Ons Hart. Thema: gratis. neem. mee! Kijken in het lichaam. Gaan ze steeds vroeger puberen? Zuinig zijn op je huid. Bevallen in het

LIJFMAGAZINE Tijdschrift over gezondheid en leefstijl

Nummer 1 • mei-juni 2012

Kijken in het lichaam

Gaan ze steeds vroeger puberen?

Thema:

Ons Hart neem

grate!is me

Aangeboden door het

Zuinig zijn op je huid Bevallen in het Moederen kindcentrum

HagaZiekenhuis van Den Haag

Bel 112 bij pijn op de borst Wie in de regio Haaglanden acute hartproblemen heeft, wordt automatisch naar het HagaZiekenhuis gebracht. Dit ziekenhuis biedt patiënten als enige ziekenhuis in de regio 24 uur per dag spoed dotterbehandelingen en hartoperaties. Een hartinfarct begint haast altijd met een heftige pijn op de borst. De pijn kan uitstralen naar de linker- of rechterarm, of deze voelen zwaar aan. Hevig zweten, misselijkheid en kramp in de kaken zijn de meest voorkomende symptomen.

Bel snel

Door binnen een half uur na het begin van de klachten 112 te bellen, krijgt u de snelste en de beste zorg. Met een paar controlevragen kan de meldkamer een inschatting maken of er inderdaad sprake is van een hartinfarct.

Hartcentrum

Hartcentrum HagaZiekenhuis

De hulp komt onmiddellijk op gang door middel van een ambulance met gespecialiseerde hulpverleners. Alle ambulances in de regio Haaglanden zijn uitgerust met apparatuur die draadloos in verbinding staat met het Hartcentrum van het HagaZiekenhuis. Het ambulancepersoneel is opgeleid om samen met de interventiecardioloog de diagnose te stellen of het een hartinfarct betreft waarvoor de patiënt gedotterd moet worden. Bij aankomst in het Hartcentrum op de Leyweg in Den Haag staat een deskundig team klaar om een dotterbehandeling uit te voeren.

Deskundige samenwerking

Door deze samenwerking met de ambulancediensten is een patiënt binnen 60 minuten, nadat 1-1-2 is gebeld, gedotterd. Een enorme tijdwinst. Het Hartcentrum van het HagaZiekenhuis werkt ook goed samen met de cardiologen van de ziekenhuizen MCH Haaglanden in Den Haag en Reinier de Graaf Gasthuis in Delft. Hierdoor kunnen alle patiënten in de regio Haaglanden terecht voor deskundige zorg bij acute hartproblemen in het Hartcentrum van het HagaZiekenhuis. Voor meer informatie: www.hagaziekenhuis.nl/hartcentrum

Zuinig zijn op ons lichaam Een goede gezondheid vinden we het belangrijkste in ons leven. Toch gaan we soms behoorlijk slordig om met ons lichaam en onze gezondheid. Door ongezonde voeding, onvoldoende beweging en slechte leefgewoonten zoals roken en bovenmatig alcoholgebruik lopen we extra grote risico’s op het krijgen van harten vaatziekten, diabetes en een groot aantal andere onaangename aandoeningen. Meer aandacht voor ons lichaam en een gezonde leefstijl kan er voor zorgen dat we langer in goede gezondheid van het leven kunnen genieten. Ons nieuwe publiekstijdschrift LIJFMAGAZINE hoopt hieraan een positieve bijdrage te leveren. Het bevat lezenswaardige artikelen over de werking van het menselijk lichaam en

Gezondheid Gezonde voeding Musea Wetenschap Vrije tijd Theater Preventie Kunst Fotografie Sport Bewegen Wandelen Citytrip Praktijkverhaal Bijzondere huisartsen Lijfverhaal Gezond ouder worden Leefstijl Werking van het menselijk lichaam

een gezonde leefstijl die afgewisseld worden met verhalen over voeding, cultuur en een aangename vrijetijdsbesteding. Het tijdschrift wordt u gratis aangeboden door het HagaZiekenhuis. Wij wensen u veel leesplezier. Chiel Huffmeijer, voorzitter Raad van Bestuur HagaZiekenhuis

3

inhoud

16 40

22

24 8

4

Omslagverhaal Het hart is de motor van onze bloedsomloop. Die zorgt dat overal in het lichaam genoeg zuurstof, brandstof en bouwstoffen komen en dat afvalstoffen weer afgevoerd worden. De wand van het hart is een spier die zich gemiddeld zo’n zeventig keer per minuut samentrekt. Het hart is als een marathonloper die nooit eens even rust kan nemen. Het is dus belangrijk om hart en bloedvaten in een goede conditie te houden.

mei-juni 2012 • LIJFMAGAZINE

Jaargang 1 • nummer 1 • mei-juni 2012

30

13

32

26

Gezondheid

Voeding

6. Kort Nieuws: Alcohol schadelijk voor puberbrein, Slank door een notendieet 13. Extra levensjaren voor mannen 16. Gaan onze kinderen steeds vroeger puberen? 18. Bevallen in het Moeder- en kindcentrum 26. We kunnen steeds dieper in ons lichaam kijken 32. Bloed is een miljoenenbedrijf 42. Wetenschap: Spermacellen zijn geen zwemmers, Nieuwe behandeling hooikoorts 44. Zuinig zijn op onze huid

22. Eten of slikken 30. Afvallen met ‘Haagse maatjes’

HagaZiekenhuis 24. Bouwen aan het ziekenhuis van de toekomst 35. Wie schuilt er achter die witte jas? 36. Kort Nieuws: Darmonderzoek met videocamera in capsule, Nieuw apparaat ‘eet’ kleine vleesbomen

15

Cultuur 15. Festival Classique, Wicked nieuwe musicalhit, Meesters Mauritshuis zijn uit logeren Preventie 44. Huid: zuinig op de verpakking Vrije tijd en beweging 21. Bekijk Den Haag eens van een andere kant 40. Wandelen op de Zandmotor LIJFverhaal 29. Wachten op een donornier 38. Leven met taaislijmziekte

LIJFMAGAZINE • mei-juni 2012

5

kort nieuws

voorkomen. Zij werken daarbij nauw samen met medewerkers van de preventieafdeling van de Parnassia Bavo Groep, die proberen te achterhalen of overmatig drinken mogelijkerwijs samenhangt met problemen in de thuissituatie of de sociale omgeving van de kinderen.

Alcohol schadelijk voor puberbrein Het aantal tieners dat met een alcoholvergiftiging in het ziekenhuis belandt blijft stijgen ondanks alle waarschuwingen aan kinderen en ouders over de schadelijke effecten van alcoholmisbruik op het brein van kinderen. Ook de kinderartsen van het Juliana Kinderziekenhuis in Den Haag zien op hun Spoedeisende Hulp met steeds grotere regelmaat dronken tieners. Met voorlichting aan kinderen en ouders over de gevolgen van drankmisbruik proberen zij herhaling te

Karakterverandering Bovenmatig alcoholgebruik kan funest zijn voor de hersenontwikkeling van jongeren. Tussen het twaalfde en achttiende levensjaar komt met name het voorste gedeelte van ons brein, de zogenoemde prefrontale cortex, tot rijping. Dit deel is onder andere verantwoordelijk voor ons karakter en onze persoonlijkheid. Tijdens het rijpingsproces worden hersencellen die niet meer nodig zijn, opgeruimd. Dat opruimproces wordt door drank versterkt. Als je teveel alcohol drinkt terwijl de hersencellen nog uitrijpen, zullen er mogelijk te veel hersencellen worden afgebroken. De prefrontale cortex kan zich daardoor niet normaal ontwikkelen. Daardoor kunnen veranderingen in iemands persoonlijkheid optreden. Aandachts- en concentratieproblemen zijn daarnaast bij tieners bekende symptomen van bovenmatig alcoholgebruik.

Zonnen met verstand ‘Zonnen mag, maar doe het wel op verantwoorde wijze”. Dat is de belangrijkste boodschap van dermatoloog Han van der Rhee in zijn boek ‘Zonnen mag’. Van der Rhee was tot voor kort verbonden aan het HagaZiekenhuis in Den Haag. Van der Rhee is expert op het gebied van de effecten van zonlicht op de gezondheid. In zijn boek laat hij zien dat er ook gunstige effecten van zonlicht op onze gezondheid zijn. “Zonlicht heeft veel meer positieve effecten dan wordt gedacht,” zegt hij. “Zo is er een gunstig effect van zonlicht op diverse huid-, bot- en spierziekten en op depressie. Ook zijn er aanwijzingen dat zonlicht de kans op bepaalde soorten kanker en de spierziekte multiple sclerose vermindert. Het klinkt vreemd, maar zelfs een zonneallergie kan met zonnen worden voorkomen, als je het maar gedoseerd doet,” aldus de dermatoloog. “Mijn belangrijkste boodschap is dan ook ‘ga regelmatig in de zon, zodat je huid went aan de zon. Maar overdrijf het zonnen niet, want het verbranden van de huid is heel slecht.”

Voetbal kijken verhoogt de hormoonniveaus Het Europees kampioenschap voetbal staat weer voor de deur. Het cortisol- en testosteronniveau van voetbalfans zal dan weer aanzienlijk stijgen. Dit blijkt uit een vermakelijk onderzoek van de universiteit van het Spaanse Valencia. Het onderzoek werd uitgevoerd onder vijftig Spaanse voetballiefhebbers tijdens de WK-finale tussen Nederland en Spanje in 2010 waarbij hun cortisol- en testosteronniveau werd gemeten. Het hormoon cortisol komt onder andere vrij bij stress. Testosteron is het belangrijkste mannelijke geslachtshormoon. Bij alle kijkers steeg het testosteronniveau tijdens de wedstrijd. Ook het cortisolniveau steeg, maar deze toename was het grootst bij jonge, toegewijde voetbalfans.

6

Kinderen weten best veel over gezond eten Uit onderzoek van het Voedingscentrum blijkt dat een groot gedeelte van onze 12-jarigen weet wat gezonde voeding is. Toch brengen zij dit niet dagelijks in de praktijk. Uit het onderzoek blijkt dat meer dan negentig procent van de kinderen uit groep acht de schijf van vijf kent, terwijl meer dan de helft niet elke dag genoeg groente en fruit eet. Bijna alle kinderen weten dat een ontbijt belangrijk is, terwijl tien procent doordeweeks niet ontbijt. Veel ouders en kinderen denken ook dat ze dagelijks genoeg groente eten terwijl ze slechts de helft van de aanbevolen hoeveelheid op hun bord scheppen.


Tekst Pieter van Dam Beeld Hans Oostrum, Shutterstock

lende drankjes. De deelnemers bleken het suikergehalte te onderschatten van drankjes die gezond lijken, zoals puur appel- en sinaasappelsap, smoothies en energiedrankjes. De proefpersonen dachten dat daar twee tot vier suikerklontjes minder in zaten dan eigenlijk het geval was. Het suikergehalte van koolzuurhoudende frisdranken werd juist overschat.

Veel suiker in ‘gezonde’ drankjes Consumenten onderschatten hoeveel suiker er in zogenaamde gezonde drankjes zit. Dat blijkt uit onderzoek van de universiteit van Glasgow. De onderzoekers vroegen 2.000 proefpersonen om een schatting te maken van het aantal suikerklontjes in verschil-

De proefpersonen hielden ook hun drinkgewoonten een week bij. Hieruit bleek dat ze gemiddeld dagelijks 450 calorieën consumeerden via drankjes: bijna een kwart van de dagelijkse energiebehoefte. “Wat je drinkt kan net zo schadelijk zijn voor je lichaam als wat je eet. Het teveel drinken van suikerrijke drankjes drinken levert een grote bijdrage aan het ontwikkelen van overgewicht. Ook drankjes die gezond lijken, zoals fruitsappen en smoothies, kunnen veel suiker bevatten. Door ze door water of light drank te vervangen kun je je calorieinname al verminderen”, zegt onderzoeker Naveed Sattar.

Stoppen met roken ook na 40 jaar nog zinvol Ook voor mensen die al 40 jaar roken heeft het zin om te stoppen met deze vervelende verslaving. Hun longfunctie gaat daardoor minder hard achteruit in vergelijking met mensen die stug blijven doorroken. Dat blijkt uit een onderzoek van het UMC Utrecht waarbij de longfunctie van ruim 2.200 huidige en voormalige zware rokers met elkaar werd vergeleken. Gemiddeld waren de deelnemers aan het onderzoek 60 jaar oud en hadden ze 40 jaar lang een pakje sigaretten per dag geconsumeerd.

‘Vrouwen moeten als een man naar hun lichaam kijken’ Als vrouwen op een ‘mannelijke’ manier naar hun lichaam kijken, zullen ze meer tevreden zijn. Zelfs eetstoornissen zouden hierdoor voorkomen kunnen worden. Dat vermoeden hebben psychologen van de Universiteit Maastricht op basis van een onderzoek onder 180 vrouwen en 60 mannen naar de wijze waarop vrouwen hun tevredenheid over hun uiterlijk kunnen verhogen. ‘’Een vrouw beoordeelt over het algemeen haar lichaam op uiterlijk, een man kijkt naar zijn lichaam en denkt: wat kan ik ermee’’, zegt onderzoekster Jessica Alleva. De heersende norm is nog steeds dat een vrouw enorm succesvol, intelligent en rijk kan zijn, maar als ze niet mooi en slank is,


wordt ze daar op afgerekend. Vrouwen stellen onrealistisch hoge eisen aan hun uiterlijk, onder meer door de ideaalbeelden die in de media worden opgeroepen. Op televisie en in modetijdschriften zie je heel dunne, mooie vrouwen. Daardoor denken veel vrouwen nog steeds dat ze er ook zo uit moeten zien om succes te hebben. Mannen hebben een realistischer beeld van hun uiterlijk en zijn volgens de onderzoekers beduidend minder gevoelig voor media.

Slank door een notendieet Mensen die aan de lijn doen schrappen noten meestal van het menu. Uit Amerikaans onderzoek blijkt echter dat mensen die regelmatig noten eten zoals amandelen, cashewnoten en pistachenoten een lager lichaamsgewicht en een slankere taille hebben dan mensen die geen noten eten. Het eten van noten verlaagt volgens de onderzoekers bovendien de kans op hart-en vaatziekten en diabetes. Een dagelijkse portie van drie eetlepels noten zou reeds een positief effect hebben. De onderzoekers bestudeerden voor hun studie de gegevens van ruim 13.000 mannen en vrouwen.

7

omslagartikel

Hartcentrum HagaZiekenhuis: problemen voorkomen, zo nodig behandelen en zorgen voor herstel

Het hart: de motor van ons leven Het hart is de motor van onze bloedsomloop. Die zorgt dat overal genoeg zuurstof, brandstof en bouwstoffen komen en dat afvalstoffen weer afgevoerd worden. De wand van het hart is een spier die zich gemiddeld zo’n zeventig keer per minuut samentrekt. Het hart is als een marathonloper die nooit eens even rust kan nemen. Het is dus belangrijk om hart en bloedvaten in een goede conditie te houden. Een beetje extra aandacht voor de motor van ons leven.

E

en gezond hart en gezonde bloedvaten. Dat betekent meer plezier in je leven”, zegt Matthijs Bax. Hij is cardioloog (een medisch specialist in hartziekten) en medisch manager in het Hartcentrum van het HagaZiekenhuis. “Er is volgens mij nog veel winst te halen. We kunnen allemaal nog gezonder gaan leven. Dat betekent minstens een half uur per dag bewegen. Fietsen, wandelen, tuinieren, fitnessen – als je maar lekker in beweging bent. En verder natuurlijk gezond eten en absoluut niet roken. En houd je bloeddruk en je cholesterol in de gaten. Als je al die dingen doet, houd je je hart gezond”. Don Poldermans, sectormanager van het Hartcentrum: “Uiteindelijk kan iedereen een hartziekte krijgen. Dan staan artsen en andere

medewerkers van het HagaZiekenhuis 24 uur per dag klaar om u te helpen”.

Wegennet Onze bloedsomloop lijkt op de wegen, de straten en de stegen van een stad. Voortdurend worden de winkels bevoorraad en al het afval wordt regelmatig afgevoerd. Er is echter één groot verschil: de winkels zijn ‘s avonds dicht maar de bloedsomloop mag geen minuut tot stilstand komen. Het ‘wegennet’ in ons lichaam is behoorlijk lang; maar liefst honderdduizend kilometer, dat is twee en een halve keer de aarde rond. Ons wegennet bestaat uit drie soorten bloedvaten: slagaders, aders en haarvaten. De slagaders zijn stevig en gespierd. Zij lopen vanaf het hart het lichaam in. Slagaders zijn de bloedvaten die je voelt kloppen, bijvoorbeeld als je je vinger op je pols of je keel legt. Zij vertakken zich tot steeds kleinere

Levensreddende shock in supermarkt

Bloedvaten vormen het ‘wegennet’ in ons lichaam. Als die wegen verstopt raken is er sprake van een infarct.

8

AED aanwezig. Op de gevels van steeds meer openbare gebouwen is een sticker met deze tekst te zien. AED staat voor ‘Automatische Externe Defibrillator’. Het is een apparaat dat zelfs leken in staat stelt eerste harthulp te verlenen aan mensen met een hartstilstand. Het apparaat meet de elektrische activiteit in het hart. Bij een hartstilstand door een verstoord hartritme kan het een elektrische schok toedienen. Dat kan helpen om het gewone hartritme te herstellen. Een AED geeft geen hartmassage. Als de bloedstroom niet op gang komt, blijft hartmassage nodig. Met krachtig ritmisch duwen op de borstkas probeert men dan zo goed mogelijk het bloed rond te pompen. Hartmassage wordt afgewisseld met mond- op mondbeademing. Op verschillende plaatsen worden cursussen gegeven waar men dit kan leren. Dit heet eerste harthulp.


Tekst Pieter van Megchelen Beeld Hans Oostrum, Shutterstock

slagadertjes. Uiteindelijk komen ze uit op fijne haarvaatjes. Die haarvaten zitten overal, in al onze weefsels en organen. De dunste haarvaten zijn zelfs dunner dan een haar. Ze hebben een nog dunnere wand. Zuurstof, voedsel en afvalstoffen kunnen er gemakkelijk doorheen. Hier vindt de bevoorrading van onze weefsels en organen plaats. Vanuit de haarvaten stroomt het zuurstofarme bloed weer terug in aders, die uiteindelijk in het hart uitkomen. Van daaruit gaat het bloed eerst langs de longen (zie illustratie) om zuurstof op te halen. Daarna wordt het weer het lichaam in gepompt.

Als je 80 jaar wordt, slaat je hart in je leven meer dan 2 miljard keer De bloedsomloop wordt dus gaande gehouden door ons hart. De wand van het hart is een spier die zich bij elke hartslag samentrekt. Net als bij andere spieren is daar een elektrisch signaal voor nodig. Het hart maakt die signalen zelf. In het hart bevindt zich een soort natuurlijke pacemaker, die er voor zorgt voor dat het hart in een regelmatig ritme klopt. Wanneer we ons inspannen, moet het hart sneller gaan kloppen. Het hart krijgt dan een seintje van de hersenen via een zenuw die naar het hart loopt. Ook sommige hormonen hebben invloed op die natuurlijke pacemaker. Zo zorgt het hart er steeds voor dat er voldoende bloed door het lichaam gepompt wordt.

LIJFMAGAZINE • mei-junii 2012

Boezems en kamers Ons hart is een spier met vier grote holtes: de twee hartkamers en de twee hartboezems. De linker hartkamer moet het meeste werk verzetten. Van daaruit wordt het bloed via de grote lichaamsslagader (aorta) het lichaam ingepompt. Het geeft zijn zuurstof af aan de weefsels. Het zuurstofarme bloed stroomt vanuit de aders in de rechter hartboezem. Van daaruit bereikt het de rechter hartkamer. Die pompt het bloed de longen in. De rode bloedcellen in het bloed nemen zuurstof op. Het zuurstofrijke bloed komt vervolgens in de linker hartboezem aan. Vandaaruit gaat het weer naar de linker hartkamer, enzovoorts. Tussen de verschillende compartimenten van het hart bevinden zich kleppen, vier in totaal. Deze zorgen ervoor dat het bloed in de goede richting stroomt. Wanneer bijvoorbeeld de linker hartkamer zich samentrekt, sluit de klep naar de linker boezem zich. Het bloed kan dus niet terugstromen naar de linker boezem. Tegelijkertijd gaat de klep naar de grote lichaamsslagader open. Dat is immers de kant die het bloed op moet.

Het hart zit links in het midden in onze borstkas, tussen de longen en boven het middenrif. De punt van het hart stoot bij elke hartslag tegen de ribben. Dat punt is bij de meeste mensen te voelen op de linkerhelft van de borstkas. Bij een enkeling zit de punt van het hart aan de rechterkant. Deze zeldzame afwijking, die overigens onschuldig is, komt bij ongeveer 600 Nederlanders voor.

Slimme energiecentrales Hoe is het mogelijk dat deze spier voortdurend aan de slag is? Knijp maar eens elke seconde krachtig in een tennisbal. Zelfs met een goede conditie houd je dat geen half uur vol. Je hart wel, minuut na minuut, uur na uur en dag na dag. Zonder moe te worden.

Om die topprestatie te kunnen leveren, is de hartspier anders opgebouwd dan andere spieren. Het geheim zit in de energievoorziening. Elke cel bevat kleine energiecentrales, de zogeheten mitochondriën. Hier vindt de verbranding van voedingsstoffen plaats op een manier die veel efficiënter is dan de motor van een auto: bijna alle energie uit ons voedsel wordt eruit gehaald. Een gewone spiercel bestaat voor ongeveer twee procent uit mitochondriën. Dat is ruim voldoende voor normale inspanning. De hartspier bestaat voor maar liefst dertig procent uit mitochondriën. Energie genoeg dus. Het hart hoeft daarom niet uit te rusten. Het kan achter elkaar door samentrekken, tienduizenden keren per dag. Als je het geluk hebt om tachtig jaar te worden is dat in je hele leven meer dan 2 miljard keer! Om al die energiecentrales aan de gang te houden, is natuurlijk wel genoeg voeding en zuurstof nodig. Het hart heeft zelf ook slagaderen die daarvoor zorgen. Dat zijn de kransslagaderen, die als een krans rond het hart liggen. >>>

9

omslagartikel

Dodelijk lek snel gerepareerd Slechte bloedvaten kunnen dodelijke gevolgen hebben. Als de lichaamsslagader (aorta) is aangetast bijvoorbeeld. Vaak begint dat met een uitstulping van de lichaamsslagader in de buik. Als daar niets aan gedaan wordt, kan deze barsten. Dat is echt levensgevaarlijk. Alleen een spoedoperatie kan dan nog je leven redden. Ook een lek van de aorta moet snel worden behandeld. Anders wordt het snel groter. In het HagaZiekenhuis gebruikt men tegenwoordig een nieuwe techniek om een lek of een verwijding van de lichaamsslagader te behandelen. Via een klein gaatje in de lies wordt een kunststof prothese ingebracht. Zo’ n prothese is eigenlijk een nieuwe binnenkant voor de slagader. Eerst is deze heel strak opgevouwen. Als hij eenmaal op zijn plek zit, wordt hij uitgevouwen. De behandeling vindt plaats in het nieuwe Radiologisch Centrum van het HagaZiekenhuis. Dankzij de nieuwste röntgenapparatuur komt de prothese precies op zijn plek. Voor de patiënt is deze behandeling veel minder zwaar dan een operatie.

De cardioloog bekijkt op zijn mobiele telefoon een hartfilmpje van een patiënt dat vlak daarvoor in de ambulance is gemaakt.

Nieuwe behandeling te hoge bloeddruk Een hoge bloeddruk kan gevaarlijk zijn. De kans op een hersenbloeding neem bijvoorbeeld toe. Meestal is een hoge bloeddruk goed te behandelen met medicijnen en een dieet. Maar soms werken de geneesmiddelen niet. Om de patiënt toch te helpen, bieden het HagaZiekenhuis en het Medisch Centrum Haaglanden sinds kort een nieuwe behandeling aan. Die haalt bij de meeste patiënten de bloeddruk fors omlaag. Via speciale apparatuur wordt de werking van de zenuwen rondom de nierslagader ten dele uitgeschakeld. Daardoor moet de samenwerking tussen de nieren en de hersenen worden verbeterd. Nieren en hersenen werken nauw samen bij het regelen van de bloeddruk. De nieuwe behandeling wordt alleen toegepast bij mensen met een zeer hoge bloeddruk waarbij medicijnen onvoldoende werken.

10

Als het hart harder moet werken, zorgen zij dat de zuurstofkraan nog wat verder opengaat. Daarom is het zo belangrijk dat de kransslagaderen gezond blijven. Worden zij ziek, dan krijg je pijn in de borst. Je moet dan onmiddellijk 1-1-2 bellen (zie ook het kader ‘1-1-2’).

Slechte bloedvaten zitten overal Hart- en vaatziekten ontstaan in de loop van vele jaren. Al op jong volwassen leeftijd kunnen ophopingen van vettige stoffen zoals cholesterol ontstaan in de wand van slagaderen. Die worden in de jaren daarna steeds groter. Vaak zet zich een soort van kalk af op deze vetophopingen. Vandaar de uitdrukking ‘aderverkalking’ (ook al zit het eigenlijk in je slagaderen). De vetophopingen met kalk houden de bloedstroom een beetje tegen. Het bloed stroomt ook minder goed door de kransslagaderen die het hart zelf van bloed voorzien.

Bel bij pijn op de borst altijd 1-1-2. In de ambulance weet men snel of u een hartinfarct heeft. Pijn in de borst of linkerarm of benauwdheid bij het traplopen zijn de bekende signalen dat de hartspier te weinig bloed krijgt om goed te kunnen werken. Een vernauwde slagader in de benen kan ook pijn veroorzaken. De patiënt merkt dit vooral bij het lopen. Dat heten ‘etalagebenen’. Om zich een houding te geven, doen mensen met deze pijnklachten vaak of zij in een etalage kijken. Poldermans: “Slechte bloedvaten in de benen betekent bijna altijd ook slechte bloedvaten in het hart. We werken daarom in het HagaZiekenhuis steeds meer samen met andere specialisten. Er zijn plannen voor een Vaatcentrum voor alle patiënten met zieke bloedvaten.”

Infarct Maar het kan nog erger. De bloedstroom kan ook helemaal tot stilstand komen. Dat gebeurt bijvoorbeeld als er op zo’n vettige, verkalkte klodder in de slagader een bloedprop vast komt te zitten. Al het weefsel na die verstopping krijgt dan geen zuurstof


meer. De cellen gaan dood. Dat heet een infarct. Dat kan overal optreden: in het hart, in de hersenen, in de darmen of ergens anders in het lichaam. Vooral een hartinfarct of een herseninfarct (beroerte) kan dodelijk zijn. Bax: “Meestal komt een hartinfarct of een beroerte als een donderslag bij heldere hemel. Van het ene moment op het andere ben je patiënt. Daarom is het heel begrijpelijk dat mensen eerst willen afwachten of het overgaat. Maar wachten is levensgevaarlijk. Er gaat kostbare tijd verloren. Dus bij pijn op de borst moet je snel 1-1-2 bellen, maar ook bij uitval van (een deel van) een lichaamshelft.”

Gevolgen

Wat eenmaal kapot is, herstelt meestal niet meer. Stukken hartspier die doodgaan door een hartinfarct, worden vervangen door littekens. Zo’n litteken is wel stevig, maar het is geen spier. De kracht waarmee het hart kan samentrekken, is minder geworden. Als het hart verder veroudert, is het uiteindelijk niet sterk genoeg meer om het bloed rond te pompen. Dit noemen artsen hartfalen. Zij schrijven dan geneesmiddelen voor die de resterende hartspier wat kunnen oppeppen, maar echt genezen is er niet bij. Wetenschappers hopen dat in de toekomst herstel van de hartspier wel mogelijk wordt. Zogeheten stamcellen, de oerbron van elke cel, worden nu al in het laboratorium gebruikt om nieuwe hartspiercellen te kweken. Een hartinfarct kan ook andere gevolgen hebben, vooral voor het hartritme. Door de littekens kunnen de elektrische signalen die het hart laten samentrekken in de war raken. De perfecte samenwerking tussen de kamers en de boezems van het hart (zie kader) gaat dan verloren. Het hart werkt minder goed. In het ergste geval kan het hartritme ‘op hol slaan’. Er is dan tussen twee hartslagen te weinig tijd om het hart met bloed te vullen. Het hart trilt wat, maar pompt niet meer. Het enige dat dan nog helpt, is een stevige klap of een elektrische schok (zie kader ‘Levensreddende schok’).

Behandelingen Gelukkig zijn harten vaatziekten tegenwoordig vaak goed te behandelen. De kans op herstel is het grootst als je er vroeg bij bent. Liefst voordat er schade is ontstaan. Sommige risicofactoren kunnen met geneesmiddelen worden aangepakt. Een hoog cholesterolgehalte bijvoorbeeld, te hoge >>>


Wat is een hartfilmpje ? Een eenvoudige manier om het hart te onderzoeken is het elektrocardiogram (ECG). Het wordt ook wel een ‘hartfilmpje’ genoemd, hoewel er geen film aan te pas komt. Een ECG meet de elektrische stroompjes van het hart die zorgen dat de hartspier samentrekt. Dat gebeurt met plakkers op de borst die met draadjes verbonden worden met het ECGapparaat. Dat apparaat tekent het patroon van de elektrische stromen in het hart op een strook papier of zet het in de computer. Bij een hartinfarct en bij andere hartziekten is dit patroon vaak verstoord. Een ECG wordt gebruikt om het hart te onderzoeken. Een hartinfarct of andere hartziekten zijn vaak op het ECG te zien. Het ECG wordt ook ingezet bij hartbewaking, bijvoorbeeld tijdens en na operaties. Het is overigens een Nederlandse uitvinding. De Nederlandse arts Willem Einthoven ontwikkelde aan de Leidse universiteit een instrument dat gevoelig genoeg was om de heel zwakke stroompjes op te pikken die het hart uitzendt. Hij publiceerde zijn vinding in 1903. In 1924 kreeg hij er de Nobelprijs voor.

Beeld van een dotterbehandeling in het Hartcentrum van het HagaZiekenhuis.

‘Uit de grond van mijn hart’ Als je verliefd bent, gaat je hart sneller kloppen. Misschien wel daarom is het hart in de meeste uitdrukkingen de plek waar je gevoel zit. De Nederlandse taal is rijk aan uitdrukkingen met het hart erin – zoals blijkt uit onderstaande selectie. Maak van je hart geen moordkuil, zeggen ze, dus ik stort hier maar even mijn hart uit. Ik herinner me nog goed hoe voor de eerste keer mijn hart gebroken werd. Gelukkig had ik goede vrienden die mij weer een hart onder de riem gestoken hebben. Jan bijvoorbeeld heeft het hart op de juiste plaats. En ook mijn broer heeft een hart van goud. Dat zeg ik je uit de grond van mijn hart. Zij zeggen waar het op staat, want ze hebben het hart op de tong. Voor veel mensen geldt: uit het oog, uit het hart. Maar ik ben een romanticus in hart en nieren, dus ik blijf met bonzend hart verlangen naar degene die mijn hart gestolen heeft.

11

omslagartikel

bloedsuikerwaarden of een hoge bloeddruk. Andere risicofactoren kan de patiënt zelf aanpakken. Soms is daarbij ook wat hulp nodig. Om te stoppen met roken bijvoorbeeld. Of samen met anderen te gaan bewegen. Bax: “Wij zien veel patiënten met vernauwingen in de kransslagaderen. Die kunnen we behandelen met een dotterbehandeling. We brengen dan een dunne buis via een slagader in de lies naar binnen. Die buis heet een katheter. Die schuiven we op tot de plaats waar de slagader vernauwd is. Op het uiteinde van die katheter zit een ballon. Als we die opblazen, duwen we de vernauwing weg. De vettige inhoud wordt dan opzij geduwd, ongeveer zoals je een puist uitknijpt. Vaak plaatsen we daarna een soort ‘veertje’, een stent, in de kransslagader. Die houdt de kransslagader open.” Bij een hartinfarct, als de kransslagader al dicht zit, kan dotteren de hartspier redden. De cardioloog haalt dan de prop weg, waardoor het bloed weer kan stromen. “Als dat op tijd gebeurt, kunnen we de schade enorm beperken. Zo kan hartfalen in de toekomst worden voorkomen. Maar hoe langer je wacht, hoe meer hartspier doodgaat”. Als dotteren niet mogelijk is, bijvoorbeeld omdat er teveel vernauwingen zijn, kan de hartchirurg uitkomst bieden. Deze legt een ‘wegomlegging’ (bypass) aan. Dat is een bloedvat (vaak een stukje ader uit het been van de patiënt) dat het bloed rond de vernauwing leidt. Het HagaZiekenhuis voert jaarlijks honderden hartoperaties uit.

Hartrevalidatie “Ons Hartcentrum helpt hartziekten voorkomen. Als iemand toch ziek wordt, helpen we bij het voorkómen van nieuwe problemen”, zegt Poldermans. “En na een hartinfarct of een hartoperatie is ook altijd aandacht voor het herstel. Dat zijn ingrijpende gebeurtenissen. Die hakken erin. Patiënten hebben behoefte aan informatie. Soms moeten ze onder begeleiding leren om meer te bewegen. Voor elke patiënt kan een eigen programma worden opgezet. Want het is belangrijk om zo snel mogelijk weer de draad op te kunnen pakken.” • Meer info over de werking van het hart is te vinden op de site van de Nederlandse Hartstichting, www.hartstichting.nl. Hier vindt u ook meer informatie over gezond leven en over de behandeling van hartziekten.

12

Als het hart op hol slaat Boezemfibrilleren is de meest voorkomende afwijking in het hartritme. Ongeveer 10% van de ouderen heeft er last van. Het is een aandoening die meestal in aanvallen voorkomt. De patiënt voelt dan hartkloppingen. Het hart klopt onregelmatig. Ook kan iemand wat duizelig zijn en zich minder goed voelen. Vroeger werd er niet zoveel aan gedaan. Boezemfibrilleren is geen heel ernstige stoornis. Tegenwoordig kijkt men daar iets anders tegenaan. Cardioloog Matthijs Bax: “In het HagaZiekenhuis behandelen we steeds meer mensen met boezemfibrilleren. De ziekte is niet zo onschuldig als het lijkt. Het kan de kans op beroertes vergroten. Bovendien voelen patiënten zich echt veel minder goed. We kunnen nu ook een relatief eenvoudige ingreep doen. Via een dunne buis die via de lies in het hart wordt gebracht, kan de plek die de storing veroorzaakt worden uitgeschakeld. Dat is een stukje in de wand van het hart dat de verkeerde elektrische prikkels geeft. Soms moet de behandeling worden herhaald. Maar dan is de patiënt meestal voorgoed van de klachten af.”

Hartaanval? Bel 112

“Zelfs als u hier op de stoep een hartaanval krijgt, bent u het snelste geholpen als u 1-1-2 belt”, zegt Don Poldermans van het Hartcentrum van het HagaZiekenhuis. En snelheid is goud waard. Wie binnen een uur na het begin van de klachten behandeld wordt, kan nog helemaal genezen. Hierna is er al onherstelbare schade aan de hartspier. Het HagaZiekenhuis heeft daarom een campagne in de hele regio samen met de ambulancediensten en de gemeenten Den Haag gevoerd: Hartaanval? Bel 1-1-2: de snelste weg naar de beste zorg. Cardioloog Matthijs Bax: “We hebben eerst hier in het ziekenhuis gezorgd dat patiënten met hartklachten snel onderzocht worden. Bij een hartinfarct, een hartaanval, ligt de patiënt binnen de kortste keren bij ons op de behandeltafel. Maar voordat mensen hier zijn, is er vaak al veel vertraging. Mensen wachten te lang met het zoeken van hulp. Of ze bellen de huisarts. De Haagse ambulances hebben allemaal apparatuur om een hartfilmpje te maken. Dat komt hier op onze monitor. Of buiten kantooruren op onze mobiele telefoon. Wij kunnen dan direct beslissen wat er moet gebeuren.” Hoe herken ik een hartaanval? Een hartinfarct begint haast altijd met een heftige pijn op de borst. De pijn kan uitstralen naar de linker- of rechterarm of deze voelen zwaar aan. Hevig zweten, misselijkheid en kramp in de kaken zijn de meest voorkomende symptomen. Door binnen een half uur na het begin van de klachten ‘112’ te bellen krijgt de patiënt het snelst de beste zorg.

juni 2012 • LIJFMAGAZINE

Gezondheid

Tekst Pieter van Megchelen Beeld Shutterstock

Extra levensjaren door gezonder te leven

Mannen, let op uw zaak! Mannen leven gemiddeld vijf jaar korter dan vrouwen. Door gezonder leven is dus behoorlijk wat winst te boeken. Maar is het wel stoer om je als man druk te maken over gezondheid? Het HagaZiekenhuis organiseerde over dit onderwerp in ieder geval een speciale gezondheidsweek.

D

e cijfers liegen er niet om. De gemiddelde leeftijd bij overlijden voor vrouwen is 79,6 jaar. Bijna tachtig dus. Voor mannen is dat 74 jaar. Nog maar net zeventig, kun je zeggen. En waaraan overlijden we dan? Bij mannen staan longkanker en hartziekten bovenaan de lijst van doodsoorzaken. Ziekten die vooral veroorzaakt worden door roken en slechte eetgewoonten. Vrouwen overlijden vooral aan ‘gewone’ ouderdomskwalen. Mannen kunnen dus nog best een paar jaar winnen. En het blijkt dat die extra jaren meestal gezonde jaren zijn.

Erectieprobleem als voorbode van hartziekte Tijd voor actie dus. In de week voor Vaderdag werd daarom een ‘mannengezondheidsweek’ georganiseerd. In Amerika gebeurt dat al langer. In het HagaZiekenhuis werkt een van de Nederlandse initiatiefnemers, dr. René Kropman. Hij is uroloog, dus een specialist op het gebied van de urinewegen en het mannelijk geslachtsorgaan. “Mannen maken zich vaak pas druk over hun gezondheid als er problemen zijn. Een erectieprobleem bijvoorbeeld”, zegt Kropman. “Sinds de opkomst van Viagra is daar gelukkig meer aandacht voor. Vaak zijn erectieproblemen een voorbode van ernstige kwalen. Suikerziekte bijvoorbeeld. Een hoge bloeddruk. Of harten vaatziekten. Om een erectie te krijgen, moeten je bloedvaten gezond zijn. Vooral de bekleding van de bloedvaten, het zogenoemde endotheel. Veel mannen met een erectiestoornis zijn verslaafd aan sigaretten. Of ze hebben overgewicht en een hoge bloeddruk. Dat zijn precies de

UWLIJFBLAD • mei-juni 2010

risicofactoren voor harten vaatziekten”. Ook veel andere ‘mannenproblemen’ bevinden zich op het terrein van de uroloog. Ongemakken zoals plasproblemen die vooral op hogere leeftijd voorkomen. En ernstige ziektes zoals prostaatkanker. Ook dat zijn onderwerpen die in een mannengezondheidsweek aandacht krijgen. “Mannen blijken minder snel naar de dokter te gaan dan vrouwen. Maar hoe langer je wacht, hoe groter het probleem wordt. Dat geldt natuurlijk zeker voor kanker. In een vroeg stadium is het nog goed te genezen. Als je te lang wacht, ga je er gewoon aan dood”, zegt Kropman.

In beweging komen Om langer te leven en meer plezier te beleven zouden mannen dus in beweging moeten komen. Er mag best wat veranderen aan hun levensstijl. Wat minder vet, alcohol en rood vlees. Stoppen met roken. En natuurlijk ook letterlijk in beweging komen. Elke dag minstens een half uur fietsen, wandelen of sporten. Alleen, in verenigingsverband of met vrienden. Dat verkleint de kans op allerlei ziekten: van hartinfarcten tot kanker en van botontkalking tot depressies. Kro

Getut Maar is al dat getut over calorietjes en checkups nou wel mannelijk? Zegt een echte vent niet ‘ik ga liever gewóón dood’? Kropman moet lachen: “Ja, dat klinkt heel stoer. Maar als puntje bij paaltje komt, willen we toch graag wat langer leven. De kleinkinderen zien opgroeien. Of weten wie er landskampioen wordt in het jaar dat we tachtig worden. Waar het echt om gaat is: ben je stoer genoeg om uit je luie stoel te komen?” Meer informatie: www.menshealthweek.nl

13

cultuur

Madurodam lééft weer Gluren bij de koningin. Sinds de deuren van Madurodam weer open staan, kan dat. En er kan nog méér, want de miniatuurstad is gemoderniseerd. Ons piepkleine Nederland mag dan al 60 jaar uniek zijn in de wereld, oubollig was het eigenlijk wel. Leuk, dat mini-Binnenhofje, die kleine Amsterdamse grachtenpandjes en de Rotterdamse haven met zijn bootjes

en containertjes. Statisch was het allemaal ook. Kinderen konden er alleen maar naar kijken. Ergens áánkomen mochten ze niet. In onze multimediale tijd werd dat natuurlijk steeds minder aantrekkelijk. Miniatuurstad Madurodam sloot dus haar deuren en ging vernieuwen. Sinds april is ons Hollandje weer open. “In het nieuwe Madurodam mag je ook je handen gebruiken!” In koeienletters staat dat op de voorgevel. Het belooft veel. Kinderen kunnen nu de Oosterscheldekering bedienen, in het woonpaleis van Beatrix kijken en - óók leuk – zelf elektriciteit maken met windmolens. Nieuw zijn ook de “Madurodammertjes”. Die vertellen verhalen. Zo schijn je het relaas te kunnen horen van een inbreker in het Rijksmuseum. Wie de gemoderniseerde miniatuurstad heeft bekeken en van de inbreker heeft opgestoken wat ie weten wil, kan zich gaan vermaken in de speeltuin. Die heeft Madurodam er meteen maar bijgebouwd.

Haagsche Kunst en Antiekdagen Bewonder de beelden van Den Haag Sculptuur op het Lange Voorhout en neem direct een kijkje bij diverse galeries op het Noordeinde en de Denneweg. Tijdens de Haagsche Kunst en Antiekdagen op 25 en 26 augustus 2012 zijn het Lange Voorhout, de Denneweg en het Noordeinde Kunstzinniger, Koninklijker en Haagser dan ooit tevoren. Je kunt meer dan 180 deelnemende stands op de Kunst- en Antiekdagen bezoeken. Keuvel tijdens een hapje en een drankje bij de betere horecagelegenheden van de stad. Kijk je ogen uit bij de Goud-, Zilver- en IJzersmid op het Lange Voorhout of neem een kijkje op het Lange Voorhout bij de diverse stands van de Keramieken Beeldhouwmarkt en bij de Antiek-, Curiosa- en Boekenmarkt.

14

Festival Classique Klassieke muziek is er niet alleen voor brave mensen op leeftijd. Zelfs de kleinste oortjes kunnen ermee worden gestreeld. Ook voor baby’s en peuters valt er wat te beleven op het jaarlijks terugkerende Festival Classique in juni. Voor de zesde keer wordt het festival Classique georganiseerd. Van 12 tot 17 juni zijn er in totaal 100 activiteiten op allerlei locaties in Den Haag. Kleine en grotere concerten, workshops, jeugdconcerten, het is er allemaal. Vijf dagen staat Den Haag in juni bol van de klassieke muziek. Er zijn baby- en peuter- en kleuterconcerten, de buurt rond de Denneweg wordt op z’n kop gezet in de Nach van Bach. Het Koorenhuis levert bijdragen, Panorama Mesdag doet mee, in cafés klinken klassieke geluiden en op het Plein is van alles te beleven. Op de Hofvijver drijft vijf dagen een podiumboot waarop het Residentie Orkest plaatsneemt, onder andere met hoogtepunten uit de Scandinavische klassieke muziek. Het complete programma staat dit jaar voor het eerst bijeen in de Festival Classique-krant.


Tekst Bernadette Schoemaker Beeld Hans Oostrum, PR

Wicked nieuwe musicalhit

Ode aan ons literaire erfgoed Het is er al twee jaar, maar veel mensen weten dat niet. Terwijl Het Pantheon, achter het Centraal Station in Den Haag, in het Letterkundig Museum, toch een prachtig overzicht geeft van de hoogtepunten uit onze literatuur. Duizend jaar literatuur en 100 Nederlandse en Vlaamse schrijvers worden daar gememoreerd. Een bijzondere belevenis.

Wicked is een van de grootste musicalhits in de wereld. Sinds de première op Broadway in 2003 zagen wereldwijd meer dan dertig miljoen mensen de musical en kreeg het vele prijzen. Joop van den Ende theaterproducties haalde de musical naar Nederland en zorgde voor een uitstekende cast met onder anderen Chantal Janzen, Jim Bakkum, Willemijn Verkaik en Bill van Dijk. De musical is gebaseerd op de bekroonde roman ‘The Life and Times of the Wicked Witch of the West’ van de Amerikaan schrijver Gregory Maguire uit 1995. Die neemt de lezer mee naar een spectaculaire fantasiewereld boordevol tovenarij, hekserij en spreuken. Componist Stephen Schwartz zag er onmiddellijk een musical in.

De musical vertelt het verhaal van de onwaarschijnlijke vriendschap tussen de blonde, populaire en stijlvolle heks Glinda en de groene, onbegrepen en de strijdlustige Elphaba die door het lot is uitgekozen om de Wicked Witch of the West te worden. Wicked is een ongewone musical. Het koppelt het sprookjesachtige van het land van Oz en zijn soms merkwaardige en kleurrijke inwoners aan de oprechte emoties van jonge mensen die het leven ontdekken. Het combineert een indringend verhaal met bijzondere muziek. En het is een musical waarin vrouwen de hoofdrol spelen. De Nederlandse uitvoering van Wicked is nog tot eind 2012 te zien in het AFAS Circustheater in Scheveningen.

Meesters Mauritshuis zijn uit logeren Het wereldberoemde “Meisje met de parel”, “De stier” van Paulus Potter en “De anatomische les” van Rembrandt zijn van hun plek verdwenen. De topstukken in de schilderkunst - eigendom van de Nederlandse staat - zijn uit logeren. Omdat hun eigen huis, het Mauritshuis aan de Haagse Hofvijver wordt verbouwd, zijn ze twee jaar lang verhangen. Het Gemeentemuseum heeft van 100 werken uit de collectie van 800 schilderijen een aparte tentoonstelling gemaakt. In 2014 zullen alle werken van de Hollandse en Vlaamse oude Meesters in de schilderkunst weer terug zijn op hun vernieuwde, oude stek. Wie het wereldberoemde “Meisje met de parel” van Johannes Vermeer op haar logeeradres wil zien, moet overigens opschieten. Medio juni gaat ze wéér op reis. Dan vertrekt ze van het Haagse Gemeentemuseum naar Japan en de VS.


Het is er heerlijk rustig. Aan de muren hangen, op rij, 100 beeldschermen met korte filmpjes. Uit 100 oortjes aan draadjes uit de muur is bijgaande tekst te beluisteren. Over iedere schrijver (of beroemd werk, als de schrijver nooit is achterhaald) wordt verteld wat de betekenis was voor de Nederlandse en Vlaamse literatuur, waarom die schrijver dat virtuele monumentje verdient. Het oudste werk dat wordt gememoreerd stamt uit de middeleeuwen: “De Beatrijs”, de Marialegende uit de 13e eeuw. Daarin wordt verhaald over de hemelse liefde, die sterker is dan de aardse. Wie het schreef, weet niemand. Veel verderop in de tijd komt, bijvoorbeeld, Erasmus aan bod, beroemd geworden om zijn “Lof der Zotheid”. We zien en horen over Anna Blaman, beluisteren wat de essentie was van het werk van de altijd bozige W.F. Hermans, van Hugo Claus en van Jan Wolkers. Er is méér te zien: gedichten, op doorschijnende perspex platen. Velletjes beschreven papier, originele manuscripten, die muisstil in glazen vitrines hangen. Op muren worden uitspraken van schrijvers geprojecteerd. In open cabines kun je kijken naar theater- en filmfragmenten gebaseerd op het werk van beroemde auteurs. Wie nog meer wil kan vanuit Het Pantheon binnenstappen in de portrettengalerij van het Letterkundig museum. Daar hangen bijna 500 geschilderde koppen van bekende en minder bekende schrijvers. Een chaotische, bonte, spannende verzameling schilderijen in alle kleuren en maten.

15

Puberteit

Kleding en gedrag zorgen voor verkeerde beeldvorming

Gaan onze kinderen steeds vroeger puberen? Is het waar dat de puberteit alsmaar vroeger intreedt? Veel ouders denken dat, maar het klopt niet. Voor meisjes is de gemiddelde leeftijd van de start van de puberteit nog steeds 10,5 jaar en bij jongens staat de teller rotsvast op 11,5 jaar. Jongens puberen zelden te vroeg, maar bij meisjes komt dat wel af en toe voor. Meisjes die borsten ontwikkelen vóór hun achtste jaar moeten naar de dokter.

T

egendraads en eigenzinnig. Bij pubers denken we vooral aan kinderen die voortaan zelf willen bepalen wat ze doen, die vinden dat hun ouders zich daar vooral niet mee moeten bemoeien. Veel ouders denken dat kinderen eerder

16

gaan puberen dan vroeger. Maar klopt dat eigenlijk wel? Kinderarts Dick Mul, hormoonspecialist (endocrinoloog) in het Juliana Kinderziekenhuis van het HagaZiekenhuis en gepromoveerd op het onderwerp vroege puberteit zegt van niet. Hij heeft er geen wetenschappelijke bewijzen voor kunnen vinden: “Puberteit, de overgang van kind naar volwassene, wordt vaak gedefinieerd als gedrag. Veel kinderen kleden en gedragen zich tegenwoordig op jonge leeftijd ouder dan vroeger. Daar steken zij elkaar mee aan, het is groepsgedrag. Dit verklaart waarschijnlijk waarom we denken dat kinderen vroeger in de puberteit komen. Het is

mei/juni 2012 • LIJFMAGAZINE

Tekst Bernadette Schoemaker

beeldvorming. Want de leeftijd waarop het lichamelijke proces van de pubertijd start, is al heel lang stabiel. Bij meisjes begint de puberteit gemiddeld als ze 10,5 jaar zijn. Bij jongens op hun 11,5e jaar.”

Ongesteld Door de jaren heen zijn meisjes wel vroeger in de puberteit gekomen, maar de leeftijd daalt al lange tijd nauwelijks meer. Sinds 1955 doet het Nederlands onderzoekinstituut TNO landelijke groeistudies. Bij meisjes is gekeken naar de leeftijd van hun eerste ongesteldheid. In 1955 was de gemiddelde leeftijd bij de eerste menstruatie 13,7 jaar. In 1965 werden meisjes gemiddeld voor het eerst ongesteld op 13,5 jarige leeftijd. In 1980 was het gezakt naar 13,3 en in 1997 naar 13,2 jaar. Vorig jaar verscheen de Vijfde Landelijke Groeistudie van TNO. Daaruit bleek dat de gemiddelde leeftijd voor de eerste menstruatie op 13,1 jaar ligt. Bij Turkse en Marokkaanse meisjes was de vervroeging wel iets groter. Zij worden een half jaar eerder ongesteld dan autochtone pubers. In deze groepen is het percentage kinderen met overgewicht hoger. Zwaarlijvigheid speelt waarschijnlijk een rol: bij jongeren die dikker zijn kan de puberteit iets eerder beginnen.

Borsten en zaadballen Het eerste teken van puberteit bij een meisje is overigens niet de menstruatie, maar de ontwikkeling van borsten. Geleidelijk beginnen die te groeien als een meisje 10,5 jaar is. Snel daarna worden de meisjes langer, komt de groeispurt en krijgt het meisjeslichaam vrouwelijke vormen. Pas 2 tot 2,5 jaar na het begin van de borstontwikkeling (dus tussen hun 13e en 14e jaar) komt de ongesteldheid. Op hun 15e, 16e jaar zijn ze lichamelijk volwassen. Bij jongens start de puberteit als hun zaadballen groter worden en de balzak wat verkleurt. Hun piemel wordt groter en

LIJFMAGAZINE • mei/juni 2012

verandert van vorm. Ze krijgen baardgroei en hun stem wordt lager. Als ze 17, 18 of 19 jaar zijn is hun lichaam uitgegroeid. Het zijn hormonen die het puberproces in gang zetten. De hersenen geven een signaal af aan de hormoonklieren en vervolgens gaan de geslachtsorganen hormonen produceren. Die hormonen zetten de veranderingen in gang. Vaak wordt gedacht dat haargroei onder de oksels en de eerste schaamharen ook verwijzen naar de start van de puberteit, maar dat is niet zo. Het zijn de bijnieren die het hormoon maken die voor beharing van meisjes en jongens zorgt. In de tijd loopt dat proces parallel aan de puberteit, maar het zijn verschillende “systemen”.

Vroege puberteit Van vroege puberteit is sprake als die bij een meisje begint tussen 8 en 10 jaar en bij een jongen tussen 9 en 11. Het is wat vroeg, maar echt afwijkend is het volgens kinderendocrinoloog Dick Mul niet: het past in de natuurlijke variatie. De ouders die met hun vroege pubers bij hem komen, kan hij meestal al snel geruststellen.

Pubertas praecox Abnormaal vroeg puberen (pubertas praecox) komt ook voor, voornamelijk bij meisjes. Meisjes die vóór hun 8e jaar borsten ontwikkelen of hun eerste menstruatie krijgen vóór hun 10e jaar zijn te vroeg in de puberteit gekomen. Bij 2,5 procent van alle meisjes komt dat voor. Dick Mul ziet ze in zijn spreekkamer in het Juliana Kinderziekenhuis. Allereerst beoordeelt de kinderarts hun borstgroei. Is het echte borstontwikkeling of is het vet? Ook de groei wordt in kaart gebracht om te zien of er een groeispurt is. Vervolgens wordt een foto van de hand van het meisje gemaakt. In botjes van handen zitten namelijk groeischijfjes die open of dicht zijn. Dit wordt geregeld door de hormonen. Als die schijfjes meer gesloten zijn, is er meer effect van de hormonen geweest. Daarna volgt een bloedtest om te bekijken waar de te vroege puberteit vandaan komt. Die moet komen vanuit de hormoonklieren in het hoofd, maar kan ook ontstaan doordat er elders in het lichaam vrouwelijk hormoon wordt aangemaakt. Als uit deze onderzoeken blijkt dat het een normale maar te vroege puberteit is, krijgen de meisjes een echo van hun baarmoeder en eierstokken, om te kijken of die ontwik-

Beeld Pieter van Dam

keld zijn. Ook wordt een MRI-scan van hun hoofd gemaakt om uit te sluiten of afwijkingen in het hoofd de puberteit op gang hebben gebracht. Volgens Dick Mul is de kans daarop heel klein. Na al deze onderzoeken wordt bij de meeste meisjes vastgesteld dat er geen onderliggende aandoening is die hen te vroeg in de puberteit brengt.

Wel of niet behandelen? En dan komt de vraag: moet je die te vroege puberteit remmen? Dick Mul wijst erop dat het tegenhouden van dit te snelle maar wel natuurlijke proces medisch gezien nooit noodzakelijk is. Ook zonder behandeling kun je verder.

Het begin van de puberteit is al lange tijd stabiel De belangrijkste redenen om toch te behandelen zijn de vroege ongesteldheid, die niet elk meisje al aankan. En de lengte: meisjes met pubertas praecox blijven kleiner omdat ze hun groeispurt ook vroeger krijgen. Na rijp beraad tussen de arts, het meisje en de ouders kan worden besloten om te gaan behandelen. Dat gebeurt met maandelijkse injecties. Dit middel stopt de puberteit op het niveau van dat moment. Het maakt de borstklieren zachter en voorkomt dat meisjes ongesteld worden. Volgens kinderendocrinoloog Dick Mul werkt deze behandeling altijd goed en zijn er maar weinig bijwerkingen. •

Welvaart Aan de leeftijd van de eerste menstruatie van meisjes kunnen we zien hoe welvarend we zijn geworden. In 1860 zouden vrouwen rond hun 18e jaar voor het eerst zijn gaan menstrueren. Nu ligt de gemiddelde leeftijd van de eerste ongesteldheid op 13 jaar. Door de verbetering van onze sociaal economische omstandigheden zijn we gezonder geworden. Daardoor is die menstruatieleeftijd sterk gedaald.

17

Zwangerschap

In het Moeder- en Kindcentrum van het HagaZiekenhuis, is alle zorg voor de aanstaande moeder en het (zieke) kind onder één dak samen gebracht. Ook de zorg rond de bevalling en de pasgeborene is samengevoegd en daardoor veilig, gemakkelijk en overzichtelijk. De afdeling Verloskunde is nauw verbonden met de afdeling Neonatologie van het Juliana Kinderziekenhuis, dat is de afdeling waar pasgeborenen terecht kunnen , die een moeilijke start hebben. Samen vormen ze het hart van het Moeder- en Kindcentrum in wording.

D Een eigen ‘huis’ in het ziekenhuis voor ouders en kind

Portret van een Moeder- en kindcentrum 18

e karakteristieke vuurtoren voor de ingang doet al vermoeden dat dit geen ziekenhuis is als alle andere. En eenmaal binnen wordt die indruk bevestigd: het Juliana Kinderziekenhuis lijkt helemaal niet op een ziekenhuis! De hal ziet er vrolijk en vriendelijk uit, er is van alles te beleven, er staat een prachtig aquarium met bonte vissen en zeepaardjes en er is zelfs een tentoonstelling van mini-circussen. “We zijn uniek!” Frederique Hofstede, kinderarts en medisch manager, zegt het zonder blikken of blozen. “We zijn het enige perifere kinderziekenhuis in Nederland en alle mensen die er werken echt hebben gekozen om met kinderen te werken en zijn daar ook speciaal voor opgeleid. Ook onze spoedeisende hulp is er speciaal alleen voor kinderen. Het is de grootste Spoedeisende Hulp voor kinderen in Nederland. Daar zijn ook altijd kinderartsen aan het werk, wat uniek is in de regio. Doordat de zorg helemaal op kinderen is afgestemd en doordat we een grote ervaring hebben opgebouwd, kunnen we veel meer kwaliteit bieden dan een ziekenhuis voor volwassenen waar ook kinderen komen.”


Tekst Els van Thiel

Bijzonder is ook het Moeder- en kindcentrum, waarin de afdelingen Verloskunde en Neonatologie nauw met elkaar verbonden zijn. Kinderarts en neonatoloog Lyanne Rovekamp legt uit waarom het goed is dat gynaecologen, verloskundigen en kinderartsen hecht samenwerken. “Mocht er onverhoopt intensieve zorg nodig zijn voor de pasgeborene, dan is dat in een mum van tijd geregeld. Alle mensen die een ziek kind zouden moeten omringen zijn hier. We beschikken over vijf neonatologen. Er is dus altijd zo’n intensive-caredokter voor pasgeborenen aanwezig. Als er problemen verwacht worden, zijn kinderartsen en neonatologen ook bij de bevalling aanwezig.” De afdeling Neonatologie beschikt over de mogelijkheid om pasgeboren gedurende 24 uur te beademen als dat nodig is. Het Juliana Kinderziekenhuis is het enige ziekenhuis in de regio dat deze zeer intensieve zorg kan bieden.”

Alle zorg rond bevalling en pasgeborene onder één dak Couveusesuite Als je kind vroeger in het ziekenhuis werd opgenomen, ging je als ouder met bezwaard hart naar huis. In het beste geval kon je ’s avonds nog eens bellen hoe het ging of moest je wachten op een telefoontje. Het Moeder- en kindcentrum draait het radicaal om: moeders, vaders en kinderen blijven bij elkaar en de zorg komt naar hen toe. Of dat nu zorg is voor moeder, kind of beiden – hoofdzaak is dat ze niet gescheiden worden. Die filosofie krijgt nu al duidelijk vorm: overal in het centrum zijn opvallend veel vaders en moeders die zich zichtbaar thuisvoelen. Op de afdeling Neonatologie krijgt een moeder uitleg hoe ze haar kind medicijnen moet geven. Een verpleegkundige helpt een moeder die nog wat onwennig haar baby aan het voeden is. En een vader verschoont onder toeziend oog een luier van zijn pasgeboren kind. Iedere ouder kan bij zijn haar kind blijven slapen in het Juliana Kinderziekenhuis of anders verblijven in het geïntegreerde Ronald McDonald huis.


Het is de aanzet naar een nieuwe aanpak; in de nieuwbouw van het Moeder- en Kindcentrum aan de Leyweg zal die volledig gestalte krijgen. Daar komen kraamsuites en couveusesuites. Vrouwen die bevallen, blijven met hun baby in de kraamsuite en de hulp komt letterlijk naar hen toe. Is de baby ziek, dan gaan ze samen naar een couveusesuite. Ook dan worden moeder, en vader eventueel, niet gescheiden van hun kind. “Ze hebben een ‘huis’ in het ziekenhuis”, verduidelijkt kinderarts Rovekamp. “Wij zijn superenthousiast! En ik weet zeker dat het bij de ouders heel goed zal vallen. Want een scheiding zo vlak na de geboorte kan traumatisch zijn. Dat hoeft in de toekomst niet meer.” Corine van Dijk, unithoofd van de verloskamers, kijkt er ook naar uit: “Zo kunnen de ouders samen met hun kind die eerste toch wel heel bijzondere dagen van hun nieuwe gezin in alle intimiteit beleven. En heeft je pasgeborene een kindercardioloog nodig? Een kindernefroloog, een dokter die gespecialiseerd is in nieren? Of een kinderlongarts? Die komen gewoon naar je toe, want die werken hier allemaal onder één dak.” Het Juliana Kinderziekenhuis heeft speciale teams voor kinderen met taaislijmziekte, diabetes, het syndroom van Down en schisis, dat zijn kinderen met lip-, kaak- of gehemeltespleten. Voor al die ziekten geldt dat er verschillende beroepsgroepen bij de behandeling betrokken zijn. Bij schisis

Beeld Hans Oostrum

bijvoorbeeld onder anderen plastisch chirurgen, keel-, neus- en oorartsen, kaakchirurgen, tandheelkundigen en logopedisten. “Die zorg kan al beginnen als het probleem in de buik van de moeder geconstateerd wordt bij het prenatale onderzoek”, zegt Rovekamp.

Continuïteit van zorg Ook al zijn er nog geen kraamsuites of couveusesuites, nu al kunnen ouders dicht bij hun kind logeren in het op het dak van het Juliana Kinderziekenhuis gelegen Ronald Mc Donald Huis. Ze kunnen binnendoor, want het is het enige interne Ronald Mc Donald Huis in Nederland. “Ouders kunnen hier in badjas en op sloffen ’s nachts even naar hun kind gaan kijken”, vertelt Rovekamp. “Bij een langdurig ziekenhuisverblijf van het kind, is het ook belangrijk dat ouders een plek hebben waar ze zich even kunnen terugtrekken. Je kunt het zien als een luxe hotelkamer.” Het HagaZiekenhuis beschikt ook over een geboortehotel. Vrouwen die ervoor kiezen met hun eigen verloskundige in het ziekenhuis te bevallen, kunnen daar terecht. En mocht er iets bijzonders zijn met moeder of kind, dan blijft de vrouw op de bevalkamer en gaat de kinderarts of een ander dokter naar haar toe. Zó veel voorzieningen, zo veel medische specialismen en zo veel kennis en ervaring op één plek - dat is een grote troef. Kinderen die in het Moeder- en Kindcentrum ter doorlezen op pagina 20

19

Zwangerschap

wereld komen, krijgen daar intensieve zorg. Als het nodig is, blijven dezelfde artsen hen ook als ze opgroeien op de voet volgen. Kinderarts Rovekamp belichaamt als het ware de brug tussen de verloskunde en de zorg voor kinderen tot een jaar of zestien. Ze is als neonatoloog verbonden aan het Moeder- en kindcentrum, maar werkt ook als algemeen kinderarts. Ze is bij de geboorte als er problemen zijn, maar blijft de kinderen erna ook zien als dat nodig is. Die continuïteit van zorg is prettig en vertrouwd voor de kinderen en hun ouders, maar ook interessant voor de dokter, zegt ze. “Ik blijf de ontwikkeling volgen tot het kind een jaar of zestien, zeventien is. Als het bijvoorbeeld op driejarige leeftijd astma krijgt, blijf ik de dokter. Die doorlopende zorg is vooral belangrijk voor kinderen met een aangeboren afwijking of een chronische ziekte. Wij werken nauw samen met de academische ziekenhuizen in Leiden en Rotterdam. Een kind met een hartafwijking bijvoorbeeld, wordt als het nodig is in Leiden geopereerd, maar krijgt een groot deel van de zorg bij ons, wij zijn immers ook gespecialiseerd. Als kinderarts houd ik bij of de jongen of het meisje zich goed ontwikkelt, of het goed groeit. Dankzij die nauwe samenwerking hoeft het niet steeds op en neer naar bijvoorbeeld Leiden.”

Pannenkoeken of pizza? Het ruikt helemaal niet naar ziekenhuis in het Juliana Kinderziekenhuis. Alles is er afgestemd op jonge patiënten, zelfs het menu. Dat verantwoordt moet zijn, maar ook lekker. Laat dat maar over aan de speciale kinderdiëtisten die er werken. “Kinderen vragen een andere benadering”, leggen kinderarts Hofstede uit. “Je moet vaak letterlijk door je knieën gaan om contact te maken en in staat zijn om op elk leeftijdsniveau dingen uit te leggen. Daar

20

moet je in opgeleid zijn.” En tijd voor hebben, voegt Rovekamp eraan toe. “Een verpleegkundige kan niet zomaar binnen stormen en bloed afnemen, zoals bij een volwassene. Ze moet rustig uitleggen dat het kind zo meteen een prikje krijgt, maar dat er eerst een toverzalfje komt… Dat kost tijd en energie, maar de kwaliteit van zorg vaart er wel bij.” In het Juliana Kinderziekenhuis werken professionele begeleiders die de patiëntjes een dagprogramma bieden. Ze komen ook in actie als de jonge patiënten een vervelende ingreep moeten ondergaan. Afleiding reduceert de pijn. Rovekamp is altijd weer verbaasd hoe goed kinderen omgaan met wat hun overkomt. Volwassenen willen nog weleens blijven hangen in geweeklaag: waarom ik? Kinderen gaan door. En ook hun ouders beseffen dat het geen zin heeft om stil te blijven staan. “Ik zie hier veel optimisme en positivisme. Ouders helpen en begeleiden hun zieke kinderen op een geweldige manier.”

Geboorteplan Corine van Dijk, die leiding geeft aan de verloskamers, merkt dat aanstaande moeders soms wel een ideaalbeeld van de zwangerschap koesteren: “Je ontmoet je prins op het witte paard, wordt op het juiste moment zwanger en bevalt na een probleemloze zwangerschap van een droombaby. Maar soms lopen de dingen anders. Wij vragen vrouwen om een geboorteplan te maken met daarin hun wensen en verwachtingen ten aanzien van de bevalling. Soms zijn dat reële dingen, soms irreële.” Een vrouw kan bijvoorbeeld vermelden dat ze het moeilijk vindt om pijnstilling te vragen. Als ze het vraagt, is het menens en wil ze het ook graag snel hebben. Of dat ze erg bang is voor de bevalling. “Praten en nadenken helpen om de bevalling in de juiste proporties en met vertouwen tegemoet te zien”, zegt Van Dijk. Ook ouderparen of alleenstaande ouders die moeilijke beslissingen moeten nemen, staan

er niet alleen voor, ze krijgen intensieve begeleiding door gespecialiseerde verpleegkundigen.”

Paraat Het Moeder- en kindcentrum, wat overigens het snelst groeiende verloscentrum van Den Haag is, heeft nog een troef: de uitstekende verstandhouding met de verloskundigen die buiten het ziekenhuis werken. Rovekamp: “Als een verloskundige tijdens een bevalling denkt dat het echt niet goed gaat, kan ze een speciaal telefoonnummer bellen. Dan wordt direct het hele team ingeseind en staan de gynaecoloog, de anesthesist en de kinderarts paraat om mevrouw op te vangen.” Bij het Moeder- en Kindcentrum is alles georganiseerd rondom het begin van het leven. Ook vóór de conceptie, voor de bevruchting dus, kunnen vrouwen en mannen met een kinderwens er al terecht. Bijvoorbeeld als er erfelijke ziekten in de familie voorkomen zitten en ze zich zorgen maken. Dan kunnen ze met de gynaecoloog en met de klinisch geneticus overleggen over de risico’s en kan prenatale diagnostiek plaatsvinden, zegt gynaecoloog Marloes van Huizen. Ook ouderparen die advies willen over hoe ze zich op de beste manier kunnen voorbereiden op de zwangerschap zijn welkom voor preconceptiezorg van het Moeder- en kindcentrum. Dat komt nog niet zo vaak voor. Rovekamp verbaast zich erover dat jonge mensen vaak de zwangerschap tot in de puntjes plannen, maar vergeten dat ze voor die tijd ook al veel kunnen doen voor de gezondheid en de ontwikkeling van hun kind. “Ze stoppen bijvoorbeeld pas met roken op het moment dat de vrouw zwanger is. Terwijl uit allerlei onderzoeken blijkt dat het goed is dat de aanstaande moeder én vader al van tevoren gezond gaan leven.” •


Vrije tijd

Bekijk Den Haag ook eens van een andere kant Natuurlijk de allure van Paleis Noordeinde en het statige Lange Voorhout. De fraaie architectuur van de Haagsche Passage, het met glas overdekte winkelcentrum dat met haar keur aan speciaalzaken de passages van Milaan, Moskou en Brussel moeiteloos evenaart. De stad ook met de vele Indische restaurantjes. Het interieur mag dan soms wat vermoeid zijn, de kok kan toveren. En er is nog zo veel meer. Waarom niet een keer een sportieve twist gegeven aan uw bezoek aan Den Haag? Den Haag op de Eco Solex Het is niet meer de Solex van vroeger, maar zijn opvolger: de elektrische Solex of Eco Solex. Zoef met de wind door de haren naar Scheveningen, door het centrum van Den Haag en geniet van het mooie duinen kustgebied. Meer informatie: Glope Events, T (070) 350 46 48 of [email protected].

Multiculturele steptocht Bij Kleurrijk Tours staan de steps klaar. Met heuse kickbikes toert u door de Schilderswijk en Transvaal. U stept naar de levendige Paul Krugerlaan met zijn vele exotische winkeltjes en u brengt een bezoek aan de Noeroel Islam Moskee. Zo krijgt u een goede indruk van multicultureel Den Haag. Meer informatie: Kleurrijk Tours, T (070) 445 00 36.

u van een rondvaart? Stap in en verbaas u over de vele verschillende gezichten van de stad. De boot vertrekt vanaf de Bierkade en de tocht voert onder andere langs de kleurrijke wijken Het Lint, China Town en de Schilderswijk. Ook koninklijk Den Haag

komt binnen uw blikveld. Via de verstilde Jugendstilpanden van Buurtschap 2005 vaart u uiteindelijk naar het nieuwe Haagse centrum met de vele ministeries en de bijzondere skyline met machtige woon- en werktorens. “Alles ziet er vanaf het water zo nieuw, zo anders uit”, zegt een van de opvarenden oprecht verbaasd. Toch is ze geboren en getogen in Den Haag. Een extra attractie zijn de vrijwilligers van de Ooievaart die met vurige passie de schoonheid en de historie van de Haagse grachten uitdragen. Na de rondvaart staat er bij Van Kleef Distilleerderijmuseum een hartversterkertje klaar. U krijgt er een rondleiding, inclusief een proeverij van het unieke assortiment likeuren en jenevers en een bittergarnituur. Meer informatie: De Ooievaart, T (070) 445 18 69 •

Mini-toer door Scheveningen Ontdek Scheveningen met een verrassende combi: eerst steppen en dan varen met een powerboat. Het varen – een gevecht met wind, getij en golfslag – is overigens alleen weggelegd voor de stoeren onder ons. Zodra de boot, die geschikt is om door de branding te gaan, tussen de havenhoofden vaart, gaat het gas open. Meer informatie: VerhuurScheveningen, T (070) 358 62 33.

Den Haag vanaf het water Misschien denkt u bij Den Haag niet meteen aan grachten. Ze zijn er wel. Ooit is Den Haag een ‘grachtenstad’ geweest. Wat dacht


21

voeding

slikken is onnodig, stelt hij in zijn boek Gezond eten gewoon doen. “Er is geen enkel onderzoek waaruit blijkt dat het slikken van multivitaminenpreparaten of extra mineralen zoals ijzer, zink en selenium een langere gezondheid garandeert en chronische ziekten helpt voorkomen. Er is een veel eenvoudiger en goedkoper oplossing: gezond eten. Zo krijg je voldoende vitaminen en mineralen binnen.” Patricia Schutte, voorlichter van het Voedingscentrum in Den Haag onderschrijft dat: “We hebben in ons land géén tekorten aan vitaminen en mineralen. Wie aan zijn gezondheid wil werken en ziekten wil voorkomen kan beter minder zout en vet gebruiken en meer vezelrijke producten eten als brood, peulvruchten, groente, aardappels en fruit.” Het lichaam maakt het niet uit. De synthetische of geïsoleerde vitaminen en mineralen in de voedingssupplementen hebben dezelfde werking als de vitaminen en mineralen die van nature in ons voedsel zitten. Wel neemt het lichaam de voedingsstoffen in pillen gemakkelijker op dan de voedingsstoffen in eten.

Uitzonderingen

Gezonder met voedingssupplementen?

Eten of slikken Vitaminen slikken is gezond, denken velen. Dat ligt toch een stuk genuanceerder, benadrukken voedingswetenschappers en diëtisten. Want wie gezond en gevarieerd eet, krijgt voldoende vitaminen en mineralen binnen. Maar sommige mensen hebben wel iets extra’s nodig. En eten we wel altijd zo gezond? Wat is het beste?

P

illen, capsules, zakjes poeder, ampullen met vloeistof of druppelflesjes. Voedingssupplementen zijn er in allerlei vormen die vaak verrassend veel lijken op geneesmiddelen, maar het niet zijn. Het zijn geconcentreerde voedingsmiddelen als aanvulling op de normale voeding. Het meest bekend zijn voedingssupplementen met vitaminen, mineralen en kruiden.

22

Reclames beloven een gezonder en fitter lichaam, meer weerstand en minder chronische ziekten op latere leeftijd. Voedingswetenschappers zijn niet overtuigd en geven tegengas. Frans Kok, hoogleraar voeding en gezondheid en hoofd van de afdeling Humane Voeding van Wageningen Universiteit, verwijst de gezondheidsbeloften van voedingssupplementen resoluut naar het rijk der fabelen. Extra vitaminen

De meeste mensen hebben dus geen voedingssupplementen nodig. Er zijn uitzonderingen op die regel. Sommige groepen hebben wel degelijk wat extra’s nodig. Foliumzuur (vitamine B11) bijvoorbeeld, is een essentieel supplement voor zwangere vrouwen. Het heeft een wetenschappelijk bewezen effect op het voorkomen van een open ruggetje. Nog een ander voorbeeld: vrouwen na de menopauze die risico lopen op botontkalking doen er goed aan een calciumsupplement te slikken in combinatie met vitamine D. Zo neemt de kans op botbreuken af. Daarnaast zijn er omstandigheden waarin voedingssupplementen aan te bevelen zijn. Bijvoorbeeld voor mensen die heel weinig of eenzijdig eten en strikte veganisten die helemaal geen voedsel van dierlijke oorsprong eten. De website van het Voedingscentrum (www.voedingscentrum. nl) geeft duidelijke adviezen over wanneer aanvulling goed kan zijn. Recent Brits onderzoek luidt de alarmklok voor fervente lijners: een groeiend aantal vrouwen ontzegt zichzelf noodzakelijke vitaminen en mineralen door strenge calorie- en vetarme diëten. De Britse wetenschappers waarschuwen dat in dieetpro-


Tekst Els van Thiel Beeld Shutterstock

ducten die weinig vet en suiker bevatten, ook geen belangrijke voedingsstoffen zitten als ijzer, vitamine D en calcium. We hebben vet nodig voor energie en ook als transportmiddel voor vitamine A, D, E en K. En dát is ook wat voorstanders van supplementen zeggen en waarmee ze zeker een punt hebben: gezonde voeding mag dan wel alle voedingsstoffen bevatten, maar in het algemeen eten we niet zo gezond. Slechts een paar procent van de Nederlandse bevolking eet de per dag aanbevolen hoeveelheid groente en fruit. Arts Roel Leerling van het Nederlands Nutraceutisch Genootschap zegt het zo: “Veel van wat tot ons gangbare eetpatroon is gaan behoren, is bij nader inzien niet zo gezond. En het is ook niet zo gemakkelijk om in de praktijk van alledag de richtlijnen voor goede voeding consequent op te volgen.” Het is geen welles-nietesdiscussie, stelt Leerling. Enerzijds moet je als consument niet direct alles geloven wat de reclame belooft. Anderzijds is het uitzonderlijk moeilijk om wetenschappelijk te onderbouwen dat een supplement de gezondheid bevordert. Maar onze ouders en grootouders groeiden toch ook op zonder extraatjes? Dat klopt, zegt Leerling, maar ze werden doorgaans minder oud dan wij en hadden een ander eetpatroon. “De laatste decennia is niet alleen de kennis over hoe ons lichaam werkt enorm toegenomen, ook is er een nieuwe wereld aan informatie ontdekt over wat er allemaal aan nuttige en noodzakelijke voedingsstoffen in plantaardig voedsel zit.”

Misvattingen Patricia Schutte van het Voedingscentrum zegt het met nadruk: “Voedingssupplementen kunnen nooit een gezond eetpatroon vervangen. Je kunt je niet bezondigen aan slechte voeding en dit compenseren met pillen en drankjes. Goede, gevarieerde voeding bevat meer nuttige stoffen dan een vitaminepil.” Een paar toppers op een rijtje: broccoli kan niet genoeg geprezen worden. Rode appels bevatten een krachtig antioxidant. De Gezondheidsraad adviseert wekelijks twee porties vis op de dis, waarvan minstens één vette soort. Baat het niet, dan schaadt het niet. Dat is ook een misverstand over voedingssupplementen. Bij een aantal vitaminen kan het schadelijk zijn als je er te veel van bin-


nenkrijgt. Zo kan een te grote hoeveelheid vitamine A vergiftiging veroorzaken met symptomen als hoofdpijn, misselijkheid en duizeligheid. Bij zwangere vrouwen kan een teveel van deze vitamine zelfs schadelijk zijn voor het ongeboren kind. Vitamine K kan de bloedstolling beïnvloeden van mensen die een bloedverdunner slikken. En wie de veilige bovengrens van 10 mg ijzer per dag overschrijdt, kan last krijgen van misselijkheid, overgeven en diarree. Recent wetenschappelijk onderzoek wijst er zelfs op dat hoge doseringen antioxidanten een nadelig effect kunnen hebben op het risico van longkanker en maagdarmkanker. Om overdosering te voorkomen raadt het Voedingscentrum aan om het etiket zorgvuldig te bestuderen en bij voorkeur een supplement te nemen met maar één vitamine of één mineraal. De Amerikaanse Dietary Guidelines Advisory Committee raadt in zijn laatste rapport (2010) het slikken van multivitaminen zelfs helemaal af. En dat in een land waar jaarlijks voor 16 miljard dollar aan voedingssupplementen over de toonbank gaat. De Consumentenbond heeft dit jaar een onderzoek uitgevoerd naar de hoeveelheid werkzame stof in een groot aantal supplementen. De resultaten zijn te vinden op www.consumentenbond.nl/voedingssupplementen. Over het algemeen klopt de inhoud aardig met wat de fabrikant op het

etiket zet. Bij aankoop via internet is voorzichtigheid geboden. In die supplementen kunnen ongewenste stoffen zitten of stoffen in te hoge doseringen.

Veelbelovende reclame Visolie is een populair voedingssupplement. De omega-3-vetzuren zijn cholesterolverlagend, ontstekingsremmend en verschillende studies wijzen op een antikankereffect. Toch concludeert Ellen Kampman, hoogleraar voeding en kanker in een interview in Resource, het tijdschrift voor studenten en medewerkers van Wageningen Universiteit: “Het lijkt mij beter om vaker vette vis te eten, dan krijg je niet alleen goede vetzuren binnen, maar ook vitamine D en selenium.” Andere toppers uit de vitaminen- en mineralenschappen zijn bètacaroteen, vitamine C, vitamine B-complex, ijzer, selenium, zink of een multipreparaat. Ze zijn populair. De markt in deze extraatjes is goed voor miljarden euro’s per jaar, ook in Europa. Het is de opgewekte en veelbelovende reclame die ons motiveert, maar er is meer. “We doen graag ons best”, zegt Patricia Schutte van het Voedingscentrum. “En we beseffen ook dat we het niet elke dag even goed doen. En dat willen we opvangen. Want de mensen die voedingssupplementen gebruiken, zijn vaak ook degenen die heel bewust bezig zijn met gezondheid en voeding.” •

Wie heeft extra vitaminen nodig? • Baby’s tot drie maanden: vitamine K • Kinderen tot 4 jaar: vitamine D • Vrouwen die zwanger willen worden: foliumzuur (vitamine B11) • Zwangere vrouwen: foliumzuur (vitamine B11) en vitamine D • Vrouwen die borstvoeding geven: foliumzuur (vitamine B11) en vitamine D • Vrouwen 50+ en mannen 70+: vitamine D • Mensen met een donkere huid: vitamine D • Mensen die weinig buiten komen: vitamine D

23

HagaZiekenhuis

Nieuwbouw, verbouw en een andere manier van werken

Bouwen aan het ziekenhuis van de toekomst In het ziekenhuis van de toekomst zit je bijna niet meer in de wachtkamer. Je wacht in een prettig huiselijk restaurant tot je op je telefoon of op een scherm ziet dat je aan de beurt bent. De artsen en verpleegkundigen die je behandelen, hebben altijd de juiste gegevens. Als je opgenomen moet worden, lijkt dat meer op een hotelbezoek dan op een ouderwetse ziekenzaal. In de komende jaren bouwt het HagaZiekenhuis aan het ziekenhuis van de toekomst. Patiënten en bezoekers staan daarbij centraal.

24

“H

et wordt voor patiënten en bezoekers prettiger in het HagaZiekenhuis”, zegt Caroline Bestebreurtje. Zij is programmamanager van ‘Haga Vernieuwt’. Dat project bouwt aan het ziekenhuis van de toekomst. Er wordt ‘echt’ gebouwd en verbouwd, door aannemers. “En we kijken ook hoe we slimmer kunnen gaan werken. We gaan meer gebruik maken van Internet en nieuwe technologie. Zo kunnen we mensen sneller en gerichter helpen. Het ziekenhuis blijft er voor iedereen. Het blijft mogelijk om gewoon op te bellen. Niet iedereen heeft immers Internet of de nieuwste smartphone.”


Tekst Pieter van Megchelen

Sneller, lichter en opener Hoe gaat het er dan uitzien? Communicatiemedewerker Jint Wuite: “We zijn nu bezig met een filmpje dat laat zien hoe het moet worden. We volgen een patiënt die een afspraak heeft. Hij of zij vult thuis op Internet een formulier in. De dokter weet daardoor al veel beter wat de klachten zijn. En zo gaat het verder. Afspraken worden handiger gepland. Als er drie onderzoeken gedaan moeten worden, kun je die makkelijk achter elkaar plannen. Zo is het nu helaas nog niet altijd”. Het nieuwe ziekenhuis wordt lichter, opener. Mensen moeten zich er prettig voelen. En ze krijgen goede informatie. Thuis via Internet, maar ook in het ziekenhuis zelf. Hoe het er allemaal precies uit gaat zien, is nog niet zeker. Wuite: “De techniek gaat snel. We hadden eerder bedacht dat er een soort verrijdbare computers moesten komen. Maar toen kwamen er nieuwe computers zoals de Ipad die je gewoon in je hand houdt. Wat we wel zeker weten is dat veel patiënten meer openheid willen. Als de dokter iets intypt in de computer, moet de patiënt mee kunnen kijken. Dat zal best wennen zijn voor dokters en verpleegkundigen. Maar het is wel wat veel patiënten willen. “ Gegevens in de computer vastleggen betekent ook dat er geen mappen met papieren meer nodig zijn. Als de patiënt van de polikliniek naar de röntgenafdeling gaat, zijn de juiste gegevens daar al aangekomen. En de gegevens kunnen ook niet zoekraken. “Dat gebeurt nu nog wel soms, dat is helaas een feit”, zegt Wuite.

Proefslapen Het ziekenhuisgebouw aan de Leyweg gaat grondig op de schop. “Uiteindelijk komt het grootste deel van het HagaZiekenhuis

naar de Leyweg’, vertelt Ben Elsenaar. Hij is als projectdirecteur verantwoordelijk voor de bouw. “Alle verpleegafdelingen en de Spoedeisende Hulp komen hierheen. De nieuwe Spoedeisende Hulp wordt de grootste in Nederland. Zo’n grote afdeling kan iedereen in de Haagse regio helpen. Ook mensen met ernstige ziekten of verwondingen.”

Nieuwe ziekenhuis moet een beetje voelen als een hotel Het ziekenhuis wordt helemaal aangepast aan deze tijd. Bestebreurtje: “We gaan uit van wat patiënten graag willen. Op de verpleegafdelingen bijvoorbeeld blijkt dat steeds meer mensen liever op een eigen kamer liggen. Zestig procent van de kamers wordt eenpersoons. Met de mogelijkheid dat de partner op de kamer blijft slapen. Het moet een beetje voelen als een hotel. Patiënten willen ook graag goed kunnen zien waar de verpleegkundigen zijn. Zo zijn de nieuwe afdelingen ook ontworpen”. En men gaat niet over één nacht ijs. Elsenaar: “We hebben proefkamers gebouwd, zoals de architect ze had getekend. We hebben daar zelf in geslapen. Medewerkers, patiënten. En het bleek dat die kamers gewoon te klein waren. Het paste allemaal net niet lekker. Dus toen zijn de tekeningen weer helemaal aangepast. We waren wel blij dat we daar op tijd achter kwamen”.

Afzien Het ziekenhuis wordt verbouwd, terwijl het

Tijdplanning bouw September 2011: April 2012: Juni 2012: Zomer 2012: 2013: Voorjaar 2014: Najaar 2015: 2016: 2020:

Start verbouwing Leyweg Nieuw Radiologisch Centrum geopend Bouwplannen Juliana Kinderziekenhuis aan de Leyweg gereed Eerste verpleegafdelingen Leyweg klaar voor patiënten Start bouw Juliana Kinderziekenhuis Verbouwing Leyweg gereed Juliana Kinderziekenhuis gereed Het compleet vernieuwde HagaZiekenhuis is klaar Het gebied rond de locatie Leyweg is helemaal nieuw


Beeld Hans Oostrum

Bouwplannen in het kort Het ziekenhuis staat nu nog op drie plaatsen. Het voormalige Leyenburg ziekenhuis aan de Leyweg stamt uit 1972. Aan de Sportlaan staat het voormalige Rode Kruis Ziekenhuis. Dat gebouw is oorspronkelijk uit 1960. Daar staat ook het Juliana Kinderziekenhuis, uit 1999. In de komende jaren komt er één groot eigentijds ziekenhuis aan de Leyweg. Wat er precies met de gebouwen aan de Sportlaan gebeurt, is nog niet beslist. Aan de Leyweg wordt nu al grondig verbouwd. In de komende jaren komt hier ook nog een nieuw Juliana Kinderziekenhuis. Ook wordt een gebouw neergezet met de modernste operatiekamers. Als alles klaar is, komt er ook een ondergrondse parkeergarage. Op het huidige parkeerterrein gaat de gemeente dan woningen en winkels bouwen. De komende jaren wordt er dus heel wat gebouwd aan de Leyweg.

in bedrijf is. Elsenaar: “Gelukkig hebben patiënten, bezoekers en medewerkers begrip dat bouwen overlast geeft. Want er gaat ook wel eens wat mis. Een lekkage, onverwachte overlast. Op de derde etage moesten betonnen kasten voor de luchtbehandeling worden gesloopt. Dat gaf een heidens kabaal. Het hele ziekenhuis stond dagenlang op zijn grondvesten te trillen. Nu hebben we daar een hele verdieping gewonnen. Maar het was wel afzien voor iedereen die toen in het ziekenhuis moest zijn”. Ook de technische installaties worden vernieuwd. Daardoor is de temperatuur soms ontregeld. Dan is het ineens op een hele verdieping veel te warm. Elsenaar: “Na de zomer moeten die problemen opgelost zijn. Dan is het ketelhuis verhuisd van de kelder naar het dak. En dan hebben we een elektronisch systeem om het gebouw te beheren. Daarmee kunnen de technici storingen snel opsporen”. De bouwdirecteur is nu al trots op de gebouwen die er straks komen te staan. “We zorgen dat we goede afspraken maken over onderhoud en zo. We willen ook in de toekomst voorop blijven lopen”. •

25

Medische techniek

Kijkje binnen Er zijn steeds slimmere apparaten om binnen in ons lichaam te kijken. Elk detail van ons binnenste kan onder de loep genomen worden. Maar wat doen al die mooie witte machines? En hoe helpen zij de dokter om uit te zoeken waar de kwaal zit? Een kijkje in de keuken van het nieuwe Radiologisch Centrum van het HagaZiekenhuis.

D

e meeste ziekten zitten van binnen. De dokter kan al veel te weten komen door vragen te stellen en het lichaam van de patiënt te onderzoeken. Bloedonderzoek levert ook veel informatie op. Maar om echt te weten wat er aan de hand is, zijn vaak beelden van de binnenkant van het lichaam nodig. Naast de gewone röntgenfoto is er echografie en allerlei scans. De beelden en plaatjes die daaruit komen, zijn niet makkelijk te begrijpen. Zij worden bekeken door radiologen. Dat zijn medisch

26

specialisten die veel weten van de binnenkant van ons lichaam. Zij zetten een verslag van wat er te zien is in de computer. De arts die de patiënt behandelt, gebruikt die informatie om tot een diagnose te komen. Het nieuwe Radiologisch Centrum van het HagaZiekenhuis heeft de nieuwste technieken in huis. Medisch manager Herma Holscher geeft een rondleiding. Zij is radioloog. “We hebben heel veel mogelijkheden om beelden te maken. Soms is een gewone röntgenfoto het beste. Soms heb je de nieuwste MRI-scanner nodig. We kunnen steeds meer, maar we moeten dus ook steeds beter nadenken wat we doen.”

Röntgenfoto Röntgenstralen worden al meer dan een eeuw gebruikt. Ze gaan dwars door alles heen. Je kunt er vooral goed mee naar de harde delen van het lichaam kijken. Een botbreuk bijvoorbeeld is goed te zien. Wie heeft er nooit zelf of met een huilend kind



onder de röntgencamera gestaan om te kijken of er wat gebroken was? Als je van de zachtere delen van het lichaam een röntgenfoto wilt maken, moet je ze eerst zichtbaar maken. Foto´s van de darm bijvoorbeeld worden gemaakt door de patiënt zogenaamde contrastvloeistof te geven. Dat is een witte pap die je drinkt. De pap in de darm houdt de röntgenstralen tegen. Daardoor wordt de darm net zo goed zichtbaar als een bot. Röntgenbeelden zijn nog altijd belangrijk in het ziekenhuis. Ook het nieuwe Radiologisch Centrum heeft röntgencamera’s. Elke dag komen er tientallen patiënten voor een röntgenfoto. Hoewel, een echte ‘foto’ is het niet meer. De beelden worden allemaal opgeslagen op de computer. Daardoor kunnen zij overal in het ziekenhuis bekeken worden. Net als scans en andere beelden in de radiologie. Holscher : “Ik kan op de locatie Leyweg alle beelden van mijn werkplek in het Juliana Kinderziekenhuis bekijken.” In haar scherm kan ze elk stukje van het beeld uitvergroten, om de kleinste afwijkingen op te sporen.

Echografie Het eerste wat we tegenwoordig vaak van een mensenkindje zien, is het beeld op ‘de echo’. Echografie werkt met geluid. De beelden bij echografie ontstaan doordat het geluid wordt teruggekaatst. Röntgenstralen komen er niet aan te pas. Dat is fijn, want die wil je eigenlijk zo min mogelijk gebruiken, zeker vroeg in de zwangerschap. Echografie wordt zeker niet alleen in de zwangerschap gebruikt. Het biedt een snelle en veilige kijk in ons lichaam. Galstenen, leverziekten, beschadiging van

organen zoals de milt en zelfs tumoren kunnen makkelijk in beeld worden gebracht. Een knobbeltje in de borst bijvoorbeeld. Daar moeten vaak met een naald cellen uitgehaald worden. Met de echo kan er dan gekeken worden of de naald wel echt in de tumor zit.

CT-scan Een CT-scan werkt wel met röntgenstralen. De patiënt gaat in de scanner liggen. De röntgencamera gaat rond het hoofd of het lichaam. Zo verzamelt hij informatie. De computer in het apparaat maakt daarvan beelden ‘in plakjes’. Holscher: “Met de moderne CT-scan kun je op elke manier een schijfje van het lichaam bekijken. Alsof je recht of schuin een schijfje van de patiënt maakt. Je ziet dus precies waar wat zit.” CTscans van het hoofd worden bijvoorbeeld

Beeld Hans Oostrum

gebruikt bij patiënten met een beroerte. Er is dan een slagader kapot (een hersenbloeding). Of er zit een bloedpropje in (een herseninfarct). Zo’n propje is met geneesmiddelen op te lossen. Liefst snel, dan is de schade kleiner. Maar een bloeding wordt met diezelfde middelen alleen maar erger. Het is dus belangrijk om snel te weten of het een hersenbloeding of een herseninfarct is. De nieuwste CT-scanner die het HagaZiekenhuis in huis heeft, staat dicht bij de Spoedeisende Hulp. En hij werkt supersnel en gebruikt heel weinig stralen. Dat is fijn voor kinderen. Die vinden het immers moeilijk om stil te liggen. Ook voor volwassenen is het natuurlijk prettig als ze niet zo lang in het apparaat moeten liggen. De beelden zijn erg scherp. doorlezen op pagina 28

Altijd de beste apparaten “Wij hebben nu de allernieuwste apparatuur. Voor sommige apparaten zijn wij zelfs de enige in de hele regio. En het mooiste is: de komende 15 jaar gaan we ook niet achterlopen”, vertelt Herma Holscher, medisch manager van het Radiologisch Centrum van het HagaZiekenhuis. Trots geeft zij een rondleiding. Een jaar geleden was dat nog heel anders. Veel apparatuur was nodig aan vervanging toe. Toen ontstond het plan om te gaan samenwerken met Siemens. Dat bedrijf heeft zijn hoofdkantoor in Den Haag. In de komende 15 jaar levert het de nieuwste en beste apparatuur voor een kijkje in het menselijk lichaam. Daarbij zorgt Siemens voor het onderhoud aan de apparaten. Software en training voor medewerkers zitten ook in het contract. Holscher: “Siemens gaat ons zelfs helpen om te kijken hoe we de apparatuur het beste kunnen inzetten. Op die manier kunnen we geld besparen. En in elk geval hebben we altijd de beste beelden voor onze patiënten. De grootste winst is dus voor de patiënt.”


27

Zwangerschap

grote voordeel is de snelheid. De patiënt hoeft niet meer zo lang in de scanner te liggen. De nieuwe scanner is ook wijder. Dat vinden mensen minder eng. Bovendien kunnen ook dikkere patiënten gemakkelijk in de scanner.”

Ingrijpen in het lichaam

Het HagaZiekenhuis heeft bovendien een van de nieuwste technieken in huis: een PET-CT-scanner. Dat is een combinatie van een ‘gewone’ CT-scan met een PET-scanner. Een PET-scanner maakt beelden met radioactieve stralen. Hij wordt veel gebruikt om bij patiënten met kanker te kijken waar de ziekte zit. Bij lymfeklierkanker bijvoorbeeld kan de PET-scan zichtbaar maken welke lymfeklieren ziek zijn. De combinatie met de CT-scan zorgt voor scherpe beelden, zodat je precies weet waar de zieke lymfeklier zit.

Er zijn steeds slimmere apparaten om binnen in ons lichaam te kijken

eigenlijk, van top tot teen. De nieuwste MRI-scanner in het HagaZiekenhuis gebruikt een magneet van 3 Tesla. Dat is drieduizend keer sterker dan een gewone hoefijzermagneet. Holscher: “Het

Radiologen kunnen ook patiënten behandelen. Interventieradiologie heet dat. In het nieuwe Radiologisch Centrum zijn daar twee aparte ruimten voor ingericht. Het gaat vooral om de behandeling van problemen in de bloedvaten. Holscher laat een serie beelden zien op haar computerscherm. “Kijk, daar in die slagader in het been zat een bloedstolsel. Daardoor kon het bloed niet in de voet komen. Als je daar niets aan doet, gaat die voet dood. Ze hebben nu een middel gegeven dat het bloedstolsel oplost. En nu zie je dat het bloed weer wel naar de voet stroomt. We doen hier dus meer dan alleen beelden maken. Soms behandelen we de patiënt ook direct.” •

Drieluik laat alles zien Het computerscherm van de radioloog bestaat uit drie stukken. Links staan de gegevens van de patiënt. Of de lijst van foto’s die nog bekeken moeten worden. In het midden staan de beelden zelf. En rechts kan de radioloog ook plaatjes en tekst zien uit alle leerboeken en websites, waarvoor men vroeger de boeken in moest duiken. Radioloog Herma Holscher: “Je hebt altijd de beste, meest actuele informatie binnen handbereik. Vroeger pakte je toch wat makkelijker het boek dat binnen handbereik stond…”.

MRI MRI maakt hetzelfde soort beelden als een CT-scan. Het zijn ook ‘plakjes’ van de patiënt. Maar MRI werkt met een magneetveld. Daar komt geen röntgenstraling bij te pas. De MRI ‘ziet’ het water in het lichaam. Ons lichaam bevat veel water. Maar niet overal zit even veel. Zo ‘ziet’ de MRI scanner het verschil tussen hersenen en hersentumor, tussen darm en lever, enzovoorts. Een hernia in de rug of een slecht gewricht kan goed worden bekeken met MRI. Ook de hersenen, de hals – het hele lichaam

28


lijfverhaal

Tekst Loes Harland Beeld Hans Oostrum

Vijf jaar lang niet plassen Sadna Ishwardat wachtte 8,5 jaar op een geschikte donornier. Vrijwel al die jaren moest ze drie keer per week een halve dag naar het HagaZiekenhuis voor dialyse. “Dat is best zwaar.”

I

n Nederland is een chronisch tekort aan donororganen. Op 1 januari 2011 wachtten 864 mensen op een donornier en op 1 januari 2012 waren dat er nog 858. Ook Sadna Ishwardat stond op de wachtlijst totdat er voor haar een match was. Ze weet het nog goed: “In de nacht van 26 op 27 juni 2011 belde de dokter me op. Ze hadden goed nieuws, want er was een donornier voor mij.”

Functie van de nieren Nieren verwijderen afvalstoffen uit het bloed en zorgen voor een goede vochtbalans in het lichaam. Verder maken de nieren hormonen aan die nodig zijn om de bloeddruk te regelen, voldoende kalk in de botten aan te maken en de aanmaak van rode bloedlichaampjes te stimuleren. Goed werkende nieren maken ook urine die via


de urineleiders naar de blaas gaat. Als de nieren niet goed werken, kan met behulp van een dialyse het bloed worden gezuiverd en het teveel aan vocht uit het lichaam worden verwijderd.

Chronische hoge bloeddruk Voordat Sadna Ishwardat nierpatiënt werd, werkte ze als bejaardenhelpende in een verpleeghuis. “Mijn bloeddruk was veel te hoog, ik was steeds vaker moe, had regelmatig een bloedneus en bleef maar afvallen.” In maart 2003 bleek dat de chronische hoge bloeddruk nierfalen had veroorzaakt. Toen ging het echt mis en hoorde ze uiteindelijk dat ze direct moest beginnen met nierdialyse. “Als ik dat niet zou doen, zou ik binnen één week dood kunnen gaan, werd me verteld.”

Nierdialyse in het HagaZiekenhuis Het HagaZiekenhuis heeft twee nieuwe locaties waar nierpatiënten terecht kunnen voor dialyse: locatie Leyweg en locatie Sportlaan (bovenop het Juliana Kinderziekenhuis). Ook werkt het HagaZiekenhuis samen met het DialyseCentrum Zoetermeer.

Dat bericht kwam hard aan. “Het heeft echt jaren geduurd voordat ik gewend was aan het leven van een nierpatiënt”, vertelt Sadna Ishwardat. “En je kunt niet zomaar een keer een dialyse overslaan, want dan vergiftig je je eigen bloed, omdat de afvalstoffen niet worden verwijderd. Met een dialyse spoel je je bloed als het ware schoon. Vergelijk het met een vies T-shirt. Dat wil je ook uittrekken om lekker schoon te wassen.”

Leven op zijn kop Medio 2011 was er ineens een match met een donornier. Toch zette ook de transplantatie haar leven eerst op zijn kop. “In mijn dialysetijd lagen veel dingen vast. Dat was ineens allemaal weg. Ik werd niet meer drie keer per week opgehaald om naar het ziekenhuis te gaan. Ook moest ik na de transplantatie veel drinken, wat ik daarvoor juist niet mocht. Mijn nieren waren vóór de transplantatie verschrompeld, waardoor mijn blaas jaren had drooggestaan. Ik had al vijf jaar lang niet meer geplast!” Nu, bijna een jaar na de niertransplantatie, voelt het alsof ze haar vrijheid weer terugheeft. “Ik kan weer gaan en staan waar ik wil. Bijna alle beperkingen zijn opgeheven. Alleen mag ik nooit vergeten mijn medicijnen om afstoting te voorkomen, in te nemen. Dat is echt heel belangrijk!” Soms denkt ze nog met weemoed terug aan haar dialysetijd: “Het was ook wel gezellig hoor, met zo’n vast groepje vrouwen aan de dialyse. Ik heb er een paar vriendinnen aan overgehouden”, lacht Sadna Ishwardat. •

29

Overgewicht

Eetproblemen zijn niet gemakkelijk op te sporen

Afvallen met Haagse Maatjes In de afgelopen jaren zijn er steeds meer te dikke kinderen gekomen. Daardoor worden mensen op jongere leeftijd ziek. De gemeente, jeugdartsen, huisartsen, het HagaZiekenhuis en andere organisaties doen van alles om het probleem aan te pakken. Jongeren die veel te dik zijn, kunnen meedoen met de cursus ‘Haagse Maatjes’. Ook hun ouders leren daarin hoe ze hun kind gezonder eten kunnen geven en meer laten bewegen.

“A

ls een kind te dik is, ligt dat eigenlijk altijd aan de leefstijl en dus ook aan de opvoeding”, zegt kinderarts Mieke Houdijk. Zij is specialist op het gebied van overgewicht bij kinderen en jongeren. “Dikke kinderen eten en snoepen te veel en bewegen te weinig. Zo simpel is het gewoon. Ouders hopen altijd dat er een medische oorzaak gevonden wordt. Maar in al die jaren dat ik te dikke kinderen behandel, is dat misschien drie keer voorgekomen. In alle andere gevallen zijn het verkeerde eet- en beweeggewoonten.” Overgewicht ontstaat in de loop van vele jaren. Jaren waarin ouders hun kinderen te makkelijk eten en snoep geven. Jaren waarin een kind meer op de bank zit dan rondrent. Als dat eenmaal gewoontes zijn, is het moeilijk om daar nog wat aan te doen. Hoe eerder kinderen leren gezond te leven, hoe beter.

glas melk tussen de middag genoeg. En ‘s avonds twee volle scheppen groente, een volle schep aardappelen, rijst of pasta en wat vlees of vis. Als tiener in de snelle groei kan je tijdelijk meer boterhammen nodig hebben, maar alleen als je veel sport of topsport beoefent, heb je als kind meer nodig”, zegt Houdijk. De meeste kinderen blijken meer te krijgen. Sommigen veel meer. Houdijk heeft zeker begrip voor de ouders van haar patiënten. “Ze houden van hun kind. Sommigen weten niet goed wat gezond eten is. Anderen staan er niet zo bij stil. Als hun kind huilt, krijgt het eten. Als het een nare dag op school heeft gehad, krijgt het snoep. Dat mag natuurlijk best een keer. Maar als je dat elke dag doet, wordt je kind te dik. Snoep of chips zijn niet nodig. Maar als ik dat zeg, kijken ouders me

Snoep niet nodig “Ouders willen het beste voor hun kind. Daarom is het belangrijk dat ouders weten hoeveel eten hun kind nodig heeft. Voor een jong kind is een belegde boterham voor het ontbijt, een stuk fruit of een glas drinken tussendoor, twee belegde boterhammen en een

30



aan alsof ik niet wijs ben.” Kinderen die te dik zijn, bewegen bijna allemaal te weinig. Buiten spelen, zwemmen, sporten, dansen – het zijn geen vaste gewoonten. Ze gaan zelden met de fiets naar school en ploffen na thuiskomst in een stoel. Zoals Houdijk het samenvat: “Als ze al op voetbal zitten, staan ze vaak in het goal. Daar is het een voordeel dat zij wat meer omvang hebben”.

Ouders ook vaak dik In een grote stad als Den Haag wonen veel mensen van niet-Nederlandse origine. Dat heeft gevolgen voor de aanpak van overgewicht. In veel culturen speelt eten een belangrijke rol. Een beetje te dik zijn betekent rijkdom en gezondheid. Mensen van niet-Nederlandse herkomst hebben ook een andere erfelijke achtergrond. Zo komt bij Hindoestaanse Surinamers veel suikerziekte voor. Zij zouden juist extra moeten opletten om overgewicht te voorkomen. Dat lukt helaas niet altijd. Houdijk: “Ouders werken vaak erg hard. Er zijn gezinnen waar vader en moeder allebei twee banen hebben. Ze doen dat juist om hun kinderen een betere toekomst te geven. Maar dat betekent dat de kinderen thuiskomen in een leeg huis. Geen moeder of vader thuis, maar wel een kast vol eten. En buiten spelen mogen zij vaak niet. Allemaal best begrijpelijk, maar zo worden kinderen wel snel dik.” Ouders van kinderen met overgewicht wegen zelf ook vaak te veel. Ook zij eten te veel en bewegen te weinig. De kinderen krijgen zo niet het juiste voorbeeld. Als het lukt om vader of moeder in beweging te krijgen, is dat goed voor het hele gezin. Houdijk: “Daarbij moet je natuurlijk wel kijken naar de achtergrond van mensen. Veel moslimmoeders kunnen niet fietsen of zwemmen. Maar een stevige avondwandeling met de kinderen, dat kan wel. Als dat een gewoonte kan worden, ben je mooi bezig.”

Haagse maatjes Houdijk ziet op haar spreekuur vooral de ernstige gevallen. Kinderen die al op de


basisschool ruim over de 100 kilo wegen. Vaak zijn er dan ook al op de tienerleeftijd problemen met hun gezondheid. Het gaat om ziekten die absoluut niet bij kinderen horen. Zoals het soort suikerziekte dat vroeger alleen bij vijftigplussers voorkwam. Of beginnende problemen met hart en bloedvaten. Kortom, bij deze kinderen en jongeren moet echt wat gebeuren. Anders is er een grote kans dat zij voor hun veertigste overlijden aan een hartaanval of een hersenbloeding.

In veel culturen speelt eten een belangrijke rol. Een beetje te dik zijn betekent rijkdom en gezondheid “Het blijkt dat het niet genoeg is als de dokter zegt dat je minder moet eten en meer moet bewegen. Bij deze kinderen en hun ouders is meer nodig. Daarom hebben we het programma Haagse Maatjes ontwikkeld voor jongeren vanaf een jaar of 10. Daarin werken verschillende hulpverleners samen. Een psycholoog besteedt aandacht aan hun gevoelens en hun gedrag. Een diëtist leert wat gezond eten is. Samen met een fysiotherapeut gaan ze bewegen. In drie maanden zijn er in totaal zeven bijeenkomsten van twee en een half uur voor de jongeren. Daarnaast zijn er vijf bijeenkomsten voor de ouders. Als je je alleen op hun kind richt, is dat niet genoeg. Het zijn immers de ouders die de boodschappen doen en het eten koken. We sluiten af met een gezamenlijke bijeenkomst. Dat is ook een soort feest, met gezonde hapjes.” Voorafgaand aan de intensieve cursus worden alle deelnemers goed onderzocht. Er wordt dan ook gekeken of de jongeren geschikt zijn om mee te doen. Na afloop van de drie maanden komen de Haagse Maatjes nog een paar keer op de polikliniek terug gedurende twee jaar. Houdijk: “Onderzoeker Rimke Vos heeft gekeken naar het effect van wat wij doen. Het blijkt dat er inderdaad wat verbetering optreedt. Zij vergeleek een groep kinderen die meedoen met de Haagse Maatjes met een groep die alleen maar advies kreeg over gezonde

Beeld Hans Oostrum, Shutterstock

Pillen en erfelijke aanleg Is het probleem van overgewicht in de toekomst makkelijk op te lossen? Nemen we dan gewoon een pilletje om af te vallen? Kinderarts Mieke Houdijk verwacht het voorlopig niet: “Zelfs voor volwassenen zijn er bijna geen geneesmiddelen. En de medicijnen die er waren, zijn uit de handel genomen vanwege ernstige bijwerkingen. Het enige middel dat we hebben, zorgt dat je geen vet opneemt uit de darm. Je krijgt dan wel een soort vettige diarree. Het kan een beetje helpen als ondersteuning bij een dieet. Maar voor opgroeiende kinderen is het niet geschikt. Die komen dan weer vitamines tekort die je via het vet binnenkrijgt”. Houdijk ziet wel een boeiende ontwikkeling in het onderzoek naar de oorzaken van overgewicht. Sommige mensen hebben een erfelijke aanleg om te dik te worden. Die aanleg kan binnenkort waarschijnlijk met DNA-onderzoek worden aangetoond. “Voor wat je dan moet doen, verandert er niets. Je moet nog steeds gewoon enorm goed letten op je eten en veel bewegen. Maar het kan voor ouders wel makkelijker zijn om de veranderingen in hun gewoontes vol te houden als ze weten dat het erfelijk is. Het voelt dan wat minder als je eigen schuld, misschien.”

voeding en gezond bewegen. Bij de Haagse maatjes ging het gewicht omlaag. Niet heel veel, maar toch bemoedigend. In de andere groep ging het alleen maar slechter in de loop van de tijd. We blijven dus doorgaan. Maar je moet realistisch blijven. Deze kinderen zullen bijna allemaal te zwaar blijven. Belangrijk is dat we er met zijn allen voor moeten zorgen dat de kinderen die nu jong

31

HagaZiekenhuis topcentrum voor behandeling bloedziekten

Bloed is een miljoenenbedrijf

32

mei/junir 2011 • LIJFMAGAZINE


Beeld Shutterstock

Ons bloed komt overal in ons hele lichaam. Het levert zuurstof en voedingsstoffen af en voert afvalstoffen weer af. Bloed zorgt ook voor de afweer tegen ziekten. Kortom, bloed is essentieel voor ons leven. Ziekten van het bloed verdienen daarom bijzondere aandacht. Het Hematologisch Centrum van het Haga Ziekenhuis biedt topzorg voor alle patiënten met bloedziekten uit de hele Haagse regio.

B

loed ziet eruit als een gewone vloeistof. Maar onder het microscoop zie je dat bloed voor de helft uit cellen bestaat. De rest is een waterige vloeistof met eiwitten en voedingsstoffen erin. De meeste cellen zijn rode bloedcellen. Zij zorgen voor het transport van zuurstof. Hun rode kleurstof, hemoglobine, kan makkelijk zuurstof opnemen en weer afstaan. In de longen nemen de rode bloedcellen zo de zuurstof op. In de rest van het lichaam geven zij de zuurstof weer af. Witte bloedcellen vormen ongeveer één procent van het bloed. Maar zij zijn wel heel belangrijk. Zij zorgen voor de afweer tegen ziekten. Sommige witte bloedcellen maken antistoffen. Die kunnen ziektekiemen uitschakelen. Andere witte bloedcellen ‘eten’ ziektekiemen en dode cellen. Of zij doden afwijkende cellen, zoals kankercellen. En dan zijn er kleine ‘klontjes’, de bloedplaatjes. Als er een wondje is werken zij samen met eiwitten uit de bloedvloeistof om een prop (stolsel) te vormen. Dat stopt de bloeding. De bloedvloeistof zorgt ook voor het transport van voedingsstoffen en afvalstoffen.

Bijzondere vormen van bloedarmoede Bij bloedarmoede zijn er te weinig rode bloedcellen. Er wordt dan te weinig zuurstof getransporteerd. De patiënt is snel moe en buiten adem. Bij ernstige bloedarmoede kunnen hartklachten en andere problemen ontstaan. Gewone bloedarmoede kan door verschillende oorzaken komen. Een tekort aan ijzer in


de voeding bijvoorbeeld. Ijzer is nodig om de rode bloedkleurstof (hemoglobine) te maken. In het HagaZiekenhuis worden ook bijzondere vormen van bloedarmoede behandeld. Dat zijn erfelijke afwijkingen aan rode bloedcellen. Door de fout in de erfelijke aanleg ontstaat afwijkend hemoglobine. De rode bloedcellen worden versneld afgebroken. Hoofd van het Hematologisch Centrum Wijermans: “In de Haagse regio komt de ziekte thalassemie veel voor. Dat is een erfelijke bloedziekte die alleen voorkomt bij mensen uit Azië en uit het gebied rond de Middellandse Zee. Wij zien thalassemie veel bij Hindoestaanse mensen uit Suriname – hun voorouders kwamen uit Azië. De bloedarmoede is soms heel ernstig. Lichamelijke inspanning is dan bijna onmogelijk.” Een andere erfelijke vorm van ernstige bloedarmoede is de sikkelcelanemie

(sikkelcelziekte). Ook hier is er een afwijking aan de rode bloedkleurstof. Rode bloedcellen krijgen soms de vorm van een sikkel(een halve maan). In die vorm kunnen zij de allerkleinste bloedvaatjes in de botten blokkeren. Er ontstaat dan zuurstoftekort. Dat doet erg pijn. Sikkelcelziekte komt vooral voor onder Afrikanen met een donkere huidskleur. Ook Surinamers van Afrikaanse afkomst kunnen de ziekte hebben. Wijermans: “Patiënten met erfelijke bloedarmoede hebben regelmatig bloedtransfusies nodig. Bij zeer ernstige klachten kan zelfs een transplantatie met stamcellen van een gezonde donor overwogen worden. Die stamcellen zorgen ervoor dat er gezonde rode bloedcellen aangemaakt gaan worden. Maar dat is een heel zware behandeling. En vaak is het moeilijk om een geschikte donor te vinden”. doorlezen op pagina 34

Een buisje bloed voor onderzoek Wat er in ons bloed zit, zegt veel over onze gezondheid. Bloed komt immers overal. Ziekten van het hele lichaam zijn vaak in het bloed terug te vinden. Daarom wordt in het ziekenhuis en bij de huisarts vaak bloed afgenomen. Teveel glucose in het bloed wijst op suikerziekte (diabetes). Ontstekingen zoals bij reuma zijn ook aantoonbaar in het bloed. Als de nieren niet goed werken, bevat het bloed teveel van de stof creatinine. Ook sommige vormen van kanker zijn via het bloed op te sporen. Zo zit er bij prostaatkanker meer van de stof PSA in het bloed. Ook het onderzoek naar bloedziekten begint vaak met het afnemen van bloed. Zo nodig zijn er ook tests om te bepalen hoe goed de bloedstolling is. Bij onderzoek naar leukemie is vaak ook onderzoek van het beenmerg nodig.

33

Bloedingen Erfelijke ziekten van de bloedstolling vormen een ander speerpunt van het Hematologisch Centrum. Bij die ziekten heeft de patiënt last van bloedingen. Bij een verwonding of een operatie kan hij veel bloed verliezen. De bekendste ziekte van de bloedstolling is bloederziekte. Die ziekte heet ook wel hemofilie. Er ontbreekt één van de stollingsfactoren. Dat zijn eiwitten in de bloedvloeistof die nodig zijn voor de bloedstolling. Wijermans: “We kunnen de patiënt meestal goed behandelen. Hij krijgt dan het ontbrekende eiwit via een infuus. Dat moet wel regelmatig gebeuren. Want alle eiwitten worden voortdurend afgebroken. Deze patiënten komen dus heel regelmatig even naar het ziekenhuis. En als er iets bijzonders is, zoals een operatie, hebben zij natuurlijk extra zorg nodig.”

Stamcellen De bloedcellen worden voortdurend in het

lichaam afgebroken. Nieuwe bloedcellen worden aangemaakt door de stamcellen in het beenmerg. Dat beenmerg zit in ons bekken, borstbeen, ribben en ruggenwervels. Die stamcellen werken hard. Elke seconde maken zij miljoenen bloedcellen. Bij kanker van de bloedcellen (leukemie) is soms een transplantatie van deze stamcellen nodig. Dat heette vroeger een beenmergtransplantatie. Zo’n transplantatie is nodig om een extra zware behandeling (chemotherapie en bestraling) te kunnen geven. Die doodt de kankercellen maar ook de stamcellen in het beenmerg gaan kapot. Zonder die stamcellen wordt er geen bloed gemaakt. Er moeten dus weer stamcellen worden toegediend: een stamceltransplantatie. Dat gebeurt gewoon via een infuus. De stamcellen zoeken vanzelf het beenmerg op. Stamceltransplantaties worden ook toegepast bij kanker van de witte bloedcellen in de lymfeklieren (lymfoom).

Wijermans: “We doen hier al bijna vijfentwintig jaar stamceltransplantaties. Dat is bijzonder voor een algemeen ziekenhuis. In Nederland hebben we dat verder alleen in Zwolle en Enschede”. De patiënt krijgt bij deze transplantaties zijn eigen stamcellen terug na de intensieve behandeling van de kanker. De stamcellen zijn eerder afgenomen en ingevroren. Voor transplantatie met cellen van een donor wordt de patiënt verwezen naar het Leids Universitair Medisch Centrum. Wijermans: “We hebben veel ervaring met de behandeling van leukemie en lymfomen. Genezing is helaas zeker niet altijd mogelijk. Maar we kunnen wel elke patiënt intensief begeleiden. Er is veel mogelijk om te zorgen dat de patiënt nog een tijd goed kan leven. Die contacten met patiënten in hun laatste maanden vind ik heel bijzonder”.

Bloedziekten als thalassemie en sikkelcelziekte komen met name onder allochtone Nederlanders veel voor.

34


Opleiding

Tekst Loes Harland Beeld Hans Oostrum

Wie schuilt er achter die witte jas? In het ziekenhuis lopen verschillende artsen in witte jassen rond. Maar wat is nu eigenlijk het verschil tussen een medisch specialist, een arts-assistent, een basisarts en een coassistent? We stellen ze graag aan u voor, zodat u weet welke artsen bij uw behandeling betrokken zijn. Coassistent Iraida Veen (rechts op de foto) studeert geneeskunde aan het Leids Universitair Medisch Centrum. Tijdens haar studie is het verplicht praktijkervaring in een ziekenhuis op te doen. Dat wordt het ‘lopen van coschappen’ genoemd. Iraida is dus coassistent. Een coassistent hoort zich als zodanig aan u voor te stellen. Het kan voorkomen dat u wordt onderzocht door een coassistent. Dit onderzoek door een coassistent wordt altijd herhaald door een bevoegd arts, een arts-assistent of een medisch specialist. Een coassistent staat altijd onder leiding en toezicht van de hoofdbehandelaar, de medisch specialist.

Basisarts Iedereen die de universitaire studie geneeskunde helemaal met succes heeft afgerond, mag zich basisarts noemen. De meeste basisartsen gaan zich daarna verder specialiseren tot huisarts of medisch specialist in een specifiek vakgebied van de geneeskunde zoals kindergeneeskunde, interne geneeskunde of oogheelkunde

Arts-assistent Sven Mieog (links op de foto) is arts-assistent. Een arts-assistent is een basisarts, die in het ziekenhuis een opleiding tot medisch specialist volgt. Een arts-assistent wordt ook wel arts in opleiding genoemd. Sven heeft ervoor gekozen om zich te specialiseren tot chirurg. Een arts-assistent mag zelfstandig een onderzoek of een behandeling doen.


Dit gebeurt altijd onder leiding en toezicht van een medisch specialist, die vaak achteraf met de arts-assistent meekijkt en meedenkt.

Zaalarts Een arts in opleiding kan ook zaalarts zijn op verpleegafdelingen. Een zaalarts gaat dagelijks bij de opgenomen patiënten langs en is verantwoordelijk voor de dagelijkse medische zorg. De zaalarts heeft contact met de hoofdbehandelaar, die voor de dagelijkse medische zorg meestal op de achtergrond blijft.

Medisch specialist Bob Knippenberg (midden op de foto) is medisch specialist. Een medisch specialist heeft zich gespecialiseerd op een bepaald terrein van de geneeskunde. Denk hierbij aan een gynaecoloog, een orthopeed, een internist of een uroloog. Bob Knippenberg is vaatchirurg. Een medisch specialist is vaak de hoofdbehandelaar, die samen met een patiënt de behandeling bepaalt en daar verantwoorde-

lijk voor is. Zo zijn de medisch specialisten altijd verantwoordelijk voor de arts-assistenten en coassistenten.

Dokter of doctor? Er is nogal eens spraakverwarring tussen dokter en doctor. Dokter is spreektaal voor arts. Maar een doctor hoeft helemaal geen arts te zijn. Deze titel heeft feitelijk niets te maken met de gezondheidszorg, want iedereen die na een willekeurige universitaire studie, wetenschappelijk onderzoek doet en daarop promoveert, mag zich officieel doctor noemen. Zo kan het voorkomen dat een coassistent (student geneeskunde) op een ander vakgebied dan de gezondheidszorg gepromoveerd is en zich dus doctor mag noemen, terwijl hij nog geen dokter is. •

35

haganieuws

Darmonderzoek met videocamera in capsule De afdeling Maag-, darmen leverziekten van het HagaZiekenhuis heeft een revolutionaire en patiëntvriendelijke manier geïntroduceerd om patiënten met problemen aan de dunne darm te onderzoeken. Een videocamera in een capsule geeft de behandelend arts nu een haarscherp beeld van die problemen. De dunne darm is zo’n vijf meter lang en lastig te onderzoeken. Er zijn verschillende

mogelijkheden van onderzoek, maar niet één methode geeft een volledig beeld. Nu is er een revolutionaire methode waarmee je wel alles kunt zien. Maag-, darmen leverspecialist Jan Nicolaï verricht het onderzoek met een piepkleine videocamera in een capsule. Hiermee is het mogelijk om de dunne darm van begin tot eind scherp in beeld te krijgen. Ook darmaandoeningen zoals de ziekte van Crohn en darmkanker, kunnen met deze cameracapsule in een vroeg stadium worden vastgesteld. Inslikken capsule De cameracapsule weegt nog geen vier gram en meet 11 x 27 millimeter. Hij ziet eruit als een medicijn en zo neemt de patiënt hem ook in. Via de slokdarm en de maag belandt de capsule na ongeveer een uur in de dunne darm. Vanaf dit moment kan de patiënt zich vrij bewegen en bijvoorbeeld gaan wandelen of een krant lezen. Intussen worden alle opnames in de darm gemaakt. De vele beeldjes per seconde die de camera maakt, worden in een computer opgeslagen. Na vier tot acht uur is de capsule in de dikke darm beland en verlaat via de natuurlijke weg het lichaam.

HagaZiekenhuis is Ziekenhuispartner XL Het HagaZiekenhuis gaat intensief samenwerken met de Reinier de Graaf Groep in Delft, het Sint Franciscus Gasthuis in Rotterdam en het Schiedamse Vlietland Ziekenhuis. De vier ziekenhuizen hebben hiervoor in mei van dit jaar de coöperatie ‘De Ziekenhuispartners XL’ opgericht.

Niersteenvergruizer op Sportlaan Het HagaZiekenhuis kan sinds vorig jaar op de locatie aan de Sportlaan beschikken over een eigen niersteenvergruizer, waardoor patiënten nog sneller en beter geholpen kunnen worden. Hoe werkt zo’n niersteenvergruizer? In de nieren worden afvalstoffen uit het bloed gehaald en via de urineleiders, de blaas en de plasbuis naar buiten afgevoerd. Soms kunnen die afvalstoffen gaan klonteren en uitgroeien tot kleine of grote (nier)steentjes. Kleine steentjes worden meestal vanzelf uitgeplast maar grotere steentjes kunnen aanzienlijke pijn veroorzaken. Een veel gebruikte methode om dit soort steentjes van buitenaf te verwijderen is de niersteenvergruizer. Eerst wordt met een röntgenfoto of een echo heel precies de plaats van de steen bepaald en vervolgens worden van buitenaf schokgolven op de steen ‘afgevuurd’. Wel 3.000 keer achter elkaar. Zo’n schokgolfje voelt men wel, maar is goed te bestrijden met een pijnstiller. Door de vele schokjes valt het steentje uit elkaar. Deze ingreep kan overigens alleen bij stenen die kleiner zijn dan 2 centimeter.

Doel van de samenwerking is om patiënten binnen het gemeenschappelijke verzorgingsgebied te verzekeren van de beste zorg op de juiste plaats. De ziekenhuizen behouden wel hun zelfstandigheid. Door hun krachten te bundelen zijn het HagaZiekenhuis, de Reinier de Graaf Groep en het Sint Franciscus Gasthuis beter in staat om hun topklinische functies te versterken en uit te breiden. Het Vlietland Ziekenhuis kan door de samenwerking haar positie als basisziekenhuis verder versterken. Op deze wijze kunnen de vier ziekenhuizen de patiënten in hun verzorgingsgebied blijvend goede basis- en topzorg garanderen op basis van volledige keuzevrijheid. Het coöperatiemodel kan de afzonderlijke ziekenhuizen uiteraard aanzienlijke schaalvoordelen en kwaliteitsverbeteringen opleveren. Samenwerking op het gebied van inkoop is hiervan een goed voorbeeld. Een gemeenschappelijke vacaturebank biedt medewerkers van de betrokken ziekenhuizen bovendien extra ontwikkelen carrièremogelijkheden.

36


Tekst Pieter van Dam Beeld Hans Oostrum, Shutterstock

Speciaal centrum voor behandeling spataderen Spataderen zijn een veelvoorkomende aandoening en met name bij vrouwen. Het HagaZiekenhuis is gespecialiseerd in de behandeling van spataderen. Op de locatie aan de Sportlaan in Den Haag beschikt het over een nieuw behandelcentrum. Een spatader is een ader die verwijd is en daardoor duidelijk zichtbaar is op de huid

of voelbaar is onder de huid. Spataderen zijn meestal blauw doorschemerend en kronkelig, en zitten vooral aan de benen. De slagaderen brengen het bloed van het hart naar de benen en via de aderen vloeit het weer terug naar het hart. In de aderen zitten klepjes die er voor zorgen dat het bloed gemakkelijk kan terugstromen naar het hart. Als de kleppen niet goed meer werken of kapot zijn, dan vloeit het bloed minder makkelijk terug naar het hart. Hierdoor worden de aderen wijder, voller en kronkelig en ontstaan spataderen. Het HagaZiekenhuis is gespecialiseerd in de behandeling van spataderen en andersoortige aderafwijkingen. Het beschikt hiervoor op de locatie aan de Sportlaan over een nieuw spatadercentrum, waarin verschillende specialisten waaronder dermatologen en vaatchirurgen nauw samenwerken. Het centrum staat bekend als patiëntvriendelijk. Patiënten worden waar mogelijk direct of in ieder geval op zeer korte termijn geholpen.

Slim gebruik grondwater Het HagaZiekenhuis maakt slim gebruik van het grondwater om het ziekenhuisgebouw in de zomer te koelen en in de winter te verwarmen. In de zomer wordt om het gebouw te koelen koud grondwater opgepompt uit vier koude bronnen die zijn aangelegd op zo’n 200 meter onder het ziekenhuis. In de winter wordt voor de verwarming van het gebouw warm grondwater opgepompt uit vier warme bronnen op een diepte van 230 meter. Deze zogenoemde Warmte Koude Opslag-installatie kan een energiebesparing van vijftig tot tachtig procent opleveren. Het zorgt bovendien voor een aanzienlijke vermindering van de CO2-uitstoot, zodat het milieu minder belkast wordt.


Nieuw medisch apparaat ‘eet’ kleine vleesbomen op Er is een nieuwe techniek beschikbaar om kleine vleesbomen en baarmoederpoliepen te verwijderen. Patiënten kunnen door poliepen en vleesbomen pijnlijke, langdurige en zware menstruaties krijgen. Dit maandelijks terugkerend probleem kan de kwaliteit van leven behoorlijk beïnvloeden. Gynaecoloog Bernd Berning van het HagaZiekenhuis heeft zich gespecialiseerd in de zogenoemde ‘mini-shavertechniek’ om poliepen en vleesbomen patiëntvriendelijk te kunnen verwijderen. Het HagaZiekenhuis is het enige ziekenhuis in de regio Haaglanden dat gebruik maakt van deze techniek. Bernd Berning legt uit hoe de techniek werkt. “Er wordt een klein kijkbuisje in de baarmoeder gebracht die wordt gevuld met een zoutoplossing. Hierdoor worden poliepen, vleesbomen maar ook placentaresten goed zichtbaar. Met de verfijnde apparatuur die lijkt op een ronddraaiend scheerapparaatje en een stofzuigertje ben je als behandelaar in staat het afwijkende weefsel ‘af te scheren’ en weg te zuigen. Het weefsels wordt altijd voor onderzoek naar het laboratorium gebracht om te kijken of het kwaadaardig is of niet. Omdat de ‘mini-shaver’ een kleine diameter van 5,6 mm heeft, is de behandeling vrouwvriendelijk en weinig pijnlijk.” De behandeling vindt poliklinisch plaats. Omdat de nieuwe techniek weinig pijnlijk is in vergelijking met de traditionele behandeling van vleesbomen en poliepen is geen narcose of ruggenprik meer nodig.

37

lijfverhaal

Beter en langer leven met cystic fibrosis dankzij goede zorg

“Ik moet wennen aan het idee dat ik ook oud kan worden” Toen hij een peuter was, bleek dat Bowe Frankema cystic fibrosis (CF) had. De arts vertelde zijn moeder dat Bowe de achttien jaar niet zou halen. Intussen is hij 25 en bezig een eigen bedrijf op te zetten. “Er zijn CF-ers die er veel slechter aan toe zijn. Ik heb het jarenlang een beetje kunnen ontkennen. Maar ooit loop je dan wel tegen een grens aan. Ik neem nu echt goed mijn medicijnen en meestal kan ik de dingen doen die ik wil doen. Liefst wel in mijn eigen tempo, daarom ben ik eigen baas.”

38

C

ystic fibrosis, CF dus, is een ziekte die je vanaf je geboorte hebt. Hij is nog niet te genezen. Mensen met CF hebben een kortere levensverwachting. Zij hebben vaak infecties in hun longen. Ook hebben ze moeite met het verteren van voedsel”, vat longarts Harry Heijerman van het gespecialiseerde CF-centrum in het HagaZiekenhuis (Den Haag) samen. Dankzij goede zorg is die levensverwachting in de afgelopen tijd al flink toegenomen. Vroeger overleed de helft van de patiënten voor hun twintigste jaar. Tegenwoordig worden de meeste patiënten met CF veertig jaar of ouder. Bowe: “Toch zijn er ook vrienden van



mij met CF al overleden. Je kunt gewoon de pech hebben dat je besmet raakt met een bacterie waar ze weinig aan kunnen doen.”

Alles proberen “Er zijn zeker verschillen tussen CF-patiënten. Met sommigen gaat het beter dan met anderen”, zegt Harry Heijerman. Met Bowe ging het jarenlang best goed. Toen hij op negenjarige leeftijd voor het eerst met lotgenoten op vakantiekamp ging, keek hij zijn ogen uit. “Ik had nog nooit andere kinderen met CF gezien. Sommigen konden net als ik gewoon voetballen. Maar ongeveer de helft stond langs de kant, die waren te kortademig.” Op de middelbare school ging het een tijd heel slecht met Bowe. Hij kreeg bovendien een andere chronische ziekte die niets met CF te maken heeft. “Ik heb toen veel in het ziekenhuis gelegen en ruim een jaar school gemist.” Daarna ontkende hij jarenlang zijn CF zoveel mogelijk. “Ik ben opgegroeid met het idee dat ik maar kort zou leven. Dan leef je op de dag. Ik plande nog geen week vooruit. Ik wilde alles doen, alles proberen. Dat houd je een tijdje vol. Maar dan ben je toch je lichaam aan het afbreken.”

Een normaal leven Toen kwam het keerpunt. Bowe: “Een vriend die veel van CF weet, schrok toen hij me na een tijd weer zag. “Jij moet een andere dokter hebben”, zei hij. En hij raadde me aan om naar Den Haag te gaan. Harry Heijerman zag meteen dat ik jarenlang te weinig behandeling had gekregen. Ik had het zelf ook laten versloffen. Ik kreeg een hele berg medicijnen mee en moest een maand later terugkomen. Mijn longfunctie was in die maand gigantisch beter geworden – zoiets hadden ze daar ook nog nooit gezien.” “Na ongeveer een jaar zei Harry Heijerman tegen me: “Het belangrijkste wat jij moet doen is in je hoofd prenten dat je gewoon zeventig wordt. Dat je een normaal leven kunt hebben.” Dat moest ik wel even verwerken. Het betekent dat je moet nadenken wat je dan wilt met je leven. Ik hoef niet alles vandaag te beleven. Het kan later ook altijd nog. Ik kan nu ook even rustig aan doen. Dat is ook nodig, soms ben ik heel moe. Gelukkig kan ik nog steeds genieten van wat er is. Ik zie dat ook bij andere CFers. Dat leer je wel van deze ziekte. Niet te veel nadenken, gewoon doen.”


Beeld Hans Oostrum Fotografie

Besmettingsgevaar De vakantiekampen waar Bowe andere kinderen met CF leerde kennen, bestaan niet meer. Gebleken is dat de kinderen elkaar besmetten met gevaarlijke bacteriën. Ook in het ziekenhuis doet men er nu alles aan om contact tussen CF-patiënten te vermijden. Heijerman: “Op de polikliniek hebben we geen wachtkamer. Patiënten hebben een afspraak in een onderzoekskamer. Wij rennen wel heen en weer. En op de verpleegafdeling zijn eenpersoonskamers. Als er veel patiënten zijn, plannen we zelfs de momenten waarop patiënten even naar buiten mogen.”

“Dat leer je wel van deze ziekte. Niet te veel nadenken, gewoon doen” Bowe: “Het is ook wel heel jammer. Contact met lotgenoten helpt je om met je ziekte om te gaan. Ik ben daarom bezig om mogelijkheden voor contact via internet op te zetten. Dat is veilig en je kunt toch ervaringen uitwisselen.”

Betere zorg Dat patiënten met CF tegenwoordig zoveel langer leven, komt vooral door betere zorg. Er zijn (dure) medicijnen tegen de longontstekingen. Er zijn medicijnen die het slijm oplossen (zie kader, red.). Die zijn belangrijk, maar kennis en ervaring zijn minstens even belangrijk. De behandeling van CF-patiënten is nu in Nederland gecon-

centreerd in zeven ziekenhuizen. Een derde van alle volwassen CF-patiënten komt naar het HagaZiekenhuis. Als het nodig is komt het ziekenhuis naar hen toe. Heijerman: “Bij ernstige longontstekingen is vaak een infuus nodig. Vroeger moesten patiënten dan opgenomen worden. Tegenwoordig krijgen ze thuis alle spullen en uitleg om het zelf te doen. Onze apothekers hebben veel wetenschappelijk onderzoek gedaan om dat allemaal goed uit te zoeken. Ik kan daar echt enthousiast van worden, dat we het nu zo kunnen regelen voor onze patiënten.” Er wordt wereldwijd natuurlijk ook veel onderzoek gedaan om de ziekte te kunnen genezen. Heijerman: “Er zijn verschillende varianten van de ziekte. Ik verwacht dat we in de komende vijf tot tien jaar voor de meeste varianten een middel hebben dat in de longen genezend werkt. Dan kunnen patiënten echt tientallen jaren langer leven.” • Voor meer informatie: www.ncfs.nl www.stichtingfok.nl

Problemen door fout in klieren Patiënten met CF hebben last van hun longen, hun alvleesklier en hun lever. De oorzaak van al deze problemen is een erfelijke fout in klieren die vocht produceren. In onze longen bijvoorbeeld zitten kliertjes die vocht (slijm) maken. Dat zorgt ervoor dat bacteriën gemakkelijk afgevoerd kunnen worden. Bij patiënten met CF werken die kliertjes niet goed. In plaats van dun vocht produceren zij taai slijm. CF wordt dan ook wel eens taaislijmziekte genoemd. In dat slijm kunnen bacteriën uitgroeien. Die zorgen voor infecties. De longen gaan achteruit doordat zij vol met littekens komen te zitten. De behandeling is er nu op gericht om die infecties bijtijds aan te pakken. Zo wordt voorkomen dat de longen achteruitgaan. Toekomstige behandelingen zullen ervoor zorgen dat de kliertjes in de longen dunner slijm produceren. Sinds 1 mei 2011 worden alle pasgeboren kinderen via de hielprik onderzocht op CF. De behandeling kan dus al vroeg beginnen.

39

Vrije tijd

De Zandmotor. Zo heet de zandbuffer die in 2011 voor de Delflandse kust tussen Ter Heijde en Kijkduin is aangelegd in de vorm van een schiereiland. In één keer 256 voetbalvelden recreatiegebied erbij! Wandelen over de uitgestrekte zandplaat is een bijzondere ervaring. De Zandmotor is in korte tijd ook een walhalla geworden voor windsurfers, kitesurfers en golfsurfers.

Wandelen op de N

og niet zo lang geleden klotste de zee hier, bedenken we vol ontzag. Wandelen op dit enorme schiereiland is in alle opzichten een indrukwekkende ervaring. Ruimte, rust, water, licht, lucht! Alleen het zeehondje dat inmiddels vaste bewoner is van de uitgestrekte zandplaat laat zich vandaag niet zien. Ook vogels hebben de Zandmotor ontdekt. De eerste bontbekplevieren, scholeksters en tureluurs zijn al gesignaleerd. En plantenliefhebbers raken niet uitgepraat over de zeldzame plantensoorten die meeliften met de Zandmotor. Elk jaar voert de zee zand weg van de Nederlandse kust. Als Rijkswaterstaat niet om de vijf jaar op het strand en voor de kust

40

grote hoeveelheden zand zou storten, zou het strand lanGzaam afkalven. Die zandstortingen werken wel. Maar kan kustbescherming ook duurzamer en natuurlijker, vroegen deskundigen zich af. De Zandmotor moet het bewijs leveren. Rijkswaterstaat en de provincie Zuid-Holland hebben de Zandmotor in 2011 aangelegd door ruim 20 miljoen kuub zand langs de kust te verspreiden. Het schiereiland – het heeft de vorm van een haak – steekt één kilometer ver in zee en is aan het strand twee kilometer breed. De vraag is of de natuur het werk zelf zal doen en het zand langs de kust zal verspreiden. Het lijkt erop dat wind, zeestromingen en eb en vloed inderdaad


Tekst Els van Thiel Beeld Hans Oostrum

De natuur moet het karwei nu zelf afmaken

houdt toezicht en er staan ook waarschuwingsborden op het strand.

Bereikbaarheid De Zandmotor is te voet en per fiets te bereiken via de strandopgangen Schelpenpad en Watertoren. Parkeren is hier niet mogelijk.

Zandmotor de Zandmotor boetseren en zelfs sneller dan voorspeld werd. Als de Zandmotor aan de verwachtingen voldoet, zijn er de komende twintig jaar geen zandstortingen meer nodig voor de Delflandse kust. Een mooi voorbeeld van bouwen mét de natuur, noemt Rijkswaterstaat het proefproject. Niet iedereen is helemaal overtuigd. Sommigen wijzen op de hoge kosten en op mogelijke veiligheidsrisico’s voor bezoekers. Voor de serveerster van strandpaviljoen Flamengo’s is het experiment nu al honderd procent geslaagd. Dromerig staart ze naar de tientallen stoere kitesurfers op het strand. “Zien ze er niet geweldig uit?” Met de wandeluren geducht in onze kuiten, nip-


pen wij nog maar eens aan onze witte wijn in een beschut hoekje van het terras van Flamingo’s en beamen dat het een geweldig gezicht is.

Oppassen voor muien De werkzaamheden aan het schiereiland zijn afgerond. Het is nu aan de natuur om het karwei af te maken. Het terrein is open voor het publiek. Bezoekers kunnen op en rond de Zandmotor wandelen. Zwemmen is tot nader bericht niet toegestaan. Rondom de Zandmotor kunnen plaatselijk namelijk muien ontstaan. Dat zijn sterke zeestromingen die zwemmers een eind mee de zee invoeren. De reddingsbrigade

Met de auto kunt u aan de noordkant van de Zandmotor parkeren bij de Machiel Vrijenhoeklaan in Den Haag. Via strandslag 2 (Hoek van Hollandpad) is het dan nog ongeveer 15 minuten lopen over het strand. Ten zuiden van de Zandmotor is er parkeergelegemheid bij strandopgang Molenslag, gemeente Westland. Ook dan is het circa 15 minuten lopen over het strand.

Fiets- en wandelroutes Een bezoek aan de Zandmotor is te combineren met verschillende fietsen wandelroutes die in de buurt komen. Noordzee Kustpad: www.northseatrail.nl Westduinroute: http://www.anwb.nl/fietsen/fietsroutes/ route,/Westduinroute.html North Sea Cycle Route: www.northsea-cycle.com Duinen en Kassenroute: http://www.anwb.nl/fitesen/fietsroutes/ route,/Duin-en-kassen-route.html

41

wetenschap

Nieuwe behandeling hooikoorts Artsen van de afdeling Keel-, neus- en oorheelkunde (KNO) van het HagaZiekenhuis doen onderzoek naar een nieuwe behandeling van hooikoorts.

Immunotherapie is een veelgebruikte behandeling van allergische rhinitis, zoals hooikoorts. Dit is een behandelstrategie waarbij de allergische patiënt minder gevoelig wordt gemaakt door toediening van de stof (allergeen) waarvoor hij of zij allergisch is. Normaal worden de allergenen toegediend door middel van een huidprik of via druppels onder de tong. Deze behandeling duurt echter erg lang (maanden tot jaren) en heeft vervelende bijwerkingen zoals jeuk en zwelling op de plaats van toediening. De KNO-afdeling van het HagaZiekenhuis doet nu onderzoek naar een nieuwe vorm van immunotherapie waarbij het allergeen direct wordt toegediend aan het afweersysteem door een prikje in de lymfeklier. De eerste resultaten van het onderzoek zijn veelbelovend en laten geen bijwerkingen zien.

Spermacellen zijn geen zwemmers Er werd altijd gedacht dat een spermacel naar een eicel toe zwemt in het vrouwelijk voortplantingsstelsel. Dat lijkt niet het geval. Volgens onderzoekers van de universiteiten van Birmingham en Warwick botsen en kruipen de zaadcellen. Het nieuwe inzicht kan helpen bij de behandeling van stellen met vruchtbaarheidsproblemen. Het onderzoeksteam bestudeerde de spermacellen. Hierbij keken ze vooral naar de verschillen tussen de tientallen cellen die een eicel bereikten en de miljoenen cellen anderen die onderweg sneuvelden. In tegenstelling tot wat men altijd dacht zwemmen de spermacellen zelden. Ze kruipen over de wanden van het voortplantingsstelsel. Volgens de wetenschappers leert het onderzoek ons hoe het sperma zijn weg vindt en waarom slechts enkele cellen de eindbestemming bereiken. “De eerste keer dat ik de spermacellen zag kruipen moest ik wel een beetje lachen”, vertelt onderzoeker Denissenko.

42

Vis goed voor uw gezondheid Mensen die veel vis eten, lopen minder risico op het krijgen van bepaalde vormen van kanker. Dat blijkt uit een analyse van meer dan veertig studies die over de hele wereld zijn uitgevoerd. De Chinese onderzoeker Jie Liang van Xijing Hospital bestudeerde samen met collega’s de resultaten van deze studies waarbij werd gekeken naar het verband tussen de consumptie van vis en het krijgen van kanker. De onderzoekers concludeerden onder andere dat het regelmatig eten van vis het risico op het krijgen van darmkanker met twaalf procent doet afnemen. Dat was nadat rekening was gehouden met de leeftijd van de deelnemers aan de studie, hun alcoholconsumptie, de hoeveel rood vlees die ze aten en andere risicofactoren. De onderzoekers waren vooral geïnteresseerd naar de consumptie van verse vis. Zij konden echter niet achterhalen welke soorten vis de deelnemers aan het onderzoek hadden gegeten en hoe zij de vis hadden bereid.


Tekst Pieter van Dam Beeld Hans Oostrum

Zwarte peper remt de aanmaak van vetcellen Hetzelfde ingrediënt in zwarte peper dat je laat niezen helpt je mogelijk ook om dun te blijven. De eerste resultaten van een onderzoek laten zien dat piperine de aanmaak van vetcellen tegengaat.

Vitamine D remt ontstekingen Vitamine D, dat ons lichaam vooral aanmaakt door blootstelling aan zonlicht, werkt volgens onderzoekers van National Jewish Health in de Verenigde Staten ontstekingsremmend. Hun conclusie is gebaseerd op onderzoek in het laboratorium. De onderzoekers incubeerden witte bloedcellen met verschillende hoeveelheden vitamine D en stelden de cellen vervolgens bloot aan een molecuul dat een sterke ontstekingsreactie opriep. Zo konden de onderzoekers vaststellen bij

welke dosering vitamine D het ontstekingsremmende effect het grootst was. Volgens de onderzoekers kunnen patiënten met een chronische ontstekingziekte zoals astma en artritis en een tekort aan vitamine D, dus echt baat hebben bij het slikken van een vitamine D-supplement. In andere onderzoeken was al eerder aangetoond dat er een verband is tussen een te laag vitamine D-gehalte en verschillende ziekten zoals astma, kanker, diabetes en artritis.

Kinderen worden steeds dikker Van de Nederlandse kinderen tussen de 10 en 12 jaar oud heeft 22 procent overgewicht. Ongeveer 6 procent van de kinderen heeft zelfs extreem overgewicht. Dat blijkt uit een studie in zeven Europese landen. Uit het onderzoek onder ruim 7.000 schoolkinderen blijkt dat Nederlandse kinderen in vergelijking met hun leeftijdsgenoten in andere landen veel frisdrank drinken, zo’n 0,6 liter per dag. Ook blijken jongens meer


frisdrank te drinken en meer tv te kijken dan meisjes, al sporten die juist weer minder. Ook zijn kinderen van hoger opgeleide ouders slanker. In vergelijking met andere landen valt de situatie in Nederland echter nog mee, al is die volgens de onderzoekers wel zorgelijk. Zo is in Griekenland zelfs de helft van de schoolkinderen tussen de 10 en 12 jaar oud te dik en heeft 21 procent van de hen extreem overgewicht.

In verschillende oosterse geneeswijzen wordt zwarte peper al eeuwen gebruik voor het behandelen van cholera, diarree en andere maag- en darmaandoeningen. Over de werking van de piperine in het lichaam is echter nog weinig bekend. Onderzoekers van de Sejong University in Seoul keken in het laboratorium naar het effect van piperine op vetcellen. De stof bleek invloed te hebben op de genen die verantwoordelijk zijn voor de aanmaak van nieuwe vetcellen. Als vervolgonderzoek de resultaten bevestigt, kan deze ontdekking volgens de onderzoekers leiden tot een natuurlijke behandeling voor overgewicht en aandoeningen die gerelateerd zijn aan overgewicht.

Luchtvervuiling risico voor zwangere vrouwen Zwangere vrouwen die te veel worden blootgesteld aan luchtvervuiling, lopen een groter risico om een te vroeg geboren kind te krijgen dan vrouwen die in schonere gebieden wonen. Ook zijn de kinderen van vrouwen in vervuilde gebieden bij de geboorte gemiddeld 40 gram lichter. Hierdoor kunnen ze op latere leeftijd nog meer gezondheidsproblemen krijgen. Dat blijkt uit onderzoek van het Erasmus MC en TNO onder 7.000 vrouwen die tussen 2001 en 2006 zwanger waren in Rotterdam.

43

Huid

Onze huid wordt voortdurend vernieuwd

Zuinig zijn op de verpakking Onze huid is van levensbelang. Zij beschermt ons tegen invloeden van buitenaf. Bacteriën, chemische stoffen, droogte, hitte en kou worden door je huid tegengehouden. We maken contact met de wereld via onze huid. We voelen de dingen die we aanraken en de temperatuur om ons heen. Wat we zien van elkaar is de huid. Goed voor je huid zorgen is dus goed voor je, vooral als we in de zomermaanden een uitgebreid zonnebad nemen. Maar wat is huid eigenlijk?

D

e huid is het grootste orgaan van je lichaam. Bij een volwassen persoon heeft de huid een oppervlakte van bijna twee vierkante meter en weegt het 2,5 kilogram. Meer dus dan je lever of je hersenen of je hart. Een gezonde huid is belangrijk voor je gezondheid en natuurlijk ook om er goed uit te zien. Een goede huidverzorging is dan ook belangrijk, zeker als we ouder worden. De huid moet gevoed worden. Van binnenuit, door gezond te eten en voldoende vocht te drinken. En soms is wat hulp van buitenaf nodig, met huidverzorgende producten.

‘Verpakking’ vernieuwt zichzelf De huid zelf bestaat uit opperhuid en lederhuid, met daaronder het onderhuidse vet. Wat we zien aan de buitenkant is de opperhuid. Die bestaat grotendeels uit dode huidcellen. Aan de buitenkant worden ze bij het douchen weggewassen. De opperhuid is dus grotendeels ‘verpakking’. Die wordt voortdurend van binnenuit vernieuwd.

44

De onderste laag van de opperhuid bestaat namelijk uit levende cellen die telkens weer delen. In 14 dagen tijd belanden deze cellen aan het oppervlak. Daar blijven ze nog eens twee weken voordat ze weggewassen worden. Zo is de huid eigenlijk voortdurend in beweging. De levende cellen onderin de opperhuid krijgen hun voeding vanuit de lederhuid. Daar zitten bloedvaatjes die zuurstof en voedingsstoffen aanvoeren. In de lederhuid zitten ook de zweetkliertjes, talgkliertjes en de haarwortels. Talgklieren produceren een soort vet dat de huid soepel houdt. In de haarwortels groeiende kleine haartjes die bijna onze hele huid bedekken. En natuurlijk ook de langere haren op ons hoofd. In de lederhuid zitten ook de zenuwen waarmee we kunnen voelen (tasten) en temperatuur waarnemen.

Pigmentvlekken Omdat onze huid zo zichtbaar is, vallen kleine onregelmatigheden snel op. Sproeten en moedervlekken zijn als je goed kijkt bij iedereen wel te zien. Wat zijn die kleurige vlekken? Sproeten zijn gewoon maar klontjes van het bruine pigment dat ons tegen zonlicht beschermt. Dat pigment is nu eenmaal niet altijd regelmatig verdeeld. Iedereen heeft sproeten, de een veel meer dan de ander. Door de zon krijg je meer pigment. Daardoor kun je de sproeten beter zien. Daarom heten ze ook wel zomersproe-



Beeld Stutterstock

De versierde huid

ten. Vooral roodharige mensen hebben ze vaak. Sproeten gelden als één van de zeven schoonheden – maar overtuig je dochter daar maar eens van als ze vindt dat ze te veel sproeten heeft...

Zonnebaden lijkt fijn, maar soms is de schaduw je beste vriend Of je sproeten nu leuk vindt of niet, ze zijn onschuldig. Dat geldt niet altijd voor moedervlekken. Dat zijn ophopingen van pigmentcellen. Vaak heb je ze al vanaf je geboorte. Daarom heten ze moedervlekken. De meeste zijn ook onschuldig, net als sproeten. Maar een moedervlek kan soms gaan veranderen. Hij wordt dan groter of grilliger. Soms gaat de moedervlek bloeden. Veranderingen aan een moedervlek zijn altijd een teken van gevaar. Het is dan verstandig om binnen een week naar de dokter te gaan. Veranderende moedervlekken kunnen het begin zijn van de gevaarlijkste vorm van huidkanker. Die heet melanoom. Het is een kanker van de pigmentcellen. Als je op tijd bent, kun je bijna altijd genezen. Maar als het melanoom doorgroeit, wordt het levensgevaarlijk.

moet ook wel beschermd worden. Tegen schade van binnenuit bijvoorbeeld. Roken veroudert je huid. Giftige stoffen uit de rook bereiken via de bloedvaatjes de lederhuid. Daar helpt geen crème tegen, dat is gewoon een kwestie van stoppen. Het grootste gevaar van buitenaf komt van de zon. De ultraviolette straling uit de zon beschadigt de huidcellen. Dat geeft zonnebrand. De huid veroudert er ook sneller door. Bovendien kan zonlicht huidkanker veroorzaken. Kinderen die vaak verbranden, hebben later in hun leven meer kans op het gevaarlijke melanoom. Een beetje zonlicht is fijn, je wordt er lekker bruin van en je maakt er vitamine D door. Maar als je echt wilt genieten van de zon, zorg je voor een crème met een goede UV-filter. UV staat voor ultraviolet. Dat is zonlicht dat we niet zien, maar dat juist veel energie bevat. Hoe bleker je huid, des te krachtiger is het UV-filter dat je nodig hebt. Als de zon heel krachtig is, kun je maar beter helemaal uit de zon blijven of je huid bedekken. Kijk maar eens naar de huid die bijna nooit zon krijgt. Die blijft wel jonger en frisser dan huid die steeds verbrandt. Zonnebaden lijkt fijn, maar soms is de schaduw dus je beste vriend. •

Tatoeëren is een oeroud gebruik. Hoog in de Alpen is een paar jaar geleden een bevroren lijk gevonden dat 5300 jaar oud was. Deze ‘ijsman’ had meer dan vijftig tatoeages op zijn lichaam. Sommige waren waarschijnlijk bedoeld om pijnklachten te verminderen. Ook bij andere volkeren komen tatoeages voor. Het woord ‘tattoo’ komt uit de Stille Zuidzee. Daar zagen Europeanen voor het eerst mensen die hun huid zo versierden. Bij een tatoeage wordt kleurstof onder de opperhuid aangebracht, in de lederhuid dus. Vroeger werd dat met de hand gedaan, met een naald. Dat was een langdurig en pijnlijk karwei. Tegenwoordig zijn er machines voor. Die prikken de naaldjes met kleurstoffen honderd keer per seconde de huid in. Het pigment wordt heel precies aangebracht. De moderne tatoeage-artiest heeft een ruime keuze aan pigmenten. Zo kunnen echte kunstwerken in de huid worden gemaakt. Tatoeëren wordt dan ook steeds meer gedaan. Was het vroeger iets van zeelieden of verre volkeren, tegenwoordig komt het in de beste families voor. Natuurlijk is het wel belangrijk om goed na te denken voordat je een tattoo laat zetten. Het is immers moeilijk om hem ooit weer weg te halen. Ook moet je goed opletten of de studio die de tatoeages aanbrengt wel hygiënisch werkt. Ziekten als aids en hepatitis (leverontsteking) kunnen via de naaldjes worden overgebracht. Maar als je wilt, kun je zo een echt Levend Kunstwerk worden.

Bescherming De huid kan heel wat hebben, maar


45

Colofon Dit tijdschrift over gezondheid en leefstijl is een uitgave van het HagaZiekenhuis in samenwerking met LIJFMAGAZINE BV. Hoofdredactie Pieter van Dam [email protected] Redactie Pieter van Dam, Loes Harland, Pieter van Megchelen, Els van Thiel, Bernadette Schoemaker Fotografie Pieter van Dam, Hans Oostrum Fotografie, Shutterstock Vormgeving en drukwerkbegeleiding Kim Brinkkemper (Ditems Media, Monnickendam) Redactieadres Afdeling Communicatie HagaZiekenhuis Leyweg 275, 2545 CH Den Haag Meer informatie op www.hagaziekenhuis.nl

In het volgende nummer... Het volgende nummer van LIJFMAGAZINE verschijnt in oktober 2012. Weer boordevol interessante artikelen over gezondheid, leefstijl en vrije tijd. Een kleine greep uit de inhoud.

•

T hema: botten en spieren

•

D ossier diabetes

Lopen, zitten, staan, rennen, sporten, dansen, werken, we doen het allemaal met ons bewegingsapparaat. Het bestaat uit botten, gewrichten, spieren, pezen en zenuwen, die op een slimme manier met elkaar samenwerken, totdat er ergens een kink in de kabel komt of omdat we de gezondheid van dat bewegingsapparaat verwaarlozen. In het nieuwe nummer van LIJFMAGAZINE leest u alles over de werking van het bewegingsapparaat en krijgt u tips om botten en spieren in een goede conditie te houden.

Bijna een miljoen Nederlanders heeft diabetes. Suiker, zoals het vaak genoemd wordt in de volksmond, is daarmee een van de grootste volksziekten. Wat is de oorzaak van diabetes en wat kunt u zelf doen om het te voorkomen? De redactie van LIJFMAGAZINE geeft u de antwoorden op de belangrijkste en meest gestelde vragen.

• B acteriën: nuttig maar ook gevaarlijk

Bacteriën hebben twee verschillende gezichten. Het zijn nuttige eencellige organismen die ons bijvoorbeeld helpen met onze spijsvertering maar zij kunnen ook verschillende infecties veroorzaken. In dat laatste geval helpen antibiotica ons om die infectieziekte te bestrijden. Bacteriën worden echter steeds minder vatbaar voor deze medicijnen, zij worden zijn resistent en vormen daardoor een steeds grotere bedreiging voor onze gezondheid.

• O ntsporingen bij celdelingen

Ons lichaam is opgebouwd uit miljarden cellen. Voortdurend worden door celdeling nieuwe cellen gevormd om te kunnen groeien en om beschadigde en verouderde cellen te vervangen. Dat gaat ongelooflijk vaak goed maar soms ontstaan er fouten in de celdeling en kan kanker ontstaan. In het nieuwe nummer van LIJFMAGAZINE leest u alles over de vorming van nieuwe cellen en de ontsporingen bij celdelingen.

• O nze strijd tegen overgewicht

We worden steeds dikker waardoor de kans op allerlei verschillende ziekten toeneemt. Om op een gezond gewicht te komen volgen we de meest uiteenlopende diëten. Wat is het geheim achter al die diëten? Of is er helemaal geen geheim en draait alles gewoon om een smaakvol en gezond voedingspatroon in combinatie met een dagelijkse portie gezond bewegen? U leest er alles over in het komende nummer van LIJFMAGAZINE.

46


Stichting HagaVrienden werft voor extra voorzieningen voor patiënten van het HagaZiekenhuis. Een beetje afleiding, beweging en ontspanning helpt om het herstel te bevorderen. En in een prettige omgeving voel je je beter.

Denk bijvoorbeeld aan ‘rustgevende’ plafonds in een radiologie onderzoekskamer waar een patiënt een uur verblijft. Of aan trainingsapparaten voor kankerpatiënten die de afdeling een aantal weken niet mogen verlaten. Daar hebben HagaVrienden voor gezorgd!

Word ook HagaVriend! www.hagavrienden.nl

werkenbijhaga.nl

We zoeken nieuwe collega’s! :) Weten jullie nog iemand voor de IC?! #werkenbijhaga 1 dag geleden door HagaZiekenhuis

3763 anderen vinden dit leuk

Ons Hart. Thema: gratis. neem. mee! Kijken in het lichaam. Gaan ze steeds vroeger puberen? Zuinig zijn op je huid. Bevallen in het

Recommend Documents