Quick scan re-integratiebeleid
Een oriënterend onderzoek door de rekenkamercommissie
Doetinchem, 16 december 2011
1
1. Inleiding De gemeenteraad van Doetinchem heeft op 18 december 2008 het beleidsplan re-integratie 2009-2011 vastgesteld met de titel Werken Werkt! In juli 2009 heeft daaruit voortvloeiend de raad de Re-integratieverordening gemeente Doetinchem 2009 vastgesteld. In het beleidsplan staat een kwalitatieve beschrijving van het re-integratiebeleid van de gemeente Doetinchem. Daarbij gaat het plan in op de manier waarop de gemeente de dienstverlening aan werkzoekenden met inzet van verschillende instrumenten vormgeeft. Het beleidsplan heeft als kwantitatieve doelstelling dat het aantal bijstandsgerechtigden aan het eind van 2011 moet zijn gedaald van 690 (stand 1-1-2008) naar 525. In januari 2011 hebben wij vragen gesteld aan de afdeling werk en inkomen over de uitvoering van Werken Werkt!, het beleidsplan re-integratie 2009-2011. Zoals verwacht mocht worden in deze tijd van economische crisis wordt de doelstelling van 525 bijstandsgerechtigden niet gehaald. De rekenkamercommissie wilde gedetailleerder inzicht in de voortgang van de overige in het beleidsplan genoemde doelen. Denk aan het bevorderen van de mogelijkheden op een reguliere baan en het bevorderen van actieve deelname aan de maatschappij. Wij besloten daarop een quick scan uit te voeren op dit onderwerp. Wij hebben dit voornemen op 27 april 2011 schriftelijk gemeld bij de algemeen directeur. De heer H.J. Mos heeft het onderzoek uitgevoerd. Ter voorbereiding op een gesprek met het hoofd van de afdeling werk en inkomen, de heer P. van der Leur, hebben wij schriftelijk vragen gesteld. Door drukte binnen de afdeling en in verband met de vakantieperiode kon hij de vragen niet op korte termijn beantwoorden. Daardoor heeft het gesprek met de heer Van der Leur pas plaatsgevonden op 30 augustus 2011. Bovendien kon de afdeling niet alle antwoorden eenvoudig uit de geautomatiseerde systemen halen. Met de heer P. Kroes, inkoopadviseur, en de heer H. Legebeke, projectleider renovatie stadhuis, heeft een gesprek plaatsgevonden over de toepassing van ‘social return’ bij inkopen en aanbestedingen door de gemeente Doetinchem.
2
2. De bevindingen Het beleidsplan Werken Werkt! heeft de volgende uitgangspunten: - de marktvraag centraal; - streng aan de poort en hoogwaardige handhaving; - voor wat hoort wat; - maatwerk; - uitstroom naar algemeen geaccepteerde arbeid: de kortste weg naar werk; - structurele verbeteringen van kansen op de arbeidsmarkt; - sluitende aanpak, selectieve en effectieve ondersteuning; - behouden financieel gezonde situatie. Volgens de heer Van de Leur is ook in de huidige situatie het kwalitatieve deel (de instrumenten die in de uitvoering kunnen worden ingezet) van het beleidsplan nog steeds actueel. De gehanteerde uitgangspunten en de manier waarop keuzes worden gemaakt over de in te zetten dienstverlening voor de werkzoekenden zijn ondanks de verslechterde economische situatie onveranderd gebleven. Het beleidsplan bevat een beperkt aantal kwantitatieve doelstellingen: eind 2011 zijn er nog 525 uitkeringsgerechtigden en heeft Doetinchem 50 ‘nuggers’ (niet-uitkeringsgerechtigden) aan het werk geholpen. In het beleidsplan is vastgelegd dat over de uitvoering via de normale planning- en controlcyclus verantwoording wordt afgelegd. Elk kwartaal rapporteert het college in het dashboard aan de raad, en uiteraard ook in de jaarrekening. Doetinchem in relatie tot landelijke en regionale ontwikkeling Wet werk en bijstand (Wwb) Bron van de tabellen zijn CBS statistieken. De laagste stand Wwb werd bereikt rond de jaarwisseling 2008-2009, waarna zowel landelijk, regionaal als in Doetinchem de trend omhoog werd ingezet. In onze gemeente zien wij in het voorjaar van 2010 een nieuwe trendbreuk; het aantal Wwb-ers neemt dan af, waar regionaal en landelijk sprake is van een lichtere stijging. De afname en stijging is in Doetinchem sterker dan over de gehele regio Oost-Nederland en lijkt iets minder conjunctuurgevoelig dan de landelijke ontwikkeling. Dit beeld wordt ook bevestigd als de cijfers van Doetinchem tegen die van de Achterhoek worden afgezet, periode januari 2008-september 2010.
3
Tabel 1 Ontwikkeling aantal bijstandsgerechtigden (Wwb/Wij) (< 65) Doetinchem
De jongeren die een uitkering ontvangen in het kader van de wet Wij (Wet investeren in jongeren) zijn in bovengenoemde aantallen meegerekend. De tabel geeft een duidelijk ander beeld dan werd verwacht bij het vaststellen van de beleidsnota. Ook landelijk was er in 2009 door de crisis een sterke trendbreuk ten opzichte van voorgaande jaren. In Doetinchem is de statistiek daarnaast extra beïnvloed doordat in 2008 het aantal deelnemers aan Direct Werk onder druk van de kosten sterk is teruggebracht. In plaats van verloond te worden, werden meer mensen begeleid met behoud van uitkering. Per 31 december 2010 telde Doetinchem 933 uitkeringsgerechtigden. Tabel 2 Ontwikkeling aantal bijstandsgerechtigden (Wwb/Wij) (< 65) in Nederland
4
De doelstelling van 525 uitkeringsgerechtigden is onder invloed van de recessie bijgesteld naar het tot staan brengen van de toename van het aantal mensen in de bijstand: eind 2011 zijn er maximaal 900 uitkeringsgerechtigden. Volgens het hoofd van de afdeling werk en inkomen is in de begroting 2011 met het verhoogde aantal rekening gehouden maar is de bijstelling niet expliciet in aantallen aan de gemeenteraad voorgelegd. 3. Nuggers Niet-uitkeringsgerechtigden vormen een groep die veelal verborgen blijft. Zo ook in gemeente Doetinchem. Werkzoekenden zonder uitkering zijn niet verplicht zich te melden voor re-integratie. In Doetinchem is hier ook geen actief beleid op gevoerd omdat de Wet werk en bijstand de gemeente primair verantwoordelijk maakt voor de mensen die zich financieel niet zelfstandig redden. Niet-uitkeringsgerechtigden kunnen door vermogen of inkomen van de partner in hun eigen levensonderhoud voorzien. Zij kunnen van hieruit ook verantwoordelijkheid nemen voor ondersteuning bij re-integratie. Een eigen bijdrage voor re-integratie en een eventuele terugbetalingsverplichting, zoals in de richtlijn re-integratie niet-uitkeringsgerechtigden is opgenomen, werpt een drempel op. Het aantal mensen zonder uitkering dat zich voor een traject heeft gemeld, is nihil. Uit de cijfers van de afdeling werk en inkomen zijn daardoor geen significante gegevens te genereren over deze doelgroep. De gemeente heeft bij het ministerie van onderwijs, cultuur en wetenschap (OCW) een subsidie aangevraagd voor een programma ‘op eigen kracht’. Hiermee komt voor de periode 2011-2013 drie keer 50.000 euro beschikbaar. Dit bedrag is specifiek voor laagopgeleide vrouwen en vrijwillige inburgeraars zonder uitkering. Het doel is hiermee een groep van 60 vrouwen te activeren. In het beleidsplan is een aantal actiepunten benoemd waaraan uitvoering is gegeven: - de re-integratieverordening is aangepast; - het college heeft nieuwe richtlijnen opgesteld rondom loonkostensubsidies; - er zijn participatiepremies en de vrijwilligersvergoeding is ingevoerd; - er zijn nieuwe re-integratiediensten via aanbesteding ingekocht; - de afdeling werk en inkomen en het UWV WERKbedrijf zijn in het Werkplein gevestigd. 4. Social return In de Kadernota Inkoop en aanbesteden gemeente Doetinchem is vastgelegd dat de gemeente bij alle inkopen en aanbestedingen de inspanningsplicht heeft om sociale voorwaarden bij aanbestedingen mee te nemen. Het doel is om de regionale werkgelegenheid te bevorderen en/of (werkloze) werkzoekenden en leerlingen werkervaring te laten opdoen, gekwalificeerd te worden en/of uit te stromen naar regulier betaald werk. Het college van burgemeester en wethouders wil bij ieder inkoopproces de social return benoemd hebben en daadwerkelijk zien. Dit blijkt uit de gesprekken met de inkoopadviseur en afdeling werk en inkomen. Ook moet de organisatie aangeven waarom in een specifieke casus geen social return is opgenomen.
5
De rekenkamercommissie heeft bij wijze van steekproef gekeken naar de onlangs afgeronde renovatie van het stadhuis. Bij de gunning telde de prijs voor 70 procent mee in de weging en de kwaliteit voor 30 procent. Voor de kwaliteit telde de social return voor 50 procent mee in de weging. De andere wegingsfactoren bij de kwaliteit waren de projectorganisatie, de coördinatie en de planning. Social return was bij dit project bij de gunning een belangrijke factor. Niet in alle gevallen is er directe controle op de uitvoering van de social return. Bij de renovatie van het stadhuis heeft de projectleiding geen directe controle uitgeoefend op de daadwerkelijke uitvoering (vijf leer/-werkplekken genoemd in de offerte van de aannemer). 5. Conclusie De rekenkamercommissie heeft onderzoek ingesteld naar de voortgang van de activiteiten die kunnen bijdragen aan de doelstelling van het terugbrengen van het aantal bijstandsgerechtigden. De vragen en antwoorden zijn opgenomen in de bijlage. Wij spreken onze waardering uit voor de wijze waarop de beantwoording heeft plaatsgevonden. Het inzicht dat wij door deze beantwoording en de gevoerde gesprekken hebben verkregen, leidt tot de conclusie dat de gemeente conform het beleidsplan voldoende aandacht en energie besteedt aan de dienstverlening aan werkzoekenden. Wij achten een verdergaand onderzoek niet wenselijk. 6. De aanbevelingen 6.1 De bijstelling van de doelstelling van het aantal uitkeringsgerechtigden (van 525 zoals in de beleidsnota is genoemd naar maximaal 900 eind 2011) moet beter en meer expliciet met de gemeenteraad worden gecommuniceerd. 6.2 Het verzamelen van de gevraagde gegevens heeft veel tijd gekost. Het verdient aanbeveling de monitoring breder op te zetten. De afdeling werk en inkomen zal daardoor nog beter in control kunnen zijn. 6.3 Er zal altijd controle moeten plaatsvinden op de uitvoering van de afgesproken social return bij inkoop en aanbestedingen. 6.4 Het verdient aanbeveling bij het starten van alle inkoop- en aanbestedingstrajecten altijd afstemming te laten plaatsvinden tussen de inkoopadviseur en de afdeling werk en inkomen.
6
