Nederlandse Vestingsteden

Nederlandse

Vestingsteden

Amersfoort Bergen op Zoom Brielle Geertruidenberg Gorinchem Grave Groenlo Hellevoetsluis ‘s-Hertogenbosch Hulst Naarden Ravenstein Megen Weesp Willemstad Woudrichem Zaltbommel

EEN OVERZICHT

1213

Geertruidenberg krijgt stadsrechten en is daarmee de oudste stad van Holland.

1296

Moord op Graaf Floris V in de nabijheid van Naarden.

1349

Uitbreken Hoekse en Kabeljauwse twisten (-1433).

1493

Philips de Schone krijgt bestuur van de Nederlandse gewesten in handen.

1555

Karel V doet troonafstand, Philips II krijgt bestuur van de Nederlanden in handen.

1559

Willem van Oranje verwerft stadhouderschap over Holland, Zeeland en Utrecht.

1566

Beeldenstorm, het interieur van vele kerken verwoest, begin Nederlandse Opstand.

1567

Een woedende Philips II stuurt de Hertog van Alva om de Nederlanden te straffen.

1568

Start Tachtigjarige Oorlog.

1572

De Watergeuzen nemen Den Briel in, “in naam van Oranje”.

1584

Moord op Willem van Oranje door Balthasar Gerards.

1585

Maurits, zoon van Willem van Oranje, wordt stadhouder.

1600

Maurits wint slag bij Nieuwpoort (België).

1625

Dood van Maurits, halfbroer Frederik Hendrik wordt stadhouder.

1647

Willem II volgt Frederik Hendrik op als stadhouder.

1648

Vrede van Münster, einde Tachtigjarige Oorlog.

1672

Rampjaar, oorlog met Frankrijk, Engeland, Münster en Keulen.

1672

Willem III wordt benoemd tot stadhouder.

1747

Willem IV wordt stadhouder.

1766

Willem V aan de macht.

1789

Franse revolutie, einde “ancien régime”.

1795

Fransen bezetten de Nederlanden en stichten de Bataafse Republiek.

1804

Napoleon Bonaparte laat zich kronen tot keizer van Frankrijk.

1806

Lodewijk Napoleon, broer van Napoleon, wordt aangesteld als koning van de Nederlanden.

1813

Napoleon verliest greep op de Nederlanden, Willem VI wordt Koning Willem I.

1814

Noordelijke en zuidelijke Nederlanden worden één staat met Willem I als vorst.

1830

Het nationale congres van Brussel roept de onafhankelijkheid van België uit.

1874

Vestingwet, vestingsteden mochten van overheidswege ontmanteld worden.

www.vestingsteden.nl

WELKOM

Vestingsteden zijn steden die in het verleden werden omringd met muren, wallen, bastions en andere verdedigingswerken. Deze moesten de burgerbevolking beschermen tegen aanvallen van buitenaf. Nederland heeft door de eeuwen heen te maken gehad met vele indringers. Al deze ongewenste bedreigingen en overheersingen hebben een blijvende stempel op ons land gedrukt. En met name op de steden die een functie hadden in onze landsverdediging: de Nederlandse Vestingsteden. De tijden van hermetisch afgesloten stadspoorten zijn inmiddels lang vervlogen en de kruitdampen zijn allang opgetrokken. Gelukkig maar, want nu kan iedereen genieten van de schoonheid en charme van de vestingsteden en hun verdedigingswerken. Iedere stad heeft zo haar eigen verhalen te vertellen en ademt haar eigen sfeer uit. U kunt dit verleden op veel plekken ervaren en de verdedigingswerken in volle glorie aanschouwen. Ga het zelf maar eens bekijken en beléven. De Nederlandse Vestingsteden zetten hun poorten wagenwijd voor u open. Tijdens de Nederlandse Vestingstedendagen komt het verleden écht tot leven! Elk jaar vindt dit evenement plaats in een andere vestingstad. De stad verandert dan in een bruisende en feestelijke omgeving waar u kunt genieten van historische kostuums, spelen, gevechten en de sfeer van weleer. Wilt u weten waar dit jaar de Nederlandse Vestingstedendagen plaatsvinden? Kijk dan op www.vestingsteden.nl of neemt u even contact op met het Secretariaat van de Vereniging Nederlandse Vestingsteden. Wij hopen u daar te mogen ontmoeten!

Enkele vestingbouwkundige termen

Colofon Deze brochure is een uitgave van de Vereniging Nederlandse Vestingsteden Postbus 101 - 3230 AC Brielle Tel: +31 (0)181 475 479 - Fax: +31 (0)181 418 118 Bezoekadres: Markt 1 - 3231 AH Brielle Inhoud: Nederlandse Vestingsteden - Brabants Bureau voor Toerisme Fotografie: Maarten Gielis ©NVS met dank aan Dick Rozendaal en Willem Mes, Utrecht Toerisme en Recreatie (UTR) Vormgeving en opmaak: Duodecimo - Brielle Druk: Quadraat Grafimedia bv De makers van deze brochure kunnen niet aansprakelijk worden gesteld voor onjuiste en/of onvolledigheden in de opgenomen gegevens.


Bastion: vijfhoekige gemetselde of aarden uitbouw van een verdedigingswal of muur Beer: gemetselde waterkering in de hoofdgracht tussen het binnenwater en het buitenwater Inundatie: onderwaterzetting als verdedigingsmiddel Kazemat: klein zelfstandig verdedigingswerk met geschut uitgerust Monnik: gemetseld of natuurstenen obstakel op een beer Ravelijn: verdedigingseiland in de hoofdgracht ter dekking van de courtine Courtine: gedeelte van de hoofdwal tussen twee bastions

AMERSFOORT Geschiedenis Amersfoort. Schilderachtige grachten en huizen aan een eeuwenlang onveranderd stratenpatroon. De historische kern is uitzonderlijk goed bewaard gebleven. In het Amersfoort van nu komen oud en nieuw op een bijzondere manier samen. Het vestingverleden vormde een belangrijke inspiratiebron bij de ontwikkeling van de uitbreidingswijk Kattenbroek. Gebouwen als het Castellum, Donjon, Ravelijn en Bolwerk getuigen daarvan.

Amersfoort ontstond op een verkeerstechnisch gunstige plaats, gekenmerkt door een hoger gelegen gebied binnen een verder laag gelegen land. Hier kwamen de beken vanuit het zuiden en oosten samen en gingen als Amer (Eem) verder richting Zuiderzee. De mogelijkheid om hier het water over te steken was de essentie van het ontstaan van de nederzetting en is nog steeds terug te vinden in de betekenis van de naam Amersfoort: voorde, doorwaadbare plaats door de Amer (Eem). De handelwegen van Deventer en Kampen naar Utrecht kruisten hier de beken van de Gelderse Vallei. Kooplieden en ambachtslieden vestigden er zich. De nederzetting groeit uit tot een stad die groot genoeg is om in 1259 stadsrechten te krijgen van de Bisschop van Utrecht. Rond 1300 begint men met de bouw van de eerste stadsmuur. Van de gracht, direct achter de muur, is nog bijna de gehele loop intact. In de 14e eeuw brak voor Amersfoort een periode van groei en bloei aan. De stad kreeg steeds meer de functie van regionaal centrum. De bevolking neemt verder toe. Het stadsbestuur besloot een tweede, veel ruimere stadsmuur te bouwen. Men breekt de oude stadsmuur af en gebruikt de stenen opnieuw voor de Muurhuizen, waarvan de voorgevels op de fundamenten van de eerste stadsmuur staan. Daardoor is de eerste stadsmuur nog steeds in het stratenpatroon te herkennen. In 1425 werd gestart met de bouw van de waterpoorten Koppelpoort en Monnikendam. In de 16e eeuw kwam Amersfoort in een fase van stilstand terecht. Alleen de vestingwerken aan het eind van de 16e eeuw zijn gemoderniseerd, naar advies van vestingkundige Adriaen van Alckmaar. De dubbele vestinggracht werd grotendeels vervangen door een brede enkele gracht en wallen en bastions werden aangelegd. In de loop van de 17e en 18e eeuw raakt de stadsmuur in verval en in 19e eeuw zette de afbraak echt door. Het gemeentebestuur besloot in 1822 de stadsmuur in een plantsoen te veranderen. De waterpoort Monnikendam werd doelbewust in de romantische aanleg opgenomen. In de 20e eeuw is een deel van de tweede stadsmuur gereconstrueerd, tussen Kamp en Achter de Kamp.


STAD VAN DE MUURHUIZEN

Bezienswaardigheden Koppelpoort (1425). Deze gecombineerde water- en landpoort maakte deel uit van de tweede ommuring. De poort heeft nog het oorspronkelijke takelmechaniek waarmee het balkenschot, nodig voor het afsluiten van de opening boven water, kan worden bediend. Bij rondleidingen kunnen bezoekers dit bedienen. De straat met de naam Muurhuizen volgt het tracé van de eerste stadsmuur. Muurhuizen zijn in alle tijden daarna gebouwd, vertimmerd, afgebroken en vernieuwd. Het is een bont scala van uiteenlopende architectuur geworden. De Dieventoren(Plomptoren), Tinnenburg en het pand van de Muziekschool zijn nog duidelijk middeleeuws van signatuur. Het Secretarishuisje wordt gekenmerkt door verschillende bouwstijlen die in de loop der tijden zijn aangebracht. Mannenzaal en kapel (14e eeuw). De Mannenzaal is in Nederland de enig overgebleven gasthuiszaal. In de maanden juli en augustus wordt de historie tot leven gewekt door rolspelers die in de huid van de gasthuisbewoners kruipen. Met hen kan het dagelijks leven in 1907 worden meebeleefd. Sint Joriskerk (13e eeuw). Deze staat aan de Hof, het centrale plein van de oude stad. De kerk heeft een ingewikkelde bouwgeschiedenis van wel 300 jaar. Rondleidingen mogelijk. Onze Lieve Vrouwetoren (tweede helft 15e eeuw). Behoort tot de fraaiste gotische torens in ons land. Beklimming van de bijna 100 m hoge toren is mogelijk van april t/m oktober. Beneden in de toren is in de maanden juli en augustus een kleine expositie over Amersfoort Vestingstad te zien. Rondvaarten en rondleidingen. Met de open boten van de Stichting Waterlijn kunt u rondvaarten door de binnenstad maken. De gidsen van ‘t Gilde Amersfoort verzorgen diverse rondleidingen in de stad.”


Voor meer informatie: VVV Amersfoort Stationsplein 9-11 T: 0900-112 2364 F: +31 (0)30-236 0051 E: [email protected] I: www.vvvamersfoort.nl

BERGEN OP ZOOM Geschiedenis Bergen op Zoom is een typisch Brabantse stad. Door de ligging aan de Schelde groeide Bergen op Zoom in de Middeleeuwen uit tot een welvarende handelsstad. In 1533 werden Stad en Land van Bergen op Zoom tot Markiezaat verheven. De vele belegeringen en gevechten, maar ook de weelde en rijkdom van de Markiezen komen in de vele monumenten, die de stad rijk is, weer tot leven. De historische panden vormen nu een uniek decor voor een indrukwekkend bezoek.

Bergen op Zoom is in de loop van de 13e eeuw uitgegroeid tot stad en werd omstreeks 1330 van een omwalling voorzien. Het uitbreken van de Tachtigjarige Oorlog was aanleiding tot het versterken en uitbreiden van de grensvesting Bergen op Zoom omdat deze stad ‘De sleutel van Zeeland’ was. Wanneer Bergen op Zoom zou vallen lag Zeeland open om ingenomen te worden door de Spaanse troepen. De Zeeuwse Staten stuurden daarom extra troepen. Er zijn diverse overblijfselen die getuigen van de langdurige belegeringen van het stadje, zoals de belegering van Parma in 1588 en van Spinola in 1622. Na afloop van de Tachtigjarige Oorlog werd er aan het onderhoud van de vestingwerken nauwelijks aandacht besteed. In het rampjaar 1672 kon het Franse leger de vesting dan ook vrij gemakkelijk op de knieën dwingen. Nadat de vesting herwonnen was voor de Hollanders kreeg Menno van Coehoorn opdracht om de stad te versterken. Men ging ervan uit dat de stad niet ingenomen kon worden en de vesting kreeg daarom de bijnaam “La Pucelle” (de Maagd). Helaas, de reputatie van “La Pucelle” werd niet waargemaakt! De Fransen namen in 1747 na een bombardement Bergen op Zoom in. De komst van de Franse revolutionaire troepen zorgde voor het einde van het gezag van de Markiezen, die sinds de 15e eeuw behoorden tot vooraanstaande bestuurders in de Zuidelijke Nederlanden. De bezetting duurde van 1795 tot 1814. Bij de afscheiding van België in 1830 kreeg Bergen op Zoom weer de functie van grensvesting.


MAAGDELIJKE VESTING

Bezienswaardigheden In het Markiezenhof, voormalig woonpaleis van de heren en markiezen van Bergen op Zoom, is een museum gehuisvest. In de zomerperiode is het hof bij uitstek het levendige gedeelte van de stad waar optredens, boekenmarkten en openluchtvoorstellingen plaatsvinden. De Lievevrouwenpoort, het oudste monument van de stad, dateert uit de 14e eeuw en is één van de weinig overgebleven voorbeelden van stadspoorten zoals die in de Middeleeuwen in Nederlandse steden te vinden waren. De Sint Gertrudiskerk in het centrum van de stad was oorspronkelijk waarschijnlijk een heel eenvoudig kerkgebouw. Tot het eind van de 15e eeuw is de kerk regelmatig uitgebreid en verfraaid. In 1747 werd de kerk voor een groot deel verwoest door de Fransen. Gelukkig heeft de toren, met als bijnaam de “Peperbus”, de verwoesting overleefd. Dit biedt u de mogelijkheid deze toren te beklimmen en Bergen op Zoom vanuit de lucht te bekijken. Het Ravelijn Op Den Zoom is één van de weinige overgebleven onderdelen van het vestingstelsel dat aan het einde van de 19e eeuw rond de stad lag. De voordeur van het stadhuis bevindt zich niet in het midden van de gevel. Dit geeft aan dat het huidige pand een samenstelling is van verschillende gebouwen. De in gouden letters aangebrachte spreuk “Mille Periculis Supersum” (Duizend gevaren kom ik te boven) herinnert aan de rol van Bergen op Zoom tijdens de Tachtigjarige Oorlog.


Voor meer informatie: VVV Brabantse Wal Kortemeestraat 19 4611 TL Bergen op Zoom T: 0031 (0)164 277482 F: 0031 (0)164 240176 E: [email protected] I:www .vvvbrabantsewal.nl

BRIELLE Geschiedenis “Op 1 april verloor Alva zijn bril”; met dit gezegde wordt in de volksmond één van de markantste feiten uit de vaderlandse geschiedenis aangehaald. De woeste Watergeuzen verdreven met de ontzetting van Den Briel de gehate Spaanse Landvoogd Alva en legden met die daad tevens de basis voor het zelfstandige Koninkrijk der Nederlanden. Brielle heeft in haar rijke historie koningen ontvangen en telde onder haar bewoners onoverwinnelijke zeeadmiraals en diverse schrijvers en dichters.

Brielle, ook wel Den Briel genoemd, is in de Nederlandse taal vereeuwigd in een aantal gezegdes en liedjes, zoals “Op 1 april verloor Alva zijn bril”. Op 1 april 1572 verschenen de Watergeuzen voor de Noordpoort van Den Briel en eisten de overgave van deze kleine, maar strategisch belangrijke havenstad. Den Briel had zich nog niet aangesloten bij de opstand tegen het bewind van de Spaanse koning en zijn gezant, de Hertog van Alva. Na de kreet “In naam van Oranje, doe open de poort!”, drongen de Watergeuzen de stad binnen en Alva verloor zijn bril (Den Briel). De Spanjaarden raakten daarmee voor de eerste maal hun gezag over een Nederlandse stad kwijt. Brielle was belangrijk voor de Geuzen omdat de stad naar middeleeuwse begrippen een grote haven had. Gelegen aan de Maas, was Brielle een goede overslaghaven voor schepen onderweg naar Zeeland, Rotterdam en Dordrecht. Vissers- en handelschepen uit Brielle voeren naar verschillende Europese landen. De vestingstad had met de Hanzesteden een overeenkomst afgesloten en in Zweden bezaten de Briellenaren zelfs een eigen handelspost. Nadat de Geuzen Brielle hadden ingenomen, begonnen zij met het vervangen van de middeleeuwse stadsmuren door een moderne vesting naar ontwerp van de vestingbouwers Willem Paen en Menno van Coehoorn. In 1713 kwam de vesting tot voltooiing. Sindsdien is er weinig aan de vesting veranderd, waardoor de verdedigingswerken tot de belangrijkste en enige intact gebleven landen water fortificaties van Nederland behoren.


OP 1 APRIL VERLOOR ALVA ZIJN BRIL

Bezienswaardigheden Wellerondom is een karakteristiek middeleeuws pleintje in het oude centrum, waar vijf straten bij elkaar komen. In het midden van het plein staat een pomp uit het jaar 1590. Ook anno nu is het plein een geliefde ontmoetingsplek. De Sint Catharijnekerk is gelegen in het centrum, op het Sint Catharijnehof. De kerk stamt uit de bloeiperiode, de eerste steen werd gelegd in 1417. De toren van de Brielse dom is een blakend baken voor de regio. Het Historisch Museum Den Briel is gevestigd in de 17e eeuwse stadsgevangenis en het zogenaamde Waaggebouw. Hier maakt u kennis met de geschiedenis van Brielle en omgeving. Tevens wordt stilgestaan bij het rijke zeemansleven van Tromp, de zeevoogd die in 1598 in Brielle is geboren. De Provoost, ofwel de militaire gevangenis, werd gebouwd in 1668. Het middeleeuwse stadhuis dateert uit de 14e eeuw, maar de huidige, zeer fraaie trapgevel werd gebouwd in 1792. Het Arsenaal dateert uit 1708. Vroeger was dit de wapenopslagplaats, nu is de bibliotheek hierin gevestigd. Aangrenzend aan dit gebouw is de Infirmerie gelegen, het vroegere militaire hospitaal. Ieder jaar, op 1 april, vindt het 1 april evenement plaats. De Briellenaren vieren dan het feit dat de Geuzen hun stad bevrijdden van het juk van Alva. De plaatselijke bevolking hult zich in historische kledij en er vinden allerlei activiteiten plaats zoals een historisch openluchttheaterspel. In maart komen ook de liefhebbers van de Matthäus Passion naar Brielle om in de Sint Catharijnekerk dit meesterwerk van Bach te beluisteren. Oktober staat altijd in het teken van kunst en cultuur. Exposities, muziek, zang, dans en theater op bijzondere locaties maken van oktober cultuurmaand een culturele ontdekkingsreis in een bijzonder, historisch decor.


Voor meer informatie: Stichting Regio VVV Zuid-Hollandse eilanden Kantoor Brielle Turfkade 18 3231 AR Brielle T: +31 (0)181 411 586 E: [email protected] I: www.zuid-hollandse-eilanden.nl

GEERTRUIDENBERG Geschiedenis Wie door Geertruidenberg loopt, ziet Hollandse huizen met Brabantse bewoners. De historische markt met mooie, monumentale panden, herinnert u aan de vroegere handelsfunctie van de vesting, die eerst Hollands bezit was en nu in de provincie Noord-Brabant ligt. Het stadswapen van Geertruidenberg verwijst heden ten dage nog naar de Hollandse periode; een klimmende leeuw, staande in de Hollandse Tuin met in zijn klauwen een gebogen lans.

De naam ‘Sint Geertruidenberg’ wordt voor het eerst in het stadsrecht van 1213 gebruikt. In oudere akten van 967 wordt de nederzetting zeer toepasselijk ‘ Berg aan de oever’ genoemd. Volgens de overleveringen zou de heilige Gertrudis in het jaar 645 op die hoge plek al een kerkje hebben gesticht. Met het verlenen van stadsrechten door Graaf Willem I, werd Geertruidenberg in 1213 de eerste stad van het Graafschap Holland. Vandaar dat het nu nog ‘Hollands oudste stad’ wordt genoemd. In 1319 werd de stad ommuurd met rondelen en poorten. Het werd een belangrijk handelscentrum waar graven, edelen en vertegenwoordigers van steden bijeen kwamen om hun belangen te behartigen. De St. Elisabethvloed, veroorzaakt door een geweldige orkaan, maakte in 1421 een einde aan deze bloeiperiode. Deze ramp leidde tot het ontstaan van de Biesbosch. Vanaf die tijd is Geertruidenberg, gelegen aan belangrijke vaarroutes in het grensgebied tussen Holland en Brabant, van grote betekenis geweest als front- en vestingstad en werd daarom ook wel ‘De Sleutel van Holland’ genoemd. Voortdurend is er strijd geleverd om de stad. Na de inname door de Staatsen, geeft Prins Willem van Oranje in de 16e eeuw opdracht om de stadsmuur geleidelijk te vervangen door vestingwerken. In de Tachtigjarige Oorlog waren het de Staatsen en de Spanjaarden die de stad betwistten. In 1589 kochten de Spanjaarden Geertruidenberg uiteindelijk voor een grote som geld van het muitende Engelse garnizoen. Prins Maurits wist in 1593 op listige wijze de stad weer aan de zijde van Holland te krijgen en de Spanjaarden te verdrijven. Pas in 1813, bij de eenwording van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, wordt Geertruidenberg definitief bij Brabant gevoegd.


HOLLANDS OUDSTE STAD

Bezienswaardigheden Ten noorden en ten westen zijn de vestingwerken nog volledig intact. De bewegwijzerde wandelroute door Geertruidenberg voert over deze verdedigingswerken. De Geertruidskerk, grotendeels uit de 15e eeuw, bevat restanten van de oorspronkelijke kerk uit de 14e eeuw. Eind 20e eeuw werd de totale kerk grondig gerestaureerd. Het schitterende interieur is een bezoek zeker waard. In de zomermaanden is de kerk opengesteld voor het publiek. Een torenbeklimming kan geboekt worden bij het VVV Geertruidenberg. Achter een fraaie 17e eeuwse trapgevel aan de Markt is Museum De Roos gevestigd. In vele facetten wordt er de geschiedenis van Geertruidenberg belicht. De Bergsche Battery is een verdedigingsleger dat met haar optredens, vol traditiegetrouwe kostuums, kanonnen en musketten, een beeld geeft van de gevechtshandelingen in de laatste jaren van de 16e eeuw. In de zomermaanden laten zij u op de wapenplaats nabij het Commandeursbolwerk de sfeer proeven van deze schermutselingen. De Hoofdwacht diende vroeger als poortgebouw voor het daarachter gelegen 18e eeuwse Arsenaal. De hardstenen toegangspartij van het Arsenaal is rijk versierd met gebeeldhouwde wapens en krijgstrofeeën. Ingang en vensters van de voorgelegen Marktkazerne hebben kenmerkende rondbogen. De opvallendste bezienswaardigheid en tevens het centrale punt van de stad is de peervormige Markt. Het fraaie aanzien van dit plein wordt mede bepaald door de dubbele rij, ruim 200 jaar oude, leilinden en enkele 18e eeuwse pompen.


Voor meer informatie: VVV-agentschap Geertruidenberg Markt 46 Postbus 108 4930 AC Geertruidenberg T: +31 (0)162 517 689 F: +31 (0) 162 517 689 E: [email protected] I: www.geertruidenbergdigitaal.nl

GORINCHEM Geschiedenis Gorinchem, in de volksmond ook wel Gorcum genoemd, lag van oudsher op een strategische positie aan de Merwede. Samen met Slot Loevestein en Woudrichem vormde de stad een effectieve verdedigingsdriehoek. De rivier zorgde ook voor bedrijvigheid en welvaart. Ooit was Gorinchem een belangrijk centrum van visserij, (vee)markten en handel. Diverse straatnamen in de binnenstad herinneren aan de beroepen van de bewoners of de functie van de monumenten.

Gorinchem heeft een wapenspreuk: “Fortes creantur fortibus” (Sterken brengen sterken voort). Deze spreuk is ontleend aan het devies van de Heren van Arkel die hier vanaf het begin van de 13e eeuw tot in 1412 de dienst uitmaakten. Het verhaal gaat dat de nederzetting omstreeks het jaar 1000 is ontstaan op wat hoger gelegen land. Dit land ligt dichtbij een monding van de Linge in de Merwede. De boeren en de vissers waren de eerste bewoners van dit gebied. In de Middeleeuwen werden het stadje en haar inwoners met grote regelmaat bedreigd door water, besmettelijke ziekten en de buurstaten Holland en Gelre. Aan het einde van de 13e eeuw werd de nederzetting in een vesting veranderd. De vesting kreeg met palissaden versterkte wallen, een afsluiting gevormd door een rij aangepunte palen, ook wel stormpalen genoemd. Deze wallen werden in de 14e eeuw verbeterd door toevoeging van stenen muren en torens. Dit alles heeft echter de inlijving in 1417 door Holland niet kunnen voorkomen. Tijdens deze gebeurtenis sneuvelde de laatste uit het geslacht Arkel! Door de aansluiting bij Holland groeide Gorinchem uit tot de achtste stad van Holland. De stadsmuren werden in de 16e eeuw vervangen door nieuwe vestingwerken. Zo kwam er een vestingwal met elf bastions, die ook nu nog te bezichtigen zijn. De nieuwe omwalling omsloot een gebied dat twee maal zo groot was als voorheen. Ook werden er in de vestingwal vier stadspoorten opgenomen. Als bewijs hiervan is de Dalempoort nog steeds aanwezig.


VESTINGSTAD AAN DE RIVIER

Bezienswaardigheden In het oude stadhuis uit 1860 is het Gorcums Museum gevestigd, waar schilderijen, prenten, gebruiksvoorwerpen, zilver en maquettes worden tentoongesteld. De Grote Kerk met de Grote Toren is gebouwd in 1850, maar de toren is veel ouder dan de kerk zelf. Na beklimming daarvan heeft u een schitterend uitzicht. De Dalempoort is de enige overgebleven stadspoort van de vestingstad en dateert uit 1597. Deze poort vormde vroeger de verbinding met het oosten. Op het koepeltje staat een windvaan met daarop de Hollandse leeuw afgebeeld. Nu doet de Dalempoort dienst als woning. “Dit is Betlehem” is een bijzonder huis in de binnenstad uit 1566. Boven in het huis zitten ronde raampjes, zogenaamde runderogen, die binnen voor meer licht zorgen. Ook zijn er duiveltjes tegen de goot aan gemaakt, die speciaal zijn geplaatst om kwade geesten weg te jagen. Stellingmolen De Hoop dateert uit 1764 en is gerestaureerd in 1995. Voor bezoekers is het mogelijk om te zien hoe in deze molen van graan meel gemaakt wordt. De Lingehaven is een aantrekkelijke passantenhaven midden in de stad. Meer dan honderd pleziervaartuigen kunnen in deze haven aanmeren. Het is mogelijk om een rondvaart te maken over de Linge. In de laatste week van de kinderschoolvakantie vinden de zomerfeesten plaats op de Grote Markt in de oude binnenstad. In combinatie met de historie en bezienswaardigheden van de vestingstad is dit een echte aanrader!


Meer informatie: VVV Zuid-Holland Zuid Kantoor Gorinchem Grote Markt 17 4201 EB Gorinchem T: +31 (0)183 631 525 F: +31 (0)183 634 040 E: [email protected] I: www.vvvgorinchem.nl

GRAVE Geschiedenis In deze Maasstad voelt u de intieme, historische sfeer in de smalle stegen en doorkijkjes. De bijzondere architectuur in de binnenstad, aangepast aan de historische omgeving, geeft de stad uitstraling. Een sprekend voorbeeld is de Infirmerie, een woonproject met 31 woningen, ontworpen door de Brits-Zweedse architect Ralph Erskine. Hier is met hofjes, doorkijkjes en beplanting een sfeer van vroeger gecreëerd, maar hebben de woningen modern comfort.

De Heren van Kuyc, afkomstig uit het Land van Cuijck, werden als straf verbannen en moesten op zoek naar nieuwe grond. Rond 1140 herbouwden zij hun burcht op een nieuwe plek. Rondom deze burcht ontstonden al snel de eerste nederzettingen; het begin van vestingstad Grave. In 1285 werd Grave bedreigd vanaf Gelre aan de overzijde van de Maas. Jan I van Kuyc besloot de stad te versterken waarmee de basis werd gelegd voor de latere vestingbouw. Een belangrijk persoon voor Grave was Hertog Arnoud van Gelre. In 1465 werd deze heer door zijn zoon Adolf en zijn moeder Catharina van Kleef gevangen gezet. De Bourgondiër Karel de Stoute bevrijdde Arnoud en doodde Adolf. Adolf kwam kort daarna tijdens een veldslag om. De hertog was hem heel dankbaar en schonk Karel zijn gebied. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd Grave tweemaal belegerd en veroverd. Eerst door de Spanjaarden onder Parma en later door Prins Maurits, stadhouder der Verenigde Nederlanden. De Fransen, onder leiding van Koning Lodewijk de XIV, veroverden in 1672 met gemak Grave. Het Staatse leger kwam in 1674 actie en probeerde Grave weer in handen te krijgen. Na de oorlog met de Fransen lag er meer tegen de vlakte, dan dat er overeind stond. Er werd daarom besloten om de vestingwerken grondig te vernieuwen. Het kasteel verdween en de Hampoort werd gebouwd. Na invoering van de vestingwet in 1874 verdween een aantal monumenten uit het stadsbeeld. Gelukkig is er veel van het vestingverleden bewaard gebleven, waar u tijdens een bezoek volop van kunt genieten.


HISTORIE ONTMOET MODERNE ARCHITECTUUR

Bezienswaardigheden Het oude stadhuis is één van de mooiste gebouwen van deze stad. Het pand is gerestaureerd aan de hand van een tekening uit 1732. In de 18e eeuw was de Hoofdwagt, gelegen naast het oude stadhuis, de centrale commandopost van het stadsgarnizoen. Op het plein voor de Hoofdwagt staat een replica van het zogenaamde Strafpaard, een martelwerktuig met vlijmscherpe zitplaats. Gestrafte soldaten moesten hierop hun straf uitzitten. Naar gelang de zwaarte van het delict werden er gewichten of zandzakken aan de voeten van de gestraften gehangen. De Sint Elisabethkerk dateert uit de 13e eeuw. Van oorsprong was het een katholieke kerk, maar in een latere periode werden er protestantse diensten gehouden. Nu weer katholiek. De kerk heeft een rijk interieur met houtsnijwerk, schilderstukken, beelden en ornamenten. De Hampoort, gebouwd in 1688, is de enige overgebleven toegangspoort tot de vesting. Deze poort wordt ook wel het meest merkwaardige poortgebouw van Nederland genoemd. Tegenover de Hampoort ligt een verhoging en daarachter ligt het Arsenaal. Dit was vroeger een militair complex met kruitkamers, kazematten, opslagplaatsen en paardenstallen. Koninginnedag in Grave voert u terug in de tijd. Er zijn allerlei activiteiten die de nadruk leggen op de historie. Om het evenement compleet te maken, worden de kanonnen aan de Maas afgevuurd, een ware belevenis! De VVV organiseert stadswandelingen onder leiding van een gids langs de belangrijkste monumenten en bezienswaardigheden.


Voor meer informatie: VVV agentschap Grave Rogstraat 13 5361 GP Grave T: +31 (0)486 475 300 F: +31 (0)486 420 480 E: [email protected] I: www.toerismegrave.nl

GROENLO Geschiedenis De uitdrukking ‘Zo vaste (stevig) as Grolle’ weerspiegelt dat Groenlo in de 16e en 17e eeuw een belangrijke rol speelde als vestingstad aan de oostgrens van de Lage Landen. Vooral tijdens de Tachtigjarige oorlog is er zwaar strijd geleverd om ‘die starcke stad Grol’. Wie Groenlo nu bezoekt, maakt kennis met een stadje waar die historie opnieuw tot leven is gebracht, terwijl het nog steeds de bourgondische sfeer van weleer ademt.

Groenlo, dat vroeger Grol of Grolle heette, is ontstaan in het begin van de zevende eeuw. Op 2 december 1277 kreeg het Stadsrechten van Graaf Reinoud I van Zutphen. De stad was al vroeg een handelscentrum aan de weg Duitsland - Holland, waardoor er een bloeiend gildewezen ontstond. In de 16e en 17e eeuw vormde Grolle een sterke vesting die als grensstad herhaaldelijk werd belegerd, vooral tijdens de Tachtigjarige Oorlog. In deze periode was de stad afwisselend in Spaanse en Staatse handen. Zo werd Grolle in 1597 veroverd door Maurits van Nassau en in 1606 weer heroverd door de Spaanse troepen onder Spinola. In 1627 – de oorlog was toen al bijna 60 jaar bezig – kwam de stad definitief in Hollandse handen na de belegering en verovering door prins Frederik Hendrik, zoon van stadhouder Willem van Oranje Nassau. Dit ‘Beleg van Grol’ was in verschillende opzichten van historisch belang: de Spanjaarden verloren hiermee hun belangrijkste bolwerk in het oosten van het land, waarna de bezettingsmacht definitief verdreven kon worden. Dit belangrijke wapenfeit is door Hugo de Groot vereeuwigd in zijn ‘Obsidia Grollae’ en door Joost van den Vondel in het stuk ‘Verovering van Grol door Frederick Henrick, Prince van Oranje’. Frederik Hendrik gebruikte bovendien een voor die tijd nieuwe strategie om de stad te heroveren: hij gaf zijn troepen opdracht om rondom Grolle niet alleen schansen en kwartieren te bouwen, maar deze ook te verbinden met een aarden wal: een circumvallatielinie. Zo werd Grolle omsingeld en kon de stad al na 30 dagen veroverd worden. Uniek is dat de circumvallatielinie rondom Groenlo in de bodem nu nog vrijwel helemaal intact is.


ZO VASTE AS GR OLLE

Bezienswaardigheden Het Stadsmuseum besteedt uitgebreid aandacht aan de Spaanse tijd, die in het museum op verschillende manieren her te beleven is. De Oude Calixtuskerk stamt waarschijnlijk uit de tijd kort na 785 en werd eind vijftiende eeuw in gotische stijl verbouwd tot de kerk zoals zij er nu uitziet. Sinds het voltooien van de restauratie, eind 2007, is het authentieke interieur van de kerk te bezichtigen. In het najaar van 2008 start bovendien een spectaculair ‘klank- en lichtspel’ waarin de bezoeker de belegering en verwerving van Groenlo door Frederik Hendrik virtueel kan meebeleven. Het Scherpenbergbolwerk en Mussenbergbolwerk vormden een belangrijk onderdeel in de verdedigingswerken van de ‘veste Grol’. Een reconstructie van beide bolwerken is opgenomen in een cultuurhistorische stadswandeling. Deze voert ook langs de oude Markt, een 17e eeuwse Stadsboerderij en de Nieuwe Poort. In en om Groenlo is de sfeer van de Tachtigjarige oorlog ook te proeven via twee historische fietsroutes en een rit met de Vestingstad Express. 1. De ‘80-jarige oorlog’ is een 41 km lange fietsroute die langs delen van de circumvallatielinie en naar vestingstadje Bredevoort voert. 2. ‘Onder vuur’ bestaat uit een fietsroute van 24 km speciaal voor kinderen van 9-12 jaar, die is gebaseerd op het gelijknamige kinderboek van Arend van Dam. Via een rugzak met allerlei opdrachten beleven de deelnemers onderweg de avonturen van Bregje en Harmen uit het boek mee. Zo komen ze spelenderwijs van alles te weten over het ‘Beleg van Grol’. 3. De Vestingstad Express is een treintje dat in een rit van ongeveer 1,5 uur niet alleen vestingstadje Groenlo laat zien, maar ook de bezienswaardigheden in de omgeving aandoet, zoals herberg en openluchtmuseum Erve Kots, kaasboerderij Weenink, wijndomein Besselinkschans en – net over de Duitse grens - het Zwillbrocker Veen met een kolonie flamingo’s. Meer informatie op www.vestingstadexpress.nl De belegering en inname van Grolle door Frederik Hendrik is elke twee jaar ‘live’ in Groenlo te beleven. In 2008 wordt deze historische gebeurtenis uit 1627 opnieuw nagespeeld in het weekend van 17 t/m 19 oktober. Re-enactors (17e eeuwse soldaten) uit heel Europa komen dan naar Groenlo om het ‘Beleg van Grol’ na te bootsen. Meer informatie op www.slagomgrolle.nl Alle informatie is te vinden op www.groenlovestingstad.nl


Voor meer informatie: VVV in Groenlo Mattelierstraat 33 7141 BP Groenlo T: 0544-461247 E: [email protected] I: www.vvvgroenlo.nl I: www.groenlovestingstad.nl

HELLEVOETSLUIS Geschiedenis Wist u dat de belangrijke zeehelden zoals De Ruyter, Tromp en Piet Heijn in deze vestingstad hun thuisbasis hadden? Het verleden van Hellevoetsluis is nauw verbonden met het water en dit is nu nog duidelijk te zien. Het maritieme verleden is overal in de historische kern terug te vinden. Het hart van de vesting is de Vestinghaven, met het Groote Dok als middelpunt. Hier vindt u ook het eerste stenen droogdok van Nederland, het Droogdok Jan Blanken.

De Hellevoetse vesting is uniek, omdat –in afwijking tot andere Nederlandse vestingsteden– de fortificaties vooral dienden om de Hollandse oorlogsvloot te beschermen tegen aanvallen uit zee. Dankzij de strategische ligging was Hellevoetsluis in de 17e eeuw een van de belangrijkste oorlogshavens van Nederland. De haven werd voornamelijk gebruikt voor de reparatie en uitrusting van schepen van de Admiraliteit van Rotterdam en later die van de Koninklijke Marine. Nadat de eerste havenwerken tot stand waren gekomen, gingen er al gauw stemmen op om de aanleg van de haven te versterken. Er bleek in de Eerste Engelse Oorlog behoefte te zijn aan een plek waar de Hollandse oorlogsvloot zich terug kon trekken en waar onderhoud en reparatie van schepen plaats kon vinden. In 1665 is men begonnen met het verzekeren van de haven van Hellevoetsluis volgens het Oud Nederlandse stelsel. Langzaam groeide deze plaats aan het Haringvliet uit van een eenvoudige nederzetting tot een belangrijke versterkte marinehaven, waar roemruchte zeehelden als De Ruyter en Tromp hun thuishaven hadden. Toen Prins Willem III in 1688 naar Hellevoetsluis kwam, was het zeer slecht gesteld met de staat van de verdedigingswerken in de stad. Dit kwam omdat Hellevoetsluis, in tegenstelling tot andere vestingsteden, in eerste instantie was ingericht om schepen een veilige haven te bieden. In 1696 werden de vestingwerken opnieuw onder de aandacht gebracht en de vestingwerken van Hellevoetsluis werden verbeterd aan de hand van het Franse stelsel.


VEILIGE VESTE VOOR ZEEHELDEN

Bezienswaardigheden In het bezoekerscentrum de Veste kunt u kort kennismaken met de geschiedenis van Hellevoetsluis. Presentaties van alle musea geven u een goed beeld van wat werkelijk in de musea te zien is. Het topstuk is de maquette van de vesting Hellevoetsluis. Deze maquette voert u mee naar het Hellevoetsluis van rond 1834, de tijd waarin de maquette tot stand is gekomen. In het bezoekerscentrum is ook de VVV/ANWB Hellevoetsluis gevestigd. In twee voormalige marinegebouwen is het Nationaal Brandweermuseum gehuisvest. De statige monumentale panden dateren uit 1786, en herinneren aan de tijd van de Hollandse zeehelden. De marine heeft ze neer laten zetten om haar oorlogsschepen te bevoorraden. Het museum herbergt een rijke verzameling brandbestrijdingsmiddelen; van de meest primitieve middelen van omstreeks 1550 tot de moderne brandblus methoden van heden Op de zolderverdieping van het voormalig “Groot Magazijn” is de Oudheidkamer Hellevoetsluis gevestigd. In dit gezellige museum is een uitgebreide collectie voorwerpen uit grootmoeders tijd te vinden. Maar ook oudere gebruiksvoorwerpen. Ook is er een collectie voorwerpen uit het maritieme verleden van Hellevoetsluis. Ook aan thema’s als onderwijs, beroepen en speelgoed wordt uitgebreid aandacht besteed. Een van de belangrijkste monumenten binnen de vesting van Hellevoetsluis is het historisch droogdok. De bouw van dit eerste stenen droogdok van Nederland was het begin van een revolutionaire ontwikkeling binnen de scheepsbouw en scheepsreparatie. Daarom kan met recht worden gesproken van een monument van grote historische en industrieel archeologische waarde. In 1801 is de stellingmolen ‘de Hoop’ gebouwd. In de molen is op de tweede zolder een bezoekerscentrum ingericht. Vanaf de vierde zolder kan men de stelling betreden en genieten van het mooie uitzicht. Het lichtschip 12 “ Noord-Hinder diende als herkenningspunt, ten behoeve van de plaatsbepaling op zee. Een soort vooruitgeschoven vuurtoren. Een bezoek aan dit bijzondere schip geeft een goede indruk van het zeemansleven. Alle ruimten zijn te bezichtigen, zoals onder meer de machinekamer, de bemanningsverblijven, de kombuis en de lichttoren met een schitterend uitzicht over het Haringvliet.


Voor meer informatie: Stichting Regio VVV Zuid-Hollandse eilanden VVV-ANWB Kantoor Hellevoetsluis Oostzanddijk 3 3221 AL Hellevoetsluis T: +31 (0)181 312 318 F: +31 (0)181 325 184 E: [email protected] I: www.zuid-hollandse-eilanden.nl

‘s-HERTOGENBOSCH Geschiedenis In de vestingstad ’s-Hertogenbosch is het goed toeven. U zult zien dat heden en verleden in de stad van Jeroen Bosch in harmonie samengaan. De imposante Sint-Janskathedraal herinnert aan de middeleeuwse bloeiperiode van de stad. Gezichtsbepalend zijn ook de overgebleven vestingwerken die de voormalige vesting omsluiten. Deze worden op eigentijdse wijze hersteld. Lees meer op www.vestingstad.com.

Door stadsrechten te verlenen aan de kleine, reeds bestaande handelsnederzetting op de zuidoever van de Maas, stimuleerde de Brabantse hertog Hendrik I (1190-1235) aan het einde van de twaalfde eeuw de stadsvorming van het latere s-Hertogenbosch. Hier, op een hogere droge plek aan de samenvloeiing van de Aa en Dommel, werd de nieuwe stad nabij het bos dat de hertog bij Orthen bezat al snel van een eerste stenen omwalling voorzien. ’s-Hertogenbosch groeide uit tot een vestingstad die de noordgrens van het uitgestrekte hertogdom Brabant kon verdedigen en was ook al vroeg een belangrijke handelsplaats. De stad groeide zo snel dat zij rond 1300 al zeker tienduizend inwoners telde en uit de eerste ommuring barstte. Rond 1318 werd begonnen met de bouw van een nieuwe vesting, die het stadsgebied ruim zeven keer groter maakte. Tussen 1475 en 1525 kende ‘s-Hertogenbosch het hoogtepunt van zijn bloei. In deze tijd kwam de Sint-Janskathedraal, een fraai voorbeeld van Brabantse gotiek, tot voltooiing en leefde ook de kunstschilder Jeroen Bosch (ca. 1450-1516). De vele aanwezige kerken, kloosters en de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap leverden belangrijke opdrachten aan kunstenaars. Rond 1400 werd de Vughterdijk aan de vesting toegevoegd en een eeuw later het Hinthamereinde. Hiermee kreeg de stad de omvang die tot het einde van de negentiende eeuw zou blijven bestaan. De zestiende eeuw luidde een periode van teruggang in voor de stad, die in de zogenoemde ‘Tachtigjarige Oorlog’ uiteindelijk de Spaanse zijde koos. De Bossche vesting gold als onneembaar omdat de directe omgeving van de stad onder water gezet kon worden. Maar met een bijzondere krijgskundige en technische inzet lukte het de Staatse troepen onder leiding van Frederik Hendrik in 1629 om de stad na een beleg van enige maanden tot overgave te dwingen. ’s-Hertogenbosch werd afgesneden van het oude hertogdom en toegevoegd aan de Republiek der Verenigde Nederlanden (1629-1794). De stad kon zich in die periode economisch gezien goed handhaven. Een omvangrijk garnizoen drukte een stempel op het stadsleven. Aan de vesting werden in het midden van de zeventiende eeuw nog enige wijzigingen doorgevoerd, zoals de bouw van de Citadel (bijgenaamd fort ‘Papenbril’) aan de noordzijde. In de negentiende eeuw werd ‘s-Hertogenbosch provinciehoofdstad. Nog meer dan voorheen werd de stad een centrum van bestuur, rechtspraak en onderwijs. Met de aanname van de Vestingwet in 1874 viel het doek voor de vesting ’s-Hertogenbosch. Hierdoor kon de stad eindelijk buiten de muren uitbreiden.Van een totale ontmanteling van de vesting kon echter geen sprake zijn aangezien de stadsmuren van ’s-Hertogenbosch ook dienst deden als waterkering. Dankzij dit feit beschikt de stad nu over historische vestingmuren die na restauratie blijvend getuigen van de eeuwenoude historie van de hertogstad.


STAD VAN JEROEN BOSCH

Bezienswaardigheden Het pronkstuk is de Sint-Janskathedraal, kortweg Sint-Jan. Na het beklimmen van de toren heeft u vanaf 74 meter hoogte een schitterend uitzicht. Het oudste plekje van de stad is het Marktplein, dat in 1185 werd gesticht. Het plein, in het hart van de stad, heeft door haar driehoekige vorm en besloten bebouwing een intiem en sfeervol karakter. De stad kent vele musea zoals het Noordbrabants Museum, waar naast wisseltentoonstellingen een permanente presentatie van de Bossche vestingwerken is te zien. In het Jheronimus Bosch Art Center worden op diverse wijzen het leven, het gedachtegoed en de werken van Jeroen Bosch voor het voetlicht gebracht. Het eerste stenen huis van de stad is de Moriaan, gebouwd in de 13e eeuw. Vroeger kregen de huizen geen huisnummer maar een naam. Na restauratie is het gebouw ingericht als VVV. Op Bastion Oranje ligt in het Bastionder het kanon “Stuer Ghewalt” bijgenaamd De Boze Griet met een vuurmond in de vorm van een vissekop. Het is in 1511 gesmeed door een Keulse smid. De Duitstalige inscriptie luidt in vertaling: “Stoer geweld heet ik, ‘s-Hertogenbosch behoed ik”. Bluf, want het kanon bleek bij de aflevering onbruikbaar. Ouder dan de meer dan 800-jarige stad zelf is de stadsrivier de Binnendieze. Varend op een karakteristieke open boot vaart u door ‘s-Hertogenbosch afwisselend in de open lucht, dan weer onder de bebouwing door. Vaartochten, waaronder de speciale Vestingroute en de Jeroen Bosch-route met bezoek aan het Jheronimus Bosch Art Center zijn te boeken via www.binnendieze.nl. Dat geldt ook voor diverse stadswandelingen. Hiervoor kunt u ook terecht bij de VVV ’s-Hertogenbosch. Daar zijn tevens stadswandelingen verkrijgbaar die u individueel kunt lopen zoals de Vestingwandeling. Of huur speciale Vestingfietsen met een route die u voert langs de aanwezige stadswallen en bastions. Lees meer op: www.vestingfietsen.nl.


Voor meer informatie: Regio-VVV Meierij & Noordoost-Brabant Bezoekadres: Markt 77 Postbus 1039, 5200 BA ‘s-Hertogenbosch T: (0900) - 112 23 34 (0,50 p.m.) F:+31 (0)73 61 28 930 E: [email protected] I: www.vvvdenbosch.nl

HULST Geschiedenis “Het was in eenen tsinxen daghe.” Met deze zin begint het middeleeuwse dierenepos “Van den vos Reynaerde”, dat in de 13e eeuw werd geschreven. Het verhaal handelt over de listige vos Reynaert, die met zijn sluwe streken de waarden en normen uit die tijd een hak zet. U zult zien dat Reynaert de vos nog steeds volop leeft in Hulst. Wandelend door of rond de vestingstad, merkt u dat allerlei straten en gebouwen een naam dragen uit het verhaal.

Hulst is een eeuwenoude vestingstad. Helaas is er weinig bekend over het ontstaan van de stad. Wel is uit historische gegevens op te maken, dat de nederzetting omstreeks het jaar 1000 al bestond. De Vlaamse Graaf Philips heeft in 1180 Hulst handelsprivileges geschonken. Dit gaf tolvrijdom in Vlaanderen. Voor het vervoer van goederen van en naar Hulst hoefde geen “wegenbelasting” te worden betaald en dat maakte de handel goedkoper. Deze voorrechten hebben een grote invloed gehad op de latere bloei van Hulst. Hulstenaren gingen zich bezighouden met zoutwinning en lakenhandel. Ze werden in deze periode bekend omdat ze ervaren ambachts- en handelslieden waren. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werden de vestingwerken, zoals die nu nog rond de bebouwing liggen, aangelegd. De vestingwerken bestonden uit aarden wallen, bolwerken en ravelijnen en hebben een belangrijke rol gespeeld bij het verdedigen van de stad. Hulst werd in 1645 belegerd door Staatse troepen onder bevel van Frederik Hendrik, die de stad na 28 dagen veroverde. Aansluitend verbood het Staatse bewind handel op de Schelde richting Antwerpen. Dit betekende dat de handel op Antwerpen en overig Vlaanderen nagenoeg stil kwam te liggen. Er brak voor Hulst een moeilijke periode aan. De haven die Hulst verbond met Westerschelde slibde uiteindelijk dicht. Handel was nog wel mogelijk via de (water)wegen naar de haventjes aan de Schelde. Door het deels stilvallen van het economisch leven in Hulst was er ook geen directe noodzaak tot sloop van de oude vestingwallen, zodat deze al ruim 350 jaar het silhouet van Hulst bepalen.


VESTINGSTAD VAN DE VOS R EYNAERDE

Bezienswaardigheden Het stadhuis dateert uit 1526-1534 en beschikt over fraaie kunstvoorwerpen. Tijdens de openingstijden van het stadskantoor kan het bezichtigd worden. Bij de restauratie van het Gouveneurshuis, aan de Grote Markt is veel geld gestoken in het behoud van de mooie voorgevel. De Basiliek van de H. Willibrordus is omstreeks 1200 gebouwd en werd tussen 1460 en 1533 uitgebouwd tot een stijlvol monument in Brabantse Gotiek. In de loop der eeuwen hebben verschillende “bekroningen” de toren bedekt. De laatste spits dateert van na WO-II en is een moderne betonnen constructie. De Keldermanspoort is in 1506 gebouwd en ligt aan de noordzijde van de vesting. De poort had een dubbele werking als landen waterpoort en wordt daarom ook wel Dobbele Poort genoemd. Hulst kende in het verleden diverse markten. Op de Vismarkt, waar vroeger de haven was gesitueerd, werd de vis verhandeld. Verder zijn aanwezig de Houtmarkt, de Paardenmarkt, de Beestenmarkt. Op de Grote Markt vindt op maandag al sinds jaar en dag de grote weekmarkt plaats. In het Refugium van de Abdij van Duinen in de Steenstraat is sinds 1979 het museum De Vier Ambachten geopend. Hier vinden, naast de algemene collectie, jaarlijks wisselende tentoonstellingen plaats. Eveneens in de Steenstraat is het ‘s Landshuis gelegen. Het onderkelderde pand dateert uit 1665 en is voorzien van een statige gevel met stoepbordes en ijzeren bordeshek. In het portiek zijn de wapens van Hulst en de Generaliteit te zien. Vanaf de middeleeuwen tot in de Franse tijd was dit het regerings- en gerechtsgebouw van de magistraat van Hulster Ambacht. Vanaf april 2002 is het pand eigendom van de gemeente Hulst en het wordt gebruikt als cultuurtoeristisch huis. Sinds 1990 wordt in de Bierbrouwerij De Halve Maen op ambachtelijke wijze een aantal streekbieren gebrouwen. Tijdens een rondleiding krijgt u uitleg over de geschiedenis van de brouwerij en de daarbij horende bieren. Ook is er de kans om een glaasje vestingstedenbier, genaamd “Grof Geschut”, te proeven.


Voor meer informatie: St. VVV Zeeuws-Vlaanderen Vestiging Hulst Steenstraat 37 4561 AR Hulst T: +31 (0)114 315 221 F: +31 (0)114 316 208 E: [email protected] I: www.vvvzvl.nl

NAARDEN Geschiedenis Stel je eens voor dat oude bomen konden spreken! Dan kon de Godelindeboom, die geplant is in 1750, ons heel wat vertellen. Maar ook vóór die datum kende Naarden een roerige geschiedenis. De Naarders houden de herinneringen aan hun verleden levend. Veel inwoners zijn betrokken bij het wel en wee van de stad en dat leidt tot een boeiend sociaal en cultureel leven. Met recht zijn de Naarders trots op hun stad en heten zij bezoekers van harte welkom.

Het jaar dat Naarden is gesticht, is niet bekend. Wel weet men dat de stad al vroeg marktrechten had. De stad lag op dat moment enkele kilometers noordoostelijker aan de Zuiderzee. Bij het uitbreken van de Hoekse en Kabeljauwse twisten werd in 1350 de stad verwoest en werden de restanten aan de Zuiderzee ‘geschonken’. In datzelfde jaar werd de stad herbouwd door Graaf Willem V van Holland. Hij bepaalde dat Naarden op een strategische plaats moest worden gebouwd. Het ‘nieuwe’ Naarden kreeg direct stadsrechten. Het huidige stratenplan stamt overigens uit deze tijd. Ondanks de opstand van de Hollandse steden tegen het Spaanse gezag, bleven de Naardense bestuurders trouw aan de koning. In augustus 1572 kwam de stad in de handen van de Geuzen. De muren verkeerden ondertussen in slechte staat. Toen in november de grachten waren dichtgevroren, grepen de Spanjaarden hun kans en namen de stad in. Het stadsbestuur zond een afvaardiging naar de Spaanse koning om de overgave te regelen. Burgers zouden bij de overgave ongedeerd blijven. In december trokken echter 400 Spaanse musketiers de stad binnen. De stad werd door hen in brand gestoken en honderden burgers werden vervolgens vermoord. In 1574 begon men met de wederopbouw. In de eeuwen daarna is de vesting nog verder uitgebreid, vervolmaakt en telkens gerestaureerd. Omdat Naarden na de Vestingwet van 1874 onderdeel bleef van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, werd de vesting niet ontmanteld maar juist verder versterkt en geconserveerd. Naarden is een van de best bewaarde vestingsteden van de wereld. Een levend monument waar werken, cultuur, recreatie, schoonheid en historie samenkomen. Een dubbele grachtengordel met zes bastions omringt het centrum. De afgelopen veertig jaar zijn er vele kostbare restauraties verricht, waarbij gezocht is naar een optimaal evenwicht tussen cultuur en natuur.


PAREL VAN HET GOOI

Bezienswaardigheden In het hart van de stad staat het oudste monument: de Grote of St.Vituskerk, met haar prachtige plafondschilderingen. Het stadhuis dateert uit 1601 en is nog steeds in gebruik als gemeentehuis. Het gebouw is een duidelijk voorbeeld van de Hollandse renaissancestijl. Het Nederlands Vestingmuseum is in Bastion Turfpoort gevestigd. Dit is de enige plek waar u de binnenkant van de vesting kunt bekijken. Beelden en objecten brengen de geschiedenis van de vesting tot leven. Het Comeniusmuseum toont het leven en werk van de beroemde 17-eeuwse Tsjechische wetenschapper Jan Amos Comenius en biedt toegang tot de kapel, waar hij in 1670 is begraven. Comenius was een veelzijdig pedagoog, literator, filosoof, theoloog, uitgever en onderwijshervormer. Het voormalige Burgerweeshuis heeft een kruidentuin, waar u kunt genieten van de geuren en kleuren. Na de restauratie in 1991 is hier tevens het stadsarchief gevestigd. In 1688 werd het Arsenaal gebouwd. Een arsenaal is het onderdeel van een vesting waar wapens en andere militair materiaal wordt opgeslagen. Tot in de jaren tachtig werd het gebouw gebruikt door de Nederlandse Landmacht. Sinds 1993 vindt u hier het Design Centrum van Jan des Bouvrie. Het historische bouwwerk is op een moderne manier ingericht met expositiezalen, winkels, restaurants en een theater. Een mooie locatie, waar u zich niet zult vervelen. Het Naardermeer is het oudste natuurmonument van Nederland en vooral bekend om zijn bijzondere flora en fauna. Op dit meer kunt u verschillende vaartochten maken. En het is ook mogelijk rond het meer te wandelen. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Natuurmonumenten: +31 (0)35 655 99 55. In het Recreatiegebied Naarderbos kunt u een dagje terecht om te golfen, te zwemmen of vanaf het strandje uit te kijken over het Gooimeer. Voor wie de benen wil strekken: rondom de vesting loopt een prachtig wandelpad. De lengte bedraagt 3,5 km. Vanaf het pad heeft u een prachtig uitzicht over de vesting en haar grachten.


Voor meer informatie: VVV Naarden Adriaan Dortsmanplein 1-B 1411 RC Naarden T: +31 (0)35 694 28 36 F: +31 (0)35 694 34 24 E: [email protected] I: www.vvvnaarden.nl

RAVENSTEIN - MEGEN De gemeente Oss heeft binnen haar grenzen de vestingstadjes Megen en Ravenstein.

Geschiedenis Ravenstein werd gesticht in 1360 en kreeg stadsrechten in 1380. Gelegen aan de Maas, was de Heerlijkheid Ravenstein een grensgebied tussen Brabant, Gelre en Kleef. In die tijd alle reden om van Ravenstein een sterke vesting te maken. De binnenstad met haar oorspronkelijk stratenplan, de stadsgrachten en stadspoorten geven een idee van hoe het er ook lang geleden moet hebben uitgezien. Megen kreeg op 8 januari 1357 stadsrechten. Megen is dan een klein stadje gelegen aan de zuidzijde van de omvangrijke meander van de Maas; stroomafwaarts van Grave en Ravenstein. Stroomopwaarts van ’s-Hertogenbosch.

Ravenstein. Als stichtingsjaar van Ravenstein wordt 1360 genoemd. De toenmalige leenman, Walraven van Valkenburg, liet zijn kasteel verplaatsen naar een nieuwe locatie aan de Maas. Hij hoopte de tolheffing op de Maas beter te kunnen controleren. Zijn leenheer, de Hertog van Brabant, was verbolgen over het zonder zijn toestemming heffen van tol en het verplaatsen van het kasteel en trok in 1364 met een legertje op naar het nieuwgebouwde slot. Het beleg haalde niets uit en er werd vrede gesloten; de leenman “(Wal)raven” mocht zijn “Stein” behouden. Rondom het kasteel groeide een nederzetting die reeds in 1380 stadsrechten verwierf. De stad werd vervolgens belegerd door de Bisschop van Luik en de Hertog van Kleef. In 1543 dicteerde de Spaanse Vorst Karel V dat de vesting Ravenstein ontmanteld moest worden, terwijl de vestingwerken pas in 1522 aangelegd waren. De stadspoorten en het kasteel bleven intact. In 1609 kwam Ravenstein onder het gezag van de Paltzgraven, onder de Keurvorst van Brandenburg. Zijn zoon, verwikkeld in een oorlog, ging een geldlening aan bij de Staten van Holland. Als tegenprestatie werd geëist dat de Staten het recht kregen in Ravenstein een Staatsgarnizoen te mogen legeren, als tegenwicht tegen de Spaanse troepen. Het garnizoen kwam en men bouwde voor de gezinnen een garnizoenskerk. Met een onderbreking van 1630 tot 1635 bleven de Staatse militairen in Ravenstein gele-gerd. De vestingwerken werden in die tijd gerestaureerd en de stad werd omringd met een gracht. Megen. Graaf Willem Dicbier verleent in januari 1357 de Megenaren stadsrechten, die op 3 februari 1357 bekrachtigd worden door de Roomse keizer en koning van Bohemen, Karel IV. Daardoor zijn de stadsrechten, evenals het recht om op de Maas tol te heffen, geaccepteerd. De vestingwerken, waarvan de gevangentoren het enige restant is, worden in de 2e helft van de 14e eeuw gebouwd. Jacob van Deventer, wonende in Mechelen, kreeg in 1558 van Philips de opdracht alle Nederlandse vestingsteden in kaart te brengen. Het stratenplan zoals Jacob dat heeft vastgelegd, is behouden gebleven inclusief de smalle steegjes (op één na) om soldaten snel de gelegenheid te geven ter verdediging van het stadje van dijk naar dijk te gaan.


RAVENSTEIN, ZONDER “STEIN” MAAR WEL MET HISTORIE

Bezienswaardigheden Ravenstein Van de historische vestingwerken zijn nog twee stadspoorten in stand gebleven. De Maaspoort is een middeleeuwse poort, waar in de 18e en 19e eeuw de praktijk van een stadsdokter was gevestigd. Deze poort vormde de uitgang naar de Maas. De Kasteelsepoort gaf toegang tot het kasteel en behoort tot de latere vernieuwingen van de verdedigingswerken. De derde stadspoort bestaat niet meer. De Garnizoenskerk is de Hervormde Kerk van deze vestingstad. De kerk werd in 1641 gebouwd voor het Staatse garnizoen. Deze “Kleine Kerk” is in 1972 geheel gerestaureerd en is eigendom van de gemeente. In het centrum van het stadje staat de ouderwetse stadspomp op de plaats waar vroeger de stads- en brandput hebben gestaan. Het 18e eeuwse patriciërshuis is in 1983 gerestaureerd en wordt nu gebruikt voor huwelijksvoltrekkingen, speciale ontvangsten en culturele activiteiten. De voorgevel van het pand dateert uit 1739. Heden ten dage is in het 18e eeuwse patriciërshuis het Toeristisch Informatiecentrum Ravenstein gevestigd. Stellingmolen De Nijverheid staat sinds 1857 op de plaats van een eerdere houten standaardmolen. De molen staat midden in het vestingstadje en is met zijn hoogte van 30 meter de hoogste molen van Noord-Brabant. Ravenstein kent meerdere jaarlijks terugkerende evenementen. Een bekend evenement is Ravenstein bij Kaarslicht, in de decembermaand. Het oude vestingstadje is dan sfeervol verlicht met kaarsen. Koren, muzikale ensembles en theateroptredens brengen de bezoekers in de sfeer van het naderende kerstfeest.


Voor meer informatie: Toeristisch Informatiecentrum Ravenstein Het Raadhuis St. Luciastraat 2 5370 AS Ravenstein Postbus 49 5370 AA Ravenstein T: +31 (0)486 411 306 E: [email protected] I: www.toerismeravenstein.nl

WEESP Geschiedenis De fraaie ligging aan de rivier de Vecht verleent Weesp zijn bijzondere karakter. In het compacte centrum van de stad wisselen gezellige winkelstraten en bijna middeleeuwse straatjes elkaar af. Het monumentale stadhuis en de Grote kerk getuigen van een welvarend verleden. De strategische ligging van Weesp is goed te herkennen in de vestingwerken aan de rivierkant. Weesp ligt op een druk knooppunt van waterwegen. De watersport draagt ’s zomers bij aan het levendige karakter van de stad.

De ligging aan de belangrijke rivier de Vecht, op de grens van graafschap Holland en bisdom Utrecht, maakte van Weesp al vroeg een strategisch belangrijke plaats. De Vecht was een belangrijke vaarroute tussen Utrecht en de voormalige Zuiderzee dus zowel economisch als militair van belang. In 1355 kreeg Weesp van graaf Willem V van Holland stadsrechten. Zo kon de stad uitgroeien tot een echte vestingstad. Die strategische ligging was er ook de oorzaak van dat Weesp in de loop der eeuwen nogal eens werd bedreigd. In 1673 werd de vesting uitgebreid. Door het graven van een gracht rond een stuk land aan de overzijde van de Vecht ontstond een eilandje in de Vecht, de Ossenmarkt. Hier werden twee bastions aangelegd met een courtine. Ook aan de zuidzijde van Weesp kwamen twee bastions. De vesting Weesp maakte achtereenvolgens deel uit van de Oude en de Nieuwe Hollandse Waterlinie en van de Stelling van Amsterdam, een ring van artillerieposten rond de hoofdstad. In het midden van de 19e eeuw werden de Weesper bastions verzwaard en kwam er een nieuw torenfort op de Ossenmarkt. Deze versterkingen bepalen tot de dag van vandaag mede het aanzien van het oude Weesp. Oók in de 19e eeuw kwam de Kringenwet tot stand. Daardoor werd Weesp sterk beperkt in haar uitbreidingsmogelijkheden. Anderzijds bleef daardoor het vestingkarakter van Weesp bewaard. Een gevolg van de Kringenwet was ook, dat nieuwe woningen buiten de vesting van hout gebouwd werden, zodat ze bij het naderen van de vijand in brand gestoken konden worden. Verschillende rijen huizen aan het ‘Utrechtse front’ getuigen daar nog van.


STAD AAN DE RIVIER

Bezienswaardigheden Het stadhuis van Weesp werd gebouwd in de jaren 1772-1776. Het is een statig gebouw met een zandstenen voorgevel. Op de eerste verdieping zijn de raadzaal, de burgerzaal en de kamers van burgemeester, secretaris en het college van B&W. Op de tweede verdieping van het stadhuis bevindt zich het gemeentemuseum. Dit herbergt een grote verzameling Weesper porselein, onder meer afkomstig van het Rijksmuseum in Amsterdam. In het hart van de stad staat de Grote of Laurenskerk, een laat-gotisch bouwwerk (1462). In het lichte interieur vallen een schitterend koorhek, het Bätzorgel en enkele Middeleeuwse fresco’s op. In de toren hangt een carillon van Hemony, dat regelmatig wordt bespeeld. Van de vele molens die Weesp vroeger had, zijn er nog drie over. In molen De Vriendschap wordt nog echt gemalen. Op zaterdagmorgen is deze te bezichtigen. Het centrum van Weesp en de vestingwerken zijn een wandeling meer dan waard. Er zijn drie routes uitgezet (VVW). Het pinksterweekeinde staat in het teken van de beeldende kunst. Met exposities en een atelierroute. Eind augustus vinden de Sluis- en bruggenfeesten plaats.


Voor meer informatie: Infokantoor VVW Hoogstraat 10 1381 VS Weesp T: +31 (0)294 415 427 E: [email protected] I: www.tourismeweesp.info

WILLEMSTAD Geschiedenis Wanneer u rondwandelt in of rond Willemstad, waant u zich in tijden van weleer. Het complete stadsdeel binnen de verdedigingswallen, de wallen zelf én het schootsveld zijn namelijk in 1970 tot beschermd stadsgezicht verklaard. Nog steeds zijn de gemeente en haar bewoners zuinig op hun stad. In die zin zou je Willemstad nog steeds als “vestingstad” kunnen aanduiden. In tegenstelling tot vroeger zijn “buitenlui” tegenwoordig van harte welkom.

In 1561 geeft Jan IV van Lymes, markies van Bergen op Zoom, opdracht de drooggevallen gorzen in het uiterste Noord-Westen van zijn Markizaat in te polderen. De polder kwam in 1564 gereed en kreeg de naam Ruygenhil. Een jaar later werd er een dorp gebouwd dat eveneens Ruygenhil genoemd werd. Toen de opvolger van de Markies, Jan van Wittem, 1581 openlijk de zijde van de Spanjaarden koos, besloten de Staten van Brabant het gebied aan Willem van Oranje te geven als compensatie voor zijn bezittingen die hij gedurende de tachtigjarige oorlog was kwijt geraakt. Vanwege de strategische ligging besloot Willem van Oranje in 1583 van het dorp een vesting te maken. In 1583 werd hiermee een begin gemaakt. Het dorp Ruygenhil werd voortaan Willems’stad. Willem van Oranje heeft de voltooiing van de vesting niet meer kunnen meemaken. Hij werd op 10 juli 1584 te Delft vermoord. Zijn zoon, Prins Maurits, voltooide de omwallingen en drukte zijn stempel op de inrichting. Hij verleende het dorp in 1586 stadsrechten. Zo werden met financiële hulp van Prins Maurits drie belangrijke gebouwen in Willemstad gerealiseerd. In 1587 verrees het Raadhuis aan de haven, in 1607 werd de Koepelkerk gebouwd en in 1623 de “Princehof”, tegenwoordig bekend als Mauritshuis. De zeven, naar de gewesten genoemde bastions van de vesting, herinneren aan de spannende momenten uit de geschiedenis. Zo bracht Napoleon een bezoek aan Willemstad en liet er een kruithuis op bastion Utrecht bouwen. Op andere bastions vindt u getuigen van o.a. de Eerste en Tweede Wereldoorlog. In 1926 verloor Willemstad zijn status als garnizoenplaats en vestingstad. In 1970 werd Willemstad tot beschermd stadsgezicht verklaard. Het is één van de mooist bewaard gebleven vestingsteden van ons land.


STAD VAN ORANJE

Bezienswaardigheden Het Arsenaal is in 1793 gebouwd ter vervanging van het oude wapenmagazijn en werd gebruikt als opslag van wapentuig. In de zijgevel van het Wachthuis zijn stenen ingemetseld als herinnering aan de hoge waterstanden in Willemstad. Het voormalig Stadhuis is gebouwd in 1587. Het gebouw moest ook als kerk dienst doen, zolang de Koepelkerk nog niet klaar was. Bovendien kon de zolder dienen voor opslag van graan in geval van een belegering. De grote kelder werd bestemd tot vleeshal. Boven de toegangsdeur van het Mauritshuis staat het bouwjaar 1623 vermeld. Het is gebouwd als jachtslot voor Prins Maurits. Na diverse bestemmingen is het in 1973 gerestaureerd en Gemeentehuis van Willemstad geworden. Bij de gemeentelijke herindeling, in 1997, is de gemeente Willemstad opgegaan in de gemeente Moerdijk en heeft het Mauritshuis zijn functie als gemeentehuis verloren. In het hart van Willemstad vindt u de Koepelkerk. Na tien jaar bouwen was de Koepelkerk in 1607 voltooid. Het was de eerste kerk in ons land, die speciaal voor de Protestante eredienst gebouwd werd. D’Orangemolen is een stenen stellingkorenmolen en werd in 1734 gebouwd in opdracht van de Nassause Domeinraad. De molen werd in 1999 gerestaureerd en heeft tegenwoordig een woonbestemming. Fort de Hel is in 1811 in opdracht van Napoleon gebouwd. Het fort is één van de vele forten die rondom Willemstad gebouwd zijn om de stad te beschermen.


Voor meer informatie: Toeristen- en Arrangementenbureau Willemstad Hofstraat 1 4797 AC Willemstad T: +31 (0)168 476 055 I: www.willemstadtoerisme.nl

WOUDRICHEM Geschiedenis Woudrichem is een cultuurhistorische topper! De oude vesting, de stadswallen, de grachten, de gevels en authentieke muren getuigen van een rijke historie. Oude tijden herleven wanneer u een bezoek brengt aan het vestingstadje Woudrichem. Ook achter de poorten van de vesting vindt u een rijke cultuurhistorie. Ontdek het achterland langs Alm, Maas en Merwede.

Woudrichem is een oud, schilderachtig stadje met een rijk cultuurhistorisch verleden. De vestingstad bij uitstek! Het stadje werd vanaf 1389 Woudrichem genoemd, maar kon vanaf 1290 eigenlijk al als stad beschouwd worden door de aanwezigheid van een schout, schepenen en een raad. Het pittoreske stadje was vroeger de hoofdplaats van het omringende Land van Heusden en Altena. In 1356 kreeg Woudrichem stadsrechten. De Woerkummers, inwoners van Woudrichem, kregen op 3 juni 1362 visrechten; het recht om te vissen op grote gedeelten van de Maas en de Merwede. Dit was een bijzonder privilege. Het visrecht was verstrekt door de landsheer aan het gewone volk in plaats van aan een ridder, een baron of aan een stadsbestuur. Het hele stadje stond op z’n kop toen het gemeentebestuur in 1877 aan dit eeuwenoude privilege begon te tornen. Er ontstond een heus “Vischoproer”, georganiseerd door de vissers met hun grote gezinnen die zich in hun bestaan bedreigd voelden. De Marechaussee en eenheden van de infanterie uit Loevestein en Gorcum moesten het oproer bedwingen. In de historische stadshaven hebben traditionele schepen als tjalken, klippers en aken een plekje gevonden. De haven en het Visserij- en Cultuurhistorisch museum getuigen nog van de eeuwenlange zalmvisserij die hier heeft plaatsgevonden. Het oude centrum, de eigenlijke vesting, stamt uit 1587 en is een gaaf gebleven monument waar u zich eeuwen terug in de tijd waant. Ook de Hoogstraat met zeer waardevolle panden en fraaie gevelstenen is zeker een bezoek waard.


VESTINGDRIEHOEK

Bezienswaardigheden Dagelijks zijn in de historische stadshaven traditionele schepen te bewonderen als tjalken, klippers en aken. Hier vindt u ook een museumscheepswerf bestaande uit een kleine werkhaven, een historische werfschuurtje, een traditionele hellingbaan, rivierschokker, galg en visbewaarplaats. De haven is zeker een bezoek waard. Het Visserij- en Cultuurhistorisch Museum is een interessant museum. U maakt hier kennis met de geschiedenis van de eeuwenlange zalmvisserij die in Woudrichem heeft plaatsgevonden. In het museum vindt u een collectie van scheepsmodellen, vissersscheepjes, een touwslagerij, een oude smederij en een taanhuisje. Korenmolen “Nooit Gedagt” staat van oudsher op de stadswal van de vestingstad. Deze stadswal maakt deel uit van de verdedigingswerken die in opdracht van Willem van Oranje zijn gebouwd. De molen wordt nog steeds gebruikt om meel te malen. Een bezoek aan deze korenmolen is leuk, leerzaam en interessant. Woudrichem is goed te combineren met een bezoek aan Slot Loevestein. Het slot is gemakkelijk te bereiken met een nostalgisch voetveertje. Woudrichem, Gorinchem en Slot Loevenstein maken deel uit van de Vestingdriehoek. Door een bezoek te brengen aan deze drie bezienswaardigheden, bezoekt u in één dag drie provincies, beleeft u ruim 650 jaar geschiedenis en bevaart u 2 rivieren. Enkele prachtige panden in de vesting zijn voorzien van gevelgedichten van Lizzy van Pelt. De poëzieliefhebbers kunnen hun hart ophalen bij de gevelgedichtenroute. Tal van overige bezienswaardigheden zijn het bewijs van een rijk cultuurhistorisch leven: bekijk een expositie in de Stadsgalerie of in de toren van de Martinuskerk. Bezoek de gerestaureerde kruitkelders of geniet van de prachtige gevels in de Hoogstraat.


Voor meer informatie: Toeristen Informatie Woudrichem Kerkstraat 37 4285 BA Woudrichem T: + 31 (0)183 301 202

ZALTBOMMEL Geschiedenis Deze stad was de thuisbasis van Maarten van Rossum, een jonge edelman die als ridder de opdracht kreeg om Gelderland te verdedigen tegen de expansiedrift van de Spaanse Keizer Karel V en later Koning Philip II. Maar zijn leger was te klein, daarom voerde hij een soort guerrilla waarbij hij andere steden in Gelderland aanviel. De invloed van Maarten komt u ook vandaag de dag nog in Zaltbommel tegen.

Zaltbommel is meer dan duizend jaar oud. Het plaatsje werd voor het eerst vermeld in een oorkonde uit het jaar 850. In de 13e eeuw werd Zaltbommel een belangrijk handelscentrum. Het kreeg stadsrechten en werd door muren omgeven. Destijds begon iedere plaats, zodra deze stadsrechten had verkregen, aan de bouw van verdedigingswerken. Lang niet altijd lagen daar oorlogen of andere conflicten aan ten grondslag. Zaltbommel probeerde aanvankelijk landlopers of rovende bendes buiten te houden. De verdedigingsgordel van wallen en grachten bleek bepaald geen overbodige luxe. Dat had te maken met de ligging van de stad, op de grens van Gelre en Holland. De spanningen tussen deze gebieden liepen tijdens het bewind van de Spaanse Koning Philip II hoog op en toen Zaltbommel als vrije stad voor Hollandse Geuzen en de Prins van Oranje koos, probeerde de Spaanse Koning Zaltbommel te veroveren en begon aan een beleg. Een hoge waterstand van de Waal gaf uiteindelijk de doorslag; het Spaanse leger droop af. Ook een tweede beleg mislukte. Dit kwam mede omdat Prins Willem van Oranje en zijn zoon Maurits zich bezighielden met de versterking van de Bommelse vesting. Ook Van Oldenbarneveldt en andere historische bestuurders voerden regelmatig overleg met Prins Maurits. De dichter Nijhoff liet zich in zijn gedichten inspireren door de pracht van de natuur en zijn liefde voor Zaltbommel. Ter nagedachtenis werd de brug naar hem vernoemd. Bekende kastelen zijn Slot Loevenstein en Kasteel Nederhemert.


KLEINE STAD MET EEN GROTE GESCHIEDENIS

Bezienswaardigheden Zaltbommel wordt omringd door vrijwel ongeschonden vestingwerken, bestaande uit een buitengracht, stadswallen, een binnengracht en een stadsmuur uit 1316. De wallen en de bolwerken zijn nu ingericht als park. De Waterpoort dateert uit de 14e eeuw en is de enige van de vijf stadspoorten die is overgebleven. Aan weerszijden van de waterpoort dient een oud kanon als schamppaal. De Sint Maartenskerk is grotendeels in de 13e eeuw gebouwd en in de 15e eeuw voltooid. De kerk bezit een interessant interieur met muur- en gewelfschilderingen. De kleuren en wisselende lichtval bepalen de sfeer in de kerk. De prachtige toren steekt hoog boven de bomen en de lage bebouwing van de stad uit. Het Maarten van Rossumhuis is gebouwd door de broer van Maarten van Rossum en in de loop van de 16e eeuw verbouwd door Maarten zelf. Het was een groot huis versierd met veel renaissance beeldhouwwerk. In dit gebouw is nu het Maarten van Rossummuseum gevestigd. De overdekte Vismarkt dateert uit 1776. In de voorgevel van het pand is het stadswapen van Zaltbommel te zien. Vroeger werd hier de riviervis geveild en verkocht. Slot Loevestein is een 650 jaar oud kasteel dat in een uniek natuurgebied ligt. Het heeft zijn naam te danken aan Diederik Loef van Horne. In de 17e eeuw kreeg het slot de status van staatsgevangenis. De bekendste gevangene was Hugo de Groot, beroemd om zijn ontsnapping in een boekenkist.


Voor meer informatie: Regionaal Bureau voor Toerisme (RBT) Rivierenland Markt 10 5301 AL Zaltbommel T: 0900 - 63 63 888 E: [email protected] I: www.rivierenland.nl


Vereniging Nederlandse Vestingsteden

Nederlandse Vestingsteden

Recommend Documents