GENT Route I Patershol en Gravensteen Middeleeuwse stadsgeschiedenis - Religieuze kunst - Romaanse en gotische kunst Rolverdeling: - tickets bijhouden en vragen voorlezen: - kaart lezen en route aanwijzen (2 personen): - antwoorden noteren en tekenen: - de tijd in de gaten houden: - foto’s nemen:
Uitstap derde jaar
1
Spoor 1: De Kraanlei
Overzicht van kunststijlen
Je bent op de Graslei. Ga naar de Grasbrug en wandel via het kleine paadje naast het water naar de Kleine Vismarkt. Je loopt vervolgens de Kraanlei in. 1)
Op welke gevel staat Manneken Pis? Huisnummer: ................................
De legende : De Graaf van Vlaanderen had van een kruistocht een bastaard meegebracht. De graaf, die geen gemakkelijke kerel was, had ooit een of andere bisschop mishandeld, wat hem de vloek opleverde dat hij eens zou getroffen worden in wat hem het dierbaarst was. Toen het bastaardje het eens te bont maakte en op de Kraanlei tegen een gevel plaste, gebeurde het onheil : het veranderde in steen... Een andere versie is dat hij tijdens een optocht zijn kleedje omhoogtrok en zijn piemeltje toonde aan de omstaanders, totdat hij veranderde in steen en hij bleef wateren ...
In het verleden was urine heel belangrijk, want het was nodig om leer te looien en kon zelfs gebruikt worden in het recept voor buskruit. Wandel verder door deze straat. Ga naar de Kraanlei nr. 79 en 81. 2)
nr. 79: Het Huis ‘De Zeven Werken van Barmhartigheid’. De versieringen stellen de zeven werken voor: de hongeren spijzen, de dorstigen laven, de naakten kleden, de vreemdelingen herbergen, de zieken bezoeken, de doden begraven en de gevangenen verlossen. Welke werk van barmhartigheid ontbreekt? ................................
3)
nr. 81: ‘De Fluitspeler’ of ‘Het Vliegend Hert’. In de gevel zie je een versmelting van heidense en christelijke elementen. Bovenaan prijken drie goddelijke deugden, namelijk geloof, hoop en liefde en op de top het Mariabeeld met kind. De terracotta reliëfs op de gevel zijn allegorische voorstellingen van de 5 zintuigen. Maak een foto van de basreliëf die de reuk voorstelt. (
Nr. 1) In welke
kunststijl zijn beide gebouwen opgetrokken? ................................ Uitstap derde jaar
2
Spoor 2: Het Patershol Je wandelt verder en zoek de straat met naam Drongenhof die je inslaat. Ga naar het Kaatsspelplein. 4)
Welke sport beoefende men hier tijdens de middeleeuwen? Zie ook de afbeelding rechtsonder! ................................
Zoek je weg naar de Rode Koningstraat en maak een foto van het blauw poortje (
Nr. 2). Hier bevond zich een smalle doorgang naar een
waterput, onder het klooster van de karmelieten, vandaar de naam ‘het hol van de pater’. Jullie bevinden zich nu middenin het Paterhol. Dit is één van de oudste wijken in Gent. Vanaf de 14e eeuw was het Gravensteen een gevangenis en een gerechtsgebouw (De Raad van Vlaanderen), dus kwamen hier veel juristen wonen. Later werd het Gravensteen een textielfabriek en werd deze buurt een woonzone voor goedkope arbeiders. Vervolgens rond 1900 werd deze wijk de buurt van de minstbedeelden, de straten waren gevuld met pooiers, vechtersbazen, prostituees en flierefluiters. Vanaf de 1980 is de wijk zich beginnen herstellen en heeft men vele huizen gerestaureerd. De huizen zijn hier bijna onbetaalbaar. Zoek verder je weg naar de Plotersgracht. Ploters waren een soort lederbewerkers, zij trokken de haren uit de dierenhuiden. 5)
Geef de naam van 5 straten die verwijzen naar middeleeuwse beroepen. ................................
6)
Stop even bij restaurant ‘De Vier Tafels’. Uit hoeveel verschillende landen serveren ze hier vleesgerechten? En welk gerecht zou je eens willen proeven?...............................
7)
Neem nu links de Vrouwebroersstraat. Welke dienst bevindt zich in het vroegere Caermersklooster? ................................
Uitstap derde jaar
3
Spoor 3: De Lieve Je komt nu uit op de Lange Steenstraat en slaat linksaf. Op de hoek steek je de straat over en vervolgens neem je de Lievestraat. Wees voorzichtig bij het oversteken voor de auto’s en trams. Het is hier echt gevaarlijk. 8)
Welk majestueus gebouw zie je links op de brug? ................................ Neem een foto van dit gebouw (
Nr. 3).
Ga nu verder links en wandel langs de Lievekaai, waar in de middeleeuwen de grotere schepen aanlegden die goederen vanuit Brugge en Damme naar Gent voerden via de Lieve. Zij konden hier ook draaien. De draaikom is nu een plein met treurwilgen geworden. Kleinere schepen vervoerden vervolgens de vracht naar de Graslei.
De Lievekaai
9)
Ga nu verder over de brug naar de Sint-Antoniuskaai. Ga naar de tweede brug. Je staat op de brug en waaraan zie je dat je vroeger aan de stadsrand stond? ................................ Neem ook een foto om dit te bewijzen.
Nr. 4
Ga verder naar het Prinsenhofplein. Je gaat door de poort! Hier komt men in de 16e eeuwse geschiedenis van onze streken. Karel V (keizer Karel) besloot alle protestanten (diegene die niet meer in de kerk van Rome geloofden) te bestrijden met vuur en zwaard. 10) Op welke manier werden de mensen ter dood veroordeeld? ................................
Uitstap derde jaar
4
11) In het Prinsenhof staat een centraal een maquette. Wat is er gebeurd? ............................................ Neem een foto van het voorwerp dat daar ooit stond.
Nr. 5
Zoek verder je weg naar de Pluimstraat. 12) Wat is het vrouwtje onder het straatnaambord Pluimstraat aan het doen? ................................ Zij woonde hier 100 jaar geleden en zag vanuit haar raam de voorbijgangers passeren.
Wandel via de Tinnenpotstraat naar de Braderijstraat en neem rechts de St.-Widostraat. 13) Welke funcite heeft het huis ‘De Draecke’? ................................ 14) Op welk gebouw loop je als je de St.-Widostraat verder neemt? ................................
Ga aan het water staan en neem een foto van het historisch gebouw aan de overkant van het water.
Nr. 6
Uitstap derde jaar
5
Spoor 4: Gekroonde hoofden
De Gekroonde Hoofden, vroeger en nu; een munt met de beeltenis van Gwijde van Dampierre
Wandel verder en je komt in het Gewad, daar sla je links in. Op de hoek van de Burgstraat en het Gewad vind je de volgende halte: Het Huis der Gekroonde Hoofden (Burgstraat ‘Gekroonde hoofden’1194 - 1598) 15) Vul bij de nummers de juiste naam van de graaf van Vlaanderen en zet ook diens initialen. Zet een kruisje naast de graven die het halssnoer van de Orde van het Gulden Vlies dragen.
Nummer
Graaf
Initialen
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Uitstap derde jaar
6
Nummer
Graaf
Initialen
11. 12. 13. 14. • Boudewijn van Constantinopel werd graaf in 1194. Hij ging net zoals vele van zijn voorgangers op kruistocht en schopt het zelfs tot keizer van het Latijnse Kierrrijk na de val van Constaninopel. • Willem van Dampiere, een ridder uit de Champagnestreek was gehuwd met gravin Margaretha van Constaninopel en verkrijgt alzo de titel van Vlaanse graaf in 1244. • Onder Gwijde van Dampierre vond de Guldensporenslag (1302) plaats, omdat deze graaf een te Engelse koers vaarde en zijn leenbanden verbrak met Frankrijk. • Robrecht van Bethune werd als grote held opgevoerd in de Leeuw van Vlaanderen van Conscience, maar werd opgesloten in een kasteel tijdens deze slag. Hij heeft tijdens zijn bewind de zelfstandigheid van Vlaanderen ten opzicht van de Franse koning verzekerd. • Lodewijk van Nevers koos het Franse kamp tijdens de Honderdjarige Oorlog waaardoor de Engelsen de aanvoer van hun wol staakten, hetgeen van levensbelang voor de Vlaanse wol- en lakenindustrie. Onder leiding van Jacob van Artevelde werd een opstandig bewind (1338 - 1345) geïnstalleerd dat zich neutraal opstelde in Frans-engelse strijd. • Lodewijk van Male nam niet deel aan de Honderdjarige Oorlog en kon daardoor de neutraliteit van Vlaanderen handhaven. Hij liet zich omringen door juristen en bekwame ambtnaren die de grafelijke instellingen moderniseerden waardoor hij de basis legde voor de centralisatie onder de Bourgondische hertogen. • Philips de Stoute ( le Hardi), hertog van Bourgondië en jongere broer van de Franse koning huwde in 1384 met Margaretha van Male. Hij werd daardoor graaf en kon alzo zijn machtspositie in Parijs verstevigen. • Jan van Bourgondië of Jan zonder Vrees zijn belangstelling ging vooral uit naar de voogdij over de waanzinnige koning van Frankrijk. • Philips van Bopurgondië of Filips de Goede heeft vele Nederlandse vorstendommen (ruw geschat de Benelux) onder zijn bestuur gebracht. Hij voerde een centralisatiepolitiek en kwam in botsing met de steden en de adel. Hij heeft een groot aandeel gehad in de rijke cultuur en de hoge bloei van de kunsten in de 15de eeuw. • Karel van Bourgondië of Karel de Stoute zette het bewind van zijn vader Filips voort. • Maria van Bourgondië, ergename van de Bourongische bezittingen, huwt na de dood van haar vader in 1477 met Maximiliaan van Oostenrijk (Maximiliaan Comes, graaf Maximiliaan). Hierdoor worden onze streken een onderdeel van de Habsburgse bezitiingen. • Philips de Schone (Comes filius, zoon van de graaf) volgt zijn vader Maxmiliaan op en huwt met Johanna de Waanzinnige, koningin van Spanje. • Karel V (Karel Rex) of Keizer Karel wordt op 15 -jarige leeftijd meerderjarig verklaard en zo gaan onze streken deel uitmaken van een groot geheel, dat Spanje en de Oostenrijkse bezittingen omvat. De naam ‘stropdragers’ komt uit deze tijd. • In 1555 schenkt Karel zijn Nederlandse en Spaanse bezittingen aan zijn zoon Phlips II, koning van Spanje. Onder diens bewind komt het tot een scheuring in de Nederlanden.
16) In welke stijl is dit gebouw opgetrokken? ................................ Neem een foto van Karel V. Uitstap derde jaar
Nr. 7 Zoek thuis informatie op over deze keizer.
7
Spoor 5: Het Gravensteen
In de 10e eeuw stond hier een houten burcht zoals men hierboven kan zien op een hoge zandduin. 17) Onder welke graaf en in welke eeuw werd een grotere stenen burcht gebouwd (min of meer zoals ze er nu uitziet)? ................................ ................................ In de 14e eeuw gebruikten de graven van Vlaanderen deze burcht niet meer als verblijfplaats, ze verkozen het aangenamere Prinsenhof. 18) Welke functies kreeg dit gebouw gediend na de 14e eeuw? ................................................................................................................................................ 19) Geef drie kenmerken van een middeleeuwse burcht? ................................................................................................................................................ Maak een foto van een goedendag.
Nr. 8
20) Geef de naam van het belangrijkste gebouw van deze burcht en duid aan op de afbeelding hierboven. ................................ 21) Geef vier verschillende marteltuigen uit de middeleeuwen. Fotografeer ze. ................................................................................................................................................ (Hou je kalm in de burcht, het is een museum!) Uitstap derde jaar
8
GENT ! ! ! ! ! ! De Kuip ! !
! !
RouteI I
Middeleeuwse stadsgeschiedenis - Religieuze kunst ! ! Romaanse en gotische kunst
Mariagaard 2012
Spoor 6: Graslei
Zoek op de kaart de Graslei! De Graslei is de oude haven van Gent waar vroeger het graan toekwam. Het is dus niet verwonderlijk dat zich hier de belangrijke gildenhuizen bevinden. 22) De oudste gevel van de Graslei is De Spijker (1200), het gebouw deed dienst als opslagplaats voor graan. In welke stijl is het opgetrokken en waaraan zie je dit? ................................................................ 23) Zoek het Gildenhuis van de Vrije Schippers (1534), zij waren een zeer rijke rijke en de enigen die in Gent die op alle waterlopen mochten varen. Het gebouw is een mengeling van twee stijlen. Welke? ................................................................ 24) Ergens op de Graslei kunnen we een anafoor van Paul Van Ostaijen lezen. Waarheen schuift de kano? Hoe schuift de maan over de lange rivier?................................ Verder op zie de topless Sint-Michielskerk. Het was de privé-kerk van de brouwers. De brouwers zaten er warmpjes in doordat er vroeger veel bier werd gedronken, maar ze Uitstap derde jaar
9
waren blijkbaar niet echt goed in het beheren van hun financiën, want er is nooit een toren op het gebouw gezet. Eigenlijk moest hier de vierde toren van Gent komen.
Spoor 7: Belfort Zoek je weg naar de het Belfort (Emiel Braunplein). Het belfort werd tijdens de 14e eeuw gebouwd en was hét symbool voor de stedelijke autonomie. 25) Welke functies had dit gebouw in de Middeleeuwen? ................................ ................................ De toren werd bevolkt door een aantal wachters, zij werden ook wel ‘kannepissers’ genoemd door de Gentenaren. Om boven te komen moest je 240 treden trotseren en de post verlaten was uit den boze, dus wie een volle blaas had kon best een pan gebruiken. Sommigen wachters goten hun pan ook uit van op hun post, het was dus niet echt aangeraden dicht bij het belfort te lopen. Trouwens tegen geen enkel gebouw, want mensen gooiden alles naar buiten. Riolering, huisvuilophaling... zijn de luxes van onze tijd.
26) Welk gebouw vind je aan de andere kant van het belfort? ................................ In de 17e eeuw werd het gebouw een stadsgevangenis, vandaar dat er een cipierswoning werd aangebouwd. Boven aan deze cipierswoning zie de bovenstaande afbeelding. Vraag naar deze legende aan voorbijgangers en schrijf het voornaamste op. 27) Fotografeer een luchtboog van de Sint-Niklaaskerk.
Uitstap derde jaar
Nr. 9
10
Spoor 8: Sint-Baafskathedraal
De huidige kathedraal was niet de eerste kerk die op deze plaats stond (oudste van alle 59 kerken in Gent). In 942 werd hier een houten kapel. In 1150 kwam hier een Romaanse kruiskerk. In de daaropvolgende eeuwen bouwde men hier een gotische kerk. Buitenkant 28. Geef drie kenmerken van deze gotische kathedraal. ................................ ................................ ................................ Binnenkant en Krypte Bekijk de wandgeleding in de kerk. Zie ook de afbeelding hiernaast. 29) Maak foto’s van een a) lichtbeuk; b) triforium; c) arcade; d) stergewelf; e) kruisgewelf; f) netgewelf Nr. 10,11,12,13,14,15 Ga naar het linkertransept en daal de trap af naar de krypte. Hier werden vooral de relikwieën bewaard (=...
). Ze werden hier beneden bewaard
omdat men ze hier veiliger achtte tegen brand en diefstal. 30) Welke gewelven zie je hier? En in welke stijl is deze kerk opgetrokken? ................................ ................................ Uitstap derde jaar
11
Lam Gods Ga terug naar boven en zoek de Vijdtkapel waar je een kopie van het echte Lam Gods kan bekijken. Je mag het veelluik zelf openen en sluiten om de volgende vraag te beantwoorden. Het echte Lam Gods is weggehaald voor restauratie.
Gebroeders Van Eyck, Het Lam Gods (15de eeuw)
31) De vorm van de panelen is hierboven nagetekend. Probeer in elk te schrijven wat is voor gesteld. Keuzemogelijkheden: God almachtig, Johannes de Doper, Musicerende engelen, Rechtvaardige Rechters, Ridders, Eva, Pelgrims, Kluizenaars, Maria, de aanbidding van het Lam, Zingende engelen, Adam, Elsabella Borluut, Jodocus Vijd, Doorkijk op een Gentse straat, Interieur, Maria in gebed, de engel Gabriël, Johannes de Doper en Johannes de Evangelist.
32) Hoe heet deze Vlaamse schilderkunst van de 15e eeuw? .............................. 33) De Vlaamse schilders hadden oog voor detail. Welke details werden hier uiterst nauwkeurig weergegeven? Geef drie voorbeelden. ................................................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................
Uitstap derde jaar
12
Spoor 9: Graffiti en criminelen Wanneer je buitenkomt, sla je rechts van de kathedraal de Biezekapelstraat in. Daar zie het onderstaande gebouw, nl. de Achersikkel. De Achtersikkel vormde samen met de Grote en de Kleine Sikkel (zie de achterkant in de Nederpolder) een complex geheel. Het was eeuwenlang eigendom van de patriciërsfamilie Vander Sickelen, die zowel in de grafelijke ambtenarij als op politiek vlak haar sporen had verdiend. Rondom het binnenpleintje in de Biezekapelstraat staan gebouwen uit diverse bouwperiodes. 34) Duid op de foto de twee verschillende periodes aan met hun kunststijl.
Wandel nu verder de straat in en neem de volgende straat links, de Nederpolder. De oude gebouwen die je ziet op je linkerkant zijn de achterkant van de Sikkel. Het grote gebouw waar je nu bijna oploopt is het stadhuis.
35) Maak een foto van de twee delen van het stadhuis. Het ene deel is renaissance en het andere is gotisch.
Nr. 16
36) Welke soort zuilen tref je aan op het renaissancistische deel? Van onder naar boven? .............................. .............................. ..............................
Uitstap derde jaar
13
37) Hier vind je het standbeeld van de eerste graaf van Vlaanderen, Boudewijn met de Ijzeren Arm. Neem een foto van het juiste standbeeld.
Nr. 17
Wandel nu de Hoogpoort in (verlengde van de Nederpolder) en neem de tweede straat rechts, de Werregarenstraat. 38) Wat mag je hier legaal doen? Wie zijn materiaal bijheeft mag gerust een tag zetten. ..............................
Boudewijn met de IJzeren Arm schaakt in 861 Judith, dochter van de Franse koning Karel de Kale. De Vlaamse graaf, Boudewijn met de IJzeren Arm, moest de noordgrenzen van het West-Frankische rijk bewaken tegen de aanvallen van de Vikingen. Zijn ambities reikten verder want hij schaakte Judith, de dochter van de Franse koning Karel de Kale in 861. Ze vluchten samen, maar Karel laat het paar door bisschoppen excommuniceren. De paus bewerkstelligt een verzoening, en Boudewijn trouwt met Judith op 13 december 863. Hij krijgt van Karel nog meer gebied in onze streken, waarschijnlijk om een Franse koningsdochter deftig te kunnen onderhouden. Boudewijn is de eerste graaf van Vlaanderen en de stamvader van de dynastie der Vlaamser graven.
Rechts zie je een binnentuin, dit is een tuin van het Ryhovesteen.
Op het einde van de Werregarenstraat kom je in de Onderstraat. Sla rechts in en neem vervolgens de eerste straat links, de Serpentstraat. Neem nu de straat rechts van de groentenwinkel richting kerk. Dit is de Sint-Jacobskerk. 39) De kerk is gedeeltelijk Romaans. Neem twee foto’s die de Romaanse stijl aantonen.
Nr. 18,19
Ga nu verder naar de Vrijdagsmarkt. In de 14e eeuw was dit dé marktplaats. Hier werden vooral textielproducten verhandeld. De markt kende vele regels, wanneer laken niet voldeed aan de kwaliteitseisen werd het opgehangen aan het Torentje, zo werd de oneerlijke verkoper publiekelijk aangeklaagd. Daar hing ook een klok die werd geluid bij het begin en einde van de markt. Ze deed ook dienst als nieuwsdienst want hier werden nieuwe regels en wetten van de stad aan de omstanders omgeroepen. 40) Maak een foto van het standbeeld in het midden van het plein en noteer hieronder wat de eerste de beste voorbijganger weet over dit beeld. ................................................................................................................................................ .......................................................................................................................... Uitstap derde jaar
14
41) Met wie heeft Vlaanderen allemaal een verbond afgesloten? .................................... Wandel nu verder naar het Groot Kanonplein. Het kanon dateert uit de 15e eeuw. Het weegt min of meer 12,5 ton en zou kogels van 300 kg kunnen afschieten. 42) Geef de naam. .............................. Ga nu via de Langemunt naar de Groentenmarkt. Ga naar één van de kleinste cafeetjes van Gent, Het Galgenhuisje. Zoek naar de ijzeren haken en neem er een foto van
Nr. 20. Aan die haken werden
misdadigers vastgebonden. De misdadigers werd er een aantal dagen aan vastgebonden en de pret begon pas wanneer de voorbijgangers van alles naar die persoon wierpen dus daarom werden schandpalen of kaken op pleinen en markten geplaatst. Maak foto’s van winkels waar vroeger pensen werden verkocht
Nr. 21.
Op het pleintje ernaast, het Veerleplein (naast het Gravensteen), werden valsemunters in kokend water of olie gesmeten, nl. op de plaats van de leeuw. 43) Welk belangrijk 15e eeuws gebouw staat er nog op de Groentenmarkt? .............................. Thuisverkoop van dit product werd verboden in de middeleeuwen omwille van hygiënische regels. GA TERUG NAAR HET ONTMOETINGSPUNT op de Graslei.
Uitstap derde jaar
15
