Preventie van stemproblemen op de PABO -Inleiding -Aanbevelingen voor het preventieve programma op PABO’s -Aanbevelingen voor het werken met PABO-studenten (Ook voor logopedisten in de vrije vestiging) -Voorbeeld invulling logopedie op de PABO in Arnhem (Meulenbroek 2008)
-Literatuurlijst
Preventie van stemproblemen op de PABO Inleiding Uit recent onderzoek blijkt dat de huidige invulling van de logopedie gericht op de preventie van stemklachten bij leerkrachten in opleiding van een groot aantal PABO’s in Nederland niet in overeenstemming is met de aanbevelingen op dit gebied uit de recente literatuur van onder andere Kooijman en Meulenbroek (Musson & Van Breugel 2009). De discongruentie tussen huidige invullingen van de preventieve logopedie en aanbevelingen uit de literatuur zijn een reden om het beleid op dit gebied nogmaals onder de loep te nemen en te verbeteren. Daarbij is het een belangrijk gegeven dat 59,2% van de leerkrachten in het basisonderwijs in Nederland zelf het gebrek aan aandacht aan de stem tijdens de opleiding als risicofactor voor het ontwikkelen van stemproblemen aangeeft (Kooijman 2005f). Deze pagina’s zijn bedoeld om aanbevelingen te doen aan logopedisten op PABO’s en andere logopedisten die met PABO-studenten werken ter verbetering van de kwaliteit van de preventieve logopedie. Op deze pagina’s treft u bovendien een schematische weergave van de invulling van logopedie op de PABO in Arnhem. Deze invulling is gebaseerd op aanbevelingen uit de literatuur van Kooijman (2005). Zie de literatuurlijst voor de geraadpleegde en andere relevante bronnen.
Preventie van stemproblemen op de PABO Aanbevelingen voor het preventieve programma op PABO’s De volgende punten worden aanbevolen om op te nemen in het logopedische programma op PABO’s: - Een screening aan het begin van opleiding voor stembelastende beroepen kan een sleutelrol spelen in het verminderen van het aantal stemklachten bij professionele stemgebruikers (Kooijman 2005a). Een screening omvat minimaal het beoordelen van roepstem, zangstem, spreekstem en voorleesstem, en wordt uitgevoerd door een logopedist met expertise op het gebied van stem. - Om te voorkomen dat leerkrachten stemproblemen ontwikkelen, is het noodzakelijk dat adequate stemtraining wordt gegeven op opleidingen voor leerkrachten (Kooijman 2005d). Adequate stemtraining omvat onder andere intensieve aandacht voor copingstrategieën en de invloed van fysieke en psychoemotionele factoren op stemproblemen (Kooijman 2005d) (Kooijman 2005f).
-Het is nodig dat logopedist, student en studieloopbaanbegeleider samenwerken om de student voor te bereiden op de stembelasting met de benodigde coping-strategieën (Meulenbroek 2008). De logopedist informeert de studieloopbaanbegeleider over signalen die kunnen wijzen op een beginnend stemprobleem bij de student en geeft informatie over de mogelijkheden van logopedie. De studieloopbaanbegeleider ontvangt signalen van de student en verwijst de student indien nodig naar de logopedist. - Aandacht voor het stemgebruik van studenten houdt niet op na het eerste jaar. Ook in latere jaren is het belangrijk zicht te houden op het stemgedrag van studenten. De intensiteit van de stage neemt toe, en daarmee ook de stembelasting. Juist dan zou er aandacht moeten zijn voor copingstrategieën en de invloed van stembelasting en psycho-emotionele factoren op de stem.
Preventie van stemproblemen op de PABO -Het uitleggen van het verwijstraject aan studenten en beginnende leerkrachten voorkomt dat studenten onnodig blijven doorlopen met stemklachten. Houdt bij extern doorverwijzen zicht op het traject dat studenten doorlopen. Extern doorverwijzen betekent niet vrijblijvend adviseren. Verwijs door naar logopedisten die gespecialiseerd zijn in stem, en onderhoudt contact met student en logopedist over het verloop van de behandeling. Het gebruik van een evaluatieformulier dat ingevuld wordt door de vrijgevestigde logopedist over de stand van zaken aan het begin én het eind van de therapie kan daarin een hulpmiddel zijn. Het door de student opstellen van leerdoelen met betrekking tot de stem en het koppelen van deze doelen aan POP, PAP, competentieprofiel en portfolio neemt bovendien een stuk van de vrijblijvendheid weg. Op deze manier gaan studenten actief aan de slag met de adviezen die voort zijn gekomen uit de screening, ook als er intern geen stemtraining wordt aangeboden. -Vaardigheden als roepen en zingen, die studenten gedurende hun opleiding ontwikkelen, moeten begeleid worden door een logopedist, om foutief oefenen te voorkomen. Dit kan individueel, in groepstrainingen of in combinatie met muziek-, drama en gymles. - Materiaal en hulpmiddelen zijn noodzakelijk in de screening en training van studenten op het gebied van stem. Zonder aparte (geluidsdichte) ruimte is een goede screening of training niet uitvoerbaar. Ook het gebruik van tuner, decibelmeter, Voice Handicap Index en opnameapparatuur worden aanbevolen voor het zo inzichtelijk mogelijk maken van de capaciteiten en beperkingen van de student met betrekking tot zijn stemgebruik.
Preventie van stemproblemen op de PABO - Het is belangrijk om het vak logopedie op PABO’s te profileren zodat het vak en de problematiek serieus genomen worden. Wees op de hoogte van recente literatuur op het gebied van stemproblematiek op PABO’s en leg cijfers en aanbevelingen uit deze literatuur voor aan directie/management van de PABO. Onderstreep het belang van een gedegen screening en stemtraining ter voorkoming van stemprobemen. - Bij de beoordeling van de logopedische vaardigheden van studenten zou de stem en spraak van studenten beoordeeld moeten worden. Reflectie van de student op de eigen stem en spraak is niet voldoende voor het opleidings- of vakbekwaam verlaten van de opleiding. Toets de roepstem, spreekstem, zangstem en voorleesstem en beoordeel ook de mate waarin een student in staat is lange tijd te praten. Verbindt consequenties aan het niet behalen van de toets: extra stemtraining, doorverwijzing of het advies te stoppen met de opleiding. Ga hierover in gesprek met management en examencommissie.
Preventie van stemproblemen op de PABO Aanbevelingen voor het werken met PABO-studenten Aan de volgende risicofactoren zou specifieke aandacht moeten worden besteed: - Er moet aandacht worden besteed aan stemhygiëne en coping-strategieën voor de psycho-emotionele belasting van het lesgeven. Ook moet de omgeving waarin de leerkracht werkt, het klaslokaal, onderzocht worden op factoren die een negatieve invloed op de stem kunnen hebben (Kooijman 2005b).
- Het is belangrijk dat leerkrachten en leerkrachten in opleiding worden gemotiveerd om vroeg aan te geven dat zij een stemprobleem hebben en hier behandeling voor zoeken, omdat slechts een minderheid hulp zoekt voor hun stem. (Kooijman 2005b) -Stembelastende factoren en omgevingsfactoren beïnvloeden leerkrachten in opleiding meer dan werkzame leerkrachten. Psycho-emotionele factoren beïnvloeden leerkrachten in de eerste jaren van hun carrière meer.(Kooijman 2005b). - Voor het aanleren van adequaat stemgebruik is gedragsverandering bij studenten noodzakelijk. Het aanbieden van theorie en oefeningen is niet altijd voldoende om deze verandering tot stand te brengen. Besteedt aandacht aan motivatie en bewustwording. Het boek Gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering (Brug 2007) geeft verdere suggesties om gedragsverandering tot stand te brengen.
Preventie van stemproblemen op de PABO Invulling logopedie op de PABO in Arnhem, door Leo Meulenbroek 2008 Fase in studie Propedeuse fase 2e week
4-6e week
6-10e week
10-40e week
Hoofdfase 3-10e week
3-60e week
Afstudeerfase
Logopedische inhoud/ vorm Informatiecollege: -eisen spreekberoep -anatomie/ fysiologie -stemhygiëne, risicofactoren Logopedische screening: 1.individueel onderzoek 2.anamneselijsten 3.gestandaardiseerde vragenlijsten (VHI, DS16, SCL90, UCL) - Aanvullend onderzoek - Collegiaal overleg (muziek, drama, SLB, decaan, stagementor) Definitief advies: voldaan of: 1.groepsworkshops 2.individuele logopedie 3.ind. Begeleiding stem: stage 4.psycho-emotionele begeleiding Lessenserie logopedie Groepstrainingen, luistertraining -evaluatie individueel. Stappenplan in plenaire werkgroep: -uitwisselen copingideeën -stemhygiëne en riscofactoren Individuele ontwikkeling afronden in overleg met: logopedist en/of externe deskundige
Doel -
-
-
-
-
Bewustwording Voorlichting gezondheidsdeterminanten Primaire preventie Secundaire preventie Informeren student + SLBdocent Sterkte/zwakte-analyse: bewustwording Stappenplan maken Secundaire preventie Tertiaire preventie Tertiaire preventie Copingstrategie bewust ontwikkelen Inbouwen van logopedische (stem)doelen in POP Primaire preventie Bewustwording eigen sterkte/zwakte-situatie Copingstrategie ontwikkelen
Tertiaire preventie/ curatie Copingstrategie bewust uitproberen Zelfsturing t.a.v. logopedische doelen in POP
optioneel
Bron: Meulenbroek, L. 2008. “Stemscreening: noodzaak en problemen. De lerarenopleiding als exponent.” In: De vele gezichten van de beroepsstem, Symposiumboek Stem Expertisecentrum Leuven 2008, 495-503. Leuven: Stem Expertisecentrum Leuven.
Preventie van stemproblemen op de PABO Literatuurlijst - Brug, J. & J. Van Assema & L. Lechner. 2007. Gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering: een planmatige aanpak. Assen: Van Gorcum - Kooijman, P.G.C. 2005a. “Epidemiology of voice problems in Dutch teacher.” In: The voice of the teacher, 22-37. Nijmegen: Radboud University Nijmegen Medical Centre. - Kooijman, P.G.C. 2005b. “A comparative study of the epidemiology of voice complaints of female students teachers and practicing teachers early in their career.” In: The voice of the teacher, 38-58. Nijmegen: Radboud University Nijmegen Medical Centre. - Kooijman, P.G.C. 2005c. “Psychosocial Impact of Voice Problems throughout the Teaching Career.” In: The voice of the teacher, 59-72. Nijmegen: Radboud University Nijmegen Medical Centre. - Kooijman, P.G.C. 2005d. “Risk factors for voice problems in teachers.” In: The voice of the teacher, 73-90. Nijmegen: Radboud University Nijmegen Medical Centre. - Kooijman, P.G.C. 2005e. “Muscular Tension and Body Posture in relation to Voice Handicap and Voice Quality in Teachers with Persistent Voice Complaints.” In: The voice of the teacher, 91-109. Nijmegen: Radboud University Nijmegen Medical Centre. - Kooijman, P.G.C. 2005f. “Risk Factors for Voice Complaints throughout the Teaching Career.” In: The voice of the teacher, 111-146. Nijmegen: Radboud University Nijmegen Medical Centre. -Meulenbroek, L. 2008. “Stemscreening: noodzaak en problemen. De lerarenopleiding als exponent.” In: De vele gezichten van de beroepsstem, Symposiumboek Stem Expertisecentrum Leuven 2008, 495-503. Leuven: Stem Expertisecentrum Leuven. - Musson, J.J.L. en L.P.M. van Breugel. 2009. “preventie van stemproblemen bij leerkrachten in spé; een onderzoek naar de aangeboden preventieve maatregelen op PABO’s in Zuid-Holland en Noord-Brabant” Rotterdam: Hogeschool Rotterdam.
-Timmermans B. & M.S. De Bodt & F. L. Wuyts & P.H. van de Heyning. 2004. “Training outcome in future professional voice users after 18 months of voice training.” Folia Phoniatrica et Logopaedica, 2004:56(2):120-9.
