Paniek over pillen: is XTC echt zo monsterlijk? In de berichtgeving over de doden tijdens het Amsterdam Dance Event werd XTC vaak neergezet als een monsterlijke drug. Tijd voor nuance. Door: Loes Reijmer 25 oktober 2014 Even verderop dansen nog honderden mensen op hun blote voeten op het strand van Blijburg. Het is een zomerse zaterdagavond, half twaalf. Op de parkeerplaats lopen een paar huisgaanders rustig naar hun fiets. Het is geen lange zoektocht. Shoeless mag dan een klein hippiefähig festival zijn, de fietsen zijn die middag door de bezoekers keurig tegen de dranghekken gestald. 'Mag ik wat vragen?', klinkt het in de buurt van een zwarte omafiets. 'Ik moet naar Amsterdam West, maar weet niet welke kant ik op moet. Kan ik een stuk meefietsen?' De 21-jarige blijkt pas twee weken in Amsterdam te wonen. Hiervoor heeft ze een paar jaar in het buitenland gewoond, waar ze een theateropleiding volgde. Ze ziet er fris uit - frisser dan de meeste bezoekers die elkaar euforisch staan te omhelzen in het zand. 'Ik ben niet helemaal nuchter, hoor', zegt ze. Die middag heeft ze een kwart pil genomen en later nog een klein stukje, ze waakt ervoor te veel te nemen. Vorig jaar probeerde ze voor het eerst XTC, op een groot festival. 'Ik vond het een geweldige ervaring. Heel intens.' Verwonderd: 'Dat je je zo kan vóélen.'
© de Volkskrant
Strafblad Stel: deze jonge vrouw durft haar ouders te vertellen dat ze - evenals tienduizenden andere jongeren - weleens XTC gebruikt. Af en toe, bij speciale gelegenheden. Haar ouders zijn er niet blij mee, ze associëren drugs met de heroïneverslaafden uit de jaren tachtig of de kaalkoppen in trainingspak die eind jaren negentig al speedsnuivend van gabberfeest naar gabberfeest trokken. Bovendien: heeft niet iedere ouder liever dat zijn kind op zaterdagavond met gewassen haar en in pyjama op de bank zit? Aan de andere kant vertrouwen ze haar. Ze weten dat hun dochter verstandig is, zich uitgebreid heeft laten voorlichten en goed oplet. Ze willen ook niet dat ze dingen verzwijgt, uit angst voor hun toorn. Ze keuren het af, maar besluiten het te tolereren. En dan pakken deze ouders afgelopen dinsdag De Telegraaf van de deurmat. Daarin lezen ze op de voorpagina dat 'de pillengeneratie' - een taalkundig nouveauté - massaal 'gevaar negeert'. 's Avonds horen ze Peter van der Vorst in RTL Boulevard zeggen dat in veel pillen cocaïne en - houd u vast - heroïne wordt verwerkt. Een gemeenteraadslid van het CDA vergelijkt gebruik met woninginbraak, 'dat mag ook niet'. In dagblad Trouw kunnen ze het relaas lezen van de 28-jarige Kamilla, een bezoekster van Amsterdam Dance Event die de dansvloer 'een slagveld' noemt en zag 'hoe minstens twaalfhonderd mensen met uitpuilende ogen en malende kaken afzonderlijk van elkaar dansten'. Haar conclusie: 'De meesten waren echt totaal de weg kwijt van de mdma.' Probeer bij het lezen van zo veel angstaanjagends maar eens de kalmte te bewaren en te vertrouwen op je zoon of dochter. En op het beoordelingsvermogen van de andere tienduizenden feestgangers die in de weekeinden weleens een pil slikken. Zijn die mensen studenten, promovendi, consultants, ambtenaren, jonge leraren, ja, zélfs artsen-in-opleiding allemaal roekeloze verslaafden-in-wording, enkele meters verwijderd van de goot? Kwaadaardige criminelen bovendien, vergelijkbaar met dieven en smachtend naar een strafblad?
Hooggedoseerd Het is verschrikkelijk dat op het Amsterdam Dance Event drie mensen zijn overleden. Logisch ook dat media aandacht besteden aan de risico's van drugsgebruik en de nadruk leggen op negatieve aspecten - goed nieuws is immers geen nieuws. Deskundigen wezen deze week terecht op de gevaren van hooggedoseerde pillen. Waar jaren geleden een pil gemiddeld 80 milligram mdma bevatte, is dat nu gemiddeld 140 milligram. Belangrijke informatie. Alleen dit gegeven laat al zien hoe relevant het is om bij de feiten te blijven, zo specifiek mogelijk te zijn: niet de pil is levensgevaarlijk, maar er zijn omstandigheden waardoor pillen levensgevaarlijk kunnen zijn. De 41-jarige vrouw uit Utrecht die vorig weekend overleed, heeft XTC gebruikt. Hoewel media schreven dat het om een overdosis zou gaan, is dat helemaal niet duidelijk. Het kan ook oververhitting zijn geweest, of orgaanfalen. Van twee slachtoffers is nog onbekend waardoor zij zijn overleden. De politie vermoedt drugsgebruik, maar weet niet om welke drugs het gaat. Het zou bijvoorbeeld ook het veel gevaarlijker ghb kunnen zijn, of een combinatie. Maar daar ging het deze week niet of nauwelijks over. Wel ontstond het beeld van een XTC-spook, een monsterlijke drug die een generatie naar de afgrond zou helpen.
Rode ogen Er zijn inderdaad aardig wat jongeren die met een pil de dansvloer opstappen. Maar het is niet zo dat meer dan de helft van de jongeren XTC gebruikt, zoals vaak wordt gesuggereerd op basis van onderzoeken van het Trimbos-instituut en Jellinek. De respondenten zijn geworven op plekken waar jongeren samenkomen die van uitgaan houden, zowel virtueel - via de online dance-community Partyflock en gerichte advertenties op Facebook (Trimbos) - als live, door jongeren in clubs en op raves te ondervragen (Jellinek). Onder hen ligt het middelengebruik nou eenmaal hoger dan bij de jongeren die op zaterdagavond met een glas bier boven een schaakbord hangen. En zo zie je vaker fouten als het over XTC gaat. De Telegraaf citeerde dinsdag met instemming de 19-jarige Marija. Zij bezocht vrijdagavond een feest in de Heineken Music Hall. 'Gigantisch veel mensen liepen rond met zonnebrillen op en flesjes water aan hun mond', vertelde het meisje. 'Dan weet je al hoe laat het is. Dat doen ze om hun rode ogen te verbergen en om uitdroging door XTC te voorkomen.' De verslaggever noteerde het gretig en dacht blijkbaar geen moment: rode ogen?
© de Volkskrant
Driehoek Mensen die XTC gebruiken veranderen niet in een vampier. De pupillen verwijden en de kaak gaat strak staan, maar rode ogen behoren niet tot het lijstje onfortuinlijke uiterlijke veranderingen. Ook het idee van een dansvloer als slagveld, zoals Trouw omschreef, kan niet kloppen. Als gebruikers iets niet worden van pillen is het gewelddadig. 'Ontroerd kan ik raken door hoe vrienden met elkaar omgaan, door hoe goed iedereen op elkaar let', schreef VPROprogrammamaker Tim den Besten deze week in een column over zijn XTC-gebruik. Deskundigen zijn het daarmee eens. 'Eigenlijk mag ik het niet zeggen, maar ik werk liever in een volle Arena met mensen die XTC gebruiken, dan in een volle Arena met bezoekers die alcohol drinken', zegt Jan Krul, gezondheidswetenschapper. Hij was jarenlang hoofd-EHBO bij honderden evenementen, waaronder feesten als Sensation, en promoveerde vorig jaar op de medische zorg en incidenten met drugs bij dancefeesten. 'Alcohol leidt tot veel meer problemen, zoals vechtpartijen en bewusteloosheid. Mensen gebruiken XTC om het leuk met elkaar te hebben, om zich goed te voelen. Er zijn nauwelijks sociale incidenten.' Krul maakt zich wel zorgen over de hoge dosering in pillen. Volgens deskundigen is de gewenste effectieve hoeveelheid mdma per gebruiksessie - ongeveer zes uur - een tot
maximaal anderhalve milligram per kilo lichaamsgewicht. Bij de pillen oude stijl kon iemand van 60 kilo dus ongeveer een pil per avond slikken. Nu er veel sterkere XTC in omloop is, gemiddeld 140 milligram, kan dat niet. Houden gebruikers daar geen rekening mee, bijvoorbeeld door kwartjes te slikken zoals de jonge vrouw aan het begin van dit verhaal? 'Veelal niet', zegt Krul. 'Gebruikers rekenen toch vooral in pillen en niet in milligram mdma. Dat zou ik graag anders zien.' Maar toch. Gevraagd naar het grootste misverstand over XTC, antwoordt de deskundige: 'Dat het een heel gevaarlijke drug is. Dat is gewoon niet zo. Veel XTC wordt in Nederland geproduceerd. Daardoor zijn pillen zuiver, er is nauwelijks vervuilde troep in omloop.' Maar, benadrukt Krul, 'elk middel brengt risico's met zich mee. Veilige drugs bestaan niet'. Het aantal incidenten met XTC ligt veel lager dan bij andere veelgebruikte genotsmiddelen. En als iemand naar de EHBO moet, komt dat vaak door andere factoren in combinatie met de pil: te weinig gegeten, alcohol en het gebruik van andere drugs, te weinig of juist te veel water gedronken, iemands psychische gesteldheid, een slecht geventileerde zaal, overgevoeligheid voor mdma. Krul: 'Het gaat om de driehoek pil, persoon en omgeving.'
Russische roulette Uit Brits onderzoek, gepubliceerd in The Lancet, bleek eveneens dat XTC tot de relatief veiligere drugs behoort, ook in vergelijking met het geaccepteerde alcohol en de gedoogde cannabis. De wetenschappers onderzochten middelen op schade voor de gebruikers, zoals gezondheidsrisico's en kans op verslaving, en schade voor de maatschappij, zoals georganiseerde misdaad en kosten waar de samenleving voor opdraait. Op de schaal van schadelijkheid eindigde XTC bijna onderaan, op plek zeventien van de twintig onderzochte middelen. Wie dinsdagavond naar Nieuwsuur keek, kreeg een ander idee. Te gast was Erik Jan van Lieshout, ic-arts en directeur van de Ambulance Amsterdam. Hij zei het meerdere keren: 'Iemand kan door één XTC-pil overlijden, ongeacht de dosis.' Dat geldt, aldus Van Lieshout, 'ook voor gezonde mensen'. Presentator Joost Karhof vroeg niet door, hij wilde niet weten waarom het dan bij tienduizenden tegelijk goed gaat en bij die ene niet, of hoe vaak dit voorkomt. En zo bleef het beeld hangen dat XTC-gebruik een soort Russische roulette is, met een mensenleven als inzet per pil. 'Dat zijn terechte vragen', reageert Van Lieshout de volgende ochtend aan de telefoon. 'In een tv-uitzending is er nou eenmaal weinig ruimte om een kwestie goed uit te diepen. Iemand kan overlijden door overgevoeligheid voor mdma, zonder dat er vooraf iets met iemand aan de hand lijkt te zijn. Er is ooit een meisje overleden nadat ze maar een pil had geslikt. Domme pech.' Maar, zo benadrukt Van Lieshout nu, 'het is zeldzaam'. Er moet hem iets anders van het hart: 'De problemen met XTC zijn in verhouding veel kleiner dan die met alcohol. Er zijn meerdere doden door alcohol per weekend. Maar daar hebben media nauwelijks aandacht voor. Als ik nu de ophef over XTC zie, denk ik: er zijn belangrijkere kwesties' In de uitzending merkte hij ook al op dat alcohol een groter gezondheidsprobleem vormt, maar Karhof ging er niet op in.
Aan relativeringen leek bij veel media, politie en politici deze week weinig behoefte. En dus herkenden de mensen om wie het ging - in de woorden van De Telegraaf 'de pillengeneratie' zich er niet in. Er was veel hoon over de berichtgeving en de voorbarige conclusies die media trokken. Het artikel in Trouw met de 28-jarige Kamilla in de hoofdrol ging op sociale media rond onder de noemers 'gênant' en 'ruk', de voorpagina van De Telegraaf werd al helemaal niet serieus genomen. Dat is ook niet zo gek: wie zou zich de les laten lezen door media die niet lijken te weten waarover ze het hebben?
Kloof De incidenten op Amsterdam Dance Event hebben de kloof tussen gebruikers en tegenstanders zichtbaar gemaakt. Er is een buitenwereld die drugs per definitie afwijst. Die tegenstanders willen niet praten over de nuances, zoals relatief veilig versus onverantwoord gebruik en onderscheid tussen verschillende drugs. 'Ik weiger te accepteren dat er massaal harddrugs wordt gebruikt op dancefeesten', zei Marijke Shahsavari, CDA-gemeenteraadslid in Amsterdam, op Radio 1. 'Harddrugs zijn bij wet verboden, omdat ze slecht zijn voor de gezondheid.' Waarom we dan niet ook praten over alcohol en cannabis, beide bewezen schadelijker voor mens en maatschappij, werd niet door de interviewers gevraagd. VVDKamerlid Arno Rutte: 'Mensen moeten gewoon feesten zonder pillen.'
Stigma Er is ook een binnenwereld: de jongeren die onderling vrijuit over hun recreatieve gebruik praten, maar er naar buiten toe over zwijgen. Ze vrezen het stigma van harddrugsgebruiker, zijn bang om als crimineel bekend komen te staan. Hoewel het een grote groep betreft, waren ze nauwelijks te horen in het debat afgelopen week. In het NOS Journaal werd een meisje anoniem opgevoerd met vervormde stem - natuurlijk op eigen verzoek, maar de associatie met zware criminaliteit werd er niet minder om. Dj Aron Friedman sprak zich uit op Radio 1, maar zei er moeite mee te hebben om als 'gebruiker' te worden aangekondigd. 'Je wordt direct gestigmatiseerd.' De twee werelden verhouden zich zwijgend tot elkaar. De een wijst een inhoudelijk debat af, de ander voelt weinig behoefte om zich er publiekelijk over uit te spreken. Tussen hen in staat een grote roze olifant: de kwalificatie harddrug, een term die automatisch associaties oproept met heroïneverslaafden op de Zeedijk en doorgesnoven hooligans in Vak 410. Onderzoekers, zoals die in The Lancet, stellen de wettelijke indeling van harddrugs en softdrugs ter discussie, maar in de politiek vinden ze weinig gehoor. Het etiket kleeft aan XTC en zit een inhoudelijk debat in de weg, want: harddrugs is fout is einde discussie. Het wederzijdse zwijgen over drugsgebruik in het uitgaansleven werkt onwetendheid in de hand. En die zie je terug in de media als er incidenten plaatsvinden. Een groot deel van de bezoekers van festivals als Lowlands staat 's nachts op XTC te dansen. Buiten het aantal aanhoudingen dat het OM jaarlijks presenteert, lees je er zelden iets over. Ook organisatoren zwijgen, of ontkennen dat drugs een wezenlijk onderdeel zijn van de feesten en festivals die zij organiseren. Geef ze eens ongelijk: van welke gemeente zouden ze nog een vergunning krijgen? Organisatie en bezoekers voeren zo samen een toneelstukje op. De eerste plaatst plichtmatig op Facebook dat er een 'zero tolerance'-beleid is ten aanzien van drugs, de bezoekers stoppen de pil braaf in de onderbroek, zodat de beveiligers er niet bij kunnen.
Hoe verschrikkelijk ook, de incidenten op Amsterdam Dance Event hebben ertoe geleid dat er tenminste over de kwestie wordt gepraat. Een situatie waarin de werkelijkheid van tienduizenden jongeren niet strookt met de werkelijkheid van de buitenwereld, is het waard te bespreken. En dat gaat veel beter op basis van feiten.
