Psychosociale zorg bij chronische ziekten
Psychosociale zorg bij chronische ziekten Klinische praktijk en effectiviteit
Jan Jaspers en Henriët van Middendorp
Bohn Stafleu van Loghum Houten 2010
© 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 8230 9 NUR 777 Ontwerp omslag: Agraphics design, Anita Amptmeijer – BNO, Apeldoorn Ontwerp binnenwerk: TEFF (www.teff.nl) Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P)Ltd., Pune
Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl
Inhoud
Voorwoord 1
2
3
Introductie: psychologische interventies bij chronische somatische ziekten Jan P.C. Jaspers en Henriët van Middendorp 1.1 Inleiding 1.2 (Psycho-)educatie 1.3 Zelfmanagement 1.4 Leefstijlveranderingen 1.5 Aanpassingsproblematiek 1.6 Comorbiditeit 1.7 Individuele verschillen: cultuur Psychosociale interventies bij mensen met diabetes J.C. Keers en F. Pouwer 2.1 Inleiding 2.2 Problematiek 2.3 Interventies 2.4 Onderzoek naar de interventies 2.5 Conclusies en klinische implicaties 2.6 Verder lezen Effecten van psychosociale interventies bij hart- en vaatziekten: coronaire hartziekten, hartfalen en cerebrovasculaire aandoeningen Jos van Erp en Karen Schipper 3.1 Inleiding 3.2 Problematiek 3.3 Interventies 3.4 Effectstudies 3.5 Oplossingsrichtingen en initiatieven
1
3 3 4 6 8 9 12 13 17 17 18 20 22 27 28
31 31 32 35 38 45
VI
Psychosociale zorg bij chronische ziekten
3.6 3.7 4
5
6
7
Consenus en klinische implicaties Verder lezen
Psychologische interventies bij reumatische aandoeningen Saskia van Koulil, Floris W. Kraaimaat, Piet L.C.M. van Riel en Andrea W.M. Evers 4.1 Inleiding 4.2 Reumatische aandoeningen 4.3 Psychologische problematiek 4.4 Psychologische interventies 4.5 Conclusie en klinische implicaties 4.6 Verder lezen Inflammatoire darmziekten. Medische en psychologische aspecten Frans Albersnagel en Gerard Dijkstra 5.1 Inleiding 5.2 Problematiek 5.3 Interventies en onderzoek naar de interventies 5.4 Consensus en klinische implicaties 5.5 Verder lezen Respiratoire aandoeningen en medische psychologie A.A. Kaptein, M.J. Fischer en M. Scharloo 6.1 Inleiding 6.2 Problematiek 6.3 Interventies 6.4 Van draken naar diseasemanagement 6.5 Conclusies en klinische implicaties 6.6 Verder lezen Psychologische interventies bij constitutioneel eczeem Jan P.C. Jaspers 7.1 Inleiding 7.2 Psychosociale problematiek 7.3 Psychologische interventies 7.4 Onderzoek naar interventies 7.5 Conclusies en klinische implicaties 7.6 Verder lezen
48 48
51
51 51 52 55 58 59
61 61 63 68 76 77
79 79 82 84 90 91 92
95 95 97 100 104 106 107
Inhoud
8
9
VII
Multiple sclerose: problematiek en psychologische interventies. Tussen autonomie en afhankelijkheid Cees Tromp 8.1 Inleiding 8.2 Problematiek 8.3 Interventies en het onderzoek hiernaar 8.4 Conclusies en klinische implicaties 8.5 Verder lezen Psychologische interventies bij kanker Grieteke Pool 9.1 Inleiding 9.2 Psychologische aspecten en problemen 9.3 Psycho-oncologische interventies 9.4 Interventieonderzoek 9.5 Conclusies en klinische implicaties 9.6 Verder lezen
109 109 110 114 116 118 119 119 121 127 131 132 133
10
Psychologische interventies bij psychosociale problematiek en psychiatrische comorbiditeit bij patiënten met epilepsie 137 S. Boelen, N.M.G. Bodde, J.G.M. Hendriksen en A.P. Aldenkamp 10.1 Inleiding 137 10.2 Epilepsie: prevalentie, prognose en korte beschrijving 137 10.3 Psychosociale en psychiatrische aspecten van epilepsie: risicofactoren en consequenties 139 10.4 Psychologische interventies 143 10.5 Conclusies en klinische implicaties 146 10.6 Verder lezen & relevante adressen 147
11
Epiloog: slotthema’s, balans, nieuwe ontwikkelingen Jan. P.C. Jaspers en Henriët van Middendorp 11.1 Inleiding 11.2 Multimorbiditeit 11.3 Specifiek of generiek? 11.4 Behandeling bij comorbiditeit 11.5 Opmaken van de balans: de effectiviteit van interventies 11.6 Tot slot: enkele nieuwe ontwikkelingen
149 149 149 151 152 153 154
VIII
Psychosociale zorg bij chronische ziekten
Literatuur
157
Bijlage
195
Over de auteurs
203
Register
205
Voorwoord
Psychosociale zorg voor mensen met een chronische ziekte heeft zich de afgelopen jaren sterk ontwikkeld. Niet alleen door patiëntenverenigingen is er meer aandacht gekomen voor de psychosociale aspecten en gevolgen van chronische ziekten, ook vanuit de wetenschap is hiervoor een groeiende belangstelling. Naast het in kaart brengen van de psychosociale aspecten en gevolgen, zijn vanuit de klinische praktijk tal van psychologische interventies ontwikkeld en vaak ook op hun effectiviteit getoetst. In dit boek wordt de stand van zaken wat betreft psychologische interventies en het onderzoek naar de effectiviteit ervan beschreven; voor de verschillende chronische somatische ziekten of ziektecategorieën wordt per hoofdstuk beschreven waaruit de psychosociale problematiek bestaat, welke interventies hiervoor zijn ontwikkeld en wat het effectonderzoek hiernaar heeft opgeleverd. Deze ziektespecifieke opzet van het boek doet het meeste recht aan de klinische praktijk en het effectonderzoek van psychologische interventies. Dat neemt niet weg dat er veel gemeenschappelijke thema’s zijn, die bij alle chronische ziekten van belang zijn. Aan deze ziektegenerieke onderwerpen wordt eveneens aandacht besteed, in het bijzonder in het eerste en het laatste hoofdstuk van het boek. Bovendien wordt in het laatste hoofdstuk de balans opgemaakt en schetsen we een aantal nieuwe ontwikkelingen. Met uitzondering van de twee laatstgenoemde hoofdstukken zijn de hoofdstukken eerder gepubliceerd in het tijdschrift Psychologie & Gezondheid in de serie ‘Psychologische interventies bij somatische aandoeningen’. Alle auteurs hebben voor dit boek een update gemaakt van het oorspronkelijke artikel. Hiermee wordt een actueel overzicht gegeven van een zich snel ontwikkelend praktijk- en onderzoeksveld, dat een belangrijke bijdrage levert aan de kwaliteit van leven van mensen met een chronische ziekte.
Jan Jaspers Henriët van Middendorp voorjaar 2010
