q- In N z UJ 0:::: UJ z

...

Kostprijs van een

I

q0 0 N z UJ 0:::: UJ

0

z <:( <:( ___. > z -

abonnement Een abonnement biedt

In

4 themanummers en 4x OKV-TENTO,

met Museumkaarl. U kunt zich abonneren door stor ting van 24 Euro (zonder opbergbond) of 34 Euro (met opbergbond) op rek. nr. 448-000736 1-87 van Openbaar Kunstbezi t i n Vlaanderen, Antwerpen. Vanuil Nederland: 25,5 Euro (zonder opbergbond) of 37,98 Euro !met opbergbond) uitsluitend op gironummer 135.20 van Openboor Kunstbezit in Vlaanderen, Antwerpen. Een abonnement kan elk moment i ngaan.

Rubens

Vormgeving Rob Buytaert Annemie Vandezande

Hans Devisscher

Coördinatie en eind

3 5

Jeugd

en

opleiding

Italië

Productie

1-

11 11 12 16 22 26 28 31 34

N

40

Rubens leeft

111

42

Rubens' agenda

-

la 1"'

redactie Mark Vanvaeck

Antwerpen

Peter Wouters

Vrede in zicht Een schitterende start

Abonnementendienst

Actief in alle genres

Gerrie Caomans

03/224 15.30

Meer dan een schilder alleen Grote opdrachten Rubens diplomaat

Druk

Terug naar huis

Drukkerij Die Keure, Brugge

De laatste levensjaren

-r :�

diekeure�

Pre·press Grafisch Buro Geert Lefevre

grapbics I communication

z :) �

Verantwoordelijke uitgever: P. Wouters Huis 'den Rhyn' Hofstraat 15

Copyright OKV

�

Niets uil deze uitgave ma g war· den verveelvoudigd en/af open baar gema akt door middel van druk, fotokopie, mi crofilm of op welke a ndere wijze ook zonder voorgaande toestemming van de ui tgever.

<( <( C()

z

Bank

UJ

o._

0

2\XX) Antvverpen

� ·�I

ISSN 1 373-4873 2004/7892/02

Met de steun van de Vlaamse regering

�"

, • 0 1' 1 "c 1 � ANTWERPEN

Provincie Oost-Vlaanderen

PROVINCIE VLAAMS • BRABANT

KI a@

1 1�1

Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers

Jeugd

en

opleiding

Omstreeks het midden van de zestiende eeuw waren de Nederlanden het toneel voor verscheurende godsdiensttwisten. In 1555 volgde Filips II zijn vader Karel V op als vors t over de Nederlanden. De nieuwe koning was zeer verknocht aan het s trijdbare kath olicisme. Het roomse geloof was voor h em de enige godsdienst die in zijn immense rijk mocht beleden worden. Filips was zeer Spaans georiënteerd en had weinig voeling met wat in de Nederlanden leefde. De V laamse adel had het dan ook niet echt op h em begrepen. Hoofdzakelijk om politieke redenen koos zij de zijde van de Reformatie. In de Nederlanden verspreidde het protestantisme zich zeer snel en lang niet alleen bij de adel. Mensen uit alle lagen voelden zich er toe aangetrokken. Meer en meer werd het religieuze verzet ook een politiek verzet dat bovendien steeds militanter werd. In 1 566 kwam het tot een gewelddadige uitbarsting: de beeldenstorm . Kerken en kloosters werden geplunderd. Ontelbare kunstwerken, waaronder schitterende altaarstukken en prachtig beeldhouwwerk, werden vernield. Filips' wraak kon niet uitblijven. Enkele maanden na de plunderingen zond h ij de hertog van Alva als nieuwe landvoogd naar de Nederlanden met de uitdrukkelijke opdracht er het protestantisme te beteugelen. De repressie van Al va was meedogenloos . Om aan de vreselijke vervolgingen te ontsnappen, besloten vele h ervorm ingsgezinden naar het buitenland te vluchten. Een van hen was Jan Rubens, die later de vader van de schilder Peter Paul zou worden.

Adam en Eva vóór 1600 olieverf op paneel, 180,3 x 458,5 cm Antwerpen, Rubenshuis

3

Jeugd

en

opleiding

Jan Rubens was rechtsgeleerde en herhaaldelijk schepen van Antwerpen. Geheel in de geest van de tijd

Al snel moet Rubens ervaren hebben dat het bestaan aan een adellijk hof niet zijn ware roeping was, maar dat

was hij overgegaan tot het calvinisme. Na de komst van

hij kunstenaar wilde worden. Hij keerde terug naar

Alva vluchtte hij s amen met zijn echtgenote Maria

Antwerpen en ging er in de leer bij de landschapschilder

Pypelinckx en hun vier kinderen naar Keulen. In 1570

Tobias Verhaecht, een ver familielid. Verhaecht was als

werd hij juridisch raadgever van Anna van Saksen, de

kunstenaar beslist geen hoogvlieger en Rubens zal er

echtgenote van Willem van Oranje. Toen de prinses

waarschijnlijk enkel de basisbeginselen van het

zwanger bleek te zijn van Jan Rubens, werd de

schilderen geleerd hebben. Al snel verruilde hij diens

Antwerpse rechtsgeleerde gevangengezet. Hoewel

atelier voor dat van de historieschilder Adam van Noort,

overspel normaal met de doodstraf werd bestraft, kwam

bij wie hij vier jaar in de leer bleef. Alhoewel Rubens'

Rubens na twee jaar vrij, vooral dankzij de niet aflatende

latere werk geen invloed van Van Noort verraadt, was

tussenkomsten van zijn vrouw. De vrijlating ging

deze mogelijk wel een goed of toch gegeerd pedagoog,

gepaard met een aantal strikte voorwaarden. Zo moest

want ook een van de andere van de Antwerpse 'drie

het gezin zich verplicht in Siegen vestigen. En het is in

groten van de zeventiende eeuw', Jacob Jordaens, is bij

dit k leine s tadje dat Peter Paul in 1577 werd geboren.

hem in de leer geweest. Alleen Rubens' derde

In 1578 werd de verplichting in Siegen te wonen

leermeester, Otto van Veen, heeft een stempel op zijn

opgeheven en vestigde het gezin zich in Keulen.

pupil nagelaten. Van Veen was dan ook een echte

Peter Paul, noch zijn vier jaar oudere broer Filips, zullen

pictor-doctus, een 'geleerde schilder ' . Hij had veel

later ooit vermelden dat ze in Siegen het levenslicht

gereis d, was in Italië geweest, had er de kunst van de

zagen. Het lijkt wel alsof ze deze weinig verkwikkelijke

oudheid en de Renaissance bestudeerd en werkte zelf in

fase uit de familiegeschiedenis hebben willen

een duidelijk door Rafaël geïnspireerd classicisme.

verbannen. Over de jaren in Keulen laat de schilder zich

In 1598 werd Rubens vrijmeester bij het Antwerpse

daarentegen positief uit. Hij vermeldt de stad niet alleen

Sint-Lucasgilde. Vanaf dan kon hij als zelfstandig

als zijn geboorteplaats, in een brief uit 1637 s chrijft hij:

kunstenaar werken, een eigen atelier hebben en

'lek ben seer geaffectioneerd voor de stadt Ceulen,

leerlingen opleiden. Over Rubens' vroegs te activiteit als

omdat ick aldaer ben opgevoed tot het thienste jaer mijns

volleerd kunstenaar zijn we niet goed ingelicht.

levens, en hebbe cl ickwils verlanght naer soo langen tijdt

Waarschijnlijk bleef hij nog een tijd met Van Veen

de selve nogh eens te besightigen'. In 1587 - Peter Paul

samenwerken. In ieder geval leidde hij ook een eigen

was toen inderdaad tien jaar - overleed Jan Rubens . Korte

leerling op, Deodatus Delmonte, die overigens samen

tijd later vertrok Maria Pypelinckx met haar kinderen

met hem naar Italië zou reizen. Uit deze vroege periode

naar Antwerpen en vestigde zich in een groot hu is op de

dateert de Adam en Eva uit het Rubenshuis, waarin

Meir, een van de belangrijkste straten van de stad.

Van Veens Rafaëleske classicisme nog zeer duidelijk

In Antwerpen volgde Rubens les aan de_ kathedraalschooL Hij zal er zeker Latijn en wat Grieks

aanwezig is. Het algemene compositieschema - het eerste mensenpaar tegen een boom geleund voor een

geleerd hebben en er voor het eerst met de klassieke

landschap - is geïnspireerd op een gravure van

auteurs in contact zijn gekomen. Waarschijnlijk werd

Marcantonio Raimondi naar een werk van Rafaël, terwijl

daar de basis gelegd voor zijn gedegen kennis van de

het s chitterende landschap op de achtergrond

klassieke oudheid en de mythologie. Een van zijn

onmiskenbaar de invloed van Jan Brueghel vertoont.

m edeleerlingen was de drie jaar oudere Balthasar

Ru bens weet de compositie te dynamiseren en te

Moretus, de k leinzoon van de beroemde drukker

dramatiseren. Vergeleken met zijn voorbeeld stelt hij de

Christoffel Plantijn, die later trouwens zelf aan het hoofd

mannelijke figuur heroïscher en de vrouwelijke

van de vermaarde drukkerij zou komen te staan. Rubens

sensueler voor en heeft hij meer aandacht voor hun

en Moretus zouden heel hun leven bevriend blijven.

gelaatsexpressie.

Lang beleef Rubens niet op de kathedraalschooL In 1580 werd hij page aan het bescheiden hof van Marguerite de Ligne, weduwe van Philip de Lalaing, in Oudenaarde. Waarom zijn moeder hem van school weghaalde, is niet bekend. Mogelijk had ze voor haar zoon een carrière als hoveling voor ogen. Rubens' verblijf aan het Oudenaardse hof was van korte duur, maar niet zonder betekenis . Hij leerde er de adellijke omgangsvormen kennen - wat hem later bij contacten met vooraanstaande opdrachtgevers en tijdens zijn diplomatieke opdrachten zeker van pas zou komen en hij zag er talrijke kuns twerken die hij gretig kopieerde. Een dergelijke kopieeractiviteit werd door veel aankomende kunstenaars beoefend. Rubens zou overigens zijn leven lang kopieën naar het werk van andere meesters maken.

4

Italië Mantua was een satellietstaat van het Spaans Habsburgse rijk. Politiek stelde het staatje weinig voor, maar het hof van de hertog van Gonzaga was wel een artistiek centrum van het hoogste niveau. Rubens kon er kennismaken met de grootmeesters van de Italiaanse Renaissance - Mantegna, Bellini, Giulio Romano, Titiaan, Correggio en Tintoretto hadden voor het Conzaga-hof gewerkt - en hun werk naar believen kopiëren. Rubens was dan wel hofschilder van de hertog van Mantua maar hij verbleef lang niet altijd in de residentiestad. Vaak reisde hij in het gezelschap van de hertog, soms werd hij door zijn broodheer op zending gestuurd of was hij lange tijd van het hof afwezig omdat hij elders opdrachten kon uitvoeren. Vrijwel onmiddellijk na zijn aanstelling, nog in 1600, vergezelde hij de hertog naar Florence waar hij het huwelijk met de handschoen bijwoonde van Maria de Medici en Hendrik IV. Twintig jaar later zou hij een volledige reeks schilderijen wijden aan het leven van Maria de Medici, met onder m eer een voorstelling van het huwelijk dat hij als jonge kunstenaar bijwoonde. In Florence bestudeerde hij uiteraard ook de daar zo talrijk aanwezige werken van renaissancekunstenaars. Maar van alle steden op het schiereiland was Rome het kunstencentrum bij uitstek. Eind 1601 stuurde Gonzaga Rubens naar de Eeuwige Stad om er een aantal kunstwerken voor hem te kopiëren. Voor Rubens was .

het een gedroom de kans om kennis te maken met de m eesterwerken van de Hoog-Renaissance en hun inspiratiebron, de kunst van de oudheid. Hij maakte er talrijke tekeningen naar antieke beelden, zoals de

Laocoöngroep, de Torso Belvedere of de Afrikaanse visser, die toen beschouwd werd als een stervende Seneca. Uit de bewaarde bladen kan men afleiden dat hij zowat alle grote collecties met antiek beeldhouwwerk moet hebben bezocht. Hij bestudeerde daarnaast ook werken van kunstenaars als Michelangelo, Rafaël, Tintoretto, Caravaggio en de Carracci's. Hij moet onder meer bijzonder getroffen geweest zijn door de Sixtijnse kapel van Michelangelo, waarnaar hij een hele reeks studietekeningen m aakte. Het kopiëren van werk van Torso Belvedere 1601-02 zwart kriif, 475 x 457 Antwerpen, Rubenshuis

Op 9 mei 1600 vertrok Rubens vanuit Antwerpen mm

richting Italië. In juni en juli van datzelfde jaar verbleef

andere kunstenaars gold vanaf de Renaissance als een vast onderdeel van de kunstenaarsopleiding. Maar

hij in Venetië, waar hij in contact kwam met V incenzo I

Rubens deed dit met een ongeziene intensiteit.

Gonzaga, de hertog van het nabijgelegen Mantua, die

De ongetwijfeld enorme verzameling tekeningen die hij

hem al snel in dienst nam als hofschilder. V incenzo was

op die manier aanlegde, zou hij zijn leven lang blijven

een neef van aartshertog Albrecht die in 1599 landvoogd

gebruiken. Een van de opvallendste kenmerken van zijn

van de Nederlanden was geworden en bij wie Van Veen

werkwijze is immers dat hij in zijn eigen werk

hofschilder was. Het is dus best mogelijk dat Rubens via

veelvuldig gebruik m aakte van concepten en details van

Van Veen over een aanbevelingsbrief van de aartshertog

anderen die hij soms ongewijzigd overnam maar veelal

beschikte.

naar eigen goeddunken aanpaste. Zo gebruikte hij tekeningen naar de Torso Belvedere voor de figuur van Paris in Het oordeel van Paris (Wenen, Kunsthistorisches Museum) en voor de Christusfiguur in De doornenkroning (Grasse, kathedraal).

OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VlAANDEREN 2004/1

5

Italië

In Rome kreeg hij ook zijn eerste grote opdracht voor eigen creatief werk. Aartshertog Albrecht bestelde bij hem - via Jean Richardot, zijn ambassadeur in Rome drie schilderijen voor de Santa Croce in Gerusalemme, een van de belangrijkste bedevaartskerken van de s tad. Vóór zijn huwelijk met de Spaanse infante Isabella, dochter van Filips II, was Albrecht kardinaal en de Santa Croce was zijn titelkerk Het ensemble bestond uit een groot schilderij met De H. Helena en het Ware Kruis en twee kleinere werken met De doornenkroning e n

D e kruisoprichting. Stilistisch berusten die werken o p een s amengaan van motieven uit de Hoog-Renaissance, de antieke en de laat zestiende-eeuwse Italiaanse kunst. Behalve motieven uit de antieke kunst als de al vermelde Torso Belvedere e n de Laocoöngroep vertonen ze ontleningen aan Rafaël, Titiaan e n Caravaggio . Na het voltooien van die opdracht werd Rubens door de hertog naar Mantua teruggeroepen. Het is waarschijnlijk omstreeks die tijd dat hij het bekende

Zelfportret in gezelschap van vrienden schilderde (Keulen, Wallraf-Richartz Museum). Het is het oudst bekende zelfportret van Rubens en het e nige waarin hij zich met een palet in de hand voorstelt. Rubens kijkt de toeschouwer ostentatief e n zelfbewust aan. Wie de overige figuren zijn, is niet met zekerheid uit te maken. De man in profiel uiterst rechts is waarschijnlijk

verschillende mannen e lkaar nooit op het zelfde

Justus Lipsius terwijl de figuur links op de voorgrond

moment ontmoet. Indien de identificaties al juist zijn,

waarschijnlijk Frans Pourbus is, die eveneens

gaat het dus duidelijk om een gefingeerd groepsportret.

hofschilder was bij de hertog van Gonzaga. Voor de

Op de achtergrond is het Lago di Mezzo bij Mantua

andere leden van het gezelschap werden verschillende

voorgesteld, gezien door een raam van het hertogelijk

identificaties vooropgesteld waa�onder die van Rubens'

paleis . Dit motief kwam ook voor op een schilderij van

broer Filips, Caspar Schoppius en Guillaume Richardot

Mantegna met De dood van de H. Maagd (Madrid, Prado)

- de broer van de al vermelde Jean Richardot - het

dat zich toen in de verzameling van Gonzaga bevond e n

meest waarschijnlijk zijn. Alle drie waren zij immers

dat Rubens u iteraard heeft gekend. Dit illustreert

leerling van Lipsius geweest en zij deelden diens

andermaal met welk gemak hij elementen uit het werk

neostoïcijnse opvattingen. Vermoedelijk hebben de

van anderen overnam en in zijn composities integreerde.

6


Zelfportret in gézelschap van vrienden co.

1602

olieverf op paneel, 77,5 x lOl cm Keulen, Wallraf·Richartz Museum

Pag. 6 van links naar rechts Rubens naar Leonardo da Vinci De slag van Anghiari 1 600-08 zwart kri;t, inkt en bruine was, gehoogd met wit en gri;s, 452 x 637 mm Pari;s, Musée du Louvre, Déportement des Arts Graphiques Rubens naar Michelangelo lgnudo 1 600-08 rood kri;t, enkele toetsen met penseel in rood, 389 x 278 mm Londen, 8ritish Museum, Deportment of Prints and Drawings

In 1603 gelastte de hertog van Mantua Rubens met de leiding over een konvooi met geschenken bestemd voor de Spaanse koning Filips UI. De reis naar Spanje duurde langer dan voorzien en verliep voor een groot deel in de gietende regen. De m ees te goederen bereikten veilig de Spaanse stad Valladolid, maar toen de kisten met schilderijen werden geopend bleken die door de vochtigheid zwaar beschadigd te zijn. Rubens res taureerde wat nog te hers tellen was en verving de werken die helemaal verloren waren door eigen schilderijen. Zijn werk liet aan het Spaanse hof een bijzonder goede indruk na. In zoverre zelfs dat de hertog van Lerma, de eers te minister van de zwakke en losbandige Filips III en de ware machthebber in Spanje, hem opdracht gaf een ruiterportret van hem te schilderen. De hertog is weergegeven als hoofd van de cavalerie - die op de achtergrond een charge uitvoert en rijdt blootshoofds de toeschouwer tegemoet. In zwart en gouden harnas, met rode broek en op een lichte vos, tekent de figuur zich haarscherp af tegen de blauwe achtergrond. Dit frontale ruiterportret dat het oudst bekende is van een reeks gelijkaardige propaganda portretten van vorsten en hoogwaardigheidsbekleders, zoals Giancarlo Doria, aartshertog Albrecht en Maria de Medici, genoot algemene bijval. De hertog schreef zelfs naar V incenzo Gonzaga om hem te vragen of Rubens niet in dienst van de Spaanse kroon kon komen.

Ruiterportret van de hertog van Lerma 1603 doek, 289 x 205 cm Madrid, Musea del Prado

Zoals voor hofschilders gebruikelijk was, schilderde Rubens voor Gonzaga heel wat portretten. Daarnaast vertrouwde de hertog hem ook andere opdrachten toe, maar toch zou het tot 1604 duren eer hem een echt grote opdracht te beurt viel. Voor het koor van de jezuïetenkerk in Mantua schilderde hij toen drie immense schilderijen met De familie Gonzaga in

aanbidding voor de H. Drievuldigheid, Het doopsel van Christus in de Jordaan en De transfigu ratie. De werken werden door de troepen van Napoleon uit de kerk weggehaald en zijn thans verdeeld over verschillende musea. Het Doopsel, met een duidelijke invloed van Michelangelo, bevindt zich in het Koninklijk Museum in Antwerpen en De transfiguratie, die uitges proken Rafaëlesk van inspiratie is, wordt bewaard in het Musée des Beaux-Arts in Na.ncy. Het centrale tafereel met

De familie Gonzaga in aanbidding werd versneden. Grote fragmenten ervan bevinden zich in Mantua zelf, terwijl een aantal s chitterend geschilderde koppen van de verschillende leden van de familie in verschillende andere verzamelingen bewaard worden.

Portret van Francesco IV Gonzaga 1 604-05 olieverf op doek, 52,8 x 39,5 cm Curtatone, verzameling Freddi

7

Italië

Tijdens zijn verblijf in Italië bezocht Rubens ook herhaalde malen Genua. Hij maakte er talrijke tekeningen naar de vele paleizen, die de basis vormen voor zijn in 1622 uitgegeven studie over de Palazzi di

Genova. Hij onderhield er goede contacten met de plaatselijke aristocratie, die resulteerden in een aantal schitterende opdrachten - hoofdzakelijk portretten, maar ook altaarstukken en mythologische taferelen - voor de families Balbi, Pallavicini, Doria, Spinola en Imperiale. Veel van die portretten, geschilderd in een wat praterige stijl, zijn geïnspireerd op de zestiende-eeuwse Venetiaanse portrettraditie en vooral dan op het werk van Titiaan, en Tintoretto. Behalve van de geportretteerden zelf bieden ze ook een beeld van het karakter van de Genuese samenleving van de vroege zeventiende eeuw.

Portret van Maria Serra Pallavicini (?) ca. 1606 olieverf op doek, 233,5 x 145 cm Kingston Locy, The Notionol Trust

8

OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN 2004/1

Portret van een dame met haar dwerg ca. 1606 olieverf op doek, 24 I x 140 cm Kingston Lacy, The Nafional Trust

9

Italië

In 1605 trok Rubens voor een tweede keer naar

In 1606 bestelden de oratorianen - een nieuwe en

Rome waar hij samen met zijn broer Filips een huis

sterk op de Contrareformatie gerichte kloosterorde

betrok nabij de Piazza di Spagna. Filips had contacten in

voor hun kerk in Rome een altaarstuk bij Rubens. Dit was

de belangrijkste humanistische kringen en ongetwijfeld

een wel heel prestigieuze opdracht. De Santa Maria di

heeft hij zijn broer in zijn kennissenkring geïntroduceerd.

Vallicella was de drukst bezochte kerk van Rome en ze

Beide broers waren gepassioneerd door de oudheid.

was gedecoreerd met kunstwerken van de meest

Hun studie van de overblijfselen van het antieke Rome

vooraanstaande Italiaanse kunstenaars van het moment.

resu lteerde in een boek over zeden en gebruiken van de

Op het altaarstuk m oest de H. Gregorius voorgesteld

Romeinen dat in 1608 door de Plantijnse drukkerij werd

worden samen met een aantal m artelaren uit de

uitgegeven onder de titel Electorum libri IJ. De tekst was

vroeg-Christelijke tijd, van wie de relieken in de kerk

van Filips, de illustraties van Peter Paul.

bewaard werden, in verering voor de m iracu leuze icoon van de Sta Maria di Vallicella. Rubens heeft het tafereel uitgewerkt als een sacra conversazione - een groep heiligen in gesprek - voor een Romeinse triomfboog (thans in Grenoble, Musée des Beaux Arts). Voor het algemene compositieschema is hij duidelijk te rade gegaan bij Rafaël en Titiaan. De hou ding van de twee links geplaatste figuren ontleende hij (weer maar eens) aan de klassieke ou dheid en wel aan het bekende k lassieke beeld Mars Ultor. Rubens' schilderij genoot algemene bijval maar toen het op het altaar werd geplaatst was de voorstelling door de lichtreflectie nauwelijks herkenbaar. Rubens besloot het schilderij terug te nemen en te vervangen door een nieuw werk . In de nieuwe versie werkte hij de voorstelling uit over drie verschillende schilderijen, uitgevoerd op leisteen, die thans nog altijd in de kerk bewaard zijn. Op het centrale schilderij is de Madonna di Vallicella vereerd door engelen voorgesteld en op twee andere - die links en rechts tegen de koorwanden waren opgesteld - zijn de in de kerk vereerde heiligen en m artelaren weergegeven. De kunstenaar had gehoopt het oorspronkelijke schilderij aan de hertog van Mantua te kunnen verkopen, maar kwam van een kale reis terug. De relaties tussen de hertog en zijn hofschilder waren overigens al een tijdje bekoeld. Grote opdrachten van de hertog bleven uit en het lijkt er op dat Ru bens niet steeds op de uitgesproken waardering van zijn broodheer kon rekenen, wat in schril contrast stond met de lofprijzingen die hem elders in Italië te beurt vielen. Bovendien m oest hij steeds langer wachten op het maandgeld dat de hertog hem verschuldigd was. Toen Rubens in het najaar 1608 van zijn broer Filips, die inmiddels naar Antwerpen was teruggekeerd, het bericht kreeg dat zijn m oeder stervende was, keerde hij, zonder afscheid te nemen van de hertog van Mantua, naar Antwerpen terug.

Gregorius de Grote omringd door andere heiligen

1607-08

olieverf op doek, 477 x 288 cm Grenoble, Musée des Beoux·Arts

Anlv#erpen Vrede in :zicht Toen Rubens begin december in Antwerpen toekwam, was zijn moeder al overleden. Het schilderij met De H. Gregorius de Grote omringd door andere heiligen, oorspronkelijk geschilderd voor de Sta Maria di Vallicella, plaatste hij boven haar graf in de Antwerpse Sint-Michielsabdij. Alhoewel Rubens in het voorjaar 1609 nog schreef: 'Ik heb nog niet besloten of ik in mijn e igen land zal blijven of voorgoed naar Rome terug zal keren waar men mij op uiterst gunstige voorwaarden heeft uitgenodigd', moet hij vrij snel beslist hebben zich in Antwerpen te ves tigen. De tijden waren dan ook bepaald gunstig. In 1609 werd het Twaalf jarig Bestand gesloten tussen Spanje en de Noordelijke Nederlanden. Gedurende twaalf jaar zouden de oorlogs handelingen tussen Spanje en het Noorden stopgezet worden, wat meteen ook voor de Zuidelijke Nederlanden een periode van vrede garandeerde. De e conomische heropleving die het Bes tand onvermijdelijk met zich meebracht, zou ook voor kunst en cultuur bijzonder positieve gevolgen hebben. De oorlog behoorde dan wel tot het verleden, De aanbidding der koningen 1608-09 olieverf op paneel, 54,5 x 76,5 cm Groningen, Groninger Museum

maar de propagandamachine bleef draaien, en wel op volle toeren. Weinig vorsten hebben de idealen van de Contrareformatie zo sterk belichaamd e n in de praktijk gebracht als de aartshertogen Albrecht en Isabella. Ze begunstigden kerken e n k looste rs, lieten nieuwe bedehuizen optrekken en voorzagen bestaande van nieuwe kunstwerken . Toen Antwerpen in 1585 als laatste stad in de Zuidelijke Nederlanden door Spanje op de protestanten werd heroverd, werd bepaald dat altaren en kunstwerken in kerken en klooste rs hersteld of vernieuwd m oesten worden. Geldgebrek verhinderde de uitvoering van die bepaling meer dan eens. Door de gunstige re economische omstandigheden tijdens het Twaalf jarig Bestand konden nu wel nieuwe kunstwerken besteld worden. Er was dus werk aan de winkel voor kunstenaars. Dat zal zeker meegespeeld hebben in Rubens' overwegingen om zich blijvend in Antwerpen te vestigen. Daarnaast kreeg hij al kort na zijn terugkeer van de Aartshertogen het lucratieve voorstel om hun hofschilder te worden, zonder dat hij daarbij verplicht

Studie van een naakte man, een zware last neerzettend 1608-09 zwart kriil, wil gehoogd, 432 x 548 mm Poriis, Musée du Louvre, Déporlemenl des Arts Grophiques

verbonden en een binnenplein omsloten. De bouw- e n verbouwactiviteiten waren blijkbaar best tijden geldvers lindend wat pas in 1616 kon het gezin Rubens he t pand aan de Wapper betrekken. Reeds vrij kort na zijn terugkeer vielen Rubens in Antwerpen grote opdrachten te beurt. Toen duidelijk

werd zich aan het hof te vestigen. Een derde reden die

werd dat de afs luite nde onderhandelingen voor het

Rubens in Antwerpen hield was van een heel andere

Twaalfjarig Bestand in Antwerpen zouden plaatsvinden,

aard. Kort na zijn terugkeer moet hij zich verloofd

besloot het s tadsbestuur de Statenkamer van het

hebben met lsabella Brant, de dochter van s tadssecretaris

s tadhuis daartoe te laten heraankleden. Er werden onder

Jan Brant. In oktober 1609 trad hij met haar in het

meer twee grote schilderijen in opdracht gegeven.

huwelijk. Het jonge paar vestigde zich in het ouderlijke

Abraham Janssens, toen algemeen beschouwd als

huis van de bruid in de Kloosterstraat, waar voldoende

Antwerpens beste historieschilde r, maakte het

plaats beschikbaar was voor de uitbouw van een

allegorische Scaldis et Antverpia, dat moest aantonen hoe

s childers atelie r.

s terk de welvaart van Antwerpen met de Schelde

In 1610 -11 kocht Rubens een groot zestiende-eeuws

verbonden is. Bij Rubens werd een Aanbidding der

woonhuis met een grote tuin aan de Wapper. Hij breidde

koningen besteld. Het kan vreemd lijken dat het

het bestaande gebouw uit met een atelier opgetrokken in

s tadsbestuur precies voor een dergelijk religieus thema

Genuese s tijl, een imposant trappenhuis en een

koos. Maar er is een direct verband tussen het thema

schitterende portiek die beide vleugels met e lkaar

van het s childerij en de vredesonderhandelingen. OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN 2004/1

11

Antwerpen

Zoals de koningen en hun gevolg hulde komen brengen

Een schitterende start

aan Christus die de vredesvorst is, zo komen ook de onderh andelaars voor het Twaalfjarig Bestand, die

In het eerste decennium na zijn terugkeer uit Italië

zichzelf of hun opdrachtgevers met de koningen kunnen

schilderde Rubens ontzettend veel altaarstukken. Tot de

identificeren, naar Antwerpen om de zaak van de vrede

bekendste ervan behoren ongetwijfeld De kruisopichting

te dienen. De prominent aanwezige zware pakken,

en De kruisafneming die nu allebei in de kath edraal in

koffers en balen die de koningen als geschenk door

Antwerpen bewaard zijn. De kruisoprichting werd

lastdragers laten meevoeren, verwijzen bovendien naar

geschilderd voor de Sint-Walburgis- of Burch tkerk, die

de h andelsfunctie van Antwerpen en vooral naar de rol

onder het Franse Bewind werd afgebroken. Het tafereel

die de haven in de economie zou kunnen spelen. Voor dit grote schilderij, dat zich thans in het Prado

toont een atletische Christusfiguur aan een diagonaal geplaatst kruis dat wordt rechtgetrokken door gespierde

in Madrid bevindt, bleef heel wat voorbereidend

beulsknechten die zo uit een tafereel van Michelangelo

materiaal bewaard onder meer een olieverfschets die de

weggestapt lijken. De diagonale verkorting van de

compositie vrij gedetailleerd uitgewerkt op klein

Christusfiguur herinnert aan Tintoretto terwijl het

formaat weergeeft en enkele voorbereidende tekeningen

realisme bij de weergave van de figuren en de h eftige

voor de gespierde naakte lastdragers.

belichting caravaggesk van inspiratie zijn. Tegenover de barokke bravoure van De kruisoprichting staat de veel ingetogenere, ritmisch beheerste Kruisafneming die Rubens enkele jaren later schilderde voor het gildealtaar van de Kolveniers in de Antwerpse kathedraal. Het warme koloriet heeft plaatsgemaakt voor een veel koeler kleurgebruik dat geh eel in eenklank is met de sculpturale weergave van de figuren. De Michelangeleske dynamiek is als het ware vervangen door een op Rafaël geïnspireerde klassieke m onumentaliteit. Beide werken zijn dan ook uitingen van twee verschillende fases in Rubens' stijlontwikkeling. De kruisoprichting belichaamt de Sturm- und Drangperiode terwijl De kruisafneming staat voor de klassieke periode.

De kruisoprichting 1610-11 olieverf op paneel, middenponeel, 462 x 34 I cm; luiken, 462 x 150 cm elk Antwerpen, Onze-Lieve-Vrouwe kathedraal

Beide grote triptieken waren bestemd voor kerken, maar burgers speelden een belangrijke rol bij de financiering ervan: Cornelis van der Geest bij

De kruisoprichting en Nicolaas Rockox bij De kruisafneming. En dat was lang niet de enige keer dat zij een bijdrage leverden voor de financiering van religieuze kunstwerken.

De kruisafneming co. 1611-14 olieverf op paneel, middenponeel, 420 x 310 cm; luiken, 420 x 150 cm elk Antwerpen, Onze-Lieve-Vrouwe kothedrool

12


13

Antwerpen

Het ongeloof van de H. Thomas ca. 1613-15 olieverF op paneel, middenpaneel, 143 x 123 cm, luiken, 145 x 56 cm (elk) Antwerpen, Koninkli;k Museum voor Schone Kunsten

een schitterend e verzameling schilderijen en

groots te begunstigers van Rubens . Voor het

beeldhou wwerken, ongetwijfeld de mooiste in het

grafmonument van hemzelf en zijn echtgenote bestelde

toenmalige Antwerpen. Bij Rubens bestelde hij onder

hij bij Rubens Het ongeloof van de H. Thomas (Antwerpen,

meer De amazonenslag (München, Alte Pinakothek),

Koninklijk Museum voor Schone Kuns ten). Voor de

één van de pronkstukken van diens collectie. Maar net

Antwerpse jezuïetenkerk bekostigde hij het Sint

zoals Rockox trad Van der Geest ook op als financier

Jozefsaltaar met inbegrip van het schilderij met

voor andere opdrachten. Hij betaalde niet alleen een

De terugkeer van de H. Familie uit Egypte en voor de

aanzienlijke som voor De kruisoprichting maar bekostigde

Antwerpse minderbroederkerk liet hij De Lanssteek

voor de broederschap van de Zoete Naam Jezus in de

(Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Ku nsten)

Antwerpse predikherenkerk ook een deel van het

schilderen. Daarnaast bezat hij nog een indrukwekkende

altaarstuk met De realiteit van het Heilig Sacrament

kunstverzameling in zijn huis aan de Antwerpse

( Antwerpen, Sint-Pauluskerk).

Keizerstraat waaronder een schou wstuk met de voorstelling van Samson en Dalila (Londen, National Gallery) van de hand van Rubens. Rockox' belangstelling voor de kunst ging hand in hand met die voor de oudheidkunde. Zijn verzameling omvatte naast schilderijen dan ook antieke of antiek gewaande· beelden, munten en gemmen. Hij werd beschouwd als een autoriteit terzake en het is best mogelijk dat hij Rubens' belangstelling voor de oudheid nog heeft aangewakkerd. Vermoedelijk is het ook via Rockox dat Rubens in contact kwam met Nicolas-Claude Fabri de Peiresc, de bekende Franse humanist, met wie hij een jarenlange correspondentie onderhield.

14

De schatrijke koopman Cornelis van der Geest bezat

Rockox was .burgemeester van Antwerpen en hoofdman van de Kolveniers . Hij was een van de

Samson en Dalila ca. 1609 olieverf op paneel, 185 x 205 cm Landen, Natianal Gallery.


15

Antwerpen

Caritas Romana ca. 1612 olieverf op doek, 140, 5 x 180,3 cm Sint-Petersburg, Hermitage

Actief in alle genres Uiteraard maakte Rubens ook nog andere werken dan altaarstukken. In zijn productie nemen m ythologische, historische en allegorische taferelen een belangrijke plaats in. Al dan niet aan de hand van antieke goden worden in deze werken morele principes in beeld gebracht die tegemoet komen aan de humanistische ingesteldheid en chris telijke principes van hun veelal bu rgerlijke of aristocratische opdrachtgevers. De Caritas Romana (Sint-Petersburg, Hermitage) en de s amen met Frans Snijders uitgevoerde

Straf van Prometheus (Philadelphia Museum of Art), die res pectievelijk de naastenliefde en de gevolgen van de hoogmoed in beeld brengen, vormen hiervan sprekende voorbeelden. Veelal werden deze werken besteld door rijke burgers en aristocraten die er hun schitterende verblijven mee s ierden. Ook de hoge hofkringen hadden een uitgesproken belangstelling voor mythologische en historische thema's.

16


Rubens en Frans Snijders De straf van Prometheus ca. 16 12 olieverf op doek, 243 x 209 cm Philadelphia, Philadelphia Museum of Art

Jachttaferelen behoorden eveneens tot hun geprefereerde onderwerpen. Kuns tenaars van de vorige ge neraties s telden jachten vooral voor op wandtapijten e n muurschilderingen. Rubens was de eers te die deze dynam ische en bewogen taferelen tot onderwerp van zijn schilderijen maakte . De jacht was van oudsher een adellijk tijdverdrijf en schilderijen met dit onderwerp ware n dan ook in eers te instantie bestemd voor adellijke en vorstelijke res identies .

De jacht op het everzwijn 1 6 16-17 olieverf o p doek, 250 x 320 cm Marseille, Musée des Beoux-Arts

17

Antwerpen

Landschappen schilderde Rubens slechts sporadisch,

De verloren zoon ca. 1617-19 olieverf op poneel, 145 x 225 cm Antwerpen, Koninkliik Museum voor Schone Kunsten

behalve dan in de laatste jaren van zijn leven. Uiteraard gebruikte hij wel landschapselementen als achtergrondtafereel i n zijn historiestukken. Uit een aantal van die werken blijkt een duidelijke i nteresse voor het landleven. Voorstellingen van de aanbidding der herders of de aanbidding der koningen zijn vaak i n een stal gesitueerd waar allerlei landbouwalaam opgeslagen is. Maar in geen enkel werk komt zijn interesse voor de boerenstiel zo duidelijk tot uiting als i n

De verloren zoon. H e t bijbelse gegeven is uiterst rechts o p de voorgrond weergegeven, als een bescheiden detail. Bovendien is gekozen voor een ongebruikelijke scène uit het verhaal. Veelal is ofwel de terugkeer van de verloren zoon en de hereniging met de vader - het thema van de vergiffenis dus - ofwel het losbandige leven van de verloren zoon i n beeld gebracht. Rubens stelde de verloren zoon voor als varkenshoeder omdat hij op die manier een stal en een erf kon weergeven. Het tafereel is zowat een geschilderde inventaris van alle activiteiten, dieren en voorwerpen die met een stal in verband te brengen zijn. Rubens was tevens een begenadigd portretschilder. Portret van lsabella Brant ca. 16 13 olieverf op poneel, 82 x 62 cm Florence, Galleria degli Uffizi

Als hofschilder van Albrecht en Isabella moest hij vaak portretten van het aartshertogelijke paar schilderen. In de praktijk werden dergelijke opdrachten door het atelier uitgevoerd. De medewerkers baseerden zich daarbij op een door Rubens zelf uitgewerkt prototype.

te vatten en creëerde als het ware een kader waarin de

Spaanse politieke en m ilitaire prominenten die het

geportretteerde zich thuis voelt: kracht en bravoure voor

Brusselse hof bezochten lieten zich graag door Rubens

militaire bevelhebbers, zelfbewustheid en allure voor

portretteren. Ook tijdens zijn vele reizen schilderde

vorsten en hovelingen, deugdelijkheid en degelijkheid

Rubens talrijke portretten. Tot zijn cliënteel behoorden

- vaak met uitgesproken referenties aan de

buitenlandse vorsten en hoogwaardigheidsbekleders.

huwelijkstrouw - voor burgers.

Maar ook veel burgers schoven aan om zich door hem te laten schilderen. Hij wist zijn m odellen steeds trefzeker

18

Portret van Ambrogio Spinola 1625 olieverf op poneel, 1 17,5 x 85 cm Brounschweig, Herzog Anton Uirich Museum

19

Antwerpen

Portret van een man (Pieter van Hecke) ca. 1630 olieverf op paneel, 1 14,5 x 90,5 cm Den Haag, Mouritshuis

Portret van een vrouw (Ciara Fourment) ca. 1630 olieverf op paneel, 1 14,5 x 90,5 cm Den Haag, Mauritshuis

Portret van Gaspar Gevartius ca. 1627 olieverf op paneel, I 20 x 99 cm Antwerpen, Koninklijk Museum vaar Schone Kunsten


21

Meer dan een schilder alleen Nog tijdens zijn schooljaren had Rubens vriendschappelijke contacten aangeknoopt met Balthasar

Rubens was in de eerste plaats schilder, maar ook op andere domeinen van het artistieke bedrijf liet hij zich

Moretus. Eens Moretus aan het hoofd stond van de

niet onbetuigd. Zo maakte hij de o ntwerpen voor niet

Plantijnse drukkerij deed hij regelmatig een beroep op

minder dan vier tapijtreeksen. Voor de utvoering van de

de medewerking van Rubens voor het ontwerpen van

eerste reeks werd in 1 6 1 7 en contract gesloten tussen de

titelpagina's en boekillustraties. Rubens ging hier graag

Brusselse wever Jan Raes en de Genuese koopman

op in en beschouwde dit - naar eigen zeggen - eerder

Franco Cattaneo. In het contract wordt uitdrukkelijk

als tijdverdrijf dan als werken. De ontwerpen boden

vermeld dat de tapijten geweven moesten worden naar

hem de mogelijkheid om zijn kennis van de allegorie en

ontwerpen van Rubens. De c yclus was gewijd aan de

de symboliek in de praktijk te brengen. Onder Moretus

geschiedenis van Decius Mus, een Rom einse consul die

gaf de Officina Plantiniana zowel religieuze boeken uit,

door zijn zelfgekozen dood zijn troepen de overwinning

als wetenschappelijke traktaten en humanistische,

wist te bezorgen.

filologische en historische publicaties. Een van de

De geschiedenis van Constantijn waarvoor Rubens

hoogtepunten was ongetwijfeld de door Justus Lipsius

opdracht kreeg in 1622 is de enige van de vier reeksen

bezorgde u itgave van de Opera Omnia van Seneca

die niet in de Zuidelijke Nederlanden maar wel in Parijs

waarvoor Rubens de titelpagina en diverse illustraties

geweven is. Van wie de opdracht uitging is niet geheel

o ntwierp. Een veel gro tere verspreiding hadden de

duidelijk . In ieder geval was, voorzover bekend, de

Breviaria en de Missalen. De o fficina Plantiniana had

Franse koning Lodewijk XIII al heel vroeg in het bezit

immers het alleenrecht voor de verspreiding van deze

van een reeks. Of die effec tief speciaal voor hem werd

gebedenboeken voor het hele Spaanse rijk . Zowel voor

uitgevoerd, is niet bekend. Het onderwerp is in ieder

het Breviarium als het Missale maakte Rubens ontwerpen

geval prima geschikt voor een vorstelijke opdracht.

voor titelbladen en illustraties.

Constantijn was een van de grote keizers van Rome en de eerste die zich bekeerde tot het c hristendom . Vorsten grepen roemrijke voorbeelden uit het verleden maar al te graag aan als voorafspiegeling van hun eigen historische ro l.

Titelblad voor het Breviarium Ramanum

1 6 14

pen in bruin over zwart krijt, gehoogd met wil, sporen von doordrukken, 344 x 223 mm Londen, British Museum, Deportment of Prints ond Drowings

Portret van Justus Lipsius ca. 1 6 15 pen i n zwarte e n bruine inkt, over zwart krijt, sporen von doordrukken, 232 x 185 cm. Londen, Brilish Museum, Deportment of Prints ond Drowings

22

Antwerpen

Tapijt naar ontwerp van P.P. Rubens Decius Mus raadpleegt het orakel Wol en zijde, 294 x 412,3 cm Antwerpen, Rubenshuis (Kolveniershof}

Tussen 1625 en 1627 maakte Rubens in opdracht van de infante Isabella de ontwerpen voor De triomf van de

Eucharistie. De tapijten waren bestemd voor de kerk van het k looster van de Descalzas Reales, waar Isabella in haar jeugd had verbleven. De reeks bestaat uit elf grote en negen kleine tapijten. De elf grote tapijten tonen elk een eucharistisch tafereel: prefiguraties uit het Oude Testament, allegorisch opgevatte overwinningen van de Eucharistie op het heidendom en de ketterij, voorstellingen van profeten en verdedigers van de eucharistie. Deze grote tapijten werden tegen de m eer dan tien meter hoge zijwanden van de kerk naast en boven elkaar opgehangen. De traditionele decoratieve boorden zijn vervangen door een geweven arc hitectu rale ornraming waaraan het tapijt opgehangen lijkt. Rubens toont aldus een tapijt in het tapijt. De kleinere tapijten, met onder meer de musicerende en de zingende engelen en de wereldlijke en de kerkelijke hiërarchie in aanbidding voor het heilig sacrament, dienden voor de versiering van de altaarzijde van de kerk.

Tapijt naar ontwerp van P.P. Rubens Het huwelijk van Constantijn wol en zijde, 455 x 555 cm Parijs, Mobilier notionol


23

Tapijt naar ontwerp van P.P. Rubens Het offer van het Oude Verbond wol en ziide, 490 x 650 cm Madrid, Descalzas Reales

De triomf van het geloof Ontvverp voor een wandtapiil ca. 1626 olieverf op paneel, 63, 5 x 89,5 cm Brussel, Koninkliike Musea voor Schone Kunsten von België

24


Antwerpen

De dood van Hector Ontwerp voor een wandtapiit 1630 olieverf op paneel, 44 x 51,5 cm Rotterdam, Museum Bo;;mans Van Beuningen

De vierde reeks, De geschiedenis van Achilles werd omstreeks 1630 bij Rubens besteld door Daniël Fou rment, de vader van Rubens ' tweede echtgenote. Voor deze uit acht taferelen bestaande reeks, werd veel voorbereidend materiaal bewaard. Dit illustreert duidelijk dat in de ontwerpfase drie verschillende s tappen te onderscheiden zijn. Eerst maakte Rubens een snelle schets op paneel waarin de compositie in grote lijnen werd vastgelegd. Deze bozzetti - zo worden deze k leine schetsen genoemd - zijn veelal uitgevoerd in grisaille, maar s teeds opgefleurd met enkele kleuraccenten. Vervolgens werd van elke voors telling een modello gem aakt, eveneens een olieverfschets op paneel, maar op groter formaat, veel gedetailleerder uitgewerk t dan in de voorgaande fase en in kleur. Meestal werden deze m odelli aan de opdrachtgever ter goedkeuring voorgelegd. De volgende fase bestond uit de aanmaak van een patroon of karton dat gebruikt werd als leidraad bij het weven van het tapijt. Deze kartons hadden dezelfde grootte van het tapijt. Traditioneel werden ze door gespecialiseerde kartonsc hilders uitgevoerd in waterverf op papier. Ru bens liet ze evenwel in zijn eigen atelier door zijn medewerkers uitvoeren in olieverf op doek . Voor de Achilles reeks bleven de bozetti en de modelli bewaard, de kartons zijn verloren gegaan. In tegenstelling tot een schilderij dat altijd iets unieks heeft, konden wandtapijten op grotere schaal worden vervaardigd. De kartons waren in het bezit van de weefateliers en aan de hand daarvan konden nieuwe reeksen worden geweven. Van de meeste door Rubens ontworpen cycli zijn dan ook verschillende reeksen bekend. Tapijten naar Rubens' ontwerpen waren populair en tot diep in de zeventiende eeu w werden steeds nieuwe reeks en geweven. Vaak werd het Rubensiaanse ontwerp lichtjes veranderd om het aan de gewijzigde smaak van de tijd aan te passen.

Tapijt naar ontwerp van P.P. Rubens Achilles ondergedompeld in de Styx wol en zi;de, 423 x 362 cm Brussel, Kaninkli;ke Musea voor Kunst en Geschiedenis

25

Antwerpen

Sint-Gregorius van Nazionze Ontwerp voor een van de plafondstukken in de Antwerpse jezuïetenkerk 1620 olieverf op paneel, 49, 4 x 64, 8 cm Buffalo, Allbright-Knox Art Gallery.

Grote opdrachten In 1621 huldigden de jezuïeten in Antwerpen hun

ontwikkelen dankzij de m edewerking van een goed

Antwerpse kerken en k loos ters gewerk t, maar op geen

georganiseerd atelier. Globaal genomen kan worden

enkele heeft hij een zo duidelijk s tempel gedrukt als op

ges teld dat alle composities die Rubens' werkplaats

de jezuïetenkerk. Voor het hoogaltaar schilderde hij twee

verlieten, door hem ontworpen werden. Eventueel moet

altaarstukken: De wonderen van de H. Ignatius van Loyola

hierop een uitzondering gemaakt worden voor een

en De wonderen van de H. Franciscus-Xaverius. Voor de

aantal werken die m ogelijk bedacht zijn door Van Dyck,

vlakke zolderingen van de zijbeuken maakte hij

de meest begaafde van alle medewerkers van Rubens .

negenendertig plafondstukken met taferelen uit het

In de eigenlijke uitvoering van de werken had het atelier

Oude en het Nieuwe Testament en voorstellingen van de

vaak een groot aandeel, maar veelal nam Rubens

heiligen. Deze schitterende plafondstukken, uitgevoerd

bepaalde partijen zoals gezichten en handen helemaal

in samenwerking met Antoon van Dyck, gingen

voor zijn rekening en hertoetste hij andere delen. In het

verloren in de verwoes tende brand die de 'marmeren

atelier werden ook heel wat replieken naar bestaande

tempel' in 1 Z1 8 teisterde. Gelukkig bleef een groot aantal

composities gemaakt ( tweede en derde versies dus) en

van de voorbereidende schetsen - snel uitgevoerde

dat was een taak die Rubens vrijwel volledig aan zijn

bozzetti en meer gedetailleerde m odelli - bewaard.

medewerkers overliet. Naarmate zijn naam en faam toenamen, groeide ook de vraag naar replieken. Hij

De onderwerpen van de plafondstukken waren zowel ontleend aan het Oude en het Nieuwe Tes tament als aan

werkte dat overigens zelf in de hand doordat hij van zijn

de heiligenlevens. Stilistisch zoekt Rubens in zijn

beste werken gravures liet maken die bijdroegen tot de

plafondstukken aansluiting bij de Venetiaanse soffitti,

verspreiding van zijn composities.

en meer bepaald bij het werk van Veronese en Tintoretto.

Ru bens voerde talrijke opdrachten uit voor Albrecht

De zeer ges laagde verk ortingen en het ingenieuze

en Isabella. De aartshertogen brachten hem bovendien in

onderaanzicht waardoor vaak een uitgesproken

contact met andere hoven wat heel vaak leidde tot

ru imtelijk effect ontstaat, waren tot dan ongezien in de

nieuwe opdrachten. Zo werd hij in 1622 door Maria de

kunst van de Nederlanden.

Medici, de Franse koningin-moeder, naar Parijs

Daarnaast had Rubens ook een hand in de

ontboden. Zij had het plan opgevat om twee galerijen in

sculpturale en arc hitecturale decoratie van het

haar residentie, het Palais de Luxembourg, te laten

kerkgebouw. Hij maakte tekeningen voor de

decoreren met twee schilderijenreeksen. De ene moest

architecturale omraming en de sculpturale decoratie van

gewijd zijn aan haar eigen leven, de andere aan dat van

de altaren, voor decoratieve elementen in de voorgevel,

Hendrik IV, haar overleden echtgenoot. Beide reeksen

zoals het medaillon en de bazuinblazende engelen

dienden samen achtenveertig doeken te omvatten.

boven de centrale toegangsdeur en voor het plafond van een van de zijkapellen.

26

Rubens kon zijn enorme creatieve activiteit slechts

nieuwe k loos terkerk in. Rubens heeft voor vele


Rubens en de koningin kwamen tot een akkoord en e r werd bepaald d a t d e eerste reeks 'gewijd aan h e t zeer roemrijke leven en de heroïsche daden van de koningin'

De voorgevel van de Sint-Carolus Borromeus· kerk in Antwerpen, vroeger de jezuïetenkerk

bilmen de twee jaar moest klaar zijn. Makkelijk was de opdracht nie t want het leven van Maria de Medici was eerder een aaneenrijging van mislukkingen dan van heldendaden. Toch wist Rubens dankzij een handig gebruik van symboliek en allego rie haar leven als een schitterend beeldverhaal voor te stellen. De reeks bleef volledig bewaard en bevindt zich thans in het Louvre . Deze op barokke leest geschoeide persoo nsverheerlijking is in wezen een grote propaganda voor de op het goddelijk recht steunende monarchie. De tweede reeks die gewijd zou zijn aan de krijgsdaden en overwinningen van Hendrik IV, werd nooit uitgevoerd. Er bleven wel enkele schetsen en ( half)afgewerkte doeken bewaard.

De gelukzaligheid van het regentschap tafereel uit de Medici-reeks ca. 1625 olieverf op doek, 394 x 295 cm Parijs, Musée du Louvre

Ontwerp voor het medaillon in de voorgevel van de Antwerpse jezuïetenkerk ca. 1 617- 20 pen en penseel in bruine inkt over zwart krijt, gehoogd met wit, 370 x 267 mm Londen, British Museum, Department of Prints and Drawings

27

Antwerpen

Allegorie van oorlog en vrede 1626-30 olieverf op doek, 198 x 297 cm Londen, National Ga/lery

Rubens diplomaat In 1626 overleed Isabella Brant, drie jaar nadat Clara

Centraal staat een naakte vrouw die met melk uit haar

Sere na, Rubens' e nige dochter was overleden. In de

borsten een staand jongetje voedt. Deze twee figure n

jaren die daarop volgen gaat Rubens zich i ntens met

kunnen zowe l Pax en haar zoontje Plautos zijn,

diplomatieke opdrachten i nlaten en zal daardoor vaak

die respectievelijk de vrede en de rijkdom voorste llen,

lange tijd uit Antwerpen afwezig zijn. De opvoeding van

als Venus en Cupido die de liefde en de vruchtbaarheid

zijn twee zonen, Albert en Nicolaas, vertrouwde hij toe

symboliseren. De idee van vruchtbaarheid en rijkdom

aan zijn vrie nd Gaspar Gevartius. In opdracht van de

wordt verder gevisualiseerd door een sater met een

infante voerde Rubens verkennende gesprekken om een

hoorn des overvloeds en de figuur van Abundantia die

vrede tot stand te brengen tussen Engeland en Spanje,

kostbaar vaatwerk aanbrengt. Een van de drie meisjes

die ook zou moeten leiden tot een vrede tussen de

aan wie de sater de hoorn aanbiedt wordt gekroond

Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden. Hij verbleef

door Hymen, de god van het huwelijk. Op de

daartoe lange tijd aan het hof van Filips IV van Spanje

achtergrond verschijnen Mars en de furie Alecto die dit

en van Karel I van Engeland. Hij slaagde erin de

vredevolle tafe reel brutaal willen verstoren. Zij worden

grondslagen te leggen van een Spaans-Engels

evenwel kordaat verdreven door Minerva, de godin van

vredesverdrag dat i n november 1630 in Madrid zou

de wijsheid.

ondertekend worden. Beide vorsten ware n zeer tevreden over Rubens' optreden en sloegen hem uit dankbaarheid tot ridder. Een schilde rij als de Allegorie van oorlog en vrede illustreert duidelijk Rubens' vredesverlangen e n ook hoe kunst en politiek perfect samengaan. Rubens maakte het schilderij tijdens zijn verblijf aan het Engelse hof en schonk het nadien aan de Engelse koning. Op allegorische wijze toont hij de we ldaden die Engeland zouden te beurt vallen na het sluiten van een solide vrede.

28

Tijdens zijn verblijf in Engeland schilderde Rube ns ook een aantal portre tten van vooraanstaande politici, militaire strategen en hovelingen, zoals de hertog van Arundel, de familie van Balthasar Gerbier en de konink lijke lijfarts Turquet de Mayerne.

Rubens naar Titiaan De ontvoering van Europa 1628-29 olieverf op doek, 18 I x 200 cm Madrid, Musea del Prodo

Portret van Thomas Howard, graaf van Arundel 1629-30 olieverf op doek, 66,5 x 52 cm Londen, Notionol Portrail Gollery

Rubens' verblijf in Spanje en Engeland betekende voor hem een hernieuwde kennismaking met de Venetiaanse schilderkunst en meer in het bijzonder met het werk van Titiaan dat hij in de koninklijke verzameling kon bewonderen. Dit bleef niet zonder gevolg voor zijn eigen composities. Hij maakte in Spanje versc hillende kopieën naar het werk van Titiaan, maar gaat zelf ook meer en meer Titianesk schilderen waarbij hij zijn voorstellingen opbouwt aan de hand van licht en kleur. Deze evolutie was al een hele tijd in zijn werk merkbaar maar vindt nu haar bekroning. Rubens ontwikkelde een uitgesproken voorkeur voor zachte tussentonen als roze, zachtgeel en lila. De contourlijnen gaan meer en meer vervagen, schaduwen worden minder benadrukt en de verschillende kleurpartijen vloeien als het ware in elkaar over. Werken als

Het mystiek huwelijk van de H. Catharina, geschilderd voor de Sint-Augustinuskerk in Antwerpen en De aanbidding

der koningen, het altaarstuk voor de Antwerpse Sint-Michielsabdij, beide in 1628 ontstaan, tonen aan dat Rubens de Venetiaanse werkwijze waarbij een c ompositie door een spel van k leurschakeringen wordt bepaald, al wel degelijk onder de knie had voor hij naar Spanje vertrok. In de werken geschilderd vanaf 1630 wordt dit principe nog opgedreven.


29

Antwerpen

Tronende Madonna aanbeden door heiligen 1628 olieverf op doek, 564 x 401 cm Antwerpen, Sint-Augustinuskerk (Koninklijk Museum voor Schone Kunsten)

30


De aanbidding der koningen 1625 olieverf op poneel, 447 x 336 cm Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten

Terug naar huis De Spaanse koning s te lde hem e nkele nieuwe diplomatieke opdrachten in het vooruitzicht. Nadat hij twee jaar lang nagenoeg ononderbroken op re is was geweest, besloot Rubens evenwel naar Antwerpen te rug te keren en zich opnieuw helemaal aan zijn kunst te wijde n. Op 6 december 1630 trad hij er bovendien in het huwelijk met de zestienjarige Helene Fourment, de dochter van de tapijthandelaar Daniël Fourment met wie hij bevriend was . Een indirect gevolg van zijn verblijf als diplomaat aan het Engelse hof was de opdracht voor de decoratie van het plafond van de banke tzaal in het koninklijk paleis Whitehall in Londe n. Het plafond bes taat uit negen afwisselend ovale en rechthoekige caissons, die van elkaar gescheiden worden door zware, rijkversierde lijsten. Het was van in het begin de bedoeling om in die caissons, naar goede Venetiaanse traditie, schilderijen te plaatsen. Ree ds in 1621 werd Rubens hiervoor benaderd, maar het projec t kreeg pas concreet vorm tijdens zijn verblijf aan het hof in 1629-30. De decoratie is opgevat als een allegorisch uitgewerkt huldebetoon aan Jacob I die verheerlijkt wordt als koning, rechter e n beschermheer v a n kunsten, wetenschap e n godsdiens t. De zeer grote doeken - het centrale tafereel met

De apotheose van Jacob I meet 760 bij 500 cm - ware n klaar in 1634 e n werden in 1 636 in het plafond gemonteerd. Ze vormen de e nige monumentale decoratieve cyclus van Rubens die nog op zijn oorspronkelijke plaats bewaard is . In december 1633 overleed de infante Isabella. Haar man, aartshertog Albrecht was twaalf jaar eerder gestorven. In 1634 werd kardinaal-infant Ferdinand, de broer van de Spaanse koning Filips IV, benoemd tot nieuwe landvoogd van de Nederlanden. In 1636 nam hij, net zoals Atbrecht en Isabella, Rubens in dienst als hofschilder. Het hof van Ferdinand had nie t de schittering van dat van de aartshertogen en dat vertaalde zich in een geringer aantal opdrachten. Een van Rube ns' grootste opdrachten hield anderzijds wel direct verband met de nieuwe landvoogd. Nadat Ferdinand met veel luister was ingehaald in Brussel, vond de stad Antwerpen dat zij bij zoveel eerbetoon niet kon achterblijven. Zij bes loot ook een Blijde Intrede te organiseren en liet daartoe de meest pres tigieuze stadsdecoraties in haar geschiedenis uitvoeren. De leiding van het veelomvattende project lag in handen van Nicolaas Rockox, Jan Caspar Gevartius

De apotheose van Jacob I 1632-33 olieverf op doek, 89,7 x 55,3 cm. Sint·Petersburg, Hermitage, 89,7 x 55,3 cm

en Pe ter Paul Rubens, waarbij de eerste twee vooral voor de inhoudelijke kant instonden en de laats te voor de artistieke uitwerking ervan. Rubens maak te de ontwerpen voor de decoraties - een hele reeks schitterende olieverfschetsen hiervoor bleef bewaard -, en deed voor de uitvoering e rvan een beroep op een schare medewe rkers . Het project was zo omvangrijk dat nagenoeg iedereen met naam e n faam op de Antwerpse artistieke scène e rbij betrokken was.

31

Antwerpen

De stadsdecoraties bestonden uit een reeks podia en triomfbogen opgericht langs de route die Ferdinand en

De achterzijde van de boog van Ferdinand 1635 olieverf op doek, 104 x 72,5 cm Sint-Petersburg, Hermitage

De Blijde Intrede van Ferdinand greep plaats op 17 april 1635. Hij legde een twee uur durende tocht te

zijn gevolg tijdens hun triomfantelijke intocht volgden.

paard door de stad af om alle decoraties aandachtig te

In de bogen en portieken kon Rubens zijn talent als

bekijken. Hij verklaarde erg onder de indruk te zijn en

architect ontplooien, terwijl hij in de plastische decoratie

drukte de wens uit dat een deel van de tijdelijke

ervan, zowel beeldhouwwerk als schilderijen, zijn talent

decoratie zou gerecupereerd worden voor zijn eigen

als portretschilder, zijn kennis van de mythologie,

verzameling en voor die van zijn broer, de Spaanse

van de recente geschiedenis en van de allegorie kon

koning. Heel wat van de geschilderde taferelen die in de

demonstreren. Het inhoudelijke programma bestond

in timmerhout opgetrokken bogen en portieken waren

enerzijds uit een verheerlijking van Ferdinand en zijn

ingewerkt, bleven aldus bewaard. In deze enorme

voorouders en anderzijds uit een boodschap van de stad

opdracht toont Rubens andermaal zijn talent als

aan de nieuwe landvoogd. De Antwerpse economie had

regisseur, als organisator, als coördinator.

erg te lijden onder de sluiting van de Schelde en het stadsbestuur hoopte dat de nieuwe landvoogd de sluiting ongedaan zou kmmen maken.

Om de herinnering aan deze gebeurtenis levendig te houden, besloot het Antwerpse stadsbestuur een gedenkboek uit te geven waarin alle stadsdecoraties waren afgebeeld. Deze taak werd toevertrouwd aan Gaspar Gevartius, die instond voor de tekst en aan Theodoor van Thulden die de door Rubens ontworpen stadsversieringen in prent bracht. Drie jaar later zou Rubens, weerom in opdracht van het stadsbestuur, meewerken aan een nieuw huldebetoon voor kardinaal-infant Ferdinand. In het conflict tussen enerzijds Spanje en anderzijds de Noordelijke Nederlanden en Frankrijk had Ferdinand twee belangrijke militaire overwinningen geboekt: in Kallo op de Hollanders en in Sint-Omer op de Fransen. Om de overwinning op de Hollanders te gedenken, besloot het stadsbestuur aan de jaarlijkse ommegang een praalwagen toe te voegen, de Zegewagen van Kallo. Andermaal werd een beroep gedaan op Rubens om het ontwerp voor deze decoratie te leveren. Zijn ideeën hieromtrent werkte hij uit in een schitterende olieverfschets. Een van de vurigste bewonderaars van Rubens was ongetwijfeld de Spaanse koning Filips IV. Tussen 1636 en 1640 bestelde hij meer dan tachtig schilderijen bij Rubens. Zijn broer, kardinaal-infant Ferdinand, fungeerde daarbij doorgaans als tussenpersoon. Veruit de belangrijkste opdracht betrof de werken voor de decoratie van de Torre de la Parada, een jachtslot dat de koning even buiten Madrid had laten bouwen. In 1636 bestelde hij voor de aankleding ervan een aantal mythologische taferelen bij Velazquez, een zestigtal dierstukken bij de schilder 'Esneyere' in Antwerpen (Frans Snyders) en nog net iets meer schilderijen met mythologische thema's, hoofdzakelijk ontleend aan de

Metamorfosen van Ovidius, bij Rubens. Zo'n grote opdracht kon onmogelijk door Rubens alleen worden uitgevoerd. Alhoewel dit in documenten uit die tijd nergens expliciet is gezegd, is men er ongetwijfeld van uitgegaan dat - precies zoals voor de decoraties bij de Blijde Intrede van Ferdinand in 1635 - Rubens de ontwerpen zou leveren maar dat hij voor de uitvoering ervan een beroep zou doen op een hele schare medewerkers. En zo gebeurde het ook. Enkele van de bewaarde schilderijen, zoals De schepping van de melkweg, zijn van Rubens' hand, maar andere werden uitgevoerd door collega-kunstenaars als Jacob Jordaens, Cornelis de Vos, Brasmus Quellinus, Jean-Baptiste Borrekens.

32

OPENBAAR KUNSTBEZIT I N VLAANDEREN 2004/1

De schepping van de melkweg co. 1 636-37 olieverf op doek, 18 I x 244 cm Madrid, Musea del Prodo

Vele van deze werken van 'vreemde hand' vertonen een eerder povere, wat droge indruk. Ze kunnen in geen geval wedijveren met de schetsen waarin Rubens snel en trefzeker zijn onderwerpen heeft neergezet. Vergeten we bovendien niet dat Rubens de meer dan zestig olieverfschetsen in ongeveer twee maanden heeft uitgevoerd. Een ware krachttoer, zelfs voor iemand die zeer goed vertrouwd was met de antieke mythologie en gewoon was ontzettend snel te werken. Behalve voor het mythologische tafereel als zodanig had Rubens in de werken voor de Torre de la Parada ook aandacht voor algemeen menselijke gevoelens als trots, verdriet, jaloezie, angst, woede en vooral de liefde in al haar aspecten.

Ontwerpschets vaar de :zegewagen van Kallo 1638 olieverf op paneel, I 05, 5 x 73 cm Antwerpen, Koninklqk Museum voor Schone Kunsten

33

Antwerpen

De laatste levensjaren Op 4 september 1636 schreef Rubens aan zijn vriend

Landschap met Het Steen ca. 1635 -38 olieverf op paneel, 131,5 x 229,5 cm Landen, National Gallery

Rubens. De barokke bewogenheid en de dynamische

enige maanden min of meer in afzondering in mijn

werkwijze die zo kenmerkend zijn voor Rubens' kunst,

buitenhuis dat nogal ver af ligt van de stad Antwerpen

zijn ook in zijn landschappen terug te vinden. Anders

en ver van de grote wegen'. In 1635 had Rubens

dan zijn collega's bouwt Rubens zijn landschappen niet

inderdaad in Elewijt, tussen Antwerpen en Mechelen,

op volgens drie duidelijk onderscheiden ruimtelijke

het kasteel 'Het Steen' verworven, samen met een reeks

plans, maar hij creëert een landschappelijke ruimte die

landerijen en bossen in de omliggende dorpen. Hij bracht

door het gebruik van dynamische tot aan de horizon

de zomermaanden door in dit feodale kasteel,

doorlopende lijnen, van lichtaccenten en een subtiel

opgetrokken in Vlaamse Renaissance, en noemde zich

kleurgebruik als het ware continu doorloopt van de

vanaf dan ook bij voorkeur 'Heer van Steen' .

voorgrond tot aan de einder.

Het verblijf op het platteland moet hoe dan ook voor

Rubens moet bijzonder van deze werken gehouden

Rubens een nieuwe levenswijze met zich hebben

hebben en ze waarschijnlijk voor eigen gebruik

meegebracht, maar de verandering vertaalde zich ook in

geschilderd hebben. In de inventaris van zijn bezittingen

zijn beeldtaal en onderwerpenkeuze. Nooit voorheen

die na zijn dood werd opgemaakt, worden immers niet

heeft Rubens zoveel landschappen geschilderd als

minder dan negentien landschappen van zijn hand

tussen 1635 en 1640. In de vorige periodes kwamen

vermeld, die veelal gezichten geïnspireerd op de

landschappen veelvuldig voor als achtergrondtafereel,

omgeving van Het Steen weergeven.

maar slechts zelden vormden ze het ware onderwerp van zijn schilderijen. In zijn late landschappen toont hij de natuur in haar grote verscheidenheid van stemmingen en seizoenen, veelal overgoten door zonlicht, soms ook beschenen door het maanlicht of onder een dreigende onweershemeL Antwerpen kende in die tijd heel wat gespecialiseerde landschapschilders,

34

maar hun landschappen verschillen grondig van die van

Peiresc: 'Om de waarheid te zeggen verblijf ik sinds

De drie Gratiën ca. 1635 olieverf op paneel, 22 1 x 1 8 1 cm Madrid, Musea del Prada.

Diezelfde inventaris vermeldt ook een aantal

liefde- en vredevolle symboliseren, dat door Mars

stukken met het vrouwelijk naakt als hoofdmotief

brutaal wordt vertrapt. In het schilderij uit het Prado is

- zoals De drie Gratiën uit het Prado - en heel wat

de schikking van de figuren afgeleid van een bekend

familieportretten. Sommige schilderijen uit die

Hellenistisch beeld, waarop onder meer ook Rafaël zich

inventaris had Rubens bewust voor zichzelf

inspireerde. Behalve de plaatsing van de personages

gereserveerd - de landschappen en de familieportretten

herinnert niets in Rubens' werk aan het beeld.

bijvoorbeeld - sommige waren onafgewerkt en nog

De zelfgenoegzame Hellenistische figuren zijn

andere - vooral portretten van beroemde personen -

vervangen door vrouwen van vlees en bloed die elkaar

konden van pas komen als model bij latere opdrachten.

liefdevol aankijken. Door de vloeiende lijnen van hun

De drie Gratiën komen in Rubens' werk

lichamen en ledematen vormen ze een als het ware

herhaaldelijk voor, soms als hoofdthema, soms als

onverbrekelijke groep, geplaatst voor een Titianesk

bijkomstig motief, zoals in De opvoeding van Maria de

landschap gedomineerd door warme kleuren.

Medici, een van de werken uit de Medici-cyclus, of in De gruwelen van de oorlog, waar ze al het mooie, OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VlAANDEREN 2004/1

35

Helene Fourment met twee van haar kinderen co. 1 636 olieverf op paneel, 1 1 3 x 82 cm Poriis, Musée du Louvre

36

Antwerpen

Uit Rubens' huwelijk met Helene Fourment werden vijf kinderen geboren: Clara Johanna (1632), Frans (1 633), Isabella Helena ( 1 635), Pieter Paui (1 637) en Constantina Albertina die acht maanden na de dood van haar vader het levenslicht zag. In zijn late werk duiken zijn gezinsleden regelmatig op. Een mooi voorbeeld hiervan vormt het onafgewerkte Portret van Helene

Fourment met twee van haar kinderen uit het Louvre in Parijs, dat een fraai huiselijk tafereeltje in beeld brengt. Helene Fourment zit op een stoel waaronder een hondje ligt te slapen en omarmt liefdevol haar oudste zoon Frans. Het jongetje, dat de toeschouwer recht in de ogen kijkt, houdt een draad in de hand waaraan een opfladderende vogel is vastgemaakt. Links staat Clara Johanna die haar moeders aandacht probeert te trekken, maar daar niet in slaagt en wel heel ongelukkig kijkt. Ze houdt een tip van haar witte schort in de hand en graait met de andere hand in de aldus ontstane zak. Rubens werkt hier met een beperkt palet met daarbinnen talrijke kleurvariaties. Uiteraard is dat gedeeltelijk het gevolg van het feit dat het tafereel onafgewerkt is, maar in heel wat late werken, onder meer in zijn landschappen, toont hij zich een meester in het eindeloos variëren en moduleren met een beperkt aantal verwante kleuren.

Zelfportret co. 1 639 olieverf op doek, 1 09 x 83 cm Wenen, Kunsthistorisches Museum

37

Antwerpen

Rubens heeft in zijn laatste levensjaren talrijke landschappen en familieportretten voor 'privé-gebruik' geschilderd, maar dat betekent niet dat de stroom aan opdrachten ophield. De honger van Filips IV naar schilderijen van Rubens leek wel onstilbaar. De werken voor de Torre de la Parada waren nog maar voltooid of hij bestelde nieuwe schilderijen bij hem, vooral jachten en mythologische taferelen. Rubens' gezondheid, vooral de felle jichtaanvallen die elkaar met een steeds grotere regelmaat opvolgden, liet hem evenwel niet meer toe aan hetzelfde helse tempo te werken als voorheen en de voltooüng van de werken liet dan ook steeds langer op zich wachten, duidelijk tot ongenoegen van de koning en de landvoogd Ferdinand die als een trouwe dienaar de belangen van zijn broer bleef behartigen. Niet alles wat de koning in opdracht had gegeven werd afgewerkt. Zo maakte Rubens wel twee schitterende olieverfschetsen met De roof van de Sa.bijnse Maagden en De verzoening van

Latijnen en Sabijnen, maar de eigenlijke schilderijen, bestemd voor het Salon Nuevo in het Alcazar, heeft hij niet meer kunnen uitvoeren. Bij zijn dood was

De verzoening van Romeinen en Sa.bijnen nagenoeg voltooid. Zijn pendant echter bleek alleen nog maar aangezet te zijn, zodat een andere kunstenaar moest gevonden worden om het schilderij verder uit te voeren. Hierbij viel de keuze op Gaspar de Crayer, de Brusselse hofschilder van kardinaal-infant Ferdinand. Op 30 mei 1 640 overleed Rubens in zijn huis aan de Wapper. In afwachting dat zijn eigen grafkapel klaar was, werd zijn lichaam bijgezet in het familiegraf van de Fourments. In 1641 werd begonnen met de bouw van een grafkapel achter het koor van de Sint-Jacobskerk. Op het altaar werd een schilderij van Rubens geplaatst met De H. Maagd omringd door heiligen. In de altaarbekroning stond een beeld van de Mater Dolorosa uitgevoerd door Lucas Faydherbe die tijdens Rubens' laatste levensjaren zijn favoriete leerling en medewerker was.

De verzoening van Romeinen

Met de dood van Rubens was de Antwerpse, ja de

De ontvoering van de Sabijnse Maagden

en Sabijnen

Vlaamse artistieke scène onthoofd. Jordaens en

olieverf op paneel, 56 x 87 cm Brussel, verzameling Dexio bonk

olieverf op paneel, 55 x 86,5 cm Brussel, verzameling Dexio bonk

Van Dyck voelden zich geroepen om Rubens' plaats in te

1 639

1 639

nemen. Jordaens voerde meteen na Rubens' dood een algemene prijsverhoging voor zijn werken door en Van Dyck keerde uit Engeland naar Vlaanderen terug om er zijn plaats op te eisen. Kapitaalkrachtige verzamelaars zagen uit naar de verkoop van Rubens' fabelachtige kunstcollectie. De Engelse gezant Balthasar Gerbier en kardinaal-infant Ferdinand wezen hun vorsten op de nakende verkoop. In 1641 kwam het grootste deel van Rubens' verzameling onder de hamer. Een aantal schilderijen, vooral portretten, had hij bij testament aan zijn vrouw en kinderen toegewezen; andere hadden zij al op voorhand uit de erfenis gekocht. Filips IV verwierf nog voor de veiling tweeëndertig schilderijen, waaronder veertien van Rubens. De met zoveel zorg en ijver bijeengebrachte collectie en de vele werken die in het atelier bewaard werden, werden aldus over heel Europa verspreid.

De Rubenskapel in de Sint-Jacobskerk, Antwerpen

38

Ruben s leeft In 2004 wordt het werk van Rubens internationaal in de kijker geplaatst met tentoonstellingen in onder meer

Affiche van de Rubensfeesten van 1 877

��

Rijsel, Antwerpen, Genua, Braunschweig, Madrid en

Stad Antwerpen GE�IEENTEFEH�TEN

Rotterdam. In het verleden zijn herdenkingen van

TIR nltc.UII[I lYU I[

�� r

:mo-• VEIIJAiliNtL DEJI GEOOOliTE ,

Rubens' geboorte- of overlijdensjaar vaak aanleiding geweest om allerlei manifestaties rond de kunstenaar

Prrn P!UWEL RUBENS

op te zetten. In de tweede helft van de zeventiende en in de

1577 - 1877 �

achttiende eeuw werden herhaaldelijk lofdichten op Rubens gepubliceerd en werden de eerste pogingen

G .lL.lVERTOOiliG El

ondernomen om zijn werk te inventariseren, via de gravures die ernaar werden gemaakt. Tevens verschenen

OI' LAST \'AN liET STI\OSUESTUUil (;to;tii':VEN :

de eerste publicaties waarin werken van Rubens

Zondag 19 i\ up;uslus

la dell � 8CBOVWBURQ

besproken werden. In deze publicaties wordt een sterk

- .. ..rD'S.'f'CI\.al,llOUfG - loot ---. ..... - - � - ".........., ---

uiteenlopend Rubensbeeld opgehangen, van beate

RUBBNS

verheerlijking tot miskenning van zijn artistiek talent. De Franse Revolutie heeft - onbedoeld - bijgedragen tot de vorming van een uitgesproken positief Rubensbeeld. In 1 794 worden de Zuidelijke Nederlanden bij Frankrijk aangehecht. De Franse autoriteiten

�

plunderen het land. Ontelbare kunstschatten uit kerken

Dinsdag 21

en kloosters, uit gildenhuizen en openbare gebouwen,

- loot o,....--. -- - .,_ MQ'faa.

• ZJJ!Jt/I'I'B 1/U/'1'/JIN

verdwenen richting Parijs. De bevolking liet begaan. In Parijs behoorden verschillende Rubensen tot de

�

topwerken van het Musée Centra!. Wanneer in 1 801 besloten werd om met werken uit de reserves van het

1..ondag 26 Auguslus

.. - � ----

Musée Central veertien regionale depots in te richten

- �0111 Ln'TU· IDI T'DIOJI'ED.IUWO U ....... - ---- - � ..__ - �-

viel Antwerpen buiten de prijzen. Brussel kreeg wel een

OIIJNTE8 .IJI'SI!i

museum. Daarna vroeg Antwerpen herhaaldelijk toestemming om een museum te mogen inrichten en werden lijsten ingediend met de schilderijen die men

J Al STill UI! VIIJIJ

daarvoor wenste te bekomen. In 1 802 keerden daartoe twee schilderijen van Rubens terug naar Antwerpen:

De H. Maagd met de papegaai, uit het bezit van het Sint-Lucasgilde, en De H. Maagd omringd door heiligen uit Rubens' grafkapel. Andere werken waarvan de teruggave in het vooruitzicht werd gesteld, bleven evenwel in Parijs. Met de overtuiging dat de weggevoerde schilderijen aan Antwerpen toebehoorden groeide ook de bewondering voor Rubens' werk. Maar ook in Frankrijk was de waardering voor Rubens en de Vlaamse kunst

In 1 840 werd naar aanleiding van de tweehonderdste verjaardag van Rubens' overlijden een standbeeld

gegroeid. Toen na de nederlaag van Napoleon een

opgericht. De verheerlijking van Rubens past in het

delegatie uit de Nederlanden de schilderijen in Parijs ging

zoeken naar een legitimatie van een jonge staat.

ophalen, verzetten de museumdirectie en de Parijse

Het jonge België wilde door de recuperatie van de

bevolking zich tegen de teruggave. Militaire hulp moest

groten uit het verleden bewijzen dat zijn geschiedenis

worden ingeroepen om de schilderijen te kunnen inpakken.

veel verder teruggaat dan tot 1 830. De oprichting van

Na een oponthoud in Brussel - het stadsbestuur wilde

het beeld kaderde in een Rubensherdenking met een

alle werken, ook die uit Antwerpen, voorbestemmen

tentoonstelling, opvoering van speciaal geschreven

voor het museum aldaar - arriveerden vier met

muziekstukken en toneelvoorstellingen, bals,

schilderijen volgestouwde wagens op 5 december 1815 in

volksvermaak, vuurwerk . . . De officiële taal van het

Antwerpen. De schilderijen en de delegatie werden

jonge België was het Frans en dat was ook de taal van

triomfantelijk onthaald met bals, vuurwerk en

het officiële feestprogramma. Nadat daar van Vlaamse

toneelvoorstellingen. Sindsdien maakt Rubens deel uit

zijde protest was tegen gerezen, werden ook enkele

van het collectieve geheugen van Antwerpen en werden

activiteiten in het 'Vlaams' georganiseerd en

met de regelmaat van een klok Rubensvieringen

aangekondigd.

georganiseerd. Taferelen uit het leven van Rubens - echte en gefingeerde - werden op schilderijen uitgebeeld en er werd opnieuw geschilderd in de stijl van Rubens.

40

Augustus

- -- � WJIIWUWW

waaronder nagenoeg alle werken van Rubens,

De Rubensfeesten van 1 877 - geschoeid op het

Ruelens een van de drijvende krachten achter de publicatie van het Rubens Bulletijn. Antwerpen ontpopte

klassieke stramien met tentoonstellingen, muziek- en toneelopvoeringen, stoeten en optochten, bals voor het

zich hiermee als een centrum van de wetenschappelijke

volk en de burgerij . . . - zouden nog meer gepolitiseerd

Rubensstudie en riep daarmee een traditie in het leven

zijn. De Antwerpse politieke scène werd beheerst door

die tot op vandaag voortduurt met de publicatie van het

heftige tegenstellingen tussen katholieken en liberalen.

Corpus Rubenianum Ludwig Burchard en de activiteiten

De feesten werden gepatroneerd door het liberale

van het Rubenianum.

gemeentebestuur onder leiding van Leopold de Wael.

In 1927 werden opnieuw Rubensfeesten georganiseerd,

De stadsadministratie was ondertussen vernederlandst,

geschoeid op hetzelfde stramien als in 1877, maar toch

maar toch hadden de feesten nog steeds een overwegend

wat bescheidener van omvang. Bovendien was de

Franstalig karakter. De Wael zelf had een uitgesproken

organisatie nu volledig in handen van het stadsbestuur

voorkeur voor het Frans - als liberaal was hij een politiek

en niet meer van de overwegend Franstalige burgerij.

tegenstrever van de Meetingpartij die de vernederlandsing

Het spectaculaire verdween meer en meer naar het

van de administratie had doorgevoerd - en talrijke

achterplan en het geheel kende een stijlvoller verloop. In 1937 wist de stad Antwerpen het Rubenshuis te

activiteiten werden georganiseerd door de leden van de overwegend Franstalige burgerlijke verenigingen.

verwerven. Door eeuwen bewoning en verbouwing was

De Vlaamse inbreng was evenwel niet meer weg te denken.

het pand zwaar verminkt. De eigenlijke woonruimte

Naar aanleiding van de feesten van 1877 componeerde

was ingrijpend verbouwd, het halfrond museum was

Peter Benoit de Rubenscantate waarmee Rubens die in

afgebroken, de indeling van het atelier was veranderd,

1840 als een Belg werd opgevoerd nu in romantisch

de portiek was dichtgemetseld, op het binnenplein

flamingantisch vaarwater kwam. Sommige liberalen

waren andere gebouwen opgetrokken. Men beschikte

waren het er dan weer niet mee eens dat zoveel aandacht

wel over wat beeldmateriaal: schilderijen van Rubens

en vooral zoveel geld besteed werd aan een katholiek.

en Van Dyck en twee prenten met een gezicht op het Rubenshuis die evenwel veertig jaar na de dood van Rubens werden gemaakt. Over de binnenindeling was niets bekend. Opgravingen brachten wel wat gegevens aan het licht. Het eindresultaat van de reconstructie en restauratie wordt als zeer bevredigend ervaren. Het in 1947 geopende Rubenshuis is inmiddels uitgegroeid tot een druk bezocht museum. Toen het stadsbestuur het Rubenshuis verwierf, was het de bedoeling dat de restauratie klaar zou zijn tegen de Rubensviering van 1 940. De werken waren evenwel omvangrijker dan voorzien en bovendien gooide de Tweede Wereldoorlog roet in het eten. De plannen voor de Rubensviering van 1 940 werden na de Duitse invasie opgeborgen. In het kader van zijn cultuurpolitiek zag de bezetter wel wat in een Rubensviering . . . en was de schilder niet in Duitsland geboren? De viering bleef beperkt tot een hulde aan het graf van Rubens, een uitvoering van de Rubenscantate, een tentoonstelling en een academische zitting. Heel anders was de Rubensherdenking van 1977. Er werden talrijke tentoonstellingen georganiseerd. Een schitterende retrospectieve haalde meer dan

Om aan de kritiek tegemoet te komen richtte Ladewijk de Wael een fonds op voor de oprichting van een standbeeld voor de protestantse Jacob Jordaens te Putte.

De triomfantelijke terugkeer van de schilderijen in 1 81 S

600.000 bezoekers. Een voor Vlaanderen toen ongezien en sindsdien niet meer geëvenaard aantal. Andere tentoonstellingen belichtten bepaalde aspecten van zijn

Eveneens in 1877 werd het Museum Plantin-Moretus

werk of van de kunst en de samenleving in de

geopend. De verwerving van het zestiende-eeuwse

zeventiende eeuw. Bij geen enkele herdenking was

patriciërshuis annex drukkerij is zonder meer een

zoveel aandacht opgebracht voor de wetenschappelijke

mijlpaal in de Antwerpse museumgeschiedenis.

studie van het werk van Rubens en van het historische

In het laatste kwart van de negentiende eeuw kwam in Antwerpen, met de medewerking van het stadsbestuur,

tijdskader waarin het was ontstaan. Anderzijds is de figuur van Rubens nooit zo gecommercialiseerd geworden

de wetenschappelijke Rubensstudie op gang. Max Rooses,

als in 1 977. Waar Rubens bij de vorige herdenking vaak

de eerste conservator van het Museum Plantin-Moretus

voor politieke doeleinden werd ingezet leek hij nu wel

zou daar een belangrijke rol in spelen. Hij schreef een

de speelbal van de commercie. Maar hoe dan ook heeft

geschiedenis van de Antwerpse schilderschool,

de mega-manifestatie van 1977 geleid tot een toegenomen

als antwoord op een prijsvraag van het Antwerpse

belangstelling voor de kunstenaar en zijn werk.

stadsbestuur waarvoor ook F. Jos van den Branden een manuscript instuurde, hij publiceerde de eerste volledige oeuvrecatalogus van het werk van Rubens, bezorgde samen met Charles Ruelens een uitvoerige publicatie van de briefwisseling van Rubens en was samen met OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN 2004/1

41

Rubens' agenda Tentoonstellingen

Rubens con tre Paussin

Antwerpen

Arras, Musée des Beaux-Arts 6 maart - 13 juni 2004

Een huis vol kunst. Rubens als verzamelaar Rubenshuis, Wapper 9-11

De eeuw van Rubens: Genuese huizen, patronen en

6 maart - 1 3 juni 2004

verzamelaars

Open: dinsdag-zondag van 1 0.00 tot 1 7.00 uur

Genua, Palazzo Ducale

Gesloten: maandag

20 maart - 11 juli 2004

Een hart voor boeken. Rubens en zijn bibliotheek

Peter Paul Rubens. Barocke Leidenschaften

Museum Plantin-Moretus, Vrijdagmarkt 22

Braunschweig, Herzog Anton Ulrich-Museum

6 maart - 13 juni 2004

8 augustus - 31 oktober 2004

Open: dinsdag-zondag van 1 0.00 tot 1 7.00 uur Gesloten: maandag

Permanent aanbod Antwerpen

Rubens en de boekillustratie Museum Plantin-Moretus, Vrijdagmarkt 22

De kruisoprichting, De kruisafneming,

12 juni - 12 september 2004

De tenhemelopneming van Maria

Open: dinsdag-zondag van 1 0.00 tot 1 7.00 uur

Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, Handschoenmarkt

Gesloten: maandag

Open: maandag-vrijdag van 1 0.00 tot 1 7.30 uur,

Van Delacroix tot Courbet. Rubens ter discussie

zondag van 13.00 tot 16.00 uur

zaterdag 1 0.00 tot 15.00 uur, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, L. De Waelplaats

De verheerlijking van de eucharistie,


De geseling van Christus

Open: dinsdag-zaterdag van 10.00 tot 1 7.00 uur, zondag

Sint-Pauluskerk, Veemarkt 1 4

van 10.00 tot 1 8.00 uur

Open: maandag-zondag van 1 3.00 tot 1 7.30 uur

Gesloten: maandag Maria omringd door heiligen De uitvinding van het landschap.

Sint-Jacobskerk, Lange Nieuwstraat 73-75

Van Patinir tot Rubens 1520 - 1650

Open: maandag-zondag van 13.30 tot 1 7.30 uur

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, L. De Waelplaats

Bazuin blazende engelen, baroktoren, hoogaltaar

8 mei - 1 augustus 2004

Sint-Carolus Borromeuskerk, Hendrik Conscienceplein

Open: dinsdag-zaterdag van 10.00 tot 1 7.00 uur, zondag

Open : maandag-zondag van 10.00 tot 1 2.30

van 10.00 tot 18.00 uur

en van 13.30 tot 1 7.30 uur

Gesloten: maandag Adam en Eva, Annunciatie, Zelfportret Copyright Rubens. Rubens en de grafiek

Rubenshuis, Wapper 9-11

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen,

Open: dinsdag-zondag van 10.00 tot 1 7.00 uur

L. De Waelplaats

Gesloten: maandag

12 juni - 1 2 september 2004 Open: dinsdag-zaterdag van 10.00 tot 1-7.00 uur,

Titelpagina 'Opera Omnia I', reeks 'Opticarum libri sex'

zondag van 10.00 tot 1 8.00 uur

Museum Plantin-Moretus, Vrijdagmark 22

Gesloten: maandag

Open: dinsdag-zondag van 1 0.00 tot 1 7.00 uur Gesloten: maandag

Rubens in zwart en wit. Reproductiegrafiek 1650 - 1800 Rockoxhuis, Keizerstraat 1 2

Maria en kind, Christus aan het kruis

1 2 juni - 12 september 2004

Rockoxhuis, Keizerstraat 1 2



Gesloten: maandag

Gesloten: maandag

Tentoonstellingen

De aanbidding van de koningen, De laatste communie van

Europa

Franciscus van Assisi, Venus Frigida, Minerva overwint de

Rubens (1577 - 1640)

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen,

tweedracht, Verloren zoon, Het doopsel van Christus Rijsel, Palais des Beaux-Arts

L. De Waelplaats

6 maart - 1 4 juni

Open: dinsdag-zaterdag van 10.00 tot 1 7.00 uur,

Open: maandag-zondag van 10.00 tot 19.00 uur,

zondag van 10.00 tot 1 8.00 uur

vrijdag van 10.00 tot 21 .00 uur

Gesloten: maandag

Gesloten: dinsdag 33 (0)3 20 06 78 00

Standbeeld Rubens

www.ExpoRubens.com

Groenplaats

42


Werken van Rubens in de Onze-Lieve-Vrouwe kathedraal, Antwerpen

Speciale projecten Sint-Carolus Borromeuskerk, Hendrik Conscienceplein Rubens-Metamorfoses Videoproject: Ingrid von Wantoch Rekowski

& Theatergroep Lucilia Caesar 12 juni - 12 september 2004 Il1ssen twee zuilen in - Salvation punclting bags Installatie: Kathelijne Adriaensen 6 maart - 12 september 2004 De 39 verloren plafondschilderijen

Herkomst van de illustraties Antwerpen, AMVC-leHerenhuis: 40

Keulen, Wollrof·Richortz Museum Fandotion Corboud: 6 onder

Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten: 14, 18 boven, 20, 30 links en rechts, 3 3 onder

Kingston Locy, The Notienol Trust © Notienol Trust Photogrophic Library / Derrick E. Witty: 8 en 9

Antwerpen, Museum Vleeshuis: 4 1 (uit: P. Génord, Anvers à travers les óges, 1886, dl. 1 , blz. 393) Antwerpen, Provinciebestuur Antwerpen: 13 boven I© Hugo Moertens). 1 3 onder Antwerpen, Rubenshuis: 3, 5, 23 boven Brounschweig, Herzog Anion· Ulrich Museum-Kunstmuseum des Londes Niedersochsen: 1 9 I© Bernd·Peter Keiser)

Projecties 12 juni - 12 september -

Info en reserveringen:

Brussel, Dexio Bonk: 38 onder en boven I© Hugo Moertens)

tel. 070 233 799 www.rubens2004.be

Brussel, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België: 24 onder (© Speltdoorn), 25 onder

Auteursidentificatie Hans Devisscher promoveerde tot doctor in de kunstgeschiedenis met een proefschrift over de Aanbidding der Herders en de Aanbidding der Koningen in het oeuvre van P.P. Rubens. Hij werkte aanvonkelijk als wetenschappelijk medewerker voor interuniversitaire onderzoeksprojecten over de Vlaamse kunst van de zestiende en de zeventiende eeuw. Thans werkt hij als zelfstandig kunsthistoricus en legt hij zich voorol toe op redactie en eindredactie van kunsthistorische publicaties. Hij is tevens wetenschappelijk commissaris voor de Rubenstentoonstelling die in 2004 wordt georganiseerd door het Polais des Beaux-Arts in Rijsel.

Buffolo, Albright-Knox Art Gollery, © Albright·Knox Art Gollery Buffolo, New York: 26 Curtotone, Romono Fredd i : 7 onder Den Hoog, Mouritshuis, cobinet royol des Peintures, photo Royol Cobinet of Pointings Mouritshuis The Hogue: 2 1 links en rechts Florence, Gollerio degli Uffizi: 18 onder Grenoble, Musée des Beaux-Arts:

Londer Loeckx: 39, 43 Londen, British Museum: 6 boven rechts, 22 links en rechts, 27 onder rechts Londen, Notienol Gollery: cover,

1 5, 28, 34

Londen, Notienol Portrail Gollery:

29 onder

Modrid, Musea Nocionol del Prodo: 7 boven, 29 boven, 3 3 boven, 35 Modrid, Patrimonia Nocionol Monasteria de los Descolzes Reales, photo Patrimonia Nocionol, Modrid: 24 boven Marseille, Musée des Beoux-Arts: 1 7 onder I© Jean Bernord) Parijs, Mobilier notionol: 23 onder Parijs, Réunion des Musées notio noux: 6 boven links en 1 1 onder I© Michéle Bellot). 27 onder links, 36 I© H. Lewondowski) Philodelphio, The Philadelphio Museum of Art: 1 7 boven (Philodelphio Museum of Art, pur chosed with the W.P. Wilstoch Fund, 1 950) RoHerdom, Museum Boijmons van Beuningen: 25 boven

10

Sint·Petersburg, Hermitage: 16,

Groningen, Groninger Museum: 1 1 boven I© john Stoel)

Wenen, Kunsthistorisches Museum:

3 1, 32 37

43

vou
s,.e
des rable1 dont Cc (erven� )'arcbitcdurc: civile & mili Ie menuitîer, :au litu d'aO"'cm• de devant1 dont h. dernière de trais à quure pouc.es: de

un vuide de demi - pouce jufqu'à l'autre.

./

B. Bickle I

Cidadao (detail)

B. Piret I

& ttnir (u(pendue ddlin dont Ie tctirer fur Ie

Taureau (detail)

H ERE &TH ERE B E R RY B I C K L E

A

B E N O I T P I R ET

• H istory i s not l i near, i t ' s as much

'Writi ng, pa i nti ngs, . . . a re o n l y med i a serv i n g

the footpri nts in the Afr i c a n ea rth

i n t h e tra nscri pti o n o f emot ions, behaviou rs

as the a ccount of the fi rst ex plorers11 •

a nd stories . . . a moment doesn 't wa it11 •

P.P. Rubens Het volgend nummervan Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, dat versch ijnt

E XT RA

E XT RA

Peter Pa u l Rubens herontdekken. Auteur

Winnaars wedstrijd Boeken beurs

collega ... abonnee van OKV en win een

i s Hans Devisscher, c u rato r va n de grote

Tijdens de Boekenbeurs ko nden bezoekers in

prachtige

i n d e tweede h elft van maart 2 004, laat

Maak een vriend(in), fa m i lielid, b u ur,

overzichtstentoonstelling Rubens

d e O KV-sta nd deelnemen aan een wedstrijd,

houtsnede

(1577·1640) in het Palais des Beau x·

die ook liep op d e OKV-website

van DirkVander

Arts te Rijsel (zie reportage op

www.tento.be. Ze dienden het jongetje te

Eecken.

bladzijde 2 0 i n deze Tento).

herke n n e n op de foto bij de Ijsbeervan

Zie bladzijde 16.

Het Rubensn u m me r is i n begrepen i n

F. Pom pon. Het j u iste a n twoord is Miehiel

het a b o n n e ment van Openbaar

Hend ryckx. Winnen een exem plaar van het

Kunstbezit i n Vlaan deren (zie

O KV-gesch e n boek Herinneringen ...

bladzijden 16·17 in deze Tento).

Veertig Vlamingen en hun geliefkoosd kunstwerk:

Losse n u m mers kosten € 6,20

)os Berben uit Hasselt, Geert De Roo uit

(België) of€ 6,70 (Nederland).

Hofstade, Geeraard De Vogelaer, Hei d i

Bestellen kan door storting op

Lagneaux uit Steeno kkerzeel e n Freddy Voet

reke n i n g 448-ooo7361-87 (België)

uit Tielt.

of 135.20 (Nederland) van Openbaar Kunstbezit i n Vlaan deren vzw, met vermeld ing ' P. P. R u bens'.

Winnaars lento 2003.4

P.P. Rubens, Adam en Eva © Antwerpen,

Miehiel H e n d ryckx. Wint een gesigneerde en

Rubenshuis - Fotodienst Stedelijke Musea

i n gekaderde foto: C h ristine Dieleman uit

• De coverillu stratie van Tento 2003.4 is van

Beveren. • "De d ichter is een beeld houwer die m uziek schild ert", citaatvan Clem Schouwenaars. Winnaar van de citytrip Leuven voor twee perso n e n : Marleen De Baets uit Zelzate.

Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen zoekt vrijwilligers om een

dynam isch team een handje toe te steken. Bent u gebeten door kunst en h eeft u een

beetje ervaring met com p uters dan kunnen wij u misschien een boeiende tijdsbested ing bezorge n . U werkt in hartje Antwerpen voor het oudste en grootste kunsten m useum tijdsch rift van Vlaa nderen. Schrijf of bel (03 224 15 30) naar Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, Hofstraat 15, 2000 Antwerpen.

OKV

Museumkaart 2004 Foto van Miehiel H e n d ryckx op de cover va n

Samen met deze O KV Tento ontva ngt u d e

h e t O KV-boek Herinneringen...

Museumkaart 2004 en de lijst m e t m usea waa r

Veertig Vlamingen en hun geliefkoosd kunstwerk

de O KV-abonnee genietvan bijzondere toegangsvoorwaarden. Een geactualiseerd overzicht is te vinden op www.tento.be .

. " c .

� .

0 0 N 0

.. z

� > "

0

2

BANK

PI01'111CIC AJITWI!RPI!M

�"

Provincie OostNiaanderen

�� I

Met de steun van de Vlaamse regering

Ed i to

I n houd

In de ogen van Rubens

. .

Vorig jaar, tijdens de Antwerpse Cultuurma rkt, heeft een d u izendtal

4

I

I

bezoekers op een metershoge stelling naast het stand beeld i n de ogen van Rubens gekeke n . Het is altijd even schrikken als j e zo'n gigantisch beeld van d i chtbij bekijkt. Meestal zitten er wat haveloze

6

OPEN N I EUW FotoMuseum Provi ncie Antwerpen

figuren op de sokkel, maar het beeid op de Antwerpse Groen plaats, vlakbij de kathedraal, kreeg een opknapbeurt naar aanlei d i n g va n 10

MUSEA APART Een n ieuw tehuis voor het werk van luc Peire

12

JON G TALENT D i rk Va nder Eecke n : het schone beeld overstijgen

ware n . Dezelfde enq uête werd eveneens u itgevoerd op de U itmarkt

18

P.P. RUBENS Rubens als verzamelaar

i n Amsterdam. Het res u ltaat was verrassen d : de Nederla n dse

20

Rubens herleiden tot zijn essentie

de festiviteiten d it jaar. O p d iezelfde Cultuu rma rkt vroegen de organisatoren van Rubens 2004 aan het pu bliek wat hun lievelingsschilderij van Rubens is. O p n u m m e r één staat De kruisafneming uit de kathedraal. O p de tweede plaats volgt Madonna met Kind uit het Rockoxhuis, een werk dat de m e n sen n iet ken d e n of waarvan ze het bestaan vergeten

cultuurliefhebber verkoos Ru bens' Madonna met Kind boven alle an dere en hier stond

De kruisafneming pas op de vierde plaats.

Rubens 'h er'ontdekken gebeurde voortd u re n d i n d e geschiedenis.

IN B EELD lderku n st e n fotografie: wederzijdse i nvloed

24

I n zijn eigen tijd werd h i j de 'b este verteller' gen o e m d . I n de achttiende eeuw bewo n d erden vooral de Franse sch i lders hem,

27

zoals Boucher en Frago nard. O n d e r Jozef I I van Ooste n rijk en keizer N a poleon verdwenen e r ton n e n kunstwerken uit Vlaanderen, waaro n der een aantal sch i lderijen van Rubens waar later de Fra nse

. . .

28

•

1 1

. . . . .

I

. .

•

schilder Delacroix zich aan vergaapte. I n de negentiende eeuw was het de schilder Matttijs van Bree die een reeks schild e rijen van Rubens terug naar Antwerpen haalde. N a d ien sch i lderde hij het

�

ZWART OP WIT

30

KUNSTTOER L i m burgse mijnsteek

Doodsbed van Rubens. Een sentim entele compositie met Rubens op het sterfbed, om ringd door zijn vri enden en zijn vrouw d i e i n bezwij m i n g valt. Ko n i n g Wi ltem I kocht h e t a a n voor h e t Antwerpse M useum voor Schone K u n sten.

32

KEUZ E VAN DE REPACTIE

34

WEBSTEK

Bij d e vierhon derdste en d e vijfh o n d e rdste verjaardag van Rubens' geboorte, respectievelijk i n 1877 e n 1977. trokken de Antwerpenaars alle registers open met Ruben sfeesten , optochten, Rubensbi eren en een e i n deloze reeks uitgaven van kalenders, affiches, bi erviltjes enz. Maar wie herin nert zich 1977 nog? Elke generatie heeft recht op zijn R u b e n sevent, maar de ' h er'ontdekking za l n i et va nzelf gaa n . De

�

UIT DE BOEKEN

�

AG ENDA

specifieke barokstijl van Rubens staat m i j lenvervan d e beeldcultuur van van d aag en dat wordtvoor de organisatoren d it jaar de grote

I '

: .

U I TGEVER

Peter Wouters

uitdaging. In dit n u m m er o n der a n d ere een i nterview met de

[email protected]

samensteller van de tentoonstelling in Rijsel en o n s volge n d t h e m a n u m m e r is volledig gewijd aan d e 'her' ontdekki n g va n Rubens.

HOOFDR EDACTEUR

MarkVanvaeck huis 'den Rhyn' Hofstraat 15

[email protected] REDACTIE

2000 Antwerpen

Florent Minne, Oaan Ra u, Rik Sauwen,

TEL 03 / 224 15 30

Lea Van de Wijngaert

FAX 03 / 224 15 31 [email protected]

VORMGEVING

Geert Verstaen DRUK

BANKR ELATIES

448·000]361-87 385-0590844·80 000-0099920-10 135.20 (Nl)

Drukkerij L Vanmelle n.v., Gent PRE·PRE$5

Grafisch Buro Geert lefevre

. . E

PUBLICITEIT

03/231 28 oo (B·promotion) A B O N N E M E N T E N D I E N S T EN WEBSITE

BTW 427 190 176

Gerrie Caomans [email protected] VRIJWILLIGERS

:.

.

Gudrun Heymans leen Van Wassenhoven

AO.>ER1'EER!DEIIS IN DIT N U M M E R

Aboriginal Art Gallery (blz. 9), Amarant vzw (blz. 9), Art Brussels (blz. 37), Caermersklooster (blz. 23), CC de Warande (blz. 39), Dexia Bank (blz. 40), Galerie Johanna De Poorter (blz. 15), Galerie PatrickDerom (blz. 25), Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis. Brussel

Foto: Lander Loeckx

(blz. 39), Museum Dhondt-Dhaenens (blz. 15), Stedelijk Museum Harelbeke (blz. 23)

� • 0 0 N 0 � .

=

> K 0

3

KUNST I N O P E N BA R E RU I MTE

J a h a n Ta h o n : N a t a l i n M e n e n Een groot beeld in een kleine stad Het is n i et gewoon . Een kleine stad die ged u

mijn d romen. Maar h i e r kreeg ik de ruimte. Mijn eerste stap was u itzoeken of er al iets

ren d e e n kele jaren e e n b u dget v a n € 7s.ooo

in m i j n werk is dat bij deze locatie past.

bijeen spaart om een groot bronzen beeld

Want ik d e n k dat ik altijd hetzelfde maak,

van een heden daagse kunstenaar aan het

o n d a n ks d e vele vormen die mijn beelden

publiek te kunnen geve n . Het stadsbestu u r

krijge n . "

v a n Menen heeft d a t gepresteerd.

Complexer e n mooier De schepen van cultuur, C h ristine

Natal is een vijf meter hoog bronzen beeld.

Depoortere, nam het in itiatiefvoor een

Het is een stappende figuur met twee benen

Werkgroep Beeldende Kunst. Ze verzamelt

en twee hoofd e n . E r i s een derde hoofd dat

Menen se kunstspecialisten die een tweele

aan de heup uitsteekt. De sculptuur is

dige opdracht krege n . De werkgroep diende

donke r gepatineerd, de hoofden b l i n ken als

de beelden in d e stad door te lichten en

go u d . Met Natal verwijst Johan Ta hon, die in

suggesties voor verbete ringen te formu

Oostende woont, naar zijn geboorteplaats.

lere n . Dat had als res u ltaat dat een aantal

"Maar ik wil met m i j n persoonlijke gevoe

beelden een n ieuwe sokkel kreeg en dat de

lens die in het beeld zitten een u n iverseel

o n m i d d ellijke omgevi n g va n de werken werd

verhaal vertellen," zegt de kunstenaar. Wat

aangepakt, wat zorgde voor beelden die

kunnen we dan in Natal lezen? "Somm ige

beter i n de stad passen . Daarnaast advi

d i n ge n zijn n iet licht te vatten. Zoals tijdens

seerde de werkgroep het schepen college

mijn ki n d erjaren i n Menen, toen er nog

voor de aankoop van een n ieuwe sculptuur

zoveel was dat i k n i et begreep en waar i k

van oud-Menenaar Johan Ta hon, die zijn

dan b a n g voor was. Allicht verklaart dat 'n iet

opleiding beeldende kunst begon aan de

begrij pen' het s u rrealistisch karakter van

plaatselijke academie. O p 6 februari werd

mijn scu lpturen. Toch hoop i k dat m ij n

Natal plechtig inge h u ld igd en heeft het een

beelden aantrekken - aantrekkelijk z i j n - en

plaats op d e Waalvest, tussen het cultuur

mensen de inspan n i n g doen om verder te

centrum 't G h e landt en het stadsmuseum 't

lezen en de kern van m ij n verhaal vinden :

Schip persh of.

dat het onbewuste een heel belangrijke rol

Johan Ta h o n is heel tevreden over de sa men

speelt, dat wat we met ons versta n d n iet

werking met het stadsbestuur. " B ij een

verstaan we in onze d romen, bijvoorbeeld,

opdracht mag i k n iet de beperki n g voelen

toch kunnen begrij pen. I s onze realiteit n i et

van 'vul deze plaats in'. Dan blijf i k liever bij

kunstmatig tot sta n d gekom e n door

Johan Tahon, ontwertekening voor 'Natal'

Foto: jan Yperman

Het derde hoofd "De beelden van Ta hon h ebben de gave o n s

J ohan Tah o n : " I k ben gefascineerd door d e m a n i e r waarop de m e n s zichzelf uitbeeldt.

t e verrassen," schrijft j a n Van Hove: " H et z i j n

Daarbij is het voor m ij n i et belangrijk dat het

geen ongesch onden figuren, want op vele

beeld anatomisch correct is, maar wel dat

man ieren doet hij de m e n selijke anatomie

het psychologisch j u ist zit. J e voelt dan een

geweld aan door o n natuurlijke verlen

goede aanslu iting."

gingen, uitstu lpinge n e n zwellingen, door

Het d e rde hoofd o p de heup van Nota/is?

lichaa m sdelen weg te laten of toe te voegen ,

"Ja," antwoordt Johan Tah o n . "Bij de creatie

door vreemde elementen m e t h e t lichaam te

voelde ik dat de com positie n iet klopte. Om

versmelten alsof hem bij het vormgeven een

het beeld in evenwicht te krijgen heb i k

wezen van een a n d e re planeet voor ogen

mezelf toegelaten de sym boliek l o s t e laten,

stond."

om achteraf vast te stellen dat het e r toch i n past. D a t gebeurt me vaak." Of, zoals te lezen is over SelfSe/f, zijn recente tentoonste lling i n het SMAK: "Va n uit zijn verbeelding e n emotionele ervaring

Johan Tahon maakt een litho

creëert Tahon een beeld dat h ij noodge

bij de inhuldiging van Nota/

dwongen moet maken."

Foto: Erik Desambere

Boetseren in hetatelier te Oudenaarde Foto: Nico Himpe

afspraken en ingebouwde zekerheden die moeten toelaten om met onze twijfels en a n gsten te kunnen leven? Alles is veel comp lexer, chaotischer en mooier d a n we denken. I k wil tijdens d e creatie die strom e n van het vreemde, mooie, on bewuste toelaten. I k koester d e idee dat mijn werk deel uitmaakt van de 'tradition ele' beeld houw kunst. Een lijn die loopt van Egypte, over M ichela n gelo, Rod i n ... en Afrika. Afrikaanse beelden stellen n iet een man of een vrouw voor, een jongere of een oudere figuur, een mooie of een lelijke. Ze zijn d it alles in één. Ze verbeelden d e ziel."

.::. . 0

0 N 0 ... "

:: > � 0

5

O P E N N I E UW

Fo t o M u s e u m P rovi n c i e A n tw Christoph Ruys ziet er goed uit wan neer h ij het café, waar we h e b ben afgesproken, binnenkomt. Nochtans leidt h ij de jongste maanden een hectisch bestaan. Hij is direc teur-conservator van het FotoMuseum Provincie Antwerpen . Het is n iet zomaar een titel, die titel betekent ook wat. H ij leidt momenteel een provinciaal bedrijf als een manager en een m useum als een conser vator. De keuze van d e provincie om van het m useum een zelfstandig bedrijf te maken blijkt nu al een heilzame werking te hebben. Ze laat het m useum toe om zelf beslissingen en fi nanciële verantwoordelij kheid te nemen. Ruys heeft daardoor meer adem ruimte en kan i n komsten binnen h et m useum houden zodat er op een langere termijn kan gedacht worden en dat reserves voor in itiatieven allerhande kunnen opge bouwd worden. Dit is sti m ulerend en moti· verend voor alle betrokkenen. Gevoelige plaats

H et FotoM useum gaat de laatste fase in van de uitgebreide verbouwingswerken. Achter het bestaande pakhuis op h et Zuid waar het m useum sedert 1986 is in o ndergebracht, werd een prestigieuze maar sobere n ieuw· bouw opgetrokken. De bouw is klaar en toont nu al haar kwaliteiten. Het is ook n iet voor niets dat de provincie een beroep heeft gedaan op architect Georges Ba i n es, een van onze beste Vlaamse bouwmeesters. H ij tekende al verantwoordelijk voor de inmid dels opgeheven Galerie Ron nyVan de Velde i n dezelfde buurt, een galerie met m useum allures. Ba i nes blinkt uit door zijn gevoelige maar efficiënte architectuur, wars van pron kzucht en gekunstelde vondstjes. H et totale m useumop pervlak is van de oorspronkelijke s.ooo m2 zowat verdubbeld en bevat heel wat accommodatie die van het museum een levende instel ling moet maken. Dat is trouwens ook de visie van C hristop h Ruys zelf: h et m useum is n iet alleen een wetenschappelijke i nstelling die kunst bewaart en toont, het is een plaats waar heel wat mensen hun natuurlijke biotoop moeten vinden.

Het toont de fotografie i n zijn meest uitge breide beteke n is, namelijk als een medium i n een brede sociale en c u lturele omgeving. Naast artistieke foto's is er ook plaats voor journalistieke, wetenschappelijke, docu mentaire fotografie, voor modefoto's, collec ties va n verenigingen, fam iliefoto's, prent briefkaarten en reclamefoto's.

Christoph Ruys, directeur-conservatorvan het FotoMuseum Provincie Antwerpen (foto: Jacques Sonck)

Meer ruimte voor een grootse collectie

Het museum bevat een verzameling van wereldn iveau: zomaar eventjes tienduizend camera's en ruim vijftigd uizend foto's, regelmatig aangevuld met n ieuwe aan winsten en giften . Om die collectie aan het publiek te presenteren zal, naast een klei nere vaste opstelling voor wat de fototech ni sche aspecten betreft, om de vier maand een n ieuwe m useumopstelling worden verzorgd. H ier opteert men voor een thema tische benadering. Op die manier kan het publiek kenn ismaken met n ieuwe schatten uit de rijke verzameling en die situeren i n e e n ruimere d a n h istorische context. Zo ontstaat een erg levend m useum waar steeds iets te beleven valt.

Het m useum beschikt op de twee bovenver diepingen van de n ieuwbouw over grote, nieuwe ruimten die ideaal zijn voor tentoon stellingen van hedendaags werk. Hier vinden afwisselend thematische en mono grafische tentoonstellingen plaats die een internationaal n iveau halen en ook op tournee gaan door Europa en d e Verenigde Staten. Een van de eerste fotografen die daarbij aan bod komen is de i n Parijs levende Amerikaan William Kle i n . Deze foto graaf h eeft ook een dertigtal fi lms gereali seerd die eveneens aan het publiek zullen worden getoond. Nog i n de run n i n g is een tentoonstelling van Finse fotografen die momenteel zowat het n ee plus ultra in de actuele fotografie blijken te betekenen. De aan palende zalen i n h et oude pakh uis zijn dan weer heel erg geschikt voor h istori· sche presentaties. We mogen immers niet vergeten dat het m useum over ware schatten beschikt.

Wie d e tentoonstelling Rond hetsymbolisme in het Paleis voor Schone Kunsten te Brussel gaat b e kijken (zie bladzijden 24-26 i n dit n u m mer), zal trouwens opvallen d veel geconfronteerd worden met foto's uit d e Antwerpse collectie. Dus o o k hier z a l regel matig veel moois te zien zijn. Op d e benedenverd ieping kan de bezoeker b i n ne n lopen in een fotogalerie waar vooral jong talent aan bod zal komen. Er wordt een programma opgezet met duo's van wie minstens één een fotograaf is, de andere kan een cineast of een schrijver zijn of welke discipline dan ook beoefenen. Belangrijk is dat het museum de kans biedt op boeiende en verrassende confrontaties. Veel zorg voor conservering

Het m useum is er n iet alleen om d in gen te tonen, één van haar taken is ook in te staan voor de bewaring. Hier is in het gebouw speciale aandacht aan besteed. Er zijn gekli matiseerde rui mtes waar het erfgoed i n ideale omstandigheden kan worden bewaard. En daar waar het museum vroeger noga l eens tekort schoot in een adequate conservering is daar nu werk van gemaakt door een specialist restauratie en conserve ring voltijds i n dienst te nemen.

Ook de wetenschappelijke studie i s een onvervreemd bare taa k van elk museum en h iervoor is een b ibliotheek een noodzakelijk instrument. Die bibliotheek zal toega n kelijk zijn voor het publiek en trouwens i n haar schoot de "natuurlijke biotoop van de foto grafie" - zoals C hristoph Ruys het uitdrukt bewaren en naa r voor brenge n . Tenslotte zijn boeken, tijdschriften en kranten de voor de hand liggende media waarlangs de foto grafie wordt verspreid. Al bij de opening wijdt het FotoMuseum een tentoonstelling aan tijdschriftencovers. Ze zijn zowat d e kroongetuigen van de maatschappelijke fenomenen van de afgelopen eeuw. H et waren soms politieke pamfletten , dan weer tekenden ze stereotiepe beelden van een ideale wereld en op andere momenten provoceerden ze de gevestigde waarden. De tentoonstelling zal het fenomeen 'cover' belichten vanuit zes verschi llende i nvals hoeken. Ruim tweehonderd covers uit d e periode 1840 tot van d aag tonen de relatie tussen woord en beeld in een wereld i n beweging. Het m useum neemt haar wetenschappelijke taak ernstig. Het heeft akkoorden afgesloten met de grote Vlaamse universiteiten i n verband met gezamenlijk o n d erzoek en publicaties.

Foto: Jacques Sonck

. , .0 .

. 0 0 N

A. Van Besten, Schip, autochroom, ca. 1910

>

"

0

7

Foto: Jacques Sonck

Georges H. Seeley, Autumn, 1928

.:: .. 0 0 N 0

.. z

::: > "

0

8

Ontmoetingsruimte

Het m useum wil ook een ontmoetingsruimte zijn voor fotografen , fotoliefhebbers, studenten, verzamelaars, geïnteresseerden allerhande. Een uitgebouwde museumshop, een m useumcafé en n iet te vergeten twee filmzalen maken van het m useum een levend centrum .

O o k h e t Filmm useum /Centrum voor Beeldcultu u r vindt immers haar vaste stek in het complex. Een filmzaal met 85 zetels is uitermate geschikt voor de vertoning van films voor een beperkt publiek, een tweede zaal, een auditorium met 150 plaatsen, laat al wat meer volk toe voor zowel films, lezingen en debatten.

Anoniem, Siamese tweeling, ca. 1870

Het m useum program meert daarnaast nog cursussen en introducties tot de fotografie waar zowel kinderen als volwassenen kunnen aan participeren. Een bijzonder fris en sym path iek i nitiatief vind ik de maande lijkse portfolio-kijkdagen. Fotografen krijgen hierbij de gelegenheid h u n port folio te komen tonen aan deskundigen. Die bekijken ze met zorg en d e deelnemers krijgen feedback. De directeur-conservator is hierover bijzonder opgetogen want telkens komen uit zo'n kijkdag ook interes sante contacten, komt jong talent over de vloer en ontstaat er een fij n e relatie met mensen die van fotografie bezeten zij n . Als i k Ch ristoph Ruys z o hoor vertellen ben ik ietwat ontroerd, het doet altijd zo'n deugd om mensen te horen en bezig te zien, die geloven i n hun zaak. Ik kijk nu al uit naar dat nieuwe FotoMuseum en wat voor moois, verrassends en indringends er ons daar allemaal te wachten staat. Vergeet het n iet: open vanaf 21 maart! Maak er samen met die 3 2 man en vrouw sterke ploeg een denderend feest van .

ABORIGINAL ART GALLERY

Investeer in een 40.000 jaar oude, nog steeds levende cultuur.

Authentieke Aboriginal kwaliteitsktmstiVerken Aboriginal Art Gallery - Australian Shop Magdeinstraat 48, 9000 Gent Een eeuwenoude cultuur, in een eeuwenoud huisje! donderdag, vrijdag, zaterdag: 1 1.30 u tot 18.00 u nu ook: woensdag: 13.00 u tot 18.00 u

056/61.70.47 - 0475/70.85.99 fax: 056/61.70.48 www.australianshop.com Ontvang onze gratis catalogus

fOTOMUSEUM PROVI NCIE ANTWERPEN

Waalse Kaai 47 2000 Antwerpen Open van 1o.oo tot 18.oo u u r Tel. 03 24 2 93 oo www.fotomuse um .be

(op te sturen naar B&F lnvest, Kapellestraat 90,

9870 Zulte, offax : 056/61.70.48)

Naam .................................

Tel.

........

.

. ..

Adres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

> � 0

9

MUS E UM APART

Een n i e uw te h u i s voo r h et re uvre va n L u c Pei re Luc Peire's werken zijn nooit een ko ude

aan. Door de tegenstelli n g met de witte

Na zijn kunstopleiding in verschillende

structurering van platte velden. Zijn a bstract

oplichte n d e achtergrond, d i e de i llusie van

Vlaamse sted e n , was het door zijn contact

vertika lisme staat steeds in relatie tot zijn

diepte su ggereert, krijgen deze lijnen een

met Constant Permeke dat Luc Peire (1916-

ervaringswereld. Hij weet stem m i ngen,

vibrerende, optische werking. Het hoogte

Zuivere beetding

oeuvre aan een ru

n leuwbouw d

Vlaamse patrimonium en zopas werd bekroond met de vierjaarlijkse Architectuurprijs van de Provincie West Vlaanderen.

1994) vrij vlug zijn academische schilder

gevoelens en i n d rukken over te brengen.

punt van het oeuvre van Luc Peire zijn de

wijze verliet om te evo lueren naar een

Zijn doeken zijn lyrische verwoord i n gen

Environments. De toeschouwer treedt

expressi onistische, vrije manier van schil

tegenover d e buitenwereld. Deze verwoor·

b i n n e n in een gesloten rui mte die volledig

dere n . Zijn 'vrijheid' h eeft Luc Peire door

d i ngen steunen enerzijds op de a n i m atie en

met spiegels is afgezet. De vertikaal aange

heen zijn hele oeuvre verworven door de

de poëzie va n de gekozen linea ire ritmiek

brachte ritmiek wordt gereflecteerd tot in

persoonlijke verwe rki n g va n talloze artis

waardoor stabi liteit e n energie worden

het oneind ige waardoor een wonderbaar

tieke ervaringen en contacten, die in h u n

vertaald, a n derzijds o p het spel van de

lijke grenzeloze rui mte o ntstaat.

verloop kunnen samengevat worden a l s een

o n d erligge n d e tonaliteiten van kleur

steeds verder stileren e n schematiseren van

waarmee rui mte en gevoelswerelden

d e m e n selijke figuur. D it zal uitlopen o p een

worden gesuggereerd.

zuivere beetd i n g die van elke a n ekdotiek is

Het bewege n d opdelen van het beeldvlak

Luc Peire werd aan de jonge architecten

ontdaan .

heeft geleid tot wat d e kunstenaar 'graph ies'

Peter De Bruycker e n In ge De Broek een

heeft genoe m d . Dit zijn zwart-witte com posi

architecturaal concept u itgewerkt waar

Enkele markante m o m enten uit zijn evolutie.

ties, waarbij formica als drager werd aange

binnen zowel het atelier va n de kunstenaar

Een studiereis naar Italië, waar h ij gefasci

wen d . Luc Peire bracht daar scherpe, i n s n ij

als een productie van ongeveer tweehon

neerd wordt door het oeuvre van Giotto en

d e n d e , harmon isch evoluerende l i j n e n op

d e rd schi lderijen en gra p h ies ko nden

Dynamische ruimte en oase van rust In sa menspraak met de Stichting j e n ny en

Piero delta Francesca, reveleert hem de structurele o p bouw van het bee ldvlak e n de

bewaard en gepresenteerd word e n . Het

ruimtewee rgave op basis van kleurdifferen

project legt een band tussen het atelier van

tiaties. N a een reis naar Belgisch Kongo

de kunstenaar e n een n ieuwbouw die d e

(1952) reduceert Peire de i n d ivi duele m e n se

infrastructuur aa nbi edt waarb i n n e n het

lijke figuur ge leidelijk aan tot essentiële

publiek ke n n i s kan nemen met het oeuvre

wezenskenmerken. De ruimtewerking wordt

van de kunstenaar.

gesuggereerd door brede, naast elkaar

De n ieuwbouw opent met een i n komsthal

geplaatste, cou lissevormige kleurvlakken.

die door zijn sterke vertikaliteit, zijn licht bundeling en zijn dyn a m ische rui mtewer king het centrale tema van het o euvre van luc Peire evoceert. Daa rachter opent een expositieruimte die over zijn volledige breedte een zicht toont op de bin nentu i n . O p de d r i e gesloten wanden kunnen i n wisselende tentoonstellingen werken van luc Peire worden getoo n d .

E XT

A

Deze werken worden bewaard o p d e eerste verdieping. Ze zijn gestapeld in uitschuif bare coulissen en kunnen tegen de overlig gende wand worden opgehangen. De tuin

Het abstraheringsproces gaat door e n zal na

Gratis

Open baar Kunstbezit i n Vlaanderen orga

een lange evolutie en een integratie van

niseert voor 10 a b o n n ees en h u n partner

talrijke i nvloed en, opgedaan tijdens zijn

een geleid bezoek aan het Atelier

talloze reizen, leiden naar een rad i kale

m useum Luc Peire in Kno kke.

abstrahering. In dit stadium blijven de line

G i ds is con servator Marc Peire.

aire, vertikale ritmiek en de l u m i n ositeits

Het vindt plaats o p zaterdag 24 april om

wisselingen van de kleur de essentiële

14.3 0 u u r.

bestan deten die de bee ldvorm ing va n de sch i ld e rijen uitmaken.

Deelname Is gratis.

Dit m o m ent van vertikale abstractie behoort

De eerste 10 intekenaars ontvangen een

tot het beste van wat d e abstracte schi lder

uitnodiging voor 2 perso n e n .

kunst in Vlaanderen h eeft gerea liseerd. Het

Inschrijven: v i a brief o f kaartje n a a r

betekent bovend ien een biezonder m oment

Openbaar Kunstbezit i n Vlaa n deren,

in d e geometrische abstractie i n de alge

H ofstraat 15, 2 000 Antwerpen,

meen.

of via mail [email protected].

bereikt men langs een smalle gang. Deze loopt over de volledige d iepte van de n ieuw bouw en kan als bijkomende expositie ruimte worden aangewend om raai of grafisch werk van de K .... ..... .. tonen. Een smal kronkelend pad heen d e tuin. In een oase van d e n neboom, terwijl een ;� neflèc:tiE� zom. Zo komt men

rheid van de u itgewerkte ruimten, het k van zenitaal licht oat gemengd rdt met kunstlicht, het gevoel van rust dat uitgaat van de integrale witte ruimtebehan deling, de afwezigheid van elke a nekdotiek , de verfij ningva n alle details en de rijkdom

van de aangewende materialen, het zijn �!OZIOve�te analogiei!n met het

JONG TA L E NT

D i rk Va n d e r Eec ke n : h et s c h o n e b e e ld ove rst i j ge n Versmelten en vernieuwen

Dirk Vander Eecken is van oorsprong graficus en ik heb hem dan ook o p het einde van d e jaren tachtig binnen die context leren kennen en waarderen. Zijn werken vielen op door hun grote, vertikale formaten, door hun krachtige com positie en monumentaliteit. Toch bleven het gevoelige werken, getui gend van een zeldzame i ntensiteit. I n de catalogus van zijn solotentoonstelling i n de Gele Zaal te Gent i n september 1990 schreef i kzelf nog: "Het is d uidelijk dat de houtsnede het favoriete uitdrukkingsmiddel is van Vander Eecken. Het is zowel in zij n ouder als zijn jonger werk te bem erken. Het métier blijft ondergeschikt aan het idee maar het is métier, het wordt met zichtbaar genot beoefend en beheerst." Deze kunstenaar is van n iet te onder schatten belang geweest voor de vernieu wing binnen d e Vlaamse grafiek en hij ligt mee aan de basis van de versmeltin g va n de d iverse disciplines. Het is nogal evident dat n iet d e discipline het u itgangspunt vormt maar wel het resultaat dat men wil bereiken. Het is een eenvoudig principe waar toch nogal wat mensen het moeilijk mee schijnen te hebben.

Dirk VanderEecken, Watervliet, 2000, 130 X 120 {foto: W. Wouters)

Dirk gebruikt i n zijn werk meerdere disci plines en dit kwam al heel duidelijk tot uiting in de tentoonstelling die h ij hield bij Geo Gyselinck i n Kortrijk i n het voorjaar 1990. H ier werden vooral doeken getoond, hij noemt ze "schilderijen" en zegt er ter verd u idelijking bij dat d it staat voor "hout sneden op doek in samengaan met schilder en tekengestes". Deze combinatie tussen grafiek en schilderkunst is erg boeiend en opent n ieuwe perspectieven voor de kunste naar.

Ateliervan Dirk Vander Eecken {foto: Johan Luyckx)

1

l

Op de doeken gebruikt hij traditionele hout blokken d i e nogal eens i n repetitie worden afgedrukt, i n superpositie of in antipode geplaatst. Het zijn eenvoudige en wat naïeve sjablonen voor herkenbare vormen en dingen. Ze worden gereduceerd tot geome trische gegevens of orga n ische vormen en er ontwikkelt zich een interessante dialoog tussen d e vezelstructu ur van het houtblok en de rasterstructuur van het doek. "Stilaan hebben d e vormen en de d isci plines en tech nieken zich vermengd i n een plastisch geheel dat een im ponerend e eenheid vormt. H e t is p a s op h e t tweede gezicht dat de beschouwer zich buigt over de diverse elementen die voor het tot stand komen van het werk hebben gezorgd. Wellicht is het omdat het werk op een en igs zins impulsieve maar daarom niet mi nder doordachte manier van werken is ontstaan . " (cat. 1993)

Het land van Watervliet

Op een bepaald moment h uurde Dirk Vander Eecken een huisje in Watervliet, helemaal weg van d e stadsdrukte i n Borgerhout waar hij toen woonde. Van uit zijn n ieuwe atelier heeft hij een overweldigend zicht o p het vlakke landschap met d e kreken en polders. Anderzijds is er ook de eenzaamheid, weg van vrienden en familie, m et slechts zeld zaam bezoek. Twee keer stelt h ij het werk dat h ij daar maakt tentoon i n de Galerie William Wauters, een galerie die hem zowat om de twee jaar aan het publiek presen teert.

XT Maak een vriend(in), fam i lielid, buur, collega ... abonnee van OKV

en win een prachtige houtsnede van Dirk Vander Eecken. Zie bladzijde 16.

Watervliet laat zijn sporen na. Hij vertrekt van grote gedigitaliseerde foto's van uit zijn atelier gemaakt, hij verkent i n zijn werk weerom n ieuwe mogelijkheden en wordt gefascineerd door het beeld van het omge ploegde land. Hij drukt en hij schildert, hij reflecteert en tracht d e complexe werkelijk heid i n één beeld te vatten. Het abstracte en het figuratieve overlappen mekaar zoals dat al eerder het geval was. Sommige beelden zijn duidelijk herkenbaar, andere geven slechts een raster weer, het raster zoals van de geploegde voren in het hem omri ngen d e land. Graham Sulherland en rasters

De tentoonstelling in Centrum Elzenveld toont werk dat voornamelijk i n zijn atelier in Antwerpen is ontstaan. Kenm erkend is ook hier het rasterpatroon. Op mijn vraag waar dat raster eigenlijk vandaan komt, vertelt Dirk Vander Eecken over zijn periode in het Hoger Instituut (1982-1983). Hij kwam toen nogal onder de i ndruk van tekeningen en

. 0 0 ..

0 .. " w .. > "

0

13

Dirk VanderEecken, Waterv/iet, 1999, 100X2oo (foto: W. Wouters)

aquarellen van de Britse kunstenaar Graham Sutherland. Sutherland had die voorzien van rasters om ze nadien te kunnen vergroten , maar dat gaf ook een picturale meerwaarde aan die werken. Dirk was toen al geïnteresseerd in de arch itectu ur van h et organ ische landschap en die ontdekking bij Sutherland inspireerde hem om dezelfde oefening te doen. H ij ging toen ook tekenen in de zoo waar de vogelkooien al zorgden voor een 'natuurlijke' raster. Het raster kwam ook al voor in het vroege werk dat te zien was in de Gele Zaal en was impliciet en soms ook expliciet aanwezig in zijn Watervliet-cyclus.

Dirk Vander Eecken, You don 't know what �
14

love is, 2001, olie op doek, 15oX120 (foto: W. Wouters)

l n zijn jongste werken wordt met de vrije hand eerst een raster getrokken dat daarna wordt bewerkt. Het gaat dus om een omge keerde beweging. Het raster wordt niet aangebracht op het werk maar het werk op het raster dat mee essentieel onderdeel is van dat werk.

De wand met een reeks van 15 werken is bijzonder indrukwekkend. Ze geven i mmers een boeiend relaas van de démarches van de kunstenaar en vormen op zich ook al een raster. Toen ik die werken zag moest i k spon taan aan Mond riaan denken, wat later blijkt bij een gesprek met de kunstenaar dat hij bijzonder geïm pressioneerd was door de Mondriaan-retrospectieve in New Vork. Opvallend is ook een 'doek' met gaatjespa troon, het gaat eigen lijk om een paneel i n geperforeerd, geperst karton. H i e r is het raster reeds gegeven en streng geometrisch. Het lijkt mij een zoektocht naar de over meestering van de rui mte, een bezwerend gebaar. Het betekenen van d e ruimte, letter lijk en figuurlijk. Een van de doeken is ogenschijnlijk zonder enig raster, het toont een warm roodbruin vlak, het is een doek waarin je je kan verliezen zoals in die sculpturen van Anish Kapoor, het is een doek dat je verzwelgt. Andere werken leggen meer de nadruk op d e oppervlakte en op de d rager zelf.

- XT RA Gratis

Open baar Kunstbezit i n Vlaanderen organ iseert voor 10 abonnees en hun partner een geleid bezoekaan het atelier van DirkVander Eecken in Antwerpen. Het vindt plaats op zaterdag 27 maart 2004 om 14 uur. Deelname is gratis. Dus: snel i ntekenen! Inschrijven vóór 15 maart 2004: via brief of kaartje, of via mail naar [email protected]. Nadien ontvangen de eerste tien intekenaars een uitnod igin g.

Voorjaarstentoonstelling Heidi Adcock,

églomisé

Jean-Pierre Guerrier,

schilderijen

Noël Van Cauwenbergh,

bronzen

Freddy Van Cotthem,

assemblages

Renée Van Hekken,

textielkunst

Exclusief

Kunstenaar Dirk Vander Eecken stelt 10 un ieke, gen u m m erde houtsneden ter beschikki n g van d e OKV-abonnees.

Dirk Vander Eecken, VoorN.& V., 2003, gemengde techniek op doek, 150 x 12o (foto. W. Wouters)

De meest recente werken zijn gemaakt voor de tentoonstellingsruimte, ze waren oorspronkelijk bedoeld om rechtstreeks op de muur te worden aangebracht maar er was h ier enig verzet van de hand�erklui van het centrum die het n i et zagen zitten om d e muur nadien opn ieuw t e moeten herschil deren. Er is nu op grote bladen teke n papier gewerkt, waarop kleurenvlakken zijn aange bracht, n etjes binnen het raster maar met e n kele uitsch ieters op de wan d . Die uitsch ieters en d e m eeste vlakken op het papier zijn aangebracht met verwijderbare tape i n felgroen en zwart. Het is op het eerste gezicht verrassend dat Dirk hier van dit soort materiaal gebrui k maakt, iets zo on persoonlijks, zo triviaals als plakband. Op het tweede gezicht is het dat natu urlijk helemaal n i et, het is een middel als een ander om datgene te vertellen dat je te vertellen hebt. "Ik wil het schone beeld over stijgen," zei h ij me ooit tijdens een atelier bezoek in 1993. H ij is daar nog steeds mee bezig, wat niet betekent dat de beelden die h ij schept, hoe abstract ze ook mogen zijn, n iet schoon kunnen zij n .

Slechts € 250 per exemplaar. Bestellen bij Open baar Kunstbezit in Vlaanderen Hofstraat 15, 2000 Antwerpen of via mail: i [email protected]

M OO

Museumlaan 1 4, B-9831 Deurle, België tel. +32-9-282 5 1 23 - fax +32-9-281 08 53 [email protected] - http://www.museurnddbe

JAA R P R O G R A M M A 2004 1 8.01 - 29.02.2004

Richard Venlet 'MDDGRID' + 'Deurle 1 1 /7/73'

1 4 .0 3 - 25.04.2004

Karel van de Woestijne

09.05 - 27.06.2004

Over de grens

1 1.07 - 19.09.2004

I Js /lee

The lcelandic Love Corporation, Gudny Rosa Ingimarsdottir, Gabriela Fridriksdottir, Libia Pérez

de Siles de Castra & Ólafur Ámi Ólafsson, Hrafnkell Sigurdsson, Ausmundur Ausmundson, Harldur Jónsson.

03. 10 - 1 2. 1 2.2004

m m

E

.0 .

Santiago Sierra

� ..

openingsuren: di-vr 13-17u za, w- en feestdagen l l-l7u I ma gesbten structllrel.e sponsors: Bank Degrocf I C&A I F.urqlabank I Hulp der Patroons / UA. &anla - met steun V8.l'l Vlaamse Cerneenschap I Provincie Oost-Vlaancleren I Gemeentebestuur Sint-Mart.em-Latem

0 0 N 0 � .

=

> � 0

15

Uniek aan bod België Abon nement 2004

Nederland

€ 24,00

Abon nement 2004 + opbergcassette € 34,00 € 37.98

..

..

Abon nement 2 004 + Veertig Vlamingen en h u n geliefkoosd kunstwerk (inclusiefverzendkosten) € 39,00 € 43.50 . .. . .

. .

. . ..

"'

Abon nement 2004 + VeertigVlamingen en hun geliefkoosd kunstwerk + opbergcassette € 49,00 € 55.98

E XT RA Maak een vriend(in), fami lielid, buur, collega ... abonnee van O KV en win een prachtige originele houtsnede van Dirk Vander Eecken. Over de kunstenaar en zijn werk vindt u een artikel op bladzijde 12 van dit num mer. Wat moet u doen? Meldt vóór 30 apri1 2004 uw naam en adres én de naam en adres van de persoon die O KV-abonnee wordt. Stu ur een kaart of brief naar Open baar Kunstbezit in Vlaanderen, Hofstraat 15, 2000 Antwerpen . O f mail naar [email protected].

H oe abonneren? België

. 0 0 N

>

" 0

16

Door storting op rekeningnummer 448-0007361-87 van vzw O pen baar Kunstbezit i n Vlaanderen .

Nederland

Door storting op gironum mer 135.20 van vzw O penbaar Kunstbezit in Vlaa nderen, Antwerpen.

H eri n n eri n gen ... Veertig Vla m i n gen en hun geliefkoosd kunstwerk "Sch itterend boek"

" Het tijdschrift Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen bestaat veertig jaar. Naar aanleid i n g van die verjaardag vroeg OKVaan veertig Vlamingen wat hun lieve lingskunstwerk is en waarom. Dat leverde een mooi feestboek op. tt KNACK " Het leverde een bonte verscheidenheid van kunstwerken en commentaren op. Erg mooi is het verhaal van de zangeres Sarah Bettens, die al vroeg werd geraakt door het Treurend ouderpaarvan Käthe Koltwitz op het soldatenkerkhof van Vladslo. Bettens' observatie is tekenend voor het boek dat kunst nu eens n iet van u it de eruditie van de kenner benadert, maar van uit het enthousiasme van de liefhebber. Daarbij kom je soms voor verrassingen te staan. " DE STAN DAARD

" O KV ging op zoek naar mensen van verschillende leeftijden en met uiteenlopende achtergronden. Vele verhalen gaan terug naar de kinderjaren, vandaar de titel Herinneringen. " DE TIJ D " Het lees· en kijkboek Herinneringen, knap geïllustreerd door d e fotografen Elisabeth Broekaert, Miehiel Hend ryckx, Jacques Sonck en Maarten Vanden Abeele, maakt duidelijk dat je kunst n iet noodzakelijk hoeft te bezitten om er veel deugd aan te beleven. " DE STAN DAARD " Zoveel Herinneringen geven de lezer veel zin om de besch reven werken zelf te gaan bekijken, en dat is natuurlijk de bedoeling van Open baar Kunstbezit in Vlaandere n . Op de laatste pagina's van het mooi vermgegeven boek staat dan ook een lijst met de praktische informatie (i nclusief openingstijden van de m u sea) over de kunstwerken. " DE Mo R G E N

Eric Antonis Herman Balthazar Sarah Bettens Paul Breyne Rob Buytaert Stef Kamil Carlens )anine Claessens Hilde Daem Godfried Danneels Anne Teresa De Keersmaeker Wim Delvoye Gerda Dendooven Marcia De Wachter Lodewijk De Witte Bernard Dewulf Mark a::ys,ker•s

OKV-abonnee: € 17,50 (inclusief verzendingskosten)

Als promotieboek bij het OKV-abonnement: € 15,00

(zie abonnementsformules blz. 16 i n dit n u m mer)

Snel en handig bestellen VOORNAAM NAAM

STRAAT, N R POSTCODE kr4a la4nrn h rtiM•t •,.nr4t -

PLAATS

OKV-ABONNEENUMMER KREDIETKAARTNUMMER VISA MASTERCARD

I I

I I

I I

I I

I I

I

I I

I

I

I

VERVALDATUM KAART

• Is OKV-abonnee en bestelt ...... exemplaren van Herinneringen tegen € 17,50 per exemplaar (in clusief verzend ingskosten). je kan je voorstele l n

dat ze elkaar

• Is geen OKV-abon nee en bestelt ...... exemplaren van Herinneringen tegen € 20,00 per exemplaar (inclusief verzendingskosten).

--=�:::=!_ US!:Yandamme =.::=-.:!!� n de Velde if@:J!�[tm berghen . ::a:.:.":.lfëiiöif{ van lnnis) "'•ll hM � ..L.._ 0 "' U U l•hu!=�ill lt\l.e5J uml-.....

�

Handtekening kaarthouder

"'

-----� � � ---�-==-$;.:;_�-;=-= =E.:§.��!== ----

..-

.....___ ---· ..... ----....-.....--... . ------··--

.... _,... ____Jo_...._ ______"_

...,....-----·--·---.--·-

--·---...... .... ..._.._..."__ _

..-·-..__...._..__ ..... ..___,.... __ --....·-·---_,._" ____ ,...____ ___.._____..._

�..-....-.-..,_--�·--·-·---........._.. ---·-----......._..__....__ ....--...... . ---·--

=._

=-:::·'"'---..,.........

:.=::::::.. :- --..

.

0 0 N

Stuur deze bon naar:

Open baar Kunstbezit in Vlaanderen, Hofstraat 15 2000 Antwerpen

I

1

> � 0

17

P. P. RU B E NS H E RONTD E KT

E e n h u i s vo l k u n s t . R u b e n s a ls ve r z a m e la a r

Triomfvan Constantijn (camee) © Utrecht, Geld- en Bankmuseum

Om het jaar 2004 te markeren brengt het Paleis voor Schone Kunsten in Rijsel h ulde aan Pieter Pa ul Rubens. Rubens, 'uomo un iversale', genie van d e Westerse schilder kunst brengt Rijsel in de schijnwerpers van het c u lturele landschap. Maar d e titel 'stad van R u bens' komt rechtmatig toe aan Antwerpen. Hier heeft de schilder immers het grootste deel van zijn leven doorge bracht In deze context organiseert Antwerpen - elf jaar na haar benoem ing tot Culturele Hoofdstad van Europa - meerdere tentoonstellingen en presentaties. De rol die de meester van de Vlaamse Barok speelde als schilder en d iplomaat, graficus, ontwerper, leermeester en inspirator maakt dat Antwerpen nog steeds baadt in het licht van zijn genie. Het Antwerpse luik opent echter i n de eigen won i ng aan d e Wapper met een tentoonstelling die ons Rubens leert kennen als verwoed verzamelaar.

A. Van Dyck, Portret van /sabel/a Brant, 1621 © Washington, National Gal/ery

'gemmae Augustea' publiceren, geïllus treerd door Rubens zelf. Via zijn zoon verza melde ook Rubens een belangrijke collectie antieke cameeën die later als inspiratiebron d ienden voor bepaalde com positieschema's en iconografische thema's i n zijn schilder kunst

P.P. Rubens (naar Titiaan), Diana en Callisto, 1628-1629 © Merseyside, The Right Hon. Earl ofDerby

Reeds vanaf d e 16de eeuw legden meerdere human isten, kunstenaars en vooraan staande staatslieden u it onze gewesten verzamelingen van antieke oudheden en eigentijdse meesters aan. Goltzius somt er in 1610 alleen al voor het huid ige grondge bied België honderdveertien op, onder meer: Abraham Ortelius, N icolaas Rockox, Lambert Lom bard, Charles de Croy, Cornelis Van der Geest en Rubens. Deze kabinetten, opgesteld i n 'Constkamers' getuigden van geletterdheid en geleerd heid i n perfecte sym biose m et kunstlievendheid en pracht Rubens wist een van d e omvangrijkste en fraaiste verzam elingen in Antwerpen uit te bouwen. De verscheidenheid aan genres in zijn collectie Vlaamse en Italiaanse mees ters i n de schi lderkunst was haast onverge lijkbaar en de waaier van objecten uit de antieke oudheid en d e Italiaanse Renaissance adembenemend. Tijdens zijn j eugd verbleef Rubens acht jaar i n Italië, tussen 16oo en 1608. Hij kopieerde er versch illende Renaissancewerken naast tal van antieke beelden, sarcofagen, kleine bronzen beeldjes, gesneden m unten en cameeën. R ubens had een gedegen klassiek onderwijs genoten en werkte nauw samen met zijn broer Philip, erud iet en filoloog, leerling van d e vermaarde J u stus Lipsius. Deze laatste werd gedreven door een grote verantwoordelijkheidszin ten opzichte van de samenleving en baseerde zijn neo-stoï cij nse filosofie op een grondige studie van de oudheid. Zijn werk oefende een beslis sende invloed uit op Rubens. Albert, de oudste zoon van Rubens, zal later een ken n e r van a ntieke gemmen en munten worden en als antiq uarius een studie van de

Tijdens zijn verblijf aan de hertoglijke hoven van Mantua en Genua wordt de schilder kunst van Rubens gevormd en geschoold door de grote Italiaanse voorbeelden. En dit naar vorm, factuur en geest Van Titiaan erft hij de vernieuwende creatieve gelaagd heid van betekenissen i n een leesbare com po sitie en de zin voor psychologische berede n ering van profane en mythologische voor stellingen zoals het zelfportret van Titiaan i n z i j n eigen collectie getuigt. B i j Tintoretto bewondert Rubens de gedrevenheid en de dynamiek, de d ramatiek van zijn schilder kunst; bij Caravaggio de zintuiglijkheid en d e doorged reven licht-donker schakeringen en bij Veronese d e rij ke wisselin g van kleur schakeringen, de kracht van de speling van het licht i n de verftextuur en de tactiele pracht in het afbeelden van stoffen (zijde, d amast, fluweel en brokaat) en velerlei materialen (koper, zilver, goud en brons).

Hecate Triformis © Leiden, Rijksmuseum voor Oudheden

Het spreekt dan ook vanzelf dat deze Italiaanse meesters n iet ontbraken i n zijn collectie. Maar ook zijn voorgangers die de Vlaamse school bekend heid gaven zoals Quinten Mets ijs, Antoniszoon Mor, en tijd genoten zoals J a n Breughel en Adam Elsheimer of door hem gevormde leerlingen (Snyders, Van Dyck) ontbreken n i et binnen de mu ren van zijn here n h uis aan d e Wapper. Deze verzameling was een onm iddellijk beschi kbare catalogus aan ideeën en motieven voor Rubens én zijn medewerkers. En ze had bovendien een economisch n ut: h ij kocht en verkocht

Rubens' collectie, de concrete u iti n g van zijn prachtlievendheid en geletterd heid, is niet meer volledig te reconstrueren. Het was immers een verzameling in beweging. Publicaties, zoals het testament en de inboedelinventaris opgemaakt bij zijn dood in 1640 alsook zijn correspondentie met de Franse geleerde en antiquair N i cholas Fabri de Pei resc getuigen van zijn ken n is van archeologiae en zijn appreciatie voor tijdge noten en geestesgenoten in de kunst en wetenschap. Het Rubenshuis brengt zowat negentig werken tesamen die voor de eerste keer uit buitenlandse verzamelingen einde lij k - zij het tijdelij k - terug naar huis kere n . Een mooier h u ld e a a n deze grootmeester kunnen wij ons n iet indenken. En dat de geest van Rubens als een verfrissende wind weer door de vertrekken van het Rubenshuis mag waaien . . .

R

A. Elsheimer, De bespotting van Ceres © Madrid, Musea Nacional del Prado

20 abonnees kunnen deelnemen aan Rubens in hogere sferen, een geleide wandeling langsheen de 'Rubens'kerken en een verke n n i n g van d e zeventiende-eeuwse samenleving: oorlog en vrede, spiritualiteit en mythologie, h u manisme en zeden , getuigen issen u i t Rubens' leven ... Aansluitend exclusief bezoek aan het prachtige asterriethuis en een afsluitende d rink aangeboden door Dexia Bank. Dit Rubensprogramma vindt plaats op donderdag 6 mei o m 14 uur. Deelnameprijs: € 10.00 per persoon. I nsch rijven vóór 20 maart 2004 via een brief of kaartje aan Open baar Kunstbezit in Vlaanderen, Hofstraat 15, 2000 Antwerpen of via mail [email protected]. De eerste twintig i ntekenaars worden persoonlijk verwittigd.

� "

.. .. N

e_ IIAK_]' I S C H Zie Rubensagenda bladzijde 38.

> � 0

19

RU B E NS

R u b e n s h e r le i d e n t o t z i j n e s s e n t i e Wan neer Rubens in Italië kwam, kon hij vrijwel o n m iddellijk begi n n en werken aan het hof van de hertog van Mantua, wat bewijst hoe de Italianen al snel Rubens' kwaliteiten waardeerden en ongetwijfeld ook hoe al heel vroeg zijn 'public relations' verzorgde. Uit die periode zien we frag m enten van de schilderijen voor het hoog koo r van de jezuïeten kerk in Mantua. Maar Rubens reisde ook rond en belandde zo in Spanje waar hij het machtige ruiterportret van de hertog van Lerma schilderde. In Italië verbleef Rubens lange tijd i n Rome waar hij bij zijn oudere broer Filips woonde, een geliefd leerling van J ustus Lipsius en bibliot hecaris van kardinaal Ascanio Colon na. Samen bestudeerden ze de Romeinse O udheden en mogelijk m ede dan kzij de contacten van zijn broer verkreeg hij i n R o m e i n 1606 é é n v a n z i j n belangrij kste opd rachte n : het schilderen van het hoofdal taar van de kerk Santa Maria i n Vallicella. "De schoonste en prachtigste gelegenheid i n Rome die mij ooit te beurt viel," schreef Ru bens h ierover zelf.

Na Antwerpen 93, toen de metropool aan de Schelde Culturele Hoofdstad van Europa was, groeide het idee bij het stadsbestu u r om regelmatig u i t te pakken m e t grote retro spectieven ron d belangrijke Antwerpse schilders. Zo ontstond een zesjarige cyclus met Jacob jordaens i n 1993, Antoon Van Dijck in 1999 en voorzagen de citymarke teers een grandioze Rubenstentoonstelling i n 2005. De plan nen van Rijsel om tijdens hun Cultureel Hoofdstadjaar uit te pakken met een grote Rubensretrospectieve door kruisten dit schema. Eén van de grote Rubenskenners achter de schermen is d e kunsthistoricus Hans Devisscher. Trouwe 1 lezers herkennen ongetwijfeld zijn naam omdat hij sinds vele jaren de corrector is van tientallen OKV-afle veringen. Aan de voo� avond van Rubens 2004 hadden wij een gesprek met de samen stellervan de Rubenstentoonstelling i n Rijsel en auteur van d e volgende O KV-afleP.P. Rubens, De annunciatie, voor1628 Geselecteerd voorde Rubenstentoonstelling in Rijsel

Een unieke opdracht

Hoe ben je bij het Rubensproject betrokken geraakt? I k werkte zo'n acht jaar in het Rubenianum (het Antwerpse studiecentrum rond Rubens, pw) op een onderzoeksproject van het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek.Tijdens die periode doctoreerde i k op het thema 'De Aanbidding van de herders en d e koni ngen bij Rubens'. Dat was nog niet behandeld in het grote Corpus Ruben ian u m . Maar na acht jaar h ielden d e beurzen op en diende ik ander werk te zoeke n . Zo begon i k als zelf standig eind redacteur bij Antwerpen 93 waar i k meewerkte aan d e catalogi van de kunsthistorische tentoonstelli ngen. Van de ene opdracht kwam d e andere en n u werk ik al méér dan tien jaar als zelfstandig redac teur. Hoe kwam het museum van Rijsel dan bij jou terecht? Je laat je onderwerp natu urlijk nooit los. Van in het begin planden de organisatoren van Rijsel Culturele Hoofdstad een grote Rubensretrospectieve. Omdat ze zelf niemand in huis hadden om dit te organi seren, kwamen ze raad vragen i n het Rubenianum en het Kon i n klijk Museum in Antwerpen. Zo kwamen ze uiteindelijk bij mij terecht.

©Antwerpen, Rubenshuis - Fotodienst Stedelijke Musea

Bij iemand die hiermee eigenlijk geen grote ervaring had. Wat was je eerste reactie? Wow, zo'n kan s krijg je natuu rlijk maar één keer in je leven. Tegelijkertijd rijst er ook twijfel. Zal het wel lu kken? Ka n je van daag nog wel een belangrijk ensemble Rubens werken samen krijgen? Uiteindelijk maak ik de tentoonstelling samen met Hans Vlieghe, die ook voor het Rubenianum werkt.

P.P.

© Provinciebestuur Antwerpen

P. P.

Wat is het opzet, het concept van deze tentoonstelling? Rijsel wou een tentoonstelling maken met als titel Rubens Universel. Een grote klas sieke overzichtstentoonstelling waarbij het volledige kunstenaarschap van de Antwerpse schilder aan bod komt, dus ook zijn tekeningen en zijn architecturale ontwerpen. De tentoonstelling bevat vijf delen . Het eerste deel toont zijn jeugdwerk vóór 16oo en zijn Italiaanse periode tot 1608. Rubens als jong talent m et vroege tekeningen naar de a ntieken, zoals de torso uit het Belvedère en h et schilderij Adam en Eva.

Rubens,

De kruisafneming © Provinciebestuur Antwerpen

Is de tentoonstelling chronologisch opge bouwd? Niet volledig, het tweede deel toont de werken van Rubens wanneer hij terug in Antwerpen is en zijn relaties met de burgerij. Waarom keerde Rubens terug? Er is natuurlijk het verhaal van zijn moeder die op sterven lag, maar bovendien waren Rubens' relaties m et de hertog wat ver zuu rd, onder meer omdat betaling van zijn maandgeld steeds langer uitbleef. P. P.

Rubens,

Ontwerp voor de bekroning van het hoofdaltaar

Italië en terug naar Antwerpen

Rubens,

De kruisoprichting

van de jezuïeten kerk in Antwerpen © Antwerpen, Rubenshuis Fotodienst Stedelijke Musea

Bovendien was het politieke en artistieke klimaat in de N ederlanden en vooral dan in Antwerpen duidelijk verbeterd. Het Twaalfjarig Bestand bracht een periode van rust en economische welstand . En na de Beeldenstorm en de heroverin g van Antwerpen door Farnese ontson d een behoefte aan nieuwe bestellingen voor de kerken . Het is j uist dankzij de bu rgerij en d e vele relaties van Rubens dat hij bij zijn terugkeer on middellijk een reeks prestigieuze opdrachten kreeg, waaronder één van d e stad zelf: Oe Aanbidding der Wijzen, geschil derd voor het stadhuis en nu te bewonderen in het Prado in Madrid. De opd racht voor d e beroemde Kruisoprichting kreeg hij via Cornelius Van der Gheest, geschilderd voor het h oogaltaar van de Sint-Walburgiskerk en de Kruisafneming voor de Kolven iersgilde via N icolaas Rockox, burgemeeste r van Antwerpen.

�

E

�

-;: �

c

: : ; �

> � 0

21

P. P. Rubens, Oe aanbidding van de herders © Antwerpen, Sint-Jacabskerk - Fotodienst Stedelijke Musea Gra{P. P. Rubens in Sint-Jacabskerk Foto Lander Loeckx

Rubens en de vorstelijke opdrachten

� 0 0 N

> � 0

22

Terug in Antwerpen trad Rubens rond 1609 in dienst van de Aartshertog Albert en de Infante /sabelle, maar hij hoefde niet bij hen te resideren en mocht ook voor andere vorsten werken? Het was inderdaad uitermate uitzon derlijk en het bewijst nog eens de status die Rubens genoot en d e vele privileges die h ij her en der kon afdwingen. Hij werd belast met verschillende politieke m issies na het verstrijken van het Twaalfjarig Bestand, waardoor hij bij andere kon ingen kwam en daar hun uitzon derlijke kunstverzamelingen ontdekte. Bij Filips IV i n Spanje bijvoorbeeld bewonderde hij het oeuvre van Titiaan wat ongetwijfeld een belangrijke invloed op zijn eigen werk had. De kleurenpracht van Titiaan en d e vlotte borstelstreken vinden we nadien terug in zijn schilderijen. Ook voor het Franse Hof gaat hij werken. Voor Maria De Medici maakt hij niet m i n der dan vijfentwintig doeken waarin hij het leven van de opd rachtgeefster, de koniging moeder van Frankrijk laat begeleiden door allegorische godenfiguren en helden. Op de tentoonstelling zien we enkele schetsen ter voorbereiding van deze schilderijen . Zijn diplomatieke m issies resulteerden uiteinde lijk i n een poging om vrede te brengen tussen Engeland en Spanje. Voor Karel i van Engeland schilderde h ij Oorlog en Vrede waarin de weldaden van de vrede allego risch worden uitgebeeld en maakt een

duidelijke zinspeling op de vrede die Rubens mee bewerkstelligd had. Dezelfde koning Karel was zo tevreden dat hij Rubens een enorme decoratie-opdracht meegaf, d e grote plafondschilderingen op d o e k voor de Banqueting Hous in het Paleis Whitehall in Londen. Maar h ij werkte ook voor d e Spaanse kon ing, zoals de reeks v a n zestig mythologische taferelen die h ij diende te maken voor het jachtslot van Torre de la Parade van de Spaanse kon i ng. Het was d e grootste opdracht die hij ooit kreeg en hier voor schakelde hij zijn atelier in.

Komen de religieuze werken ook aan bod op deze tentoonstelling? Absoluut, het is het vierde deel van de expo sitie. We tonen n iet alleen de werken die werkelijk besteld waren door kerken, kloos ters en religieuze orden, maar we illustreren ook dat Rubens soms daadwerkelijk mee ornamenten en de arch itectu u r van kerken hielp ontwerpen. Voor de n ieuwe jezuïeten kerk in Antwerpen maakte h ij negenendertig plafondstukken maar tekende hij ook orna menten van de gevel. We leggen ook een verband met d e vele religieuze opdrachten die hij uitvoerde i n het huidige Noord Fran krijk: altaarstukken voor d e kerken en kathedralen van Arras, Cambrai en van Rijsel zelf.

Herontdekken of nooit weggeweest?

Die werken waren vermoedelijk makkelijker te krijgen dan sommige anderen ? Hoe begin je eigelijk aan zo'n tentoonstelling? je volgt de structuur van de tentoonstelling en je zoekt telkens één of meerdere sch ilde rijen die de een of andere periode illus treren. je krijgt dan een lange verlanglijst met werken waarvan je hoopt dat je ze zult krijgen. De musea in Frankrijk waren natu ur lijk wat toeschietelijker dan die aan de andere kant van de wereld, maar toch hebben alle grote m usea of alle musea met een belangrijk Rubensensem ble werken in bruikleen gegeven . Welke werken konden onverwacht toch naar Rijsel komen? Ongetwijfeld het schilderij Oorlog en Vrede uit Londen, maar ook twee sch itterende portretten uit een Engelse privé-verzame ling. Rubens schilderde die i n Genua en ze hadden evengoed i n bruikleen gegeven kunnen worden aan Genua, dat in 2004 de titel Culturele Hoofdstad van Europa deelt met Rijsel en trouwens ook Rubens i n de schijnwerpers plaatst. Uit The Ph iladelphia Museum of Art komt dan weer de Strafvan Prometheus, een schilderij dat hij samen sch ilderde met Frans Snyders. In het laatste deel van de tentoonstelling hangen er niet minder dan negen wandtapijten, vaak samen met hun respectievelijke ontwerp schetsen .

In welke mate verschilt deze tentoonstelling van die van 1977? Die was volledig chronologisch opgevat, terwijl wij ook versch illende clusters h ebben ron d thema's en genres. Er was toen ook meer mogelijk. Het was de vierhonderdste verjaardagvan Rubens geboorte in Antwerpe n . Heel wat m usea hebben toen uitzonderlijk werken uitgeleend. Maar men moet al een stukje in de veertig zijn om je er nog veel van te herinneren. Vele jongeren hebben het nooit meegemaakt? )a, elke generatie h eeft natuurlijk recht op een Rubenstentoonstelling. Maar de aanpak en de kunstgeschiedenis evolueert ook. Aanva n kelijk was kunstgeschiedenis vooral onderzoek van de b ronnen, van archief stukken om zo te proberen een verband te leggen tussen kunstwerken en kunstenaars. Nadien evolueerde de kunstgeschiedenis naar een geschiedenis van stijlen. Wie heeft wie beïnvloed, wat is waaruit voortgekomen enz. N u proberen we de werken van Rubens meer i n een context te zien: zijn tijd, zijn relatie met d e opdrachtgevers, d e typische beeldtaal van de Contra reformatie. We stellen ons onder meer de vraag hoe is kunst de vertal i n g van de opvatting van zijn tijd?

E XT RA Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen nodigt 20 abonnees uit op een bezoek aan de tentoonstelling 'Rubens 1577-1640', onder de exclusieve begeleidingvan de samensteller Hans Devisscher. Afspraak op zaterdag 15 mei 2004 om u.oo uur aan het Rijselse Paleis voor Schone Kunsten.

Voor d e liefhebbers lunchen we 's middags in het beroemde visresta urant L'Huitrière. Dit meer dan honderd jaar oude restaurant in pure art-decastijl ligt i n één van de meest pittoreske straatjes van Rijsel en behoort tot de absolute top van de Noord-Franse gastronomie. In de nam iddag maken we nog een begeleide stadswandeling i n d e c u lturele h oofdstad van Europa. Deelnameprijs: slechts 15 € per persoon, de lunch i n L'H uitrière kost 66 € (excl. wijnen). Stuu r vóór 15 maart 2004 een brief of kaartje naar Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, Hofstraat 15, 2ooo Antwerpen of mail naar [email protected]. Vermeld met hoeveel personen u wenst deel te nemen en of u de lunch n eemt i n L' Huitrière. l ndien u bij de gelukkigen hoort ontvan gt u nadien een bevestiging.

Ook het technisch wetenschappelijk onderzoek krijgt meer en meer zijn plaats in de kunstgeschiedenis en ook in de Rubensvorsing. Moeten we Rubens herontdekken ? Ja en neen. Om het even welk m useum met werken van Rubens beschouwt die als behorend tot zijn topstukken. Hij wordt overal gewaardeerd als een van de grootste sch ilders ooit. Maar anderzijds klopt het natuurlijk wel dat er kunstwerken permanent aanwezig zijn in Antwerpen waar wij allang n iet meer bij stilstaan. Dergelijke evenementen zijn een goede aanleiding om dat extra in de verf te zetten . Maar Rubens blijft e e n moeilijk kunste naar. Zijn werken zijn n iet alleen fa ntas tisch geschilderd maar ze zitten ook intel lectueel goed i n elkaar.

Is ergeen teloorgang van die parate icono grafische kennis? Wie kent nog al die mythologische figuren en begrijpt de vele toespelingen en allegorieën? In 1977 zullen er ongetwijfeld meer mensen de werken hebben kunnen 'lezen', maar er is ook het esthetische aspect waarvoor je n iet noodzakelijk alles tot in d e puntjes moet begrijpen. Wat bewondert u het meest in de figuur van Rubens? Vooreerst is hij natuurlijk een fantastisch kunstenaar die een perfecte synthese heeft kunnen maken tussen de Vlaamse traditie, de invloed uit Italië en de erfenis van de Antieken. Verder moet het iemand geweest zijn met een enorm n etwerk aan relaties die hij voortd urend voor zich i nschakelde. Daarnaast was hij uiterst erudiet en di plomatisch. Zijn korte oplei ding tot page zal hier ook wel voor iets tussen gezeten hebben.

Caermersklooster Provi nciaal C e n t r u m v o o r K u n s t en Cu ltuu r

Vrouwebroersstraat 6 - 9000 Gent tel. 09 269 29 10 - fax 09 269 29 11 e-mail [email protected] website www. caermersklooster.be

tentoonstelling Rood veld

Ann H uybens en Patriek T'Hooft The Flemish Prim itives van 13 februari t.e.m. 18 april

Graag onze e-nieuwsbrief? mail naar: [email protected]

�"

Provincie Oost-Vlaanderen

MUSEUM

Peter Benoit Vol led i g vern i e uwd i nterie u r Op een i nteractieve manier bekijkt u Peter Benoit vanuit een heel andere hoek. Vijf vrouwen vertel le n het verhaal van deze g rootse componist,

Weten we iets over zijn karakter? Er zijn weinig zeer persoonlijke brieven bewaard. Vorsers i n d e negentiende eeuw durfden enorm veel romantiseren alsof Rubens een soort bovenaards genie was. Er bestaan toch getuigenissen dat hij én een briefdicteerde en schetste en tegelij kertijd een gesprek voerde met zijn gasten. Dat klopt, maar wat is daar van waar en wat niet? Het grote verschil met vroeger is dat we n u die hele periode en de kunstenaar Rubens veel nuchterder bekijke n . We proberen Rubens te herleiden tot zijn essentie, zonder al teveel ballast.

zijn leven, zij n werk, zijn betekenis. Muziekdouches brengen zij n en andere muziek uit de 1 9e eeuw. . .

M arktstraat 55-57, 8530 H a re l beke

E

056 733 470 museaharel [email protected] Open op woensdag, donderdag en tijdens het weekend . . , " .

. 0 0 ..

23

I N B E E LD

H o e s c h i ld e rku n st e n foto grafi e e l ka a r h e b b e n b eïn v l o e d De kleurwisselingen van wit, geel, bruin over groen en zwart bonden de momentopnamen tot een nieuw picturaal geheel.

Geheugenmomenten op papier H et is reeds uitvoerig getoond en beschreven hoe Fernand Khnopff (18581921) voor het realiseren van enkele van zijn m erkwaardige symbolistische sch ilderijen een beroep deed op fotografisch materiaal. Memoiries van 1889 is wellicht het werk waarin d e inspirerende waarde die door de kunstenaar aan de fotografie werd toege kend het sterkst naar voren komt. Op basis van een zevental poses die Khnopffvan zijn zuster Marguerite ensceneerde en op de gevoelige plaat vastlegde, konstrueerde hij een totaalbeeld, waarin de verschillende houdingen van het model door de gescha keerde lichtinvallen tot een grote compositie werden verenigd.

Louis lgout, Attitudenplank: vrouwen, 1880, 205X 135, Bib/iothèque nationale de France

De foto was voor Khnopff en voor veel van zijn tijdgenoten schilders een geheugen mo ment, dat op papier werd vastgelegd. Het u renlange poseren werd vervangen door fotografische opnamen. Deze basisdocu menten ondergingen vervolgen s verande ringen zoals herinneringen pas levend worden wan neer ze terug i n het geheugen hun plaats krijgen en geconfronteerd worden met de verbeelding van de kunste naar. De fotografie was dus de sluis tussen model en uiteindelijk kunstwerk.

De relatie schilderkunst - fotografie was n iet nieuw. De fotograaf ] acques-Antoine Moulin maakte fotografische naaktstudies van vrou welijke modellen. Deze 'studies naar natuur' die de leerlingen van de academie gebruik ten , werden i n 1851 door het assisenhofvan de Seine als pornografisch bestempeld. De auteur werd veroordeeld. Het jaar daarop schonk hij deze foto's aan d e keizerlijke bibliotheek onder de vermeld i n g van 'Etudes photographiques'. Ook Eugène Delacroix realiseerde i n 1855 n aaktstudies op basis van foto's van Eugène Durieu. In zijn dagboek sch rijft hij: "Ik bekijk met passie en zonder vermoeienis die foto's die gemaakt werden van naakte mannen, dit bewonde renswaardige gedicht, dit m enselijk lichaam, dat i k leer lezen ... "

Fernand Khnop{f, Memoires, 1889, Koninklijke Musea voorSchone Kunsten van België Foto: Speltdoorn

" 0 0 N 0

... a

� >

.

0

25

RECHTS

EdgarDegas, Danseuse Ie bras tendu, 1895·1896, 18ox 130, Bib/iothèque nationale de France U ITERST RECHTS

Fernand Khnopff, De argwaan, 1893, 255 x 17a, privéca/leetie

O N D ER

Oscar GustavRejlander, The Two Ways o{Life, 1857. 421 x 810, Musée Nicéphore Niépce, Chalon-sur-Saome

" .

E

. , � .

. c .

.

0 0 N

> � 0

Er ontstaat een verbluffende binding tussen schilderkunst en fotografie met het gebruik van het glascliché. Fotografen hadden het procédé uitgewerkt waarbij ze het gevoelige papier in contact brachten met een ingestreken glazen plaat waar ze met een d roge naald een tekening hadden op aangebracht. De schilder Corot zal d it procédé van glascliché aanwenden om er gravures mee te maken. Ook Courbet was gevoelig voor de fotografie. Zo sch ilderde hij i n 1874, naar een foto van Adolphe Braun, het kasteel van Chillon i n Zwitser land. Zelfs de preraffaellist Rosssetti nodigde in zijn Londense residentie d e fotograaf Parsons u i t om z i j n geliefkoosd model, Jane Burden Morris, te fotogra feren. Later baseerde Rossetti zich op deze foto's voor tal van bekende werken als Droom (1868) en Pandora (1869). Fotografie wordt kunst

De sch ilders gebruikten het n ieuwe medium fotografie als een schetsboek voor hun doeken. Maar de fotografie op haar beurt kwam i n de ban van de schilderkunst en wilde haar imitere n . Zo ziet met portret foto's die in een studio werden gereali seerd en de klassieke thema's als marines, landschappen en stillevens op een geschil derde achtergrond aanwenden. Een ware revolutie zal ingezet worden wan neer,

onder invloed van het sym bolisme, de foto· grafie op haar beurt picturale effecten zal gebruiken. Omstreeks 1890 ontstaat de eerste internationale beweging van de geschiedenis van de fotografie: het 'picto rialisme'. Wereldwijd onstaan organisaties, er wordt geëxposeerd en vergeleke n . Prijzen worden uitgerei kt en jury's worden samen gesteld waaraan schilders zoa ls F. Khnopff, beeld houwers en kunstcritici deelnemen. De fotografie had zich ontwikkeld tot een ware kunst. Door het gebruik van allerhande ontwikkelingstech nieken bereikte de foto graaf een resu ltaat dat ver afstond van het oorspronkelij ke negatief. Picturale effecten werden bekomen op basis van een spel van grijswaarden, schaduwen lichtmodulaties en i n enkele gevallen zelfs ophogingen met pastel en olieverf. Wazig-scherp, afgezwakte vormen en het gebruik van een raster dat de fotografen bij de impression isten hadden gezien om de werkelijkheid te bekijken, waren de fotografie binnengedrongen. Het onderwerp deed n iets ter zake. Het weze architectuur, portretten , stillevens of naakten, de estetiek van de sch ilderkundige effecten had de fotografie omgevormd tot een kunstvorm die zich met de sch ilderkunst kon meten . De fotografie was een kunst geworden, op dezelfde lijn als de Schone Kunsten.

Maar d e Schone Kunsten op hun beurt beleefden een avant-garde. De droomwereld van het sym bolisme en d e poëtische aan breng van het im pressio n isme werden geleidelijk aan verdrongen door de werke· lijkheid van het modernisme. De schilder kunst ging een n ieuwe weg. Matisse, Braque en Picasso waren de n ieuwe tenoren. De schilderkunst had nu niet meer de werke lijkheid weer te geven . De weg was geopend voor het expressionisme, het kubisme en de abstrakte kunst. De tentoonstelling legt het accent op de kunst van de symbolisten en in het bijzonder van Khnopff en belicht de wonderjaren van de fotografie op een andere man ier.

'ROND H ET SYM BOLISME. fOTOGRAFIE EN SCHILDERKUNST I N DE NEGENTIENDE EEUW'

Van 27 februari tot 16 mei 2004 Paleis voor Schone Kunsten Ravensteinstraat 23 1000 BRUSSEL Open: van dinsdag tot zondag van 10 tot 18 uur, op donderdagvan 10 tot 21 uur lnfo o2 507 84 44 www. bozar.be

Archeologisch Museum Brugge

Brugge heeft haar m u sea onder één koepel ondergebracht en onder één algemene naam: Brugge Museum. De objecten zullen i n de toekomst logischer verdeeld worden over de verschillende gebouwen en de musea zullen ook samen één tijdsband vormen. Zij vertellen het verhaal vanaf de preh istorie tot vandaag. Op 21 februari wordt een eerste afdeling geopend die afgestemd is op dat grote Brugge Museum-verhaal. Het gaat om een afdeling uit het Archeologisch Museum met als thema: het Brugge van vóór de middel eeuwen. Zaterdag 21 februari wordt u al vroeg i n het n ieuwe m u seale gedeelte rondgeleid van uit uw zetel in uw h u iskamer of terwijl u nog i n b e d ligt. De volgende dag, zondag 22 februari, gaat Herwig Verhovert dieper i n op de rest van d e collectie.

FotoMuseum Antwerpen

Op zaterdag 20 maart vindt de langver wachte heropening plaats van het Foto Museum Provincie Antwerpen. Het is sinds 1986 ondergebracht in een oud pakhuis aan d e Waalse Kaai. Het m useum is twee jaar gesloten geweest, maar eind maart zal het de bezoekers opn ieuw verwelkomen met een n ieuwe m useumopstelling en een n ieuwe vleugel, een ontwerp van de Belgische a rchitect Georges Ba i nes. De collectie van het Antwerps Fotom useum is één van d e belangrijkste van Europa, zowel wat foto's als wat foto-apparatuur betreft. Uitzending : zaterdag 20 maart.

Uitzending : zaterdag 21 en zondag 22 februari 2004.

Archeologisch Museum Brugge

" .0 .

� ..

.. .. N

Uitde collectie van het FotoMuseum Provincie Antwerpen: Edward Weston, Cabbage Leaf

> � ..

27

R E PO RTAG E

K u n s t b e z i t o p e n b a re n

Zwa rt o p w i t Musea morgen

Ter gelegen heid van d e veertigste verjaardag van Openbaar Kunstbezit i n Vlaanderen vierden vele honderden abon nees feest op 15 november 2003 in het Brusselse Jubelpark. De abonneedag begon met een

Terugblikken en vooruitkijken

j ean-Pierre Van der Mei ren, voorzitter van de Raad van Beheer van Open baar Kunstbezit in Vlaanderen, opende de academische zitting met een korte historiek en conclu deerde: "Architectuur, het kunstambacht, klein ere en vergeten m u sea: alles kreeg en krijgt op een kwaliteitsvol!� man ier aandacht van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, dat een erfgoedtijdschrift is nog voor de term ingebu rgerd geraakte. Wie d e grote diversiteit van veertig jaar OKV bekijkt, kan alleen maar vaststellen dat de im pact van de honderden afleveringen die generaties Vlamingen hebben gelezen o n meetbaar is."

Foto's: Lander Loeckx

Klara ontbijtuitzendi ng, gevolgd door rondleidingen i n h et Legermuseum, rond h et j ubelpark en op de tentoonstellingen 'Vietnam' en 'Da Pompei a Roma'. Tijdens de abonneedag organiseerde OKV een academische zitting en een museumdebat.

� .

0 0 N 0 � .

=

>

"

0

28

Paul Van Grem bergen, Vlaams m i n ister van Binnen landse Aangelegenheden, Cultuur, j eugd en Ambtenarenzaken, hield een opge merkte feestrede. Hij feliciteerde OKV, "een erfgoed partner met een lange staat van d ienst die een schitterende opdracht h eeft vervuld." De m i nister benadru kte dat er de voorbije veertig jaar i n het Vlaamse erfgoed landschap heel wat ten goede is veranderd : beeldende kunsten zijn n iet meer het privi lege van een elite, musea zijn niet langer verlaten tempels, de overheid verfij nde de regelgeving en verhoogde de subsidies, er kwamen n ieuwe organisaties die mee zorg d ragen voor en nadenken over ons erfgoed, die het publiek er laten mee kennismaken. "Tussen al dat jong geweld heeft Openbaar Kunstbezit i n Vlaanderen een eigen plaats," zei Pau l Van G rembergen . Hij nodigde OKV uit de discussie over die specifieke positie n iet uit de weg te gaa n : "Kiest het tijdsch rift het standpunt van bevoorrechte getuige en kritische stem in een veranderende wereld? Blijft d e optie behouden een mooi uitge geven publicatie aan te bieden temidden van de vluchtige kunsten cultuu rbijlagen van kranten? Dient Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen zich te concentreren op m u sea en tentoonstellingen of de focus te verruimen tot h et brede erfgoed?"

Kunst is er voor iedereen

Op de academische zitting stelde professor Willem Eli as, hoogleraar aan de VUB en voorzitter van de Vakgroep Sociale en Culturele Agogiek, dat OKV de voorbije veertig jaar d e boodschap heeft uitged ragen dat kunst begrij pbaar is, dat kunst er voor iedereen is. " Deze vanzelfsprekendheid heeft zijn gevaren," aldus Willem Elias. "OKV had een soort educatief m iddel kunnen zijn dat, zoals zo vaak gebeurt, het omgekeerde bewerkstelligt van wat het beoogt. I k m een dat d it gevaar op pedan terie veertig jaar lan g omzeild is geworden. Het 'open bare' van O KV is n iet zozeer dat ze kunstwerken effectief toegan kelijk maakt, maa r vooral dat ze de boodschap uitzendt dat elk kunstwerk open baar kan gemaakt worden. Men moet inderdaad deze boodschap van de museumdaken sch reeuwen . Men kan in een gemeenschap n ooit genoeg het belang van kunsteducatie benadrukken. Een kunst werk is maar kunstwerk in de mate dat het begrijpend of aanvoelend geïnterpreteerd wordt. H oe m eer interpretatie, hoe meer

kunst. De reconstructie, re-creatie van het kunstwerk in de hoofden van de toeschou wers is even belangrijk als de creatie door de kunstenaar. Een educatie is een 'inter-esse', er tussen zijn, er iets mee te maken h ebben, partici peren. Het educatieve is n i et gelegen in de kenn isvergaring over objecten, al dan niet met het oog op het zich toe-eigenen van een cultuur die nodig is om bij een sociale groep te horen. Maar het zit wel i n het overwinnen van de m oeilijkheidsgraad o m zicht het vreemde eigen te maken. H et open bare mag zich dan ook niet beperken tot het ontsluiten van verborgen kunstwerken , het moet ook h et werk openen i n de geest van de toeschouwer. Het kunstbezit moet n iet a lleen openbaar gemaakt worden, het moet geopenbaard worden."

N og op de abonneedag organiseerde Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen een debat over de toekomst van onze m usea. Panelgasten waren: Sylvie D haene, direc teu r van het G entse Huis van Alijn; Pau l H uvenne, directeur van h e t Kon i n klijk M useum voor Schone Kunsten Antwerpen; Patrik Lefevre, conservator d i recteur van het Koninklijk Leger m useum, en Peter Van Mensch, docent Theoretische Museologie aan de Reinwardtacademie in Amsterdam. Joris Capen berghs, kunstwetenschapper, a ntropoloog en docent aan de Opleiding Cultuurmanagem entvan d e U niversiteit Antwerpen, lanceerde het debat met stel li ngen zoals: m usea zijn n i et langer de stoffige, statische encyclopedieën die ze vroeger wel waren; de meeste traditio n ele musea bezitten heel veel objectge richte maar weinig publiekgerichte kennis; m usea zijn oorden van herin ne ring en verbeeldingspaleizen; objecten, relicten en kunstwerken spreken n i et voor zich maar behoren interpretatie. Dat m usea oorden van herinnerin g zijn, daar was iedereen rond d e tafel het over eens. "Musea hebben als essentiële opdracht het erfgoed te bewaren voor het collectief geheuge n," benadrukte Paul H uven ne. Maar focussen ze n iet te veel op mediagenieke tijdelijke tentoonstel lingen? Patrik Lefevre verklaarde ze vanuit de noodzaak extra middelen en aandacht te genereren . Sylvie Dhaene was duidelijk: " M usea zijn geen decors waar mensen moeten doorlopen o m een tentoonstelling te bezoeken. Het is de hoogste tijd dat we daar tegen ingaan." "Het zal n i et gemakkelijk zij n ," sloot Paul H uven n e daar bij aan, "maar laat ons tentoonstellingen maken over onze permanente collecties, even mooi en fris a ls de tijdelijke evenementen." PeterVan Mensch kwam cru uit de hoek met de stelling dat een m useum met tijdelijke tentoonstellingen een ' m islukt' m useum is. "En dat geldt ook voor een m useum met een educatieve dienst," voegde hij er aan toe. "Ed ucatie moet geïntegreerd zijn i n alle m useumactivi teiten." D it ontlokte bij de Vlaamse panelleden de bemerking dat weten schappelijk onderzoek over publiekswer king en com m unicatiespecialisten meer dan welkom zij n . "Geef ons de ruimte en de middelen," klon k het i n koor.

"Hierbij willen we u bedan ken voor de mooie citytrip naar Oudenaarde die we aangeboden kregen als win naars van de wed strijdvraag. We genoten van de m usea en enkele streek cafés onder andere in Ename, Mater en Oudenaarde zelf. Echte aanraders! De enorme culturele rijkdom die ons landje te bieden h eeft, oversteeg het miezerige, dru i lerige en killige Belgische weer en deed ons desaln iet temin in een vakantiestemming wanen." Lydia Paulissen, OKV-abonnee uit Overijse "Naar aanleiding van de veertigste verjaardag van OKV hebben we deelgenomen aan de abon needag, waarvoor hartelijke dank. I k denk te mogen stellen dat het een geslaagde dag was, zowel voor de organ isatie als voor de leden. I n eerste instantie viel h e t me wat tegen d a t m i j n eerste keuze, de tentoonstelling 'Van Pompei tot Rome ', n i et op mijn programma stond, maar bij nader inzien bleek uw keuze voor mijn tweede optie een schitterend idee. We hebben een zeer mooie, leerzame dag gehad in de Europawijk en de j u belparksite. Hartelijk d a n k." Erik Lambert "N iettegenstaande een chaotisch begin van d e ron d leiding over Pom pei en ook, maar toch in m i ndere mate, bij d e ron d leiding i n d e tentoon stelling over Vietnam hebben we genoten van een prachtige dag. Twee fantastische gidsen hebben ons daarbij begeleid. Echt beda n kt voor dit prachtig i n itiatief." Antoon Verdu en Miet Vanbelle "Mijn vrouw en ikzelf mochten twee rond lei dingen meemaken. Beide waren een succes met goede gekwalificeerde gidsen. Tevens bedacht u ons op een afgewerkt onthaal. Voor dit alles oprechte dank. Van harte wensen we OKV nog m i n stens tien jaar erbij." }os Berben en Magda Koninckx "Een echt gemeende dankmail vanwege de gelukkige winnares van de citytrip naar Praag. De abon needag was prachtig. Het legermu seum is echt indrukwekkend, groots, zalig ouderwets (niet pejoratief bedoeld). Hopelijk gaat met het modern iseren dat aspect niet verloren. Het begon al met het ontbijt van Klara. Herwig Verhovert is elk weekeinde al een disgenoot. Een leuke wandelin g in het j u belpark en een stu k van d e enorme verjaardagstaart. Ondertussen werd er stevig gezocht... met resultaat. Een portie geluk niet te vergeten. Kortom, een dag om la ng te onthouden." Frieda Vandenbussche, OKV-abonnee uit Steendorp

. 0 0 N 0 � .

::: >

"

0

29

KUNSTrO E R

O n d e rd o m p e le n i n h et Zwa rte G o u d De steenkoolontginning i n Limburg heeft grotendeels het gezicht van de provincie bepaald. Patrimonium, landschap, samenle ving en cultuur: stuk voor stuk d ragen ze onm iskenbaar d e stempel van d e mijn, ook nu nog, twaalf jaar na de sluiting van de laatste 'put'. De vroegere m ijnstreek leeft nog volop. De d ramatiek, mystiek en cultu· rele rijkdom van dit uniek stuk Vlaams erfgoed spreken tot de verbeelding. Wie wil, kan zich helemaal onderdompelen in "het Zwarte Goud".

De imposante erfenis van de mijnwerker

Met d it boeiend arrangement beleeft u volop het rijke m ij nverleden van Lim b u rg. 'Cha rbonnages de Beeringen' is im mers de meest uitgebreide en authentieke mijnsite. In het Vlaams Mijnmuseum of via het Pad van de Mijnwerker ervaart u het harde 'labeur' van weleer. Ex-mijn werkers zijn uw gidsen en vertellen u it eigen erva ring. Tijdens uw zwerftocht door het mij nverleden puzzelt u alle facetten van het leven in en rond de m i j n bij elkaar. U bezoekt de immense i n d ustriële mijngebouwe n , wan delt door de mijncité, beklimt d e panoramische mijnterril en u heeft verrassende ontmoe tingen in de kleurrijke smeltkroes van culturen. U proeft hun typisch 'vreemde' keuken en gen i et van d e prachtige moskee. In het spoorvan de mijnwerker

Er zijn nog meer beleven isvolle arrange menten die u van dichtbij laten kenni smaken m et d e boeiende mijnerfenis en de multiculturele leefgemeenschap van de mijncités. U kan bijvoorbeeld logeren i n een voormalig logementshuis voor mijnwerkers in het hart van de cité Winters lag. Kiest u voor het Zebra-arrangement, dan gaat u per fiets ofte voet op cultuu rpad door Heusden Zolder. Zo springt u ook even een allochtoon verenigingslokaal of etn ische handelszaak binnen voor een proevertje of een praatje ..

Bovengrondse juweeltjes

De mijnen leven voort in de specifieke m ijnarchitectuur, m u lticulturele samenle ving en gastronom ie. Ook het landschap geeft u dat un ieke 'wauw'-gevoel. Nergens an ders spelen ind ustrieel erfgoed en natuu r zo mooi op elkaar in. Ranke schachtbokken torenen als industriêle piramiden u it boven een woud van groen . U ontdekt ook een grote rijkdom aan religieuze gebouwen, die de 'gastarbei ders' via hun cultuur mee· brachten: Turkse en Marokkaanse mos keeën, d e Mijn kathe draal vol flonkerende kris tallen in Zwartberg, d e Oekraïens-Katho lieke kerk met een prachtige iconostase, de koepels van d e Oekraïens-Orthodoxe kerk ... E n kele kan u met een gids bezoeken op 14 maart.

Lus van het Zwarte Goud

Fietsers verkennen de Lim bu rgse mijnstreek best via d e Lus van het Zwarte Goud. Deze themaroute op het geroemde fietsroutenet werk van Fietsparadijs Li m burg leidt u langs alle bezienswaard igheden van d e Limburgse mijnstreek. Goed voor dagenlang fietsple-

zier! Op 20 juni zet Limburg er zelfs een heel fietseven ement rond op. En op 12 september (Open Monumentendag) barst er de jaar lijkse Mijnhappening los. Stuk voor stuk ideale gelegenheden om de Mijnstreek enkele dagen te ontdekken.

Info en brochures:

Toerisme Limburg Willekensmolenstraat 140, 3500 Hasselt tel. 011 23 74 50 fax 011 23 74 66 [email protected] www.toe rismelimburg.be © Foto's Toerisme Limburg, EddyDanië/s

Vergeet ook n iet binnen te lopen in het Museum van de Mijnwerkerswoning in de groene tuinwijk van de cité Eisden (Maasmechelen). Hier ziet u hoe de mijnwer kers leefden buiten de mijn. Alsof u opn ieuw naar de jaren '30 terugkeert.

onuitputtelijk

rg

XT R

Gratis mijnarrangement, geldig voor twee personen

Win h et mijnarrangement ter waarde van 346 euro: 2 overnachtingen (voor 2 personen) met streekontbijt, 3 maaltijden, bezoek aan 2 mij n locaties, h uu rfiets en fietskaart of golf-, zeil- of surfinitiatie. Wat moet u hiervoor doen?

Zoek het j uiste antwoord op de vraag: van wie is het citaat "Goede schilderijen, ook a l noemt men ze landschap of stilleven, zijn im mer zelfportretten"? �

Stu u r vóór 31 maart 2004 een kaartje met uw antwoord naar Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, Hofstraat 15, 2000 Antwerpen of mail naar [email protected].

.

0 0 N 0 .. z � .. > � 0

31

Ke u z e va n d e re d a c t i e Actuele architectuur in West-Vlaanderen

De tentoon stellin g is h et resultaat van de vierjaarlijkse wedstrijd voor arch itect u u r va n de p rovi ncie West-Vla a n d e ren en toont aan de h a n d van grote kleu renfoto's, p la n n e n en m a q u ettes hoe i n de p rovin cie hedendaagse a rch itect u u r wordt bed reve n . H e t is een erg boeiende tentoonstelli n g die ook door niet-arch itecten kan w o rd e n gep ro efd en gesmaakt. Er wordt aandacht besteed aan zowel woni n gen a ls bed rijfsgebouwe n . B u iten beentje en ex aequo-la u reaat is de Kluis Peire in Knokke . Dit geb o uw, een h u is in de rij, en één van de geliefkoosde verblijfplaatsen van wijlen schilder Luc Peire, h erbergt nu d e stichti n g m et zijn n a a m . Met veel respect voor bestaande elementen, als de wandelweg van het h uis naar het atelier, is toch een zeer o o rspron kelijke, a rchi tectu rale realisatie tot stan d gekom e n die n iet e n kel de j u ry kon bekoren maar zeker u itnod igt tot een p laatsbezoek. Nog een h u is in de rij i n Assebroek (Brugge) is de a ndere la u reaat. Een c o m p a cte w o n i n g m et een erg eenvou d ig p la n dat h et resultaat is van een intelligente en o riginele aanpak. D e w o n i n g sch rijft z i c h i n h et straatbeeld m a a r straalt t o c h een eigen identiteit u it, een beter visitekaartje ko nden de bewon e rs a rc h itecten zich m oeilijk wensen. Wie geïnteresseerd is i n a rch itect u u r of wie wil gaan (ver) b ouwen d oet er goed aan om die tentoonstellin g eens gro n d ig te gaan bekijke n . (DR) Venetiaanse Gaanderijen te Oostende, tot 29 februari. Broelmuseum, Kortrijk van 7 maart tot 2 mei.

Khnopff-retropsectieve in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België

Va n m o rgen in de trein zag ik een K h n o ppf-schilderij. Het was m i stig en n og wat schemerig b uiten en de lam pen op straat wierpen een spoo ka chtig schijnsel op de gebouwe n . Als je door het raa m n a a r b u iten keek, zag je n et een schilderij van Fernand K h n opff. Zijn ku n stwerken b lijven n o g lan g o p je n etvlies natrille n , zoveel is d uidelij k. D e KMSK die de grootste verzam e l i n g van werken van deze Brusselse schilder i n h u is hebben, m aa kten een sch itterende retrospectieve m et veel zorg e n toewijd i n g. De tentoonstelli n g is thematisch o pgeb o uwd en hier e n daar s m o k kelden de m a kers er s u btiel een sch i lderij in van een tijdgenoot van de sym bo listische schild er. Het zijn bij wijze van spreken de sch ilderijen zelf die je erop wijzen want de n a a m p laatjes zijn overal bescheiden en u n ifo rm wat d e bezoeker tot aandachtig kijken dwingt. Ook aan de i n richtin g is veel zorg besteed. D e tentoonstellin gs m a kers i n s p i reerd e n z i c h o p de i n richting va n zij n eigen h uis, o p het decor en de m otieven tijdens de tentoon stellin g v a n de Wiener Secessio n waa r K h n opff veel exposeerde. N iet m in d e r dan 280 werken i llustreren het kunstenaarscha p van Ferna n d K h n opff. Schitteren d e pastels, teke n i n gen e n zelfs beeld h o u wwerken bewijzen zijn veelzijdig talent. Zowat a lle topwerken zijn aanwezig en d e weelderige expositie eind igt m et h et enigma tische schilderij Liefkozingen. S pijtig dat de u itleg zo beperkt is. Sinds en ige jaren verbieden de Kon i n klijke M usea geleide bezoeken in h u n grote retrospectieven zodat ervo o r de geïnteres seerde leek n iet a nders opzit dan een a u d io-guide te h u re n . De tentoonstellin g reist nadien naar het b u itenland waa r men er n u reeds rei khalzend naar zit uit t e kijken . Zoveel i s zeker. (PW) Fernand Khnopff 1858-1921 Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, RegentschapsstraatJ, 1000 Brussel Nog tot 9 mei 2004 Van dinsdag tot en met zondag van 10 tot 17 uur, don derdag tot 2 1 uur; gesloten op maandag Info: 02 soB 32 1 1 en www.fine-arts-museum.be.

Fernand Khnopff Herinnering aan Brugge. De ingang van het begijnhof(1904) Pastel op papier, 17x 43.5

�

E

• 0 0 N 0 ..

. �

..

Fernand Khnopff Portretvan Morguerite Khnop{f(1BB7)

>

Olieverfop doek, gemarou{leerd op paneel, 96x 74,5

0

Brussel, Koning Boudewijnstichting

.

32

Iconen van design in Vlaanderen

Neanderthalers in Europa

Nog tot 19 septe m b e r 2004 ka n je in h et Provinciaal Gallo-Romeins M u s e u m in Ton ge ren wand elen tussen verrasse n d realistische Neanderthalers. Knappe vis u e le scènes verbeelden hun d agelijks leven. Bewege n d e beelden en geluiden versterken deze belevin g. We m aken ken n i s m et h et neand erthaler-kin d Orf. H ij neemt d e kin d e ren mee o p zijn avontuur d oorheen d e ijstij d . " I k vind h et spijtig d at d at kindje doodgaat." (O n a 6j) " I k vind h et heel leerrijk. H et is wel raa r d at ze u itgestorven zijn."Oules 8j) Deze tentoonstelling deed ons de tijd vergeten. We werden volledig opgeslorpt door h et gegeven. (LVDW) Neanderthalers in Europa Nog tot 19 september 2004 Provinciaal Gailo-Romeins Museum, Kielenstraat 15, 3700 Tongeren Maandag van 12 tot 17 uur, dinsdag tot vrijdag van 9 tot 17 uur, zaterdag, zonen feestdagen van 1 0 tot 18 uur. Tel. 012 67 03 3 0 e n www. neanderthalers.be.

De tentoonstelling Iconen van design in Vlaan d e re n is d e eerste in e e n reeks d i e h et Vla a m s Pa rlement in D e Loketten w i l organ iseren. Deze schittere n d e expositie rui mte i s de vroegere lokettenzaal van de Postc h e q u e en maakt deel u it van h et H u is van de Vlaam s e Volksver tege n woo rdigers. Naast tentoonstellingszaal h erbergt De Loketten een bezoekerscentrum m et i n fo rmatiepunt, cafetaria en winkel. Bij iconen van d e sign in Vlaanderen d e n kt m en o n m i d del lijk aan onze modeontwerpers u it Antwerpen o f aan het werk van Maarten Va n Severen . Deze tentoonstelling laat zien d at ook a n dere Vla a m se vormgevers die status verd i e n e n . Vele objecten zijn bekend en onbekend tege lij kertijd . We h erkennen z e maar weten niet dat ze door Vla m i ngen vormgegeven zij n . Zoals d e H 20-tafel, het 'archetype' van d e kantoorbureau , door Claire Bata ille en Pau l lbens gecreëerd voor B u lo. Of d e h ightech Namad la m p van Jean M eyfroid d i e nog steeds gloeiend actueel is. En wie weet d at zowel een B entley als een Skoda Octavia werden ontworpen door D irk Van B raeckel? O f dat de Citad i s Tram van Philippe Neerman ron d rijdt in D u blin, Porto, Stockholm en N antes? We kom e n ze a llemaal tege n : d e Fun d a mental in d e Basiccollectie van Kipling (Tin a Debo), tre n d s ette n d e balkbrillen van Patriek H oet, de Samson ite-aktentas va n Erik Sij mons, de betaalter m inal van Verhaert, de stoffen van Katrien Rondelez voor Toyota, de Oyster Fam i ly van Tu pperware ontworpen door Victor Cautereels ... De tentoonstelling geeft een prachtig beeld van wat e r d e laatste tien, vijftien jaar in Vlaan d eren o p h et gebied van d esign gebeurde. Ze b e h a n delt m e u belen, verlichting, m o biliteit, bagage, zilver, accessoires, elektronica, textiel, glas, kera m ie k, c o n s u m ptiegoedere n en grafische vormgeving. Enig m in p unt is d at de grafische vormgevers, waaro n d e r R o b B uytaert d i e d e O KV-afleveringe n e n h et O KV-feest boek Herinneringen vormgeeft, ietwat in een hoekj e zijn weggestopt. Ze verdienen beter. (MV) Iconen van design in

Luc Vincent, Square Moon voor Modulor,

Vlaanderen

2998

De Loketten, Ijzerenkruisstraat 99, 1000 Brussel Nog tot 1 0 maart 2004 Van maandag tot en met zaterdag van 10 tot 17 uur, gesloten op zondag

. 0 0 N 0 � .

:: >

"

Cloire Botai/Ie en Poul lbens, H20-to{e/ voor Bu/o, 2994

0

Dirk Van Broeckel, Fobio voorSkodo, 2999

33

WE BSTE K ----

D e c o m e b a c k va n P. P.

--------�--�� -�.�-

Men zal er n iet aan kunnen ontsnappen: Peter Paul Rubens is helemaal terug van weggeweest! De laatste belangrijke Rubenstentoonstelling dateert al van 1977, maar als het aan

Wie Rubens tot nog toe enkel associeerde met volslanke dames, krijgt d e komende maanden voldoende kansen om het oeuvre van deze meester in al zijn facetten te (her)ontdekken. Tussen 6 maart en 12 septem ber lopen er in d e Rubensstad maar liefst zeven tentoonstellingen die Rubens als een veelzijdig en invloed rij k man portret teren. Een com pleet overzicht van deze en heel wat andere activiteiten vindt u op de informatieve en amusante RubenS2004· webstek van d e vzw Antwerpen Open.

Wie n iets wil missen en een G rand Tour langs d e overige Rubensexpo's i n Wenen, Londen, Madrid, Braunschweig, Genua of New York ambieert, kan terecht bij de rubriek 'Tentoongesteld i n 2004' voor alle praktische info. Nog een handig voordeel aan de Rubens2004-webstek is dat u er voor de Antwerpse tentoonstellingen meteen ook tickets kan bestellen. Zelfs de gadgets die onvermijdelijk met dergelijke evenementen gepaard gaan, kan u er vanaf maart bekijken in hun 'E-shop'. Zo kan u op voorhand beslissen welke 'Rubens' u in huis haalt.

Antwerpen ligt, wordt 2004 hét comebackjaar van Rubens.

I!Mtlnd � a.Mcl � t:Xtrt � . .. J .il !:! a.- .iJ"_ tt- � -�· J Aau Jilt1<tp:/t- �.btJ�_tentoan_�-�nol.ht!nl

.. _

.. P.P. RUBENS

Roauttlton onqulto populairste RubonuchlldoriJ hn huis vol Kunst

Homo

nn kun•t Ytrt.mtltn un popUI.twt bertgheid wes

In un tijd . .. onder

gego.de b�.VV...-., orCMidl ltubens' nn:ameling Uit tot ün "� de �.norül!.•to en PreeiSt. "' "ntweroen. Oe vend'tetdeMetd een oerwes ""'' onveroeiiJkb..r en cM --'•r un objeeüfl aclembtntmend. Dt 1chH6er htd ttn sd'!trP oog voor venamtlbtrl lcweltt.h: Zon Atb g t W1ln•no met dt prinstiiJkt oodtctlt werd den

'"'

::��:�=�:� ��:��.��:û:.::.!� �:t�J :::::::m.

... penn•n•nt ln Antwerpen, -tenloonoMI'*I InM4. •

Antwerpen - hn hUitvoi Kurtst · Ven O.�x tot • Een hert · l>e \Hb'II'Mtitlov."htt

Courbat voor bolleen

t.nchct.."

�Ubeflf

• Copyright • Rubens '" zwart 1n • eoek•llustratie

wit

wereldwiJd •.• Rubtnt In de ,.nd, ,__ __..,. enft'nk-. ••• Rubensj.,nlor

•

Interene �or de schilderijen ven rijn Qme vooriJttld� T"ltittn, 11ntor.aD tn YlfctntM. M..r Ook ll)n 1114iatnSI YoorQ."QIN fA Du.uen Ms Holbu' en l!!lsht•rMr ontbfthn niet. H J bttwOndtrde Bfueohel de Oude, en kosu..rde M.m. Wellicht hed n•e�Nrwi � .,.eel wer1c .,.en de emmeno• AdNer\ &rouwer Wl nJ" �Mvt el• � at ..nnjke Rubent. Zi Jn "ol'll� tt-'de ook: JeUIPtUr.n etlert.Mide �!)tOon, Meer Rubent wee meer dM! .n.. n mur e en kunsten.... Dl

d :'o':��!':::� :.t:�·.�:,:r:��t:::::n��.;i:; � d� ÇMnOeön. O!t ellet braCiht hiJ onder 11'1 de kunsthmtr d•e hi j litt bouwen un rltn woor.hu!l, e.n 'eatNr zowaar oeJnf91r ..nt op het kleutek• P•!'ICI'Ieon �n -.ome. Drt mout hem de nod'Q e rt«tvf en ;lori• vei'Jdlllffen. Meer meer noo den voor htt prektitche nut" kon de embacl!ttman "'" de njkdom nn de verumehng rLin .,..rwONen ttetvt .ol• ruke burotr, els publteke man 'l'lln aanrten �!e,..n. MNr de vet>rameJ tn9 wet ook een onmtdcSeiJi)k btJctukba,. cttalOOYI ..n

Een hut• vel ku.nwt ,. •a tentoon• tel hD9 aet. ll)d.sblokbm roeo..•eer

tljdigl

ktHtn .n moorttn voor R.uben• zelf, � voor liJn """"erlt:m. !n hit� bcv•nd•n eM econorruch nut; hU kocht meer vertc.ot+ltooi:

eerelicbearheid lil ...... ....

_ .,......, :.a • • • ll � � .

::

ft • 0 0 N 0 ..

. :: >

.

0

34

'"'

, jJQ:we< ..l

,,.,._.. .

.

, iJ.... .......ui!J ........ ._

... ..... ..

Hier geen barokke overdaad, maar een even wichtige presentatie van het Rubensjaar i n Antwerpen en e e n overzicht v a n de Rubens evenementen i n d e rest van de wereld. Want met dit rij k gevuld programma in de Scheldestad, zou men bijna vergeten dat culturele hoofdstad Rijsel ook een tentoon stelling aan deze figuur zal wijden. Antwerpen - de stad waar het h uis, het graf mon ument en het standbeeld van P. P. staan - legt de nadruk op het permanente Rubens aanbod, en het Palais des Beaux-Arts van Rijsel kiest voor een grote retrospectieve met werken u it verschillende Europese collecties.

. ......

, -�

.,...... ...

aa a. oa .....

..

Deze site is echter veel meer dan een virtuele program mabroch u re of online m useumwinkel. Een belangrijke meer waarde van deze webstek is bijvoorbeeld dat hier ook het permanent te bezichtigen Rubensaan bod i n Antwerpen i n de kijker wordt geplaatst. I n d e rubriek 'Permanent in Antwerpen' vindt u een mooi overzicht van al deze plekken. Met één extra klik krijgt u zelfs een voorproefje van de kunstwerken die er te zien zij n . Nog een leuk detail: het stadsplan waarop de m usea, kerken en monumenten zijn aanged uid, dateert uit 1642. Tramlijnen en busverbindingen zal u dus tevergeefs zoeken.

Dan maar de versch illende Antwerpse Rubenslocaties te voet verken nen?! Met behulp van het Rubenswandelboekje en vier wan delroutes kan men gaan speuren naar sporen van Rubens in het stadsbeeld. Behalve wandelingen worden er ook allerlei workshops, lezingen, cursussen enzovoort georgan iseerd. Dit aan bod · voor volwas senen en kinderen - vindt u terug in d e rubriek 'Rubens i n de rand'. Hier kan de regelmatige bezoeke r van deze website zich via persknipsels tevens op d e h oogte houden van de laatste nieuwtjes rond Rubens i n binnen- en buitenland. Spijtig genoeg zijn somm ige links verouderd, maar eens het Rubensjaar van start gaat, zal hier ongetwijfeld een overvloed aan nieuws te rapen zijn.

8l:ttft:l """"*' .., ,_ -

....

a.ld

P'M'Cirilten fxbt ..

·� .:l!l s a- .iJ'-

_ ,tl ....·l--·-·""' .__ P.P. RUBENS

De jongere generatie die er nog n iet bij was in 1977. wordt in het Rubensproject niet over het hoofd gezien. Onder de rubriek 'Rubens j u n ior' vindt u verschillende workshops voor ki nderen, en jongeren kunnen er terecht op hun eigen ed ucatieve Rubenswebstek. Antwerpen Open ontwikkelde samen met de m ensen van Pienternet een site waarbij allerlei aspecten uit het leven van P. P. op een actuele en interactieve wijze aan bod komen. Zo wordt bijvoorbeeld het huis van Rubens gekoppeld aan hedendaagse archi tectuur en worden zijn schetsen en ontwer pen geconfronteerd m et het werk van hedendaagse kunstenaars. Voor jongeren van 16 tot 61 jaar?

Voor de Antwerpse Rubensactiviteiten surft u naar www. rubens2004.be en voor de Rubensdatabase naar www.rubensonline.be.

q- .o1 -6- .J

Resu�aten enqu6to populairste Rubonaachlldertj

......

Oe 'Rubens junior'-webstek is ook toegankelijk via www.pienternet.be/Rubens.

Zijn o"dtrs zijn belden .tkomstiQ utt Antweroen, mur vluchten ne.tr Dultsltnd wear hij o•bo,.n wordt. ZOn veder over1i)dt: waMeer hiJ 10 JNr is, waarop ZIJn moedor met drie vtn hur ldndertn n.or Antweroen taNQkeon. Z1Jn eerrte kunrtulbno 11 een rt;ekt kopi�kerunoen n.o,. de orote must.r Holbeif'l: hiJ s i nauw.kjks l-3 )eer oud. ZQn kunstunrunurn wordt: uitQediept bJd.fls een edlt."o• vr•!'ld tour door Jt.Ji6, met eon intermn:o '" Sp.nJO Zijn liefde voor het ""oord evenurt zijn schildtrtpenltl hij schrijft durzenden bOnen en nobtie1. pdrechtQ ners bitWieenden net ZOYHI .-15 &ill Gates, l"r.r\ÇO!t Zi jn o Mitterend of Koli Ann an vend1.t9, m..r Nj voelt zltfl niet te min om ook voor .tndertn • een kll)tl ln Mtdrid, een ebdl.l ln AIJUI, ttn

ProQrammt

T1okttf e-,hop Prektlsc:n. lnfo ....

... pennanen1 In AntwerpH, -teni:OCII'\QMtt!ld ln 2114, ... Rubant In de rutf, Rubenll .oor tor....sMfrMks. ... Ru b ent junlor

h.ndelur uit Genue, ''" vriend in AntWtrpen • opdrachttn te

Vlrvulltn. Zijn sntüt n.'letn dOtt heerstN vrtz:tn VO(If' brtlndn1Jn; els bevGOrrectlt mM\ moet hi j dan ook nauwelijks noo belast�no beulen. ZIJn stijl is btrokt �ntelbCJt;nt1 comrn.x, boeiend en verrassend. Zl)ft p ltt\lrtle t,.l .nsolreatt kuns:ten,.,., totver .n 6e ttde eel.Hif, Zijn .....-�� s.ltft oloneutt z:et.n lf'l LDnden, Mlldnd, Mûnc::hen, Perijf, St. Pet:a�o. W&JilJnQton, Wenen en Ant•erpen. Zijn c•uvre is ilit W.ttrnetion•le «udleobjec:t oeworden, •-" •n Antw•rp•n zijn r\l•r.l•v krij;t in h.t Corpus Rubenienum L.ud\'IÎ!J &l.lrdllnl . lt verbonden .." zijn rud tlt die van warttol "" Ne" Zijn num

Koop D\1 \IV voarda1tp ' Rubsn• in bt•erpen' fc:ra\ll•

worsteq

an broden.

ZIJn hwt tn orafmonument stetn in Antwtrpen. ZIJn st.n
r.r-�

--1

::ll /I W' X J.I � \,1 0

Oe webstek van culturele hoofdstad Rijsel is www. /ille2004.com en specifieke informatie over hun Rubenstentoonstelling vindt u op www.exporubens.com. Oe levensloop van Rubens vindt u op www. museum.antwerpen.bejrubenshuis.

'l'orlc. Zijn JQd utt hem 1n 1917 mtt ••n meoa-up,oJrtle, maer ook mtt noetan, m11rlden, b1ertn,

Tenslotte k u n n e n w e n iet voorbij gaan aan de webstek van het Rubenshuis. Dit m useum is im mers ondergebracht in h et huis dat de kunstenaar betrok toen hij in 1640 overleed. Op d e site van dit m useum wordt onder meer een korte h istoriek geschetst van Rubens' woning. I n d e rubriek 'Rubens' levensloop' kan u de meer intieme details uit het leven van Rubens lezen, al dan n iet geïllustreerd met werken van Rubens en andere kunstenaars. Voor wie er nog steeds n iet genoeg van kan krijgen, is er nog een CD-ro m over P. P. en het Rubenshuis. 'Rubens en Antwerpen' kost 33,5 euro en is te koop in de baakshop van het museum. En dan moet het Rubensjaar nog beginnen!

·

·•- -LI/Q:\RI.I.IEJ
� �·t.a.a.ua "'"

Om de rubriek 'Rubens voor vorsers en freaks' te consulteren h oeft u beslist geen academicus te zijn zoals de titel suggereert. Wat u h ier vindt, is immers toegankelijke, soms zelf ludiek verpakte informatie. Zo kan u er het curriculum vitae - anno 1640 - lezen van Rubens; com pleet met zijn persoonlijke gegevens, gevolgde opleiding, werkervaring en talenken nis. De grote Ru bensdatabank, een i nitiatiefvan het Ru ben ian u m en de Antwerpse Erfgoedcel, staat nog n iet online, maar zal tijdens het Rubensjaar aan het publiek voorgesteld worden. Alvast iets om naar uit te kij ken !

Ook op de Link-pagina van www.tento. be kan u dit artikel en de bijbehorende links terugvinden.

EX

RA

::

Win een gratis Rubenswandelboekje

Een handige gids om zelf de Antwerpse Rubenslocaties te verkennen en de Rubenswerken te (her)ontdekken.

Prijsvraag

In welke locatie hangt Rubens schilderij Maria omringd door de heiligen? Stuur vóór 15 apri1 2004 je antwoord naar Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, Hofstraat 15, 2000 Antwerpen of mail naar [email protected].

• "

" N

>

" c

35

U i t d e b o e ke n Gids voor Architectuur in Gent

Monografie Théo Van Rysselberghe

De auteurs van deze architectuurgids h ebben ged urende maanden zowat alle straten van d e Gentse binn enstad afgestruind en ook nog eens een gebied daarrond binnen ongeveer één kilometer van d e laat-zestiende-eeuwse stadsomwalling zodat ze o o k de twintigste eeuwse stadsuitbreiding in het bestand konden opnemen. De gids is i m mers bedoeld om daadwerkelijk als wandelgids te worden gebruikt door zowel toeristen en bezoekers als inwoners met een boontje voor architectuur. Het stevig uitgevoerde boekwerk bevat een vijfhonderdtal gebouwen en geeft op die wijze een overzicht van zo'n duizend jaar bouwgeschiedenis. Uiteraard hebben de auteurs zich moeten beperken zowel in hun keuze als in hun beschrijvingen en comm entaren. De gebouwen die opgenomen werden zijn vanaf de straat d uidelijk waar te nemen en over het algemeen goed bereik baar voor wan delaa r en fietser. Dirk laporte verzorgde een situerende inleiding die een beknopt en vooral helder overzicht geeft van de bouwgeschiedenis zoals die zich in Gent heeft gemanifesteerd. Voor wie o n bekend is met de G entse ontstaansgeschiedenis en n iet geneigd is o m een dikke turf hierom trent te doorworstelen is d it meteen meegenomen. I n kort bestek kan h ier veel worden geleerd. H ierna worden d e gebouwen zelf behandeld. Ze zijn gerangschikt per straat in alfabetische volgorde en met de meest recente h uis n u m m ers. Voor d e commentaar is beroep gedaan op bestaande publicaties of licentiaatsverhandelinge n . Deze gids is e e n goede aanwinst en aanvulling o p reeds bestaande publicaties, spijtig dat er geen plaats is voorzien voor een eenvoudig plattegron d per gebouw, een gegeven dat m ij onontbeerlijk lijkt i n e e n architectuurgids. Anderzijds is d e aandacht voor eigentijdse architectuur i n de gids eerder beperkt, dit is begrijpelijk omwille van de omvattende bedoe ling ervan en d e veelheid van i nteressante gebouwen uit het verleden. Misschien moet de uitgever maar eens denken aan een reeks architectuurgidsen die zich concentreren op de gebouwen van de 2oste en d e 21'1" eeuw. Er is een publiek dat daar bijzonder veel belangstelli ng voor heeft en dat wordt bewezen door de gidsen voor moderne en hedendaagse a rchitectu u r die in vele buiten voor landse steden voorhanden zijn. ARCH ITECTU U R (DR)

G I DS

� � E

Gids voorArchitectuur in Gent Dirk Laporte en Livia Snauwaert ISBN 90 209 5212 9 Prijs € 25, 00 Uitgave van Lannoo

in

G ENT

Olrk Laporte en Uvlo Snouwoert

Al enkele jaren wacht de kunstwereld op de beredeneerde catalogus van Ronald Feitkam p over Théo Van Rysselberghe. Nu verscheen bij lannoo een monografie over de kunstenaar. Zoals Ronald Feitkamp i n de inleiding sch rijft, concentreert het boek zich op het leven en op de kunstwerken van Van Rysselberghe, want hij wil zich n iet verliezen in het 'bijkomstige': het persoonlijke leven, de context waarin de kunstenaar geleefd h eeft, zijn entourage ... De sch rijver gelooft dat "echte kunstenaars boven hun context uitstijgen en zich al snel ontdoen van de invloed die hun m ilieu uitoefent". Wie het n iet eens is met deze stelling begint beter niet aan dit boek dat inderdaad zeer braaf het oeuvre en het leven van Van Rysselberghe benadert. In ongeveer honderd bladzijden schetst de auteur de picturale evolutie van Théo Van Russelberghe: zijn begin periode, de ontplooiing, het divisionisme, enz. Nadien volgen vijftig bladzijden gewijd aan d e "specialiteiten van Van Rysselberghe" met aandacht voor het naakt, het portret, de grote doeken, de tekeningen en de aquarellen. De auteur bekijkt ook het andere en minder bekende werk van Van Rysselberghe zoals etsen en affiches, beeldhouw werken en boekillustraties. Uiteindelijk staat hij gelukkig toch ook stil bij de persoon van Van Rijselberghe zelf, zijn vrienden en hoe de anderen hem zagen. Uit het boek blijkt hoe nauw Van Rysselberghe betrokken was bij de kunststroming les Vingt (XX) en hoe hij zelfs secretaris was van l'Art Moderne. Zo had Van Rysselberghe een grote i nvloed op de keuze van de uitgenodigde artiesten. H ij ligt bijvoorbeeld aan de basis van de eerste tentoonstelling van Toulouse-lautrec i n Brussel. Met het Sym bolisme, dat n u dankzij d e grote Khnopff-retrospectieve in Brussel in de kijker staat, had hij weinig te maken en het is ook niet zo d uidelijk hoe h ij h ier tegenover stond. Théo Van Rysselberghe blijft in de eerste plaats een begenadigd sch ilder die zich beperkte tot wat h ij zag en die probeerde het licht op zijn onder werpen zo goed mogelijk vast te leggen , maar grote in houdelijke discours waren aan hem niet besteed. "later zullen de woorden vervagen en enkel de werken, a ls ze sterk zijn, zullen overblijven. I m pressionisten, symbolisten, kubisten ... , het zijn allemaal eti ketten . Uiteindelijk zullen enkel de persoonlijke gevoeligheid, verbeel ding en expressieve kracht van belang zijn," schreef de schilder aan een vriend. (PW)

Théo Van Rysselberghe Ronald Feitkamp 23 9 blz. ISBN 90 209 5347 8 Prijs: € 59,9 5 Uitgave van Lannoo

. 0 0 N 0 .. .

:: > .

0--�----�---'

Age n d a Herontdek P.P. Rubens Antwerpen Tentoonstellingen

•

zie ook www. ten to. b e

DE UITVINDING VAN HET LANDSCHAP. VAN

DE VERHEERLIJKING VAN DE EUCHARISTIE,

PATI N I R TOT RUBENS 1520 - 1650

DE GESELING VAN CH RISTUS

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten

Sint·Pauluskerk, Veemarkt 14

Antwerpen, L. De Waelplaats

Open: maandag-zondagvan 13.00 tot 17.30

8 mei - 1 augustus 2004

uur

VERZAMELAAR

MARIA OMRINGD DOOR HEILIGEN

Gesloten: maandag

Sint·)acobskerk, Lange Nieuwstraat 73·75

COPYRIGHT RUBENS. RUBENS EN DE


Gesloten: maandag

BAZ U I N , BLAZENDE ENGELEN, BAROKTOREN,

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten

HOOGALTAAR

Antwerpen, L. De Waelplaats

Sint-Carolus Borromeuskerk, Hendrik

EEN HARTVOOR BOEKEN. RUBENS EN ZIJN B I BLIOTHEEK

Museum Plantin·Moretus, Vrijdagmarkt 22 6 maart - 13 juni 2004 Open: d insdag-zondagvan 10.00 tot 17.00 uur Gesloten: maandag

uur, vrijdagvan 1o.oo tot 21.00 uur Gesloten: dinsdag 33 (o)3 20 o6 78 oo www.ExpoRubens.com

GRAFIEK

Open: d i nsdag-zondagvan 10.00 tot 17.00 uur

Rijsel, Palais des Beaux·Arts

Open: maandag-zondagvan 10.00 tot 19.00

uur, zondag van 1o.oo tot 18.oo uur

Open: maandag-zondagvan 13.30 tot 17.30 uur

Rubenshuis, Wapper 9·11

RUBENS (1577 - 1640)

6 maart - 14 juni

Open: dinsdag-zaterdagvan 10.00 tot 17.00

EEN H U I S VOL KUNST. RUBENS ALS

Frankrijk en Italië

RUBENS CONTRE POUSSIN


Conscienceplein

Open: dinsdag-zaterdag van 10.00 tot 17.00

Open : maandag-zondagvan 10.00 tot 12.30

uur, zondagvan 10.oo tot 18.oo uur

en van 13.30 tot 17.30 uur

Geslote n : maandag


Mechelen

RUBENS I N ZWART EN WIT. REPRODUCTIEGRAFIEK 1650 - 18oo

Arras, Musée des Beaux·Arts

Rubens in kerken

DE EEUWVAN RUBENS: GENUESE HUIZEN, PATRONEN EN VERZAMELAARS

Genua, Palazzo Ducale 20 maart- 11 juli 2004

Rockoxhuis, Keizerstraat 12

RUBENS EN DE BOEKILLUSTRATIE

Museum Plantin·Moretus, Vrijdagmarkt 22 12 juni - 12 september 2004 Open: d insdag-zondag van 10.00 tot 17.00 uur


TRIPTI E K VAN DE VISVERKOPERS

Open: dinsdag-zondag van 10.00 tot 17.00 uur

Onze·Lieve·Vrouw·Over·De·Dijlekerk, Onze·

Gesloten: maandag

Lieve-Vrouwstraat

Antwerpen

Gesloten: maandag

VAN DELACROIXTOT COURBET. RUBENS TER DISCUSSIE

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, L. De Waelplaats 6 maart - 13 juni 2004 Open: dinsdag-zaterdagvan 1o.oo tot 17.00 uur, zondagvan 10.00 tot 18.oo u u r Gesloten: maandag

Rubens in kerken

Herontdek P.P. Rubens

Open 1 november-31 maart: dinsdag-zondag

Info en reserveringen:

van 13.30 tot 16.30 uur

tel. 070 233 799

Open 1 april-31 oktober: d insdag-zondag va n

www.rubens2004.be

13.30 tot 17.30 uur

DE KRUISOPRICHTING, DE KRUISAFNEMING,

DE AAN BIDDING VAN DE WIJZEN

DE TENHEMELOPNEMING VAN MARIA

Sint·Janskerk, Sint-Jansstraat

Onze·Lieve·Vrouwekathedraal,

Open 1 november·31 maart: dinsdag-zondag

Handschoenmarkt

van 13.30 tot 16.30 uur

Open: maandag-vrijdag van 10.00 tot 17.30

Open 1 april·31 oktober: dinsdag-zondag van

uur, zaterdag 10.00 tot 15.00 uur, zondagvan

13.30 tot 17.30 uur

13.00 tot 16.oo uur

Erfgoeddag

Zondag 18 april 2004 met als thema 'tZitindefamilie. Zoals Open Monumentendag Vlaanderen elke tweede zondag van september het onroerend erfgoed (monumenten, waardevolle gebouwen e n landschappen) belicht, zo besteedt d e Erfgoeddag i n d e lente aandacht aan het roerend en i m materieel erfgoed. Op 18 april zetten erfgoedorganisaties zoals : � � E

�

:

musea, archieven, heem· en familiekringen, cultuurdienten en kerkfabrieken, h u n deuren open. Een greep uit de vele activiteiten:

NATIONAAL JENEVERMUSEUM, HASSELT

Familiegebruiken en -recepten met alcohol Verhalen vastleggen op band

KONINKLIJK MUSEUM VOOR SCHONE KUNSTEN, GENT

Maakje eigen familieportret Workshops

MUSEA MECHELEN

Een dag uithetleven van de familie Faydherbe Tentoonstellingen, poppenspel, wandelingen

� �

�

� c

�

KANT- EN L I N N ENMUSEUM, KORTRIJK

Drie generaties aan de Kant Demonstraties kantklossen

� 0 0 N

MUZIEKINSTRUMENTENMUSEUM,

0 � .

BRUSSEL

�

De muziekinstrumentenfamilies

> �

Rondleidingen

0

38

STEDELIJK MUSEUM VANDER KELEN-MERTENS, LEUVEN

Familieportretten Tentoonstelling

Gratis programmabrochure bij Vlaamse I n folijn oBoo 302 01 Info: www.erfgoeddag.be

Agenda

Brussel

Drogenbos

Antwerpen

KON I N KLIJKE MUSEA VOOR KUNST

De Genesisperiode van Felix De

EN GESCHIEDENIS

Boeck

Zie overzicht Rubens

MUSEUM HEDENDAAGSE KUNST (MUH KA)

MUSEUM FELIX DE BOECK

Kunst van de Islam

Nog tot 21/04/2004 (t. 02 377 57 22

Nog tot 25/04/2004 (t.o2 741 72 11

ofwww.museumfelixdeboeck.be)

ofwww.kmkg·mrah.be)

Gent

Alles ander hemel: overzichtvan recente kunst in China Nogtot 30/5/2004 (t. 03 238 59 6o ofwww.muhka.be)

MUSEUM VAN ELSENE

DESIGNMUSEUM

Edvard Munch, tekeningen

Tea & Co{fee Towers

Nogtot 15/5/2004 (t.o2 515 64 22)

Nog tot 6!6/2004 (t.o9 267 99 99 ofwww.design.museum.gent.be)

Z I LVERMUSEUM STERCKSHOF PROVINCIE ANTWERPEN

Duitszilver na Bauhaus: de verzameling Viefonssens Nog tot 13/6/2004 (t.o3 360 52 50 ofwww.zilvermuseum.be)

BRUSSELS EXPO

ArtBrussels

MUSEUM DR. GUISLAIN

Van 1 tot en met 5 april

Menselijk, al te menselijk; fotografie

(t. oBoo 30 007 of www.artexis.com)

& psychiatrie 1870·1940

Deurle

ofwww.museumdrguislain.be)

Nogtot 30/5/2004 (t. 09 216 35 95

MUSEUM DHONDT-DHAENENS

Brugge ARENTSHUIS

Tentoonstelling Brugge Getekend. 65 tekeningen uithetBrugs Prentenkabinet N o g tot 25/04/04 (t.o5o 44 87 12)

Karel van de Woestijne

Leuven

Nog tot 25/4/2004 (t. 09 282 51 23

STEDELIJK MUSEUM VANDER

ofwww.museumdd.be)

KELEN-MERlENS

Collectie in de Steigers- Eerste

Dendermonde

Beweging. HetMuseale bezit tot

ZWIJVEKEMUSEUM

1600.

Geschiedenis onder de markt

Nog tot 31/5/2004 (t. 016 22 69 o6

Nog tot 30/5/2004 (t.052 21 30 18)

ofwww.leuven.be)

39

q- In N z UJ 0:::: UJ z

Recommend Documents