Geloven in vrede Shura Lipovsky‘Terwijl ik kracht ken, bewonder ik kwetsbaarheid’
O
door Philia Stekelenburg
p 19 september kreeg Musicians without Borders (MwB) de Kees Koning Vredesprijs. Zangeres Shura Lipovsky is lid van het comité van aanbeveling van MwB. Ze is een van de bekendste zangeressen van Jiddische/Joodse liederen in Europa. Wat beweegt Shura voor de vrede? Ze is net klaar met de opnames van haar nieuwe cd als ik haar interview. Vertel eens wat over je achtergrond. ‘Ik ben in Den Haag geboren en had een jeugd met veel muziek om me heen, in mijn familie en op school. Zingen was al vroeg belangrijk voor me en ik was geïnteresseerd in Jiddische (oost-europese joodse) muziek ver vóór de opleving van de Jiddische cultuur. Dans en psychologie trokken me ook. Alles draait om de expressie van de mens en hoe hij of zij zich in de wereld beweegt. Na een paar jaar conservatorium in Nederland bleef de Jiddische cultuur trekken en ging ik Jiddisch studeren in Oxford. Iemand die mij hoorde zingen nodigde me uit naar New York te komen. Daar werkte ik samen met topmensen in de muziek en voelde me als een vis in het water. Op dat moment kwam dit deel van mijn leven helemaal op poten en werd ik professioneel zangeres.
Kees Koning Vredesprijs 2006 De Kees Koning Vredesprijs is vernoemd naar vredesactivist Kees Koning (1931-1996) en wordt door de Pacifistisch Socialistische Partij ‘92 tweejaarlijks uitgereikt aan een persoon, groep of organisatie die vanuit Nederland ontwapening bevordert, oorlogsvoorbereiding tegengaat en geweldloosheid bevordert. Musicians without Borders (MwB) is een internationaal netwerk van muzikanten die de kracht van muziek inzetten voor een vreedzame samenleving. MwB werkt in veel landen samen met musici en muziekorganisaties en met lokale en internationale vredes-en mensenrechtenorganisaties. Ze organiseert projecten die etnische, culturele en ideologische verschillen overbruggen en die bijdragen aan een cultuur van vrede www.musicianswithoutborders.nl
Chassidische en Jemenitische dans Terug in Nederland ging ik een dansopleiding volgen en specialiseerde me in Chassidische en Jemenitische dans, die spiritualiteit uitdrukken. Ik ging dansles geven, met daarbij aandacht voor Jiddi1
Shura Lipovsky, foto gemaakt door Marla Marritzer
Hoe kwam je bij Musicians without Borders? ‘Laura Hassler (directeur MwB) kende ik al sinds 1999 toen ik meezong in het koor Vrouwvolk. Later, tijdens de Internationale conferentie over muziek en diversiteit in Sarajevo in 2003 ‘Singing the bridge’, hoorde ik het Mostar synfonietta, een orkest uit Mostar dat bestaat uit musici met een verschillende etnische achtergrond, met name Kroatisch en Bosnisch (katholiek en islamitisch). Dat vond ik zo leuk dat ik naar het ma-
sche liederen, verhalen en de mystieke kabbalistische cultuur. De essentie daarbij was: Wie ben ik en wie is de ander? Deze workshops gaf ik vooral in Duitsland. Het was een soort vredeswerk. De meeste mensen daar wisten wel dat er in de oorlog zes miljoen joden waren vermoord, maar velen van hen hadden nooit een jood persoonlijk ontmoet. Als ik terugkijk op mijn leven, realiseer ik me dat ik vaak bezig was met het oplossen van conflicten en dat ik zong voor mensen die het moeilijk hadden.’ 2
nagement ben gestapt met de vraag of ze niet ‘nog een soort’ wilde toevoegen aan het orkest, namelijk een joodse zangeres. Dat wilden ze wel! Laura vroeg me kort daarna voor het comité van aanbeveling van Musicians without Borders. In dat zelfde jaar heb ik ook samen met Laura les gegeven aan Pontanima, een koor uit Sarajevo.
gevonden is in een synagoge in Sarajevo. Het is een gebed dat vraagt om vrede en gezondheid voor onze kinderen en dat ze mogen opgroeien in een betere wereld. Aan het eind van het concert was iedereen in tranen. In de zomer van 2005 maakten we met dat zelfde programma en het Mostarsynfonietta plus de beroemde zangerpolitiek activist Theodore Bikel een tournee door Polen. Polen is het graf van vele joden uit de 2e wereldoorlog. Op dat moment was het 60 jaar na dato én 10 jaar na de Bosnische oorlog. Over de tournee is een documentaire gemaakt: Bridge to Peace. De documentaire komt waarschijnlijk in 2007 uit.’
Repertoire uit alle stromingen Pontanima wordt (organisatorisch) geleid door een priester. Het koor bestaat uit mensen van verschillende religies: russisch-orthodox, islamitisch, joods en katholiek. Het doel is om repertoire uit alle stromingen te zingen tijdens optredens, en zo uit te dragen dat oorlog op basis van verschillende religie of etniciteit totale gekte is. Laura en ik hebben les gegeven over interne samenwerking en zang. Voor een concert in Mostar had ik een programma samengesteld en Tamara Brooks uitgenodigd. Zij is een beroemd dirigent uit de Verenigde Staten en ook internationaal bekend vanwege haar vredeswerk door muziek.
Kan je wat vertellen over je nieuwe cd? ‘Mijn nieuwe cd heeft een heel specifiek thema. Het gaat over communicatie, de grootste kunst van het leven. De titel is: Tsart, Tenderness in Word & Sound* (tederheid in woord en klank). Een van mijn favoriete dichters, R.M. Rilke, schreef:‘Knowing about strength I admire vulnerability’ (terwijl ik kracht ken bewonder ik kwetsbaarheid). Het gaat daarbij om het doorleefd hebben van kwetsbaarheid. Mensen die niet bang zijn om hun kwetsbaarheid te tonen moeten wel razendsterk zijn! Dat zijn mensen die niet bang zijn voor de waarheid en die open zijn en humor hebben. Dan zie ik een prachtig soort communicatie ontstaan. Tederheid betekent niet alleen maar lief zijn! Grenzen aangeven kan ook teder zijn. Dat je kunt zeggen: hou nu op! Altijd toegeeflijk zijn, kan kei en keihard zijn. *(www.musicwords.nl)
Vrouwengebed In Utrecht hebben we een week na de dood van Theo van Gogh een uitvoering gegeven. Het was zaterdagmiddag en tegelijkertijd ook shabbat, de intocht van Sinterklaas en de laatste dag van de ramadan. Dat was heel symbolisch. We zongen Bosnische-, joods sefardischeen klassieke liederen. Mooie liederen over het leven opnieuw te mogen beginnen. Het was een tegenwicht aan wat er in Nederland had gespeeld in de dagen daarvoor. Ik zong een vrouwengebed dat 3
Waar haal je je inspiratie vandaan? ‘Ik ontmoet veel bijzondere mensen waardoor ik geïnspireerd blijf. Ook een tekst kan mij raken. Dit kan poëzie zijn of gewoon een artikel waar ik me over opwind. Natuurlijk ook het luisteren naar wereldmuziek of de rauwe schoonheid van het levenslied, dat pure. Het gaat erom het verhaal van de ander of de cultuur van de ander te begrijpen. Hoe mensen denken en waar ze in geloven. Wat maakt dat ze vasthouden aan haat? En wat maakt transformatie mogelijk? Hoe groot is de verantwoordelijkheid van de media en de leraren op school? Verhalen van slachtofferschap blijven voortbestaan als haat, zoals in Bosnië. Daar kunnen ze nu nog huilen om een veldslag van 500 jaar geleden alsof het gisteren was. Vooroordelen en haat zijn buitengewoon diep verankerd door verhalen. Als we die verhalen vasthouden en niet willen transformeren, dan verandert er niets. Op een gegeven moment moet je er een streep onder zetten en kijken wat je kunt verbeteren.
De cd: Tsart, Tenderness in Word & Sound
Grenzen stellen Eigen verantwoordelijkheid nemen is belangrijk. In Nederland is er veel compassie maar ook de angst om niet sociaal te zijn. Compassie is mooi maar moet hand in hand gaan met grenzen. In Nederland moeten we grenzen leren stellen en mensen hun eigen verantwoordelijkheid laten nemen. Er is te weinig waardering voor presteren. In de V.S. is er wel waardering voor presteren maar minder voor sociaal zijn; in bepaalde kringen is dat er natuurlijk wel, maar de cultuur in z’n geheel is harder dan in Nederland. Door een andere manier van denken kom je in je kracht te staan. Nederlanders hebben het gevoel alles al te weten maar er is nog veel te leren. Het gaat erom de andere kant te leren kennen en daar wat van te leren. Juist door de synthese kan je tot harmonie en evenwicht komen. Dat geldt natuurlijk ook voor de V.S. Net als in een huwelijk: de twee verschillende kanten hebben elkaar nodig maar moeten ontzettend aan elkaar wennen en vinden elkaar ook vaak onmogelijk.’
Bewust worden van je schaduw In Nederland zijn we er sinds de tweede wereldoorlog van bewust dat je geen ongenuanceerd collectief vijandbeeld moet creëren. Een genuanceerd beeld geven door dialoog is daar het gevolg van. De meerderheid van de mensen wereldwijd wil vredig samenleven, en toch gaat het mis. Dat interesseert me. We hebben als mensheid zoveel potentieel voor schoonheid en liefde. Om de wereld te verbeteren is het belangrijk dat ieder individu psychologisch inzicht krijgt. Vredeswerk is ook om je als indi4
Intentie en bewustzijn Laura Hasselaar en ik liepen met een groepje islamitische mensen te wandelen in de bergen van Bosnië. We hoorden ineens andere mensen zingen. De mensen uit ons groepje reageerden als door de bliksem getroffen. Het waren Servische ‘oorlogsliederen’ gezongen door Serviërs die ons gewoon wilden laten weten dat ze in de buurt waren. Het gaat om de intentie waarmee je dingen doet maar ook dat je nadenkt over hoe iets overkomt bij andere mensen. Je kunt iets wel heel goed bedoelen maar het kan zijn dat je dan iets zingt dat werkelijk niet geschikt is voor een bepaald publiek. In dit geval waren die islamitische mensen er nog lang niet aan toe om Servische (oorlogs)liederen te horen. Musicians without Borders vindt dat je cultuur en cultuurgoed moet proberen te zien voor wat het is en niet associëren met de misdaad die begaan is door een bepaald deel van dat volk. Toch vergt het een heel speciaal soort intelligentie om te weten wanneer je wat kunt doen. Iets moet langzamerhand wennen. Er was bijvoorbeeld ook een tijd dat de Nederlanders geen enkel Duits lied konden horen en dat veranderde ook langzaam weer.
vidu bewust te worden van je eigen schaduw. Kijk naar Turkije dat nog steeds weigert om de Armeense genocide te erkennen. Als groep kom je veel verder als je je eigen schaduw en wandaden onder ogen wilt zien, zoals in Duitsland, er is geen land dat zo bereid is om het eigen oorlogsverleden onder ogen te zien’. Hoe zie je de toekomst? ‘Er gebeurt veel goeds en er is heel veel niet in orde. Gelukkig zijn er ook zoveel mensen die bereid zijn tot dialoog en die willen ontdekken wie de ander is. Ik woon ook in Parijs en heb daar een theater- en mimeopleiding gedaan. Iedere week moesten we een theaterproductie maken met een thema. We werkten met een groep van zes personen en hadden een week de tijd. Er was geen ruimte voor ‘ik vind jou wel of niet aardig’ want je moest gewoon zorgen dat je iets op de planken bracht. Door samen dingen te doen creëerde je een nieuwe manier van omgaan met mensen die je niet meteen lagen. Je ontdekte dan in die week dat iemand die je aardig vond bijvoorbeeld geen verantwoordelijkheid nam en iemand die je nukkig vond, daarvan bleek je veel te kunnen leren. Natuurlijk gebeurt het dat je gewoon niet met elkaar kunt opschieten. Dan zorg je gewoon dat je niet te veel met elkaar geconfronteerd hoeft te worden. In sommige gebieden zou dat ook het geval moeten zijn. Samen muziek maken is gemakkelijker. Het is de oervorm van communicatie. Samen elkaars liederen zingen is zo’n mooie manier om iets van de ander op een vreugdevolle manier te leren kennen.
Onuitgewerkte agressie Sarajevo is een plek waar de potentie tot samenleven van verschillende groepen eigenlijk heel groot is. Tito was een soort verlicht despoot. Hij was geliefd en hield iedereen eronder. Vijftien jaar geleden sprak ik iemand van daar en vroeg hem hoe het is om in een communistisch land te leven. Hij zei: ‘Als Tito dood gaat dan wordt het burgeroorlog 5
elkaar te helpen en verlangt naar vrede. Iedereen die erkend wordt in het wezen voelt dat ook bij de ander als potentieel. Het is de kunst dat potentieel aan te spreken’.
want er is nog heel veel onuitgewerkte agressie, uit de geschiedenis’. Niet uitgesproken, niet erkend leed is kiem voor een volgende oorlog. Erken dingen en geef het ruimte. Zeg sorry en maak een gebaar, dat helpt. Iedereen moet verantwoording nemen voor zichzelf. Als overheid moet je er wel voor zorgen dat er geen discriminatie is. Het gros van de mensen is bereid om
6
