EXTRA! LEVE DE WATERSECTOR! ALLE INFORMATIE OVER AQUATECH MAAR ZIJN WE ECHT ZO GOED?

10

www.vakbladh2o.nl

EXTRA!

ALLE INFORMATIE OVER AQUATECH

LEVE DE WATERSECTOR!

MAAR ZIJN WE ECHT ZO GOED? GLAZEN BOL VAN HET DRINKWATERBEDRIJF

RINUS KOOLMOES

BRUGWACHTER IN EEN ‘GEKKENHUIS’

Maandblad voor waterprofessionals 24 oktober 2013 46ste jaargang

2

ACHTER DE

COVER Tekst Barbara Schilperoort Fotografie Kees Hummel

Wie? Rinus Koolmoes (56), sinds 1994 b rugwachter van brug 346 ofwel de Westerkeersluis in Amsterdam. De machine bankwerker kwam in 1977 bij de gemeente in dienst voor het onder houd aan bruggen en kelders. Na een werk ongeluk was hij formeel arbeidsongeschikt. Maar hij zette door en kreeg in 1994 een baan als brug wachter. Als techneut wist hij van het bruggen mechaniek al alles. Het bedienen leerde hij al doende. Brugwachters zijn sinds 2010 in dienst van Waternet, het water bedrijf dat in opdracht van het Waterschap Amstel, Gooi en Vecht en de gemeente Amsterdam de bruggen bedient.

Waar? Vanuit het groen-glazen brugwachtershuis kijk je weids uit over de oude Houthavens en het IJ aan de ene en het westelijk deel van de 19e-eeuwse binnenstad aan de andere kant. De Westerkeersluis is een belangrijke binnenstedelijke verbindingsweg en onderdeel van een doorgaande internationale vaarroute. Dus is het er vaak druk. “Vooral tijdens die mooie zomer was het een gekkenhuis. Onze drie telefoons stonden roodgloeiend. De binnenvaart gaat dag en nacht door. Daarom werken wij in ploegendiensten. Je merkt trouwens wel het effect van de crisis. Het overslagbedrijf voor graan aan de overkant heeft het minder druk. En door de crisis in de bouw komen er ook veel minder zandschepen langs.” Wat? De bruggen zijn verdeeld in hoofdbruggen (over het kanaal) en bijbruggen (over de grachten). Alle bruggen hebben een naam én een nummer. Rinus Koolmoes kent de namen van de bruggen in zijn werkgebied (en ook van vele daarbuiten) uit zijn hoofd. Wie wil passeren meldt zich per marifoon of per telefoon. “Sommige bruggen bedienen we van hieruit. Anders gaan we er per fiets of snorfiets naar toe om ze open te draaien. En als mensen dan verder willen varen en nog meer bruggen op hun route tegenkomen, fietsen we gewoon een bruggetje met ze mee.” Ook bestaan er nog veel handbediende bruggen. “Weet je dat we álle bruggen ook met de hand kunnen bedienen? Zodat ze in geval van nood altijd open – of dicht – kunnen.” Waarom? “Het landverkeer zo weinig mogelijk ophouden en het waterverkeer zo veel mogelijk laten doorkomen. Dat is onze verantwoordelijkheid. In dat opzicht verandert ons werk niet. De mensen doen dat wel. Worden steeds ongeduldiger: sjezen tussen de dalende slagbomen, springen zelfs van het ene wegdek naar het andere als de brug al opengaat. Toch heb ik het nog steeds naar mijn zin. Ik ben Amsterdammer, speelde mijn hele jeugd op straat. Hier ben ik altíjd lekker buiten.”

I

3

NHOUD

NR 10 / OKTOBER 2013

RIJNWAARDEN ROEIT HET LIEFST MET DE STROOM MEE

4

4

KAN EEN WATERBEDRIJF IN DE TOEKOMST KIJKEN? SERIE ‘WATERBEDRIJVEN’ (SLOT): KIWA

18

ZIJN WE GOED OF DENKEN WE DAT VOORAL?

36

24

EXTRA: ALLES OVER VAKBEURS AQUATECH AMSTERDAM 32-45

VASTE RUBRIEKEN

18 36

Waternetwerk Nieuws uit het netwerk van de waterprofessionals

8

Hoogstandje Mosselen zuiveren oppervlaktewater in New York

14

Op pad met… Jan en Janneke Hadders

22

Waterwerk Technische informatie uit de watersector

27

Waterwetenschap • Water zuiveren met drijvende planten • Risico’s landgebruik voor kwaliteit grondwater Verder op H2O Online Overzicht van de nieuwe vakinformatie op www.vakbladh20.nl

32-45 NR 10 / OKTOBER 2013

46

50

COLOFON Maandblad H2O is een uitgave van de Stichting H2O. REDACTIE Monique Bekkenutte (hoofdredacteur), Roel Smit (producent/ eindredacteur), Anne de Boer; B inckhorstlaan 36, M417, 2516 BE Den Haag, 070-3222765, e-mail: Redactie @ vakbladh2o.nl REDACTIERAAD René Arninkhof, Matthijs van den Brink, Erwin de Bruin, Roberta Hofman-Caris, Henk Dekker, Daphne de Koeijer, Hans Middendorp, Johan van Mourik, Jos Peters, Jan Roelsma, Joris Schaap, Veerle S perber, André Struker, Marlies Verhoeven, Marie-José van de V ondervoort, Michiel van W illigen, en Jason Zondag. VORMGEVING Ronald Koopmans BLADMANAGEMENT Gerrit H oltman ADVERTENTIEVERKOOP PSH Media Sales, Bart Lukassen, Postbus 30095, 6803 GM Arnhem, 026 – 7501863, e-mail: [email protected] DRUK Senefelder Misset, Doetinchem ABONNEMENTEN Secretariaat @vakbladh2o.nl

4

GELDERSE GEMEENTE ZIET IN WATEROPGAVE OOK KANSEN

RIJNWAARDEN ROEIT LIEVER MET DE STROOM MEE

Tekst Peter Boorsma | Fotografie Joris Schaap

De Rijn moet op termijn 18.000 kubieke meter water per seconde kunnen verstouwen, zo bepaalt het Deltaprogramma Rivieren. Dat is 2.000 kuub meer dan de maximumcapaciteit nu. Een oude loop van de rivier in de gemeente Rijnwaarden wordt waarschijnlijk aangewezen als overloopgebied voor als de waterstand te hoog dreigt te worden. Ok, zegt wethouder én boer Jos Lamers. Maar dan wel op onze voorwaarden.

“K

ijk, als nuchtere boer kan ik me voorstellen dat het Rijk kijkt naar Rijnwaarden als retentiegebied voor het geval dat de Rijn dreigt te overstromen. Voor de berging van water is onze dunbevolkte gemeente eerder in beeld dan de dichtbevolkte en dichtbebouwde stedelijke gebieden in het westen. Je kunt je verzetten tegen het onvermijdelijke, maar je kunt het ook zien als een kans. Je werkt mee, maar onder voorwaarden. Dat is mijn uitgangspunt.” Naast boer is Jos Lamers ook wethouder ruimtelijke ordening van Rijnwaarden, een gemeente met 11.000 inwoners in de Liemers, een streek tussen Rijn en IJssel tegen de Duitse grens. De Liemers wordt ook wel ‘de hoofdkraan van Nederland’ genoemd omdat de Rijn hier het land binnenstroomt en de Waal en de IJssel zich afsplitsen van de Nederrijn. De gemeente Rijnwaarden bestaat uit de dorpjes Lobith, Spijk, Tolkamer, Herwen, Aerdt

T

T

Jos Lamers:

‘Je kunt je verzetten tegen het onvermijdelijke, maar je kunt het ook zien als een kans. Je werkt mee, maar onder voorwaarden’

en Pannerden. Deze liggen op een soort eiland; in het zuiden begrensd door de Rijn (die daar door het Pannerdensch en het Bijlandsch kanaal stroomt), in het noorden door de Rijnstrangen, een oude loop van de Rijn waar zich inmiddels een bijzonder landschap heeft gevormd bestaande uit rietmoerassen en wilgenbossen. De pittoreske dorpjes zijn omsloten door oude rivierdijkjes die het landschap een bijzonder karakter geven dat veel fietsers en natuurliefhebbers trekt. OVERLAAT Tot 1960 was er bij het dorp Tolkamer nog een zogeheten ‘overlaat’, een kunstmatige verlaging in de dijk waar het water bij hoogwater overheen sloeg. Iets dat met zekere regelmaat gebeurde. Lamers – die zelf boert in de Rijnstrangen – kan zich nog herinneren hoe dan deze oude rivierloop onder water kwam te staan, met uitzondering van de boerderijen die op terpen waren gebouwd. “De boeren wisten dat het land eens in de zoveel tijd overstroomde. Ze hadden dan ook allemaal een roeiboot bij de boerderij liggen. Als de Rijnstrangen onder water stond, roeide mijn vader ons ’s ochtends naar de dijk bij Lobith, zodat we toch naar school konden.” Later werd de dijk bij Tolkamer opgehoogd en waar vroeger de overlaat was, bevindt zich nu zelfs een nieuwbouwwijk. Men dacht dat men de rivier met dijken kon bedwingen. In 1995 werd duidelijk dat dit een illusie was: een enorme dijkdoorbraak bij Tiel kon toen > NR 10 / OKTOBER 2013

THEMA

5

6

ternauwernood worden voorkomen. Door bebouwing in de uiterwaarden en bedijking bleef er zo weinig ruimte over voor de rivieren dat bij hoogwater dijken al snel konden doorbreken. De gedachte kwam toen op om rivieren weer meer ruimte te geven.

Belangengroepen, gemeenten en regio’s worden betrokken bij de voorbereiding van Deltabeslissingen

UITERWAARDEN In het kader van dit programma ‘Ruimte voor de Rivier’ moesten de Rijntakken 16.000 kubieke meter water per seconde kunnen verwerken. Om dat te realiseren moeten bijvoorbeeld de uiterwaarden van Rijnwaarden – die een derde van de totale oppervlakte van de gemeente beslaan – onder water gezet kunnen worden. Inmiddels gaat het Rijk alweer een stap verder en worden plannen gemaakt in het kader van het Deltaprogramma, dat zich richt op veiligheid tegen overstromingen op de zeer lange termijn, rekening houdend met bodemdaling, stijging van de zeespiegel en stijging van het IJsselmeerpeil. Het Deltaprogramma Rivieren schrijft voor dat de Rijn uiterlijk in 2100 18.000 kubieke meter water per seconde moet kunnen verwerken. Het Deltaprogramma Rivieren werken voorziet in dijkverzwaringen, verleggen van rivieren en het inrichten van retentiegebieden, waarin rivierwater tijdelijk kan worden geborgen, z odat het risico van overstromingen afneemt. Eén daarvan komt dus mogelijk in Rijnwaarden. Via regioprocessen betrekken de provincies lokale en regionale overheden en belangengroepen bij het opstellen van de adviezen over de voorgenomen Deltabeslissingen. Rijnwaarden – waaronder het binnendijkse gebied Rijnstrangen – valt onder het regioproces Waal, dat zich uitstrekt van de Duitse grens bij Lobith tot en met de Merwede bij Dordrecht. Begin 2014 presenteert de provincie het advies voor de voorkeursstrategie aan de Deltacommissaris, begin 2015 neemt het kabinet op zijn advies een Deltabeslissing. VOORWAARDEN Het is in dit kader dat wethouder Lamers verwacht dat de Rijnstrangen worden a angewezen als retentiegebied. Maar voordat dit gebeurt wil hij dat er aan een aantal belangrijke voorwaarden is voldaan. Rijnwaarden ligt relatief geïsoleerd en afgezien van wat watergere lateerde bedrijven als steenbakkerijen en een scheepswerf, is er weinig industrie. Er moet gewerkt kunnen worden. Bovendien moet de gemeente het hebben van recreatie, dus de toeristische waarde moet een extra impuls krijgen, vindt Lamers. Bijvoorbeeld de rivierdijkjes die het landschap zo’n karakteristiek aanzien geven. Die dateren nog uit de tijd dat de Rijnstrangen nog regelmatig onder water liepen. “Als je die op deltahoogte zou moeten brengen, gaat alle aantrekkelijkheid verloren. Dan kom je aan het DNA van het gebied.”

THEMA Lamers stelt voor om een nieuwe overlaat te maken tussen Spijk en Lobith, zodat de rivier een uitweg heeft bij hoogwater. Maar dit moet wel een slimme overlaat zijn. “Vergelijk het met de Oosterscheldedam. Als het niet meer is dan een verlaging van de dijk, komt het water achter de dijk op een gegeven moment net zo hoog als in de rivier zelf. Nu verwacht men dat het water door klimaatverandering veel hoger gaat komen dan enkele decennia geleden. Daar zijn de oude dijkjes en de terpen niet op berekend. Daarom moet er een overlaat komen, die je ook weer kunt afsluiten als de dijkjes en terpen dreigen te overstromen.” Gemeente Rijnwaarden

Babberich

Aerdt

Pannerden

Herwen

Elten De Bijland

(recreatiegebied)

Millingen a/d Rijn

Lobith

RIJ

N

Tolkamer RIJN

Spijk

Waar de Rijn Nederland binnenkomt, ligt de gemeente Rijnwaarden op een soort eiland tussen de huidige rivier en de oude rivierloop, de Rijnstrangen

BENTONIET Een ander probleem is dat de dijkjes sinds 1960 geen water meer gezien hebben. Ze zullen daarom verstevigd moeten worden. Niet met lelijke damwanden, vindt Lamers, die bovendien het risico met zich meebrengen dat de dijkhuisjes verzakken. Nee, dit kan het best door gaten te boren en deze vol te storten met bentoniet, een in de natuur voorkomende natrium-kleisoort met deeltjes die zo klein zijn dat ze de grond waterdicht kunnen maken. Deze innovatieve techniek wordt in Duitsland al toegepast. Er moet verder een heldere schaderegeling komen voor schade die boeren ondervinden als gevolg van de afwaardering van hun bedrijf, benadrukt Lamers. Dat kan als men de gelden voor natuurontwikkeling in de Rijnstrangen en die voor waterveiligheid combineert. “Voor de natuurontwikkeling willen ze het grondwaterpeil iets verhogen. Dat leidt tot veel gesteggel met de boeren, vooral met die boeren die voor de Europese markt p roduceren. Door de potjes samen te voegen komt er voldoende geld om deze Europa-boeren uit te k open. Die kunnen dan elders een nieuw bedrijf kopen. De opgekochte boerderijen kun je weer doorverkopen aan ‘verbrede boeren’, die zich richten op Bed & Breakfast of op het v erbouwen van streekproducten.” POTENTIE Een slimme overlaat in de Rijndijk kan ook de toeristische potentie verhogen, denkt Lamers. De overheid geeft nu veel geld uit om in de Rijnstrangen wilgen te rooien om zo het kenmerkende open rietmoeras – habitat van onder meer de roerdomp en de karekiet - te behouden. “Je zou de overlaat eens per jaar open kunnen zetten om de hoofdgeulen te laten doorstromen. De rivier heeft kracht genoeg om allerlei takken en rietplakken mee te voeren en te voorkomen dat de hoofdader dichtgroeit. Bovendien blijft het zo bij de bewoners tussen de oren zitten dat er een keer een echte overstroming kan zijn. Misschien kan het laten doorstromen van de Rijnstrangen zelfs uitgroeien tot een toeristisch moment ieder jaar in november.” | NR 10 / OKTOBER 2013

‘Een slimme overlaat in de Rijndijk kan de toeristische potentie verhogen’

7

8

AGENDA 28 OKTOBER - 8 NOVEMBER, DELFT

7 NOVEMBER, UTRECHT

Nationaal Deltacongres

Vierde Nationaal Deltacongres, dat in het teken staat van de vierde rapportage over het Deltaprogramma. Organisatie: Deltacommissaris Wim Kuijken. www.deltacommissaris.nl

Delft Software Days

7 NOVEMBER, SOESTDUINEN

31 OKTOBER EN 1 NOVEMBER, UTRECHT

Symposium over de nadere invulling van de in 2011 in werking getreden ministeriële regeling, met toelichting op de knelpunten bij de toepassing en de voorgestelde oplossingsrichtingen. Organisatie: Kiwa Nederland/College van Deskundigen Water keten. www.kiwa.nl

In samenwerking met de TU Delft en UNESCO-IHE houdt Deltares de Delft Software Days 2013. Nieuwe ontwikkelingen op het gebied van open sofware, tools en systemen voor data- en kennismanagement. www.deltares.nl

Water and Ocean Law in Times of Climate Change Tweedaags congres. Organisatie: Utrecht Centre for Water, Oceans and Sustainability Law (Universiteit Utrecht). www.uu.nl

4 NOVEMBER, UTRECHT

Symposium meerlaagse veiligheid en vitale infrastructuur

Symposium over het actuele beleid op het gebied van meerlaagse veiligheid en de rol van vitale infrastructuur. Organisatie: Movares. www.movares.nl/mlv

4 T/M 8 NOVEMBER, AMSTERDAM

International Water Week Amsterdam

Internationaal evenement met diverse evenementen, excursies en conferenties. Naast het hoofdprogramma is er een uitgebreid jongerenprogramma. www.internationalwaterweek.com

4 NOVEMBER, AMSTERDAM

Crossing the Currents: Water and social media

Conferentie over de impact van sociale media op de watersector. Organisatie: IWC in samenwerking met Koninklijk Nederlands Waternetwerk. www.iwcconferences.com

Regeling Materialen en Chemicaliën drink- en warmtapwatervoorziening

8 NOVEMBER, AMERSFOORT

Seminar Helend Water

Seminar over wetenschappelijk onderzoek van geneeskrachtig water. Keynote spreker is Christine Sutter van het Institut für Strömungswissenschaften. Organisatie: Stichting ‘WATER drager van leven.’ www.stichtingwater.nl

21 NOVEMBER, GELEEN

Praktijkcases behandeling industrieel afvalwater

Derde themadag in reeks waarin verschillende praktijkcases met behandeling van industrieel afvalwater worden besproken. Organisatie: SKIW in samenwerking met KNW. www.skiw.nl

26 NOVEMBER, ROTTERDAM

Waterbouwdag

Dag met als thema: Waterbouw Welvaart. Aanwezigen worden uitgedaagd innovatieve en economisch nuttige waterbouwkundige projecten te bedenken en te presenteren. Organisatie: Curnet. www.curnet.nl

28 NOVEMBER, DEN HAAG

Uitkomsten benchmark rioleringszorg

Presentatie uitkomsten van de benchmark rioleringszorg. Organisatie: Stichting RIONED. www.benchmarkrioleringszorg.nl

5-8 NOVEMBER, AMSTERDAM

29 NOVEMBER, ROTTERDAM

Vakbeurs voor proces-, drink- en afvalwater. Organisatie: Aquatech. www.aquatechtrade.com

Najaarscongres van KNW met als thema stedelijk water. Er wordt zowel teruggeblikt (hoe staan we ervoor, waarom doen we de dingen die we doen?) als vooruitgekeken (wat leren we van elkaars ervaringen? Wat kan anders? Wat kan beter?). Organisatie: KNW www.waternetwerk.nl

Aquatech Amsterdam

7 NOVEMBER, AMSTERDAM

Aquamatch

Internationaal matchmaking evenement, waarbij bezoekers en standhouders van de vakbeurs Aquatech internationale contacten leggen met universiteiten, onderzoeksinstellingen en bedrijven actief in de watertechnologiesector. Organisatie: Enterprise Europe Network. http://www.agentschapnl.nl

De stad wordt nat

3 DECEMBER, UTRECHT

Nanotechnologie en microplastics: (on)opgelost probleem in de waterwereld

De toepassing van nieuwe nanotechnologie. Hierbij wordt gekeken naar zowel de kansen als de gevaren die dit met zich meebrengt. www.waternetwerk.nl

WATERNETWERK

9

NIEUWS UIT HET NETWERK VAN WATERPROFESSIONALS

3-5 DECEMBER, VENRAY

Infra Relatiedagen Venray

Foto iStockphoto

Driedaags evenement voor relaties in de grond-, weg- en waterbouw. Organisatie : Evenementenhal Venray. www.evenementenhal.nl/venray

ANTICIPEREN OP EXTREME NEERSLAG

4 DECEMBER, NIEUWEGEIN

Reststoffen

Aansluitend aan de KWR-workshop in Nieuwegein is er een onder-weg-naar-huisbijeenkomst over reststoffen. Organisatie: SKIW. www.skiw.nl Organiseert u een evenement voor waterprofessionals dat vermelding verdient in de rubriek Agenda? Meld het dan aan de redactie van maandblad H2O: [email protected]

KORT

NIEUWS

Aanmelden IWW nog mogelijk Van maandag 4 tot en met vrijdag 8 november wordt in Amsterdam de International Water Week (IWW) gehouden, gelijktijdig met de vakbeurs Aquatech. Op 4 november vindt het congres Crossing the C urrents: water and social media plaats. Ook de jongeren laten van zich horen tijdens de IWW. Jong KNW heeft een gevarieerd programma samengesteld voor studenten en jonge professionals, waarbij het eigen geluid en de interactie met andere generaties voorop staan. Het programma bestaat uit waterwedstrijden, een conferentie over generaties in de watersector, een jongerenpaviljoen, waterambassadeurs, happy hours en een filmwedstrijd. Donderdag 7 november is een hoogtepunt voor de jongeren, met achtereenvolgens de generation gap conferentie en de finales van de Student Challenge en de Wetskills Water Challenge. Aanmelden voor de International Water Week en


het jongerenprogramma is nog mogelijk via www.internatio nalwaterweek.com

Ex libris-expositie in teken van water Tot en met 14 december wordt in Doetinchem een tentoonstelling gehouden van ex librissen die water, in al zijn verschijningsvormen, als gemeenschappelijk thema hebben. De expositie, genaamd Watermerk – ex libriskunst in het teken van water, wordt gehouden op initiatief van Waterschap Rijn en IJssel en vindt plaats in het nieuwe hoofdkantoor in Doetinchem. Subthema’s op deze expositie zijn onder meer water en mythologie, bronnen van wijsheid, water in het landschap, Nederland – waterland, meerminnen en ander waterwezens, het wijde water en waterspiegel. Samensteller van de tentoonstelling is Henk Weltje, die hiervoor uit zijn eigen verzameling heeft geput. www.wrij.nl

Op woensdag 11 september werden de resultaten van het on derzoek ‘Anticiperen op extreme neerslag’ gepresenteerd tijdens een bijeenkomst van Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW) in Amsterdam. Dit tweejarig onderzoek, uitgevoerd door de Hoge school van Amsterdam, gaat in op de aanpak, de onzekerheden en het maken van afwegingen rondom het nemen van maatregelen om wateroverlast ten gevolge van extreme neerslag te voorkomen. Mede-onderzoeker Rutger van Hogezand (Hogeschool van Amsterdam): “Door klimaatverandering, meer verhard oppervlak en een minder gunstige inrichting voor bovengrondse afvoer neemt de kans op wateroverlast door kortdurende zeer extreme neerslag in stedelijk gebied steeds meer toe. Iedere gemeente moet daarom beter anticiperen op extreme neerslag, door te analyseren wat de gevolgen zijn van extreme neerslag, en vervolgens te besluiten welke maatregelen ze wil treffen. Met ons onderzoek hebben we gekeken naar de verschillende onzekerheden rondom het nemen van mogelijke maatregelen (bovengronds en ondergronds) om wateroverlast te voorkomen. Hiervoor hebben we een werkwijze ontwikkeld waarmee gemeenten direct aan de slag kunnen om potentiële gevolgen van extreme neerslag in kaart te brengen. Voor de eerste analyse is het voldoende om met eenvoudige modellen te werken. Daarna kunnen per gebied meer gedetailleerde modelstudies uitgevoerd worden. Omdat met de klimaatontwikkeling de koppeling tussen hoeveelheid neerslag en herhalingstijd onzeker is, hebben wij er uitdrukkelijk voor gekozen geen norm voor zeer extreme neerslag te definiëren. Wel raden wij gemeenten aan een stip aan de horizon benoemen, bijvoorbeeld dat er bij 60 millimeter in een uur geen wateroverlast mag optreden. Bij het (her)inrichten van de openbare ruimte kan als regulier onderdeel van de planvorming zodoende rekening worden gehouden met extreme neerslag. Het daadwerkelijk realiseren van maatregelen vraagt daarbij een lange adem en goede samenwerking tussen de verschillende beheerders van de openbare ruimte.”

Eigen website voor RIVUS Het RIVUS-samenwerkingsverband heeft sinds kort een eigen website. RIVUS is gericht op het realiseren van nauwere contacten in het afvalwaterketenbeheer tussen alle overheden in West-Overijssel. Op deze site kan men lezen over ambities, plan van aanpak en meer. De samenwerking vloeit voort uit het Bestuursakkoord Water. Eén van de doelen is een besparing van 5 miljoen euro per jaar in 2020. www.rivus.net

10

PERSONALIA

Renée Bergkamp

Theo Schmitz, directeur van Vewin, de belangenorganisatie van drinkwater bedrijven, gaat binnenkort met pensioen. Hij wordt opgevolgd door mevrouw Renée Bergkamp. Zij begint haar werk bij Vewin op 1 november. Bergkamp werkte onder andere als voorzitter van de productschappen akkerbouw, d iervoeder en wijn.

Wieke Metzlar is sinds 1 september de vertegenwoordiger van Aa en Maas in het nationaal jeugdwaterschapbestuur. Het jeugdwaterschapsbestuur is de jongerendenktank van de Nederlandse waterschappen. Wieke is vijftien jaar en zit in het vierde jaar van het Titus Brandsma Wieke Metzlar Lyceum in Oss. Zij volgt Luuk van Bergen op. www.jeugdwaterschap.nl Vanwege de vernieuwing van het bestuursmodel van Stichting RIONED is het bestuur verkleind. De huidige samenstelling is als volgt: voorzitter Hans Gaillard (burgemeester Son en Breugel), Patrick van den Brink (burgemeester IJsselstein), Hans Oosters (dijkgraaf Schieland en de Krimpenerwaard), Gabriël Spruijt ( algemeen directeur DYKA Benelux), Peter de Jong ( hoofd sector Water Witteveen+Bos) en Marjan van Giezen (afdelingsmanager OEM Directie Water en Bodem). Hetty Klavers

Hetty Klavers, programmadirecteur van het Deltaprogramma IJsselmeergebied, is benoemd als nieuwe dijkgraaf van Waterschap Zuiderzeeland. Zij volgt Henk Tiesinga op. Klavers kent het beheergebied van het waterschap goed en beschikt over een regionaal en nationaal netwerk dat voor het waterschap zeer relevant is.

Vincent Hovinga en Lotte Schuitema zijn de nieuwe ambassadeurs van Waterwonderen, een campagne gecoördineerd door Vincent Hovinga Lotte Schuitema Netherlands Water Partnership (NWP) om jongeren te enthousiasmeren voor een watergerelateerde opleiding/carrière. Hovinga werkt als adviseur informatisering bij waterschap Velt en Vecht, Schuitema is docent Ocean Technology bij NHL Hogeschool. Beiden willen hun passie voor water graag overbrengen op jongeren.

Patrick Moriarty is eind augustus Nico Terra opgevolgd als directeur van het IRC International Water and Sanitation Centre. Terra blijft tot begin 2014 als adviseur aan het IRC verbonden. Moriarty is civiel inge nieur en expert op het gebied van water management. Al ruim twintig jaar zet hij Parick Moriarty zich in voor internationale organisaties in Afrika, Azië en Noord- en Zuid-Amerika en zoekt naar oplossingen voor waterproblemen. De nieuwe IRC-directeur heeft verschillende leidinggevende functies bekleed: hij stond aan het hoofd van het IRC landenkantoor in Ghana; werkte als hoofd business development en is directeur van één van de grootste projecten van IRC, Triple-S. Stephan Bocken is de nieuwe algemeen directeur van Paques Holding BV. Hij volgde op 1 oktober Rob Heim op. Bocken studeerde chemie aan de Universiteit in Kaapstad en behaalde zijn MBA in Lausanne. Na zijn afstuderen bekleedde hij bijna twintig jaar verschillende functies bij Ciba-Geigy (inmiddels Novartis) in Basel. Sinds 2007 werkte Bocken als ceo Fiber and Environmental Systems bij Voith Paper Fiber Systems in Ravensburg. Marcel Hertogh is benoemd tot hoogleraar Integraal Ontwerp en Beheer bij de faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen aan de TU Delft. Tevens is hij voorzitter van het Delft Infrastructures & Mobility Initiative (DIMI), een van de vier ‘Delft Research-based Initiatives’. DIMI faciliteert en stimuleert onderzoek, onderwijs en valorisatie op het gebied van infrastructuur en mobiliteit over de acht faculteiten. Marcel Hertogh

Cees Buisman, lid van de raad van bestuur van technologisch topinstituut Wetsus en hoogleraar Biologische Kringlooptechnologie, is benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. De koninklijke onderscheiding werd hem uitgereikt op 30 september tijdens het tiende Wetsus Congres in Leeuwarden. De bijbehorende versierselen werden Buisman opgespeld door minister Schultz van Haegen. Buisman kreeg de onderscheiding vanwege zijn “buitengewone prestaties op het gebied van de wetenschap”. De ontwikkeling van doorbraaktechnologie voor duurzame behandeling van water en het in samenhang daarmee stimuleren van de samenwerking tussen bedrijven en universiteiten is de rode draad in Buisman’s loopbaan. Hij speelde een belangrijke rol bij de totstandkoming van Wetsus en de rest van het innovatiecluster op Watercampus Leeuwarden.

WATERNETWERK


29 NOVEMBER: UITREIKING SCRIPTIEPRIJS 2013

PERSONALIA Mathijs van Ledden is door de VN-organisatie voor Rampen Assessment en Coördinatie UNDAC geselecteerd om lid te worden van haar emergency response teams die wereldwijd worden ingezet tijdens en na natuurrampen. Mathijs van Ledden is directeur Business Development Flood Risk Reduc tion bij internationaal advies- en ingenieursbureau Royal HaskoningDHV. UNDAC ondersteunt de VN en regeringen van getroffen landen met internationale hulp en coördinatiemiddelen tijdens de eerste fase van noodsituaties. Het gaat daarbij vooral om natuurrampen. Wilt u in de rubriek Personalia aandacht voor de benoeming of functiewijziging van een waterprofessional? Meld het dan aan de redactie van maandblad H2O: [email protected]

KORT

NIEUWS

Voorproefje in Stockholm In september vond de World Water Week in Stockholm plaats. Tijdens de week, die een vol programma bood, was een grote vertegenwoordiging vanuit Nederland aanwezig. De Nederlandse sector verzorgde verschillende sessies en workshops, nam deel aan de beursvloer en de Nederlandse ‘Knappe Waterhoofden’ deden mee aan de finale van de Stockholm Junior Water Prize. Op www.dutchwater sector.com staat een uitgebreid overzicht van de Nederlandse deelname. Bezoekers van de stand van de Dutch Water Alliance in Stockholm reageren verbaasd bij het zien van een Nederlandse fiets


Winnaars Reinoud Feenstra (links) en Sid Vollebregt ontvingen de Waternetwerk Scriptieprijs 2012 uit handen van toenmalig juryvoorzitter Agnes Maenhout

Voorzitter Breunis van de Weerd (links, wethouder van de gemeente Ede) en René Gmelig Meyling van het projectteam ‘Onder de paraplu’ van het Platform Water Vallei en Eem

Dit jaar wordt voor de achtste keer de Waternetwerk Scriptieprijs uitgereikt. Nieuw is dat dit jaar twee prijzen worden uitgereikt: zowel voor de beste MSc-scriptie als voor de beste BSc-thesis. Dit jaar komen ook scripties die bij een Vlaamse instelling zijn geschreven in aanmerking voor de prijs. In totaal is door de docenten opnieuw een recordaantal scripties ingestuurd, dit jaar: 26 inzendingen. Daaronder negentien voor de MSc-prijs en zeven voor de BSc-prijs. In het novembernummer van maandblad H2O worden de genomineerden voorgesteld en op het najaarscongres op 29 november worden de prijzen uitgereikt. De jury bestaat dit jaar uit Erik de Bruine (Jong Waternetwerk; Witteveen+Bos), Paul Roeleveld (Royal HaskoningDHV), Jelle Roorda (voorzitter; Evides Waterbedrijf), Arno Rozing (gastjurylid; Deltares), Ingrid Schröders (Stichting Wateropleidingen). In de afgelopen jaren is de prijs steeds meer gaan leven en bekend geworden bij onderwijsinstellingen, waardoor het aantal inzendingen elk jaar toeneemt. Voor de prijs mag een docent maximaal twee scripties indienen die van excellente kwaliteit zijn. De jury kijkt vooral naar de originaliteit/innovativiteit van het werk, naar de toepasbaarheid in de watersector en de kwaliteit van het werk.

Op donderdag 5 september vierde het Platform Water Vallei en Eem het vijfjarig bestaan met een werkconferentie voor alle deelnemende gemeenten (inmiddels zestien) en het Waterschap Vallei en Veluwe. Deze unieke samenwerking op het gebied van afvalwater heeft al veel resultaten opgeleverd. Het platform heeft onder andere tot doel om door samenwerking schaalvoordelen te benutten, dubbele inspanningen te voorkomen en gebruik te maken van elkaars kennis en inzet. De werkconferentie was de aftrap voor een nog meer intensieve en doelgerichte samenwerking.

De winnaars van de prijs in de afgelopen jaren waren: • 2012: Sid Vollebregt en Reinoud Feenstra met een drinkwaterzuiveringssysteem voor gebieden met beperkte infrastructuur (MSc TUDelft). • 2011: Bart Bergmans met onderzoek naar struvietverwijdering uit zuiveringsslib (MSc TUDelft). • 2010: Myra van der Meulen met de invloed van exotische rivierkreeften op de KRW-maatlat (MSc UvA). • 2009: Wikke Novalia en Nadine Tchetkoua Wacka met een beoordelingsmethodiek voor waterzuiveringsinstallaties toepasbaar in ontwikkelingslanden (BSc Saxion Hogeschool Deventer). • 2008: Bas van Leeuwen met modellering van het effect van mosselbedden op sedimentatie in de Waddenzee (MSc UTwente). • 2007: Pieter Pickhardt met een ontwerp voor een gesloten watersysteem voor tuinbouwkassen (MSc WUR). • 2006: Erik Horstman met een studie naar waterberging (BSc UTwente). In 2006 en 2007 is ook een aanmoedigingsprijs uitgereikt, in 2006 aan Ineke Roëll en Patricia Stofmeel (Hogeschool Larenstein) en in 2007 aan Annebeth Loois (MSc WUR).

Lustrum voor Platform Water Vallei en Eem

11

12

MIJN MENING

GENEESMIDDELEN HET RIOOL UIT! Carla Dik-Faber

In maandblad H2O van september stond een artikel over de risico’s van geneesmiddelen in oppervlaktewater en drinkwater. Hierin stellen onderzoekers dat de schadelijke effecten van minieme hoeveelheid niet zijn aangetoond en dat maatregelen vooral een politieke keuze zijn. Tweede Kamerlid Carla Dik-Faber (ChristenUnie) heeft háár politieke keuze al gemaakt. Al jaren stijgt het gebruik van geneesmiddelen. We worden steeds ouder en er zijn steeds meer medicijnen om onze ziekten te bestrijden. Dit toenemende medicijngebruik zien we ook terug in ons watersysteem. Via het toilet komen medicijnresten in het riool en uiteindelijk in het milieu en ons drinkwater terecht. Een oplossing is nog niet in zicht. Waterschappen signaleren dat er steeds meer medicijnresten worden aangetroffen en noemen de effecten hiervan ‘substantieel’. Vewin, de organisatie van drinkwaterbedrijven, spreekt van een ‘urgent probleem’. Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat medicijnresten het ecosysteem aantasten, zoals vissen die van geslacht veranderen. Uiteindelijk komen medicijnresten ook in het drinkwater terecht. Door zuivering zijn de concentraties zeer laag en in principe geen risico voor de volksgezondheid. Het is echter onbekend wat jarenlange blootstelling doet en ook is niet duidelijk hoe de concentraties zich in de toekomst zullen ontwikkelen. De Gezondheidsraad heeft in 2001 al geconstateerd dat risico’s voor de volksgezondheid niet kunnen worden uitgesloten. Het probleem wordt dus onderkend, maar waar te beginnen? Wie voelt zich verantwoordelijk? Een aanpak bij de bron lijkt mij het meest voor de hand liggen. Door het ontwikkelen van biologisch afbreekbare geneesmiddelen en door zorgvuldig (niet overmatig) gebruik van medicatie. Apothekers moeten niet-gebruikte medi-

cijnen innemen (wat helaas niet altijd het geval is). Ook zuivering aan de bron is belangrijk. Bij ziekenhuizen en zorginstellingen, senioren appartementen, grote bedrijven, in woonwijken. En vooral dat laatste is natuurlijk niet zo eenvoudig. Wat er bij de bron nog niet uitgefilterd is, vraagt aanvullende zuivering door de waterzuiveringbedrijven of extra stappen in het proces van drinkwaterbereiding. Het klinkt zo logisch, maar intussen weigert de overheid om met heldere normen te komen, onder andere vanwege de grote verscheidenheid in farmaceutische stoffen. Ook de noodzake lijke investeringen vormen een groot struikelblok. Natuurlijk moeten we bekijken wat het meest kostenefficiënt is, maar het Bestuursakkoord Water biedt simpelweg nauwelijks ruimte voor extra investeringen. Ook het ontwikkelen van nieuwe, biologisch afbreekbare medicijnen kost tijd. Alles wijst erop dat het nog lang zal duren voordat het probleem wordt aangepakt. Daar neem ik geen genoegen mee. Een gezamenlijke inspanning is nodig. Van ziekenhuizen, apothekers, verzorgingsinstellingen, projectontwikkelaars, huishoudens en waterzuivering- en drinkwaterbedrijven. De overheid moet pilots financieel ondersteunen en samen met de geneesmiddelen industrie en watersector normen afspreken waar we n aartoe werken. Ik heb, samen met D66, het initiatief genomen voor een rondetafel om met alle betrokken sectoren te spreken over mogelijke o plossingen. We kunnen het probleem niet voor ons uitschuiven. Mens en milieu zijn onbetaalbaar. Carla Dik-Faber Tweede Kamerlid ChristenUnie

WAARDERING VOOR NEDERLANDSE AANPAK CONGRES SENSORS4WATER Er is internationaal veel waardering voor de rol die Nederland inneemt in het ontwikkelen en toepassen van innovatieve sensor technologie in de watersector. Die conclusie mag getrokken worden op grond van de vele discussies en reacties die loskwamen tijdens het congres Sensors4Water, dat op 9 en 10 september in de Nieuwe Kolk in Assen zijn eerste editie beleefde. Knelpunten werden er ook gesignaleerd. Het gebruik van sensoren in de watersector staat nog in de kinderschoenen en er moeten manieren worden gevonden om met grote hoeveelheden data te kunnen omgaan. Om de waterkwaliteit te kunnen bepalen moeten er monsters worden genomen die vervolgens in een laboratorium worden geanalyseerd. Deze methode is echter tijdrovend en brengt de waterkwaliteit slechts beperkt in beeld. Met behulp van sensoren

is die kwaliteit efficiënter en effectiever te monitoren. Het goed benutten van deze techniek vergt echter veel afstemming en kennisuitwisseling. Sprekers uit Israël, Australië, Singapore, Canada, Ierland en Nederland behandelden daarom mondiale watervraagstukken, waarbij de toepassing van sensortechnologie de verbindende factor kan zijn. Daarnaast waren er interactieve workshops. Speciale gast was astronaut André Kuipers. Tijdens het congres, georganiseerd door Sensor Universe en Water Alliance in samenwerking met diverse partners, werd ook duidelijk dat de bundeling van krachten vanuit sensoren watertechnologie bijdraagt aan de ontwikkeling van nieuwe innovaties. Het congres S ensors4Water was onder meer georganiseerd door Sensor Universe, Water Alliance en NOM. www.s4w-conference.com

WATERNETWERK

13


Op 10 september werd in Zwolle het seminar ‘Adaptive Management for the Vecht River’ ge houden. Ruim vijftig deelnemers uit Nederland, Afrika en Suriname probeerden gezamenlijk te achterhalen wat adaptief waterbeheer is en wat de betekenis ervan kan zijn voor de Vecht, als ‘grootste kleine rivier van Nederland’. De bijeenkomst was georganiseerd in het kader van de samenwerking tussen twee internationale stroomgebieden: Incomati (in het zuiden van Afrika) en Vecht. Adaptief waterbeheer is een verzamelnaam, een combinatie van technieken en strategieën die waterbeheerders helpen bij het navigeren door en langs complexe watervraagstukken waarbij er veel onzekerheden zijn, er sprake is van een grote contextgevoeligheid en macht en kennis verdeeld zijn. Bij dit soort vraagstukken staat niet het bepalen en realiseren van het optimale pakket van maatregelen centraal, maar gaat het erom in een constante dialoog met het watersysteem, de omgeving en de betrokken actoren de juiste dingen te doen op het juiste moment. Anders geformuleerd: bij adaptief waterbeheer gaat het erom nuchter na te denken, kritisch te zijn en verantwoordelijkheid te nemen. Tijdens de bijeenkomst bleek dat de watervraagstukken in het Vechtdal complex zijn en een adaptieve benadering daarom eerder noodzaak is dan luxe. Bijdragen kwamen van Gigi van Rhee (Stratelligence), Kevin Rogers (Universiteit van Witwaters rand, Johannesburg), en Wim van de Griendt (provincie Overijssel). Voor een uitgebreider verslag, zie de website van Koninklijk Nederlandse Waternetwerk. www.waternetwerk.nl Govert Geldof De deelnemers aan het seminar ‘Adaptief Management for the Vecht River’

MIJN IMPRESSIE VEILIGHEID IS INDERDAAD MENSENWERK ‘Veiligheid = mensenwerk’ was de titel van een studiedag van Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW) in Houten. Een impressie. Het was geen verrassende titel van de KNW-studiedag op woensdag 18 september. Met techniek kan veel, maar uiteindelijk zijn het mensen die beslissingen nemen en dat gaat soms verkeerd. Als het dan fout gegaan is, valt er achteraf veel te leren. Dat doet de Onderzoeksraad voor Veiligheid in Nederland. Ron Smits van deze raad liet met een aantal bekende voorbeelden van grote incidenten zien dat het eigenlijk nooit om één fout gaat, maar steeds om een reeks van fouten. En uiteindelijk ligt er altijd menselijk handelen aan ten grondslag. Een voorbeeld was het instorten van een gebouw in aanbouw in Rotterdam (de B-tower) na een betonstort. Er was maar de helft van de constructietekening van de bekisting verstrekt. De steigerbouwers hadden onvoldoende deskundigheid om op basis daarvan het ontbrekende, maar wel identieke, deel stabiel te bouwen. De controlerende instantie had geen tijd en de wens tot voortgang van de bouw maakte dat er toch maar gestort werd. Kenmerkend is steeds dat er op zich misschien wel één persoon de fatale fout gemaakt heeft, maar dat die ook niet in staat gesteld of voldoende ondersteund werd om zijn of haar werk goed te doen. Ook bij een ander bekend incident, de ketelbrug, bleek dat de brugwachter dan mogelijk niet op de juiste knop gedrukt had, maar het systeem zo in elkaar zat dat er veel fout kon gaan. Bij incidenten in de watersector is het niet anders dan daarbuiten. Vaak wordt gewerkt met aannemers en waar eindigt dan je verantwoordelijkheid? Die eindigt niet, je blijft als opdrachtgever verantwoordelijk. Maar natuurlijk is er wel een grens als er duidelijk opdrachten genegeerd worden of bewust onzorgvuldig wordt gehandeld. De discussie ging vervolgens ook over het stilleggen van een werk. Niet iets dat je zo maar doet, maar ook niet iets waarover je moet aarzelen bij een onveilige situatie. Maar goed, veiligheid is mensenwerk. Gaan je collega’s anders om met veiligheid dan jijzelf? Word je gesteund door het management als je een onveilige situatie aan de kaak stelt? Elke organisatie in de watersector zegt te werken aan een bedrijfscultuur waarin veiligheid de juiste aandacht heeft. Maar soms vraagt dat een verandering. En veranderingen zijn moeilijk, zeker in een sector met veel oudere werknemers. Wat hebben we uiteindelijk voor veiligheid over? Die keus wordt eigenlijk nooit expliciet gemaakt. Veiligheid wordt beschouwd als een randvoorwaarde. We stellen daarvoor eisen aan een installatie en trainen onze medewerkers. Maar doen we dat genoeg (of teveel)? Vliegers worden getraind in het handelen voor als er wat misgaat. Dan kunnen ze ook onder extreme druk rationeel handelen. Zover gaat de training in de watersector doorgaans niet. De vraag ‘wat mag veiligheid kosten?’, kon zelfs Evides-directielid Peter Vermaat niet beantwoorden. Als je de vakmensen op zo’n bijeenkomst hoort, ontdek je dat veiligheid toch ook weer een vak apart is. Tegelijkertijd merk je dat je als gewone waterprofessional met gezond verstand ook hier een heel eind komt. Mensenwerk, daar kunnen we best wat mee. Eilard Jacobs


Foto Caroline Koopmans

ADAPTIEF WATERBEHEER IN HET VECHTDAL

14

O

HOOGSTANDJE

H2

Tekst Menno van den Bos | Beeld Niek Stam

MOSSELEN ZUIVEREN OPPERVLAKTEWATER IN NEW YORK

De stad New York kampt met sterk vervuilde rivieren en kanalen. Een groepje pioniers gaat het probleem te lijf met krachtige zuiveraars uit de natuur: oesters en mosselen.

East River, op de achtergrond Manhattan

15

Vrijwilligers helpen de eindjes aan elkaar te knopen

Gary Wikfors, wateronderzoeker, voorziet belangrijke rol voor mosselen en oesters in New York

en andere vervuilende stoffen blijven achter in het weekdier zelf. Mosselen zijn zelfs nog grotere krachtpatsers en verstouwen relatief nog meer water.

De kwaliteit van het oppervlaktewater in New York is vaak beroerd. De vervuiling komt met name door chronische overstromingen van het rioolnetwerk. Dit gebeurt al zodra er het een paar dagen flink regent. Door de overstromingen van orkaan Sandy vloeiden in oktober 2012 opnieuw massa’s rioolwater de rivieren en kanalen in. Vooral de hoge concentratie stikstof is reden tot zorg. In het Gowanus Canal vindt daarom een ongewoon experiment plaats, op initiatief van landschapsarchitecte Kate Orff. Grote netten, bedekt met mosselen, zijn in het water gehangen om de weekdiertjes kans te geven het vervuilde water te filteren. Orff heeft er haar levenswerk van g emaakt: oyster tecture, ruimtelijke projecten die draaien om de zuiverende kracht van schelpdieren. De mosselnetten zijn een van haar vele ideeën. Om de eindjes letterlijk aan elkaar te knopen wordt ze bijgestaan door enthousiaste vrijwilligers. Eén oester filtert zo’n vijf liter water per uur. Stikstof NR 10 / OKTOBER 2013

Eén van de wegbereiders voor grootschalige waterzuivering met schelpdieren is Gary Wikfors, wateronderzoeker bij de National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA). “Oesters en mosselen hebben een enorm potentieel voor het opschonen van de New Yorkse wateren”, zegt hij. “We hebben de afgelopen twee jaar een groot vlot in het water gehad, waaronder lange ranken met duizenden mosselen hingen. Nu gaan we de verzamelde gegevens analyseren. We willen er vooral achter komen hoeveel stikstof de mosselen precies uit het water filteren.” Experimenten als deze moet de weg vrijmaken voor grotere projecten, zeggen Newell en Wikfors. “De onderzoeksge gevens laten zien op welke manier mosselen vervuiling tegengaan. De volgende stap is het zoeken van geschikte plekken om op grotere schaal water te zuiveren.” De hele haveninhoud van New York verversen is ongetwijfeld teveel gevraagd voor de schelpdieren. Wikfors: “De ultieme oplossing is het rioolstelsel aanpassen zodat het water gefilterd wordt voordat het open water bereikt. Maar dat is een hell of a job”, zegt Wikfors. Maar zuivering met behulp van oesters of mosselen is meer dan een druppel op een gloeiende plaat. “Ik zie met eigen ogen wat mosselen en oesters kunnen doen voor plaatselijke ecosystemen. Ze m aken het water schoon en helder zodat planten licht krijgen en vissen kunnen jagen.”

ANDRITZ Gouda Partieel slibdrogen 35 - 40% droge stof gehalte

Royal GMF-Gouda maakt sinds eind vorig

van thermische behandeling en technolo-

jaar onder de naam ANDRITZ Gouda B.V.

gieën voor mechanische vaste stof-vloeistof-

deel uit van de gerenommeerde interna-

scheiding. Een voorbeeld hiervan is het

tionale onderneming ANDRITZ Group AG.

partieel drogen van afvalwaterslib. Eerder

Dit biedt veel nieuwe mogelijkheden

werden er pilot-tests mee gedaan en bin-

vanwege de uitgebreide productportfolio en

nenkort voeren we een demo uit op indus-

de versnelde R&D. Zo kunnen wij ons nog

trieel niveau. Wij kijken er met vertrouwen

beter profileren met een uitgebreid aanbod

naar uit!

ANDRITZ Gouda Coenecoop 88 2741 PD Waddinxveen The Netherlands Phone: +31 (182) 623 723 [email protected]

WET SLUDGE 20% ds 20˚C

SCRUBBER

PADDLE DRYER

AUTOTHERMIC INCINERATOR

DRY SLUDGE 40% ds 100˚C

Waste heat boiler

30˚C 20˚C return WWTP

Flue gas treatment

POWER GENERATION 10 barg steam

Turn-key oplossingen voor parTieel drogen

Voordelen Hoog verdampingsniveau Kan diverse soorten slib verwerken

www.andritz.com/gouda

T

18

Tekst Sander Peters | Beeld iStockphoto

HOE SLIM EN DUURZAAM INVESTEREN IN HET LEIDINGNET?

DE GLAZEN BOL VAN HET WATERBEDRIJF

T

THEMA ‘De kunst is je leidingnet robuust te hebben voor de lange duur en flexibel om in te spelen op verschillende scenario’s’

Een groot deel van ons leidingnet moet binnen afzienbare tijd vervangen worden. Hoe plan je deze investeringen – met een looptijd van meerdere decennia – in een tijd vol onzekerheden? Hoe neem je de k limaatverandering, de economische crisis, de vergrijzing, veranderende milieuopvattingen en technologische vernieuwingen hierin mee? Kortom: wat is slim asset management? “Assetmanagement betekent niets anders dan optimaal beheer van datgene wat van waarde is voor je organisatie. In de waterwereld gaat het dan vooral om beheer van leidingnetten en zuiveringsinstallaties.” Telli van der Lei is universitair docent ‘strategisch assetmanagement’ aan de TU Delft. Ze schetst het vraagstuk waar de drink- en afvalwaterwereld voor staat. “Zeker is dat het leeuwendeel van de leidingen in de jaren zestig en zeventig gelegd is. En dat het einde van de levensduur nadert.” Het is volgens Van der Lei zaak om een keuze te maken uit twee opties: de levensduur rekken of de assets vervangen op een ‘zinnige’ manier. “Ik bedoel daarmee: rekening houden met mogelijke toekomstige ontwikkelingen op andere gebieden, zoals de klimaatverandering, andere opvattingen over waterverbruik, de economische situatie en demografische ontwikkelingen.” “Wij adviseren waterbedrijven gebruik te maken van scenario’s. Bijvoorbeeld: hoe o ntwikkelt het weer zich? Droger en warmer of juist meer afwisselende extremen? Drogen onze drinkwaterbronnen op? Maar ook demografische of gedragsscenario’s: waar wonen we straks? Hoe gaan we in de toekomst met water om? Gebruiken we nog meer waterbe sparende producten in onze huishoudens? Welke effecten heeft dit op de leidingen?” “De kunst is om je assetmanagement zodanig in te richten dat je leidingnet enerzijds robuust genoeg is voor de lange duur en anderzijds flexibel genoeg is om in te spelen op die >

INGENIEUR VAN DE TOEKOMST Het waterleidingnet van de toekomst – of, breder – de transportsystemen van de toekomst vragen om een nieuw type ingenieur, stelt hoogleraar Paulien Herder van de TU Delft. Waterbedrijven (maar ook energiebedrijven en Rijkswaterstaat bijvoorbeeld) moeten op zoek naar ‘de nieuwe ingenieur’, een breed opgeleide assetmanager die makkelijk verbindingen legt met andere werkvelden (klimaatverandering, financiële crisis, vergrijzing, dynamische c ontracten en good governance, en dan is er nog het vraagstuk van de ‘big data’: wat doen we met de almaar groeiende data- en informatieberg waar we over beschikken?). Overigens betekent de roep om een nieuwe ingenieur niet, aldus Herder, dat de oudere ingenieur zomaar aan de kant geschoven wordt. Integendeel: diens kennis is van grote waarde, en moet zo goed mogelijk overgedragen worden op de nieuwe generaties. Binnen organisaties moet dat de komende jaren gaan plaatsvinden, maar ook in de verschillende opleidingen al.


19

20

verschillende scenario’s. Het gaat er letterlijk om zo te investeren dat alle opties zolang mogelijk open blijven. En dat je ze pas invult op het moment dat het daadwerkelijk nodig is.” EXTRA DIMENSIE Chris Büscher, van huis uit antropoloog, is als onderzoeker ‘Kennisnetwerken & Toekomstverkenningen’ verbonden aan KWR Watercycle Research Institute. Hij probeert de waterwereld te doordringen van de noodzaak assetmanagement vanuit andere hoeken te bekijken dan alleen de techniek of de kosten. “Mij fascineert juist de interactie tussen technische systemen en de mens en maatschappij in een veranderende omgeving. Tussen infrastructuur en eindgebruiker. De expertgedreven, nog veelal technocratische waterwereld beseft langzaam maar zeker steeds meer dat er een ‘extra dimensie’ nodig is.” “Juist op het socio-economische snijvlak liggen de g rote uitdagingen als het gaat om het leidingnet van de toekomst. Want: hoe ziet de samenleving er over 30 of 40 jaar uit? Wat zijn onze collectieve wensen, op het vlak van water en energiegebied? Hoe ziet de stad er dan uit? Kortom: hoe brengen we de wereld van de economie – de cijfers, de modellen, de harde euro’s – en die van de techniek – de buizen, de materialen en de meetinstrumenten – in lijn met ‘softere’ aspecten als opvattingen over de ideale leef- en woonomgeving, demografie, milieuopvattingen, de

CONTROLE MET BEHULP VAN INTELLIGENT ASSETMANAGEMENT In hoeverre hebben onze pompstations, zuiveringsinstal laties en transportsystemen achterstallig onderhoud opgelopen? Die vraag stelde drinkwaterbedrijf PWN zich in 2011. Samen met Royal HaskoningDHV ontwikkelde PWN een intelligente methodiek om de status van de assets in kaart te brengen. Zo heeft één multidisciplinair team in drie maanden tijd alle 25 kritische locaties aan een quickscan onderworpen.Dit betekent een visuele inspectie, het in beeld brengen van de onderhoudshistorie (tot vijf jaar geleden) op basis waarvan een automatische beoordeling van de status van het onderhoud werd bepaald. Acute zaken werden direct verholpen. Ook is een pakket aan benodigde maatregelen (en bijbehorende kosten en actoren) vastgesteld. Resultaat: PWN is weer in control. Investeringen en onderhoudsplannen krijgen meer of minder prioriteit op basis van de conditie van de business drivers. Er is een meerjarig investerings- en onderhoudsprogramma in de maak om de assets in control te houden.

ogelijkheden – en beperkingen! - die vervangingswerkm zaamheden of nieuwe aanleg bieden voor vernieuwingen in de omgeving, noem maar op.” “Zeker, drinkwaterbedrijven hebben een groot publiek belang: burgers zijn de voornaamste eindgebruikers en alles wat een drinkwaterbedrijf doet of plant, heeft gevolgen voor de maatschappij als geheel.” FLEXIBEL EN ALERT Een grote speler op de markt is Waternet, het waterbedrijf voor de regio Amsterdam. Geert Jan van Heck, assetmanager drinkwater bij Waternet, bevestigt dat de vervangings vraag waterbedrijven voor uitdagingen stelt, maar ziet nauwelijks beren op de weg. “Van 99,9 procent van ons leidingnet weten we hoe oud en van welk materiaal het is. Samen met experts hebben we een inschatting gemaakt van de levensduur van de verschillende typen leidingen in de verschillende soorten ondergrond. Deze kennis hebben we over ons leidingnet ‘geprojecteerd’ om een inschatting te maken van het lange termijnniveau van de investeringen. Dat is vergelijkbaar met ons huidig investeringsniveau. Door middel van storings analyses, conditiebepaling en risicoanalyses weten we ook waar de eerste investeringen moeten worden gedaan. Nieuwe technologie – in de vorm van bijvoorbeeld sensoren en robotten – ondersteunt dit proces.” Dat Waternet volop inzicht heeft in het bestaande leidingnet, neemt niet weg dat het bedrijf rekening moet houden met onzekere toekomstige ontwikkelingen. Van Heck legt uit dat (drink)waterbedrijven bij het scenariodenken en het vaststellen van de adaptiestrategie de handen ineenslaan. Op brancheniveau wordt veel gezamenlijk nagedacht, w orden onderzoeken gestart (onder meer samen met KWR Watercycle Research Institute) en wordt ook met buitenlandse partners gebrainstormd over mogelijke veranderingen en bedreigingen. “Neem de klimaatverandering: door drogere zomers in de komende decennia kan het zo zijn dat het water uit onze voornaamste bron, het Lekkanaal, aan kwaliteit inboet. We buigen ons nu al over een mogelijk alternatief, ook al zou dit pas over twee of drie decennia gaan spelen. We volgen zo de meeste ontwikkelingen op de voet. Bijvoorbeeld ook het drinkwaterverbruik op basis van cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) of de gemeente Amsterdam. We zijn al met al flexibel en alert genoeg om in te springen op maatschappelijke of andere veranderingen. Onze hoofdtaak is detecteren waar de grootste risico’s zitten in de komende jaren, en dat hebben we heel helder voor ogen. Dan is investeringen plannen geen al te ingewikkelde opgave.” |

Waterprofessionals in

Benieuwd naar de communicatiemogelijkheden?

Nederland bereiken? Communiceer via H2O magazine!

Bel met: Bart Lukassen T 026-750 18 63 E [email protected] I www.pshmediasales.nl

Sandtastic!

The right grain, at the right place, at the right time. Filcom levert voor elke toepassing het perfecte zand. Ook voor drinkwaterbereiding, waar het filterzand moet voldoen aan strikte eisen, levert Filcom de juiste kwaliteit in de juiste hoeveelheid, waar en wanneer u het wenst. Kijk voor meer informatie op

www.filcom.nl

e: [email protected]

Omdat water niet vanzelfsprekend water is. Door middel van het ISA-systeem van GO System-elektronik bent u in staat om uw waterkwaliteit in situ te monitoren op b.v. CZV, TOC, Nitraat en SAK. Ook is het mogelijk om een zogenaamde “fingerprint” van water te bewaken.

Uw partner in:

Dit alles “real-time” zonder verbruik van reagens en toepasbaar voor o.a. drinkwater, proceswater, oppervlaktewater, grondwater en afvalwater. Wilt u meer weten over dit meetsysteem neem dan contact met ons op, wij vertellen u

(mobiele) slibontwatering en slibDroging

er graag meer over zodat u precies weet wat voor eh…water u in de kuip heeft.

HYDraUlisCH en meCHanisCH baggeren sCHoonmaken van slibgistingtanks sCHoonmaken van belUCHtingbassins boUw en verHUUr van apparatUUr en installaties kUrstjens is tevens speCialist in extraCtieve gronDreiniging

BeL OnS 073 599 66 08 MaiL OnS [email protected] Meer inFO www.kurstjens.nl

Pro Water B.V. | Lansinkesweg 4 | 7553AE Hengelo | Nederland | www.prowater.nl | [email protected]

22

O

H2

OP PAD MET...

JAN EN JANNEKE HADDERS Janneke Hadders (36) is afgestudeerd in rechten en bedrijfskunde en sinds dit jaar ceo van Dacom (Emmen, Zuid-Afrika, Saoedi-Arabië). Dit bedrijf adviseert telers in twintig landen hoe ze hun oogst duurzaam kunnen verbeteren door – met sensortechnologie en ICT-oplossingen – te besparen op water en bestrijdingsmiddelen. Vader Jan Hadders (65) is oprichter en hoofd research.

INNOVATIEF Janneke: “Telers willen de beste oogst. Zo simpel is het. Daar helpen we ze bij. Of het nu gaat om aardappelen, bieten, graan, sinaasappels of dadelpalmen. In Nederland, Oost-Europa, Zuid-Afrika of Azië, of waar dan ook. Van onze aanpak profiteren niet alleen de telers. Minder spuiten, minder bemesten, minder waterverbruik, het is ook beter voor het milieu. Weet je dat we met zijn allen 70 procent van het beschikbare zoetwater voor akkerbouw gebruiken? Als je daarop 30 procent kunt besparen is dat heel wat. Onze innovatieve aanpak valt regelmatig in de prijzen: mijn vader werd in 2012 Drents ondernemer van het Jaar, we werden nummer 1 in de MKB innovatie-top100 van 2011 en we wonnen de eerste Partner voor Water Award in 2011.”

‘MINDER SPUITEN, MINDER BEMESTEN, MINDER WATERVERBRUIK’

Tekst Barbara Schilperoort | Fotografie Joris Schaap

BODEMVOCHTSENSOREN IN HET VELD Janneke: “Voor onze klanten – waar ook ter wereld – begint het met deze bodemvochtsensor tussen zijn gewassen in het veld. De sensor analyseert de bodem, registreert waar en hoe de wortels actief zijn en stuurt vervolgens de gegevens elke vier uur naar Emmen via een mobiele verbinding die werkt op zonne-energie. Onze zelfontwikkelde rekenmodellen combineren deze verzamelde data met klimaat- en weergegevens en wetenschappelijke inzichten tot een handzaam advies. Dat zijn uiterst complexe verwerkingsprocessen, waarvan de gebruiker verder trouwens niks merkt. Die krijgt gewoon op zijn computer, tablet of via een App op zijn smartphone te zien wat-ie moet doen. Welke insecten of ziektes hij moet bestrijden, wanneer water of mest nodig is. In 2014 komen we met een eenvoudiger en goedkopere sensor op de markt. Ook zelf ontwikkeld. Daarop krijg je via een QR-code meteen een kant-en-klaar-advies op je smartphone. Wie meer wil weten of een uitgebreider advies wil, helpen we verder via internet.”

23

VADER JAN HADDERS IN HET ‘COMMANDOCENTRUM’ Jan: “Van vader op zoon op zoon zijn de Hadders akkerbouwers in Drenthe. Een oogst is geen twee jaar hetzelfde. Het aantal zonne-uren, de luchtvochtigheid, de wind, enzovoorts spelen een rol. Daarom wilde ik heel precies weten welk effect mijn doen en laten kon hebben op de oogst. Moest ik de mest voortaan vroeger of later in het seizoen uitrijden? Had ik in periodes van droogte te veel of juist te weinig beregend? Te snel of te laat gewasbeschermingsmiddelen gebruikt? Dankzij de opkomst van de computer in de jaren tachtig, kon ik al dergelijke gegevens systematisch verzamelen en analyseren. En dus steeds beter voorspellen wat het beste werkt. Zo ontstond onze Dacom-aanpak.”

ARABISCHE HELPDESK Janneke: “We trainen boeren op hun eigen akkers. Dat werkt gewoon het beste. Als ze meer willen weten, bijvoorbeeld over de uitgebrachte adviezen, kunnen ze naar Emmen bellen. Onze Saoedi-Arabische klanten kunnen in hun eigen taal terecht bij de Arabische helpdesk van Mohammed Ahmed. Weet je dat zij daar ruim 50 procent op het waterverbruik kunnen besparen? Via de bestaande irrigatiesystemen had iedereen namelijk de gewoonte om dagelijks op een vaste tijd een vaste hoeveelheid water te sproeien. Maar daardoor zakte het grondwaterpeil dramatisch. En werden de aardappelplanten lui en improductief. Minder beregenen blijkt de oplossing!”


24

O

BEDRIJFSPORTRET

H2

KIWA

MAAKT KWALITEIT ZICHTBAAR Een medewerker van Kiwa doet enkele tests in het drinkwaterlaboratorium

Ze hebben allemaal een passie voor water. Toch verschillen bedrijven in de waterketen qua visie, bedrijfsactiviteiten en -cultuur. Maandblad H2O portretteert verschillende bedrijven met verschillende gezichten. De negende en laatste aflevering: kwaliteitsinstituut Kiwa, dat al sinds 1948 allerhande drinkwatertoepassingen beproeft en certificeert.

THEMA Tekst Marloes Hooimeijer | Foto’s Kiwa

K

‘ We zeggen nu tegen de drinkwaterbedrijven: we zijn niet meer ván, maar wel vóór jullie’

eurings Instituut voor Waterleiding Artikelen, daar stond de afkorting Kiwa voor op het moment van oprichting in 1948. In eigendom van de gezamenlijke waterbedrijven moest Kiwa zorg dragen voor de kwaliteit van het drinkwater; als testinstituut voor watertoepassingen, zoals leidingen en kranen. “Dat begon als afnamekeur, waarbij we eindproducten controleerden, en ontwikkelde zich naar focus op de kritische controlepunten in het hele productieproces – meekijken in de keuken”, vertelt Rosé Derwort, manager drinkwaterinstallaties bij Kiwa. Inmiddels beschikt Kiwa over een uitgebreid scala aan testen certificatie diensten om de vereiste kwaliteit voor alle partijen in drinkwaterland zichtbaar te maken. Zoals de Kiwa ATA-productcertificering, die duidelijk maakt dat materialen en chemicaliën die waterleidingbedrijven gebruiken aan de geldende eisen in het Drinkwaterbesluit voldoen. Of het certificaat Water leidingstechnisch Veilig (conform NEN 1006) voor de veilige a ansluiting van ‘gevaarlijke toestellen’ op het drinkwaternet, zoals wasmachines en doseertoestellen. Om voor certificering in aanmerking te komen, moeten de producten en de fabricageprocessen voldoen aan Kiwa’s bijbehorende beoordelingsrichtlijnen, op basis van alle eisen, voorschriften en wetten die van toepassing zijn op het product of proces. Vooral de vraag naar procescertificaten ziet Derwort fors toenemen. “Bij productcertificering kijken we of een product aan alle vereisten voldoet en het fabricageproces in een beheerst kwaliteitssysteem is ingebed. Maar de som van de delen – het proces – wordt steeds belangrijker: als een legionellepreventieapparaat verkeerd wordt geïnstalleerd of beheerd gaat het alsnog fout.” Een andere trend die hij signaleert is die van ‘besparen, besparen, besparen’, op wateren energieverbruik. “Maar daaraan zitten ook risico’s. Je moet bijvoorbeeld niet zomaar gaan douchen onder water dat verwarmd is door een zonneboiler zonder naverwarming of aanvullende beheersmaatregelen. Dat water wordt niet altijd heet genoeg, waardoor je risico loopt op legionellabesmetting.”

Rosé Derwort: ‘Certificering van processen wordt steeds belangrijker’


SAMENWERKEN MET INSPECTIE “Kiwa levert met al zijn kennis een grote bijdrage aan legionellapreventie: met de waterwerkbladen met instructies voor de installatiebranche, beoordelingsrichtlijnen en door deelname aan specialistische werkgroe pen. Het bedrijf kan goed aan alle betrokkenen uitleggen waarom bepaalde eisen gelden om legionellagroei te voorkomen”, zegt Hans de Vries, coördinerend specialistisch inspecteur bij ILT, de Inspectie Leefomgeving en Transport van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Samen met de drinkwaterbedrijven en ILT vormt Kiwa bovendien het P latform Controle en Handhaving (PCH) voor legionellapreventie. De Vries: “De drinkwaterbedrijven hebben de wettelijke controletaak, ILT is handhaver. >

25

26

THEMA

HET ‘TOESTELLENLAB’ ANNO 2013 Wat ooit het ‘toestellenlab’ heette op het Kiwa-hoofdkantoor in Rijswijk, is volgens manager drinkwaterinstallaties Rosé Derwort inmiddels uitgegroeid tot een hightech laboratorium, een ‘walhalla voor waterbouwkundigen geïnteresseerd in hydraulica’. Op een klein aantal vierkante meters staat een indrukwekkende hoeveelheid testapparatuur, verbonden aan laptops. Het geluid van stromend water, waterpompen en andere mechanica golft lekker weg in de oren. In het lab zijn complete waterleidingen met watermeters aangesloten op een reservoir waar het water weer uitstroomt. Een rijtje huismeters en een grote watermeter worden getest om te zien of ze juist geijkt zijn. Verderop test een apparaat óf en onder welke condities verchroomde kranen nikkel of lood afgeven aan het water. En er staat een verchroomde kraanhendel in een soort oven, waar die de zoutsproeitest moet zien te doorstaan. Derwort: “Stel dat er één gaatje in zit, dan laat het chroom los.”

Met elkaar hebben we een inspectierichtlijn opgesteld, met de nadrukkelijke inbreng van Kiwa.” De afgelopen jaren vormden volgens de inspecteur vooral de ‘alternatieve technieken’ een uitdaging voor het platform. “Hoe kunnen bijvoorbeeld speciale filters of koper-zilver- ionisatie ervoor zorgen dat legionella niet in de leidingen terechtkomt? Er ontstond een kleine maar agressieve markt voor dit soort nieuwe technieken, die lang niet allemaal deugden. Kiwa heeft er inmiddels enkele gecertificeerd; dit geeft duidelijkheid voor alle partijen.” De volgende uitdaging staat de PCH-partners echter alweer te wachten: “Bij het aansluiten van drinkwaterinstallaties in nieuwbouwcomplexen gaat nog veel fout, waardoor legionella grotere kans heeft om te groeien.” OVERNAME Geleidelijk heeft Kiwa zijn werkgebied uitgebreid naar andere markten, zoals ‘bouw en constructie’ en ‘gezondheid en zorg’. In 2006 nam ABN Amro Participaties het eigendom over van de gezamenlijke drinkwaterbedrijven. Eerder dat jaar hadden de drinkwaterbedrijven Kiwa Water Research (KWR) al losgekoppeld van Kiwa, waar zij wel eigenaar van

bleven. In 2011 nam NPM Capital de Kiwa-aandelen van ABN Amro over. Derwort: “Dat we eigendom van de drinkwaterbedrijven waren stond op gespannen voet met onze ambitie om ook op de Europese certificeringsmarkt een rol te gaan spelen. Waterbedrijven mochten van de minister immers geen risicodragende of branchevreemde activiteiten ondernemen met nutsgeld dat bestemd was voor de N ederlandse drinkwatervoorziening. We zeggen nu tegen de drinkwaterbedrijven: we zijn niet meer ván, maar wel vóór jullie. Ze vragen ons ook weleens of we als commerciële partij nog wel onafhankelijk zijn. Já, want die onafhankelijkheid ontlenen wij niet aan het eigendom, maar aan de accreditaties die wij voor onze tests en certificaten krijgen van de overheid, zoals voor Kiwa ATA.” Nu is het zaak voor Kiwa om ervoor te zorgen dat certificaten voor drinkwatertoepassingen die in Nederland geaccrediteerd zijn ook elders in Europa geldig zijn. “De markt internationaliseert, dus willen wij zaken kunnen doen met de Europese drinkwaterindustrie volgens de Europese Drinkwaterwet en Europese normen, zoals de nieuwe NENEN 806 (voor drinkwaterinstallaties in gebouwen) die eraan komt. Dan is het prettig als de certificeringshobbel maar één keer genomen hoeft te worden. Maar dat kan pas als Europese landen elkaars keuringscertificaten accepteren en daarvoor zijn eenduidige, internationale tests nodig en een gelijke controle op de certificatieschema’s.” In Europees verband trekken koplopers in veilige drinkwatervoorziening Nederland, Engeland, Frankrijk en Duitsland (4MS) de kar om tot harmonisatie van testmethodes te komen. Kiwa ondersteunt het ministerie van Infrastructuur en Milieu in dit 4MS-overleg, waarvan de uiteindelijke bedoeling is om tot een blauwdruk voor Europese regelgeving te komen. Want Nederlandse fabrikanten van waterinstallaties die denken dat ze met de Europese CE-markering – die Kiwa als notified body namens de EU mag uitgeven – hun producten in alle landen wel kwijt kunnen, komen volgens Derwort helaas bedrogen uit. “Het CE voor bouwproducten, waaronder ook de componenten van een drinkwaterinstallatie vallen, gaat uit van een ‘fabrikanteigen verklaring’ en dan kan er ook rotzooi gemaakt worden. CE is heus niet volksvijand nummer 1, maar biedt ook niet de veiligheid die wij met onze certificatiediensten bieden.” |

KIWA • Opgericht in 1948 • 11 locaties in Nederland (hoofdkantoor in Rijswijk); gevestigd in 13 landen. • Bedrijfsopbrengsten 2012: 153,8 miljoen euro • Aantal fte’s in 2012: 1.226 • Aantal fte’s drinkwaterdivisie (Nederland): circa 50

WATERWERK

TECHNISCHE INFORMATIE UIT DE WATERSECTOR

GROTE FOSFAATTERUGWINNING IN AMSTERDAM Op de rioolwaterzuivering Amsterdam-West wordt de grootste installatie voor het terug winnen van fosfaat uit rioolslib van Nederland gebouwd. De bouw wordt in opdracht van Waternet uitgevoerd door SH+E uit Barneveld.

Een reactor voor de winning van fosfaat wordt op zijn plaats gezet

Eind september werden op het complex drie grote reactoren geplaatst. Waternet zuivert het rioolwater in opdracht van het Waterschap Amstel Gooi en Vecht. Met de bouw van de fosfaatterugwinning slaat het waterschap twee vliegen in één klap, Aan de ene kant wordt een einde gemaakt aan kostbare verstoppingen en slijtage van de zuiveringsapparatuur die fosfaten veroorzaken. Dat levert een besparing op van 400.000 euro per jaar. Tegelijk wordt straks uit het rioolwater een fosfaatmeststof (struviet) geproduceerd. Struvietwinning gebeurt in zogeheten Ampex-reactoren, waarvan de grootste 17 meter hoog is . Nadat rioolwater is gezuiverd blijft er uiteindelijk slib over. Van dat slib wordt eerst groen gas geproduceerd. Daarna vindt de struvietwinning plaats. Dat gebeurt in drie grote tanks. Eerst wordt het slib kort belucht en daarna wordt er magnesiumchloride (een onschadelijk zout) aan toegevoegd. Hierna ontstaat het struviet en doordat het struviet zwaarder is dan het slib, zakt NR 10 / OKTOBER 2013

het naar de bodem. Vanuit de bodem van de tanks wordt het struviet afgetapt, afgespoeld en is het klaar om ingezet te worden als meststof. Wereldwijd dreigen grote tekorten aan fosfaat, dat beschouwd mag worden als de bouwstof van leven. Het op de rioolwaterzuivering van Amsterdam geproduceerde struviet wordt binnen de Nederlandse wetgeving echter nog niet gezien als ‘meststof’, maar als ‘afvalstof’. Dat is slecht voor de commerciële waarde van het product. Op dit moment voeren de Nederlandse waterschappen gesprekken met de rijksoverheid om de wetgeving aan te passen. Zo moet het mogelijk gemaakt worden dat gerecycled fosfaat verkocht mag worden, om zo op duurzame wijze de productie van meststoffen in de wereld te faciliteren. Het bedrijf SH+E maakt voor fosfaatterugwinning gebruik van de z ogenoemde Airprex® technologie, die het in licentie heeft. Eerder realiseerde SH+E soortgelijke installaties in Duitsland en op de Nederlandse rioolwaterzuivering in Echten.

27

28

EENMALIGE CURSUS RESTSTOFFEN PRODUCTIE Op dinsdag 5 november houdt Wateroplei dingen de eenmalige cursus Reststoffen productie in de regio Utrecht. De cursus is met name bedoeld voor wie werkt op een zuiveringslocatie van een productiebedrijf voor drinkwater en betrokken is bij reststoffenproductie. Tijdens deze cursus wordt onder andere aandacht besteed aan zaken als: reststoffen, kwaliteit, eisen van afnemers, kosten/baten en dergelijke. In de ochtend bekijken deelnemers reststoffen door de bril van de waterbeheerder, in de middag dragen zij de bril van de gebruiker van reststoffen. De cursus is ontwikkeld in opdracht van Reststoffenunie. Informatie: Wateropleidingen, Ingrid Schöders, 06 - 12160061 of [email protected]. www.wateropleidingen.nl

KENNISEVENEMENT OVER VISMIGRATIE Op donderdag 12 december wordt in Geldermalsen voor de tweede keer het evenement ‘Vismarkt’ gehouden. Deelnemers kunnen kennismaken met de laatste ontwikkelingen en ervaringen op het gebied van vismigratiemaatregelen en –onderzoek in Nederland en in België. De tweedaagse wordt georganiseerd door ATKB (adviesbureau voor bodem, water en ecologie), Wanningen Water Consult en Sportvisserij Nederland. Het programma is gericht op projectleiders, ecologen, visdeskundigen, civiel technici, onderzoekers en bestuurders van waterbeheerders die betrokken zijn bij vismigratie en het bouwen van vispassages. Thema van de ‘Vismarkt’ is deze keer ‘innovaties in de vismigratiemonitoring. De dag begint om 9.15 uur en wordt aan het einde van de middag besloten met een lopend buffet. De middag ervoor (woensdag 11 december) kan men deelnemen aan een excursie naar een vismigratie(knel)punt in het beheergebied van het Waterschap Rivierenland. www.vistelemetrie.nl

De eerste sms-alarmmelding moet binnen een half uur geaccepteerd worden

BRABANTSE DELTA BESPAART MET ALARMERING Veel rioolwaterzuiveringen zijn onbemand. Daarom is het belangrijk het zuive ringsproces op afstand goed te volgen en storingen snel te signaleren. Bij het waterschap Brabantse Delta wordt gewerkt met het Alert-systeem van CimPro. Zodra op één van de zeventien rioolwaterzuiveringen van waterschap de Brabantse Delta in de avonduren iets hapert, gaat automatisch een sms naar een operator met piketdienst. De operator moet de alarmmelding binnen een half uur via sms accepteren. Als dat niet gebeurt, wordt het alarm nog twee keer herhaald. Daarna wordt de sms automatisch doorgestuurd naar een collega. Als de storing is verholpen, wordt de betreffende installatie weer vrijgegeven door de operator. Pas dan wordt het alarm opgeheven. Brabantse Delta werkt al sinds 2007 met het Alert-systeem van CimPro, dat door Henri Maas (adviseur energiemanagement en procesautomatisering bij het waterschap) wordt beoordeeld als “efficiënt, betrouwbaar en kostenbesparend”. Op de rioolwaterzuiveringen van Brabantse Delta wordt gewerkt met S upervisory Control And Data Acquisition (Scada). Daarmee kan het waterschap real time zien hoe de afzonderlijke installaties op de zuivering functioneren en ingrijpen als dat nodig is. Maas: “Scada is goed in het weergeven van storingen, maar niet in het bellen naar een gsm, telefoon of smartphone. CimPro’s Alert kan dat wel en bewaakt ook de afhandeling van het alarm.” “Als waterschap hebben wij gedefinieerd bij welke (slechte) prestaties van een installatie een operator moet worden ingeschakeld en wanneer een alarm moet worden verstuurd. Hiervoor zijn de urgentieniveau’s urgent en niet-urgent 1 en 2 gedefinieerd, zodat de piketmedewerker alleen wordt opgeroepen als het echt nodig is.” Waterschap Brabantse Delta heeft gekozen voor een alarmeringssysteem met een back-up. Maas: “Dat betekent dat we op het hoofdkantoor een centraal systeem hebben, maar op alle afzonderlijke zuiveringen draait het programma ook lokaal. Daarmee zijn we minder kwetsbaar voor systeemstoringen.” Een ander voordeel is de betrouwbaarheid. “In het verleden ontstond er nog wel eens discussie of een alarmmelding wel of niet was ontvangen. Alert bewaakt de gehele alarmopvolging en maakt automatisch een logboek van alle ontvangen en verzonden berichten.”

WATERWERK


NIEUWE RWZI OP TEXEL OFFICIEEL GEOPEND Foto Sijmen Hendriks/Hollandse Hoogte

Rioolwaterzuiveringsinstallatie Everstekoog is vernieuwd en uitgebreid. Voorheen werd het afvalwater op Texel gezuiverd door vijf kleinere installaties. Nu de nieuwe rwzi af is, wordt voortaan al het afvalwater op Texel centraal gezuiverd. Naast de werkzaamheden aan de installatie is ook het rioolstelsel aangepast. Ook het helofytenfilter (rietmoeras) wordt uitgebreid. In het helofytenfilter wordt het gezuiverde afvalwater nagezuiverd.

Met een feestelijke bijeenkomst heeft Hoogheemraad schap Hollands Noorderkwartier in september de nieuwe rioolwaterzuivering Everstekoog officieel geopend. Dezelfde dag werd ook aandacht besteed aan twee andere projecten, die onderdeel zijn van het Masterplan Water voor Texel: de aanleg van natuurvriendelijke oevers bij Kanaal ’t Noorden en de bouw van circa vijftig zogeheten slimme stuwen. Ook deze projecten zijn in 2013 afgerond In het kader van het Masterplan Water wordt samengewerkt door de provincie Noord-Holland, de gemeente Texel en het hoogheemraadschap.

Oevers en stuwen Langs kanaal ‘t Noorden op Texel, nabij Oosterend, heeft Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier circa z even kilometer van de oever verbreed. Het resultaat is een duurzame bescherming van de oevers langs het kanaal, een groter leefklimaat voor waterplanten- en dieren en schoon, zoet water voor onder andere de landbouw kan beter worden vastgehouden. Bovendien zorgen de verbrede oevers voor een accentuering van de voormalige wadkreek in het landschap. Om op het eiland het schaarse zoetwater zo goed mogelijk te beheersen zijn ongeveer vijftig stuwen vernieuwd. Ze zijn gelijk voorzien van een geautomatiseerde bediening.

WATERSCHAP VALLEI EN VELUWE MAAKT KUNSTMEST EN BIOGAS IN AMERSFOORT Waterschap Vallei en Veluwe gaat de rioolwaterzuive ringsinstallatie Amersfoort ombouwen tot Energie- en Grondstoffenfabriek. Het waterschap gaat in de toekomst het rioolslib dat vrijkomt bij het zuiveren van rioolwater in Amersfoort, Soest, Nijkerk en Woudenberg centraal vergisten op de rioolwaterzuiveringsinstallatie van Amersfoort. Hierdoor zal meer b iogas beschikbaar zijn voor het opwekken van groene stroom. Er wordt hiervoor gebruik gemaakt van de thermische druk hydrolyse, een proces waarmee de structuren van het zuiveringsslib onder hoge druk en temperatuur gekraakt worden, waardoor er nog meer biogas uit geproduceerd kan worden. Al het rioolwater van Amersfoort wordt hierdoor in de toekomst energieneutraal gezuiverd en er zal jaarlijks een overschot van circa 2 miljoen kilowattuur aan groene stroom aan het openbare elektriciteitsnet geleverd worden. Dit overschot aan groene stroom is voldoende om circa 600 huishoudens een jaar lang van elektriciteit te voorzien. Het project is in 2015 operationeel. NR 10 / OKTOBER 2013

Bij de centrale verwerking van rioolslib in Amersfoort komen tevens reststromen vrij die bijzonder rijk zijn aan nutriënten zoals fosfaat en stikstof. Met toepassing van de Pearl® technologie leveren deze nuttige grondstoffen jaarlijks naar schatting 900 ton hoogwaardig kunstmest op. Dit product, Crystal Green®, wordt direct toegepast in de landen tuinbouw en is in de Europese Unie geregistreerd als een meststof uit de categorie met de hoogste kwaliteit. Waterschap Vallei en Veluwe heeft de SH+E Group uit Barneveld de opdracht gegund voor het ontwerp, realisatie en het meerjarig onderhoud van het project. De SH+E Group werkt hiertoe samen met advies- en ingenieursbureau Grontmij (ontwerp), Hegeman Beton- en Industriebouw BV (realisatie) en het Canadese bedrijf Ostara (Pearl® technologie en Crystal Green® productie). De SH+E Group zal als hoofdaannemer alle installaties realiseren voor de behandeling van het slib, de thermische druk hydrolyse (Lysotherm®) en de productie van warmte en elektriciteit uit het vrijgekomen biogas.

29

30

Foto Marcel de Buck

SUCCESVOLLE AANBESTEDING DOOR ZUIDELIJKE COMBINATIE Uitgangspunt van Synfra is dat er maar één keer gegraven hoeft te worden

Het werk is vergund door de drinkwaterbedrijven Brabant Water en WML, en de energiebedrijven Endinet en Enexis. In relatief korte tijd kon het werk aan de ondergrondse infrastructuur in Noord-Brabant en Limburg voor de komende jaren gegund worden aan negen aannemersbedrijven. Naast energie- en waterbedrijven werkte Synfra ook altijd voor kabel- en telecombedrijven. In de praktijk is de laatste jaren echter gebleken dat nog maar voor 8 procent van de totale omzet van aan te besteden werk wordt samengewerkt in de volledige combi. De nieuwe samenwerkingsvorm bestaat in basis alleen uit energie- en waterbedrijven. Kabel- en telecombedrijven kunnen een overeenkomst sluiten met Synfra, zodat bij alle aansluitingen standaard een mantelbuis meegelegd wordt, waarvan de kabelbedrijven later desgewenst gebruik kunnen maken. Ziggo en UPC hebben als eersten zo’n overeenkomst gesloten. Synfra heeft een nieuw bestek ontwikkeld in nauwe samenwerking met de aannemers. Knelpunten in het oude bestek zijn opgelost, waardoor niet langer discussies ontstaan aan de sleuf over de uitvoering van de w erkzaam heden of naderhand over welke partij voor extra kosten moet opdraaien. Voor uitvoering van het nieuwe bestek is een nieuwe contractstructuur ontwikkeld, gekoppeld aan een ‘stimuleringsbeleid’. Voorheen golden de contracten voor vier jaar, de huidige contracten worden afgesloten voor onbepaalde tijd. Met dien verstande dat de benchmark continu wordt bijgehouden en dat de aannemer die het slechtst presteert na vier jaar zijn contract verliest. Synfra neemt ook verantwoordelijkheid voor de opleiding van iedereen die met het nieuwe bestek moet gaan werken. Volgens Synfra staat “samenwerking met oog voor elkaars belangen” centraal in de komende contractperiode. De voortdurende aandacht voor prijs en kosten van de individuele bedrijven wordt verlegd naar het effectiever, e fficiënter

Synfra, het samenwerkingsverband van de net beheerders in Limburg, Noord-Brabant en Zeeland heeft a fgelopen jaar een aanbesteding van circa 90 miljoen euro met succes afgerond.

en transparanter inrichten van de processen in de hele keten en naar kostenbewustzijn en duurzaam ondernemen van alle betrokkenen. Een groot deel van de verantwoordelijkheden voor de uitvoering van aansluitingen die voorheen bij de netwerkbedrijven lagen, is overgeheveld naar de aannemers. De uitwisseling van informatie gebeurt digitaal via het centrale platform Gemma, waardoor betrokken organisaties en klanten inzicht hebben in de voor hen relevante gegevens. Synfra heeft gegund op basis van EMVI (Economisch Meest Voordelige Inschrijving). Bij de inschrijving konden de aannemers maximaal 60 punten scoren op kwalitatieve aspecten en maximaal 40 op het kostenplaatje. Bovendien was er voor de kosten een ondergrens vastgesteld om prijsvechters uit te sluiten. De toekenning van de scores op de prijs vond pas plaats na afronding van de beoordeling op kwalitatieve aspecten.

SAMENWERKING OOSTELIJKE WATERSCHAPPEN De waterschappen Regge en Dinkel, Velt en Vecht, Reest en Wieden, Rijn en IJssel en Groot Salland hebben een samen werkingsovereenkomst gesloten met de Regionale Uitvoerings dienst (RUD) Overijssel. In de RUD participeren gemeenten en provincie. De samenwerking richt zich op vergunningverlening, toezicht en handhaving en vloeit mede voort uit de afspraken die gemaakt zijn in het Bestuursakkoord Water. De waterschappen leveren via een kennispunt water hun expertise bij wateradviezen over omgevingsvergunningen aan gemeenten en provincie. Daarnaast houden zij toezicht op lozingen van afvalwater op de riolering van vooral industriële bedrijven. Deze lozingen worden zodanig gereguleerd dat daarin geen afval-, schadelijke of verontreinigde stoffen voorkomen die een negatieve invloed kunnen uitoefenen op de werking van rioolwaterzuiveringsinstallaties.

WATERWERK


Foto Caroline Koopmans

MIJN IMPRESSIE

REGGE EN DINKEL MAAKT PROJECTCOMMUNICATIE BETER EN GOEDKOPER Hoe betrek je al die externe partijen bij waterprojecten? In plaats van een veelheid aan (vaak ongestructureerde) e-mails deed waterschap Regge en Dinkel ervaring op met speciale software die samenwerking met en tussen externe partijen mogelijk maakt. Bij waterschap Regge en Dinkel wordt de rioolwaterzuivering in Vroomshoop aangepast. Een soortgelijk project is van start gegaan in Glanerbrug. Voor 2014 staan er nog twee op de rol in Vriezenveen en Tubbergen. De aanpassingen behelzen ook het bouwen van extra tanks en een nieuw bedrijfsgebouw, en de toepassing van nieuwe zuiveringstechnologie Nereda (Vroomshoop). De afdeling Projecten Technologie en Onderhoud van het waterschap heeft in deze projecten te maken met veel verschillende partijen. Dit vraagt om een goede coördinatie, zowel op de bouw als bij het verspreiden van documenten, en eenduidige communicatie. N ormaal staan alle tekeningen en bestanden op het interne netwerk. Externe partijen hebben daarop uiteraard geen toegang, dus correspondentie verloopt via de e-mail. Geen ideale s ituatie: snel iets terugvinden wordt steeds lastiger met de groeiende berg e-mails. Bovendien: wat is de meest recente versie, welke wijzigingen zijn gemaakt door wie, welke versie is goedgekeurd? Verder zijn de grote tekenbestanden een grote belasting voor systemen. Om dit probleem aan te pakken kwamen we uit bij think project!, een softwarebedrijf dat samenwerking tussen bedrijven en externe partners als speerpunt heeft. Op een (zwaar) beveiligd internetplatform kan iedereen bestanden neerzetten en erin werken. De software geeft ruimte om alle stappen en beslissingen in een heel project terug te kijken, tot aan de ontwerpfase. De uitgangspunten blijven zo helder in beeld gedurende het hele bouwproces. Een ander voordeel is de eenduidige nummering van documenten. Vroeger maakte ieder voor zich een eigen nummering, nu hanteert elke projectdeelnemer dezelfde codes. Ook bestekken en VGM-plannen zijn nu genummerd. Bovendien is met één druk op de knop een overzicht van alle meer- en minderwerken op te vragen. Dit laat zien welke in behandeling zijn, met de bedragen en bijlagen erbij. De software is in te richten naar de specifieke eisen en wensen van elk project. De pilot die we in Vroomshoop draaien is klein begonnen en was puur gericht op de uitvoering. De aannemers mailen hun bestanden nog steeds vanuit hun Outlook-mail. Bij het project Glanerbrug is dat anders: hier loggen zij ook in op het internetplatform en bewerken de bestanden van daaruit. Zoals bij elk nieuw systeem is dit aanvankelijk wennen, omdat leren omgaan met het systeem wat meer tijd kost dan mailtjes blijven sturen. Toch zijn de voordelen van de heldere bestandenstructuur en de zichtbare communicatie eromheen ook voor hen gunstig. Hoewel we nog maar een klein gedeelte van de mogelijkheden van de software benutten, zijn (in vergelijking met eerdere projecten) de verschillen in snelheid en accuratesse in communicatie groot. Wie meer informatie wil of interesse heeft in een korte gebruiksdemonstratie, kan met mij contact opnemen. Alex Bosch, Waterschap Regge en Dinkel [email protected]


SPECIALE BEHANDELING VOOR PLASJE SCHULTZ’ AMBTENAREN Op het Haagse ministerie van Infrastruc tuur en Milieu (kantoorgebouw Rijnstraat) wordt de urine van enkele honderden ambtenaren binnenkort op een heel bijzondere manier behandeld. De pure urine wordt opgevangen in watervrije urinoirs. Een deel wordt gezuiverd door bacteriën die stroom maken en tegelijkertijd de vervuiling en de ammonia verwijderen. Ook fosfaat wordt teruggewonnen. De installatie die de urine gaat behandelen is nauwelijks groter dan een schoenen doos. Bij het succesvol afronden van de testfase kan eventueel opgeschaald worden naar behandeling van de totale urinestroom van het gebouw (4.400 medewerkers). Tijdens het Wetsus Congress 2013 maakte minister Schultz van Haegen bekend dat haar ministerie gebruik gaat maken van de nieuwe zuiveringstechnologie. Het systeem wordt sinds april getest in Leeuwarden bij het kantoor van Wetterskip Fryslân, met 30 personen. In Den Haag gaat het voorlopig om 450 medewerkers. De installatie in de Rijnstraat betekent een eerste opschaling van deze technologie naar een commercieel niveau. Dit wordt het eerste bio-elektrochemische systeem in de wereld op deze schaal. Bio-elektrochemische systemen maken gebruik van bacteriën die stroom kunnen maken. In een ander deel van het gebouw wordt gewerkt met vacuüm toiletten. In deze toiletten wordt lucht gebruikt voor het doorspoelen in plaats van water. Hierdoor ontstaat zeer geconcentreerd afvalwater, dat op een veel duurzamere manier te verwerken is. Het biologische systeem voor dit afvalwater staat al in Sneek voor huishoudens en in Wageningen bij het NIOO voor kantoorgebouwen. Aan de Rijnstraat komt het grootste systeem tot nu toe te staan. De systemen worden ontwikkeld door Desah BV en Magneto Bio Electrochem Tech BV, beide spin off bedrijven van Wetsus.

31

Veilig leven in de delta begint bij Deltares Deltares is het onafhankelijke kennisinstituut voor water, ondergrond en infrastructuur. Wij richten ons op het veiliger maken van het leven in delta’s, kustregio’s en riviergebieden. Voortdurend verdiepen en vernieuwen we onze kennis. Nationaal en internationaal hebben vele overheden en bedrijven de weg naar ons al gevonden. Samen zoeken wij naar praktische, duurzame en innovatieve oplossingen. Zo maken we het leven in deltagebieden elke dag weer een stuk veiliger. Voor nu en straks. Deltares biedt: • actuele kennis en onderzoek over veilig leven in delta’s, kust- en riviergebieden; • praktische, duurzame adviezen voor overheden en bedrijven; • onderbouwing van strategische besluiten; • meer dan 800 specialisten op het gebied van water, ondergrond en infrastructuur; • een netwerk in meer dan 80 landen.

www.deltares.nl

advertentie 181x117.indd 1

a ur iw e K gek ed

go

3:33:58 PM Sinds medio 2011 maakt de firma5/3/2013 Socla deel uit van de Watts groep. Hiermee kan Watts Industries u nu een extra breed productenpakket aanbieden, zoals balkeerkleppen en vlinderkleppen met bijbehorende aandrijvingen.

d Deze vlinderkleppen worden door Socla al vele jaren ontwikkeld en geproduceerd voor een breed toepassingsgebied. Zo produceert men

Vloeistoffen leidt u met Watts in goede banen kleppen met een grote diversiteit in bouwvormen, afmetingen, materialen en bedieningsmogelijkheden. De vlinderkleppen worden o.a. toegepast in CV- en klimaatinstallaties, in de voedingsmiddelen- en procesindustrie, de automotive en de scheepvaart.

Watts Industries Netherlands B.V. Kollergang 14, 6961 LZ Eerbeek, Postbus 98, 6960 AB Eerbeek, Nederland Tel. +31 (0)313 67 37 50 Fax. +31 (0)313 65 20 73 E-mail [email protected] Internet www.wattsindustries.nl

Watts Industries Netherlands B.V. is onderdeel van Watts Industries Europe B.V.

BEURSSPECIAL KOM OOK NAAR ONZE STAND! H2O en Waternetwerk staan ook op de Aquatech. Geef uw mening over maandblad H2O en over H2O-Online op onze stand (nummer 07.240B in Hal 6-7) en doe mee aan het lezersonderzoek!

GELD VERDIENEN MET WATER Hoe goed is de Nederlandse watersector? Dat onderwerp stelt de redactie van maandblad H2O ter gelegenheid van de vakbeurs Aquatech Amsterdam. In Amsterdam presenteert zich een keur van innovatieve aanbieders op het gebied van watertechnologie uit binnenen buitenland. Nederland verdient geld met water, maar kunnen we het nog beter doen?

KOM NAAR DE AQUATECH! Benieuwd naar de laatste innovaties op het gebied van watertechnologie? Noteer dan 5 t/m 8 november in uw agenda, wij verwelkomen u dan graag op Aquatech Amsterdam. Iedere twee jaar brengt Aquatech Amsterdam meer dan 850 exposanten naar Amsterdam RAI, waaronder de internationale marktleiders. Exposanten tonen er duizenden nieuwe, innovatieve producten op het gebied van proces-, drink- en afvalwater technologie. Het beursprogramma biedt daarnaast diverse workshops, lezingen en symposia over hedendaagse onderwerpen en vraagstukken om uw kennis te verbreden. Natuurlijk is dit ook het perfecte moment om uw relaties persoonlijk te ontmoeten. Met trots kunnen wij zeggen dat Amsterdam RAI in november weer hét ontmoetingspunt zal zijn voor iedereen die actief is op het gebied van water. Bekende hoogtepunten van de beurs zijn de Aquatech Innovation Award, de AquaStages, de Waternetwerk Fitterijwedstrijden en een AquaMatch programma. Voor de tweede keer op rij is Aquatech Amsterdam onderdeel van de International


Water Week met vele congressen en workshops. Daarbij heeft Aquatech dit jaar een s peciale focus op industrieel water gebruik met op 7 november het Industrial Leaders Forum. Op de beursvloer vindt u tevens een industriële wateroplossingen route die alvast voor u uitgestippeld is. Loop ook zeker langs bij het Holland Business Paviljoen waar kennis en kunde op het gebied van water te vinden is en prominente partijen Nederland als waterland vertegenwoordigen. Ik heet u van harte welkom in Amsterdam RAI. En ik vertrouw erop dat u op Aquatech Amsterdam waardevolle contacten gaat ontmoeten en interessante producten zult aantreffen. Aquatech Amsterdam is gratis toegankelijk wanneer u zich vooraf online registreert voor een toegangskaart via www.aquatechtrade.com. Online registratie geeft bovendien de mogelijkheid een NS dagretour met korting te bestellen, waarmee u voor € 8,50 vanaf ieder NS treinstation in Nederland naar station RAI kunt reizen. Tot ziens in november! Annette Bos Domein Manager Aquatech Global Events

33

34

Park Foyer

Se gment Waterbehandeling/ Water Tr eatment

Hall

7

Inte g r ated Aqua solutions Tr anspor t & Opsla g/ Tr anspor t & Stor a ge Meet & Re gel/ Pr ocess Contr ol Technolog y and Pr ocess Automation Point of Use

Hall

6

F

9 Hall

Hall

3

E

G

5

M

Hall

H

1

Hall

Hall

2

C

4

K Main Entrance

D

RAI Amtrium 2015

8

OVERZICHT AQUATECH AMSTERDAM Standnr. Hal 1

A. Hak

01.413

Hal 6/7

AkaNova B.V.

07.536

Hal 1

Akatherm B.V.

Hal 1

Standnr. Hal 6/7

DMT Environmental Technology

07.326A

01.308

Hal 6/7

Duka Production

07.627

Albers Alligator Projekten B.V.

01.500B

Hal 1

Duvalco B.V.

01.500G

Hal 1

01.227

Hal 6/7

Andritz B.V.

07.419

Hal 1

AquaControl

01.808

EWS, Equipment for Watertreatment Systems International B.V.

Hal 1

Aqua-Techniek B.V.

01.606

Hal 1

B.B.A. Pumps

01.522

Fiber Filtration / V&T Group

01.605

Hal 1 Hal 1

Berson Milieutechniek B.V.

01.204A

Hal 6/7

GEA Westfalia Separator

07.330

Hal 2

BEST Instruments

02.215

Hal 6/7

Genap B.V.

07.326

Hal 3

BestUV

03.407

Hal 1

01.302

Hal 6/7

Biaqua B.V.

07.422P1

Gorman-Rupp Europe B.V.

Hal 6/7

BIOROCK

07.422G

Hal 1

Griffon

01.508

Hal 1

Bos Benelux/ Vogelsang

01.510

Hal 2

Hach Lange

02.200

Hal 1

Royal HaskoningDHV

01.429

Hal 6/7

Bosman Watermanagement

07.422H

Hal 6/7

HAUS Centrifuge Technologies

07.326B

Hal 3

KSH

03.200B

Hal 6/7

HydroLogic

07.422P4

Hal 6/7

Bucon Industries B.V.

07.528

Hal 1

I.S.S. Tanks B.V.

01.714

Standnr. Hal 1

Imbema Denso B.V.

01.404

Nijverheidsweg 5-7 Postbus 160 2000 AD Haarlem Tel: 0235172424 Fax: 0235317433 Email: [email protected] Website: www.imbemadenso.nl Verbinden en beschermen Imbema Denso B.V. uit Haarlem zorgt al meer dan 65 jaar voor een blijvende verbinding en/ of bescherming van leidingen.U bent op zoek naar een doeltreffende oplossing voor een praktijksituatie, wij zorgen voor een oplossing! Binnen de leidingtechniek worden onze producten uit de groepen leidingbescherming, afsluiters, leidinghulpstukken, leidingtoebehoren, kunststof verbindingsstukken en afdichting zeer breed ingezet. Onze relaties kunnen rekenen op een adequate advisering, duidelijke communicatie en een flexibele instelling gekoppeld aan een probleemoplossende mentaliteit. Klanttevredenheid is voor ons de kern van het bestaan.

BEURSSPECIAL Standnr. Hal 2

Standnr.

Standnr.

Hal 2

Krohne

02.404

Hal 6/7

Stichting H2O

07.240B

Amperestraat 3 1704 SM, Heerhugowaard Tel: +31 (0)72-5760840 Tel direct: +31 (0)72-5760852 Mobiel: +31 (0) 6-54931050 Fax: +31 (0) 72-5760844 Email: [email protected] Website: www.interline.nl

Hal 1

Börger Benelux

01.408

Hal 6/7

Stichting Water Alliance

07.528

Hal 1

KSB Nederland B.V.

01.610

Hal 6/7

07.423

Hal 6/7

Landustrie

07.528

Hal 1

LIT Europe B.V.

01.320

Valorisation Programme Deltatechnology and Water

Hal 1

Bosta / Bevo

01.325

Hal 6/7

Hal 2

MJK Automation

02.403

UNESCO-IHE Institute for 07.422P7 Water Education

Hal 3

Nedap Light Controls

03.114

Hal 1

Van de Lande B.V.

01.106

Hal 6/7

Nijhuis Water Technology 07.240

Hal 2

Van Remmen UV Techniek B.V.

02.410

Interline Systems is dé specialist op het gebied van advies, levering en onderhoud van wateranalysers en sensoren en heeft als doel een passend antwoord te vinden op uw klantspecifieke vraagstuk. Door de combinatie van unieke en innovatieve meettechnieken kunnen de sensoren worden geïntegreerd in uw bewakingssysteem, maar ook in smart-grid opstellingen of stand-alone. Dit geeft u snel inzicht in de watersamenstelling, waardoor eenvoudig continue bewaking of automatische processturing kan worden gerealiseerd, zowel op parameterniveau als op het gebied van waterkwaliteitsverandering.

Hal 6/7

Nordic Water Benelux B.V.

07.426

Hal 6/7

Kremer Speciaal Zand en Grind

07.229

Hal 1

Cabot Norit N ederland B.V.

01.428

Hal 2

Vitens

02.314

Hal 1

WaterForum

01.524

Hal 6/7

Voltea

07.325A

Hal 2

Optiqua Technologies

02.105B

Hal 1

Watts Industries Netherlands B.V.

01.312

Hal 1

Ovivo Holland B.V.

01.427A

Hal 1

Wavo Pompen B.V.

01.302

Hal 6/7

Paques B.V.

07.514

Hal 2

02.403

Hal 1

Pentair

01.430

Xylem Water Solutions Nederland B.V.

Hal 1

Philips Lighting

01.431

Hal 6/7

Pieralisi Benelux B.V.

07.325E

Hal 6/7

ProMinent Verder B.V.

06.200

Hal 1

Redox Water Technology 01.323 B.V.

Hal 1

Reko Industrial Equipment B.V.

01.523

Hal 6/7

Royal HaskoningDHV

07.422P5

Interline Systems B.V.

02.400B

Hal 1

Hawle

01.404

Hal 6/7

Ingenieursbureau Schneider B.V.

07.325B

Hal 6/7

Innovative Membrane Technologies B.V.

07.423B

Hal 6/7

I-REAL

07.422A

Hal 2

Jumo Meet- en Regeltechniek B.V.

02.206

Hal 6/7

KELLER M eettechniek BV 07.430

Postbus 59 NL-2810AB REEUWIJK Nederland Tel: +31 182 399840 Fax: +31 182 399841 Email: [email protected] Website: www.keller-holland.nl KELLER Meettechniek BV is de Nederlandse vestiging en 100% dochter van KELLER AG für Druckmesstechnik uit Zwitserland en behartigt de verkoop, advies en support van alle KELLER producten voor de BeNeLux landen. Nergens vindt u zo’n uitgebreid programma druk- en niveausensoren als bij KELLER. Onze producten zijn gebaseerd op capacitieve- of piëzo-resistieve meetcellen. KELLER is de grootste fabrikant ter wereld van piezo-resistieve OEM-druksensoren. In Nederland is Keller behoort Keller tot de grootste spelers op de watermarkt. Tot onze bestseller behoren nivodataloggers, GPRS nivo modemloggers en regulieren nivosensoren.


Laan 1914 no 35 3818 EX Amersfoort Tel:+31 88 348 20 00 Fax:+31 88 348 28 01 Email: [email protected] Website: www.royalhaskoningdhv.com Royal HaskoningDHV is een onafhankelijk en internationaal adviserend ingenieurs- en projectmanagementbureau. Samen met onze klanten, partners en stakeholders werken we aan duurzame en innovatieve wateroplossingen. Dat doen we met focus op Waterhergebruik, Energie & Grondstoffen, Asset Management Services, Innovatieve Technologieën en Samenwerking in de Waterketen. Hal 6/7

RWB Water Services B.V.

06.202

Hal 6/7

Saint-Gobain Pipe Systems B.V.

07.429

Hal 1

Schmidt Watertechniek B.V.

01.800

Hal 1

Sjerp & Jongeneel

01.603

Hal 6/7

Sondex B.V.

07.112

Hal 1

Speck Pompen Nederland B.V.

01.304

Postbus 1126 3300 BC Dordrecht Tel: +31 78 654 84 00 Email: [email protected] Website: www.xylemwatersolutions.com/nl Xylem is een leidende mondiale leverancier van watertechnologie die het haar klanten mogelijk maakt om water te transporten, te behandelen, te testen en efficiënt te gebruiken in de openbare sector, de woning- en utiliteitsbouw, de industrie en de agrarische sector. Het bedrijf doet zaken in meer dan 150 landen en vertegenwoordigt talrijke leidende productmerken. In 2013 werd Xylem voor de tweede keer genoteerd aan de Dow Jones Sustainability World Index voor haar aantoonbaar duurzame en maatschappelijke verantwoorde toepassingen, oplossingen en manier van zaken doen overal ter wereld.

Bovenstaande lijst betreft de Nederlandse partijen die deelnemen aan Aquatech Amsterdam 2013. Er nemen ruim 800 partijen deel aan deze beurs.

35

36

NEDERLAND WATERLAND ZIJN WE ECHT ZO GOED? OF VINDEN WE DAT VOORAL ZELF? Nederland waterland. Land van dijken, waterkeringen, polders en sluizen. Van waterschappen en waterbedrijven, waterbeheer en watertechnologie. Zo zien we onszelf graag. Maar zien anderen ons ook zo? Zijn we zo goed als we denken dat we zijn? H2O vroeg het vier deskundigen: wat is hun beeld van wat er speelt in de verschillende waterclusters – de maritieme sector, deltatechnologie en watertechnologie?

T

T

BEURSSPECIAL

Tekst Corien Lambregtse | Beeld Getty Images

VIER MANNEN, VIER MENINGEN In dit artikel geven vier personen aan het woord die al hun hele leven werken in de watersector. Het zijn:

Hans Huis in ’t Veld

boegbeeld Topsector Water

Fons Nelen

directeur/senior adviseur Nelen & Schuurmans

Jos Peters

leading professional Royal HaskoningDHV

Lennart Silvis

directeur Netherlands Water Partnership (NWP)


HOE STAAN WE ER ALS WATERLAND VOOR? Zeker niet slecht, is de eerste reactie van Lennart Silvis (NWP). “Nederland heeft een internationale reputatie als waterland. We liggen onder de zeespiegel, maar houden het wel droog. Dat is een ijzersterk statement.” Als voorbeelden van bedrijven om trots op te zijn, noemt hij Boskalis en Van Oord, wereldspelers op het gebied van waterbouw. Trots is hij ook op innovaties op het gebied van waterzuivering. “We kunnen sinds kort fosfaten uit afvalwater halen en die opnieuw als grondstof gebruiken. En er zijn nieuwe technieken waardoor een afvalwaterzuiveringsinstallatie nog maar de helft van de ruimte nodig heeft die we voorheen nodig hadden. Dat zijn interessante innovaties waarmee we ook in het buitenland kansen maken.” Maar om die sterke reputatie te behouden, moet er worden geïnvesteerd in research en ontwikkeling, valorisatie van kennis en in samenhang binnen de sector. “We moeten blijven investeren om koploper te zijn.” Ook Jos Peters (Royal HaskoningDHV) ziet redenen om trots te zijn. Nergens is het drinkwater zo lekker, betrouwbaar en goedkoop als in Nederland, en nergens zijn waterschappen en drinkwaterbedrijven zo goed en harmonieus georganiseerd als in ons land. Toch vindt hij het tijd voor een waarschuwing. “Prestaties uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst. Trots mag niet doorslaan naar zelfgenoegzaamheid. Dat zou ons blind maken voor risico’s en voor nieuwe oplossingen van andere waterbedrijven, ook in het buitenland.” Peters vindt bijvoorbeeld dat de waterbedrijven nu wel erg veel nadruk leggen op de lage kosten. “Het water kost al 150 jaar nauwelijks meer dan een cent per emmer, al is het dan nu een eurocent en is het emmertje iets kleiner.” Waterbedrijven zouden volgens hem meer aandacht moeten besteden aan toekomstige prestaties. “Het is niet wijs om te besparen op kennismanagement, onderzoek, innovatie, veranderkracht en het vasthouden van jonge medewerkers.” Hans Huis in ’t Veld, boegbeeld van de Topsector Water, heeft in zijn functie haast de plicht om trots te zijn. “Maar dat was ik ook al voor ik deze functie had”, lacht hij. “De watersector is een van de negen topsectoren van Nederland. Die topsectoren zijn goed voor de helft van de Nederlandse economie. Op het gebied van deltatechnologie en in de maritieme sector is Nederland toonaangevend in de wereld.” Toch vindt ook hij dat we kritisch moeten blijven. “Er zijn wereldwijd grote kansen voor bijvoorbeeld watertechnologie. De verwachting is dat de kapitaaluitgaven voor de (drink)waterinfrastructuur van 2010 tot 2016 wereldwijd toenemen van 70 naar 100 miljard euro. Tot nu toe neemt Nederland op dit gebied maar een kleine positie in. Eén van de redenen is dat de watertechnologiesector te veel versnipperd is.” Die mening wordt gedeeld door Fons Nelen (Nelen & Schuurmans). “We hebben een rijke historie op het gebied van waterbeheer, een sterke internationale reputatie en >

37

38

‘Een revolutie in waterkwaliteitsmeting’ Waterkwaliteit meten op een gemakkelijke, duurzame en budgetvriendelijke manier. Dat kan met de i::scan, een nieuwe miniatuur spectrofotometersensor.

Ewout Riteco, sales engineer van Interline Systems uit Heerhugowaard die de sensor op de Nederlandse markt brengt, noemt de sensor een revolutie in het online meten van waterkwaliteit. ‘Het apparaat combineert multi-wavelength spectometrie met een nieuwe licht- en analysetechniek, LED. Deze energie-zuinige lichtbron is niet alleen betrouwbaar, stabiel en energiezuinig maar ook goedkoper dan traditionele technologieën.’

Testresultaten TOC-meting.

Duurzaam en budgetvriendelijk De i::scan is ontwikkeld door het Oostenrijkse bedrijf s::can. De sensor is geschikt voor stand alone toepassingen maar kan ook ingezet worden als early warning sensor in een waterkwaliteitsnetwerk. Via een dataterminal kan de sensor gekoppeld worden aan een SCADA systeem. De i::scan meet vooralsnog de parameters troebelheid, TSS, COD, TOC, DOC, kleur en UV254.

Diverse testen hebben de nauwkeurigheid bewezen. Voordeel is dat de sonde dankzij zijn compacte formaat – lengte 30,5 cm en diameter 2,54 cm - rechtstreeks in de leidingen van een distributienetwerk geplaatst kan worden. De sonde zelf is gemaakt van het hoogwaardige kunststof materiaal PEEK, dat hoge temperaturen, chemicaliën en druk kan verdragen. De optiek is gemaakt van het buitengewoon duurzame saffier. Door de lage aanschafprijs is de i::scan geschikt om bestaande analysers en sensoren te vervangen dan wel op plaatsen ingezet te worden waar het voorheen niet aantrekkelijk was online te meten.

De voordelen in het kort • s::can plug & measure • nieuwste LED-technologie • geen verbruiksmaterialen • laag energieverbruik (minder dan 1W) • stabiel over lange termijn • betrouwbare meetresultaten • lage aanschafprijs

Verkoopinformatie Neem contact op met Ewout Riteco via [email protected] of tel. 072 – 576 08 40 Uitgebreide informatie over de i::scan is te verkrijgen op www.interline.nl

BEURSSPECIAL (vervolg van pagina 37)

veel kennis. Maar dat betekent nog niet dat we ook wereldspeler zijn. We zetten onszelf als ‘waterland’ niet goed neer. Nederlandse bedrijven die actief zijn in het buitenland, treden vooral op voor zichzelf. Dat is jammer. We zouden iets kunnen leren van de Duitse auto fabrikanten die er gezamenlijk in zijn geslaagd om alle Duitse automerken het label ‘degelijk’ mee te geven. Dan gebruik je je land als brand.” WAAR ZITTEN DE KNELPUNTEN? De reputatie en de prestaties van ‘Nederland Waterland’ zouden beter kunnen. Die stelling wordt door niemand betwist. Maar er zijn een paar zaken die dat belemmeren. Volgens Silvis liggen er grote kansen als bedrijven meer zouden samenwerken. “De internationale markt vraagt totaaloplossingen. Een gemeentebestuur wil een integrale oplossing voor afvalwater in zijn stad, en zoekt daarom een partij die alles kan regelen: de aanleg, het onderhoud en de financiering. De uitdaging voor Nederlandse bedrijven is om tot risicodragende consortia te komen zodat we dat soort projecten aankunnen. Naast de versnippering binnen de watertechnologiesector, is er ook nog een financieel probleem. Sinds de crisis zijn de banken zeer terughoudend met het verschaffen van export krediet, waardoor bedrijven niet kunnen meedingen naar grote buitenlandse projecten. “Als het gaat om grote projecten, dan komen de Fransen, de Italianen, de Engelsen en de Amerikanen vaak met turn key-oplossingen – inclusief financiering”, vertelt Huis in ’t Veld. “Nederlandse bedrijven krijgen dat bij de banken niet klaargespeeld. In veel landen in Noordwest-Europa schiet de overheid bedrijven te hulp met garantstellingen, in Nederland nog niet. Daardoor verliezen we projecten op de internationale markt. Als topsector dringen we er bij de overheid dan ook op aan om dat snel te veranderen.” Een probleem van een heel andere aard is het dreigende tekort aan arbeidskrachten in de watersector. Er komt door de vergrijzing een enorme uitstroom aan. Peters maakt zich daar zorgen over: “Die vacatures moeten we wel weer zien in vullen. En dat kan alleen als de sector als ‘interessant’ bekend staat. Daarom hebben wij als bedrijf bijvoorbeeld het initiatief genomen voor het project ikonderzoekwater.nl om middelbare scholieren enthousiast te maken voor het werken in de watersector.” Silvis: “We kunnen alleen producten en diensten ontwikkelen als we mensen hebben die daartoe in staat zijn.” “En als de sector in eigen land durft te investeren in kennis en innovaties”, voegt Nelen toe. >

Jos Peters: ‘Trots mag niet doorslaan naar zelfgenoegzaamheid’

WATER IN CIJFERS De Nederlandse watersector (deltatechnologie, watertechnologie en maritiem) verdient het grootste deel van zijn omzet (60 procent) nog steeds op de Nederlandse markt. De Topsector Water heeft de ambitie om het aandeel van de watersector in de totale Nederlandse export, nu nog 1,85 procent, in de periode tot 2020 te verdubbelen. De cluster deltatechnologie telt 450 bedrijven, waarvan er zo’n 180 internationaal actief zijn, en is goed voor circa 32.000 banen. In het segment waterbouw vervult Nederland internationaal een hoofdrol: Nederlandse bedrijven hebben 40 procent van die markt in handen. De cluster watertechnologie telt 1.500 bedrijven, overheidsorganisaties en andere instellingen in de watertechnologie, en is goed voor circa 47.000 banen. De maritieme sector telt 12.000 bedrijven, verdeeld over twaalf sectoren, waaronder zeeen binnenvaart, havens, visserij en scheepsbouw. De sector is goed voor 181.000 banen (2,2 procent van de Nederlandse werkgelegenheid). Bronnen: NWP, Water 2020 (januari 2011) en Maritieme Monitor 2012


Lennart Silvis: ‘De uitdaging is te komen tot risicodragende consortia’

39

40

Product nieuws In-situ spectrofotometer

Interline Systems levert online waterkwaliteitssensoren en analysers, waaronder de in-situ spectrofotometer van s::can. Een Multi wave (254 golflengten) spectrofotometer die in een meting meerdere organische componenten in water kan meten, waaronder COD, BOD, UVt, TOC, nitraat en nitriet. Met behulp van de Pamas deeltjesteller kan uw filterunit of zuivering online worden bewaakt op deeltjes tussen 1 en 400μm. Voor de meting van de standaard parameters pH, EGV, maar ook voor bijv. H2S, O3 en H2O2, maken wij gebruik van de hoogwaardige producten van ATi.Voor het meten van parameters die nog niet met sensoren gemeten kunnen worden, hebben wij parameter specifieke analysers in ons productenpakket. Bezoek Interline Systems tijdens de Aquatech, op standnr. 02.400B.

De GSM-2 modemlogger

" De GSM-2 modemlogger is een GPRS modem met geïntegreerde datalogger en emailclient en FTP client. Door de ingebouwde baromatrische druksensor kan realtime luchtdrukcompensatie in het modem plaats vinden. Belangrijke toepassingen zijn peilbuis- en riooloverstort metingen. Speciaal over riooloverstort metingen is er een intelligente triggerfunctie beschikbaar. De gemeten data ontvangt u per email of FTP. De KELLER Datamanager-2 software registreert alle data in een SQL database. De KELLER GSM2 is op afstand te herprogrammeren. Vanuit de database zijn alle data van alle loggers te visualiseren, te exporteren (Delft Fews, HYDRAS, ASCII, TNO, DAWACO etc.) en te filteren." Bezoek Keller Meettechniek tijdens de Aquatech, op standnr. 07.430.

Hawle-optifil waterfiltersysteem

Een noviteit op het gebied van waterzuivering! Compact, dus ruimte- en geldbesparend met een optimaal resultaat! Vuil water erin, gezuiverd water eruit. Het Hawle-optifil waterfiltersysteem is een volledig geautomatiseerd en programmeerbaar systeem voorzien van een automatische terugspoelfilter en uitgerust met een filter naar keuze. Het verontreinigde water wordt via een inlaat ingevoerd en onder druk door het terugspoelfilter geleid. Het in het filter gereinigde water wordt verder getransporteerd en het afvalconcentraat wordt separaat afgevoerd. Uiteraard is het Hawle-optifil waterfiltersysteem in verschillende uitvoeringen verkrijgbaar, o.a. gebaseerd op de verontreinigingsgraad, de gewenste zuivering en toepassing. Benieuwd naar de mogelijkheden en voordelen? Bezoek Imbema tijdens de Aquatech, op standnr. 01.404.

Waterapplicaties.

Tijdens Aquatech presenteert Xylem het laatste nieuws op gebied van watertransport, waterbehandeling, meet- en regeltechniek en analyse van water met haar merken: Flygt, Leopold, Lowara, MJK, Sanitaire, Vogel, Wedeco, WTW en YSI. Het vertrouwde team accountmanagers van de Xylem vestigingen Dordrecht, Waardenburg en Hoofddorp staat voor u klaar om u kennis te laten maken met het brede aanbod waterapplicaties binnen de totale watercyclus. Xylem verwelkomt u graag op de Aquatech, stand 02.403, van 5 tot en met 8 november.

Asset Management

Hoe pak je Asset Management aan? Is Asset Management een hype? Het is in ieder geval een begrip met verschillende interpretaties. We voelen allemaal aan dat de bedrijfsvoering rond de assets in de watersector doelmatiger kan. Maar hoe pak je zoiets aan? Bij Royal HaskoningDHV weten we uit eigen ervaring dat modern Asset Management ‘echt werkt’. Als ‘Managing Agent’ hebben we – risicodragend – voor een grote industriële opdrachtgever ondubbelzinnig laten zien dat modern Asset Management heel veel oplevert. Zowel in kwaliteit als in geld. Daarom hebben we de daarbij opgedane praktijkervaringen, met al onze kennis van de watersector, vertaald naar een roadmap voor implementatie van Asset Management bij waterschappen en drinkwaterbedrijven. Bezoek Royal HaskoningDHV tijdens de Aquatech, op standnr. 07.422P5.

BEURSSPECIAL

Australië

4%

Brazilië

4%

China

AANDEEL IN TOTALE WATERMARKT * Op basis van totale watermarkt van 315 miljard euro Bron: GWI, 2010

11%

VS

25%

West-Europa

26%

Overige landen / regio’s

16%

(vervolg van pagina 39)

WAT IS ER NODIG OM TE VERANDEREN? Aan het probleem van het tekort aan arbeidskrachten wordt inmiddels hard gewerkt. Eén van de kernteams van de Topsector Water richt zich speciaal op human capital, vertelt Huis in ‘ Veld. “Er is een programma ontwikkeld met gastlessen op basis- en middelbare scholen en wereldwatercolleges. Ook is er een young expertsprogramma waarin jonge talenten de kans krijgen om in Nederland of het buitenland kennis en ervaring op te doen. Dat loopt geweldig. In een half jaar tijd zijn er 720 gastlessen gegeven en 20.000 leerlingen bereikt. Dat heeft zeker effect.” De gastlessen worden door ‘vrijwilligers’ uit de sector gegeven. Silvis heeft ook voor de klas gestaan. “Mensen hebben meestal geen idee wat er in de watersector allemaal gebeurt en hoe afhankelijk we zijn van water. Als mensen de watersector saai vinden, of zich afvragen waarom we een waterschapsheffing moeten betalen, dan komt dat omdat we het zo goed hebben geregeld. Mensen hóeven er nooit bij stil te staan.” Iets dat zeker moet veranderen, is dat de overheid bedrijven moet helpen met garantstellingen, zodat die hun vleugels kunnen uitslaan in het buitenland. Volgens Huis in ’t Veld is Topsector Water daarover momenteel in gesprek met de overheid. Daarnaast wordt heel veel inspanning verricht, zowel door de Topsector Water als door het NWP, om de krachten van grote en kleine bedrijven en kennisinstellingen te verenigen. Silvis: “Het onlangs gepubliceerde rapport van de stuurgroep Rembrandt Water laat zien dat er grote kansen zijn als bedrijven hun krachten op het gebied van drinkwater- en afvalwaterdiensten bundelen.” Huis in ’t Veld beaamt dat: “Het lag altijd heel gevoelig, maar uit het rapport blijkt dat onze waterschappen en drinkwaterbedrijven best mogelijkheden hebben om in het buitenland actief te worden.” Volgens Nelen gaat dat echter alleen lukken als het initiatief bij het bedrijfsleven vandaan komt. “De overheid kan het nog zo mooi bedenken met zo’n Topsector Water, platforms en koepelorganisaties, het zijn de bedrijven zelf die het moeten doen. Er zijn veel Nederlandse innovaties waar we wel degelijk wereldspeler in kunnen zijn. Maar dan moeten we leren kennis te verkopen als product. Bijvoorbeeld door integrale oplossingen aan te bieden via internet. We moeten als bedrijven meer samenwerken en zoeken naar andere verdienmodellen. Niet teveel praten in overlegplatforms, maar samen successen boeken waarop we kunnen doorbouwen.” Dat vraagt volgens hem een andere benadering: “Minder op de korte termijn gericht: geen geld willen verdienen op één project, maar werken vanuit een duidelijke marktstrategie. En laten we daarnaast snel beginnen om de innovaties die in eigen land zijn ontwikkeld ook in eigen land te implementeren, bijvoorbeeld op het gebied van IT, zuiveringstechnologie en sensortechnologie voor dijken en waterkwaliteit. Dat is de beste manier om anderen te laten zien hoe krachtig en innovatief we zijn.” | NR 10 / OKTOBER 2013

Hans Huis in ‘t Veld: ‘ Waterschappen en drinkwaterbedrijven hebben best mogelijkheden in het buitenland’ Fons Nelen: ‘ We moeten kennis leren verkopen als product’

41

42

Asset management

ʻJe bent er niet met wat experimenteren in de margeʼ

Asset management levert een organisatie veel op: kostenbesparing, efficiency en transparantie. Maar hoe implementeer je het in je eigen organisatie? Royal HaskoningDHV weet als geen ander waar te beginnen. Het is een buzzword in de Nederlandse watersector: asset management. De tijd van de onbeperkte budgetten is voorbij. Elke euro moet efficiënt en effectief worden besteed en verantwoord. Hoewel organisaties vaak wel zien hoe er op deelterreinen meer efficiency behaald kan worden, hebben ze geen zicht op het grote verband. En daarin is nu juist de winst te behalen. Een goed advies levert geld op De adviseurs van Royal HaskoningDHV zijn al meer dan 130 jaar actief in de watersector. De organisatie combineert een ruime kennis van asset management met unieke praktijkervaring. Aris Witteborg is Strategy Consultant Operational Exellence & Asset Management bij Royal HaskoningDHV voor de watersector. ‘Voor een aantal opdrachtgevers doen wij zelf risicodragend asset management. Dus elke fout kost ons geld. Daarom hebben wij deze dienstverlening helemaal ingericht op de PAS55. En dat hebben we zó goed gedaan dat we daarvoor zijn gecertificeerd door Lloyd’s. We zijn dus echt ervaringsdeskundige als het gaat om de implementatie van professioneel asset management. En dit levert onze opdrachtgevers veel op. Zo hebben we voor een industriële opdrachtgever de kosten van het beheer en onderhoud van haar assets weten te reduceren met meer dan 20%.’

Aris Witteborg

Zichtbaar rendement Een goede asset managementstrategie is onmisbaar. Witteborg: ‘Je bent er niet met wat experimenteren in de marge. Er moet een professionaliseringsslag gemaakt worden die alle aspecten van de bedrijfsvoering raakt. Met een goed programma kun je zo een paar jaar bezig zijn. Door onze ervaring met andere sectoren weten we echter dat in jaar 2 het financiële rendement al zichtbaar wordt.’

Pragmatische methode Invoering van professioneel asset management is dus niet eenvoudig. Witteborg: ‘Organisaties worstelen vaak met de complexiteit. Daarom hebben wij al onze ervaringen vertaald naar een pragmatische methode om asset management te implementeren. Die noemen we De 7 bouwstenen van professioneel asset management. Met deze methode maken we de toch wat ingewikkelde materie van de PAS55 en ISO55000 makkelijker hanteerbaar voor niet-specialisten. Plus dat onze eigen best-practices daarin goed tot uiting komen.’

Neem contact op met Aris Witteborg van Royal HaskoningDHV via tel. 088 348 20 00 of mail: [email protected].

GSM2 Modemlogger

KELLER

grondwater en riooloverstort data draadloos beschikbaar

Hal 7 Stand 430

•

Waterstanden draadloos beschikbaar per email en FTP

•

Compatible met globale netwerk frequenties

•

Tot 5 sensoren per modem (grondwater versie)

•

SMS Alarm functionaliteit

•

Geïntegreerde realtime luchtdruk compensatie

•

Batterij levensduur tot 10 jaar

•

Volledig op afstand herprogrammeerbaar

•

Uitstekende datazekerheid

•

Dataopslag in uw eigen SQL database (geen hosting)

•

Automatische berekeningen (o.a. overstort, stijghoogte)

•

Automatische export naar diverse bestandsformaten

Nivosensoren - Grondwater Dataloggers - Riooloverstort Dataloggers - Telemetrie KELLER Meettechniek BV Postbus 59 2810AB REEUWIJK -HOLLAND

WWW.KELLER-HOLLAND.NL subsidiary of KELLER AG für Druckmesstechnik

Tel +31 182 399840 Fax +31 182 399841 E [email protected]

44

Xylem Water Solutions

‘Expert in watervraagstukken’ Toonaangevende leverancier van watertechnologie Xylem Water Solutions brengt met een recente samenvoeging van bedrijfsonderdelen verschillende expertises letterlijk binnen handbereik. One stop shopping voor de hele watercyclus. Ruud Vreeburg, managing director van Xylem Water Solutions Benelux, licht de samenvoeging toe. ‘Begin dit jaar zijn de hoofdkantoren van Xylem Applied Water Systems en Xylem Water Solutions samengevoegd in één hoofdkantoor in Schafhausen Zwitserland. Vanaf juli zijn Xylem Lowara Nederland en Xylem Water Solutions in Nederland samengevoegd. In een later stadium wordt daar Xylem Analytics aan toegevoegd. Elk land heeft nu één verkoopkantoor dat alle markten bedient. Vanaf 2014 is de centrale vestigingsplaats Dordrecht.’ Maximaal nut De samenvoeging heeft synergie tot gevolg en haalt het maximale nut uit de verschillende bedrijfsonderdelen. Vreeburg: ‘We hebben alle disciplines in huis op het gebied van watertechnologie, zowel voor schoon drinkwater als afvalwater. De expertise is gegroeid. Ook zijn er nu meer verschillende, aan elkaar complementaire toepassingen onder één dak aanwezig. Dat dit voor de klanten een voordeel is, merken we nu al.

Ruud Vreeburg

Het werkt veel efficiënter.’ Wat het nieuwe Xylem allemaal te bieden heeft, wordt zichtbaar en tastbaar op de Aquatech, waar diverse nieuwe producten te bekijken zijn, op gebied van watertransport, waterbehandeling, meet- en regeltechniek, evenals de bekende analyseapparatuur van Xylem Analytics.

Duurzaam Belangrijkste doel van de samenvoeging is wat Xylem betreft groei in het aantal toepassingen in de waterwereld. Vreeburg: ‘We gaan daarbij insteken op doorontwikkeling. Daarbij staat sustainability nadrukkelijk op ons netvlies, in het verlengde van onze MVO-verklaring. Dankzij de nieuwe organisatie verwachten we op het gebied van groei een grotere stap te kunnen zetten.’ Xylem in het kort Xylem Water Solutions heeft in Nederland 145 mensen in dienst. ‘Van duurzaam ontwerp tot optimaal functioneren’ is het motto van de organisatie. Xylem kan elke uitdaging op het gebied van watervraagstukken aan.

Bel voor meer informatie met Xylem Water Solutions B.V., tel. 078 654 84 00 of mail: [email protected].

130305

Bezoek onze stand, nr. 01.610 op Aquatech

Energie besparen met de KSB SuPremE®- motor. Met de nieuwe generatie KSB SuPremE® motoren bespaart u maar liefst 70% energiekosten. De motor voldoet nu reeds aan het toekomstige efficiëntieniveau IE4* en bevat geen magneetmaterialen. Daardoor heeft de motor een positievere milieubalans dan vergelijkbare permanent magneet-synchroonmotoren en asynchroonmotoren. De robuustheid van de gebruikte materalen en de uiterst betrouwbare bouw staan garant voor een lange levensduur. Investeer daarom nu reeds in de meest efficiënte aandrijving van morgen.

Etaline

Etanorm

De SuPremE®is nu geschikt voor gebruik met o.a. Etanorm, Etabloc, Etaline, Sewabloc en Sewatec. KSB Nederland BV . [email protected] . www.ksb.nl

(VER E D

) B I N D E N D E FA C T O R

Pompen ■ Afsluiters ■ Service

Imbema Denso voor het repareren en verbinden van alle soorten leidingen...

welke verbinding zoekt u?

steekfittingen

elektrolasfittingen

verloopkoppelingen flensadapters eind fittingen

trekvast flenzen

koppelingen

flenzen

grootbereikkoppelingen

eindkappen

bochten voetbochten

fittingen

Grootbereikkoppelingen

eindkappen koppelingen steekfittingen voetbochten fittingen spie-eind fittingen

p de bochten ons o RAI k e o ez e

eindkappen

verloopkoppelingen

flenzen bochten voetbochten

www.imbemadenso.nl • T. 023 - 517 24 24

fittingen koppelingen

flensadapters

B nd tech i .404! a u q A verloopkoppelingen nr. 01 stand

flenzen trekvast grootbereikkoppelingen flensadapters

spie-

spie-eind fittingen

steekfittingen

46

WATER ZUIVEREN MET DRIJVENDE PLANTEN De proefopstelling van kuipen, afgedekt met een deksel van piepschuim met daarin plantgaten

De gele lis is een prachtige waterplant met een gele bloem. Gewoonlijk wortelt hij in de bodem, maar drijvend zuivert de gele lis het water van stikstof en fosfaat. Daar is wel een drijfconstructie voor nodig, een floatland.

Floatlands zijn een relatief nieuwe techniek, waarbij waterplanten groeien in een drijvende constructie op het water. Doordat ze niet in de bodem wortelen, halen de planten hun voedingsstoffen direct uit het water, met andere woorden ze zuiveren het water. Het grote voordeel van drijvende constructies boven bijvoorbeeld rietmoerassen (helofytenfilters) is dat ze geen extra ruimte vragen. Daarmee zijn floatlands aantrekkelijk voor de zuivering van sloten en plassen in de stad. Bovendien zijn ze niet gevoelig voor wisselingen in het waterpeil. In principe zouden waterplanten die van nature op het water drijven dit zuiverende werk ook kunnen doen. Veel van de soorten die nutriënten uit het water opnemen, waaronder kroos en kroosvaren, zijn echter uitheemse planten die explosief kunnen groeien. Ze bedekken soms het hele wateroppervlak en kunnen daardoor overlast geven, bijvoorbeeld zuurstofloosheid van het water met de bijbehorende vissterfte en stank. Ook verdringen ze inheemse waterplanten en belemmeren ze de waterafvoer. Bovendien vinden de meeste mensen sloten met veel kroos en kroosvaren lelijk. Bij floatlands blijft de plantengroei beperkt tot de constructies en de oever. Er is nog niet veel bekend over de werking van floatlands in de Nederlandse situatie. In opdracht van het ministerie van Economische Zaken is daarom in 2012 een experiment uitgevoerd met gele lis en kleine lisdodde. PROEF IN SPECIEKUIPEN Het experiment liep van eind mei tot eind augustus 2012. Er werden 30 speciekuipen gevuld met 70 liter grondwater. Met kaliumnitraat en Pokon zijn de concentraties van stikstof en

WATERWETENSCHAP

TOEGEPASTE WETENSCHAP IN DE WATERSECTOR

fosfaat naar respectievelijk 4 en 0,25 milligram per liter gebracht, vergelijkbaar met ‘normaal’ voedselrijk stedelijk water. De kuipen werden afgedekt met een deksel van piepschuim met daarin twaalf plantgaten. Tien speciekuipen werden beplant met kleine lisdodde, tien speciekuipen met gele lis, tien dienden als controle. Om overstroming bij hevige regenval te voorkomen, stonden de speciekuipen in twee tunnels van polyethyleen (zie foto). Tijdens de proef werden de concentraties aan stikstof en fosfaat wekelijks gemeten en zonodig weer aangevuld tot het startniveau. Bij beëindiging van het experiment w erden per speciekuip zijn de eindconcentraties aan stikstof en fosfaat, het totale drooggewicht en de gehaltes aan stikstof en fosfor van de planten bepaald. In de kuipen had zich een groene drijflaag van algen gevormd. Ook daarvan zijn de gehaltes aan stikstof en fosfor bepaald.

aan de soortenrijkdom doordat de wortels structuur bieden voor bijvoorbeeld kleine waterdiertjes en jonge vis. En niet onbelangrijk: gele lis is een aantrekkelijke soort met mooie gele bloemen. Buitenlands onderzoek wijst verder uit dat floatlands ook zware metalen en zwevend stof uit het water halen. Buiten Nederland worden ze daarom ook ingezet voor de zuivering van riooloverstorten en afvalwater. Kortom, voldoende redenen om de zuiverende werking van floatlands ook in de praktijk te toetsen.

RESULTATEN GELE LIS GOED Gele lis gedijde goed met de wortels in het water en g roeide veel harder dan kleine lisdodde. Gele lis heeft dan ook veel meer stikstof en fosfor uit het water verwijderd dan de kleine lisdodde, die nauwelijks zuiverend leek te werken. Het gemiddelde zuiveringsrendement in de speciekuipen met gele lis lag op 98 procent voor stikstof en 92 procent voor fosfaat. Kleine lisdodde groeide veel minder en kwam er in deze proef niet goed uit als waterzuiveraar. Gezien de positieve ervaringen in het buitenland moet deze soort echter niet meteen worden afgeschreven.

Een uitgebreide versie van dit artikel is te lezen door gebruik te maken van de QR-code of te kijken op: www.vakbladh2o.nl

Er zijn nog veel vragen over. Welke constructie werkt het beste? Hoe duur is het aanleggen van grote floatlands? Is maaien nodig? Zo ja, is dat niet veel te duur? Kan het maaisel dienen als biobrandstof? Interessant is ook hoe de vegetatie van een floatland zich in de loop der jaren ontwikkelt en wat de gevolgen daarvan zijn voor de zuiveringscapaciteit. Ondanks deze vragen lijken floatlands als waterzuiveraar veelbelovend. Voor de gele lis geldt bovendien dat deze geen overlast geeft en goed beheersbaar is. De soort draagt bij NR 10 / OKTOBER 2013

Hanneke Keizer-Vlek Piet Verdonschot Ralf Verdonschot Dorine Dekkers (Alterra)

SAMENVATTING Drijvende moerassystemen met waterplanten, ook wel floatlands genoemd, worden in Nederland tot op heden alleen gebruikt vanwege hun a antrekkelijkheid en om de biodiversiteit te vergroten. Floatlands kunnen mogelijk ook een andere rol vervullen: die van waterzuiveraar. In de zomer van 2012 is in een experiment het zuiveringsrendement bepaald van floatlands met gele lis en met kleine lisdodde. Gele lis verwijderde 98 procent van de stikstof en 92 procent van de fosfaat uit het water. Genoeg aanleiding om de zuiverende werking van floatlands in de praktijk te toetsen.

47

48

RISICO’S LANDGEBRUIK VOOR KWALITEIT GRONDWATER WEER GOED IN BEELD Grondwater moet goed beschermd worden. REFLECT is een instrument om de bedreiging ervan vast te stellen, zodat maatregelen genomen kunnen worden. REFLECT stamt uit 1998 en is vorig jaar geactualiseerd. Hierdoor is het ook de komende jaren bruikbaar om bestaande en zich ontwikkelende risico’s te beoordelen. In de jaren negentig ontstond de behoefte om de risico’s van verschillende vormen van landgebruik voor de grondwaterkwaliteit te beoordelen. Hiervoor werd eind jaren negentig REFLECT ontwikkeld. Met dit instrument kunnen per vorm van landgebruik kwalitatieve risicoscores worden bepaald. REFLECT heeft een brede toepassing gevonden bij provincies, gemeenten en waterschappen. Het instrument wordt bijvoorbeeld gebruikt bij de toepassing van de Kaderrichtlijn Water (KRW). Sinds de ontwikkeling van REFLECT is er veel veranderd. Zo is het landbouwkundige gebruik van nutriënten en bestrijdingsmiddelen sterk afgenomen. Daarnaast is er nieuwe informatie beschikbaar over bijvoorbeeld ‘emerging substances’, zoals hormoonverstorende en farma ceutische stoffen. Verder zijn er aanwijzingen dat de belasting van bestrijdingsmiddelen vanuit stedelijk gebied groter is dan eerder werd aangenomen. DERTIG FUNCTIES REFLECT bevat risicoscores voor dertig landgebruikfuncties, die zijn verdeeld in acht groepen, namelijk agrarisch terrein, bebouwd terrein, binnenwater, bos en open natuurlijk terrein, buitenwater, recreatieterrein, semi-bebouwd terrein en verkeersterrein. De risicoscores zijn verdeeld in drie subscores, zijnde diffuse belasting (belasting die onlosmakelijk met de activiteit is verbonden), calamiteiten (zoals ongelukken met c hemische stoffen) en handhaafbaarheid (borging van regels en afspraken). De totaalscore is het gemiddelde van de drie subscores. De risicoscores zijn eind jaren negentig vastgesteld door een panel van experts dat op basis van kennis en ervaring risicoscores heeft toegekend aan elke landgebruikfunctie. In de afgelopen periode zijn de risicoscores opnieuw vastgesteld, zodat de relevante ontwikkelingen van de laatste vijftien jaar er in verwerkt konden worden. Dit is gedaan door veertien experts, die werkzaam zijn bij instituten, universiteiten, waterleidingbedrijven, adviesbureaus, een waterschap en een gemeente. SPREIDING De spreiding van de risicoscores van de experts verschilt per subscore. Voor de subscore diffuse belasting is de spreiding relatief gering. Dit kan te maken hebben met de gehanteerde definitie, namelijk: een continue belasting die onlosmakelijk verbonden is met de functie. Hierin zijn regionale verschillen ondergeschikt. De grotere spreiding van de calamiteitscore kan er mee te maken hebben dat experts verschillende ideeën hebben over de waarschijnlijkheid en gevolgen van calamiteiten.

WATERWETENSCHAP

TOEGEPASTE WETENSCHAP IN DE WATERSECTOR

Doordat deze zeldzaam zijn, is er weinig ervaring met de risico’s en weinig gelegenheid om tot een meer uniforme beoordeling te komen. De spreiding van de handhavingsscore is het grootst. Hierbij kunnen regionale verschillen en verschillende opvattingen over handhavende instanties een rol spelen. Interessant zijn uiteraard de verschillen tussen de REFLECTscores uit 1998 en 2012. Die zijn over het algemeen vrij gering. Een vergelijking laat zien dat de risico’s voor het grondwater door de landgebruikfuncties over het g eheel als groter zijn beoordeeld. Dit komt vooral door een t oename van de score voor diffuse belasting. De score voor de handhaafbaarheid is nauwelijks veranderd, terwijl de calamiteitenscore over het algemeen lijkt te zijn afgenomen. De toename in diffuse belasting heeft veelal te maken met een verschuiving die heeft plaatsgevonden in de aard van de bedreigende stoffen (zoals ‘emerging substances’) en veel minder met een toename van deze stoffen. Immers, de landbouwkundige belasting met nutriënten en bestrijdingsmiddelen is in de afgelopen vijftien jaar aanzienlijk v erminderd. BELANG Het belang van een instrument als REFLECT wordt groter. Door ontwikkelingen op het gebied van grondgebruik (denk aan schaliegaswinning) en geloosde stoffen (zoals medicijnresten) wordt het steeds belangrijker om drinkwaterbronnen te beschermen en deze duurzaam ruimtelijk in te passen. Dit stelt nieuwe eisen aan het beleid om grondwater te beschermen. REFLECT is bij uitstek geschikt om ontwikkelingsgericht grondwaterbeschermingsbeleid te ondersteunen. In latere fasen van het proces kan extra informatie gevoegd worden om de risico’s meer kwantitatief te benaderen. Hierbij kan gebruikt gemaakt worden van fysisch-gebaseerde modellen (zoals voor nutriënten en pesticiden) of van statistische relaties tussen bijvoorbeeld landgebruik en micro-verontreinigingen in winputten. De drinkwaterbedrijven bekijken of het verder ontwikkelen van dergelijk instrumentarium voor risicobeoordelingen nodig is om er voor te zorgen dat NR 10 / OKTOBER 2013

de bescherming van drinkwaterbronnen gewaarborgd. Het vijftien jaar oude instrument REFLECT is nog steeds bruikbaar als instrument binnen het grondwaterbeschermingsbeleid en kan ingezet blijven worden voor de gebiedsdossiers ten behoeve van de Kaderrichtlijn Water (KRW). Op deze manier kunnen toekomstige risico’s voor drinkwaterwinning uit grondwater worden geïdentificeerd en verkleind. Cors van den Brink (Royal HaskoningDHV) Willem Jan Zaadnoordijk (KWR Watercycle Research Institute) Carolien Steinweg (Royal HaskoningDHV) Arnaut van Loon (KWR Watercycle Research Institute)

Een uitgebreide versie van dit artikel is te lezen door gebruik te maken van de QR-code of te kijken op: www.vakbladh2o.nl

SAMENVATTING Met REFLECT kunnen de risico’s van dertig vormen van landgebruik voor de grondwaterkwaliteit worden beoordeeld. Scores hiervoor zijn onderverdeeld in de subscores diffuse belasting, calamiteiten en handhaving. De scores zijn vijftien jaar geleden vastgesteld door experts. Vorig jaar hebben veertien experts de scores geactualiseerd. Dit heeft geleid tot geringe aanpassingen. De effecten van bijvoorbeeld medicijnresten zijn toegenomen; die van landbouwchemicaliën zijn juist verminderd. Aanpassing van de scores maakt dat REFLECT weer jaren mee kan als ondersteunend instrument voor het formuleren van beleid door provincies, gemeenten en waterschappen.

49

50

VERDER OP H2O ONLINE

MEER WETEN? KIJK OP DE SITE VAN H2O!

Wie aan dit maandblad niet genoeg heeft en de verdieping zoekt, heeft altijd nog de website H2O-Online: www.vakbladh2o.nl. Daar vindt u onder andere vakartikelen op het gebied van wetenschap en techniek. Op deze pagina enkele van de meest recente artikelen die op de site zijn verschenen. WATERVOGELS EN ZWEMWATER KWALITEIT: HOE KAN HET BETER? Niet alleen blijkt dat de aanwezigheid van watervogels kan leiden tot verhoogde concentraties fecale bacteriën, maar ook dat deze concentraties in helder, plantenrijk water significant lager zijn dan in troebel water zonder waterplanten. Dit zijn belangrijke bevindingen voor zwemwater. Marieke de Lange, Dennis Lammertsma, Hanneke Keizer-Vlek (Alterra Wageningen UR), Martin de Haan (Royal HaskoningDHV)

MOBIEL WATER METEN De procedure voor het uitvoeren en verwerken van veldmetingen kan veel kosten-effectiever. Vaak worden veldmetingen nog opgeschreven in een notitieblok en later op kantoor handmatig verwerkt en gearchiveerd. Met Mobiel Water Meten (MWM) wordt deze hele procedure van begin tot eind gereduceerd tot één druk op de knop. Peter-Jules van Overloop (TU Delft), Rick Kuijten (Waterschap De Dommel), Pim van Santen (Waterschap Aa en Maas), Jeroen Willemsen (Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard), Meinte Vierstra (Mobile Canal Control)

PRAKTIJKPROEF KWALITEITSGESTUURD INLAATBEHEER VOOR HELDER WATER Omdat ecologie zich lastig laat voorspellen, is bureauonderzoek vaak onvoldoende voor het bepalen van optimale inrichting en beheer van watergangen. In Capelle

aan de IJssel verschafte een praktijkproef belangrijke aanvullende informatie. Aniel Balla, Barend de Jong (Witteveen+Bos), Marit Meier (Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard)

AFWENTELING MEDE BEPALEND VOOR HET NIET HALEN VAN KRWDOELSTELLINGEN Veel KRW-waterlichamen in Rijn-Oost hebben last van afwenteling, waaronder vanuit Duitsland. De omvang van de afwenteling is bepaald met vrachtberekeningen en de vismigratieknelpunten bepaald: een goede inhoudelijke basis voor het maken van onderlinge afspraken tussen water beheerders.

NITRAATUITSPOELING IN LIMBURG NEEMT AF DOOR SAMENWERKING MET AGRARIËRS Waterleidingmaatschappij Limburg (WML) bereidt ruim twee derde deel van haar drinkwater uit grondwater, waarvan het meeste niet extra gezuiverd hoeft te worden. WML werkt sinds jaren intensief en ‘op maat’ samen met de agrarische sector. Het project Duurzaam Schoon Grondwater is inmiddels een bekend begrip in de regio, agrariërs doen er graag aan mee. Een nitraatzuiveringsinstallatie heeft WML nog steeds niet nodig. Ellen Kusters (AgriConnection), Frans Vaessen (WML), Sjef Crijns (DLV Plant)

Aniel Balla, Rob van de Boomen (Witteveen+Bos), Marcel Tonkes (provincie Overijssel)

Van elk nieuw artikel op H2O-Online een melding krijgen? Volg ons dan op Twitter:

RISICO’S LANDGEBRUIK VOOR KWALITEIT GRONDWATER Grondwater moet goed beschermd worden. REFLECT is een instrument om de bedreiging ervan vast te stellen, zodat maatregelen genomen kunnen worden. REFLECT stamt uit 1998 en is vorig jaar geactualiseerd. Hierdoor is het ook de komende jaren bruikbaar om bestaande en zich ontwikkelende risico’s te beoordelen.

@vakbladh2o.

U kunt ook elke maand onze nieuwsbrief met attenderingen ontvangen. Meld u aan via de website, www.vakbladH2O.nl, pagina H2O-Online/recente artikelen.

Zelf een artikel schrijven voor H2O-Online?

Cors van den Brink (Royal HaskoningDHV),

Kijk op onze website voor de a uteursinstructies

Willem Jan Zaadnoordijk (KWR Watercycle

en/of neem contact op met de redactie via

Research Institute), Carolien Steinweg (Royal

[email protected]

HaskoningDHV), Arnaut van Loon (KWR Watercycle Reserach Institute)

‘s Werelds meest toonaangevende vakbeurs voor proces-, drink- en afvalwater

AMSTERDAM • NL

EXHIBITION 5 - 8 NOVEMBER 









2013

Ontmoet meer dan 800 exposanten, waaronder de internationale marktleiders Bekijk alle innovaties en winnaars van de Aquatech Innovation Award Kom netwerken met meer dan 21.500 collega’s van over de hele wereld Laat je inspireren en doe nieuwe kennis op bij de AquaStages Bezoek tegelijkertijd de International Water Week

Registreer online voor gratis toegang www.amsterdam.aquatechtrade.com Organised by

Part of

Supported by

EXTRA! LEVE DE WATERSECTOR! ALLE INFORMATIE OVER AQUATECH MAAR ZIJN WE ECHT ZO GOED?

Recommend Documents