P R O J E CT WIJ KE RTU N N E L
‘Alle mensen wat een werk‘ Aan het Project Wijkertunnel is ruim drie jaar gebouwd. Dat is niet niks. Ruim duizend mensen zijn betrokken geweest bij dit staaltje weg- en waterbouw. Al wordt vaak gezegd ‘de techniek staat voor niets’, de onmisbare schakel hierin blijft altijd de mens. Het dagelijkse werk van deze bouwers in weer en wind is door Frans Tijtsma, fotograaf uit Velsen, vanaf het begin vastgelegd. Hierdoor is een unieke fotoverzameling van een menselijk staaltje vakmanschap ontstaan. Aangevuld met achtergrondinformatie over de uitvoering van het project, vormt dit samen ‘Alle mensen wat een werk’. Een uniek document van een groot waterstaatkundig werk.
PROJECT WIJKERTUNNEL
Henk van Zanten
Een uitgave van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat,
*
Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat, Directie Noord-Holland en Exploitatiemaatschappij Wijkertunnel C.V.
Ministerie van Verkeer en Waterstaat
Nati o n a b N e d e r l a n d e n m
COMMERZBANK (NEDERLAND) N.V.
..................................
" = ~
Ministerie van Verkeer en Waterstaat Informatie en Documentatie Postbus 20907 2500 EX Den Haag Tel. 070-3517049 / F a x n 7 Q u r q C n i n
mei 1996
Inhoud 13orwoor4
7
Samenwerking: Werking van de praktijk
8
Project: Handen ineen
10
Historie: Velsertunnel
16
Voorbereiding: Voorwerk
20
Constructie: Tijd van staal, beton en asfalt
28
O.T.A.O.: Afzinken tot een tunnel
48
WijVelS
64
Afbouw: Naar één geheel
70
Infocentrum: 't Gezicht van het project
86
Beheer: Het werken gaat door
90
Uitvoering
92
Feiten en cijfers
94
Colofon
96
...........
1,1,~1=...O....l..l.-...."~~-.-
Ministerie van Verkeer en \%aterwaar informatie en Documentatie Po&uc 209001 2500 EX Den Haag Tet. 070-35141349 /Fax 07n-7r7cA7n
Voo rwoo rd De kop is nader tot het hart gekomen
Het is verheugend te constateren dat gesproken kan worden
Met het gereedkomen en ingebruikstellenvan de Wijker-
van een geslaagd project.
tunnel is de Kop van Noord-Holland nader tot het hart van Holland, oftewel de Randstad gekomen. Dat de Velsertunnel
Ministerie van Verkeer en Waterstaat
ExploitatiemaatschappijWijkertunnel C.V.
A. Jorritsma-Lebbink
J.H.J. Zegering Hadders
er alleen voor stond deze belangrijke verbinding te onderhouden, behoort nu tot het verleden. Niet alleen de bereikbaarheid van de economische centra is gediend met de Wijkertunnel, ook zijn het milieu en de verkeersveiligheid beter af dankzij de vermindering van het aantal fles. Door zeer velen is met grote inzet gewerkt om de tunnel en de bijkomende werken, zoals aansluitende wegen en een verkeerscentrale, voor de opleveringsdatumvan 1 augustus 1996 op tijd af te hebben. En dat is meer dan gelukt. Drie
weken eerder dan gepland is op 1 1 juli 1996 de Wijkertunnel opengesteld. Dit is mede te danken aan de goede samenwerking van alle partijen en is een felicitatie waard aan hen die bedachten, ontwierpen, adviseerden, uitvoerden, kwaliteit bewaakten, overeenkomstensloten, financierden en bestuurden. Bijzonder aan de Wijkertunnel is dat er een publiek-private samenwerking aan ten grondslag ligt zoals ook het geval was met de Noordtunnel in Zuid-Holland.
7
voorwoord
Werking van de praktijk Private Snanciering Eind 1992 komen de Rijksoverheid en de private financiers,
leveren zij het bewijs dat de samenwerkingresultaat heeft.
projectl’voor Rijkswaterstaat telt bovendien het psychologisch
Los van de vraag ‘wel of geen private financiering?’
effect hiervan. “Tegelijkertijd geeft dat een andersoortige druk
verenigd in de ExploitatiemaatschappijWijkertunnel C.V.,
die we nu náást de druk hebben vanuit politiek en maat-
overeen het Project Wijkertunnel gezamenlijk aan te pakken.
schappij’: aldus P. Kieft, “hier gaat op de dag van opening de
Aangezien toen onvoldoende middelen vrijgemaakt konden worden via het Infrafonds, stond deze aanpak garant voor de
Zakelijke harmonie
teiler van terugbetaling lopen!”
“Het Project Wijkertunnel is een bijzonder project”,consta-
ingebruikstellingin 1996. In de regio IJmond waren er alleen
teert drs J.H.J. Zegering Hadders, “qua constructie, qua om-
maar voorstanders van de voor het Project Wijkertunnel toe-
vang en qua looptijd. Voor het op deze wijze realiseren van
Mandaat aan tafel
gepaste vorm van private financiering. Zowel bij bestuurderen,
een dergelijk project, hebben vele organisaties samengewerkt.
De samenwerking tussen overheid en private partij in de
bedrijfsleven als forens; eindelijk komt er schot in de dage-
Door de contracten die aan het project ten grondslag liggen,
personen van P. Kieft en J. Zegering Hadders had nimmer zo
lijkse files bij de Velsertunnel. Binnen de Haagse politiek is
is er tussen partijen sprake van een zakelijke verhouding.
soepel kunnen verlopen als niet beiden waren voorzien van
niet iedereen content met het contract tussen overheid en
Daarbij is het verheugend te constateren, dat er in grote har-
verregaande bevoegdheden. Vanuit hun achterban kregen ze
private financiers.
monie is samengewerkt.”
mandaat aan tafel. J. Zegering Hadders: “Hoe goed bedoeld ook,
ir P. Kieft onderschrijft dat er zakelijk, maar nimmer ‘met het
indien er geen mandaat is, komen er heel veel positieve wijs-
Het Project Wijkertunnel geeft geen antwoord op alle over-
mes op tafel’ is samengewerkt. “Voorheen was het min of meer
neuzen méér aan tafel zitten. De directie van de Exploitatie-
gebleven vragen in de discussie ‘wel of geen private finan-
zo, dat we alleen van onszelf uitgingen. Nu bouw je iets voor
maatschappij Wijkertunnel C.V., waarvan naast mijzelf ook de
ciering voor de realisering van belangrijke infrastructurele
een derde die over je schouder meekijkt. Dat vergt een andere
heer mr B.L. Frank deel uitmaakt, heeft nu kunnen werken met
voorzieningen’. Na ruim drie jaar praktijk aan de oevers van
instelling, en is ons goed bevallen.”
het vertrouwen vanuit de achterban, terwijl die bestaat uit een groot samenwerkingsverbandvan financiers.” Rechtstreeks
het Noordzeekanaal bij Velsen is wel duidelijk dat het ‘een positieve ervaring’is geweest. “Het blijkt te werken”,zo con-
Nieuw was de samenwerking tussen overheid en een private
mandaat van de Minister van Verkeer en Waterstaat gaf ook
cluderen ir P. Kieft, Hoofdingenieur-Directeur van Rijks-
partij niet. Voorganger is de Noordtunnel die bij Alblasserdam
waterstaat Directie Noord-Holland, en drs J.H.J. Zegerhg
is aangelegd en in 1992 gereed kwam. Op die ervaringen is in
P. Kieft ter plekke in de directiekeet te Velsen de benodigde slagvaardigheid.
Hadders, namens de aandeelhouders (Nationale-Nederlanden,
het Project Wijkertunnel voortgebouwd. Voor de private partij
Commerzbank (Nederland) en ING Bank), directeur van de
is het Project Wijkertunnel wel kenmerkend anders. J. Zege-
ExploitatiemaatschappijWijkertunnel C.V. Zij voerden na-
ring Hadders: “Qua bouwtijd is het een vrij lang lopend pro-
mens overheid en financiers maandelijks overleg over de
ject. Door te zorgen voor een constante stroom geld, kan de
voortgang van de bouw en brachten daarmee de papieren
bouwtijd worden ingekort en leg je zakelijk een eindpunt vast.
“want er is behoefte aan nieuwe infrastructuur, zij het mis-
overeenkomst in de praktijk. Met het -zelfs eerder- gereed-
In het geval van de Wijkertunnel was dat 1 augustus 1996. Dat
schien vanwege het geld wat later in de tijd uitgevoerd.” De
komen van tunnel, verkeerscentrale, kunstwerken en wegen
is belangrijk voor de aannemer en voor de uitvoering van het
constructie die gekozen is in het Project Wijkertunnel, is
samenwerking
8
Verdere samenwerking “Voor Rijkswaterstaat is er altijd wel werk,” aldus P. Kieft,
evenwel eenmalig. Zeker vanwege de politieke discussie inzake projectfinanciering. Voor de private partner ligt het iets anders. Wil die meer projecten uitvoeren, dan zal het vertrouwen van de landspolitiek gewonnen moeten worden.
J. Zegering Hadders: “Het is onafwendbaar dat er eerst twee tot drie van deze projecten gerealiseerd moeten worden om de markt rijp te maken. Dit project is er één op de ervaringscurve. Met de Noordtunnel bepalen deze lessen de volgende stap. De politiek denkt dat men duur af is met deze wijze van financieren. Een dialoog waarbij naar creatieve oplossingen wordt gezocht, zal het onderling vertrouwen moeten herstellen. Ik heb er vertrouwen in dat de noodzaak wordt ingezien voor verdere samenwerking.”
P. Kiek “Je werkt in water, grond, weer en de natuur, en een aantal zaken blijft niet voorspelbaar. Maar grote tegenslagen hebben we niet geliad.” Zegering Hadders: “Het Project Wijkertunnel is goed verlopen. Maar als de Noordtunnel niet op tijd was gereed gekomen, was er ook geen privaat Project Wijkertunnel gerealiseerd. En het verheugende is, dat de Wijkertunnel 3 weken eerder is opengesteld.”
Links: drs J.H.J. Zegering Hadders directeur Exploitatiemaatschappij M lijkertunnei Rechts: ir I1 Kiep Hoofdingenieur-Directeur Kijkswatr‘rstaat Directie ,?‘oord-Holland
9
samenwerking
Handen ineen Overheid en bedrijfsleven bouwen samen
participeren onder supervisievan Rijkswaterstaat Directie
‘7arnmer dat er tegenwoordig zoveel papierwerk aan het
Noord-Holland in twee projectorganisaties;de project-
bouwen vastzit. Ik kom steeds minder op het werk”
uiteindelijk zou er een tweede oeververbindingbij Velsen
organisatie Wijkertunnel voor het project ais geheel, en de
Ab Klok, hoofd dagelijks toezicht kunstwerken noord en zuid
moeten komen. Het drukker wordend verkeer nam veel meer
projectorganisatie WijVelS voor de realisatie van de tunnel-
Na 10 jaar Velsertunnel werd het eind jaren zestig duidelijk:
toe dan in de jaren vijftig was verwacht. Files blokkeerden
en autosnelwegsignaleringssysteem, alsook alle voorzieningen
steeds vaker één van de belangrijkste doorgaande verbin-
voor de bewaking en bediening van dat systeem en de tunnel-
dingen onder het Noordzeekanaal met de Kop van Noord-
installaties. Beide organisaties bestaan uit meerdere project-
Elke projectgroep heeft zijn eigen specialiteit. De teams zijn in
Holland. Het zou echter nog vele jaren duren voor men kon
groepen onder leiding van een op het betrokken gebied
het leven geroepen om de juiste kennis en mensen bij elkaar te
starten met het Project Wijkertunnel.
ervaren technisch/vakinhoudelijkingestelde projectleider.
brengen en om zo resultaatgericht mogelijk te werken. Taken
Deze projectgroepen zorgen voor de realisatie van een min
en verantwoordelijkhedenworden op deze manier helder voor
of meer opzichzelfstaanddeel van het project. Rijkswaterstaat Directie Noord-Holland is verantwoordelijk
Wijkertunnel en zorgt ervoor om op tijd klaar te zijn. Maar
gulden. Eenvijfde komt uit het Infrafonds en circa 480 miljoen
voor de realisatie van het project. Zij levert de projectmanager,
wie is verantwoordelijkvoor wat?
wordt opgebracht uit private financiering. Daarvoor is in 1992
behartigt de te volgen wettelijke procedures, alsook de milieu-
Het Ministerie van Verkeer en Waterstaat is initiator van het Project Wijkertunnel. De totale kosten bedragen 600 miljoen
Wie is verantwoordelijk voor wat?
iedereen. Elke projectgroep bouwt zijn eigen stukje Project
de ExploitatiemaatschappijWijkertunnel C.V. opgericht: een
technische en landschappelijkeaspecten. Is belast met de aan-
“Motivatie is mijn belangrijkste drijfvern. Meedoen aan de
consortium van ING Bank, Nationale-Nederlanden en
leg van de wegen en de ombouw van de Velser- en Schiphol-
bouw van de Wijkertunnel om de eer, zegt me niet zoveel”
Commerzbank (Nederland).Zij leveren het leeuwendeel voor
tunnel ten behoeve van de centrale bediening, en verzorgt de
Jan Wallet, toezichthouder tunnelbouw
de bouw van het project. De private financiers krijgen tot 30
voorlichting.
jaar na openstelling van het Project Wijkertunnel een vergoe-
De Bouwdienst van Rijkswaterstaat bouwt de Wijkertunnel,
ding van de Rijksoverheid. Deze is gebaseerd op het aantal
de overige kunstwerken en een verkeerscentrale. Daarnaast
Projectgroep Tunnelbouw Projectgroep Tunnelbouw springt het meest in het oog. Zij
auto’s dat gebruik maakt van de Velsertunnel en de nieuwe
legt ze de verkeerssignalering aan en treft voorzieningen ten
maakt de tweede tunnel bij Velsen, die de files bij de Velser-
oeververbindingonder het Noordzeekanaal.Rijkswaterstaat
behoeve van de centrale bediening.
tunnel gaat oplossen, Beverwijk zal ontlasten van het door-
Directie Noord-Holland heeft het beheer van tunnel, wegen, kunstwerken en gebouwen gekregen. Voor de realisatie van het project is een projectmatige wijze van werken toegepast. De betrokken Rijkswaterstaatsdiensten
gaande verkeer, de Kop van Noord-Holland dichter bij de Deze organisatie heeft er met haar overleg van directiekamer
Randstad brengt en de economie een stevige stimulans kan
tot bouwkeet voor gezorgd dat honderden mensen in
geven. Maar ook uit technisch oogpunt is de bouw van de
41 maanden ruim 11 kilometer snelweg, Neerlands
Wijkertunnel interessant. In deze tunnel worden de nieuwste
16e verkeerstunnd, 20 kunstwerken en één grote verkeers-
opvattingen en technieken over veiligheid en inrichting toe-
centrale bouwden.
gepast. En het is vooral een project waarin de Bouwdienst van Rijkswaterstaat vanuit diverse disciplines inbreng heeft.
projecf
10
Zowel vanuit de eigen gelederen, alsook vanuit het bedrijfs-
nieuwe tracé liggen.
“Ik kan niet bemiddelen, maar ik kon aan mensen in de
leven. De zogeheten open marktbenadering.
Zoals anderen werken op afgelegen bouwplaatsen in het
Broekpolder wel uitleggen wat de manier van werken van
polderlandschap, werkt deze projectgroep deels juist aan het
Rijkswaterstaat i?
‘ Z e n tunnel blijft natuurlijk een buis waar j e auto’s doorheen
verbreden van bestaande viaducten. En moet zij dus rekening
Jaap Schuijt, projectleider geluidswal
jaagt. Het enige dat j e doet is de techniek verfijnen’’
houden met weggebruikers die langsrazen en er geen last van
Albert Schouten, voormalig hoofd constructiebureau Rijks-
mogen hebben. Door gebruik te maken van in het werk
waterstaat Bouwdienst
gestorte (weg)dekken, krijgen viaducten een slanker aanzien
Het verkeer veilig en snel door de tunnel vervoeren en deze
dan in de jaren zeventig. Meen bij Uitgeest is prefab
na gereedkomen efficiënt beheren. Dat was de achterliggende
materiaal gebruikt, omdat het (trein)verkeer door moet.
gedachte van de Projectgroep Bediening en Inrichting toen
ProjectgroepWegaanleg Projectgroep Wegaanleg is verantwoordelijk voor alle nieuwe
Projectgroep Bediening en Inrichting
zij, in overleg met de ontwerpers, het programma van eisen
wegen van zuid naar noord. Van de aftakking van de A9 vlak
“Natuurlijk is mijn werk belangrijk, maar dat is dat van de
opstelde. Daarin wordt bijvoorbeeld de nieuwste techniek
voor de Velsertunnel via de nieuwe A22 door de Wijkertunnel
timmerman ook. We maken het samen”
aangegeven om in de tunnel stilstaande weggebruikers te
tot aan de aansluiting op de aloude A9 bij Uitgeest. Elf kilo-
Paul van Ree, maatvoerder
informeren via de (auto)radio.
meter asfalt, met daaronder vele centimeters dikke onderlagen van verschillende materialen én duizenden kubieke meters aan
Projectgroep Procedures, Milieu en Landschap
Projectgroep Voorlichting en PR
zandlichamen. Het is de projectgroep die het eerst is gestart,
Rijkswaterstaat gaat zorgvuldig om met z’n omgeving.
Informatie geven aan en vragen beantwoorden van zowel
want het zand om de ondergrond voor wcgen en viaducten
Volgens deze filosofie gaat de Projectgroep Procedures,
medewerkers als geïnteresseerden van buiten. Dit is één van
aan te leggen werd al in 1989 uitgereden. Tevens gaat zij als
Milieu en Landschap te werk. Vantevoren zoveel mogelijk
de hoofdtaken van de Projectgroep Voorlichting en PR. En
één van de laatsten, begin 1997, het werk afronden met de
inzicht krijgen en dan goed kijken en luisteren naar wat het
aangezien de bouw van de tunnel opvalt, is die belangstelling
beplanting.
project teweeg brengt in de regio. Wat zijn bijvoorbeeld de
van buitenaf er zeker geweest. Met het Informatiecentrum
“ W j zijn letterlijk en figuurlijk het verbindend element” Nico Dirkmaat, uitvoerder grondwerk wegenbouw
gevolgen van de grondwaterbemaling en overlast van bouw-
‘Neem de Wijkertunnel eens’ gaf Rijkswaterstaat gezicht aan
activiteiten voor de omwonenden? Eén en ander betekent dat
het project en getuigde daarmee van een open houding naar
men moet zorgen voor overleg, de juiste vergunningen en als
buiten toe. Honderden belangstellenden kregen van hieruit de
het niet anders kan een duidelijke schaderegeling. Deze pro-
unieke kans om het bouwen van dichtbij te volgen. Iedereen
Projectgroep Kunstwerken
jectgroep werkt veel en vaak achter de schermen en zorgt er
kreeg de gelegenheid tot een rondleiding over het werk; van
Projectgroep Kunstwerken realiseert diverse soorten kunst-
zeer essentieel voor dat anderen in het project hun werk kun-
student weg- en waterbouwkunde tot schoolkinderen uit de
werken: viaducten, tunneltjes en duikers over en onder
nen doen.
buurt.
bestaande en nieuwe (water)wegen en overkluizingen ter bescherming van gas- en waterleidingen die onder het
11
project
“Communiceren met de regio begint met luisteren naar de regio” Maddy Kloet, projectvoorlichter
Project WijVelS
Zoals gezegd staat Project WijVeiS op zich en is ongeveer van dezelfde importantie als het Project Wijkertunnel. In WijVelS wordt het nieuwe fenomeen Dynamisch VerkeersManagement voor zover mogelijk voorbereid. Met andere woorden: Hoe kun je de toenemende verkeersstromen zo geleiden, dat de wegcapaciteit optimaal wordt benut? Om de weggebruiker snel en veilig naar de plaats van bestemming te vervoeren moet alles wat een weg, (Wijker)tunnel,brug of viaduct te bieden heeft eruit gehaald worden. Al sinds eind jaren tachtig staat daartoe in Oostzaan de bedie-
ningscentrale CBO. Deze regelt de verkeersstromen in de regio Amsterdam plus Wisselstrook op de A l en voert de bediening en bewaking van de Coentunnel en Zeeburgertunnel. Maar de ontwikkeling gaat verder. In Noord-Holland worden in hoog tempo verkeersbeheersingssystemenop het hoofdwegennet geplaatst. Tegelijkertijd wordt in deze provincie studie verricht naar de toekomst van bewaking en bediening van rijkstunnels. Deze componenten zijn samengebracht in het Project WijVelS. “Vroegerwaren we bezig met wegen, tegenwoordig vooral met afwegen” Harmen van Noppen, verkeersdeskundige
project
12
13
project ~
Ve Ise rtu nne I Verbondenheid
zijn om de groeiende verkeersstroom te verwerken. Een brug
gekozen om de spoor- en éénkokerige verkeerstunnel tegelij-
Enige honderden meters ten westen van de Wijkertunnel ligt
bood ook geen oplossing. Een laag gelegen, beweegbare brug
kertijd en naast elkaar te bouwen.
sinds 1957 de Velsertunnel; een combinatie van twee buizen
zou het scheepvaartverkeer immers hinderen. En een vaste
voor verkeer (oorspronkelijkenaam Velser Autotunnel) en
brug moest een doorvaarhoogtevan ruim 60 m krijgen, met
een tunnelbuis voor twee treinsporen (Velserrdtunnel).
langgerekte hoge opritten om het hoogteverschil, dat driemaal
Velser- en Wijkertunnel zijn onlosmakelijk verbonden. Door
zou groot zou zijn als bij een tunnel, te overwinnen. De keuze
het Noordzeekanaal dat ze passeren, maar ook door de bouw-
voor de Velserverkeerstunnel was gemaakt.
voering van het tunnelbouwprojectvolgens de droge bouw-
methoden. Die worden vaak vergeleken, en laten zien hoe de
Door de bebouwing langs het kanaal moest de Velsertunnel
putmethode. Damwanden werden geslagen, twee 24 meter
tunnelbouwtechniekde afgelopen decennia is ontwikkeld.
met de aansluitende wegen op enige honderden meters ten
lange tunnelmoten gemaakt. Maar in november 1942 moest
Daarnaast kennen ze allebei een lange voorgeschiedenis.
oosten van het ponixeer neergelegd worden. Voor het lang-
het werk onder druk van de oorlog gestaakt worden. De
En samen moeten ze de komende jaren de verkeersdrukte
zame verkeer niet aantrekkelijk.Daarom werd besloten om
bouwput liep weer vol water en bleef tot april 1952 het enige
rond het Noordzeekanaalin de IJmond het hoofd bieden.
de Velserverkeerstunnel uitsluitend voor het autoverkeer open
zichtbare resultaat van deze bouwperiode. Toen was het her-
De Velsertunnel het regionale verkeer en de Wijkertunnel het
te stellen, en het pontveer te handhaven voor het langzame
stel van het land zover dat er weer geld was om verder te gaan.
verkeer.
Maar inmiddels was het verkeer over de ponten zo toegeno-
doorgaande verkeer.
Toename gemotoriseerd verkeer
de vraag aan de orde wat er met de spoorwegbrug en het
In mei 1941, tijdens de bezetting van het land, startte de uit-
In eerste instantie dacht men voldoende te hebben aan een
men dat een éénkokerige verkeerstunnel niet meer voldoende
tunnel met één verkeerskoker. Deze zou al het 6 à 7 voudige
was. Besloten werd tot de bouw van een verkeerstunnel met
van het toenmalige verkeersaanbod kunnen verwerken.
twee rijkokers. Hiervoor moest eerst een groot gedeelte van de ai gemaakte werken
Nadat in 1929 de Noordersluis te IJmuiden gebouwd was, moest het Noordzeekanaal verbreed worden. Hierbij kwam
Uitvoering
Hinderlijke spoorbrug
gesloopt worden. Uiteindelijk ging N.V.
AmsterdamscheBallast Maatschappij in april 1953 van start met de bouw van de Velsertunnel zoals die is.
pontveer bij Velsen moest gebeuren. De ontwikkelingenin
Tegelijkertijd met de studies naar de Velsertunnel, nam om-
het gebied rond de mond van het kanaal en de opkomst
streeks 1930 (na de crisisjaren) het scheepvaartverkeer naar
van het gemotoriseerd verkeer zorgden voor een groeiende
Amsterdam weer langzaam toe. De spoorbruggenbij Velsen
behoefie aan een drastische verbetering van deze oever-
vormden hiervoor een ernstig belemmering. In 1939werd
verbinding.
bekeken of naast de spoorbrug een spoortunnel gebouwd
met behulp van bemaling droog bGjk Op de bodem hiervan
In 1934 werd bekeken of het veer bij Velsen met enige ponten
kon worden. Een combinatie met de verkeerstunnel was op
wordt de tunnel gebouwd. In de tijd van de Velsertunnelbouw
en steigers uitgebreid kon worden, of misschien wel vervangen
die plek vanwege ruimtegebrek helaas niet mogelijk. Omdat
bood deze techniek de gunstigste bouwomstandigheden tegen
de kosten voor twee ahonderlijke tunnels tientallen miljoenen
de laagste financiële consequenties, ondanks de benodigde
duurder waren dan een geuitegreerdetunnel, werd uiteindelijk
zeer diepe bemaling. Toepassing van de zinkmethode was
of tunnel. Na studie bleek dat op den duur niet voldoende zou
historie
16
Droge bouwputmethode Met de droge bouwputmethode wordt bedoeld: een put die
moeilijk in verband met de waterhuishouding. Op de plaats van de bouwput zat op 16m -N.A.P. een waterafsluitende kleilaag, die het grondwater in twee gebieden scheidde: het brakke bovenwater en zoet spanningswater.Bij het baggeren van de zinksleuf in de bodem van het kanaal voor de tunnelelementen zou deze kleilaag doorbroken worden. Het zoete grondwater zou dan blijvend vermengd raken met het brakke water. De situatie stond toe om de tunnel volgens de droge bouwputmethode te bouwen, waarbij de kleilaag na voltooiing van de tunnel weer kon worden hersteld. Oorspronkelijkeplanning was om de tunnels eind 1958 in gebruik te nemen. Maar tijdens de bouw bleef de omvang van het pontverkeer gestadig toenemen. Vanaf 1954 kwam de druk op de ketel, en werd de bouw met een jaar versneld. 28 september 1957 werd de 130 miljoen kostende Velser-spoor- en verkeerstunnel met de aansluitende infrastructuur geopend.
Geen permanente oplossing Met een capaciteit van 60.000 auto’s per dag, het 4 à 5 voudige van het toenmalige aanbod, dacht men bij de opening van de Velsertunnel het groeiend verkeersaanbodvoor hele lange tijd de baas te kunnen. Niet wetend dat een kleine i0 jaar later de steeds doorgaande groei van het autoverkeer alweer langzaam maar zeker voor nieuwe problemen zou gaan zorgen. Vanaf 1990 willen er tegen de 90.000 auto’s per etmaal door de
finingin Juliana opende in 1957 de Velsemrnnel
Velsertunnd. Geschat wordt dat dit in het jaar 2010 -met de Wijkertunnel erbij- op zal lopen tot 115.000.
17
historie
1
historie
18
1
Bouw V e l s e r t u n n e l v o l g e n s d e o p e n of d r o g e b o u w p u t m e t h o d e , 1 9 5 4
2
Het Noordzeekanaal half b u i t e n gebruik
3
V e l s e r t u n n e l o p e n v o o r verkeer, 1 9 5 7
Voorwerk - -
Van tekenen naar ondertekenen
“Mijn geweten zit op kantoor. Ik meet in het terrein, hij
Ook elders langs het nieuwe verkeerstraject tussenvelsen en
De Wijkertunnel is sinds de jaren dertig de 16e verkeerstunnel
controleert van tekening”
Uitgeest gaan heipalen en graafinachines rap en diep de grond
die de natuuriijke hindernis van het Nederlandse water snel en
Martin van den Bosch, landmeetkundige
in na de officiële handeling van de Minister. Bij Uitgeest wordt het bestaande viaduct over provinciale weg N203 en spoorlijn
veilig passeert. Bij de bouw maakte men veel gebruik van kennis en ervaring opgebouwd door de jaren heen, vakmanschap en techniek verworven door mensen en bedrijven. Sommige methoden biijven in wezen onveranderd, andere zijn door de jaren van wetenschap en praktijk verfijnd.
Zand, zand, zand Met ingang van 1 maart 1993 gaan de bouwers op drie plaa-
Z a a n d a m - h a a r verbreed. De A9, waarin het viaduct ligt, krijgt op het nieuwe traject Beverwijk-Uitgeest een grotere capaciteit en wordt verbreed van 2x2 naar 2x3 rijstroken.
sen in Nederland aan het werk aan de beide oevers van het
Moderne technieken maken het mogelijk in het grootste deel
Noordzeekanaalter hoogte van Velsen, elders in de IJmond
van het project slankere betonconstructiestoe te passen. Dit in
“Het mooiste is om een werk compleet af te maken. Niet dat j e
langs het 11 kilometer lange traject van wegen en viaducten
tegenstellingtot de viaducten met de geprefabriceerdeliggers
wat begint en dan moet stoppen”
en in het Zuidhollandse Barendrecht,waar het bouwdok ingericht wordt voor het maken van de zes tunnelelementen.
uit de jaren zeventig die in het tracé voorkomen.
Jaap Schuijt, projectleidergeluidswal
De tunnelbouwers gaan eerst de grond in. Tegen de zomer
Met droge voeten
Het voorbereidende werk voor het Project Wijkertunnel is al
beginnen de graafinachines in Velsen en Beverwijk aan hun
vroeg gestart. Ver voor minister mevrouw J.R.H. Maij-Weggen
grote klus. Om de beide bouwputten voor de toeritten te
De eerste fase van de tunnelbouw gebeurt zoveel mogelijk
van Verkeer en Waterstaat op 10 juni 1993 officieel de eerste
kunnen graven wordt een half miljoen kubieke meter grond
droog. Vandaar de grondwaterbemaling die aan de noord-
damwandpaal slaat. Eind jaren zestig geven studies aan dat de
verwijderd en naar depots verreden.
en zuidkant van het kanaal geïnstalleerd wordt. De project-
Velsertunnel onvoldoende capaciteit biedt voor groei in de
De wegenbouwers verzetten in deze tijd in een gesloten zand-
groepen Tunnelbouw en Procedures, Milieu en Landschap
toekomst In 1974 besluit de politiek dan ook tot de aanleg
balans een half miljoen kubieke meter zand. Dit is een deel
begeleiden het maken van de bronnen en het heiwerkvoor
van een tweede verkeerstunnel bij Velsen onder het Noordzee-
van de 2 miljoen kubieke meter die al in 1989 is aangevoerd
de beide damwandconstructies.Zo wordt er op 17m -NAP
kanaal. Het duurt echter nog vele jaren eer de (economische)
uit de Noordzee en het nabijgelegen recreatiegebied Spaarn-
in de noord- en zuidput van de toeritconstructie gewerkt
nood hoog wordt en de financiën gevonden. December 1992
woude. Daarvan zijn zandlichamen gestort die met de onder-
met droge voeten!
wordt het echte startsein voor de bouw van de Wijkertunnel
grond inklonken tot fundament voor de toeleidende rijkswe-
gegeven, men kiest in Den Hadg voor gedeeltelijke financiering
gen en viaducten.
door een consortium van banken. Dan is het Project Wijkertunnel geboren en raken de bouwactiviteiten in een stroom-
“Dat zoute zand uit de Noordzee wordt gefilterd als kofie”
versnelling. Gebaseerd op het meet-, reken- en tekenwerk van
Nico Dirkmaat, uitvoerdergrondwerk wegenbouw
al die voorgaande jaren.
voorbereiding
20
‘Nleen aan water dat uit de lucht vult heb ik een hekel” Danny Verhagen,watermecanicien
Tijd van staal, beton en asfalt Continu werken
het systeem in principe nog steeds. Vele tunnels in Nederland
“Zo’n bouwput is een krent in depap. Het i s schatgraven naar
Vanaf het najaar van 1993 draait het Project Wijkertunnel op
zijn aangelegd volgens deze methode, ofschoon elke tunnel
het verleden van het land waarop j e leefP
volle toeren. De voorbereidende werkzaamheden zijn op alle
weer zijn eigen specifieke kenmerken in ontwerp en uitvoering
Thomas de Groot, rijksgeoloog
plaatsen achter de rug. Het fundament is gelegd en de vol-
heeft.
gende twee jaar wordt er continu gewerkt aan de drie hoofd-
Zo is de Wijkertunnel met een hellingspercentagevan 4,5 Yo
Het is de tijd van staal en beton in Velsen. In deze maanden
onderdelen van tunnel, kunstwerken en wegen. Het is de tijd
één van de steilste verkeerstunnels van ons land. De totale
worden de twee kokervormige toeritten van de tunnel, ten dele
van staal, beton en asfalt, de belangrijkste bouwmaterialen.
lengte van de tunnel, met open toerit en gesloten onderwater-
op in de grond gevormde palen, moot voor moot gebouwd uit
De zachte winter van ’93/’94 en de mooie zomers vergemak-
deel, is circa 1.390 meter en bestaat uit twee tunnelbuizen van
stalen vlechtwerk, verrijdbare houten bekisting en beton.
kelijken het werk. Gemiddeld werken ruim duizend mensen
elk circa 13 meter breed met ieder 2 rijstroken en een vlucht-
aan het project, verdeeld over circa 25 grote en kleine bouw-
strook. Kon ten tijde van de houw van de Velsertunnel het
“Dezepalen gaan dwars door de oertijd’’
plaatsen. Deze zijn op de vele planningen in de bouwen
Noordzeekanaal nog deels tot bouwput worden drooggelegd
Jan Wallet, toezichthouder tunnelbouw
directieketen overzichtelijkverdeeld over zeven onderdelen:
(de open bouwputmethode), bij de bouw van de nieuwe tun-
Locatie Velsen ‘toerit zuid’, Locatie Beverwijk ‘toerit noord’,
nel is het een voorwaarde dat het scheepvaartverkeerzo min
Werkvloeren, betondekken en waterkelders worden gestort
Bouwlocatie ‘bouwdok Barendrecht’, Afzinkproces (dat al
mogelijk wordt gehinderd.
en de wanden van het bedieningsgebouw opgetrokken. Volgens de planning loopt locatie zuid voorop, locatie noord aan
snel als de afkorting OTAO door het leven gaat), Afbouw Wijkertunnel, Elektro/Mechanische Installaties en de eindstreep: Opleveren.
De zinkmethode
De Velser attractie
de Beverwijkse kant volgt twee maanden later. In juni 1994 wordt de eerste vliesconstructie bij toerit zuid op de grond
De bouw van een tunnel spreekt tot de verbeelding. Het is
aangebracht. Een immens vel PVC-folie voorkomt dat het
een groot waterstaatkundig project, waarvan je niet vaak
grondwater na stopzetting van de bemaling de tunnel inloopt.
getuige kan zijn. De meeste aandacht van publiek en media
Hierdoor kan de hetonconstructie van de toerit korter zijn
De Wijkertunnel wordt gebouwd volgens de beproefde zink-
gaat dan ook uit naar de beide open bouwputten in Velsen.
dan bij de Velsertunnel; een van de noviteiten uit de koker
methode. In bouwdok Barendrecht worden zes elementen
Bovendien is de locatie niet afgelegen. Het is gemakkelijk
van de Bouwdienst. Een deel van de binnen- en buitenbekis-
voor het onderwaterdeel geconstrueerd en in Velsen en Bever-
bereikbaar en heeft een prima informatiecentrum. Van week
ting van de toeritten wordt in januari 1994, na gebruik, ver-
tot week is goed te zien wat handen en machines maken en
voerd naar Barendrecht.
wijk de zuidelijke en noordelijke toerit. Na transport en afzinken van de afzonderlijke elementen ontstaat in de bodem
hoe het werk vordert. Voor buitenstaanders is het de mooiste
van het Noordzeekanaal een ruwe tunnel. Afwerking en in-
tijd. Hier wordt gebouwd, dat is overal te zien, te horen en te
“Beton is zo warm datj e er wel een eiGe op kunt bakken”
richting maken het tot een volwaardige verkeerstunnel. De
ruiken. Als later de bouwputten met bouwwerken weer ge-
Bart Suiker. betonstorter
eerste zinkmethode-tunnel werd in i894 in Amerika afgezon-
deeltelijk met zand afgedekt zijn, moet het imponerende in
ken. Hoewel er ook andere bouwmethoden bestaan, voldoet
de kleinere deelwerken gevonden worden.
constructie
28
Geboorteplaats Barendrecht
regio IJmond. En zo laten alleen krantenfoto’s en exposities
“in de ogen van het publiek bouw j e in een paar dagen
Bouwdok Barendrecht is de andere grote bouwplaats in deze
van werkfoto’s in het informatiecentrum zien hoe het werk
een viaduct”
tijd van constructie. In dit dok zijn al vele tunnels van het
in 20 maanden vordert.
Tjeerd Bos, opzichter kunstwerken noord
afzinktype ‘geboren’. Het onderwaterdeel van de Wijkertunnel bestaat uit zes elementen en wordt hier in één grote werktrein
20 kunstwerken
Alle wegen leiden naar de tunnel
Een belangrijk kenmerk van een Wijkertunnelelement is het
Vrijwel tegelijk met de start in maart 1993 is begonnen met
De Minister van Verkeer en Waterstaat beslist in 1985 dat
gewicht. Elk uit staal en beton opgetrokken ‘schoenendoos’
de aanleg van 18 nieuwe kunstwerken,verdeeld over het
voor de juiste aansluiting op de Wijkertunnel de A9 tussen
weegt circa 22 miljoen kilo. Een optimale verhouding tussen
11 kilometer lange wegentracé door de IJmond. Bovendien
Beverwijk en Uitgeest in oostelijke richting verlegd moet
gebouwd met de uit Velsen afkomstige verrijdbare bekisting.
(extra) voorspanning en hoeveelheid beton zorgt voor een
staan twee ingebruikzijnde kunstwerken op de nominatie om
worden. De gemeenten Beverwijk en Heemskerk waren grote
solide, goed te vervoeren geheel. Speciaal voor transport over
gereconstrueerd te worden. Het gaat dus om 20 kunstwerken:
voorstanders, omdat daardoor ruimte voor een grote nieuw-
(zee)water wordt elk element afgeschermd met betonnen
viaducten, fietshoetgangerstunneltjes, overkluizingen en
bouwwijk, de Broekpolder,zou ontstaan. De aanleg van dat
kopschotten. De krachten die tijdens het transport door golf-
duikers. De meest zuidelijke kunstwerken liggen in recreatie-
nieuwe wegvak (met twee verzorgingsplaatsen), het opruimen
slag kunnen optreden, zijn in een simulatielaboratoriumin
gebied Spaarnwoude (gemeente Velsen). Meer naar het noor-
van het niet meer in gebruikzijnde vak en een aansluiting
Wageningen onderzocht. In ruwbouw zijn de elementen 96
den wordt gebouwd ter plaatse van het industrieterrein
van de gemeente Heemskerk op de verlegde A9, vormen het
meter lang, 3 1 meter breed en 8 meter hoog. Om de elemen-
Kagerweg en in de Broekpolder. Het meest noordelijke werk
belangrijkste onderdeel van de wegwerkzaamhedenin het
ten uiteindelijk waterdicht op elkaar aan te sluiten, worden ze
op het nieuwe wegentracé gebeurt ter hoogte van de aanslui-
Project Wijkertunnel.Aan de zuidkant van de Wijkertunnel
voorzien van een grote rubberen ring, het zogenoemde GINA-
ting met de bestaande A9, op Uitgeester grondgebied. Deze
beslaat de wegaanleg de aftakking van de A9 naar de nieuwe
profiel. In elk element worden tijdelijke ballasttanks gebouwd
fasering noord is een verzamelnaam voor de reconstructie van
tunnel. Deze gaat zorgen voor de beoogde snelle doorgaande
om het gewicht te kunnen beïnvloeden. Dit is essentieel bij het
de kruising van de A9 met de provinciale weg N203 en de
route naar de Kop van Noord-Holland. De Wijkertunnel
opdrijven en afzinken van de elementen.
spoorlijn Zaandam-Alkmaar. Daarvoor zijn verschillende
wordt hierdoor de hoofdroute rijksweg A9 terwijl de Velser-
typen kunstwerken nodig. Een nieuw viaduct naast het be-
tunnel een regionaal karakter krijgt: rijksweg A22.
‘Xch, j e houdt wel eens een staafie over” Jan Rozenbrand, voorman-vlechter
staande, inclusief nieuwe op- en afritten en in de omgeving duikers voor kleine sloten. Tevens wordt het bestaande viaduct
Voor de weggebruiker verandert er veel in de IJmond. Het is
grondig gerenoveerd. Het is het grootste en langstlopende
de tijd van kilometers asfalt-draaien. Al in oktober 1994 wordt
In Barendrecht ondervindt men minder belangstellingvan
werk en de enige locatie waar gewerkt wordt terwijl het ver-
het de weggebruiker aan de zuidkant van het kanaal duidelijk
buitenaf. Terwijl hier in het diepste bouwdok van Nederland
keer langsraast en extra veiligheidsmaatregelennoodzakelijk
dat er een splitsing komt in doorgaand verkeer via de Wijker-
in feite de echte tunnel gebouwd wordt. Het ligt blijkbaar te
zijn. Door de uitvoering te faseren, ondervindt het (trein)ver-
tunnel en bestemmingsverkeervia de Velsertunnel. De aloude
ver buiten de aandachtssfeervan de geïnteresseerdenuit de
keer nauwelijks hinder van het werk.
route vanaf het Rottepolderpleinnaar de Velsertunnel gaat
29
constructie
geeft minder iichtreaectievan tegenliggers. Bij toepassing in
te phtsen, hangen ze volledig buiten het bereik van hoge
door. Later wordt aan de noordkant op Beverwijks grond-
de tunnel zijn er echter bezwaren. Het ZOAB stopt bij andere
vrachtwagens. Maar ook nog tijdens het bouwproces van de
gebied de oostbaan van de oorspronkelijkeA9 tussen
tunnels in Nederland dan ook enkele honderden meters voor
tunnel zijn verbeteringen doorgevoerd. Zoals het toepassen
Beverwijk en Uitgeest naar het oosten verlegd om daar de
het gesloten deel, alwaar het wegdek overgaat in Dicht Asfalt
van tegenstraalverlichting.De entree van de Wijkertunnel is
nieuwe Rijksweg 22 te worden. Het opgebroken A9-asfalt
Beton (DAB). Nadeel daarvan is dat de weggebruiker bij regen
voor de weggebruiker nog veiliger gemaakt door de tunnel-
ineens wordt geconfronteerd met een nevelscherm op de grens
buizen te verlichten volgens deze nieuwe techniek. Hoewel
van ZOAB naar DAB, terwijl hij tegelijk het donkere gat van
meer gebruikelijk in Zwitserland, was deze nog niet eerder toe-
voortaar met een bocht onder de nieuwe Wijkertunnelroute
wordt elders in het tracé hergebruikt.
Geluidswal
de tunnel inrijdt. Na speciale proeven door TNO en praktijk-
gepast in Nederland. Bij de inrit van de tunnel wordt het licht
tests in de Zeeburgertunnel besluiten de Projectgroepen Weg-
tegen de rijrichting in gestraald. De waarneembaarheid van
Rijkswaterstaat heeft in het Project Wijkertunnel vele nieuwe
aanleg en Tunnelbouw het ZOAB tot 20 meter in het gesloten
verkeer wordt aanzienlijkbeter, het ‘zwarte-gat-effect’ minder,
partners. Een zijdelings co-produkt met de gemeente Bever-
deel van de tunnel door te trekken. Een veel veiliger entree dus
evenals het energieverbruik.Bovendien is de investering en
wijk bijvoorbeeld, is de aanleg van een geluidswal langs de
als het regent.
exploitatie van het verìichtingssysteem lager dan tot nu toe
verlegde A9.Het totale nieuwe tracé is zo gelegd dat alleen
gebruikelijk. Deze tussentijdse aanpassing betekent een bespa-
hier geluidbeperkendemaatregelen nodig zijn. Toekomstige
“Mensen moeten hun rijgedrag aanpassen aan het weer, niet
ring van bijna anderhalf miljoen gulden. Wanneer bij nieuwe
bewoners van de wijk Broekpolder worden zo beschermd
aan het wegdek”
tunnels de techniek direct in het ontwerp wordt opgenomen,
tegen geluidshinder.De geluidswal is een unieke samenwer-
Gerrit Plukkel, materiaaldeskundige wegenbouw
kan de besparing nog hoger uitvallen.
king, in de circa 8 meter hoge geluidwerende wal is namelijk 220.000 kubieke meter licht verontreinigde grond verwerkt,
afkomstig uit Noord-Holland. Een goede functie voor vervuilde grond.
Een dergelijk staaltje techniek dat tussentijds wordt ingevoegd
Nieuwe technische ontwikkelingen
maakt worden een noviteit door te schuiven naar een volgend
een infrastructureelprobleem. Het biedt ook de mogelijkheid
bouwproject.
“Echt verontreinigdegrond ruik j e niet!”
om nieuwe technieken toe te passen en te ontwikkelen. De Bouwdienst van Rijkswaterstaat is hierin initiatiefnemer. Dit is met name terug te vinden in de inrichting van de tunnel. Tijdens het ontwerpen van de tunnel i s gebruik gemaakt van technieken die op dat moment voorhanden waren. Er zijn
Zeer Open Asfaìt Beton (ZOAB) heeft dermate gunstige eigen-
echter ook noviteiten ontwikkeld, speciaal voor de Wijker-
schappen dat het gehele Wijkertunneltracé ermee wordt voor-
tunnel. Een voorbeeld is de wijze van ventileren van de beide
zien. Het absorbeert bandenlawaai, draineert regenwater en
tunnelbuizen. Door de ventilatoren in nissen in het tunneldak
constructie
30
er ook altijd een ‘point of no return’, soms moet de keuze ge-
Het Project Wijkertunnel is niet d e e n een oplossing voor
Jaap Schuijt, projectleider geluidswal
ZOAB
vergt veel flexibiliteit van ontwerpers en bouwers. Daarom is
h
33
.
_ , ,..,...,<_I,'. .._ ,_ ~
. ......
3-
