Pensioen en scheiding: knelpunten als gevolg van pensioenverevening

Pensioen en scheiding: knelpunten als gevolg van pensioenverevening

Masterthesis Master Fiscale Economie Universiteit van Tilburg Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen

mw. mr. H.P.M. van Bijnen

B.V.V. Diederen S190644 Studiejaar 2010 -2011

Pagina |2

Inhoudsopgave:

Inhoudsopgave:....................................................................................................................................... 2 Lijst van afkortingen................................................................................................................................ 5 Hoofdstuk 1 Inleiding .............................................................................................................................. 6 1.1 Motivering van het onderwerp ..................................................................................................... 6 1.2 Probleemstelling ........................................................................................................................... 7 1.3 Verantwoording van de opzet ...................................................................................................... 7 Hoofdstuk 2 Pensioen; ouderdomspensioen en partnerpensioen ......................................................... 9 2.1 Inleiding......................................................................................................................................... 9 2.2 Het pensioen uit de tweede pijler .............................................................................................. 10 2.2.1 Inleiding................................................................................................................................ 10 2.2.2 Pensioenvormen .................................................................................................................. 10 2.2.3 Pensioenovereenkomst ....................................................................................................... 11 2.3 Het Ouderdomspensioen ............................................................................................................ 11 2.4 Het Partnerpensioen ................................................................................................................... 12 2.4.1 Inleiding................................................................................................................................ 12 2.4.2 Partnerpensioen op opbouwbasis ....................................................................................... 13 2.4.3 Partnerpensioen op risicobasis ............................................................................................ 13 2.5 Afsluiting ..................................................................................................................................... 14 Hoofdstuk 3 Verevening van pensioen bij echtscheiding ..................................................................... 15 3.1 Inleiding....................................................................................................................................... 15 3.2 Verdeling van pensioen vóór Wet verevening pensioenrechten bij scheiding .......................... 15 3.3 Wet verevening pensioenrechten bij scheiding.......................................................................... 16 3.3.1 Inleiding................................................................................................................................ 16 3.3.3 Toepassingsbereik van de Wet VPS ..................................................................................... 17 3.4 Echtscheiding en partnerpensioen ............................................................................................. 18

Pagina |3 3.5 Fiscale aspecten van pensioenverevening .................................................................................. 19 3.5.1 Inleiding................................................................................................................................ 19 3.5.2 Fiscale aspecten ................................................................................................................... 19 3.6 Partnerpensioen en fiscale aspecten .......................................................................................... 23 3.7 Afsluiting ..................................................................................................................................... 23 Hoofdstuk 4 Verrekening van pensioen bij echtscheiding.................................................................... 24 4.1 Inleiding....................................................................................................................................... 24 4.2 Methoden van verrekening en fiscale aspecten ......................................................................... 24 4.2.1 Inleiding................................................................................................................................ 24 4.2.2 Verrekening tegen contante waarde/vermogensbestanddeel............................................ 25 4.2.3 Verrekening door toescheiding van bestaande lijfrente ..................................................... 26 4.2.4 Verrekening door aangaan van lijfrenteverplichting door verrekeningsplichtige ............... 27 4.2.5 Verrekening door middel van storting koopsom voor lijfrente door verrekeningsplichtige ...................................................................................................................................................... 28 4.2.6 Verrekening door verhoging alimentatie-uitkering ............................................................. 28 4.3 Afsluiting ..................................................................................................................................... 29 Hoofdstuk 5 Knelpunten bij pensioenverevening, oplossingen en de rol voor de overheid................ 30 5.1 Inleiding....................................................................................................................................... 30 5.2 Scheiding vs. scheiding................................................................................................................ 30 5.2.1 Knelpunt/tekort ................................................................................................................... 30 5.2.2 Mogelijke oplossing(en) ....................................................................................................... 31 5.2.3 Rol voor de overheid ............................................................................................................ 32 5.3 Overlijden van deelnemer in pensioenregeling .......................................................................... 32 5.3.1 Knelpunt/tekort ................................................................................................................... 32 5.3.2 Mogelijke oplossing(en) ....................................................................................................... 33 5.3.3. Rol voor de overheid ........................................................................................................... 34 5.4 Partnerpensioen op risicobasis ................................................................................................... 35

Pagina |4 5.4.1 Knelpunt/tekort ................................................................................................................... 35 5.4.2 Mogelijke oplossing(en) ....................................................................................................... 35 5.4.3 Rol voor de overheid ............................................................................................................ 36 5.5 Grote leeftijdsverschillen ............................................................................................................ 37 5.5.1 Knelpunt/tekort ................................................................................................................... 37 5.5.2 Mogelijke oplossing(en) ....................................................................................................... 38 5.5.3 Rol voor de overheid ............................................................................................................ 39 5.6 Uitsluiten van de Wet VPS .......................................................................................................... 39 5.6.1 Knelpunt/tekort ................................................................................................................... 39 5.6.2 Mogelijke oplossing(en) ....................................................................................................... 39 5.6.3 Rol voor de overheid ............................................................................................................ 40 5.7 Afsluiting ..................................................................................................................................... 40 Hoofdstuk 6 Conclusies en aanbevelingen ........................................................................................... 42 6.1 Inleiding....................................................................................................................................... 42 6.2 Probleemstelling ......................................................................................................................... 42 6.3 Samenvatting, conclusie en aanbevelingen ................................................................................ 43 6.4 Afsluiting ..................................................................................................................................... 45 Literatuurlijst:........................................................................................................................................ 46 Jurisprudentieregister ........................................................................................................................... 48

Pagina |5

Lijst van afkortingen

Anw

Algemene nabestaandenwet

AOW

Algemene Ouderdomswet

BW

Burgerlijk Wetboek

HR

Hoge Raad

PSW

Pensioen- en spaarfondsenwet

PW

Pensioenwet

SW

Successiewet 1956

Wet IB 1964

Wet inkomstenbelasting 1964

Wet IB 2001

Wet inkomstenbelasting 2001

Wet LB 1964

Wet op de loonbelasting 1964

Wet VPS

Wet verevening pensioenrechten bij scheiding

Pagina |6

Hoofdstuk 1 Inleiding

1.1 Motivering van het onderwerp

Er gaat tegenwoordig geen dag voorbij zonder dat er in de media aandacht wordt besteed aan pensioen. Veelal gaat het om de verhoging van de AOW-leeftijd naar 66 in 2020 en naar 67 in 2025,1 maar ook pensioenfondsen staan regelmatig in het middelpunt van de belangstelling. Veelal gaat het dan over te lage dekkingsgraden en de noodzaak tot het korten van de huidige pensioenrechten. Naar mijn mening wordt er (te) weinig aandacht besteed aan het partnerpensioen, terwijl juist dit onderwerp de nodige aandacht verdient. Mede door het toenemende aantal echtscheidingen2 en door de financiering van het partnerpensioen op risicobasis,3 kan er in een aantal gevallen een tekort aan partnerpensioen ontstaan. Ter afsluiting van mijn Master Fiscale Economie aan de Universiteit van Tilburg moet ik een afsluitende thesis schrijven. In het najaarssemester van 2010 heb ik als keuzevak ‘Fiscale en civielrechtelijke aspecten van toekomstvoorzieningen’ gevolgd. Bij dit vak werd er onder andere stilgestaan bij de gevolgen van een echtscheiding op het pensioen. Deze materie vond en vind ik erg complex maar zeker ook interessant. Vandaar ook dat ik het onderwerp pensioen in combinatie met echtscheiding heb gekozen voor deze afsluitende thesis. In deze thesis ga ik onderzoeken welke gevolgen een echtscheiding kan hebben op het pensioen. Hierbij ga ik in op de fiscale aspecten van pensioendeling. Tevens ga ik op zoek naar knelpunten waar men in de praktijk tegenaan kan lopen bij het verevenen van pensioenrechten. Ten slotte ga ik onderzoeken in hoeverre deze problemen met behulp van de huidige wet- en regelgeving opgelost kunnen worden en welke rol daarvoor is weggelegd bij de overheid.

1

Kamerstukken II, 2009-2010, 32 163 nr. 2, p.1. In 2009 heeft de Nederlandse rechter 31,7 duizend huwelijken ontbonden. Dit zijn er iets minder dan een jaar eerder, toen er 32,9 duizend echtscheidingen werden uitgesproken. De daling is tijdelijk, want in het eerste halfjaar van 2010 is het aantal echtscheidingsprocedures weer toegenomen. Bron: www.cbs.nl. 3 Begin 2006 hebben ruim 2 miljoen actieve deelnemers een partnerpensioen met een financiering op opbouwbasis (…). Dit komt neer op 36% van alle actieve deelnemers. Het aantal werknemers met een partnerpensioen gefinancierd op risicobasis (…) bedraagt 3,6 miljoen (64%). Statistisch Bulletin DNB 2006. 2

Pagina |7 1.2 Probleemstelling

Als een echtpaar besluit hun huwelijk te beëindigen door middel van een echtscheiding zullen zij een groot aantal zaken moeten regelen en verdelen. Onder de zaken die moeten worden verdeeld, valt ook het opgebouwde ouderdomspensioen.4 Het partnerpensioen, voor zover dat op opbouwbasis geschiedt,5 wordt toebedeeld aan de betreffende (ex-) partner.6 In een aantal gevallen kan er, wanneer er sprake is van een scheiding, een tekort ontstaan in het pensioen. In deze thesis ga ik deze tekorten opsporen en mogelijkheden zoeken binnen de huidige wet- en regelgeving om deze tekorten te dichten. Daarnaast ga ik onderzoeken of er een rol voor de overheid is weggelegd met betrekking tot deze tekorten en het dichten ervan. De probleemstelling die centraal staat in deze thesis is de volgende:

“Welke gevolgen heeft het verdelen van pensioen in geval van een scheiding kijkend naar de huidige wet- en regelgeving?”

Om dit onderzoek in goede banen te leiden heb ik een aantal deelvragen geformuleerd: •

Wat gebeurt er met de opgebouwde pensioenrechten van een deelnemer in een pensioenregeling als deze deelnemer gaat scheiden?

•

Tegen welke knelpunten kan een deelnemer in een pensioenregeling of zijn (ex)partner aanlopen als het opgebouwde pensioen wordt verevend?

•

Welke oplossing(en) bied(t)(en) de huidige wet- en regelgeving om deze problemen op te lossen?

•

Welke rol is er in dit kader voor de overheid weggelegd?

1.3 Verantwoording van de opzet

Om tot beantwoording van de probleemstelling te komen begin ik in hoofdstuk 2 met een algemene uiteenzetting van het pensioenstelsel in Nederland. Hierbij komt een stukje geschiedenis aan bod 4

Artikel 2 Wet verevening pensioenrechten bij scheiding. Het partnerpensioen en de verschillende varianten wordt nader besproken in Hoofdstuk 2. 6 Artikel 47 Pensioenwet. 5

Pagina |8 alsmede het 3-pijler systeem dat Nederland kent. Vervolgens zal ik hoofdstuk 3 aandacht besteden aan de Wet verevening pensioenrechten bij scheiding (hierna: Wet VPS)7. De Wet VPS kan met het oog op echtscheiding of in de huwelijkse voorwaarden worden uitgesloten.8 In hoofdstuk 4 wordt uiteengezet wat er in dat geval dient te gebeuren met de pensioenrechten. In hoofdstuk 3 en 4 wordt tevens ook aandacht besteed aan de fiscale aspecten van de in die hoofdstukken besproken verdelingsmethoden9. Met de informatie uit de hoofdstukken 2 tot en met 4 zal ik in hoofdstuk 5 de balans opmaken. Hier zet ik alle mogelijke problemen die er kunnen ontstaan als gevolg van een echtscheiding op een rijtje. Ook zal ik in dit hoofdstuk op zoek gaan naar mogelijkheden die de huidige wet- en regelgeving biedt om deze problemen op te lossen. Dan volgt tot slot nog hoofdstuk 6. In hoofdstuk 6 zal ik een samenvatting geven van mijn bevindingen. Hier zullen alle deelvragen beantwoord worden en zal ik conclusies trekken. Daarnaast zijn hier ook een aantal aanbevelingen terug te vinden.

7

Wet van 28 april 1994, Stb. 1994, 342, voor het laatst gewijzigd bij Stb. 2009, 218. Artikel 2 lid 1 Wet VPS. 9 De term verdelingsmethoden is in dit kader niet geheel juist. Indien pensioenrechten verdeeld worden op grond van de Wet VPS spreekt men van pensioenverevening. Indien de Wet VPS uitgesloten wordt, spreekt men doorgaans van pensioenverrekening. 8

Pagina |9

Hoofdstuk 2 Pensioen; ouderdomspensioen en partnerpensioen

2.1 Inleiding

In Nederland bestaat het pensioenstelsel, net als in een groot aantal andere landen, uit drie pijlers. Onder de eerste pijler valt het pensioen dat door de overheid wordt geregeld. Dit zijn de AOW- en de ANW-uitkeringen. Deze oudedags- en nabestaandeverzekeringen zijn wettelijk geregeld in de Algemene Ouderdomswet10 (hierna: AOW) en de Algemene nabestaandenwet11 (hierna: Anw). Iedere ingezetene van Nederland is verzekeringsplichtig voor beide regelingen.12 Omdat bij de verzekeringsplicht wordt aangesloten bij het ingezetenschap behoren beide regelingen tot de volksverzekeringen. In de tweede pijler van het Nederlands pensioenstelsel wordt het pensioen geregeld dat wordt opgebouwd in het kader van een dienstbetrekking. Dit pensioen is wettelijk geregeld in de Pensioenwet13 (hierna: PW). Met betrekking tot het pensioen in de tweede pijler staat de arbeidsverhouding centraal, daarom wordt dit pensioen ook wel aangeduid met de term arbeidspensioen. In beginsel kunnen alleen personen die in dienstbetrekking zijn pensioen in de tweede pijler opbouwen. Daarnaast is het toekennen van een pensioenregeling door een werkgever niet verplicht (zie hierna in paragraaf 2.2.1). In paragraaf 2.2 zal ik nader ingaan op het pensioen uit de tweede pijler. Ten slotte bestaat er nog een derde pijler. De derde pijler is een individuele pijler. Kenmerkend aan deze pijler is het vrijwillige karakter. Voor deelname aan de derde pijler ligt het initiatief en de verantwoordelijkheid volledig bij de belastingplichtige.14 Bij een bank of verzekeraar kan in het kader van deze pijler een lijfrente worden afgesloten. Indien en voor zover er sprake is van een

10

Wet van 31 mei 1956, Stb. 1956, 281, voor het laatst gewijzigd bij Stb. 2010, 867. Wet van 21 december 1995, Stb. 1995, 690, voor het laatst gewijzigd bij Stb. 2010, 867. 12 Artikel 6 AOW en artikel 13 Anw. 13 Wet van 7 december 2006, Stb. 2006, 705, voor het laatst gewijzigd bij Stb. 2011, 26. 14 Bollen-Vandenboorn (red.), ‘Pensioen en de belangrijkste toekomstvoorzieningen’ SDU 2010. p. 248. 11

P a g i n a | 10 pensioentekort op basis van de verworven rechten in de eerste en tweede pijler, kunnen de betaalde lijfrente premies in aftrek worden gebracht in box 1.15 Het vervolg van dit hoofdstuk is als volgt opgebouwd. In paragraaf 2.2 ga ik nader in op het pensioen uit de tweede pijler. Vervolgens werk ik twee soorten pensioenen, te weten het ouderdomspensioen en het partnerpensioen, waarvoor een toezegging kan worden gedaan door de werkgever verder uit in paragraaf 2.3 en paragraaf 2.4. Ten slotte zal ik in paragraaf 2.5 dit hoofdstuk afsluiten.

2.2 Het pensioen uit de tweede pijler 2.2.1 Inleiding

Het pensioen uit de tweede pijler kan onderdeel zijn van de arbeidsvoorwaarden die een werkgever en werknemer onderling afspreken. Hiertoe dient een aparte pensioenregeling overeengekomen te worden. Om voor alle fiscale faciliteiten16 in aanmerking te komen die de opbouw van pensioen met zich mee kan brengen dient de overeengekomen regeling te kwalificeren als pensioenregeling in de zin van Hoofdstuk IIB van de Wet op de loonbelasting 1964 (hierna: Wet LB 1964). Een werkgever is niet verplicht een pensioen toe te kennen aan zijn werknemer.17 Als de werkgever echter aan een van zijn werknemers een aanbod tot het sluiten van een pensioenovereenkomst doet, mag hij dit aanbod ten aanzien van andere werknemers niet achterwege laten.18 Ondanks het feit dat het toekennen van een pensioenregeling door een werkgever aan een werknemer niet verplicht is, neemt toch ruim 90% van alle werknemers in Nederland deel aan een pensioenregeling.19

2.2.2 Pensioenvormen

In artikel 18 Wet LB 1964 wordt aangegeven welke pensioenvormen onderdeel kunnen uitmaken van een pensioenregeling. De volgende pensioenvormen worden hier genoemd: het ouderdomspensioen, het partnerpensioen, het wezenpensioen, het arbeidsongeschiktheids15

Artikel 3.1, lid 2, sub i, jo. artikel 3.124, lid 1, sub a Wet IB 2001 Pensioen wordt opgebouwd aan de hand van de zogenaamde omkeerregel. De opbouw kan onbelast plaatsvinden evenals de waardeaangroei tijdens de opbouw. De uiteindelijke uitkeringen worden belast. Zie artikel 11, lid 1, sub c, jo. art 11, lid 1, sub j, onder 1 Wet LB 1964. 17 Behoudens het geval van een verplicht gesteld bedrijfstakpensioenfonds. 18 Artikel 7, lid 4 PW. 19 www.cbs.nl, ISSN: 1877–3028. Rapport: Witte vlek op pensioengebied 2008/2009 door E. Vieveen, L. Oostrom en A. Dill-Fokkema. Het percentage is gebaseerd op het aantal ‘witte’ werknemers tussen de 21 en 64 jaar. 16

P a g i n a | 11 pensioen, het 40-deelnemingsjarenpensioen en het nabestaandenoverbruggingspensioen. Het ouderdomspensioen en het partnerpensioen zal ik in paragraaf 2.3 resp. paragraaf 2.4 nader toelichten. De overige pensioenvormen blijven in deze thesis verder onbesproken.

2.2.3 Pensioenovereenkomst

In de pensioenregeling wordt ook het karakter van de regeling vastgelegd. In artikel 10 PW worden drie soorten pensioenovereenkomsten genoemd. De eerste mogelijkheid is het sluiten van een uitkeringsovereenkomst. Bij deze overeenkomst staat vast hoe hoog het uiteindelijke pensioen van de werknemer is vanaf het moment dat deze met pensioen gaat. Ten tweede is het mogelijk om een kapitaalovereenkomst te sluiten. Bij een kapitaalovereenkomst wordt tot aan de pensioendatum kapitaal opgebouwd. De hoogte van het kapitaal bij pensionering staat vooraf vast, maar pas op het moment van pensionering kan worden berekend hoe hoog het uiteindelijke pensioen van de deelnemer is. De laatste mogelijkheid is het sluiten van een premieovereenkomst. Als een premieovereenkomst wordt afgesloten, betaalt de werkgever elke maand een premie die wordt belegd tot pensioendatum. De uiteindelijke uitkering is nu afhankelijk van de beleggingen en het behaalde rendement. In het kader van de eenvoud maak ik in het vervolg van deze thesis geen onderscheid meer tussen de mogelijke overeenkomsten.

2.3 Het Ouderdomspensioen

Het ouderdomspensioen is een van de pensioenvormen waarvoor een werkgever een toezegging kan doen aan een werknemer. Zoals al eerder vermeld is het toezeggen van een pensioen niet verplicht.20 Uit de tekst van artikel 18 Wet LB 1964 is af te leiden dat een ouderdomspensioen moet voorzien in een levenslange inkomensvoorziening.21 De hoogte van het ouderdomspensioen is afhankelijk van

20

Zie hiervoor in paragraaf 2.2.1. Een tijdelijk ouderdomspensioen is ook mogelijk, als het maar wordt gevolgd door een levenslang ouderdomspensioen. Zie hiervoor Kamerstukken II 2005-2006, 30 413, nr. 3, p. 15. 21

P a g i n a | 12 een aantal factoren,22 maar mag niet meer zijn dan 100% van het pensioengevend loon.23 Het tijdstip waarop het ouderdomspensioen in dient te gaan is in beginsel op de datum die de werkgever en de werknemer afspreken in de overeengekomen pensioenregeling.24 Het ouderdomspensioen mag niet later ingaan dan op het tijdstip waarop de werknemer de 70-jarige leeftijd bereikt.25

2.4 Het Partnerpensioen 2.4.1 Inleiding

Naast een toezegging voor ouderdomspensioen, kan een werkgever een werknemer ook een toezegging doen voor partnerpensioen. Deze pensioenvorm staat in artikel 18 lid 1, sub a, onder 2 Wet LB 1964. In de PW wordt het partnerpensioen als onderdeel van het nabestaandenpensioen genoemd.26 Het partnerpensioen vormt een inkomensvoorziening ten behoeve van de partner van de (gewezen) werknemer. Uit de tekst van artikel 18 kan worden opgemaakt dat dit niet alleen geldt voor echtgenoten, maar ook voor de partner waarmee de werknemer samenwoont zonder een geregistreerd partnerschap (hierna: samenwoners). Vereist is wel dat er sprake is van een gezamenlijke huishouding.27 De PW verstaat onder partner: de echtgenoot, de geregistreerde partner of de partner in de zin van de pensioenovereenkomst.28 Met deze laatste categorie worden samenwoners bedoeld.29 Naar mijn mening is dit partnerbegrip enigszins beperkter dan in de Wet LB 1964, omdat ten behoeve van de partner waarmee wordt samengewoond zonder geregistreerd partnerschap alleen een partnerpensioen kan worden opgebouwd indien de pensioenovereenkomst daarin voorziet. Indien een pensioenovereenkomst voorziet in een partnerpensioen voor samenwoners, gelden voor deze partners ten aanzien van de wijze van vaststelling van het partnerpensioen dezelfde rechten en plichten als voor een gehuwde of geregistreerde partner.30 Het partnerpensioen kan op twee manieren worden gefinancierd. De eerste methode is de financiering van het partnerpensioen op opbouwbasis. Deze methode wordt uitgewerkt in paragraaf 22

Bijvoorbeeld het aantal jaren dat pensioen is opgebouwd en het stelsel waarbinnen de pensioenopbouw plaatsvindt. 23 Artikel 18a, lid 7 Wet LB 1964. 24 Artikel 18a, lid 4, onder 1 Wet LB 1964. 25 Artikel 18a, lid 4, onder 5 Wet LB 1964. 26 Artikel 1 PW. 27 Artikel 18, lid 1, sub a, onder 2 Wet LB 1964. 28 Artikel 1 PW. 29 J. van der Zanden, ‘Hoofdbrekers voor pensioenuitvoerders bij beëindiging samenwoonrelatie’, Pensioen Magazine november 2010. 30 Artikel 16 PW.

P a g i n a | 13 2.4.2. De tweede methode is de financiering van het partnerpensioen op risicobasis. Deze methode wordt uitgewerkt in paragraaf 2.4.3. Onder de definitie van partnerpensioen in artikel 1 PW, valt zowel een partnerpensioen op opbouwbasis, als een partnerpensioen op risicobasis.31

2.4.2 Partnerpensioen op opbouwbasis

De eerste methode waarop het partnerpensioen kan worden gefinancierd is op opbouwbasis. Tot midden jaren negentig was het opbouwstelsel zeer populair.32 Indien partnerpensioen wordt gefinancierd op opbouwbasis, dan wordt er daadwerkelijk een ‘potje’ opgebouwd. Beëindigt de werknemer de dienstbetrekking waar hij (partner)pensioen opbouwt, dan blijven de opgebouwde rechten gewoon staan. Deze manier ter financiering van het partnerpensioen is een ‘dure’ regeling, omdat er daadwerkelijk geld wordt gereserveerd.33

2.4.3 Partnerpensioen op risicobasis

Zoals hierboven in paragraaf 2.4.2 vermeldt, wordt de opbouw van partnerpensioen op opbouwbasis als ‘duur’ bestempeld. Een goedkoper alternatief is de financiering van partnerpensioen op risicobasis. Het partnerpensioen op risicobasis is een fenomeen dat uit noodzaak tot kostenbeheersing tot stand is gekomen.34 Deze financieringsmethode wordt nog wel eens vergeleken met een brandverzekering.35 Er is jaarlijks een premie verschuldigd om het risico te kunnen betalen als het zich dat jaar voordoet. In tegenstelling tot de financiering op opbouwbasis, wordt er bij de financiering op risicobasis geen ‘potje’ gevormd. Als de dienstbetrekking eindigt, dan vervalt ook het recht op partnerpensioen.36

31

E. Lutjens, ‘Pensioenwet, analyse en commentaar’, onderdeel 2.B.5.2. H.P.M. van Bijnen, ‘Partnerpensioen kent nog menig los eindje’, Pensioen Magazine november 2010. 33 A.H.H. Bollen-Vandenboorn (red.) e.a. ‘Pensioen en de belangrijkste toekomstvoorzieningen’, SDU 2010. p. 288. 34 G.J.B. Dietvorst, ‘Evaluatie Wet VPS: tevredenheid overheerst, maar we zijn er nog niet’, EB Tijdschrift voor scheidingsrecht 2010/3. 35 A.H.H. Bollen-Vandenboorn (red.) e.a., ‘Pensioen en de belangrijkste toekomstvoorzieningen’, SDU 2010. p. 289. 36 J.H. Hartman en J.F.M. van Rooij, ‘Bijzonder partnerpensioen bij premieovereenkomsten, toch bijzonder’, Pensioen Magazine april 2009; met uitzondering van artikel 55, lid 5 PW. 32

P a g i n a | 14 2.5 Afsluiting

In dit hoofdstuk heb ik een beeld geschetst van het pensioenstelsel zoals we dit in Nederland kennen. Hierbij heb ik iets uitgebreider stil gestaan bij het pensioen uit de tweede pijler. In het bijzonder ben ik ingegaan op het ouderdomspensioen en het partnerpensioen binnen deze tweede pijler. Wanneer in het vervolg van deze thesis wordt gesproken over pensioen wordt daarmee bedoeld het ouderdomspensioen en het partnerpensioen dat wordt opgebouwd binnen de tweede pijler, tenzij expliciet wordt vermeld dat er een ander pensioen wordt bedoeld.

P a g i n a | 15

Hoofdstuk 3 Verevening van pensioen bij echtscheiding

3.1 Inleiding

In Hoofdstuk 2 heb ik een algemeen beeld geschetst van het pensioenstelsel zoals wij dit in Nederland kennen. In dit hoofdstuk ga ik onderzoeken wat er met de opgebouwde rechten van een deelnemer in een pensioenregeling gebeurt als deze gaat scheiden. Het begrip scheiden is gedefinieerd in artikel 1 PW. De definitie luidt: ‘echtscheiding, ontbinding van het huwelijk na scheiding van tafel en bed, beëindiging van een geregistreerd partnerschap anders dan door dood, vermissing of omzetting van een geregistreerd partnerschap in een huwelijk of beëindiging van een partnerrelatie in de zin van de pensioenovereenkomst.’ Als een deelnemer in een pensioenregeling gaat scheiden rijzen er twee vragen die van belang zijn met betrekking tot de opgebouwde pensioenrechten. De eerste vraag luidt: wanneer vond de scheiding plaats? De tweede vraag die rijst is deze: wat is er bepaald in de huwelijkse voorwaarden of in een echtscheidingsconvenant? Het belang van beide vragen zal in de loop van dit hoofdstuk duidelijk worden.

3.2 Verdeling van pensioen vóór Wet verevening pensioenrechten bij scheiding

Op 1 januari 1995 is de Wet WPS ingevoerd. Deze wet regelt de verdeling van pensioenrechten ingeval van een scheiding. Voor invoering van de Wet VPS is een drietal perioden te onderscheiden. De eerste periode loopt tot 7 oktober 1959. Tot die periode vielen pensioenrechten in de huwelijksboedel en diende in overeenstemming met de regels van het huwelijksvermogensrecht te worden verdeeld.37 Op 7 oktober 1959 heeft de Hoge Raad (hierna: HR) uitspraak gedaan in een belastingzaak, waarin hij oordeelde dat pensioenrechten moesten worden aangemerkt als

37

A.H.H. Bollen-Vandenboorn (red.) e.a. ‘Pensioen en de belangrijkste toekomstvoorzieningen’, SDU 2010. p. 188.

P a g i n a | 16 verknochte rechten ter verzorging van de pensioengerechtigde en diens gezin.38 Na scheiding maakt de ex-partner geen deel meer uit van het gezin van de pensioengerechtigde. Volgens de HR is er daarom geen aanleiding om het pensioen te verdelen. In 1977 maakt het Hof Amsterdam inbreuk op het arrest uit 1959. In zijn uitspraak39 geeft het Hof aan dat het pensioenrecht ook is bestemd voor de ex-partner, ook al is het recht verknocht aan de andere partner. Een gedeelte van het pensioenrecht toebedelen aan de ex-partner kan niet vanwege de verknochtheid, maar volgens het Hof was het geen probleem om de waarde van het recht te verrekenen met de ex-partner.40 Naar aanleiding van het laatstgenoemde arrest is in 1981 uitspraak gedaan in het Boon/Van Loon-arrest.41 Het verrekenen van pensioenrechten op grond van het Boon/Van Loon-arrest en de verschillende verrekeningsmethoden zal ik bespreken in Hoofdstuk 4.

3.3 Wet verevening pensioenrechten bij scheiding 3.3.1 Inleiding

Op 1 januari 1995 is in Nederland de Wet VPS ingevoerd. De voornaamste reden tot invoering van de Wet VPS was naar aanleiding van het arrest Boon/Van Loon van 27 november 1981.42 Ook al voor dit arrest stelt Bod voor om een systeem van pensioenverevening bij scheiding in te voeren.43 Zijn voorstel komt in navolging van de in Duitsland ingevoerde ‘Versorgungsausgleich’ per juli 1977.44 De verdeling van het pensioen op grond van de Wet VPS is regelend recht.45 Dit betekent dat de expartners het recht hebben om van de regels van de Wet VPS af te wijken. In artikel 4, lid 1 Wet VPS is bijvoorbeeld de mogelijkheid opgenomen om af te wijken van de standaard 50/50 verdeling.

38

HR 7 oktober 1959, BNB 1959/355; zie ook: A.H.H. Bollen-Vandenboorn (red.) e.a. ‘Pensioen en de belangrijkste toekomstvoorzieningen’, SDU 2010. p. 188. 39 Hof Amsterdam 23 december 1977, NJ 1978, 507. 40 A.H.H. Bollen-Vandenboorn (red.) e.a. ‘Pensioen en de belangrijkste toekomstvoorzieningen’, SDU 2010. p. 189. 41 Hoge Raad 27 november 1981, NJ 1982, 503. 42 Zie noot 40. 43 Th.L.J. Bod, ‘Pensioen en privaatrecht’ (dissertatie Nijmegen), H.D. Tjeenk Willink, Alphen aan den Rijn 1979; zie hierover uitgebreid A.H.H. Bollen-vandenboorn, ‘De fiscale aspecten van pensioenrechten bij echtscheiding’ SDU 2004. 44 A.H.H. Bollen-vandenboorn, ‘De fiscale aspecten van pensioenrechten bij echtscheiding’ SDU 2004. 45 J.H. Hartman en J.F.M. van Rooij, ‘Bijzonder partnerpensioen bij premieovereenkomsten: toch bijzonder.’ Pensioen Magazine april 2009.

P a g i n a | 17 3.3.2 Doelstelling van de Wet VPS

Het voornaamste doel van de Wet VPS was het verwezenlijken van de doelstelling van het arrest Boon/Van Loon.46 Daarnaast kunnen er nog een drietal andere doelstellingen worden onderscheiden.47 Ten eerste is beoogd de niet-werkende partner na een scheiding toch te verzekeren van een oudedagsvoorziening. Daarnaast wilde de wetgever de uitvoering van het Boon/Van Loon arrest simplificeren. In samenhang met het simplificeren van de uitvoering van het Boon/Van Loon arrest was de derde doelstelling het verlichten van de druk op de rechtspraktijk.48

3.3.3 Toepassingsbereik van de Wet VPS

In geval van een scheiding wordt het tijdens het huwelijk49 opgebouwde ouderdomspensioen verevend op grond van de Wet VPS.50 Het opgebouwde partnerpensioen blijft derhalve buiten toepassing van deze wet. Op grond van artikel 57 PW is geregeld dat de ex-partner gerechtigd blijft tot de opgebouwde aanspraken ten behoeve van het partnerpensioen in geval van een scheiding. Het toebedelen van het partnerpensioen aan de ex-partner wordt behandeld in paragraaf 3.4. Onder scheiding wordt in de Wet VPS verstaan: ‘echtscheiding of scheiding van tafel en bed dan wel beëindiging van het geregistreerd partnerschap anders dan door de dood, vermissing of omzetting van een geregistreerd partnerschap in een huwelijk’.51 De Wet VPS is derhalve niet van toepassing indien een samenwoonrelatie wordt beëindigd. Dit vind ik opmerkelijk, omdat de partner in een samenwoonrelatie

onder

voorwaarden

wel

kan

kwalificeren

als

partner

binnen

de

pensioenregeling.52 De Wet VPS is van toepassing op scheidingen die plaats hebben gevonden na 1 januari 1995. Op scheidingen voor deze datum is de Wet VPS derhalve niet van toepassing. Indien in de huwelijkse voorwaarden voor inwerkingtreding van de Wet VPS afspraken zijn gemaakt met betrekking tot het 46

Rapport, SEO Economisch Onderzoek, ‘Evaluatie Wet verevening pensioen bij scheiding’ SEO-rapport nr. 969, juni 2007. P. 12. 47 Kamerstukken II 1990-1991, 21 893, nr. 3, onderdeel 3. 48 Rapport, CompetenceCentre for Pension Research, ’10 jaar Wet Verevening pensioen bij echtscheiding’ Universiteit van Tilburg 2006. P. 13-14. 49 Lees voor huwelijk hier ook ‘geregistreerd partnerschap’. 50 Artikel 1, lid 1, sub d jo. artikel 2, lid 1 Wet VPS. 51 Artikel 1, lid 1, sub a Wet VPS. 52 Zie paragraaf 2.4.1.

P a g i n a | 18 verevenen van pensioenrechten ingeval van een scheiding, is in beginsel de Wet VPS gewoon van toepassing, tenzij uitdrukkelijk anders is bepaald.53 In dit kader is op 19 november 2010 een arrest gewezen door de HR.54 De HR redeneert dat de uitdrukkelijke afspraak dat het pensioenrecht opgebouwd in dienstbetrekking wordt verevend, betekent dat het andere pensioenrecht buiten verevening kan blijven.55 Wanneer partijen geen pensioendeling wensen, kan de werking van de Wet VPS worden uitgesloten.56 Door de toepassing van de Wet VPS uit te sluiten, wordt onverkort teruggevallen op het bepaalde in artikel 1:94, lid 1 tot en met 3, Burgerlijk Wetboek (hierna: BW), hetgeen betekent dat de regels van het huwelijksvermogensrecht en de daarbij behorende jurisprudentie weer van toepassing worden.57 Het belangrijkste arrest waarop wordt teruggevallen is het Boon/Van Loonarrest. De methoden van verrekening op grond van dit arrest zal ik behandelen in Hoofdstuk 4.

3.4 Echtscheiding en partnerpensioen

Op grond van de Wet VPS wordt alleen het opgebouwde ouderdomspensioen verevend in geval van een echtscheiding.58 Het partnerpensioen wordt op grond van deze Wet niet verevend. In geval van een echtscheiding wordt het partnerpensioen toebedeeld aan de ex-partner op grond van de PW.59 Zoals besproken in paragraaf 2.4 kan de opbouw van partnerpensioen gefinancierd worden op twee verschillende manieren. Bij het berekenen van de hoogte van het partnerpensioen op het moment van de scheiding, wordt net gedaan alsof de dienstbetrekking van de werknemer is beëindigd.60 Dit geldt voor het partnerpensioen dat is gefinancierd op opbouwbasis alsmede voor het partnerpensioen dat wordt gefinancierd op risicobasis. Indien het echter een dienstbetrekking met een pensioenregeling waarbinnen partnerpensioen wordt opgebouwd op risicobasis betreft, vervalt het recht op partnerpensioen. Omdat bij een scheiding, voor de berekening van de hoogte van het partnerpensioen net wordt gedaan alsof de dienstbetrekking is beëindigd, heeft de ex-partner geen recht meer op het partnerpensioen. Indien het partnerpensioen is gefinancierd op opbouwbasis 53

Artikel 11 Wet VPS. Hoge Raad 19 november 2010, NJ 2011, 33. 55 Pensioenbrief nr. 2, ‘Uitdrukkelijk van verrekening uitgesloten pensioenrechten blijven buiten verevening na invoering WVPS’, Kluwer, 8 februari 2011. 56 Artikel 2, lid 1 Wet VPS. 57 A.H.H. Bollen-vandenboorn (red.) e.a. ‘Pensioen en de belangrijkste toekomstvoorzieningen’, SDU 2010. p. 185. Zie ook: G.J.B. Dietvorst, ‘Scheiding en verevening van toekomstvoorzieningen vanuit civielrechtelijk en fiscaal perspectief (deel 2: de tweede pijler)’, FTV 2002/10. 58 Artikel 1, lid 1, sub d jo. artikel 2, lid 1 Wet VPS. 59 Artikel 57 PW. 60 Artikel 57, lid 1 PW. 54

P a g i n a | 19 wordt het bedrag dat is opgebouwd tot het moment van scheiding volledig toebedeeld aan de expartner. Hierbij wordt niet alleen het bedrag aan partnerpensioen dat is opgebouwd vanaf het huwelijk, maar ook het partnerpensioen dat al eerder is opgebouwd toebedeeld aan de ex-partner.

3.5 Fiscale aspecten van pensioenverevening 3.5.1 Inleiding

Indien een deelnemer aan een pensioenregeling gaat scheiden van zijn partner, dan rijzen er twee vragen die van belang zijn met betrekking tot de fiscale afwikkeling van de scheiding rondom de pensioenrechten. De eerste vraag die van belang is, is wanneer de scheiding heeft plaatsgevonden.61 Scheidingen die hebben plaatsgevonden na 1995 vallen onder de werkingen van de Wet VPS. Opgebouwde pensioenrechten kunnen niet worden verevend op grond van de Wet VPS als de scheiding heeft plaatsgevonden voor 1995. Op scheidingen die plaatsvonden voor 1995 is het Boon/Van Loon regime van toepassing.62 Zoals aangegeven in paragraaf 3.3.3 kan de werking van de Wet VPS worden uitgesloten. In dit kader is de tweede vraag van belang. Indien de werking van de Wet VPS bij huwelijkse voorwaarden of in een echtscheidingsconvenant is uitgesloten, worden de opgebouwde pensioenrechten eveneens verrekend met toepassing van het Boon/Van Loon regime. De verschillende verrekeningsmethoden op grond van het Boon/Van Loon regime en de fiscale aspecten daarvan zal ik in Hoofdstuk 4 behandelen.

3.5.2 Fiscale aspecten

Standaardmethode Uitgaande van een scheiding na 1 januari 1995 van een deelnemer in een pensioenregeling die de toepassing van de Wet VPS niet heeft uitgesloten, dienen de opgebouwde pensioenrechten te worden verevend conform het bepaalde in de Wet VPS. Als hoofdregel geldt dat de pensioenrechten

61

e

Zie ook: E.M.F. Schols-van Oppen en N.M. Winter, ‘Pensioenregelingen’, Fiscale Praktijkreeks 4 druk, paragraaf 6.2. 62 Dit geldt natuurlijk alleen voor scheidingen vanaf 27 november 1981. Op die datum heeft de HR arrest gewezen in de zaak Boon/Van Loon. Op echtscheidingen voor 27 november 1981 ga ik niet verder in.

P a g i n a | 20 die zijn opgebouwd tijdens het huwelijk63 voor de helft worden toebedeeld aan de ex-partner (de vereveningsgerechtigde) op grond van artikel 3, lid 1 Wet VPS. De andere helft van de opgebouwde pensioenrechten blijft bij de deelnemer zelf (de vereveningsplichtige). Indien de vereveningsplichtige de pensioendatum bereikt, keert het pensioenfonds de pensioenrechten gesplitst uit, mits de scheiding binnen twee jaar is doorgegeven aan het betreffende fonds.64 De periode van twee jaar is gekozen om te voorkomen dat relevante gegevens verloren gaan of niet meer te achterhalen zijn.65 In de parlementaire behandeling is te lezen dat een periode van twee jaar redelijk en voldoende ruim wordt geacht.66 De uitkeringen die beide ontvangen van het pensioenfonds kwalificeren als loon uit vroegere dienstbetrekking ingevolge artikel 9 jo. artikel 10 lid 1, Wet LB 1964. Beide partijen zijn ingevolge artikel 2 lid 1 Wet LB 1964 werknemer in de zin van de Loonbelasting (hierna: LB). De vereveningsplichtige ontvangt loon uit een vroegere dienstbetrekking van zichzelf en de vereveningsgerechtigde ontvangt loon uit een vroegere dienstbetrekking van een ander (van de vereveningsplichtige).67 Het uitvoeringsorgaan is inhoudingsplichtige op grond van artikel 6 Wet LB 1964 en moet LB inhouden op de uitkeringen. De uitkering die de vereveningsgerechtigde krijgt indien de standaardverevening van toepassing is, is een afhankelijk recht.68 Als de vereveningsplichtige overlijdt voor de pensioendatum vervalt bij de vereveningsgerechtigde het recht op een deel van het ouderdomspensioen. De vereveningsgerechtigde komt dan, behoudens een aanspraak op bijzonder partnerpensioen, met legen handen te staan. Het recht van de vereveningsgerechtigde op ouderdomspensioen is dus afhankelijk van het in leven zijn van de vereveningsplichtige. Indien echter de vereveningsgerechtigde overlijdt voor de pensioendatum van de vereveningsplichtige, of in de periode dat het pensioen wordt uitgekeerd, dan wordt vanaf dat moment de volledige pensioenuitkering uitbetaald aan de vereveningsplichtige. Het pensioenrecht groeit dus weer aan bij de vereveningsplichtige.69 Wordt de scheiding niet binnen een termijn van twee jaar doorgegeven aan het pensioenfonds, dan krijgt de vereveningsplichtige bij het bereiken van de pensioenleeftijd de volledige pensioenrechten uitgekeerd.

De

vereveningsgerechtigde

vereveningsplichtige

ter

grootte

van

krijgt de

dan helft

maandelijks van

de

een

vordering

pensioenrechten.

op

de

Voor

de

vereveningsgerechtigde betekent dit dat dat de doorbetaling van de termijnen bij hem niet meer 63

Lees in plaats van huwelijk hier ‘periode van geregistreerd partnerschap’ in geval van een geregistreerd partnerschap. 64 Artikel 2, lid 2 Wet VPS. 65 Kamerstukken II 1990-1991, 21 893, nr. 3, p. 10. 66 Kamerstukken II 1991-1992, 21 893, nr. 5. 67 Zie artikel 2, lid 1 Wet LB 1964. 68 G.M.C.M. Staats, Inkomstenbelasting en de gevolgen van (echt)scheiding, Nederlandse Documentatie Fiscaal Recht. Paragraaf 10.3.2.4. 69 G.J.B. Dietvorst, ‘Rechter stelt conversie van pensioen verplicht’, VP Bulletin 2007/9.

P a g i n a | 21 kan worden aangemerkt als inkomen uit vroegere dienstbetrekking.70 De uitkering die de vereveningsgerechtigde ontvangt zal nu worden belast als een periodieke uitkering in de zin van artikel 3.100, lid 1, sub a jo. artikel 3.101, lid 1, sub b Wet IB 2001. Nu de vereveningsgerechtigde voor de door hem ontvangen uitkeringen volledig in de belastingheffing wordt betrokken, wordt dit deel van het pensioen tweemaal met een heffing getroffen.71 Om deze dubbele heffing op te heffen, kan de vereveningsplichtige het doorbetaalde deel van de uitkering als persoonsgebonden aftrekpost in de zin van Hoofdstuk 6 Wet IB 2001 in aftrek brengen.72

Afwijken van de standaardmethode (de alternatieve methode) Zoals gezegd betreft de Wet VPS regelend recht. Hoofdregel bij een scheiding is de standaardmethode waarbij de vereveningsgerechtigde en de vereveningsplichtige ieder de helft van de totale, tijdens het huwelijk, opgebouwde pensioenaanspraken krijgen. Op grond van artikel 4, lid 1 Wet VPS kunnen bij huwelijkse voorwaarden of in een echtscheidingsconvenant andere percentages worden gekozen voor de verdeling van de pensioenrechten. De fiscale aspecten die voortvloeien uit deze methode van verevening zijn gelijk aan de fiscale aspecten in geval van de standaardmethode. Dit geldt zowel voor de gevolgen indien binnen twee jaar melding is gedaan bij de pensioenuitvoerder, als voor de gevolgen indien die melding niet of niet tijdig heeft plaatsgevonden. Bij het afwijken zou je nog kunnen stellen dat er sprake is van een schenking op grond van de Successiewet 195673 (hierna: SW). Wil er sprake zijn van een schenking, dan moet er sprake zijn van vrijgevigheid (of een bevoordelingsbedoeling) en daarnaast moet de schenker verarmen en de begiftigde verrijken.74 Naar mijn mening is er echter geen sprake van vrijgevigheid. Partijen geven uitvoering aan de Wet VPS waarin de mogelijkheid gegeven is om af te wijken van de standaard 50/50 verdeling. Mijns inziens is er geen sprake van een schenking indien partijen gebruik maken van de alternatieve methode en is er derhalve geen schenkbelasting verschuldigd op grond van de SW.75 Mocht er echter wel sprake zijn van een schenking, dan ben ik van mening dat deze schenking niet belast wordt op grond van de SW.76 Naar mijn mening is er dan sprake van een natuurlijke verbintenis als bedoeld in artikel 6:3 BW. Een natuurlijke verbintenis bestaat immers 70

A.H.H. Bollen-vandenboorn, ‘De fiscale aspecten van pensioenrechten bij echtscheiding’ SDU 2004. P. 235. A.H.H. Bollen-vandenboorn, ‘De fiscale aspecten van pensioenrechten bij echtscheiding’ SDU 2004. P. 236. 72 Artikel 6.1, lid 2, sub a jo. artikel 6.3, lid 1, sub a Wet IB 2001. 73 Wet van 28 juni 1956, Stb 1956, 362, voor het laatst gewijzigd bij Stb 2010, 873. 74 Artikel 1 lid 7, SW jo. artikel 186 lid 2, van Boek 7 BW. 75 Zie ook: A.H.H. Bollen-Vandenboorn, ‘De fiscale aspecten van pensioendeling bij echtscheiding’, SDU 2004. P. 245-247. Een andere opvatting is te vinden in het Rapport van het CompetenceCentre for Pension Research: ’10 jaar Wet verevening pensioenrechten bij scheiding’, Universiteit van Tilburg 2006, Hoofdstuk 4, p. 68-69. 76 Artikel 33, sub 12˚ SW.

71

P a g i n a | 22 wanneer iemand jegens een ander een dringende morele verplichting heeft van zodanige aard dat naleving daarvan, ofschoon rechtens niet afdwingbaar, naar maatschappelijke opvattingen als voldoening van een aan die ander toekomende prestatie moet worden aangemerkt.77 Het afwijken van de standaard verevening moet hier gezien worden als een aan die ander toekomende prestatie.

Conversie Een derde manier waarop pensioenrechten kunnen worden verevend is de zogenaamde conversiemethode. Deze methode wordt omschreven in artikel 5, lid 1 Wet VPS. Bij conversie wordt het deel van het ouderdomspensioen waarop de vereveningsgerechtigde recht heeft ingevolge de regels van de Wet VPS, samen met het recht op partnerpensioen78 (voor zover dat op opbouwbasis geschiedt) omgezet in een nieuw recht op ouderdomspensioen voor de vereveningsgerechtigde. Voor deze manier van verevening is instemming van beide partners en van het pensioenfonds nodig.79 Ook hier geldt dat de keuze voor conversie binnen twee jaar na de echtscheiding kenbaar moet zijn gemaakt aan het pensioenfonds.80 Wordt de keuze voor conversie na de periode van twee jaar kenbaar gemaakt aan het uitvoeringsorgaan, dan kan deze overeenkomst niet aan het uitvoeringsorgaan worden tegengeworpen.81 De fiscale aspecten die de conversiemethode met zich meebrengt zijn eveneens gelijk aan de fiscale aspecten van de standaardmethode.82 Hierbij merk ik op dat de vereveningsgerechtigde een eigen recht op ouderdomspensioen verkrijgt, waarbij voor de pensioeningangsdatum niet langer wordt aangesloten bij de vereveningsplichtige.83 De uitkering die de vereveningsgerechtigde krijgt indien de standaardverevening van toepassing is, is een afhankelijk recht.84 Als de vereveningsplichtige overlijdt voor de pensioendatum, dan vervalt bij de vereveningsgerechtigde het recht op een deel van het ouderdomspensioen. De uitkering ingevolge de conversiemethode is slechts afhankelijk van het leven van de vereveningsgerechtigde. Ook bij de keuze voor conversie rijst de vraag of er sprake is van een schenking. De vereveningsplichtige geeft immers de mogelijkheid prijs dat een deel van het pensioen weer 77

Artikel 6:3, lid 2, sub b BW In het echtscheidingsconvenant kan ook worden bepaald dat alleen het ouderdomspensioen wordt geconverteerd. 79 Artikel 5, lid 1, laatste volzin Wet VPS. 80 Artikel 5, lid 2 Wet VPS. 81 Artikel 5, lid 2 Wet VPS. 82 Zie uitgebreid: A.H.H. Bollen-Vandenboorn, ‘De fiscale aspecten van pensioenrechten bij echtscheiding’ SDU 2004. P. 239. 83 G.J.B. Dietvorst, ‘Rechter stelt conversie van pensioen verplicht’, VP Bulletin 2007/9. Th.L.J. Bod, ‘Conversie in het pensioenvereveningsrecht’, WPNR 1995/6203. 84 G.M.C.M. Staats, Inkomstenbelasting en de gevolgen van (echt)scheiding, Nederlandse Documentatie Fiscaal Recht. Paragraaf 10.3.2.4. 78

P a g i n a | 23 aangroeit indien de vereveningsgerechtigde voor hem komt te overlijden. Net als de keuze voor de alternatieve methode, is de keuze voor conversie een mogelijkheid die voortvloeit uit de Wet VPS. Ook hier ben ik dus van mening dat de keuze voor conversie niet kan leiden tot het heffen van schenkingsrecht.85

3.6 Partnerpensioen en fiscale aspecten

Bij een scheiding wordt het partnerpensioen dat tot dat moment is opgebouwd, volledig toebedeeld aan de ex-partner. Indien het partnerpensioen wordt opgebouwd op risicobasis, dan vervalt het recht op partnerpensioen op het moment van de scheiding bij ex-partner.86 Hier zijn dan ook vanzelfsprekend geen fiscale aspecten aan verbonden. Indien het partnerpensioen echter wordt opgebouwd op opbouwbasis, dan wordt het deel dat is opgebouwd tot aan de scheiding, bij overlijden van de deelnemer in de pensioenregeling (de vereveningsplichtige) uitgekeerd aan de vereveningsgerechtigde. De pensioenuitvoerder houdt LB in op de maandelijkse uitkeringen op grond van artikel 9 jo. artikel 10 lid1, Wet LB 1964.

3.7 Afsluiting

In dit hoofdstuk heb ik uitgewerkt wat er gebeurd met opgebouwde pensioenrechten als een deelnemer aan een pensioenregeling gaat scheiden. De hoofdregels bij een scheiding na 1 januari 1995 zijn te vinden in de Wet VPS. De Wet VPS verevent het ouderdomspensioen dat tijdens het huwelijk, of het geregistreerd partnerschap is opgebouwd. Hierbij kan onderscheid worden gemaakt tussen de standaardmethode, de alternatieve methode en de conversiemethode. Het is belangrijk om een scheiding binnen twee jaar te melden bij de pensioenuitvoerder. Wordt een scheiding binnen twee jaar gemeld, dan splitst de pensioenuitvoerder de uitkering automatisch in een deel voor de vereveningsplichtige en een deel voor de vereveningsgerechtigde. Voor alle drie de methoden zijn de fiscale aspecten dan gelijk. Als een scheiding niet binnen twee jaar wordt gemeld bij de pensioenuitvoerder, dan krijgt de vereveningsgerechtigde de volledige pensioenuitkering uitbetaald. De vereveningsgerechtigde krijgt in dat geval een vordering op de vereveningsplichtige. Ook in het dit geval zijn de fiscale aspecten voor alle drie de vereveningsmethoden gelijk. De fiscale aspecten van het toebedelen van het partnerpensioen is afhankelijk van de financieringswijze. 85 86

Zie ook onder het kopje: ‘afwijken van de standaardmethode (de alternatieve methode)’. Zie paragraaf 3.4.

P a g i n a | 24

Hoofdstuk 4 Verrekening van pensioen bij echtscheiding

4.1 Inleiding

Als een deelnemer aan een pensioenregeling gaat scheiden, dan kunnen de tijdens het huwelijk of tijdens het geregistreerd partnerschap opgebouwde pensioenrechten worden verevend conform de regels van de Wet VPS. De verevening van pensioenrechten op grond van de Wet VPS is in Hoofdstuk 3 besproken. De regels van de Wet VPS betreffen regelend recht.87 Afwijking van deze regels is mogelijk. Het is ook mogelijk om de regels van de Wet VPS buiten toepassing te laten.88 Door de toepassing van de Wet VPS uit te sluiten, wordt onverkort teruggevallen op het bepaalde in artikel 1:94, lid 1 tot en met 3, Burgerlijk Wetboek (hierna: BW), hetgeen betekent dat de regels van het huwelijksvermogensrecht en de daarbij behorende jurisprudentie weer van toepassing worden.89 Een belangrijk arrest in deze is het eerder genoemde Boon/Van Loon-arrest. In dit hoofdstuk worden verschillende verrekeningsmethoden besproken waarvoor een keuze kan worden gemaakt als partijen de toepassing van de Wet VPS uitsluiten. In paragraaf 4.2 zullen de verschillende verrekeningsmethoden worden uitgewerkt. Hierbij zal ik stil staan bij de gevolgen voor beide partijen. Tevens zal ik aandacht besteden aan de fiscale aspecten van de verschillende verrekeningsmethoden.

4.2 Methoden van verrekening en fiscale aspecten 4.2.1 Inleiding

Als in geval van een scheiding de toepassing van de Wet VPS wordt uitgesloten, dan herleven de regels van het huwelijksvermogensrecht en de daarbij behorende jurisprudentie. Op welke wijze en tot welke bedragen verrekening moet plaatsvinden, dient te worden vastgesteld aan de hand van de

87

Zie paragraaf 3.3.1. Zie paragraaf 3.3.3. 89 A.H.H. Bollen-vandenboorn (red.) e.a. ‘Pensioen en de belangrijkste toekomstvoorzieningen’, SDU 2010. p. 185. Zie ook: G.J.B. Dietvorst, ‘Scheiding en verevening van toekomstvoorzieningen vanuit civielrechtelijk en fiscaal perspectief (deel 2: de tweede pijler)’, FTV 2002/10. 88

P a g i n a | 25 eisen van redelijkheid en billijkheid, die op de verdeling van de gemeenschap van toepassing zijn.90 In het Boon/Van Loon-arrest geeft de HR een aantal mogelijkheden tot verrekening.91 Voor de praktijk zijn er nog een aantal aantrekkelijke methoden voor verrekening:92 •

Verrekening tegen contante waarde/vermogensbestanddeel

•

Verrekening door toescheiding van bestaande lijfrente

•

Verrekening door aangaan van lijfrenteverplichting door verrekeningsplichtige93

•

Verrekening door middel van storting koopsom voor lijfrente door verrekeningsplichtige

•

Verrekening door verhoging alimentatie-uitkering

4.2.2 Verrekening tegen contante waarde/vermogensbestanddeel

Indien wordt gekozen voor verrekening tegen contante waarde of tegen een vermogensbestanddeel blijft de opgebouwde pensioenaanspraak van de verrekeningsplichtige ongeroerd. Dit geldt overigens ook voor de overige methoden van verrekening. Vanaf de pensioeningangsdatum zal de verrekeningsplichtige van de pensioenuitvoerder de volledige uitkering ontvangen waarvan hij niets meer hoeft af te staan aan zijn ex-partner. Om deze manier van verrekening toe te passen moeten er wel genoeg liquide middelen of vermogensbestanddelen met voldoende waarde aanwezig zijn. Niet iedereen zal zonder meer in staat zijn om een bedrag ter verrekening van pensioenrechten in een keer te kunnen voldoen. Het ontvangen bedrag of de waarde van het ontvangen vermogensbestanddeel wordt bij de verrekeningsgerechtigde94 belast op grond van artikel 3.102, lid 3, sub a Wet IB 2001. Dit artikel bepaalt dat wat in het kader van echtscheiding of scheiding van tafel en bed wordt ontvangen ter zake van het recht op verrekening van pensioenrechten behoort tot de aangewezen periodieke uitkeringen en verstrekkingen.95 De uitleg van het artikel is naar mijn mening ruim door het gebruik van het woordje ‘wat’. Hieronder valt naar mijn mening niet alleen een geldbedrag, maar ook de 90

Hoge Raad 27 november 1981, NJ 1982, 503. Punt 13. Hoge Raad 27 november 1981, NJ 1982, 503. Punt 13. 92 A.H.H. Bollen-Vandenboorn, ‘Fiscale aspecten van pensioenverrekening’ Pensioen en Praktijk 2005/10. Zie ook: A.H.H. Bollen-Vandenboorn, De fiscale aspecten van pensioendeling bij echtscheiding’, SDU 2004. P. 251 e.v. 93 Dit is de vereveningsplichtige uit Hoofdstuk 3, maar omdat nu niet verevend wordt maar verrekend, wordt in dit hoofdstuk gesproken van een verrekeningsplichtige 94 Zie noot 84; Dit is de vereveningsgerechtigde uit Hoofdstuk 3, maar omdat nu niet verevend wordt maar verrekend, wordt in dit hoofdstuk gesproken van een verrekeningsgerechtigde. 95 L.G.M. Stevens, Pensioen in de loonsfeer, Fed fiscale brochures, Deventer 2003. P. 306. 91

P a g i n a | 26 waarde van een ontvangen vermogensbestanddeel.96 Ongeacht wat wordt ontvangen ter verrekening van pensioenrechten, een geldbedrag of een vermogensbestanddeel, alles wordt belast op grond van artikel 3.102, lid 3, sub a Wet IB 2001. De verrekeningsplichtige kan bedragen die in het kader van een echtscheiding of een scheiding van tafel en bed worden voldaan ter zake van de verplichting tot verrekening van pensioenrechten als onderhoudsverplichtingen in aftrek brengen.97 Op het eerste gezicht zouden de waarden van vermogensbestanddelen die ter verrekening zijn voldaan niet in aftrek mogen worden gebracht. In de wettekst staat immers dat bedragen voldaan ter verrekening in aftrek mogen worden gebracht. Dit zou betekenen dat de verrekeningsplichtige de waarde van vermogensbestanddelen niet in aftrek zou mogen brengen, hetgeen resulteert in dubbele heffing. Dit is echter niet de bedoeling van de wetgever geweest. In de parlementaire behandeling van de Belastingherziening 2001 geeft de wetgever aan dat de bepaling van artikel 6.3 Wet IB 2001 is ontleend aan artikel 45 lid 1, sub h, Wet Inkomstenbelasting 1964 (hierna: Wet IB 1964).98 Op grond van artikel 45 lid 1, sub h, Wet IB 1964 mag hetgeen voldaan ter zake van de verplichting tot verrekening van pensioenrechten als persoonlijke verplichting worden aangemerkt. Onder deze bewoording valt naar mijn mening ook de waarde van vermogensbestanddelen en derhalve ben ik van mening dat ook deze waarde onder de Wet IB 2001 voor aftrek in aanmerking kan worden genomen.99

4.2.3 Verrekening door toescheiding van bestaande lijfrente

Een tweede methode om pensioenrechten te verrekenen is door het toescheiden van een bestaande lijfrente. Indien deze lijfrente bij de verrekeningsplichtige wordt gefacilieerd, dan is de verkrijging van de lijfrente door de verrekeningsgerechtigde onbelast op grond van artikel 3.102 lid 4, Wet IB 2001. Dit heeft tot gevolg dat de verrekeningsplichtige ook geen aftrek geniet. Dit wordt bepaald in artikel 6.4 lid 2, Wet IB 2001. Is de lijfrente fiscaal niet gefacilieerd bij de verrekeningsplichtige, dan wordt deze bij toescheiding aan de verrekeningsgerechtigde wel belast en wel op grond van artikel

96

Zie ook: A.H.H. Vandenboorn, ‘Pensioendeling bij scheiding en de gevolgen onder de Wet Inkomstenbelasting 2001’, WFR 2000/6407. 97 Artikel 6.1 lid 2, sub a, Wet IB 2001 jo. artikel 6.3 lid 1, sub d, Wet IB 2001. 98 Kamerstukken II 1998-1999, 26 727, nr. 3, p. 251. 99 Rapport CompetenceCentre for Pension Research, ’10 jaar Wet Verevening pensioen bij echtscheiding’ Universiteit van Tilburg 2006. Hoofdstuk 4, p. 61.

P a g i n a | 27 3.102 lid 3, sub a, Wet IB 2001. Aan de andere kant geniet de verrekeningsplichtige nu ook aftrek op grond van artikel 6.3 lid 1, sub d, Wet IB 2001. De uit te keren termijnen zullen telkens worden belast op grond van artikel 3.105 lid 1, jo lid 3, jo. artikel 3.101 lid 1, sub b, Wet IB 2001. De periodieke uitkeringen worden immers ontvangen op grond van een rechtstreeks uit het familierecht voortvloeiende verplichting die is overeengekomen in het kader van een scheiding ter verrekening van pensioenrechten.

4.2.4 Verrekening door aangaan van lijfrenteverplichting door verrekeningsplichtige

Een derde methode ter verrekening van pensioenrechten is door middel van het aangaan van een lijfrenteverplichting door de verrekeningsplichtige. Indien wordt gekozen voor deze methode treedt de verrekeningsplichtige op als verzekeraar. Voordeel van deze methode is dat partijen de vrijheid hebben om het ingangsmoment van de verzekering zelf te bepalen. Ook ten aanzien van de duur – tijdelijk of levenslang – kunnen partijen hun eigen afspraken maken.100 De lijfrente die de verrekeningsgerechtigde ontvangt wordt niet belast. In artikel 3.102 lid 5, Wet IB 2001 is bepaald dat tot hetgeen wat wordt ontvangen ter zake van het recht op verrekening van pensioenrechten niet behoort een recht op periodieke uitkeringen of verstrekkingen dat is toegekend door degene die tot de verrekening verplicht is. Het ontvangen recht blijft derhalve onbelast, maar de periodieke uitkeringen zullen telkens worden belast op grond van artikel 3.105 lid 1, jo lid 3, jo. artikel 3.101 lid 1, sub b, Wet IB 2001. De periodieke uitkeringen worden immers ontvangen op grond van een rechtstreeks uit het familierecht voortvloeiende verplichting die is overeengekomen in het kader van een scheiding ter verrekening van pensioenrechten. Voor de aftrek van de verrekeningsplichtige geldt hetzelfde. Het recht kan op grond van artikel 6.4 lid 3, Wet IB 2001 niet in aftrek worden gebracht. De betaalde periodieke uitkeringen kunnen telkens wel in aftrek worden gebracht en wel op grond van artikel 6.7 jo. artikel 6.3 lid 1, sub a, Wet IB 2001. Ook hier geldt dat de periodieke uitkeringen worden ontvangen op grond van een rechtstreeks uit het familierecht voortvloeiende verplichting die is overeengekomen in het kader van een scheiding ter verrekening van pensioenrechten. De uitkeringen vormen derhalve onderhoudsverplichtingen en zijn aftrekbaar.

100

A.H.H. Bollen-Vanderboorn (red.) e.a., ‘pensioen en de belangrijkste toekomstvoorzieningen’, SDU 2010. P. 192.

P a g i n a | 28 Gelet op een recente uitspraak van Rechtbank Leeuwarden is het van belang om een dergelijke afspraak als hierboven schriftelijk vast te leggen.101 In deze zaak kwamen een man en zijn ex-partner mondeling overeen dat de man maandelijks € 200 betaalt aan de vrouw zijnde partneralimentatie. De rechtbank besliste dat de man niet aannemelijk heeft gemaakt dat de door hem genoemde betalingen gelden als een rechtstreeks uit het familierecht voortvloeiende verplichting. Dat is wel een vereiste om partneralimentatie in aftrek te brengen.

4.2.5 Verrekening door middel van storting koopsom voor lijfrente door verrekeningsplichtige

Naast het aangaan van een lijfrente verplichting door de verrekeningsplichtige zelf, kan de verrekeningsplichtige ook een koopsom voor een lijfrente storten bij een professionele verzekeraar ter verrekening van pensioenrechten. Na het storten van de koopsom dient de lijfrente meteen in te gaan. De waarde van de verkregen lijfrente is ook hier niet belast. Dit is geregeld in artikel 3.102 lid 4, Wet IB 2001. De periodieke uitkeringen worden belast op grond van artikel 3.105 lid 1, jo lid 3, jo. artikel 3.101 lid 1, sub b, Wet IB 2001. De verrekeningsplichtige mag de betaalde koopsom voor de lijfrente aftrekken op grond van artikel 6.3 lid 1, sub d, jo. artikel 6.6 lid 1, Wet IB 2001. De koopsom van een lijfrente in verband met het verrekenen van pensioenrechten wordt gezien als onderhoudsverplichting.

4.2.6 Verrekening door verhoging alimentatie-uitkering

Een laatste mogelijk interessante methode ter verrekening van pensioenrechten is om de te verrekenen pensioenrechten tot uiting te laten komen door middel van het verhogen van de alimentatie-uitkering aan de ex-partner. In tegenstelling tot veel andere landen is de alimentatieverplichting tussen partners in Nederland niet gedefiscaliseerd.102 Dat wil zeggen dat de ontvangen (verhoogde) alimentatietermijnen bij de verrekeningsgerechtigde worden belast als een periodieke uitkering op grond van artikel 3.105 lid 1, sub a, jo. artikel 3.101 lid 1, sub b, Wet IB 2001. De verrekeningsplichtige kan de betaalde termijnen telkens aftrekken op grond van artikel 6.7 lid 1,

101

Rechtbank Leeuwarden, EK, 21 maart 2011, nr. AWB 09/1797 Rapport CompetenceCentre for Pension Research, ’10 jaar Wet Verevening pensioen bij echtscheiding’ Universiteit van Tilburg 2006. Hoofdstuk 4, p. 64.

102

P a g i n a | 29 sub a, jo. artikel 6.3 lid 1, sub a, Wet IB 2001. Deze fiscale gevolgen zijn overigens hetzelfde als bij de verrekeningsmethode waarbij de verrekeningsplichtige een lijfrenteverplichting aangaat.103 Bollen-Vandenboorn104 noemt als nadeel van deze methode dat de verrekeningsgerechtigde gebonden is aan de regels van die gelden voor alimentatieverplichtingen. Dit betekent dat de termijn van de uitkeringen maximaal twaalf jaar bedraagt, tenzij zich eerder omstandigheden voordoen waardoor de alimentatieverplichting eindigt. Haar aanbeveling in dezen luidt dan ook om een apart recht op periodieke uitkeringen en verstrekkingen toe te zeggen, zodat geen koppeling bestaat met de civielrechtelijke regels inzake alimentatieverplichtingen.105 Deze aanbeveling lijkt mij juist, maar mijns inziens kan dan niet meer worden gesproken van verrekening door verhoging van de alimentatie-uitkering, omdat er dan een apart recht wordt toegezegd.

4.3 Afsluiting

Door de toepassing van de Wet VPS uit te sluiten, wordt onverkort teruggevallen op het bepaalde in artikel 1:94, lid 1 tot en met 3 BW. De verrekeningsregels uit het Boon/Van Loon-arrest zijn weer van toepassing. In dit hoofdstuk zijn een aantal voor de praktijk interessante verrekeningsmethoden besproken. Deze methoden waren het verrekenen tegen contante betaling of door toedeling van een vermogenswaarde, verrekening door toescheiding van een bestaande lijfrenteverzekering, verrekening door het aangaan van een lijfrenteverplichting door de verrekeningsplichtige, verrekening door middel van storting van een koopsom voor een lijfrente door de verrekeningsplichtige en verrekening door verhoging van de alimentatie-uitkeringen aan de verrekeningsgerechtigde. Tevens is per methode aangegeven wat de fiscale gevolgen zijn voor de verrekeningsplichtige en de verrekeningsgerechtigde. Opmerking verdient nog het feit dat na bovengenoemde gevallen van pensioenverrekening de ex-partner geen oudedagsvoorziening heeft. De vraag die hierbij naar mijn mening kan worden gesteld, is dan ook of dit wenselijk is. Een van de doelstellingen was om de ex-partner te voorzien van een oudedagsreserve.106 Door het uitsluiten van de Wet VPS en de waarde van pensioenrechten te verrekenen, wordt inbreuk gemaakt op deze doelstelling.

103

Zie paragraaf 4.2.4. A.H.H. Bollen-Vandenboorn, ‘Fiscale aspecten van pensioenverrekening’, Pensioen en Praktijk 2005/10. 105 A.H.H. Bollen-Vandenboorn, ‘Fiscale aspecten van pensioenverrekening’, Pensioen en Praktijk 2005/10. P. 26. 106 Zie paragraaf 3.3.2. 104

P a g i n a | 30

Hoofdstuk 5 Knelpunten bij pensioenverevening, oplossingen en de rol voor de overheid

5.1 Inleiding

In de voorgaande hoofdstukken heb ik stil gestaan bij de gevolgen die een scheiding heeft op de opgebouwde pensioenrechten van een deelnemer in een pensioenfonds. In geval van een scheiding is in beginsel de Wet VPS van toepassing. Op grond van deze wet kunnen de opgebouwde pensioenrechten verevend worden. De fiscale gevolgen van de toepassing van deze wet zijn behandeld in Hoofdstuk 3. De toepassing van de Wet VPS kan door partijen worden uitgesloten. Door uitsluiting van de toepassing van de Wet VPS wordt terug gevallen op de oude jurisprudentie. Op grond van het Boon/Van Loon-arrest uit 1981 moeten de opgebouwde pensioenrechten worden verrekend. Verschillende methoden ter verrekening van pensioenrechten en de fiscale gevolgen die daaraan vastzitten zijn behandeld in Hoofdstuk 4. In dit hoofdstuk ga ik in de volgende paragrafen op zoek naar mogelijke knelpunten waar men tegenaan kan lopen in geval van een scheiding en het verevenen van het pensioen. Vervolgens zal ik per mogelijk knelpunt aangeven hoe dit opgelost kan worden met behulp van de huidige wet- en regelgeving. Ook ga ik op zoek naar andere mogelijkheden om deze knelpunten op te lossen. Ten slotte ga ik in onderzoeken of en welke rol er voor de overheid is weggelegd met betrekking tot het oplossen van knelpunten waar men tegenaan kan lopen als gevolg van een scheiding.

5.2 Scheiding vs. scheiding 5.2.1 Knelpunt/tekort

De PW en de Wet VPS definiëren het begrip scheiding beide op een andere manier. Op grond van de PW luidt de definitie van scheiding: ‘echtscheiding, ontbinding van het huwelijk na scheiding van tafel en bed, beëindiging van een geregistreerd partnerschap anders dan door dood, vermissing of omzetting van een geregistreerd partnerschap in een huwelijk of beëindiging van een partnerrelatie

P a g i n a | 31 in de zin van de pensioenovereenkomst’.107 Op grond van de Wet VPS luidt de definitie van scheiding: ‘echtscheiding of scheiding van tafel en bed dan wel beëindiging van het geregistreerd partnerschap anders dan door de dood, vermissing of omzetting van een geregistreerd partnerschap in een huwelijk’.108 Bij een scheiding hebben deze variërende definities ook consequenties voor de verdeling van de pensioenrechten. Voor samenwoners109 zijn de regels van de PW van toepassing. De regels van de Wet VPS zijn, als gevolg van de afwijkende definitie van scheiding, echter niet van toepassing. Dit betekent dat de ex-partner ingevolge de PW wel recht heeft op het bijzonder partnerpensioen, maar dat het opgebouwde ouderdomspensioen op grond van de Wet VPS niet hoeft te worden verevend. Samenwoners en gehuwden/geregistreerde partners worden voor de PW derhalve gelijk behandeld. Het is mij onduidelijk waarom deze gelijkstelling niet is doorgevoerd in de Wet VPS. Door het niet identiek formuleren van het begrip scheiden ontstaat er bij het beëindigen van de samenwoonrelatie een tekort aan ouderdomspensioen in vergelijking met een scheiding van een gehuwde of een geregistreerde partner.

5.2.2 Mogelijke oplossing(en)

Zoals vermeld in paragraaf 5.2 hanteren de PW en de Wet VPS een verschillende definitie met betrekking tot het begrip scheiden. Een en ander brengt met zich mee dat bij de beëindiging van een samenwoonrelatie de Wet VPS niet van toepassing is, waardoor de opgebouwde aanspraken op ouderdomspensioen niet hoeven te worden verevend. Het is niet duidelijk of een verzoek bij de pensioenuitvoerder voor toepassing van de Wet VPS (en dus het gesplitst uitbetalen van de pensioentermijnen) door de pensioenuitvoerder mag worden uitgevoerd. Op grond van artikel 64 PW is vervreemding van pensioenaanspraken nietig. Verevening op grond van de Wet VPS is ook aan te merken als een vervreemding, nu deze handeling expliciet wordt uitgezonderd van het vervreemdingsverbod.110 Volgens Van der Zanden111 is het afhankelijk van de uitleg die gegeven moet worden aan de woorden ‘op basis van de Wet VPS’ in sub c van artikel 64 PW of de pensioenuitvoerder toestemming mag verlenen bij een verzoek tot verevening van pensioenrechten bij het beëindigen van een samenwoonrelatie. Moet nu ‘op basis van de Wet VPS’ worden verstaan als ‘zijn juridische grond vindend in de Wet VPS’, of als ‘geïnspireerd zijnd op de regeling in de Wet

107

Artikel 1 PW. Artikel 1, lid 1, sub a Wet VPS. 109 Indien de partner dan ook is aangemeld bij de pensioenuitvoerder. 110 Artikel 64, lid 1, sub c Wet VPS. 111 J.M.P. van der Zanden, ‘Hoofdbrekers voor pensioenuitvoerders bij beëindiging samenwoonrelatie’, Pensioen Magazine 2010/11. 108

P a g i n a | 32 VPS’?112 Het verschil is volgens van der Zanden dat verevening voor samenwoners in het eerste geval niet via de pensioenuitvoerder mag geschieden en in het tweede geval wel.

5.2.3 Rol voor de overheid

Gehuwde en ongehuwde samenwoners worden binnen de PW gelijk behandeld. Deze gelijke behandeling ontbreekt in de Wet VPS, waardoor bij het beëindigen van een samenwoonrelatie het opgebouwde ouderdomspensioen niet verevend hoeft te worden. Mij is niet duidelijk waarom deze gelijke behandeling niet is doorgetrokken naar de Wet VPS. Naar mijn mening zou de wetgever er goed aan doen om ook binnen de Wet VPS deze gelijke behandeling in te voeren. Door ook het opgebouwde ouderdomspensioen te verevenen bij verbreking van de samenwoonrelatie wordt bewerkstelligd dat samenwoners en gehuwden niet alleen binnen de PW gelijk worden behandeld, maar ook binnen de Wet VPS.

5.3 Overlijden van deelnemer in pensioenregeling 5.3.1 Knelpunt/tekort

Als een deelnemer in een pensioenregeling gaat scheiden, dan geldt als hoofdregel dat het ouderdomspensioen dat tijdens het huwelijk is opgebouwd kan worden verevend op grond van de Wet VPS. De ex-partner heeft in beginsel recht op de helft van het reeds, tijdens het huwelijk, opgebouwde ouderdomspensioen. De ingangsdatum van het pensioen sluit aan bij de ingangsdatum van de deelnemer. Indien de deelnemer voor het bereiken van de pensioendatum overlijdt, dan komt het ouderdomspensioen niet tot uitkering. Niet bij de deelnemer, noch bij de ex-partner. Ook als de deelnemer de pensioenleeftijd al heeft bereikt, stoppen de uitkeringen van het ouderdomspensioen aan hem en aan zijn ex-partner op het moment van overlijden. Ondanks het feit dat de ex-partner geen recht meer heeft op het verevende deel van het ouderdomspensioen van de overleden deelnemer kan in dit geval naar mijn mening echter niet gesproken worden van een tekort dat ontstaat bij de ex-partner. Waren partijen immers niet gescheiden, dan zou aan de partner van de overleden deelnemer ook geen ouderdomspensioen worden uitgekeerd. In beide gevallen komt slechts het partnerpensioen tot uitkering. Uitgaande van de gescheiden deelnemer kan er echter wel een tekort bestaan in het partnerpensioen. Dit is afhankelijk van de wijze waarop 112

J.M.P. van der Zanden, ‘Hoofdbrekers voor pensioenuitvoerders bij beëindiging samenwoonrelatie’, Pensioen Magazine 2010/11. P. 21.

P a g i n a | 33 het partnerpensioen is gefinancierd.113 Het mogelijk tekort dat in deze situatie ontstaat, wordt besproken in paragraaf 5.4.

5.3.2 Mogelijke oplossing(en)

Ondanks het feit dat er naar mijn mening geen tekort ontstaat in het pensioen,114 kan deze situatie in de praktijk ongewenst zijn. De ex-partner is immers volledig afhankelijk van de deelnemer in de pensioenregeling. Naast het overlijden van de deelnemer, kan deze ook besluiten zijn pensioen eerder of later in te laten gaan.115 De ingangsdatum van het verevende pensioen zal dan volgen, met dien verstande dat de ex-partner afhankelijk is van de keuzes die de deelnemer in de pensioenregeling met betrekking tot zijn pensioen maakt. Ten tijde van de scheiding kan worden gekozen voor de conversiemethode116 om deze situatie te vermijden. Bij conversie wordt het deel van het ouderdomspensioen waarop de vereveningsgerechtigde recht heeft ingevolge de regels van de Wet VPS, samen met het recht op partnerpensioen (voor zover dat op opbouwbasis geschiedt) omgezet in een nieuw recht op ouderdomspensioen voor de vereveningsgerechtigde. Een groot voordeel van conversie is dat de financiële banden tussen de ex-partners definitief worden doorgesneden.117 Het pensioen dat de vereveningsgerechtigde ontvangt als gevolg van de scheiding is niet langer afhankelijk van de keuzes die de deelnemer in de pensioenregeling maakt.118 Een nadeel van conversie is dat ook het recht op partnerpensioen wordt geconverteerd samen met het opgebouwde ouderdomspensioen. Als de deelnemer in de pensioenregeling voor de pensioendatum overlijdt, dan krijgt de ex-partner geen partnerpensioen.119 Dit nadeel is te ondervangen door het partnerpensioen bij de scheiding niet volledig te converteren.120

113

Zie voor de twee financieringswijzen van het partnerpensioen paragraaf 2.4.2 en paragraaf 2.4.3. Afgezien van het al dan niet recht hebben op partnerpensioen. 115 Artikel 60 PW. 116 Zie hierover paragraaf 3.5.2. 117 G.J.B. Dietvorst, ‘Tot de dood ons (pensioen) scheidt’, WPNR 2007/6704. 118 G.J.B. Dietvorst, ‘Rechter stelt conversie van pensioen verplicht’, VP Bulletin 2007/9. 119 Th.L.J. Bod, ‘Conversie in het pensioenvereveningsrecht’, WPNR 1995/6203. 120 Th.L.J. Bod, ‘Conversie in het pensioenvereveningsrecht’, WPNR 1995/6203 p. 797. 114

P a g i n a | 34 5.3.3. Rol voor de overheid

In de literatuur is er een discussie ontstaan betreffende de vraag of conversie hoofdregel zou moeten zijn bij het verevenen van pensioen. In de parlementaire behandeling van de Wet VPS gaf de wetgever aan dat hij verwachtte dat echtgenoten de voorkeur zouden geven aan conversie.121 Toch is de standaardverevening in de huidige wet hoofdregel en conversie slechts een geboden alternatief. In het SEO-rapport waar de Wet VPS is geëvalueerd, stelt de onderzoekscommissie dat conversie hoofdregel zou moeten worden.122 Zij laten zich leiden door het voordeel dat bij conversie alle banden tussen partners definitief worden verbroken. Ook Bod is van mening dat conversie in beginsel wettelijk verplicht zou moeten worden gesteld.123 De onderzoekscommissie van het CompetenceCentre for Pension Research (hierna: CCP) is van mening dat er geen overtuigende argumenten zijn om conversie tot hoofdregel te maken.124 De commissie is er voorstander van om conversie als een gelijkwaardige verdeling van pensioenrechten in de Wet VPS op te nemen. Partijen zouden zo expliciet moeten kiezen voor de standaardmethode of voor conversie.125 Ik ben van mening dat de wetgever zijn mogelijkheden nog een keer zorgvuldig af moet wegen. Door middel van conversie kan een heleboel gezeur en geruzie over pensioen ver na een scheiding worden vermeden. Niet alleen worden financiële banden definitief verbroken, maar door het converteren van pensioenrechten zijn ook beide partners in staat een financiële planning voor hun toekomst te maken, zonder dat ze afhankelijk zijn van het al dan niet overlijden van de ex-partner. Het maken van conversie tot hoofdregel binnen de Wet VPS gaat misschien net iets te ver. Ik sluit mij daarom aan bij het voorstel van het CCP om conversie als een gelijkwaardige verdeling op te nemen in de Wet VPS.

121

Kamerstukken II 1990-1991, 21 893, nr. 3, p. 13. Rapport SEO Economisch Onderzoek, ‘Evaluatie Wet verevening pensioen bij scheiding’ SEO-rapport nr. 969, juni 2007. p. 73. 123 Th.L.J. Bod, ‘Conversie in het pensioenvereveningsrecht’, WPNR 1995/6203. 124 Rapport CompetenceCentre for Pension Research, ’10 jaar Wet Verevening pensioen bij echtscheiding’ Universiteit van Tilburg 2006. p. 44. 125 Rapport CompetenceCentre for Pension Research, ’10 jaar Wet Verevening pensioen bij echtscheiding’ Universiteit van Tilburg 2006. p. 79. 122

P a g i n a | 35

5.4 Partnerpensioen op risicobasis 5.4.1 Knelpunt/tekort

Bij een scheiding wordt het tot op dat moment opgebouwde recht op partnerpensioen volledig toebedeeld aan de ex-partner. Indien het partnerpensioen wordt gefinancierd op opbouwbasis dan ontstaat er geen probleem bij overlijden van de deelnemer in een pensioenregeling. In dat geval ontvangt de ex-partner vanaf het moment van overlijden het partnerpensioen dat ten tijde van de scheiding aan hem/haar is toebedeeld. Indien het partnerpensioen wordt gefinancierd op risicobasis, dan vervalt het recht op partnerpensioen op het moment van de scheiding bij ex-partner.126 Overlijdt de deelnemer in een pensioenregeling, dan blijft de ex-partner met lege handen achter. Het recht op partnerpensioen is immers vervallen ten tijde van de scheiding. Ook een eventueel verevend ouderdomspensioen zal niet ingaan, of zal niet langer worden uitgekeerd.127

5.4.2 Mogelijke oplossing(en)

Zoals al eerder aangegeven, vervalt het recht op partnerpensioen in geval van een scheiding, als het partnerpensioen is gefinancierd op risicobasis. Overlijdt de deelnemer in een pensioenregeling, dan blijft de ex-partner met lege handen achter. Niet alleen heeft zij geen recht op partnerpensioen, ook het recht op alimentatie vervalt op dat moment. In deze situatie zou de ex-partner een beroep kunnen doen op het pensioenverweer.128 Een andere mogelijkheid is de uitruil van ouderdomspensioen in partnerpensioen.129 Beide mogelijkheden zullen hieronder nader worden uitgewerkt.

Pensioenverweer Artikel 1:153 BW bepaalt dat een verzoek tot scheiding niet kan worden toegewezen, indien een vooruitzicht op uitkeringen aan de ene echtgenoot na vooroverlijden van de andere echtgenoot teloorgaan, of in ernstige mate verminderen. De scheiding wordt niet toegewezen voordat een

126

Zie paragraaf 3.4. Afhankelijk van de vraag of op het moment van overlijden de deelnemer de pensioendatum al had bereikt. Zie paragraaf 5.3 over het overlijden voor pensioendatum. 128 Artikel 1:153 BW. 129 Artikel 61 PW. 127

P a g i n a | 36 billijke voorziening is getroffen. Het uitruilen van ouderdomspensioen in partnerpensioen kan volgens Bakker een binnen het pensioenverweer getroffen voorziening vormen.130 Deze mogelijkheid wordt hieronder nader besproken. Alleen de ex-partner, niet zijnde de deelnemer in een pensioenregeling kan een beroep doen op het pensioenverweer. Hierbij is van belang dat de expartner niet in zelf staat is om voor een voldoende voorziening te zorgen.131 Er is geen beroep mogelijk op het pensioenverweer, indien de duurzame ontwrichting van het huwelijk in overwegende mate te wijten is aan de ex-partner die het verweer inroept.132 In het kader van de eenvoud ga ik niet nader in op deze twee bepalingen.

Uitruil OP in PP Om de risico’s van een partnerpensioen op risicobasis het hoofd te bieden, is in de Pensioenwet een aantal bepalingen opgenomen.133 Een belangrijke bepaling in deze is opgenomen in artikel 61 PW. Op grond van artikel 61 PW kan een deel van het ouderdomspensioen worden uitgeruild voor partnerpensioen. Deze mogelijkheid moet de pensioenregeling tenminste aanbieden bij einde deelneming of bij ingaan van het pensioen.134 Deze mogelijkheid wordt niet standaard aangeboden als een deelnemer in een pensioenregeling gaat scheiden. Ik vind het enigszins opmerkelijk dat op dit moment in de wet geen verplicht moment tot het aanbieden van een uitruilmogelijkheid is opgenomen, omdat naar mijn mening juist bij een scheiding een groot risico ligt indien partnerpensioen is gefinancierd op risicobasis. De keuze om ouderdomspensioen uit te ruilen voor partnerpensioen lijkt mij een goede manier om het wegvallen van het partnerpensioen op risicobasis op te vangen, maar daarvoor dient de pensioenregeling wel de mogelijkheid te bieden. Ook Van Bijnen is er voorstander van om in deze situatie een uitruilmoment in de wet op te nemen.135

5.4.3 Rol voor de overheid

Het standaard aanbieden van uitruil van ouderdomspensioen in partnerpensioen op het moment van scheiden zou een welkome aanvulling zijn in de PW, omdat steeds vaker het partnerpensioen 130

D.W. Bakker, ‘Minder pensioenverdeling door Wet pensioenverevening?’, Pensioen Magazine 2008/1. Artikel 1:153, lid 2, sub a BW. 132 Artikel 1:153, lid 2, sub b BW. 133 A.T. Uçar, ‘Partnerpensioen op risicobasis: spanningsveld tussen vrijheid en paternalisme’, Pensioen Magazine 2010/2 p. 28. 134 Artikel 61 lid 1, sub a en b, PW. 135 H.P.M. van Bijnen, ‘Partnerpensioen kent nog menig los eindje’, Pensioen Magazine 2010/11, p. 16. 131

P a g i n a | 37 wordt gefinancierd op risicobasis en bij een scheiding derhalve geen partnerpensioen toegewezen wordt aan de ex-partner.136 In de conclusie van de SEO-onderzoekscommissie, gaan de onderzoekers nog een stapje verder. Zij stellen dat er een verplichte uitruil van ouderdomspensioen in partnerpensioen moet plaats vinden als er sprake is van partnerpensioen dat niet op opbouwbasis wordt gefinancierd.137 Deze oplossing gaat verder dan de standaardaanbieding van uitruil op het moment van scheiden, maar is bezien vanuit de positie van de vereveningsgerechtigde naar mijn mening wel rechtvaardig. Het is voor de vereveningsplichtige natuurlijk eenvoudig om de standaarduitruil te weigeren. Daar zou de vereveningsgerechtigde niets tegenin kunnen brengen. Door de verplichte uitruil wordt de vereveningsgerechtigde beschermd. Nu is bescherming van de vereveningsgerechtigde niet altijd nodig en zou in beginsel van geval tot geval gekeken moeten worden naar de positie van de vereveningsgerechtigde om te beslissen of verplichte uitruil daadwerkelijk noodzakelijk is. Mijn voorstel is dan ook om een standaarduitruil van ouderdomspensioen in partnerpensioen in de PW op te nemen met daarbij de voorwaarde dat de standaarduitruil alleen kan worden geweigerd als beide ex-partners daarmee instemmen. Daarnaast ben ik van mening dat er een soortgelijke bepaling dient te worden opgenomen als in artikel 61, lid 7 PW. Hiermee wordt bewerkstelligd dat er verplicht een deel van het ouderdomspensioen wordt uitgeruild in partnerpensioen indien de vereveningsplichtige verzuimd binnen de gestelde termijn op de uitruilmogelijkheid te reageren. Het moge duidelijk zijn dat er extra maatregelen in de wet moeten worden opgenomen om de risico’s van een partnerpensioen op risicobasis bij een scheiding het hoofd te bieden. Hierboven zijn een aantal mogelijkheden gegeven. Het is aan de wetgever om te bepalen of en welke maatregelen hij de moeite waard acht om wettelijk vast te leggen.

5.5 Grote leeftijdsverschillen 5.5.1 Knelpunt/tekort

Indien er grote leeftijdsverschillen bestaan tussen ex-partners kan bij het verdelen van het pensioen conform

de

standaardmethode

de

volgende

ongewenste

situatie

ontstaan.

De

vereveningsgerechtigde partner, die vele jaren ouder is dan de vereveningsplichtige partner, krijgt pas pensioen op een hogere leeftijd. Als gevolg van de standaardmethode sluit de pensioendatum 136

Zie paragraaf 3.4. Rapport SEO Economisch Onderzoek, ‘Evaluatie Wet verevening pensioen bij scheiding’ SEO-rapport nr. 969, juni 2007. p. 73.

137

P a g i n a | 38 immers aan bij de pensioeningangsdatum van de vereveningsplichtige. Dit kan tot gevolg hebben dat de vereveningsgerechtigde partner vanaf zijn daadwerkelijke pensioenleeftijd (65 jaar) nog enkele jaren zonder pensioen komt te zitten.

5.5.2 Mogelijke oplossing(en)

In de hierboven genoemde situatie waarin de vereveningsgerechtigde partner vele jaren ouder is dan de vereveningsplichtige partner, zou er bij de scheiding gekozen kunnen worden om de conversiemethode toe te passen voor de verdeling van het pensioen. Ik ben echter van mening dat dit in de praktijk zelden tot nooit zal gebeuren. Uit een enquête die het CCP voor hun onderzoek naar de evaluatie van de Wet VPS onder echtscheidingsadvocaten heeft gehouden blijkt dat bij verdeling op grond van de Wet VPS slechts in 3% van de gevallen wordt gekozen voor conversie.138 Daarnaast is bij conversie niet alleen toestemming nodig van het uitvoeringsorgaan, maar moeten ook beide partners voor deze methode kiezen.139 Daarbij zou in deze situatie de vereveningsplichtige wel gek zijn om zijn kans op aangroei bij overlijden van zijn ex-partner op te geven door te kiezen voor de conversiemethode. Bij grote leeftijdsverschillen tussen partners biedt de uitspraak van Rechtbank Utrecht wellicht een oplossing.140 In deze zaak was de ene partner in 1959 geboren en de andere in 1970. Beide hadden pensioen opgebouwd ten tijde van hun scheiding. De partner uit 1970 had echter vier keer zoveel pensioen opgebouwd dan de partner uit 1959. Door het grote leeftijdsverschil zou de partner uit 1959 pas vanaf zijn 76ste het pensioen van zijn ex ontvangen, terwijl deze ex al vanaf 54 jaar het pensioen van de partner uit 1959 zou ontvangen. De partner uit 1970 wilde niet meewerken aan conversie. De rechtbank besliste in deze: ‘Dit gebrek aan evenwicht tussen de belangen van beide is zodanig, dat uit de eisen van redelijkheid en billijkheid voortvloeit dat van de vrouw in redelijkheid verwacht mag worden dat zij meewerkt aan een billijker regeling’. Beide pensioenuitvoerders waren bereid mee te werken aan conversie en zodoende werd deze dan ook veroordeeld om ook mee te werken aan wederzijdse conversie van de pensioenrechten. Dietvorst stelt naar mijn mening terecht de vraag waar in deze de grens ligt.141

138

Rapport CompetenceCentre for Pension Research, ’10 jaar Wet Verevening pensioen bij echtscheiding’ Universiteit van Tilburg 2006. p. 71. 139 Artikel 5, lid 1 Wet VPS. 140 Rechtbank Utrecht 21 maart 2007, LJN BA3081. 141 G.J.B. Dietvorst, ‘Rechter stelt conversie van pensioen verplicht’, VP Bulletin 2007/9.

P a g i n a | 39 5.5.3 Rol voor de overheid

Op grond van bovenstaande zou ik de wetgever nogmaals willen adviseren om conversie als een gelijkwaardige verdeling van pensioenrechten in de Wet VPS op te nemen. Dietvorst stelt naar mijn mening terecht naar de grens in leeftijdsverschil waarbij wel of niet verplicht conversie moet worden toegepast op grond van de genoemde uitspraak.142 Indien er bewust gekozen moet worden tussen de standaard verevening of conversie, ben ik van mening dat er bewuster stil wordt gestaan bij de gevolgen van beide methoden al dan niet op aanwijzen van een adviseur. Niet alleen in deze situatie waarbij er een groot leeftijdsverschil bestaat tussen de vereveningsplichtige en de vereveningsgerechtigde biedt conversie naar mijn mening een goede oplossing, maar ook in de situatie zoals beschreven in paragraaf 5.3 biedt conversie een passend alternatief.

5.6 Uitsluiten van de Wet VPS 5.6.1 Knelpunt/tekort

Op grond van artikel 2 van de Wet VPS kan de werking van deze wet worden uitgesloten. Zoals eerder aangegeven moet de waarde van de opgebouwde pensioenrechten dan worden verrekend. In Hoofdstuk 4 zijn een aantal mogelijke manieren ter verrekening van pensioenrechten behandeld. Hierbij heb ik tevens aangegeven dat er voor de ex-partner die recht heeft op verrekening van pensioen geen oudedagsvoorziening wordt gevormd.

5.6.2 Mogelijke oplossing(en)

Indien de werking van de Wet VPS wordt uitgesloten en de waarde van de opgebouwde pensioenrechten worden verrekend, dan wordt voor de verrekeningsgerechtigde geen oudedagsvoorziening gevormd. Dit resultaat vind ik enigszins opmerkelijk gezien een van de doelstellingen van de Wet VPS. Een van de doelstellingen was namelijk om de ex-partner na een scheiding toch te voorzien in een oudedagsvoorziening.143 Ter bescherming van de vereveningsgerechtigde zou de werking van de Wet VPS naar mijn mening in bepaalde gevallen niet mogen worden uitgesloten. Het is mij ook niet bekend waarom de werking van de Wet VPS 142 143

Zie paragraaf 5.5.2. Zie paragraaf 3.3.2.

P a g i n a | 40 regelend recht is en waarom werking kan worden uitgesloten. Indien geen pensioendeling wordt gewenst kan men toch simpelweg kiezen voor een 100-0 verdeling? En indien de ex-partner direct na de scheiding moeilijk rond kan komen is dit op te lossen door de hoogte van de partneralimentatie te verhogen. Naar mijn mening zou de wetgever er goed aan doen om de Wet VPS tot dwingend recht te maken en de systematiek van verrekening volledig los te laten. Reden om te komen tot verrekening was de mening van de rechter in 1977. Deze vond dat pensioenrechten verknocht waren aan degene waarvoor het pensioen was bestemd. Door deze verknochtheid kon het pensioen niet verevend worden, maar werd de waarde van het pensioen verrekend.144 Door invoering van de Wet VPS wordt inbreuk gemaakt op deze redenering, omdat het pensioenrecht toch wordt verevend. Het is de vraag waarom dan toch nog van deze verrekening gebruik kan worden gemaakt.

5.6.3 Rol voor de overheid

Naar mijn mening moet de wetgever bij zichzelf nagaan waarom er in 1995 is gekozen voor een wet op basis van regelend recht. Naar mijn mening is het verrekenen van pensioen achterhaald door de invoering van de Wet VPS met de daarbij behorende doelstellingen. Derhalve kan wat mij betreft de mogelijkheid tot het uitsluiten van de Wet VPS vervallen.

5.7 Afsluiting

In dit hoofdstuk ben ik op zoek gegaan naar problemen die kunnen ontstaan als partners gaan scheiden en het opgebouwde pensioen op grond van de Wet VPS verdeeld moet gaan worden. Ik heb hierbij aandacht besteed aan het feit dat de PW en de Wet VPS een verschillende definitie van ‘scheiding’ hanteren. Hierdoor is voor samenwoners wel de PW van toepassing als deze uit elkaar gaan, maar niet de Wet VPS. Dit houdt in dat de opgebouwde pensioenrechten niet verevend hoeven te worden terwijl de ex-partner in dit geval wel recht heeft op het opgebouwde partnerpensioen. Ook heb ik stil gestaan bij de gevolgen van het overlijden van de deelnemer in een pensioenregeling. Hierbij ontstaat naar mijn mening geen tekort, maar wel een mogelijk ongewenste situatie die simpel vermeden kan worden. Vervolgens heb ik gewezen op de risico’s die een partnerpensioen gefinancierd op risicobasis met zich meebrengt in geval van een scheiding. Ook 144

Zie paragraaf 3.2.

P a g i n a | 41 hierbij lijkt de oplossing simpel, maar biedt de wet deze mogelijkheid niet. Vervolgens heb ik nog aandacht besteed aan de situatie waarin er grote verschillen in leeftijd bestaan tussen (ex)-partners. De oplossing in deze situatie ligt voor de hand, maar de wet werkt hier enigszins tegen. Ten slotte heb ik mijn vraagtekens gezet bij de mogelijkheid tot uitsluiten van de Wet VPS.

P a g i n a | 42

Hoofdstuk 6 Conclusies en aanbevelingen

6.1 Inleiding

Na het uiteenzetten van de wetgeving rondom het scheiden van een deelnemer in een pensioenregeling en het opzoeken van knelpunten binnen deze wetgeving zal ik in dit hoofdstuk deze thesis afsluiten met een samenvatting, mijn conclusies en aanbevelingen. Hiertoe zal ik in paragraaf 6.2 de probleemstelling zoals deze als leidraad functioneert binnen deze thesis nogmaals herhalen. In paragraaf 6.3 zal ik een korte samenvatting geven van wat ik heb onderzocht en daarbij tevens mijn conclusies en aanbevelingen weergeven.

6.2 Probleemstelling

De probleemstelling die centraal staat in deze thesis is de volgende:

“Welke gevolgen heeft het verdelen van pensioen in geval van een scheiding kijkend naar de huidige wet- en regelgeving?”

De deelvragen die ik heb geformuleerd om tot de opzet van deze thesis te komen zijn de volgende:

•

Wat gebeurt er met de opgebouwde pensioenrechten van een deelnemer in een pensioenregeling als deze deelnemer gaat scheiden?

•

Tegen welke knelpunten kan een deelnemer in een pensioenregeling of zijn (ex)partner aanlopen als het opgebouwde pensioen wordt verevend?

•

Welke oplossing(en) bied(t)(en) de huidige wet- en regelgeving om deze problemen op te lossen?

P a g i n a | 43

•

Welke rol is er in dit kader voor de overheid weggelegd?

6.3 Samenvatting, conclusie en aanbevelingen

Samenvatting In Hoofdstuk 2 van deze thesis heb ik in het kort een schets gemaakt van het pensioenstelsel zoals dat er in Nederland uitziet. Hierbij heb ik iets langer stil gestaan bij het ouderdomspensioenen het partnerpensioen. En belangrijk punt in dit hoofdstuk was, zoals later in deze thesis is gebleken, het verschil in de twee financieringsmogelijkheden van het partnerpensioen. Het partnerpensioen kan namelijk gefinancierd worden op opbouwbasis en op risicobasis. Als een deelnemer in een pensioenregeling gaat scheiden, dan geldt als hoofdregel dat de opgebouwde pensioenrechten verevend dienen te worden op grond van de Wet VPS. Het verevenen van pensioen conform de regels van de Wet VPS is uitvoerig besproken in Hoofdstuk 3. In dit hoofdstuk zijn drie vereveningsmethoden aan bod gekomen door middel waarvan de opgebouwde pensioenrechten verevend kunnen worden. Deze drie methoden zijn de standaardmethode, de alternatieve methode en de conversiemethode. Bij al deze methoden is tevens stil gestaan bij de fiscale aspecten die ze met zich mee brengen. Zoals gezegd geldt als hoofdregel dat het opgebouwde pensioen van een deelnemer in een pensioenregeling heeft opgebouwd wordt verevend op grond van de Wet VPS. De regels van de Wet VPS kunnen echter uitgesloten worden. Indien de regels van de Wet VPS uitgesloten worden, dan wordt terug gevallen op de oude rechtspraak. Dit betekent dat er verrekening plaats dient te vinden van de opgebouwde pensioenrechten. Deze verrekening kan op een aantal manieren plaatsvinden. Deze manieren en hun fiscale aspecten zijn besproken in Hoofdstuk 4. Met alle kennis van Hoofdstuk 2 tot en met Hoofdstuk 4, ben ik in Hoofdstuk 5 op zoek gegaan naar knelpunten binnen de toepasselijke wetgeving indien een deelnemer in een pensioenregeling gaat scheiden. Als eerste viel mij op dat de PW en de Wet VPS beide een andere definitie hanteren van het begrip ‘scheiden’. Dit heeft tot gevolg dat de regels van de Wet VPS niet van toepassing zijn op samenwoners en derhalve de opgebouwde pensioenrechten in geval van het beëindigen van de samenwoonrelatie niet verevend hoeven te worden. Een tweede en een naar mijn mening serieus knelpunt zit in de financiering van partnerpensioen op risicobasis. Zoals al eerder naar voren kwam vervalt het recht op partnerpensioen in geval van een scheiding indien het partnerpensioen wordt

P a g i n a | 44 gefinancierd op risicobasis. Bij het overlijden van de deelnemer in de pensioenregeling, blijft de expartner derhalve met lege handen achter. Gezien de toegenomen populariteit van het financieren van partnerpensioen op risicobasis is hier naar mijn mening een behoorlijk knelpunt ontstaan in de verdeling van pensioenrechten bij scheiding. Dit knelpunt kan naar mijn mening echter relatief simpel opgelost worden. Mijn voorstel is dan ook om een standaarduitruil van ouderdomspensioen in partnerpensioen in de PW op te nemen met daarbij de voorwaarde dat de standaarduitruil alleen geweigerd kan worden als beide ex-partners daarmee instemmen.145 Een volgend knelpunt in de wetgeving rondom pensioen en scheiding kan zich voordoen indien er een groot leeftijdsverschil bestaat tussen beide ex-partners. Zoals aangegeven biedt conversie een goede mogelijkheid om deze problematiek het hoofd te bieden. Ten slotte heb ik vraagtekens gezet bij de mogelijkheid tot het uitsluiten van de Wet VPS. Conclusies en aanbevelingen In hoofdlijnen wordt het verdelen van pensioenrechten rondom een scheiding naar mijn mening goed geregeld in de PW en de Wet VPS. Deelnemers en hun (ex-)partners kunnen echter nog tegen een aantal knelpunten aanlopen bij het verdelen van pensioenrechten waar de wetgeving (nog) geen oplossing voor biedt. Het grootste probleem waar tegenaan kan worden gelopen, is het wegvallen van partnerpensioen indien dit wordt gefinancierd op risicobasis. De wetgever zou er goed aan doen om voor dit probleem een oplossing in de wet op te nemen. Naar mijn mening zou het opnemen van een standaarduitruil van ouderdomspensioen in partnerpensioen op het moment van scheiden een mogelijkheid zijn. Zoals aangegeven kennen de PW en de Wet VPS beide een andere definitie van het begrip ‘scheiden’. Waarom dit verschil bestaat is mij niet geheel duidelijk. Naar mijn mening zou de wetgever er dan ook goed aan doen om beide definities op elkaar af te stemmen. Door het afstemmen van beide definities worden gehuwden en samenwonenden niet alleen in de PW gelijk behandeld, maar wordt deze gelijke behandeling doorgetrokken naar de Wet VPS. Als hoofdregel geldt de standaardmethode om de opgebouwde pensioenrechten in geval van een scheiding te verevenen. Ondanks dat de wetgever bij invoering van de Wet VPS van mening was dat er veelvuldig gebruik zou worden gemaakt van de conversiemethode, is deze methode niet als hoofdregel aangemerkt. De conversiemethode biedt echter wel de mogelijkheid om een aantal van de genoemde knelpunten in Hoofdstuk 5 op te lossen. Ik ben van mening dat de conversiemethode niet de aandacht krijgt die het verdient. Aanbeveling in deze luidt het voorstel van het CCP in

145

Zie paragraaf 5.4.3.

P a g i n a | 45 overweging te nemen en conversie als gelijkwaardige verdeling van pensioenrechten in de Wet VPS op te nemen. Tenslotte vraag ik mij af waarom de wetgever bij de invoering van de Wet VPS heeft gekozen voor regelend recht. Naar mijn mening is het verrekenen van pensioen door de invoering van de Wet VPS achterhaald en kan derhalve de Wet VPS fungeren als dwingend recht.

6.4 Afsluiting

Al met al is het verdelen van pensioenrechten in geval van een scheiding goed geregeld in de betreffende wetgeving. Er bestaan echter nog een aantal knelpunten die dienen te worden opgelost. Met de aanbevelingen die ik gedaan heb, ben ik van mening dat deze knelpunten grotendeels opgelost kunnen worden. De toekomst zal leren of dit ook echt het geval zal zijn.

P a g i n a | 46

Literatuurlijst:

Boeken: -

Th.L.J. Bod, Pensioen en privaatrecht (dissertatie Nijmegen), H.D. Tjeenk Willink, Alphen aan den Rijn 1979.

-

A.H.H. Bollen-Vanderboorn, De fiscale aspecten van pensioendeling bij echtscheiding, SDU Uitgevers 2004.

-

A.H.H. Bollen-Vandenboorn, Pensioen en de belangrijkste toekomstvoorzieningen, SDU Uitgevers 2010.

-

E. Lutjens, Pensioenwet, analyse en commentaar, Kluwer 2007.

-

E.M.F. Schols-van Oppen en N.M. Winter, Pensioenregelingen, Fiscale Praktijkreeks 4e druk

-

G.M.C.M. Staats, Inkomstenbelasting en de gevolgen van (echt)scheiding, Nederlandse Documentatie Fiscaal Recht.

-

L.G.M. Stevens, Pensioen in de loonsfeer, Fed fiscale brochures, Deventer 2003.

Artikelen in tijdschriften: -

D.W. Bakker, ‘Minder pensioenverdeling door Wet pensioenverevening?’ Pensioen Magazine 2008/1.

-

H.P.M. van Bijnen, ‘Partnerpensioen kent nog menig los eindje’ Pensioen Magazine 2010/11.

-

Th.L.J. Bod, ‘Conversie in het pensioenvereveningsrecht’, WPNR 1995/6203

-

A.H.H. Bollen-Vandenboorn, ‘Fiscale aspecten van pensioenverrekening’ Pensioen & Praktijk 2005/10.

-

G.J.B. Dietvorst, ‘Evaluatie Wet VPS: tevredenheid overheerst, maar we zijn er nog niet’ EB Tijdschrift voor scheidingsrecht 2010/3.

-

G.J.B. Dietvorst, ‘Rechter stelt conversie van pensioen verplicht’ VP Bulletin 2007/9.

-

G.J.B. Dietvorst, ‘Scheiding en verevening van toekomstvoorzieningen vanuit civielrechtelijk en fiscaal perspectief (deel 2: de tweede pijler)’, FTV 2002/10

-

G.J.B. Dietvorst, ‘Tot de dood ons (pensioen) scheidt’ WPNR 2007/6704.

-

J.H. Hartman en J.F.M. van Rooij, ‘Bijzonder partnerpensioen bij premieovereenkomsten: toch bijzonder’ Pensioen Magazine 2009/4.

-

G.M.C.M. Staats, ‘Derde pijler moet serieus genomen worden!’ WFR 2008/463.

-

W.P.M. Thijssen, ‘Pensioenverevening’ EB Tijdschrift voor scheidingsrecht 2010/9.

P a g i n a | 47 -

A.T. Uçar, ‘Partnerpensioen op risicobasis: spanningsveld tussen vrijheid en paternalisme’ Pensioen Magazine 2010/2.

-

A.H.H. Vandenboorn, ‘Pensioendeling bij scheiding en de fiscale gevolgen onder de Wet Inkomstenbelasting 2001’, WFR 2000/6407.

-

E. ter Veld, ‘De nieuwe ANW: red de nabestaande!’ Pensioen Magazine 2009/01.

-

J.P.M. van der Zanden, ‘Hoofdbrekers voor pensioenuitvoerder bij beëindiging samenwoonrelatie’ Pensioen Magazine 2010/11.

Parlementaire stukken: -

Kamerstukken II 2009-2010, 32 163, nr. 2

-

Kamerstukken II 2008-2009, 30 413, nr. 130

-

Kamerstukken II 2008-2009, 29 481, nr. 19

-

Kamerstukken II 2005-2006, 30 413, nr. 3

-

Kamerstukken II 1998-1999, 26 727, nr. 3

-

Kamerstukken II 1994-1995, 24 169, nr. 3

-

Kamerstukken II 1990-1991, 21 893, nr. 3

-

Kamerstukken II 1991-1992, 21 893, nr. 5

Overige: -

Rapport Stichting van de Arbeid, ‘Advies inzake baanmobiliteit en risicodekking partnerpensioen’ juni 2010.

-

Rapport SEO Economisch Onderzoek, ‘Evaluatie Wet verevening pensioen bij scheiding’ SEOrapport nr. 969, juni 2007.

-

Rapport CompetenceCentre for Pension Research, ’10 jaar Wet Verevening pensioen bij echtscheiding’ Universiteit van Tilburg 2006.

-

Rapport CBS, ‘Witte vlek op pensioengebied 2008/2009’ ISSN: 1877–3028.

P a g i n a | 48

Jurisprudentieregister

Hoge Raad: - Hoge Raad 7 oktober 1959, BNB 1959/355. - Hoge Raad 27 november 1981, NJ 1982, 503. - Hoge Raad 5 maart 2004, NJ 2005, 494. - Hoge Raad 19 november 2010, NJ 2011, 33. Hof: - Hof Amsterdam 23 december 1977, NJ 1978, 507. Rechtbank: - Rechtbank Utrecht 21 maart 2007, LJN BA3081. - Rechtbank Leeuwarden, 21 maart 2011, AWB 09/1797.