent slechts een informeel gebruik als parking. Bij plaatsbezoek bleek de concentratie van de parkeerplaatsen op de bomenvrije parking ten westen van de campus te leiden tot oneigenlijk gebruik van parkeren in het groen van de kloostertuin. Langs N76 werd tot op heden geen fietspad ingericht. Niettemin loopt op de grens van de site een route van het fietsknooppuntennetwerk. Het aantrekken van toevallige passanten via het cafetaria tot in het woonzorgcentrum zelf is echter niet vanzelfsprekend. In de omgeving van het woonzorgcentrum bevinden zich geen diensten of voorzieningen die gericht zijn op de campus. In het woonlint langs N76 bevindt er zich iets verderop slechts een kapsalon. Uit de luchtfoto blijkt dat in de omgeving van het woonzorgcentrum sportfaciliteiten zijn gelegen. Wegens de hellingsgraad van het omgevend landschap is er echter geen visuele relatie tussen de campus en de sportfaciliteiten, noch bevindt er zich langs N76 een bewegwijzering naar deze sportfaciliteiten. De complementariteit van deze functies lijkt dan ook nihil.

4.3.4. Planinitiatief De stad Bree wenst het woonzorgcentrum Gerkenberg en het 500 m verderop gelegen stadspark Bonenput met het (internationaal) tenniscentrum functioneel en morfologisch te verbinden tot een grote recreatieve zone door middel van de aanleg van een golfterrein. Dit golfterrein (eerste fase 9 holes, nadien 18 holes, tot zelfs 27 holes) zou aan beide zijden van N76 worden ontwikkeld, waarbij de kloostersite Gerkenberg als functioneel epicentrum wordt uitgebouwd. Men zou de bestaande hellingen van het Kempisch plateau en de Boneputterbeek als onderdeel van het golfterrein willen respecteren en uitspelen. Volgend programma wordt voorzien in deze recreatieve zone:  1 golfterrein (18 holes betekent een oppervlakte van 80 ha)  80 parkvilla’s aan de rand van de golf in enkele clusters  verdere uitbouw van het tenniscentrum  uitbreiding van het publieke park Bonenput  uitbouw van de site Gerkenberg als welzijnscampus met in de voormalige kloostergebouwen een golfhotel (25 kamers), feestzaal in de kapel en meeting point (tot 300 genodigden) en in de kloostertuin 10 tot 20 kleinere appartementen.

49


figuur 9:

structuurschets golf Gerkenberg (Technum)

Ondertussen werd dit programma door de stad Bree reeds geactualiseerd omdat men aan de hand van een PPS-constructie de voormalige kloostergebouwen wenst om te bouwen tot een luxeseniorie met wooneenheden van ongeveer 100 m². Men wenst er de toekomstige bewoners tevens speciale faciliteiten, zoals een apart zwembad en een sterrenrestaurant in de voormalige kerk, aan te bieden.

4.3.5. Beleidsaanbevelingen voor woonzorgcentrum Gerkenberg Vanuit de gehanteerde visie en concepten is het niet wenselijk het woonzorgcentrum verder uit te bouwen tot een vrij grootschalig zorgaanbod voor de ruime regio van Bree. Nieuwe ontwikkelingen op vlak van zorgaanbod worden bij voorkeur in het dichter bebouwd weefsel van Bree uitgebouwd in plaats van in een randstedelijke, quasi geïsoleerde locatie, omgeven door open ruimte structuren. Uitbouw van de zorg binnen het meer stedelijk weefsel biedt kansen en complementariteit met kleinhandel, voorkomt een isolatiegevoel van ouderen en zorgbehoevenden, kan de gemotoriseerde verplaatsingsbehoeften beperken, Het verhoogt bovendien de efficiëntie van een aantal diensten (nabijheidsprincipe). Zorg op Gerkenberg zou bij voorkeur functioneren op het huidig niveau en niet uitbreiden. Indien een uitbreiding van het zorgaanbod er echter gewenst is, is dit uitsluitend mogelijk in functie van een lokale behoefte vanuit het omliggende (beperkte) woonweefsel.

50


III. Acute medical centers

51


52


1. Typologieën Net zoals voor de basiszorg in relatie tot het wonen, kortweg woonzorg, kunnen voor de acute medical centers verschillende typologieën 25 worden onderscheiden.

1.1. Algemene ziekenhuizen In een algemeen ziekenhuis worden mensen geopereerd en worden patiënten met een 'intern' probleem behandeld. Er is ook een specifieke dienst voor oudere mensen die vaak meerdere gezondheidsproblemen hebben. Aanstaande moeders kunnen er bevallen en er worden ook kinderen opgenomen. Een algemeen ziekenhuis heeft een eigen apotheek en een laboratorium.

1.2. Categorale ziekenhuizen Categorale ziekenhuizen zijn kleinere ziekenhuizen. Vaak vinden zij een bestaansreden in het aanbieden van zeer specifieke zorg voor een beperkte doelgroep.

1.3. Psychiatrische ziekenhuizen Personen met ernstige psychiatrische problemen worden opgenomen in psychiatrische ziekenhuizen.

25

Vlaams agentschap zorg en gezondheid.

53


2. Case: ziekenhuis Overpelt Het Mariaziekenhuis is een fusie van het Maria Middelares Ziekenhuis te Lommel en de Heilig Hart Kliniek te Neerpelt. In 2002 werd begonnen aan een nieuw en vlot bereikbaar streekziekenhuis voor de regio Noord-Limburg in Overpelt, dat in 2005 in gebruik werd genomen. Het ziekenhuis telt 348 bedden die verdeeld zijn over drie geneeskundige diensten, drie heelkundige diensten, twee geriatrische diensten, een daghospitaal, een afdeling materniteit en neonatologie, een kinderafdeling, een afdeling psychiatrie en een afdeling palliatieve zorg. Er verblijven jaarlijks 13.000 patiënten op klassieke wijze, 14.000 patiënten in daghospitalisatie en er worden jaarlijks 155.000 consultaties verricht.

2.1. Situering

figuur 10: luchtfoto Mariaziekenhuis in Overpelt

54


foto 17: zicht vanaf ziekenhuiscampus op stadcentrum

foto 18: zicht vanaf ziekenhuiscampus op open ruimte en grootschalige weginfrastructuur

Het Mariaziekenhuis ligt in vogelvlucht op circa 500 m westelijk van het centrum van Overpelt en ligt net buiten de ring. Het Mariaziekenhuis ligt tussen de noord-zuid verbinding (N74, die loopt tussen Helchteren en de Nederlandse grens) en de ring rond Overpelt. De campus ligt in de oksel van de ring rond Overpelt (N712) en N71, een secundaire weg type II, en is met de auto bereikbaar via grote rotondes. De omgeving van de campus is overwegend open ruimte gebied met een agrarisch grondgebruik. Enkel ten zuiden van de campus bevinden zich verkavelingslinten met vrijstaande woningen. Ten westen van de ziekenhuiscampus is er een kinderdagverblijf.


figuur 11: gewestplanbestemming Mariaziekenhuis in Overpelt De ziekenhuiscampus en het kinderdagverblijf vullen volledig de zone voor gemeenschapsvoorzieningen en openbaar nut volgens het gewestplan in.

55



foto 19: betaalparking voor bezoekers

foto 20: toegangsluifel met bushalte

De nieuwe ziekencampus functioneert in ligging, voorkomen en omringende wegeninfrastructuur duidelijk op bovenlokale schaal. Bij de inplanting van de campus werd duidelijk rekening gehouden met een optimale bereikbaarheid met de wagen. Door de ligging net buiten de ring rond Overpelt wordt het centrum niet belast. Niettemin werd tevens rekening gehouden met bereikbaarheid via openbare vervoer. Aan de hoofdingang van het ziekenhuis werd een bushalte voorzien waar een belbus en 3 buslijnen halteren. Daarnaast is er nog een bushalte in Overpelt centrum op ongeveer 300 m van de campus die door meerdere buslijnen wordt gefrequenteerd. Tot slot heeft de trein Neerpelt - Antwerpen een stopplaats in Overpelt op 500 m van de ziekenhuiscampus. Minpunt is dat door de omringende hogere wegennetinfrastructuur met middenbermen het traag verkeer verplicht is om via een fiets- en voetgangerstunnel onder de ring N712 van het centrum van Overpelt naar de ziekenhuiscampus te gaan en vice versa. Door de goede bereikbaarheid van de ziekenhuiscampus richt men zich niet enkel op patiënten met mogelijke bezoekers maar kan men ook externen aantrekken voor infoactiviteiten rond gezondheidszorg (Dag tegen Kanker, info voor toekomstige ouders, sessies rond stoppen met roken, stressmanagement enz.).

foto 21: fiets- en voetgangerstunnel onder ring naar centrum Overpelt

foto 22: ziekenhuisgebouw met omgevingsaanleg

Het gebouw van de ziekenhuiscampus varieert van 4 tot 5 bouwlagen door de hoogteverschillen van het omliggend terrein. Nabij de hoofdtoegang aan de rotonde ligt er één grote betaalparking voor bezoekers. Ten westen van het ziekenhuisgebouw en ten zuiden van het kinderdagverblijf ligt een grote parking, met een gedeelte in twee niveaus, voor het ziekenhuispersoneel. Deze parkeerruimte ligt het dichtst nabij de omgevende woonlinten, maar wordt met voldoende groen gebufferd en visueel afgeschermd. Het ziekenhuispersoneel beschikt aan de achterzijde van het gebouw over een afgesloten basketbalterrein.

56


foto 23: kinderdagverblijf

foto 24: parking op niveau met zicht op verkavelingslint

Het gebouw van het kinderdagverblijf is slechts 2 bouwlagen hoog. Het gelijkvloers bevat het kinderdagverblijf voor zowel kinderen van het ziekenhuispersoneel als van ouders in de omgeving. Op de verdieping zijn kamers ingericht voor specialisten in opleiding en/of met wachtdiensten ‘s nachts. Het kinderdagverblijf is qua inplanting in de eerste plaats gericht op de hogere wegeninfrastructuur maar is in functie duidelijk complementair aan de ziekenhuiscampus. In het woongebied tussen de ring rond Overpelt en het stadscentrum heeft zich duidelijk een recente ontwikkeling voorgedaan die geënt is op de ziekenhuiscampus. Ten oosten van Dorpsstraat, op nog geen 300 m van de ziekenhuiscampus, ligt rustoord Immaculata. Dit centrum telt vandaag 75 bedden, 4 plaatsen in het centrum voor kortdagverblijf en 8 plaatsen voor dagopvang van senioren. Eind 2008 werd het Seppehof officieel geopend, dat bestaat uit twee gebouwen die 44 serviceflats herbergen. Ondertussen wenst men het aantal serviceflats uit te breiden tot 64. In de gemeenteraad van juli 2009 keurde de gemeenteraad een samenwerkingsovereenkomst goed tussen de gemeente Overpelt en rustoord Immaculata voor de realisatie van een nieuw Sociaal Huis, een lokaal dienstencentrum en een uitbreiding van het rustoord. Het nieuw complex zou tevens langs Dorpsstraat worden ontwikkeld. De bestaande vleugel van het rusthuis wordt afgebroken om plaats te maken voor bijna 5.500 m² aan dienstverlening voor senioren. Er komt bijna 4.000 m² rustoord bij, iets meer dan 400 m² dienstencentrum en meer dan 800 m² sociaal huis. Het rustoord Immaculata wenst zijn 75 bestaande kamers uit te breiden met 20 rusthuiskamers, 10 kamers voor MS-patiënten, 4 kamers voor kortverblijf en 10 zorgflats.

57


foto 25: thuiszorgwinkel op gelijkvloers appartementsgebouw langs ring

foto 26: supermarkt op gelijkvloers appartementsgebouw

Maar ook de private sector heeft reeds heel wat residentiële appartementsgebouwen op de nog braakliggende terreinen tussen Dorpsstraat en de ring rond Overpelt gerealiseerd. In deze gebouwen vindt men op het gelijkvloers veeleer publieke functies zoals een supermarkt, een thuiszorgwinkel, trainingscentrum SOMA (promotie van sporten naar ieders vermogen) en ‘de open poort’. ‘De open poort’ huisvest de volgende diensten: centrum voor basiseducatie NoordLimburg, ICT-lokaal, beschut wonen Noord-Limburg, dienst opvanggezinnen van kind & preventie en een ontmoetingsruimte. De open ruimte rond deze nieuwe ontwikkelingen betreft op heden nog braakliggende gronden met een informeel parkeergebruik. Omgevingsaanleg met groene parkvoorzieningen werden, met uitzondering van een grote groene parking, (nog?) niet voorzien.

foto 27: nieuwe appartementsgebouwen zonder omgevingsaanleg

58

foto

28:

nieuwe appartementsgebouwen rondom een grote parking met groenaanleg


residentiële appartementen kinderdagverblijf

woonzorg centrum Immaculata met serviceflats

thuiszorgwinkel

MARIAZIEKENHUIS

De open poort: 7 bejaardenapp. 12 gehandicaptenapp. ontmoetingsruimte ICT-lokaal centrum basiseducatie dienst opvanggezinnen residentiële appartementen

supermarkten trainings centrum SOMA (sporten nr ieders vermogen)

winkelwandelstraat met kapper en brasserie

figuur 12: overzichtskaart nevenfuncties

2.4. Leereffecten 2.4.1. Grotere ruimtebehoefte Vanuit het ziekenhuis zelf Door een schaalvergroting en uitbreiding van het aanbod ontstaat een directe en exponentiële ruimtebehoefte. Bovendien worden bij fusies dikwijls volledig nieuwe complexen gebouwd om het bevoordelen van het ene of het benadelen van het andere partnerziekenhuis te vermijden (bijvoorbeeld de geplande ZMK campus te Maaseik (zie verder)). Wel wordt geopteerd voor een centrale positie binnen de zorgregio in functie van een goede bereikbaarheid en mogelijke concurrentie met andere ziekenhuizen. Bovendien wordt vanuit architecturaal oogpunt vastgesteld dat een verticale stapeling van het programma van nieuwe ziekenhuiscomplexen in torenmodellen, die door een beperkte footprint minder ruimte in beslag nemen, niet efficiënt functioneren. 6 tot 7 bouwlagen bovengronds, plus 3 ondergronds, blijkt inzake een optimale interne organisatie het maximaal haalbare (Gonnissen, Tambeur). In die zin dient voldoende oppervlakte aan beschikbare gronden aanwezig te zijn. Ook de uitbreiding van het aanbod in bestaande instellingen vertaalt zich eveneens in een toenemende vraag naar bijkomende ruimte. Deze is, afhankelijk van de ruimtelijke context, in meerdere of mindere mate aanwezig. Wat betreft de Limburgse context zijn verschillende ziekenhuizen gelegen in het verstedelijkt gebied, waar beschikbare ruimte steeds schaars is en

59


uitbreidingsmogelijkheden quasi onbestaand, of te midden van waardevolle open ruimten, waar natuur en ecologie onder druk gaan staan. In hun zoektocht naar bijkomende ruimte of naar een efficiëntere organisatiestructuur stoten ziekenhuizen verschillende van hun ondersteunende activiteiten af en wordt gebruik gemaakt van externe dienstverlening. Hiervoor ontstaat op goed bereikbare bedrijventerreinen en transport- en distributieterreinen een nieuwe (beperkte) vraag naar bijkomende ruimte.

Vanuit spin-off effecten Als het ware spontaan en als van nature ontstaan in de directe nabijheid van ziekenhuizen spinoffs. Vele voorzieningen zoeken immers de nabijheid van een ziekenhuisinstelling op, waardoor ook vanuit deze spin-offs een bijkomende ruimtevraag ontstaat. Bovenstaande case leert immers dat na de bouw van het eigenlijke ziekenhuis een verdere transformatie van de directe omgeving wordt ingeluid. Veelal wordt echter in de plannen voor een nieuw ziekenhuis geen ruimte voorzien voor deze ondersteunende voorzieningen en functies, of is een geleidelijke transformatie van het omliggende weefsel (het wegtrekken van huisartsen, de opkomst van bloemenwinkels enz.) niet in rekening gebracht.

2.4.2. Afname van het belang van een groene omgeving Door de geleidelijke transformatie naar meer daghospitalisatie neemt het belang van een groene omgeving af. Veeleer bestaat de noodzaak om kwalitatieve buitenruimten in te richten. Wel neemt het belang aan voldoende parkeerplaatsen toe, zowel voor personeel als voor patiënten.

2.4.3. Aandacht voor het bestaand patrimonium Door de bouw van nieuwe ziekenhuiscomplexen gaat het oorspronkelijk patrimonium leegstaan en ontstaat als het ware een ruimteaanbod, dikwijls gelegen op strategische plekken in het centrum of aan de rand van stedelijke gebieden. De specifieke eigenschappen van oude ziekenhuisgebouwen maken echter dat nieuwe functies of bestemmingen voor dergelijke gebouwen minder evident zijn.

2.4.4. Verkeersgeneratie en ontsluiting Een goede autobereikbaarheid blijft essentieel voor functioneren van ziekenhuizen. Urgentieteams dienen immers snel hun eindbestemming te bereiken. Een vlotte, filevrije is daarom van levensbelang. Ook patiënten verkiezen nog steeds de wagen voor hun verplaatsing naar het ziekenhuis. Uiteraard heeft dit gevolgen voor de ruimtebehoefte van het parkeren. Voor bezoekers kan een frequente en vlotte openbaar vervoerverbinding een alternatief bieden voor het privévervoer. Eveneens is een veilige verbinding per fiets onontbeerlijk. Dit betekent voornamelijk multimodaal ontsloten locaties in aanmerking zullen komen voor het oprichten van nieuwe ziekenhuizen.

60


3. Visie en ruimtelijke concepten 3.1. Visie Een visie op een kwalitatieve inplanting van nieuwe ziekenhuiscomplexen behelst volgende elementen.  Ziekenhuizen zijn omwille van hun schaal en dynamiek per definitie een stedelijke functie . Zij horen daarom niet thuis in de structurerende open ruimte gebieden.  Ziekenhuizen worden niet als ‘losse objecten’ beschouwd. Zij brengen immers een dynamiek op gang die complementair moet worden geïntegreerd in een stedelijk weefsel.  Verschillende ‘modellen van ziekenhuizen’ zijn mogelijk, waaronder een meer gestapelde vorm met een beperkte footprint of meer paviljoenachtige volumes met een grotere footprint enz.. De keuze tussen verschillende modellen zal in belangrijke mate moeten afhangen van de wijze waarop het ziekenhuis zich het best kan integreren in het stedelijk weefsel.  Een goede multimodale ontsluiting is een erg belangrijke locatievereiste omwille van de inherente uitbreidingen en schaalvergrotingen. Echte binnenstedelijke locaties zijn daarom niet echt optimaal omwille van een moeilijkere bereikbaarheid voor de wagens en de hulpdiensten.

3.2. Concepten Uitsluitend in stedelijke context Ziekenhuiscomplexen worden aangezien als strikt stedelijke activiteiten. In die zin kunnen nieuwe ziekenhuiscomplexen uitsluitend worden opgericht binnen de contouren van de regionaal- en kleinstedelijke gebieden (Hasselt - Genk, Bilzen, Bree, Leopoldsburg, Lommel, Maaseik, Maasmechelen, Neerpelt - Overpelt, Sint-Truiden en Tongeren) en dienen zij nauw aan te sluiten bij het stedelijke weefsel. Een eventuele bedreiging en aantasting van bestaande waardevolle open ruimten wordt hierdoor vermeden. Dit betekent dat de afbakeningsprocessen voldoende ontwikkelingsmogelijkheden voorzien om, waar ruimtelijk verantwoord, in te spelen op een eventuele vraag vanuit de ziekenhuissector. Directe ontsluiting naar het hoger gelegen wegennet en goede bereikbaarheid via openbaar vervoer De verschuiving naar meer dagopnames resulteert in een verdere noodzaak inzake goede autobereikbaarheid. De toename aan patiënten, die zich hoofdzakelijk met privévervoer naar het ziekenhuis verplaatsen, creëert immers rechtstreeks een verhoogde vraag naar autogerichte locaties. Het beschikbaar aantal parkeerplaatsen is hieraan evenredig gerelateerd. Eveneens dienen hulpdiensten eenvoudig en vlot het hoger gelegen weggennet te bereiken in functie van dringende dienstverlening. Zo

61


dient het medisch urgentieteam (MUG) op maximaal 10 minuten op de betreffende locatie zijn. Een centrale positie in de zorgregio, en een optimale en vlotte bereikbaarheid zijn essentieel. Voornamelijk voor bezoekers en werknemers is een frequent en kwalitatief openbaar vervoer aanbod belangrijk. Enkel een kwalitatieve openbaar vervoerverbinding tussen het ziekenhuis en omliggende centra via bussen kan een duurzame verschuiving in de modal shift realiseren (Garmyn, Gonnissen, Tambeur). Intensief overleg met de openbaar vervoersmaatschappij in functie van een goede afstemming van het aanbod is essentieel.

Maximale integratie in de bestaande ruimtelijke structuur Nieuwe ziekenhuiscomplexen trachten maximaal rekening te houden met ruimtelijk kenmerkende elementen en spelen ontwerpmatig hierop in. Waar mogelijk worden bestaande ruimtelijke elementen versterkt in functie van een contextuele identiteit. De integratie in de bestaande ruimtelijke structuur laat toe de ruimtelijke impact van het nieuwe complex zo minimaal mogelijk te beschouwen. Bakens in een nieuw stedelijke context Omwille van de schaal en maat van de nieuwe ziekenhuizen is een volledige en onopvallende integratie in de bestaande ruimtelijk context erg moeilijk. Wel kunnen ziekenhuizen aanleiding geven tot het creëren van een eigen, nieuwe en kwalitatieve context. Ze fungeren als nieuwe bakens en oriëntatiepunten in het stedelijk landschap. Mede door hun schaal en impact op de beleving en het functioneren van de ruimte bieden nieuwe ziekenhuiscomplexen de mogelijk minder aantrekkelijke, aangetaste en gedesoriënteerde gebieden om te vormen tot nieuwe kwalitatieve ruimten. Het stedenbouwkundig, landschappelijk en architecturaal ontwerp bepalen de nieuwe context. Draagbare geplande uitbreidingen Mogelijkheden voor toekomstige uitbreidingen en transformaties van het zorgaanbod worden reeds van bij de start van de ideeontwikkeling ingecalculeerd. Het ontwerp van het nieuwe ziekenhuiscomplex houdt impliciet en expliciet rekening met een mogelijk toekomstig groeiscenario en een gefaseerde groei. Ook bij de volledige relatie van het pro-

62


gramma op lange termijn dient de ruimtelijke impact en de impact op het milieu beperkt. Mogelijke effecten worden daarom in het beginstadium meegerekend om de draagkracht van de directe omgeving niet te overstijgen. De ontwikkeling van een nieuwe stedelijke centrumplek creëert onvermijdelijk nieuwe ontwikkelingen in de directe nabijheid ervan. Mogelijke spin-off van ander zorgaanbod, bedrijven, onderzoekscentra, detailhandel enz. en transformaties in het bestaand voorzieningenweefsel worden eveneens ingecalculeerd. Ook zij kunnen de draagkracht van de bestaande (of geplande) ruimte niet overstijgen. Consequent toepassen van duurzaamheidsprincipes Omwille van de schaal van de ziekenhuisactiviteiten dient in de stedenbouwkundige en architecturale uitwerking bijzondere aandacht uit te gaan naar duurzaamheidsprincipes inzake energie-efficiënte (bijvoorbeeld warmtekrachtkoppeling, oriëntatie enz.), en waterver- en hergebruik. Flexibiliteit in stedenbouw en architectuur Zowel op stedenbouwkundig als architecturaal vlak is een flexibele opbouw, organisatie en inrichting van het nieuwe ziekenhuiscomplex cruciaal om maximaal in te spelen op mogelijke toekomstige tendensen binnen de sector en wensen van de patient. Duurzaamheid wordt in die zin vertaald door aanpasbaarheid in de tijd. Het architecturaal concept ondersteunt sowieso de interne efficiëntie (Devos, Degadt).

63


4. Case: ziekenhuis Maaseik Na de fusie van het ziekenhuis van Maaseik met het ziekenhuis van Bree is de behoefte ontstaan een volledig nieuwe, grote ziekenhuiscampus op te richten. In het kader van de afbakening van het kleinstedelijk gebied Maaseik zijn nog vier zoeklocaties relevant voor een nieuwe inplanting van het nieuw ziekenhuis Maas en Kempen. Deze vier zoeklocaties worden via ontwerpend onderzoek in onderstaande tekst gesitueerd, geanalyseerd en tegenover elkaar afgewogen.

4.1. Situering

2

3 4

1 figuur 13: luchtfoto met 4 zoeklocaties Het huidig ziekenhuis van Maaseik situeert zich in het oostelijk gedeelte van het stadcentrum. Zoeklocatie 1 ligt ten zuidwesten van het centrum van Maaseik en sluit direct aan op het woongebied van het stadcentrum. Zij ligt achter de bestaande lintbebouwing langs Maastrichtersteenweg (N78b) en in de nabijheid van Koning Boudewijnlaan (N78) die als een zuidelijke ringweg onder Maaseik loopt. Zoeklocatie 2 ligt ten noorden van het centrum van Maaseik en sluit aan bij het technisch instituut Sint-Jansberg. Zij wordt omgeven door Weertersteenweg, Ven en Sint-Jansberg. Zoeklocatie 3 bevindt zich noordwestelijk van het centrum van Maaseik en situeert zich in de oksel van de woonwijk langs Kromme Kamp en de lintbebouwing langs Diestersteenweg (N773). Tot slot is zoeklocatie 4 het meest excentrisch ten westen van Maaseik gelegen. Zij sluit aan op de lintbebouwing langs Diestersteenweg (N773).

64


De vier zoeklocaties zijn voldoende groot om de inplanting van een ziekenhuis, inclusief toekomstige uitbreidingen en spin-off toe te laten.


2

3 4

1 figuur 14: gewestplan met 4 zoeklocaties Met uitzondering van zoeklocatie 1, gelegen in woonuitbreidingsgebied, bevinden de drie overige zoeklocaties zich in agrarisch gebied.


foto 29: zoeklocatie 1 met zicht naar zuidwesten

foto 30: zoeklocatie 1 met zicht naar noordoosten

Zoeklocatie 1 moet worden ontsloten via Maastrichtersteenweg (N78b), een niet door de provincie getypeerde weg. De lintbebouwing langs Maastrichtersteenweg bestaat uit grote groene kavels met villa’s. Verder bevinden zich erlangs nauwelijks handels- of ambachtelijke functies met uitzondering van twee autogarages. De zoeklocatie sluit westelijk aan op een verkavelingswijk met vrijstaande woningen die is gelegen binnen de bebouwde kom van Maaseik. Deze locatie sluit het dichtst aan bij het centrum van Maaseik en biedt zicht op de kerktoren.

65


Naar bereikbaarheid toe bevindt zich ter hoogte van de zoeklocatie een bushalte langs Maastrichtersteenweg die aan beide zijden werd voorzien van een fietspad. Het fietsknooppuntennetwerk passeert langs Eerste Straat die een rustige ontsluiting naar het centrum van Maaseik biedt.

foto 31: nabijheid supermarkt langs Maastrichtersteenweg

foto 32: appartementsgebouw met sociale diensten op het gelijkvloers

Naar het centrum van Maaseik toe, en op loopafstand van de zoeklocatie, bevinden zich langs Maastrichtersteenweg twee supermarkten. Verder zijn er op de hoek Maastrichtersteenweg Koningin Astridlaan een nieuwbouw met appartementen en op het gelijkvloers een werkwinkel en ACV-kantoor.

foto 33: nabijheid woonwagenpark

foto 34: nabijheid sociale woonwijk

Zoeklocatie 2 moet in principe worden ontsloten via Weertersteenweg (N762) die de westelijke grens van de zoekzone vormt. Deze secundaire weg is echter aan weerszijden volledig bebouwd met linten van open bebouwing. Aan de achterzijde van deze linten situeert zich uitgestrekt landbouwgebied. De zoekzone wordt in het noorden, het oosten en het zuiden respectievelijk begrensd door Ven, Sint-Jansberg en Sint-Jansdreef. Deze wegen hebben een duidelijk lokaal statuut en staan in voor de ontsluiting en bereikbaarheid van verschillende geïsoleerde woningen. In het zuiden sluit de zoeklocatie aan bij de grootschalige gebouwen van het technisch instituut Sint-Jansberg. Ter hoogte van de toegang tot het technisch instituut is een bushalte ingeplant.

66


foto 35: zoeklocatie 3 met zicht op verkaveling langs Kromme Kamp

foto 36: zoeklocatie 3 met zicht naar Diestersteenweg

Zoeklocatie 3 moet worden ontsloten op Diestersteenweg (N773) die door de provincie is geselecteerd als secundaire weg type II. De bebouwing langs Diestersteenweg ter hoogte van de zoeklocatie bestaat uit aaneengesloten woningen, met aan de overkant van de weg overwegend vrijstaande villa’s. Ten noordoosten sluit de zoeklocatie aan op verkavelingswijken langs Kromme Kamp met vrijstaande bebouwing. In de zoekzone bevindt er zich een tot op heden werkzaam zijnde landbouwbedrijfzetel. Ten noorden en ten westen van de zoeklocatie strekt zich een open ruimte gebied uit met agrarisch landbouwgebruik waarin verschillende landbouwbedrijfszetels zijn gelegen.

foto 37: Diestersteenweg richting centrum Maaseik

foto 38: Diestersteenweg in westelijke richting

Naar bereikbaarheid toe is er een buslijn langs Diestersteenweg en bevindt er zich aan beide zijden van de weg een aanliggend fietspad.

foto 39: Diestersteenweg met bedrijven

foto 40: achterliggend agrarisch waardevol landschap met bossen

Zoeklocatie 4 moet tevens worden ontsloten op Diestersteenweg (N773). In de nabijheid van de zoeklocatie liggen enkele huizen langs Vergelsweg en Nagelsweg, twee insteken vanuit Dies-

67


tersteenweg. Op een grotere huiskavel wordt onder de vorm van een paardenhouderij aan hobbylandbouw gedaan. Aan de overkant van Diestersteenweg bevindt zich een bedrijventerrein. Ten zuidwesten van de zoeklocatie helt het terrein af naar een agrarisch waardevol landschap met natuurkundige waarde door de aanwezigheid van bosgebieden.

4.4. Programma 4.4.1. Ziekenhuis Het te realiseren programma voor het nieuw ziekenhuis vergt een vloeroppervlakte van 46.695 m² voor .249 bedden in vier afzonderlijke blokken (verpleeghuis, hotfloor, logistiek en hotel). De aanleg van een parking met 500 parkeerplaatsen (van 40 m² per parkeerplaats in functie van de realisatie van een ‘groene’ parking tot in het MER 25 m² per parkeerplaats).

4.4.2. Spin-off effecten van het ziekenhuis Het koepelplan ‘zorgstrategische planning’ ouderenzorg Limburg (zie hoofdstuk 4.8. op p. 24) werd half 2006 besproken in afstemmingsvergaderingen per zorgregio. De zorgregio Maaseik bestaat uit de gemeenten Maaseik en Kinrooi. Onderstaande tabel geeft het huidig aanbod aan voorzieningen in deze zorgregio weer. voorziening

RVT

serviceflats

KV

DVC

LDC

Maaseik

rusthuis RVT

92

-

-

15

-

Neeroeteren

park Neeroeteren

61

-

-

-

-

Kinrooi

rusthuis Zorgvlied RVT

64

22

-

-

-

tabel 7:

bestaand aanbod in 2006

Er is sprake van een onevenwichtige spreiding van de ouderenzorgvoorzieningen in de zorgregio, wat zich vooral manifesteert in de serviceflats, kortverblijf en dagverzorgingscentra. Onder de drie verschillende initiatiefnemers, de bestaande RVT’s, werden in 2006 nog volgende projecten voorop gesteld. voorziening

RVT

serviceflats

KV

DVC

Maaseik

rusthuis RVT

28

48

3

-

-

Neeroeteren

park Neeroeteren

25

-

-

-

-

Kinrooi


zorgregio

tabel 8:

LDC

59

20

4

-

-

112

68

7

0

0

geplande uitbreidingen na 2006

Bovenstaande plannen van de initiatiefnemers sluiten relatief goed aan bij de reële behoefte van 2006. Indien alle in 2006 bestaande plannen op heden zijn uitgevoerd en er sinds 2006 geen bijkomende initiatieven werden genomen, geeft onderstaande tabel aan welk aanbod tegen 2010 nog moet worden gerealiseerd. voorziening

RVT

serviceflats

KV

DVC

Maaseik

rusthuis RVT

120

48

3

15

LDC -

Neeroeteren

park Neeroeteren

86

-

-

-

-

Kinrooi


123

42

4

-

-

totaal aanbod zorgregio (bestaand + gepland)

239

90

7

15

-

nog te realiseren volgens behoeftebepaling

101

99

7

-

3

68


tabel 9:

behoefte tot 2010

Vanuit de gehanteerde visie en concepten is het wenselijk om de nodige ruimte te voorzien voor de spin-off die ziekenhuizen genereren. Op basis van de verdeling van de behoeften kan worden gesteld dat binnen het kleinstedelijk gebied Maaseik nog ruimte aanwezig is voor bijkomende ontwikkelingen in de zorgsector. Delen van deze behoefte kunnen worden ingevuld op de nieuwe ziekenhuissite. Verschillende zorgvoorzieningen zijn immers gebaat bij de aanwezigheid van een ziekenhuis. Vanuit het ontwerpend onderzoek wordt nagegaan of onderstaand programma op de verschillende plekken haalbaar is:  ruimte voor een kleinschalig woonzorgcentrum  een cluster van serviceflats  bijkomende sociale woningen voor senioren, zoals voorzien in het lokaal ouderenbeleidsplan van de stad Maaseik.

4.5. Ontwerpend onderzoek voor de vier zoeklocaties De vier verschillende zoeklocaties worden afgewogen aan de hand van de ruimtelijke concepten voor ziekenhuizen (zie III.4), met uitzondering van het concept ‘flexibiliteit in stedenbouw en architectuur’ omdat dit een intrinsiek concept is dat onafhankelijk van de locatie kan worden nagestreefd. Het ontwerpend onderzoek dat is uitgevoerd voor de vier mogelijke sites, levert waardevolle informatie op om na te gaan op welke wijze de concepten op het terrein mogelijk zijn en kunnen worden toegepast.

4.5.1. Bespreking van het ontwerpend onderzoek De bespreking van het ontwerpend onderzoek start steeds met een situering van de meest relevante en waardevolle kenmerken van de betreffende locatie. Stap voor stap wordt de inhoud van het ontwerpend onderzoek opgebouwd om uiteindelijk te resulteren in een totaalbeeld.

Locatie 1

Slechts een beperkt aantal groenelementen structuren de

Nieuwe, monumentale groenobjecten (dreven) spelen in op

open ruimte en zijn biologisch waardevol.

de bestaande perceelsstructuur richting de vallei van de Maas en voegen een nieuw landschappelijk kader toe.

69


Tussen de groenobjecten wordt het nieuwe ziekenhuis als

Nieuwe ontsluitingswegen doorheen de monumentale

brede, lage plint ingeplant. Eventueel kan een slanke toren

dreven organiseren de toegang tot het ziekenhuis. Vanaf

het ziekenhuis verankeren in de skyline van Maaseik.

Maastrichtersteenweg

Rondom het ziekenhuis is een parkeerplein voorzien.

toegangen gecreëerd.

Langzaam verkeerroutes doorkruisen de omliggende open

Vrijstaande percelen, tussen Eerste Straat en Tweede

ruimte en het centrumweefsel. De ziekenhuissite wordt

Straat, kunnen worden ontwikkeld voor spin-off en bijko-

eenvoudig verankert in het lokale weefsel.

mende zorgvoorzieningen (26.100 m² (roze)). Het cen-

(N78b)

worden

verkeersveilige

trumweefsel kan punctueel verder worden verdicht met (sociale) woningen voor senioren (24.400 m² (bruin)). De overige open ruimte wordt maximaal van ontwikkeling gevrijwaard.

70


figuur 15:

ontwerpend onderzoek locatie 1

De eerste locatie situeert zich slechts op 1 km afstand van de markt van Maaseik, het eigenlijke hart van de stad. Via een aangepaste inrichting van het openbaar domein zijn vlotte en verkeersveilige verbindingen naar het centrum voor fietsers en voetgangers realiseerbaar. De hoofdontsluiting is voorzien via Maastrichtersteenweg, waar ook het openbaar busvervoer is geconcentreerd. Nieuwe toegangswegen voor bezoekers en patiënten (aan de noordzijde van het ziekenhuis), en hulpdiensten (ten zuiden van het ziekenhuis) creëren een duidelijk en leesbare structuur. Het openbaar vervoer (blauwe lijn) krijgt via een lus een halte aan de ingang van het ziekenhuis. Brede, monumentale dreven begeleiden de nieuwe ontsluitingswegen en creëren een nieuw landschappelijk kader waarbinnen het zorgprogramma kan worden ontwikkeld. Het nieuwe ziekenhuiscomplex is bewust vormgegeven als laag volume, in functie van de nabijheid van de woningen langsheen Maastrichtersteenweg. Het gebouw tracht immers maximaal aan te sluiten bij de bestaande bebouwing. Een eventuele slanke toren in het uiterste zuiden van het volume kan echter het nieuwe ziekenhuis ook verankeren in de skyline van de stad Maaseik. De nieuwe landschappelijke structuur verzekert een robuust kader waarbinnen bijkomende zorg zich kan ontwikkelen. In de eerste plaats is ruimte voorzien voor spin-offs van het ziekenhuis, maar tevens is voldoende beschikbare ruimte aanwezig om een kleinschalig woonzorgcentrum en clusters van servicewoningen op te richten. In het uiterste oosten kan een school, waarvoor eveneens een nieuwe locatie wordt gezocht, zich nestelen in de bestaande oksel van de bebouwing, en op die manier de bestaande achterkanten van de woningen afwerken met een nieuw front naar de open ruimte. De overige open ruimte kan maximaal worden gevrijwaard als stedelijk landbouwgebied.

71


Doorheen het bestaande woonweefsel kan verschillende braakliggende of onderbenutte ruimten worden verdicht met (sociale) woningen, specifiek gericht op ouderen. Tussen het eigenlijk centrum, de markt, en het nieuwe ziekenhuis kan alzo een volwaardige woonzorgzone worden uitgebouwd.

Locatie 2

Opnieuw zijn slechts een beperkt aantal groenelementen

Indien echter op deze locatie het nieuwe ziekenhuis, inclu-

structurerend voor de open ruimte.

sief spin-off en andere zorgvoorzieningen, worden ontwikkeld, kan de woonkwaliteit van de zonevreemde woning niet langer worden gegarandeerd. Om die reden wordt de woning best onteigend.

Opnieuw verzekert een nieuwe landschappelijke structuur

Aan de noordelijk kop van het park wordt het nieuwe zie-

van houtkanten, bomenrijen en dreven een landschappelijk

kenhuis ingeplant. De typologie refereert naar de omlig-

robuust kader waarbinnen de nieuwe programma’s zich

gende boerderijen die eveneens als objecten in het open

kwalitatief kunnen ontwikkelen. De bestaande groenele-

landschap staan ingeplant. Het ziekenhuis is opgevat als

menten worden gevrijwaard en maximaal geïntegreerd in

lage plint met een hoger accent van verschillende bouwla-

het nieuwe kader. Langsheen het lint van Weertersteen-

gen (max. 7). Aan de achterzijde van het ziekenhuis, niet

weg (N762) wordt een lineair park ontwikkeld.

zichtbaar vanuit de omliggende open ruimte is het parkeerplein ingeplant. Bijkomend parkeren gebeurt ondergronds. De afstand tot het centrum van Maaseik bedraagt echter meer dan 2 km.

72


De ontsluiting van het ziekenhuis is enigszins problema-

Opnieuw verankert een netwerk van fiets- en wandelwe-

tisch. Omwille van de dichte bebouwing langsheen Wee-

gen het ziekenhuis met het centrum van Maaseik. Het

tersteenweg is enkel een ontsluiting via de noordelijk gele-

realiseren van een aaneengesloten en helder netwerk is

gen lokale landbouwweg mogelijk. Deze dient volwaardig

echter minder evident.

opgewaardeerd.

Een bijkomend programma van zorgvoorzieningen en spinoff (22.400m² (roze)), en een reeds gerealiseerde uitbreiding van het technisch instituut (fel roze) worden systematisch in het nieuwe park ingevuld. De nieuwe bebouwing sluit maximaal aan bij het bestaande lint om de impact op d open ruimte maximaal te beperken. Bijkomende (sociale) woningen voor ouderen (bruin) worden punctueel in het bestaande woonweefsel ingeplant.

73


figuur 16:


Het ontwerpend onderzoek voor deze tweede locatie, gelegen ten noorden van het technisch instituut, toont een (zware) lineaire stedelijke ontwikkeling langsheen Weertersteenweg. Het nieuwe programma sluit maximaal aan bij de bestaande bebouwing om de overige open ruimte maximaal te vrijwaren voor landbouwdoeleinden. Om de visuele impact van het nieuwe programma (ziekenhuis, spin-off en bijkomende zorgvoorzieningen) wordt langsheen het te ontwikkelen deel, parallel aan Weertersteenweg, een nieuw lineair groenobject als buffer en betreedbaar groen ingeplant. Het hogere ziekenhuisobject torent boven het groen uit en vormt een baken aan de rand van de stad. De ontsluiting van de gehele site voor bezoekers en patiënten gebeurt noodzakelijkerwijs via Ven. Deze zal over de volledige lengte opgewaardeerd worden, ook in functie van het openbaar vervoer (blauwe lijn). Het verkeer zal, ten opzichte van de huidige situatie uiteraard sterk toenemen. Voor hulpdiensten is een aparte ontsluiting voorzien via Sint-Jansdreef. Tussen het ziekenhuis en de recente uitbreiding van het technisch instituut is ruimte aanwezig voor de ontwikkeling van een bijkomend programma aan spin-off en zorgvoorzieningen van 22.400 m² in een parkachtige omgeving. De nieuwe voorzieningen overbruggen de afstand van 2 km tot centrum. In het omliggende woonweefsel is ruimte voor een verdichting van het weefsel met circa 28.400 m² aan (sociale) woningen voor ouderen.

74


Locatie 3

Elementen die de bestaande open ruimte structureren zijn

Indien deze derde locatie in aanmerking komt voor de

haast afwezig, uitgezonderd enkele biologisch waardevolle

inplanting van het nieuwe ziekenhuis dienen zowel een

percelen in het westen en het bestaande buurtparkje in de

zonevreemde woning, als het landbouwbedrijf onteigend

sociale woonwijk Kromme Kamp. Centraal in deze derde

en geherlokaliseerd.

zoeklocatie is een actief landbouwbedrijf met verschillende huiskavels gesitueerd.

Door de afwezigheid van landschappelijke aanknopings-

Opnieuw refererend naar de objectmatige inplanting van de

punten worden opnieuw enkele groenobjecten aan de

omliggende boerderijen wordt het ziekenhuis als verticaal

ruimte toegevoegd. Zij vormen weer het nieuwe land-

gestapeld object beschouwd. Door de minimale footprint is

schappelijke kader waarbinnen nieuwe ontwikkelingen zich

ook de in te nemen open ruimte veeleer beperkt. Delen van

kunnen vestigen. Dreven en gesloten volumes accentueren

het centrale park worden ingericht als centraal parkeer-

de toegangswegen voor auto’s, en voor fietsers en voet-

plein.

gangers. De groenobjecten ontmoeten elkaar in een centraal park, refererend naar het buurtparkje in de sociale woonwijk.

De hoofdontsluiting wordt vanuit het zuiden via Diester-

Opnieuw verbindt een netwerk van fiets- en wandelroutes

steenweg (N773) georganiseerd. Vanuit het noorden kan

het ziekenhuis met het centrum van Maaseik als concen-

een volledig nieuwe infrastructuur noodzakelijk zijn, om de

tratie van diensten en handel. De te overbruggen afstand

bestaande woonwijk van bijkomend verkeer te vrijwaren.

bedraagt in vogelvlucht circa 1900 m.

75


Rondom het park en het centrale parkeerplein, dat hierdoor meervoudig kan worden gebruikt, worden de bijkomende programma’s inzake zorg compact ingeplant. De bestaande achterkanten worden geheel afgewerkt met nieuwe fronten gericht naar het centrale park. Een totale oppervlakte van 38.450 m² kan alzo (gemengd) worden ontwikkeld (roze). Leegstaande percelen in de sociale woonwijk en een transformatie van aangrenzende bouwblokken genereren een oppervlakte van 22.100 m² aan nieuwe (sociale) woonmogelijkheden voor senioren (bruin).

figuur 17:


Het ontwerpend onderzoek voor deze derde locatie langsheen Diestersteenweg (N773) is compact en geïnspireerd op elementen uit de directe omgeving. Het ziekenhuis wordt als losstaand object aan de rand van de open ruimte en het park ingeplant. Omheen het centrale park, dat eveneens ruimte biedt aan het parkeren, wordt in een compacte bouwvorm het bijkomend programma aan zorg, eventueel aangevuld met individuele woningen voor ouderen, gerealiseerd.

76


De nieuwe bouwvolumes werken de bestaande achterkanten af en kijken maximaal uit over het park. Op een beperkt aantal locaties in de bestaande woonwijk Kromme Kamp zijn verdichtingsmogelijkheden aanwezig. De mogelijkheden zijn echter wel beperkt. Eventueel kunnen aanpalende bouwblokken transformeren naar specifieke woonlocaties voor ouderen. Op termijn kan zelfs de noordelijk gelegen hoeve transformeren naar een zorgboerderij. Monumentale dreven accentueren de ontsluitingswegen: voor gemotoriseerd verkeer van bezoekers en patiënten via Diestersteenweg, voor fietsers en wandelaars vanuit de sociale woonwijk. Het vooropgestelde netwerk van fiets- en wandelroutes verbindt onder meer de landbouwwegen in de open ruimte, het bestaande buurtpark en het centrum van Maaseik met de nieuwe ziekenhuiscampus. In functie van een vereenvoudigde ontsluiting vanuit het noorden is het wenselijk een volledig nieuwe infrastructuur aan te leggen, die het ziekenhuis rechtstreeks verbindt met Weertersteenweg. Het openbaar busvervoer (blauwe lijn) kan via Kriekelsheuvelstraat en Schuurstraat doorheen de woonwijk het ziekenhuis bereiken.

Locatie 4

In tegenstelling tot voorgaande zoeklocaties zijn structuur-

De vallei van de Bosbeek is geselecteerd als natuurverbin-

bepalende

waardevolle

ding van provinciaal niveau. Een ruime zone ten noorden

groenelementen ruimschoots aanwezig in de vallei van de

van de Bosbeek wordt sowieso gevrijwaard van enige

Bosbeek. De volledige zoekzone is bovendien opgenomen

ontwikkeling. Natuur- en landschapsbescherming staan

in een ankerplaats, wat wijst op een belangrijke cultuurhisto-

voorop.

en

(biologisch

en

visueel)

rische waarde van het landschap.

De aanwezige groenobjecten vormen reeds een waardevol

In tegenstelling tot voorgaande zoeklocaties wordt geop-

kader waarbinnen selectief nieuwe ontwikkeling mogelijk

teerd voor een ziekenhuiscomplex in verschillende kleine

zijn. Enkel een bestaande noord-zuid gerichte dreef wordt

en compacte paviljoenen die verspreid in het parkachtige

77


gerestaureerd. Het centrale deel wordt ingericht als park-

landschap worden ingeplant. Een centraal plein, met on-

achtig landschap met bijzondere aandacht voor de aanwe-

dergrondse parkeergarage verbindt de paviljoenen.

zige en gewenste natuurwaarden.

De hoofdontsluiting van de nieuwe ziekenhuiscampus is

Parallel aan Diestersteenweg (N773) wordt doorheen het

omwille van veiligheidsredenen gecombineerd met de toe-

park en de vallei een recreatieve route richting het centrum

gang tot het noordelijk gelegen bedrijventerrein. Hierdoor

van Maaseik ingericht. Omwille van de excentrische ligging

dienen

ten opzichte van het centrum bedraagt de te overbruggen

enkele

woningen

langsheen

Diestersteenweg

(N773) te worden onteigend.

Mogelijkheden voor een bijkomend programma zijn uiterst beperkt. Het principe van lossataande paviljoenen wordt eveneens gehanteerd om spin-off (10.000 m² (roze)) te realiseren. Woningen zijn op deze geïsoleerde locatie niet aangewezen.

78

afstand circa 3 km.


figuur 18:


Het ontwerpend onderzoek voor de vierde, en tevens meest excentrisch en geïsoleerd gelegen, zoeklocatie betreft, omwille van de ruimtelijke karakteristieken van het gebied, een volledig nieuw concept: kleinschalige objecten (paviljoenen) worden als artefacten in het waardevolle parklandschap ingeplant. Rondom een centraal plein, waaronder het parkeren ondergronds wordt georganiseerd, situeren zich de paviljoenen van het ziekenhuis. De ziekenhuiscampus wordt enigszins problematisch ontsloten via Diestersteenweg. Een nieuwe toegang ter hoogte van de toegang tot het bedrijventerrein organiseert de volledige verkeersontsluiting. Hiervoor dienen enkele woningen te worden onteigend. Openbaar vervoer, met een halte in het ziekenhuispaviljoen, hulpdiensten, en bezoekers en patiënten gebruiken steeds dezelfde toegang. Een afzonderlijk ontsluiting voor hulpdiensten is haast onmogelijk. Omwille van het uitzonderlijk waardevolle landschap (cultuurhistorisch én natuurlijk) zijn bijkomende ontwikkelingsmogelijkheden voor spin-off (roze) beperkt tot een uiterst minimum.

4.5.2. Afweging van de sterke en zwakke punten van de verschillende zoeklocaties Zoeklocatie 1 Voor zoeklocatie 1 bieden de stedelijke woonomgeving en de nabijheid van het centrum de grootste mogelijkheden tot integratie in de bestaande ruimtelijke structuur. Een nieuw ziekenhuis op zoeklocatie 1 kan een baken vormen in een nieuwe stedelijke context te maken door de aanwezigheid van de zuidelijke ringweg N78. Deze locatie kan tevens de achterkant van een ambachtelijk bedrijf langs Maastrichtersteenweg afwerken naar het open landschap toe.

79


Voor flankerende ontwikkelingen naar een bijkomend zorgaanbod of dienstencentrum, kleinhandel en transformaties in het bestaand voorzieningenweefsel levert enkel zoeklocatie 1 met onder andere de nabijheid van Maastrichtersteenweg de meeste mogelijkheden.

Zoeklocaties 2 en 3 Zoeklocaties 2 en 3 kunnen ook nog worden geïntegreerd in het stedelijk weefsel maar zij bevinden zich meer excentrisch ten opzichte van het centrum. Een goede ontsluiting naar het hoger wegennet is niet evident. Er stelt zich het probleem dat de ontsluiting uitsluitend kan worden gerealiseerd via op te waarderen lokale wegen die op hun beurt aansluiting geven aan het hoger gelegen wegennet. Er is dan ook geen sprake van een echte zichtlocatie vanaf N78b, N762 of N773 naar de zoeklocaties toe. Bovendien is vooral zoeklocatie 2 minder integreerbaar in de bestaande ruimtelijke structuur van de omgevende ruimte. Ruimte voor spin-off kan wel gevonden worden maar de nabijheid die de complementaire functies vereisen, is niet gemakkelijk te realiseren. Zoeklocatie 2 betekent een aanzienlijke uitbreiding van harde activiteiten in noordelijke richting en het aansnijden van bijkomende (samenhangende) open landbouwruimte. Zoeklocatie 3 betekent een te grote aantasting van het agrarisch uitgebaat open ruimte gebied, zonder dat hiermee een optimale ontsluiting naar het hogere wegennet kan worden bekomen. Zoekzone 2 kan een afwerking betekenen van de ‘rommelige’ achterkanten van het technisch instituut en het aangrenzende open ruimte gebied. Bovendien is het grootschalige complex moeilijk integreerbaar in de agrarische open ruimte. Een echt baken voor de stad is omwille van de afstand tot het eigenlijke stadscentrum veeleer uitgesloten. Zoekzone 3 kan de bestaande tuinachterkanten langs Kromme Kamp wel afwerken, maar zal als ziekenhuiscampus zelf moeilijk te integreren zijn in het omliggende agrarische landschap.

Zoeklocatie 4 Zoeklocatie 4 kan bezwaarlijk worden aangezien als een plek die aansluit bij het stedelijk weefsel. De omgeving is landschappelijk en naar erfgoedwaarden erg waardevol. Ruimte voor spinoff is nauwelijks beschikbaar. De ziekenhuiscampus zal hoogstens als een ‘geïsoleerd object’ in het omgevend landschap kunnen fungeren. Een directe ontsluiting naar het hoger wegennet kan wel, doch niet eenvoudig, worden gerealiseerd.

80


IV. Beleidsmatrix

81


82


1. Doel van de beleidsmatrix Om te anticiperen op de quasi willekeurige inplanting van mogelijke nieuwe zorginstellingen is een beleidsmatrix opgesteld die de locatievoorwaarden onderzoekt naargelang de typologie van de zorgvoorziening in relatie tot de door de provincie geselecteerde gewenste nederzettingsstructuur zoals weergegeven in het ruimtelijk structuurplan provincie Limburg. Deze beleidsmatrix werd aangevuld met de doelgroep en de ruimtelijke aandachtspunten die tevens bijdragen tot de locatievoorwaarden. Zo heeft een bepaalde typologie van zorg vaak een link met een andere typologie. Uit cijfers van de provincie Limburg blijkt het volgende voor de Limburgse zorginstellingen 26:  meer dan 50% van de serviceflats zijn gelinkt aan een woonzorgcentrum  meer dan 70% van de dagverzorgingscentra zijn gekoppeld aan een woonzorgcentrum  95% van de kortverblijven zijn gelinkt aan een  meer dan 40% van de lokale dienstencentra zijn gesitueerd in een woonzorgcentrum  meer dan 20% van de serviceflats zijn gelegen nabij gezinszorg. Een tweede belangrijk ruimtelijk aandachtspunt is de omvang die een bepaalde typologie behoeft vanuit de geldende wetgeving, economische haalbaarheid of vanuit praktijkvoorbeelden. De aanwezigheid van openbaar vervoer is als een derde belangrijke inplantingsvoorwaarde aangegeven.

2. Locatie-elementen

26

http://www.limburg.be/eCache/11072/Dienst_Ouderen-Nieuws.html?lbl=welzijn&lblnr=15364&lblgr=leven#.

83


woonkern

hoofddorp

hoofddorp

structuurondersteunend

kleinstedelijk gebied

autonoom

provinciaal niveau

kleinstedelijk gebied op



regionaal stedelijk gebied

vervoer

aanwezigheid

omvang

link met andere typologie

typologie

openbaar

beleidsmatrix

doelgroep

tabel 10:

acute medical center psychiatrische ziekenhuizen

max. 50 m

x

x

x

x

categorale ziekenhuizen

max. 50 m

x

x

x

x

algemene ziekenhuizen

max. 50 m

x

x

x

x

max. 50 m

x

x

x

max. 50 m

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

max. 300 m

x

x

x

x

x

x

max. 300 m

x

x

x

x

x

x

basiszorg in relatie tot wonen ondersteunende zorgvoorzieningen regionaal

diensten

centrum

1 per 100.000 inwoners en voor

kantoor-

en

(RDC)

gebruikers en mantelzorgers

ontmoetings-

lokaal dienstencentrum (LDC)

1 per 15.000 inwoners (hoofd-

ontmoetings-

zaak bejaarden)

ruimte

ruimte

dagverzorgingscentrum

bejaarden zonder zware medi-

RVT

7 tot 15 units

sche verzorging

max. 300 m, maar

met

vervoerdienst woonzorgzone (WZZ)

1 per 6.000 tot 12.000 inwoners

LDC

waarvan min. 5% en max. 25%

RVT

ouderenzorg, zorg

of

of

wijkniveau

gehandicapten-

geestelijke

gezond-

heidszorg

collectieve beschermde woonvormen beschut wonen

84

x

grootschalig woonzorgecntrum

65+

woonkern

hoofddorp

hoofddorp



autonoom

provinciaal niveau





vervoer

openbaar

beschermd wonen

aanwezigheid

omvang


doelgroep

typologie


max. 300 m

x

x

x

x

max. 300 m

x

x

x

x

20 tot 80 units

max. 300 m

x

x

x

x

x

x

vroeger min. 3

max. 300 m

x

x

x

x

x

x

max. 300 m

x

x

x

x

x

x

x

> 80 units max. 200 units

kleinschalig woonzorgcezntrum

65+

centrum voor kortverblijf

65+ met mantelzorg thuis

RVT

x

en nu min. 1 unit kleinschalig wonen voor dementerenden grootschalige cluster van aan-

65+ (1 hulpbehoevende part-

leunwoningen

ner)

RVT

> 25 units

max. 300 m

x

x

x

x

kleinschalige cluster van aan-

65+ (1 hulpbehoevende part-

leunwoningen

ner)

RVT

10 tot 25 units

max. 300 m

x

x

x

x

x

x

x

max. 300 m

x

x

x

x

x

x

x

max. 300 m

x

x

x

x

max. 300 m

x

x

x

x

x

x

x

groepswonen

max. 300 m

x

x

x

x

x

x

x

generatiewonen

max. 300 m

x

x

x

x

x

x

x

semi-zelfstandige woonvormen assistentiewoningen

personen met een handicap

WZZ

grootschalige cluster van servi-

65+

RVT

ceflats

of

gezins-

> 30 units max. 100 units

zorg kleinschalige clusters van ser-

65+

viceflats

RVT

of

10 tot 30 units

gezinszorg

individuele zelfstandige woonvormen

85

woonkern

hoofddorp

hoofddorp



autonoom

provinciaal niveau





openbaar vervoer

aanwezigheid

omvang


doelgroep

typologie


levenslange woningen

geen specifieke doelgroep

max. 300 m

x

x

x

x

x

x

x

aangepaste woningen

aangepast aan bepaald individu

max. 300 m

x

x

x

x

x

x

x

aanpasbare woningen

minder mobielen

max. 300 m

x

x

x

x

x

x

x

bezoekbaar wonen

max. 300 m

x

x

x

x

x

x

x

‘gewone’ ééngezinswoning

max. 300 m

x

x

x

x

x

x

x

regionaal stedelijk gebied: Hasselt - Genk structuurondersteunend kleinstedelijk gebied: Sint-Truiden, Tongeren kleinstedelijk gebied op provinciaal niveau in een netwerk: Lommel, Maasmechelen, Neerpelt - Overpelt autonoom kleinstedelijk gebied: Bilzen, Bree, Leopoldsburg, Maaseik structuurondersteunend hoofddorp: Beringen, Borgloon, Dilsen, Hamont, Herk-de-Stad, Heusden, Houthalen, Lanaken, Peer, Tessenderlo hoofddorp: Achel, As, Beringen-mijn, Berkenbos, Beverlo, Beverst, Bocholt, Diepenbeek, Eigenbilzen - Mopertingen, Eisden, Eisden-tuinwijk, Eksel, Gellik, Gingelom, Gruitrode, Halen, Hechtel, Heers, Helchteren, Hoepertingen, Hoeselt, Houthalen, Kaulille, Kermt, Kinrooi, Koersel, Kortessem, Kwaadmechelen, Lanklaar, Lummen, Meeuwen, Munsterbilzen, Neeroeteren, Nieuwerkerken, Opglabbeek, Paal, Peer, Rekem, Riemst, s-Gravenvoeren, Sint-Huibrechts-Lille, Stokkem, Veldwezelt, Vlijtingen, Waterschei, Wellen, Wijchmaal, Winterslag, Zolder, Zonhoven, Zutendaal, Zwartberg woonkern: Alken, Sint-Joris, Terkoest (Alken), As, Niel bij As, Terheide, Zevenhuizen (As), Beringen, Beringen-Mijn, Beverlo, Koersel, Korspel, Paal, Stal, Tervant (Beringen), Beverst, Bilzen, Eigenbilzen, Eik, Grote Spouwen, Hees, Hoelbeek, Kleine Spouwen, Martenslinde, Merem, Mopertingen, Munsterbilzen, Rijkhoven, Rosmeer, Schoonbeek, Waltwilder (Bilzen), Bocholt, De Hees, Kaulille, Lozen, Neerkreiel, Reppel (Bocholt), Bommershoven, Borgloon, Broekom, Gors-Opleeuw, Hoepertingen, Jesseren, Kerniel, Rijkel (Borgloon), Beek, Bree, Gerdingen-Barrier, Opitter, Tongerlo, Vostaard (Bree), Diepenbeek, Dorpsheide, Kabergheide, Lutselus, Rooierheide, Rozendaal (Diepenbeek), Dilsen, Elen, Lanklaar, Reselt, Rotem, Stokkem (Dilsen-Stokkem), Bokrijk, Boxbergheide, Bret, Kolderbos, Genk, Gelieren-Hoogzij, Nieuw Sledderlo, Oud Termien/Termien, Oud-Waterschei, Oud-Winterslag, Sledderlo (Oud-Sledderlo), Waterschei, Winterslag, Zwartberg (Genk), Borlo, Buvingen, Gingelom, Jeuk, Mielen boven Aalst, Montenaken, Niel bij Sint-Truiden (Gingelom), Halen, Loksbergen, Zelem (Halen), De Warande, Genendijk, Kwaadmechelen, Oost-Ham (Ham), Achel, Hamont, Rodenrijt, ’t Lo (Hamont-Achel), Banneux-wijk, Godsheide, Hasselt, Kermt, Kiewit, Kuringen, Rapertingen, Sint-Lambrechts-Herk, Spalbeek, Stevoort, Stokrooie, Tuilt, Wimmertingen (Hasselt), Eksel, Hechtel, Hoef (Hechtel-Eksel), Heers, Horpmaal, Mechelen-Bovelingen, Rukkelingen-Loon, Vechmaal, Veulen (Heers), Berbroek, Donk, Herk-de-Stad, Schakkebroek, Schulen (Herk-de-Stad), Herstappe (Herstappe), Berkenbos, Boekt, Bolderberg, Eversel, Heusden, Lindeman (wijk), Viversel, Voort, Zolder (Heusden-Zolder), Alt-Hoeselt, Hoeselt, Romershoven, Schalkhoven, Sint-Huibrechts-Hern, Werm, Groenstraat - Onze-Lieve-Vrouw (Hoeselt), Helchteren, Houthalen, Laak, Lillo, Meulenberg, Park-van-Genk (Houthalen-Oost), Sonnis (Houthalen-Helchteren), Geistingen, Kessenich, Kinrooi, Molen-

86


beersel, Ophoven (Kinrooi), Guigoven, Kortessem, Vliermaal, Vliermaalroot, Wintershoven (Kortessem), Gellik, Kesselt, Lanaken, Neerharen, Rekem, Smeermaas, Veldwezelt (Lanaken), Asdonk, Heppen, Leopoldsburg, Strooiendorp (Leopoldsburg), Balendijk, Grote Barrier, Heide, Heuvel, Kattenbos, Kerkhoven, Kolonie, Lommel, Lommel-werkplaatsen, Lutlommel, Stevensvennen (Lommel), Genenbos, Linkhout, Lummen, Meldert, Tiewinkel (Lummen), Aldeneik, Dorne, Maaseik, Neerhoven, Neeroeteren, Opoeteren, Voorshoven, Wurfeld (Maaseik), Boorsem, Eisden, Eisden-Tuinwijk, Kotem, Leut, Mechelen-aan-de-Maas, Meeswijk, Opgrimbie, Uikhoven, Vucht (Dorp) (Maasmechelen), Ellikom, Gruitrode, Meeuwen, Neerglabbeek, Wijshagen (Meeuwen-Gruitrode), Damsheide, Grote Heide, Herent, Neerpelt, Sint-Huibrechts-Lille (Neerpelt), Binderveld, Kozen, Nieuwerkerken, Wijer (Nieuwerkerken), Louwel, Nieuwe Kempen, Opglabbeek (Opglabbeek), Lindel, Overpelt, Overpelt Fabriekstraat, Overpelt Werkplaatsen (Overpelt), Grote Brogel, Kleine Brogel, Linde, Peer, Wauberg, Wijchmaal (Peer), Bolder, Genoelselderen, Herderen, Heukelom, Kanne, Lafelt, Meer, Membruggen, Millen, Riemst, Val, Vlijtingen, Vroenhoven, Zichen, Zussen (Riemst), Aalst, Bevingen, Brustem, Duras, Engelmanshoven, Gelinden, Gorsem, Groot Gelmen, Halmaal, Kerkom bij Sint-Truiden, Melveren, Ordingen, Runkelen, Sint-Truiden, Velm, Wilderen, Zepperen (Sint-Truiden), Engsbergen, Hulst, Schoot, Tessenderlo (Tessenderlo), Henis, Ketsingen, Koninksem, Lauw, Mal, Nerem, Overrepen, Piringen, Riksingen, Rutten, ’s Herenelderen, Sluizen, Tongeren, Vreren, Widooie (Tongeren), Moelingen, ’s-Gravenvoeren (Voeren), Sint-Martens-Voeren, Teuven (Voeren), Vrolingen, Wellen (Wellen), Halveweg, Ter Donk, Termolen, Zonhoven (Zonhoven), Bessemer, Papendaal, Wiemesmeer, Zutendaal (Zutendaal).

87


Uit cijfers van de provincie Limburg blijkt dat quasi iedere Limburgse gemeente over één of meerdere woonzorgcentra beschikt. Niettemin blijkt een groot schaalverschil in omvang te bestaan die in de beleidsmatrix werd ondervangen door grootschalige en kleinschalige woonzorgcentra te onderscheiden en dit door te trekken tot de nauwst betrokken overige zorgtypologieën met name de serviceflats en de aanleunwoningen. De beleidsmatrix stelt dat kleinschalige woonzorgcentra, serviceflats en aanleunwoningen tot op het kleinste niveau van het hoofddorp volgens de gewenste nederzettingsstructuur moeten kunnen worden voorzien.

3. Inplantingsvoorwaarden Nadat voor een nieuwe zorgvoorziening de locatievoorwaarden worden afgewogen is het even belangrijk om de inplantingsvoorwaarden binnen de bestaande nederzettingsstructuur te onderzoeken. Daarom worden de voornaamste inplantingsvoorwaarden opgelijst.  aandacht voor de inpasbaarheid in het bebouwd weefsel (hoogte, diepte van het bebouwd zorgvolume, zichten) ten opzichte van de omliggende omgeving  goede relatie tussen het aandeel van de publieke en private ruimte en de kwalitatieve inrichting ervan (ook speciale aandacht voor voet- en fietsverbindingen  zinvolheid om een aantal ondersteunende diensten te integreren (bijvoorbeeld kapper, cafetaria, wasserette, bloemenwinkel) vooral in relatie tot bijvoorbeeld de grotere woonzorgcentra  aandacht voor de parkeerproblematiek en voor een goede bereikbaarheid van de locatie voor de verschillende modi.

88


V. Aanbevelingen voor de provincie

89


90


1. Ruimtelijk structuurplan provincie Limburg Bij de opmaak van een nieuw ruimtelijk structuurplan provincie Limburg kunnen de ruimtelijke aspecten van zorg als een bijzonder aandachtspunt worden geïntegreerd bij de bespreking van de nederzettingsstructuur. De beleidsmatrix kan (eventueel na verdere verfijning en commentaar) onderdeel uitmaken van het structuurplan. De provincie beschikt dan over een ruimtelijk toetskader om initiatieven in het kader van de zorgsector te beoordelen. Het voorliggend onderzoek heeft ook aangetoond dat vanuit het zorgaspect een te grote differentiatie binnen de gewenste nederzettingsstructuur, zoals momenteel opgenomen in het ruimtelijk structuurplan provincie Limburg, weinig meerwaarde biedt. Dat betekent dat vanuit deze invalshoek de gewenste nederzettingsstructuur zou kunnen worden vereenvoudigd (bijvoorbeeld het onderscheid tussen structuurondersteunend hoofddorp en gewoon hoofddorp). Uiteraard is dit gegeven onvoldoende om nu reeds concrete aanbevelingen te formuleren hoe een nieuwe nederzettingsstructuur vorm kan krijgen maar deze informatie kan worden meegenomen.

2. Koppeling van het woonen zorgbeleid aan het ruimtelijk beleid De provincie meent dat het uitwerken van een geïntegreerd woonen zorgbeleid op het lokaal niveau moet worden uitgewerkt. De gemeente is immers het best geplaatst en het meest vertrouwd met de lokale context om het woonen zorgbeleid uit te werken en te koppelen aan het ruimtelijk beleid. De provincie vraagt aan de gemeenten om bij de herziening van het gemeentelijk structuurplan in functie van nieuwe prognoses op vlak van woningbehoeften voldoende aandacht te besteden aan de zorgfunctie en aan de integratie van beide beleidsvelden in de woningbouwprogrammatie. Bij de beoordeling van het gemeentelijk structuurplan kijkt de provincie toe of voldoende aandacht is besteed aan deze integratie en of deze beantwoordt aan de concepten zoals uitgewerkt in de beleidsmatrix.

3. Afbakening kleinstedelijke gebieden De afbakeningsprocessen voor de kleinstedelijke gebieden houden rekening met een mogelijke vraag naar bijkomende ruimte voor ziekenhuiscomplexen nabij goed bereikbare wegen en structurerende lijnen van het openbaar vervoer. Aanbeveling is dat voldoende ruimte binnen de afbakeningslijn wordt ingebouwd om plaats te bieden aan een ziekenhuis en aan andere complementaire functies die vanuit de spin-off van het ziekenhuis ontstaan,

4. Uitvoeringsgerichte en begeleidende maatregelen 4.1. Provinciaal subsidiereglement wonen en zorg In navolging van dit trendonderzoek wordt door de 2e directie welzijn van de provincie Limburg in samenwerking met de provinciale dienst ruimtelijke ordening een hernieuwd toetskader voor

91


provinciale subsidies inzake wonen en zorg opgesteld. Onderstaand is een eerste aanzet hiertoe opgenomen. gewenste resultaten

meetindicatoren

Het project levert een bijdrage tot de gemeen- gemeentelijk ruimtelijk structuurplan, RUP of BPA, lokaal sociaal beleidstelijke visie op vlak van wonen, ruimtelijke plan, gemeentelijke woonvisie of woonplan enz. en/of een kopie van de ordening, sociaal beleid enz. of maakt onder- verslagen van het gemeentelijk woonoverleg werp uit van een gemeentelijk (woon, zorg) overleg Het project is op een weloverwogen locatie 

de inplanting van het project ten opzichte van de dichtstbijzijnde

ingeplant

woonkern 

de omliggende sociale en/of zorgvoorzieningen, vrije beroepen gelinkt aan zorg, handelszaken verwant aan zorgverlening, vrije tijd en ontmoetingsmogelijkheden, primaire diensten (bank, post, sociaal huis, politie, gemeentelijke diensten enz.), eet- en drinkgelegenheden, openbaar vervoer en bestaande woningen



de afstand van de organisatie(s) die als zorgverstrekker zullen optreden ten opzichte van de inplanting van het project

Het project heeft een open karakter en bevor- liggingsplan, plaatsbezoek (facultatief), samenwerkingsovereenkomst met dert de deelname aan het sociaal leven

uitbater van gemeenschapsruimte (tenzij dit in het project zelf wordt voorzien), beschrijving van de activiteiten die in de gemeenschapsruimte kunnen doorgaan zoals verplicht beschreven in de samenwerkingsovereenkomst

Het project is kleinschalig opgevat, rekening  houdende met het karakter van de locatie



liggingsplan een schetsontwerp waaruit het aantal wooneenheden, de indeling van de wooneenheden en de gemeenschappelijke ruimten blijkt



het project is zodanig opgevat dat het een geheel vormt met de omlig-

Het project draagt bij tot inclusie en zorg op 

inclusief karakter van de wooneenheden (mogelijkheid tot wonen in

maat

gezinsverband)

gende woonomgeving



gemengd karakter van het project (combinatie van wooneenheden gekoppeld aan zorg t.o.v. aantal gewone wooneenheden – al dan niet in het kader van sociaal huurstelsel)



het project creëert diversiteit in het zorgaanbod waarbij o.a. meerderde doelgroepen worden bediend

Het project is vernieuwend



zorg op maat met het oog op levenslange begeleiding



samenwerking vanuit het zorgaanbod over de sectoren heen



het project valt buiten het regulier subsidiekader en speelt in op leem-



het project is ontstaan vanuit een overleg over de sectoren heen

tes in de Vlaamse regelgeving

(verslaggeving) en/of bevordert de samenwerking over de sectoren heen 

het project beoogt verschillende doelgroepen



het project wordt gerealiseerd door verschillende partners, zowel op



het project wordt gebouwd door een sociale huisvestingsmaatschappij

het vlak van wonen als zorg

maar waarbij de zorgverstrekking (onder meer thuiszorgondersteunende functies en sociaaltechnische ondersteuning), de activiteiten ter bevordering van de sociale netwerkvorming tussen de bewoners, de coördinatie van de zorg, de organisatie van crisiszorg en overbruggingshulp wordt waargenomen door één of meerdere partners uit de

92


welzijnssector en/of een woonassistent zoals bedoeld in het woonzorgdecreet. 

het project realiseert een alternatieve woonvorm voor personen die tevens tot het doelpubliek van de sociale huisvesting behoren maar bijkomende zorg behoeven die een doelgroepgerichte aanpak vereisen



het project creëert een alternatief zorgaanbod

Het project biedt een meerwaarde voor het 

er is een netwerk gecreëerd tussen verschillende woonzorgorganisa-

woonzorgaanbod op lokaal niveau en heeft

ties op lokaal niveau om het woonzorgproject te realiseren en uit te

een draagvlak bij verschillende lokale woonen welzijnsactoren

voeren 

Het project leidt tot de realisatie van één aanspreekpunt voor personen met een woonzorgbehoefte op lokaal niveau



het project bevordert de toegankelijkheid en de bereikbaarheid van het zorgaanbod



een kopie van de verslagen van het gemeentelijk woonoverleg en/of gemeentelijke beleidsdocumenten waaruit blijkt dat het project een bijdrage levert aan de lokale beleidsvisie op vlak van wonen, ruimtelijke ordening, sociaal beleid enz. of onderwerp uitmaakt van een gemeentelijk (woon, zorg) overleg

Het zorgaanbod is gegarandeerd en perma-  nent oproepbaar

bereikbaarheid zorgverstrekker



afstand van het zorgpunt t.o.v. het project



overeenkomst(en) met de zorgaanbieder(s)



oproepsysteem: aard en mogelijkheden

Het project speelt in op aantoonbare behoef-  ten.

het project beoogt een doelgroep die in haar regio momenteel nog onvoldoende aanbod vindt



programmatiecijfers, wachtlijsten

Het project wordt beoordeeld in functie van de verhouding van de totale kostprijs ten opzichte van de gerealiseerde kostenefficiëntie

woonzorgeenheden en, indien van toepassing, de gerealiseerde gemeenschapsruimte (aanvraagformulier)

Het project wordt beoordeeld in functie van de de geplande datum voor het bekomen van een stedenbouwkundige veropgegeven termijn van realisatie

gunning en de aanvang van de werken (aanvraagformulier)

4.2. Ondersteuning van lokale besturen Op verschillende vlakken kan de provincie Limburg lokale besturen ondersteunen. Vooreerst situeert een mogelijke ondersteuning zich op niveau van de visievorming. Rekening houdend met de bevindingen uit voorliggende studie kan een lokaal bestuur worden begeleid in de ontwikkeling van visies inzake (lokale) zorg. Eveneens kan de provincie, als meer neutraal beleidsniveau, actief op zoek gaan naar geschikte locaties voor de ontwikkeling van zorgaanbod. Deze locaties komen bovendien in aanmerking om een mogelijke grondruil te realiseren met een concrete initiatiefnemer met een minder voor de hand liggende locatie in zijn bezit. Verschillende (private) initiatiefnemers hebben reeds aangegeven bereid te zijn gronden te ruilen voor een (ruimtelijk) meer verantwoorde locatie.

93


94


VI. Bijlagen

95


96


1. Bevoorrechte getuigen Onderstaande personen hebben hun medewerking aan dit onderzoek verleend als bevoorrechte getuige. Van de interviews werden geen verlagen opgesteld. Wel werden de bevindingen systematisch verwerkt in voorliggende nota. 26 maart 2009 Dirk Vroonen Care for life, meegroeicampus Velm 1 april 2009 Nico Garmyn, directeur planning en ontwikkeling VZW Emaus, algemeen ziekenhuis Sint-Maarten Mechelen 3 april 2009 Staf Mariën, secretaris OCMW Genk 8 april 2009 Gunter Gonnissen, ruimtelijk planner, en Wim Tambeur, directeur ruimteplanning Universitair ziekenhuis Gasthuisberg Leuven 9 april 2009 Christophe Coussaert, beleidsadviseur Vlaams infrastructuurfonds voor persoonsgebonden aangelegenheden (VIPA) 10 april 2009 Daniel Devos, sectorcoördinator algemene ziekenhuizen, en Peter Degadt, gedelegeerd bestuurder VZW zorgnet Vlaanderen 10 juli 2009 Erika Thijs, gedeputeerde bevoegd voor welzijn en ouderenzorg Provincie Limburg

97


2. Samenstelling van de focusgroep Onderstaande personen namen deel aan de focusgroep. Deze vond plaats op 9 september 2009 in het provinciehuis Limburg.  Hans Raemakers, directeur, ziekenhuis Maas en Kempen  Inge Kelchtermans, diensthoofd woonen zorgbegeleiding, OCMW Genk  Jan Mannaerts, architect, 360 architecten  Koen Van Peteghem, CEO, Cordia  Marc Voets, directeur, vzw woonzorgcentrum De Voorzienigheid  Rosita Vanbergen, gewestelijk stedenbouwkundig ambtenaar provincie Limburg  Wim Tambeur, directeur ruimteplanning, universitair ziekenhuis Gasthuisberg Leuven  Miet Vandersteegen, kabinetschef kabinet gedeputeerde Thijs, provincie Limburg  Kristien Lefeber, directeur ruimtelijke ordening, provincie Limburg  Heidi Roseleers, deskundige woonbeleid, provincie Limburg  Ingrid Quintens, bestuurssecretaris sectie 2.1.3 wonen, provincie Limburg  Rita De Boeck, adviseur directie welzijn, provincie Limburg  Sonja Jacobs, ruimtelijk planner, provincie Limburg  Veronique Vranken, bestuursecretaris, provincie Limburg  Paul Wuillaume, ruimtelijk planner, OMGEVING  Filip Lagiewka, ruimtelijk planner, OMGEVING.

98


3. Bibliografie 3.1. Literatuur Bijsterveld K. Zorgsector biedt vastgoedwereld volop kansen, in Building Business, p. 24-27 DAAD - Onix 2009, Nieuwe erven, onderzoek naar kansen voor een zorgeloos dorpsleven, Stimuleringsfonds voor architectuur Heijmen P. Healing environment. Wetenschap of boerenwijsheid?, in Bouwen aan de gezondheidszorg, p.13 Krols N., Polis H. Naar een Europese zorgmarkt. De klant is koning, in weliswaar.be Luijten A. 2007, Zorg voor een weldadige woonomgeving, in Building Business, p. 35-37 Mens N., Wagenaar C. 2009, De architectuur van de ouderenhuisvesting, bouwen voor wonen en zorg, NAi Uitgevers Ministerie van de Vlaamse gemeenschap 1997, Ruimtelijk structuurplan Vlaanderen, Brussel Peetermans A., Winters S. 2009, Naar een zorgvriendelijk Genk, Katholieke universiteit Leuven, Hoger instituut voor de arbeid Provincie Limburg 2006, Koepelplan zorgstrategische planning ouderenzorg Limburg, Probis Corporate nv Schoonus S. 2008, Zorgterreinen hebben potentie, in s&ro p. 52-54 Stagg, Mens N. 2005, De zorgboulevard, verkenningen in het zorglandschap van morgen, Thoth Vlaams parlement 2009, ontwerp van woonzorgdecreet Vlaamse regering 2009, Vlaams regeerakkoord, Vlaanderen 2009 - 2014, een daadkrachtig Vlaanderen in beslissende tijden

3.2. Internet wvg.vlaanderen.be/vipa/start.htm www.architectureinhealth.nl

99


www.careforlife.be www.kangoeroewoning.nl www.kenniscentrumwonenenzorg.nl www.limburg.be www.meegroeiwonen.info www.nieuweerven.info www.onszorgnetwerk.be www.pwo.be www.sasu.be www.statbel.fgov.be www.vvsg.be www.zonnestraal.org www.zorgnetvlaanderen.be

3.3. Studiedagen Studiedag 4 mei 2009, Vlaams administratief centrum Hasselt Bouwen aan zorg, naar geïntegreerde woonzorgcentra in Vlaanderen Vlaams bouwmeester - VIPA  Moykens K., Het woonzorgdecreet als basis voor een toekomstgericht ouderenbeleid  De Boom I., VIPA, partner in welzijn- en zorginfrastructuur e  Declercq A., Zorg voor ouderen in de 21 eeuw  Smets M., Bouwen aan zorg  Mannaerts J., Collectief individueel wonen  Swinnen P., Zorgende context - contextuele zorg.

100

RUIMTE VOOR ZORG - ZORG VOOR RUIMTE

Recommend Documents