Vestingsteden in het vizier Merk & marketing van de vestingsteden in de Oude Hollandse Waterlinie

Projectbureau OHWL, Postbus 2074, 3440 DB Woerden Tel. 0348-483474; [email protected]; www.groenehart.info

Vestingsteden in het vizier Merk & marketing van de vestingsteden in de Oude Hollandse Waterlinie

Rapportage: mevr. N.A.A. Feis, drs B.R. Feis en drs F.C. Valk Deze rapportage is tot stand gekomen dankzij een bijdrage van de provincie Zuid-Holland in het kader van het Programma Erfgoedlijnen. 1

Inhoudsopgave 1. Inleiding 1. Achtergrond 2. Doelstelling 3. Onderzoeksmethode

3 3 4 4

2. De vestingsteden: potentie en profiel? 1. Toeristisch recreatieve potentie 2. Toeristisch recreatief profiel 3. Conclusie

6 6 12 18

3. Naar een nieuw belevingsconcept: Het Panorama van de Prins? 1. Kansen OHWL op cultuurhistorisch gebied 2. Kansen OHWL op recreatief gebied 3. Conclusie

19 19 22 23

4. Marketing van vestingsteden: een update 1. Organisaties die zich inzetten voor de OHWL 2. Bestaande projecten gericht op het vermarkten van de OHWL 3. Conclusie

24 24 26 29

5. Marketing van de vestingsteden: nieuwe kansen 1. Productontwikkeling 2. Projectbegroting 2014-2016 3. Conclusie

30 30 34 34

6. Organisatievormen 1. Betrokken partijen 2. Samenwerkingsmodellen 3. Conclusie

35 35 36 38

7. Conclusies en aanbevelingen

39

Literatuur

41

Bijlagen 1. Inventarisatie recreatief-toeristische informatie per vestingstad 2. Matrix offline en online middelen per vestingstad

2

41 54

1. Inleiding De vestingsteden in het inundatiegebied van de Oude Hollandse Waterlinie: Muiden, Naarden, Weesp, Nieuwersluis (Stichtse Vecht), Woerden, Fort Wierickerschans (Bodegraven), Oudewater, Montfoort, Schoonhoven, Nieuwpoort (Molenwaard), Leerdam, Gorinchem en Woudrichem.

Het onderzoek, in opdracht van Stichting Groene Hart, richt zich op de mogelijkheden voor samenwerking tussen de vestingsteden van de Oude Hollandse Waterlinie (OHWL) op het gebied van city- en regiomarketing. Deze vestingsteden zijn: Noord-Holland: Muiden, Naarden en Weesp Utrecht: Woerden, Oudewater en Montfoort Zuid-Holland: Schoonhoven, Nieuwpoort, Leerdam en Gorinchem Noord-Brabant: Woudrichem. Het unieke karakter van de OHWL is niet de zichtbaarheid of huidige beleefbaarheid, maar de historie en het verhaal achter de Waterlinie. De meest aanwezige elementen van de OHWL zijn zonder twijfel de vestingsteden. In de meeste vestingsteden zijn de vestingwerken geheel of gedeeltelijk bewaard gebleven. Verspreid over het inundatiegebied van de OHWL liggen de vestingsteden en forten aan rivieren als Vecht, Oude Rijn, Hollandse IJssel en Merwede, vaak verborgen in het landschap.

1. Achtergrond De belangstelling voor de OHWL is de laatste jaren sterk gegroeid. Ook de vestingsteden zien inmiddels in welke promotiekansen hier liggen en stichtten in 2009 de Unie van Vestingsteden die het linietoerisme met festivals, excursies en wandelen fietsroutes wil promoten. Vanuit toeristisch-recreatief oogpunt lijkt de OHWL bij de gebiedspartners echter geen hoge prioriteit te krijgen. De gemeenten constateren dat de OHWL de grenzen van de eigen gemeente of directe regio overschrijdt, maar dit leidt niet tot roep om meer samenwerking met andere gemeenten of regio’s. Bovendien vormt het Groene Hart voor de gemeenten een veel belangrijker merk en focus in hun toeristisch-recreatief beleid dan de OHWL. Citymarketing staat in het waterliniegebied nog in de kinderschoenen, en veel steden kiezen daarbij bij voorkeur voor locale promotie: het Fotofestival Naarden, Nationale Zilverdag Schoonhoven Zilverstad, De Woerdense 3

Kaasmarkt. Stuk voor stuk waardevolle initiatieven, maar die nog veel grotere aantallen bezoekers zouden kunnen trekken indien ook regionaal – in OHWL-verband - zou worden samengewerkt. De OHWL leent zich immers bij uitstek voor regiomarketing, met een zeer gevarieerd aanbod van cultureel erfgoed, natuur en landschap en vooral rust en stilte, de kernkwaliteit van het Groene Hart. In 2009 werd tijdens een congres in Gorinchem de Unie van Vestingsteden opgericht. De acte wordt ondertekend door wethouder Ypma (Woerden), burgemeester Ruijgrok (Oudewater) en burgemeester De Cloe (Schoonhoven); ook Bodegraven en Nieuwpoort tekenden de acte.

2. Doelstelling Doel van dit onderzoek is inzicht te verwerven in de vraag hoe de citymarketing volgens het vestingstedenconcept van de Unie van Vestingsteden versterkt kan worden en hoe dit uiteindelijk kan leiden tot gezamenlijke regiomarketing. Het Projectbureau OHWL, initiatief van de Stichting Groene Hart, houdt zich de laatste jaren al veel bezig met de promotie van de OHWL. Het doel is om volgens het vestingstedenconcept, in samenwerking met de vestingsteden van de OHWL, een herkenbare plaats op de cultuurhistorische kaart van Nederland te verwerven waarbij een sterkere positie in de toeristische markt centraal staat. De centrale gedachte hierachter is het zichtbaar en beleefbaar maken van de linie waarin recreatieve en cultuurhistorische elementen tot zijn recht komen. Door middel van gezamenlijke representatie, promotie en productontwikkeling hoopt men dit te bereiken.

3. Onderzoeksmethode Om inzicht te geven in de huidige stand van zaken omtrent de toeristische-recreatieve potentie van de vestingsteden in de OHWL is gekozen voor een tweedelige onderzoeksopzet. Inventarisatie In het kader van dit onderzoek is er met behulp van een mailing onder de vestingsteden van de OHWL geïnventariseerd welke middelen worden ingezet ten behoeve van de toeristisch-recreatieve potentie op het gebied van city- en regiomarketing. Bij de selectie van de te benaderen partijen is getracht de onderzoeksdoelgroep zo gevarieerd mogelijk te houden en zijn alleen de gemeenten en de VVV’s en andere recreatieve informatie organisaties benaderd. Onderwerpen die in de inventarisatie aan de orde komen zijn o.a. het hele spectrum aan on- en offline middelen dat wordt ingezet, de distributie van de middelen en de doelgroepen waarop men zich richt.

4

Als tweede middel zijn er een aantal vestingsteden bezocht om te inventariseren hoe deze steden zich op recreatief, cultuur en historisch gebied presenteren. Er is gekeken naar wat voor informatie er wordt geboden, in de vorm van foldermateriaal en informatieborden en -panelen, waarbij gemeentehuizen, culturele centra en VVV’s zijn bezocht. Deskresearch Als tweede methode is er gebruik gemaakt van aanvullende deskresearch. De middelen die zijn ingezet zijn onder andere eerdere onderzoeken en rapporten1 over de OHWL en vestingsteden en gepresenteerde marketingplannen van organisaties. Daarnaast is er deskresearch gepleegd naar de websites van de verschillende gemeenten en de toeristisch-recreatieve organisaties en VVV’s. Het deskresearch betreft geen diepgaande analyse van de inhoud en kwaliteit van de websites, maar geeft een globaal beeld van de manier waarop deze worden ingezet. Bij het analyseren van de websites is gebruik gemaakt van beoordelingscriteria (deels gebaseerd op de door Steven Pike2 geselecteerde succesfactoren voor destinatiesites). Op online niveau is er gekeken naar het gebruikersgemak en vindbaarheid van de toeristische informatie; complete en upto-date informatie; weergeven van externe links naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties; volledig geïntegreerde websites. Daarnaast is onderzocht of en hoe de vestingsteden gebruik maken van Social Media. Op offline niveau is onderzocht in welke mate ze gebruik maken van algemeen drukwerk (gemeentegids, gemeentekrant en toeristische brochures) en thematisch drukwerk (routefolders, recreatiekaarten en plattegronden); informatiepanelen; radio en televisie.

1

Verklaring van Unie van Vestingsteden door Stichting Groene Hart (2009); Cultureel ondernemerschap: de toekomst en het Vermarkten van Waterlinies door LeisuResult (2010) Eindrapport Toeristische Informatievoorziening Zuid-Holland door Zuid-Holland bureau voor Toerisme (2011) De OHWL, het grootste openluchtmuseum van Nederland door Stichting Groene Hart (2012); Toeristisch-recreatieve potenties Oude Hollandse Waterlinie door ARCADIS(2013) 2

Pike, S. (2008). Destination marketing: An integrated marketing communication approach. Oxford: Elsevier

5

2. Vestingsteden: profiel en potentie Een vestingstad met een grote recreatieftoeristische potentie is Gorinchem, dat in de Vesting3hoek op succesvolle wijze samenwerkt met Woudrichem en Loevestein.

Wat is de toeristisch-recreatieve potentie en het profiel van de vestingsteden? In dit hoofdstuk wordt er inzicht gegeven in de toeristisch-recreatieve potentie en het gekozen profiel van de vestingsteden van de OHWL. Recreatie in het gebied van de OHWL heeft een extensief karakter, waaronder wandelen, fietsen, skaten, kleine waterrecreatie valt, en is weinig gericht op (langdurig) verblijf in het gebied. Allereerst wordt het aanbod op recreatief, cultuur en historisch gebied geïnventariseerd. Als tweede is er geïnventariseerd wat er door de gemeenten gedaan wordt op het gebied van informatievoorziening, dit aan de hand van informatie op gemeentelijke en toeristische websites. Er is gekeken op welke manier de steden zich naar buiten presenteren en of de websitebezoeker zich een voorstelling kan maken van de historisch en culturele aspecten van de steden.

1. Toeristisch-recreatieve potentie Een vestingstad kan zich op verschillende manieren profileren. Allereerst heeft een vestingstad een historisch culturele functie, namelijk het historische stadscentrum met zijn monumenten, bezienswaardigheden en stadswandelingen. Daarnaast draagt een vestingstad een gezellig- en winkelkarakter uit, met de combinatie van unieke winkels, een veelvoud aan terrassen en een hoogstaand culinair aanbod van restaurants. Ook kan gekozen worden voor een ambachtelijke uitstraling, bijvoorbeeld door het aanbieden van specifieke ambachtelijke producten zoals glas of zilver. De vestingsteden van de OHWL hebben grote toeristisch-recreatieve potentie met hun forten en kastelen, authentieke sluizen, kades en bruggen en tientallen musea en andere culturele instellingen. Bovendien zijn de vestingsteden stuk voor stuk verbonden met episoden uit onze vaderlandse geschiedenis met kenmerken van de Gouden Eeuw, zoals Muiden met zijn Muiderslot, Woudrichem met Slot Loevestein, Naarden met het Comeniusmuseum, Oudewater met de Heksenwaag en het Arminiushuis enz. Daarnaast liggen ze in een netwerk van wandel-, fietsen vaarverbindingen midden in het Groene Hart. Feitelijk vormen ze samen veen groot historisch openluchtmuseum. In deze deelvraag wordt van elke vestingstad een inventarisatie gegeven van de toeristischrecreatieve potentie.

6

Muiden De vesting Muiden telt veel cultuurhistorische bezienswaardigheden, waaronder het Rijksmuseum Muiderslot, Forteiland Pampus met het Westbatterij torenfort, de Groote Zeesluis, de oostelijke vestingwallen, Muizenfort, De Kazerne, Bruine Vloot, bouwwerk de Peperpus en een aantal kerken. In de musea worden historische verhalen verteld over de (Nieuwe) Hollandse Waterlinie, de Middeleeuwen en de Gouden Eeuw. Er is een veelzijdig recreatieaanbod bestaande uit fietsen wandelroutes en horeca- en winkelgelegenheden. Zo zijn er verschillende stadswandelingen waarbij er een gids met luisterrijke verhalen rondleidingen verzorgt langs de historische bouwwerken van Muiden. Daarnaast zijn er vele wandelen fietsroutes, onder andere de Vechtroute, de Fortenroute, Noordelijke Vechtstreekroute, Muiderbergroute, van Muiden richting Muiderberg, Naarden en/of Weesp. Op het gebied van horeca en terrassen heeft Muiden veel aanbod: verschillende brasseries, restaurants, (eet)cafés langs historische bezienswaardigheden. Het winkelcentrum heeft veel kleine winkels op het gebied van funshoppen, verzorging, watersport en levensmiddelen. Naarden Naarden is een rijke museum- en monumentenstad. De musea bestaan uit het Nederlandse Vestingmuseum, het Comeniusmuseum en het Weegschaalmuseum. Tevens zijn er diverse historische bezienswaardigheden te vinden, waaronder de Vestingvaart, het Stadhuis, Het Arsenaal, De Promerskazerne en de Grote Sint Vituskerk. Het recreatieaanbod bestaat uit diverse wandel, fietsen vaarroutes en horeca- en winkelgelegenheden. De wandelroutes beperken zich voornamelijk tot het stadscentrum en langs het Naardermeer, het oudste natuurreservaat van Nederland. Fietsroutes richten zich op het Naardermeer en de Hollandse Waterlinie, die langs forten in Muiden en Weesp voeren. Vaarroutes richten zich op het Naardermeer en door en langs de vestinggrachten en de jachthaven van Naarden. Op het gebied van horeca en winkelen heeft Naarden ook genoeg te bieden: diverse cafés, brasseries en restaurants midden in het stadscentrum. Het winkelaanbod bestaat hoofdzakelijk uit kleine authentieke winkels, onder andere boekhandels, woon- en kledingwinkels, levensmiddelwinkels en kunsthandelzaakjes.

Weesp 7

Vestingstad Weesp staat vol met monumentale panden en historische elementen. De stad bestaat uit vier bastions, de Nieuwe Achtkant, de Roozenboom, de Draaierschans en de Bakkerschans, die samen het ’s Gravelandse front vormden en nu zijn veranderd in stadsparken. Verder bestaat Weesp uit vele bezienswaardigheden, waaronder het Stadhuis en vele monumenten, forten, kerken en molens. De musea bestaan uit het Weesper Museum, waarin het Weesper porselein te bewonderen is en de geschiedenis van de andere Weesper industrieën. Het recreatieaanbod omvat vele fietsen wandelroutes in en rondom Weesp. Er zijn diverse historische stadswandelingen alsmede fietsroutes die zich richten op de linies van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en in de richting van het Gooi. Op het gebied van horeca zijn er in het centrum van Weesp diverse cafés en restaurants te vinden, al dan niet met terras aan het water. Weesp heeft verder veel authentieke winkels en belangrijke bekende winkels in historische straten. Woerden Woerden heeft een bijzondere cultuurhistorische en landschappelijke waarde. Ze bestaat uit vele monumentale panden en historische bezienswaardigheden, waaronder het Kasteel van Woerden, het oude Stadhuis en diverse kerken. Uit de periode van de OHWL dateren het Exercitieveld, het Arsenaal, de Kazerne en het nagenoeg gave vestingpatroon met wallen, plantsoenen en singels. Verder biedt Woerden twee musea, het ‘Drive-in-museum’ in parkeergarage Castellum waar belangrijke archeologische vondsten zijn gedaan, en het Stadsmuseum waarin het Verhaal van Woerden wordt verteld. Het recreatieaanbod bestaat uit vele fietsen wandelroutes en horeca- en winkelgelegenheden. Wandelroutes beperkten zich voornamelijk tot het historische stadscentrum van Woerden. Ook zijn er wandelroutes van de OHWL beschikbaar die langs de vestingsteden Oudewater en Montfoort leiden. Fietsroutes richten zich hoofdzakelijk op toeren door het Groene Hart. In Woerden bieden diverse restaurants en (eet)cafés verspreid over het historische centrum en de buitengebieden van Woerden een divers culinair aanbod. Het winkelgebied van Woerden is goed bereikbaar en biedt vele winkelcentra en kleine winkels. Het historische kerkplein biedt het winkelende publiek een combinatie van woon- en kledingwinkels en horeca. Oudewater 8

Vestingstad Oudewater, de oudste stad in het Groene Hart, is internationaal bekend om de sfeervolle en monumentale binnenstad en trekt jaarlijks veel toeristen. Naast de toeristische bezienswaardigheden, waaronder de Heksenwaag, het Touwmuseum, de drie grote kerken in Oudewater en het Ooievaarsnest, beschikt Oudewater ook over prachtige panden met historische gevels en is ze in het bezit van een aantal mooie kunstobjecten. In de musea de Heksenwaag en de Baanschuur wordt de (economische) historie van Oudewater verteld die zelfs helemaal terug gaat tot diep in de Middeleeuwen. Het recreatieaanbod bestaat uit fiets-, wandelen vaarroutes en horeca- en winkelgelegenheden. Oudewater biedt diverse historische stadswandelingen en wandelingen langs de OHWL richting Woerden en Montfoort. Op het gebied van varen zijn er tal van vaarroutes in en rondom Oudewater, waaronder varen over de Hollandse IJssel, de Lange Linschoten, de Vlist en de Reeuwijkse Plassen en rondvaarten door de stadsgrachten. Oudewater heeft een klein historisch en sfeervol stadscentrum met een divers aanbod van kleine restaurants en cafés. Het winkelgebied van Oudewater beperkt zich tot het stadscentrum en heeft een klein aanbod aan kledingwinkels, drogisterijen en levensmiddelwinkels. Montfoort Montfoort is een zeer kleine vestingstad maar is vanwege zijn historische kern zeker meer dan een bezoek waard. De stad biedt een klein aanbod aan monumentale en historische bezienswaardigheden, waaronder het Kasteel van Montfoort, diverse kerken en de molen. Het recreatieaanbod bestaat uit diverse fietsen wandelroutes en de horeca- en winkelgelegenheden. Wandelroutes richten zich op wandelen door het historische stadscentrum en naar de vestingsteden langs de Hollandse Waterlinie. Fietsen kan langs de Montfoortse Vaart en door het polderlandschap van Montfoort en daarnaast zijn er diverse fietsroutes door het Groene Hart en langs de OHWL. Het horeca- en winkelaanbod van Montfoort is vrij beperkt. Het horeca aanbod bestaat uit enkele kleine restaurants en richt zich daarmee op selectief publiek.

Schoonhoven

9

Schoonhoven is een karakteristieke vestingstad, gelegen aan de rivier de Lek; de stad vormt een complete ring met 8 bastions, waarvan 3 bastions zijn behouden. Bij de historische Veerpoort zijn de wallen, zoals ook het dijkhuisje nog herkenbaar. In de stad zijn de brede gracht, de Watertoren en een oude beer ook bewaard gebleven en daardoor goed zichtbaar. In de binnenstad is het voormalige Arsenaal, het Doelenhuis en de Havenkazerne waarin het Zilvermuseum gevestigd is. Een belangrijke erfenis uit het verleden voor Schoonhoven is de zilverindustrie, die momenteel nog steeds een centrale plaats inneemt in de stad. Dit is te zien en te beleven in talloze zilverwinkeltjes en –werkplaatsen. Het recreatieaanbod bestaat uit diverse wandelen fietsroutes binnen Schoonhoven en in het Groene Hart die starten vanaf de TOP (Toeristisch Overstappunt). Hieronder vallen diverse molenroutes voor de fiets die langs Schoonhoven, Alblasserdam en Lopik leiden. Daarnaast zijn er enkele historische stadswandelingen en wandelingen richting het buitengebied van Schoonhoven. Het winkelgebied is grotendeels gevestigd in de historische binnenstad van Schoonhoven. Veel winkels zijn gevestigd in monumentale panden. Het aanbod van horecagelegenheden is divers, met een aantal restaurants en (eet)cafés langs de Lek of in de historische binnenstad van Schoonhoven. Nieuwpoort Nieuwpoort is een van de kleinste vestingsteden van Nederland. Het stadje heeft hoge wallen, bastions, geschut, een zware Oostbeer met twee monniken en een brede gracht en een stadspoort. Het oude stadhuis, het Raadhuis, is ter bescherming boven de inundatiesluis gebouwd en staat midden in het stadscentrum. Daarnaast is er nog een groot Arsenaal en een oude Kerk te vinden. De omgeving van Nieuwpoort wordt gekenmerkt door monumentale boerderijen, prachtige dorpjes en een weids landschap. Op recreatief gebied bestaan er enkele historische en OHWL-wandelroutes door de vestingstad en de dorpen eromheen. Tevens zijn er diverse fietsroutes, die starten vanaf de TOP in Nieuwpoort, die langs historische vaarwegen en omliggende dorpen toeren. Het horeca- en winkelaanbod van de stad Nieuwpoort is vrij beperkt en biedt enkele (eet)cafés en terrassen.

Leerdam Leerdam is een stad die bekend staat om zijn glasindustrie. Het is twijfelachtig of Leerdam als vestingstad kan worden bestempeld. De stad bestaat uit een mix van cultuur, natuur en historie waaronder historische bouwwerken, zoals het Hofje van Aerden, Grote Kerk en de stadsmuur en zijn torens aan de Zuidwal. Op cultureel gebied heeft Leerdam enkele musea, waaronder het Glasmuseum en de 10

Glasblazerij waar een rijk gevarieerde verzameling van glas en kristal te bezichtigen is. Het recreatie-aanbod bestaat uit diverse wandel-, fietsen vaarroutes langs Leerdam en het natuurlandschap eromheen, zoals het Lingegebied en de vele boerderijen. Het winkelcentrum van Leerdam heeft een divers aanbod aan winkels, historische panden en gezellige horecagelegenheden. Zowel lokale ondernemers als diverse grote winkelketens hebben zich gevestigd in de stad. Gorinchem Het gebied rondom Gorinchem is een van de oudste en permanente verdedigingsstructuren van de waterlinie. Er zijn in Gorinchem veel sporen te vinden van de verdedigingswerken, zoals wallen en keermuren, de Dalempoort, dubbele wal, gracht met bastions en ravelijnen en kanonnen. Er zijn nog enige molens bewaard gebleven, waaronder Walkorenmolen de Hoop en molen Nooit Volmaakt. Op cultureel gebied is er in Gorinchem een divers aanbod van centra, waaronder de Artoteek (Nederlandse kunst) Gorcums museum, Stadhuis en theaters. Gorinchem is samen met Woudrichem en Slot Loevestein verenigd in het recreatief-toeristisch concept Vesting3hoek. Deze vestingen zijn met elkaar verbonden door middel van fietsen wandelroutes langs Slot Loevestein en andere forten van de OHWL. Tevens zijn er historische wandelingen door de vestingstad Gorinchem beschikbaar. Van oudsher is de binnenstad het winkelhart van Gorinchem. Naast de culturele instellingen is hier veel horeca geconcentreerd op de Grote Markt. Diverse restaurants, eetcafés en andere eetgelegenheden zijn hier gevestigd. Het winkelaanbod in Gorinchem is erg divers, met zowel winkelketens en woonboulevard als kleinere speciaalzaken. Dit hangt dan ook samen met de regiofunctie van Gorinchem.

Woudrichem De kleine vestingstad Woudrichem staat bekend om zijn verleden van visserij maar heeft daarnaast ook een cultuurhistorisch karakter met zijn monumentenpanden en vestingwerken. Het historische karakter wordt gekenmerkt door de historische stadhavens met traditionele bewoonde schepen als tjalken, klippers en aken, Slot Loevestein, de Kazerne, de Water- of Gevangenpoort en de stenen beer, het Arsenaal. Het culturele aanbod bestaat uit het Visserij- en Cultuurhistorisch museum en de Korenmolen Nooit. Op recreatief gebied zijn er tal van fietsen 11

wandelroutes langs de forten van de OHWL volgens het Vesting3hoekconcept, alsmede vaar- en wandeltochten door de Hollandse Biesbosch en fietstochten langs het land van Heusden. Het culinaire aanbod in Woudrichem en het gebied eromheen is gevarieerd. Verschillende restaurants en lunchrooms gevestigd in theetuinen en landgoederen waar men terecht kan voor een lunch of diner, vaak op basis van streekproducten. Woudrichem bestaat uit een nieuw winkelcentrum waar tal van grote en kleine winkels gevestigd zijn.

Muiden Naarden Weesp Woerden Oudewater Montfoort Schoonhoven Nieuwpoort Leerdam Gorinchem Woudrichem totaal

Toeristische voorzieningen vestingsteden hotel café/restaurant B&B museum, galerie 8 2 4 1 13 12 4 1 12 9 8 1 18 8 9 1 6 5 3 1 8 7 1 11 6 15 3 1 8 10 3 13 4 7 1 8 107 49 60

totaal 14 30 30 36 15 17 32 4 18 20 8 224

2. Toeristisch recreatief profiel Om te onderzoeken voor welk profiel de vestingsteden momenteel kiezen, is de toeristischrecreatieve informatie die beschikbaar is op de gemeentelijke en toeristische websites geïnventariseerd. Hierbij is er gekeken naar bruikbaarheid en beschikbaarheid van toeristische informatie. De websites zijn hierbij specifiek bestudeerd op hun gebruikersgemak en vindbaarheid van toeristische informatie, up-to-date informatie, externe links naar websites van informatie en promotieorganisaties en op het gebruik van Social Media. Daarnaast zijn de websites gescreend op het thema ‘vestingdenken’: profileert de stad zich als vestingstad? worden de vestingwerken vermeld? worden (vesting)wandelen fietsroutes aangeboden? Enz.. Ook kan hierbij gedacht worden aan het verschaffen van toeristische en historische informatie via websites, posters, flyers, promotiemateriaal zoals wandelen fietsroutes, pennen en tasjes, maar ook beursbezoeken d.m.v. een eigen stand met informatie over de OHWL. Ook werd er gekeken of de steden met elkaar samenwerken op toeristisch vlak om meer toeristen te trekken of naar andere steden te sturen. Muiden Muiden presenteert zich als een vestingstad verbonden met de Nieuwe Hollandse Waterlinie en Stelling van Amsterdam, met een gezellig historisch karakter, met veel middeleeuwse bezienswaardigheden, recreatieve activiteiten en groot aanbod aan winkelmogelijkheden. De informatie op de gemeentelijke en toeristische website is overzichtelijk ingedeeld en specifieke 12

informatie over de historische elementen, activiteiten en het recreatieve aanbod in de stad is goed te vinden. In Muiden verwijst bebording bij het Muiderslot naar het Oude Hollandse Waterliniepad.

Met deze foto van de vestingwerken zet Naarden zich op haar website direct op de kaart als vestingstad. De eerste slag om de city-marketing is gewonnen!

Naarden Naarden presenteert zich als een vestingstad van de (Nieuwe) Hollandse Waterlinie, met een rijke historie, vele bezienswaardigheden en een recreatief karakter. De gemeentelijke en toeristische websites beschikken over voldoende toeristische materiaal voor de bewoners en toeristen, zoals specifieke informatie van de historie, activiteiten en evenementen, bezienswaardigheden, toerisme en recreatie van Naarden. Weesp Weesp presenteert zich als een vestingstad van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, met een rijke historie, vele bezienswaardigheden en een recreatief karakter. De gemeentelijke en toeristische website beschikken over voldoende toeristisch materiaal voor de bewoners en toeristen, zoals specifieke informatie van de historie, evenementen, bezienswaardigheden, toerisme en recreatie van Weesp. In Weesp verwijst bebording naar het Oude Hollandse waterliniepad; tevens is er een OHWLwaterlinieommetje uitgezet met 4 borden.

13

Ook Woerden profileert zich met allerlei cultuurhistorische waarden...maar niet als vestingstad.

Woerden Woerden presenteert zich als stad met een bijzonder cultuurhistorisch karakter en grote landschappelijke waarde. De stad profileert zich op haar gemeentelijke en toeristische websites als een vestingstad, maar geeft hier te beperkte informatie over. Er is voldoende toeristische informatie te vinden op het gebied van evenementen, bezienswaardigheden, toerisme en recreatie van Woerden. De toeristische website beperkt zich hoofdzakelijk tot evenementen en horecagelegenheden en verwijst naar TIP (Toeristische Informatie Punt) voor recreatieve en cultuurhistorische informatie over de vestingstad. Tevens is in de bibliotheek een toeristisch punt, het TIP, en de winkel van Stichting Groene Hart gevestigd die beide recreatieve en historische informatie over Woerden en de OHWL aanbieden. In Woerden verwijst bebording naar het Oude Hollandse Waterliniepad; tevens is er een OHWLwaterlinieommetje uitgezet met 5 borden.

Oudewater presenteert teveel – op zich interessante - details, daardoor ontstaat een rommelig beeld.

Oudewater Oudewater presenteert zich als de oudste stad in het Groene Hart met een historisch en sfeervol karakter met vele bezienswaardigheden. De stad karakteriseert zich via de gemeentelijke en toeristische websites niet duidelijk als vestingstad. Dit is merkbaar op beide websites waarop uitgebreide toeristische informatie te vinden is gericht op evenementen, bezienswaardigheden, activiteiten en recreatie, zoals wandel-, fietsen vaargelegenheden maar erg beperkte historische informatie. Voor historische informatie wordt verwezen naar de website van de Geschiedkundige Vereniging Oudewater. In Oudewater is een OHWL-waterlinieommetje uitgezet met 3 borden. 14

Montfoort Montfoort karakteriseert zich als een recreatieve stad waar je goed kan fietsen en wandelen. Via de gemeentelijke website is er uitgebreide toeristische informatie te vinden op het gebied van evenementen, cultuur en recreatie. Informatie over historie is vrij beknopt en er wordt niet gesproken over Montfoort als vestingstad. Toeristische website van Montfoort ontbreekt. In Montfoort is een waterlinieommetje uitgezet met 3 borden.

Schoonhoven profileert zich als zilverstad en Leerdam als glasstad...maar niet als vestingsteden!

Schoonhoven In het centrum is het stadhuis te vinden, dat niet toegankelijk is voor toeristen en ook geen informatiemateriaal biedt. Iets noordelijker in het centrum bevindt zich het Zilvermuseum, waarin er enige toeristische informatie te vinden is. De toeristische informatie beperkt zich voornamelijk tot de stad Schoonhoven en is daarbij hoofdzakelijk gericht op Schoonhoven als Zilverstad. Enkele folders over andere gebieden in Krimpenerwaard en fietsroutes in die omgeving, er ontbreekt echter informatie over andere vestingsteden. Er schijnt wel interesse te zijn in fietsen wandelroutes langs de OHWL, maar de VVV heeft hierover tot nu toe geen informatie beschikbaar gesteld. Ook de gemeentelijke en toeristische websites presenteren gemeente Schoonhoven hoofdzakelijk als Zilverstad. Er wordt op de gemeentelijke website enige informatie gegeven over de historie waarin Schoonhoven zich wel als vestingstad opstelt en verwijst voor meer informatie naar de website van de Historische Vereniging Schoonhoven. Er is verder enige informatie beschikbaar over de bezienswaardigheden, er ontbreekt echter informatie over de activiteiten. In Schoonhoven verwijst bebording naar het Oude Hollandse Waterliniepad; tevens is er een OHWLwaterlinieommetje uitgezet met 5 borden. Gorinchem De VVV in Gorinchem bevindt zich midden in het oude stadscentrum, namelijk in het oude stadhuis, tevens stadmuseum van Gorinchem. De VVV beschikt over uitgebreide informatie van Gorinchem, zoals wandel-, fietsen vaartochten en historische- en culturele activiteiten en activiteiten voor kinderen. Tevens worden er activiteiten voor kinderen georganiseerd nabij de VVV, onder andere pottenbakken. De VVV maakt gebruik van een informatiepaneel, aanbieder Zuid-Holland, die een App aanbiedt met actuele adressen en informatie op het gebied van toerisme en recreatie in ZuidHolland. Tevens is er veel informatie te vinden over Gorinchem als vestingstad, de Hollandse Waterlinie en Gorinchem als onderdeel van De Vesting3hoek. In deze folders zijn er gegevens te vinden over musea, galeries, overnachtingen, fietsen bootverhuur, rondvaarten en excursies, monumenten en restaurants in deze omgeving.

15

Gorinchem benadrukt ook zijn cultuurhistorische waarden, in een wisselend menu.

Bij de Veerdienst in Gorinchem is er beperkte informatie te vinden, onder andere via het informatiepaneel TOP, over de Vesting3hoek maar specifieke informatie over de Hollandse Waterlinie ontbreekt. Er zijn wel informatieborden en -panelen aanwezig van de Hollandse Waterlinie die informatie geven over de cultuurhistorie. Tevens is er een Citydotz, een touchscreen computerapparaat, dat informatie biedt over de dienstverlening, winkels, eten en drinken in de gemeente Gorinchem. Bij gelegenheid worden er evenementen georganiseerd zoals de vestingstedendagen in de Vestings3hoek met historische spelen, kampementen en gevechten van het leger van de Oude Hollandse Waterlinie met Prins Willem III bier. Tevens is er in het Gorcums museum een tentoonstelling van over de historie van de stad te bezichtigen. Op de gemeentelijke en toeristische websites wordt de gemeente Gorinchem gepresenteerd als een bewegende en levendige vestingstad met veel toeristische plekken, evenementen en winkelmogelijkheden. Verder is veel informatie te vinden over recreatiemogelijkheden en cultuurhistorische activiteiten en wordt er uitgebreide historische informatie gegeven. Er wordt op zowel de gemeentelijke als VVV website verwezen naar de Vesting3hoek. In Gorinchem verwijst bebording naar het Oude Hollandse Waterliniepad; tevens is er een OHWLwaterlinieommetje uitgezet met 3 borden. Leerdam Het toeristische informatiepunt van Leerdam bevindt zich buiten het oude stadscentrum, namelijk vlakbij het oude NS-station. De VVV is gevestigd in de bibliotheek en beschikt over uitgebreide toeristische informatie over Leerdam als Glasstad. Tevens bieden ze vele wandel-, fietsen vaartochten, historische- en culturele activiteiten en activiteiten voor kinderen. Ook beschikken ze over een informatiepaneel van de Hollandse Waterlinie met toeristische en historische informatie over de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Folders van de Vesting3Hoek zijn aanwezig. Op de gemeentelijke en toeristische website wordt Leerdam gepresenteerd als Glasstad. Er wordt geen enkele keer verwezen of gesproken over Leerdam als historische vestingstad. Er is toeristische informatie beschikbaar over de activiteiten en bezienswaardigheden, er ontbreekt echter informatie over de historie van Leerdam. In Leerdam wordt een waterlinieroute uitgezet die Leerdam verbindt met enkele bastidestadjes in Gelderland. Nieuwpoort Vlakbij de stadspoort, in de kern van Nieuwpoort, bevindt zich het oude stadhuis, waarin informatie te vinden is over Nieuwpoort en omgeving. Ook in Nieuwpoort is het zoeken naar informatie over de OHWL. Het stadhuis heeft beperkte openingstijden waardoor de toeristische informatie niet op elk 16

moment beschikbaar is. Ten noorden van de parkeerplaats op het Hoofd, op de kop van de Buitenhaven van Nieuwpoort, bevindt zich de Lek. Er is hier een informatiepaneel gevestigd van TOP waarop verschillende fiets-, wandelen vaarroutes beschreven staan en de mogelijkheid bestaat om zich door middel van een veerpont naar andere vestingsteden, zoals Schoonhoven, te verplaatsen. Er wordt bij de TOP zelf geen verwijzing gemaakt naar de OHWL, ook de OHWL-route en het Waterlinieommetje, die beiden langs de TOP lopen of starten worden niet bij de TOP zelf aangegeven. Wel zijn er informatiepanelen vanuit de OHWL aanwezig met informatie over Nieuwpoort als vestingstad. De gemeentelijke website van de Molenwaard geeft weinig aandacht aan de vestingstad Nieuwpoort op het gebied van recreatief en cultuurhistorische beleving. Er wordt enige informatie gegeven met betrekking tot de historie van Nieuwpoort en er worden links gegeven naar de Waterlinieommetjes en de websites van de Stichting Groene Hart en de VVV Zuid-Holland-Zuid. In Nieuwpoort verwijst bebording naar het Oude Hollandse Waterliniepad; tevens is er een OHWLwaterlinieommetje uitgezet.

Woudrichem presenteert zich met een wat rommelig menu; en niet als vestingstad!

Woudrichem Woudrichem presenteert zich als een vestingstad met een divers toeristisch karakter waarin sport en cultuur verweven is. De gemeentelijke website geeft uitgebreide informatie over toerisme, recreatie en historie en verwijst voor meer specifieke informatie naar websites van toeristische organisaties als de Vesting3hoek, de Hollandse Waterlinie en de Vestingsteden. De toeristische website is minder overzichtelijk ingericht omdat het niet mogelijk is om gericht specifieke informatie te vinden over Woudrichem. Er is wel voldoende toeristische informatie te vinden op het gebied van recreëren, culturele activiteiten en evenementen. Historische informatie over de stad en zijn Woudrichem met zijn bezienswaardigheden ontbreekt. In Woudrichem verwijzen borden naar het OHWL pad; tevens is een OHWL-waterlinieommetje uitgezet.

17

Tabel 2. Scorematrix gemeentelijke en toeristische website gericht op vestingdenken Scoring gemeentelijke en VVV website

Profilering als vestingstad

Muiden Naarden Weesp Woerden Oudewater Montfoort Schoonhoven Nieuwpoort Leerdam Gorinchem Woudrichem

4 4 4 4 2 0 0 2 0 4 4

Aanbieden vestingommetjes

Gebruikers gemak/ Vindbaarheid toer. info

Up-to-date info

2/3 1 4 1 1 1 0 0 1 1 2

4 3 4 2 3 2 3 1 1 4 2

4 4 4 3 2 2 2 4 4 4 4

Externe links naar websites infopunten

2 4 4 3 3 3 4 1 3 4 3

Gebruik Social Media

2 3 3 4 3 0 2 1 4 4 3

totaal

18-19 19 23 17 14 8 11 9 13 21 18

De vestingsteden die ook met de NHWL verbonden zijn – de steden in het Vechtplassengebied en de zuidelijke vestingsteden - scoren hoger met vestingdenken dan de vestingsteden die in het hart van de OHWL liggen. Hier ligt dus nog een forse taakstelling.

3. Conclusie Recreatie in het gebied van de OHWL heeft een extensief karakter (wandelen, fietsen, waterrecreatie) maar is weinig gericht op langdurig verblijf in het gebied. Tevens zijn er vele historische en culturele elementen te vinden in de historische stadskernen van de vestingsteden en het omringende landschap. Uit de inventarisatie blijkt echter dat de gemeenten van de vestingsteden een beperkte actieve rol spelen in de toeristische informatievoorziening op het gebied van historie van de OHWL. Er wordt wel uitgebreide toeristische informatie aangeboden op het gebied van bezienswaardigheden, culturele en recreatieve activiteiten. De informatie is hierbij echter soms te beperkt en de structuur van de websites is niet altijd passend voor consumenten die op zoek zijn naar praktische toeristische informatie. Op het gebied van samenwerking tussen de verschillende vestingsteden kan er ook nog veel veranderen. Over het algemeen hanteren de vestingsteden een duidelijk citymarketing beleid, maar vergeten ze verder te kijken naar de mogelijkheden in de regio. Een sterk voorbeeld van regiomarketing komt naar voren bij de steden Gorinchem en Woudrichem die samen met Slot Loevestein de Vesting3hoek vormen. Dit concept biedt veel perspectieven op het Gorinchem, Woudrichem en Slot Loevetein profileren zich met een gebied van toerisme naar de eigenzinnig ontwerp in de Vesting3hoek. omliggende vestingsteden en kan daarnaast zorgen voor herhalingsbezoeken. Aan ander voorbeeld is het ( lange afstand) OHWL-pad van 90 km tussen Gorinchem via Woerden naar Muiden en een aantal waterlinie-ommetjes door de historische vestingsteden. Naast wandelroutes is er ook een Prinsenroute die de sporen van Prins Willem III met het leger volgt. 18

3. Naar een nieuw belevingsconcept: het Panorama van de Prins Recreatie in de Oude Hollandse Waterlinie heeft vooral een extensief karakter: wandelen, fietsen varen en slenteren door vestingstadjes.

Welke mogelijkheden hebben de vestingsteden om hun kansen te vergroten op het gebied van recreatieve netwerken en cultuurhistorische functie? Welk profiel kan er door de vestingsteden gekozen om de Oude Hollandse Waterlinie meer beleefbaar te maken? Allereerst zal er inzicht gegeven worden in de kansen van de OHWL op recreatief en cultuurhistorisch gebied aan de hand van een nieuw belevingsconcept. Vervolgens zal er aan de hand van een marktanalyse inzicht gegeven worden in de dagcreatieve activiteiten die relevant zijn voor de vestingsteden. Er zal worden afgesloten met een conclusie over de mogelijkheden en de kansen van de vestingsteden van de OHWL.

1. Kansen OHWL op cultuurhistorisch gebied Er liggen genoeg kansen voor de OHWL vanuit recreatief en cultuurhistorisch oogpunt. Allereerst wordt er inzicht gegeven in de recreatieve en cultuurhistorische activiteiten aan de hand van het belevingsconcept. Vervolgens wordt een beeld gegeven van de kansen van de vestingsteden op het gebied van dagrecreatieve activiteiten. Verborgenheid als kans? ‘De verborgenheid is het belangrijkste kenmerk van de Oude Hollandse Waterlinie´. Deze zin uit de Agenda voor de OHWL van ARCADIS/Stichting Groene Hart uit 2007 toont in essentie de beperking aan van de beleefbaarheid van de OHWL. De meest aanwezige elementen van de Oude Hollandse Waterlinie zijn zonder twijfel de vestingsteden. In de meeste vestingsteden zijn de 19

vestingwerken geheel of gedeeltelijk bewaard gebleven. De vestingsteden liggen verspreid over de waterlinie. De gedeeltelijke onzichtbaarheid beperkt uiteraard de belevingsmogelijkheden. Het is de vraag of de recreant zich dan ook bewust is van de cultuurhistorische elementen in dit gebied. De vraag is dan ook: hoe kan de verborgenheid van de OHWL worden opgeheven, en hoe kunnen de kwaliteiten van de vestingsteden beter zichtbaar worden gemaakt?; Hoe kan de OHWL beter ‘beleefbaar ‘ worden gemaakt? Het ‘beleven’ van de OHWL bestaat dan ook uit verschillende elementen waaronder recreatieve en cultuurhistorische elementen. Recreatie in het gebied van de OHWL heeft een extensief karakter, met nadruk op wandelen, fietsen en kleine waterrecreatie. Daarnaast is de recreatie weinig gericht op langdurig verblijf in het gebied. Op cultuurhistorisch gebied is er ook veel te ‘beleven’, zoals routes langs de verschillende vestingsteden met hun historische bezienswaardigheden zoals forten en kastelen. Tevens zijn er verschillende wandelen fietsroutes langs de historische vestingstadjes en een aantal Waterlinieommetjes over de omwallingen.

Een van de meest afgebeelde vorsten is Prins Willem III. Hij wordt afgebeeld als jonge ridder, als bestuurder, als generaal en als majesteit, te paard, op de troon enz. Deze levendige beeldvorming is interessant uit een oogpunt van merk & marketing.

Belevenisconcept Het Panorama van de Prins Een belevingsconcept houdt in dat de doelgroep aangesproken wordt met een bepaalde beleving van het gebied. Zo’n belevenisconcept zou het Panorama van de Prins kunnen zijn. Het Panorama van de Prins is een voorbeeld van een belevenisconcept waarmee de vestingsteden zich kunnen profileren. Het is gebaseerd op de unieke eigenschappen van de OHWL : in de eerste plaats is de OHWL een van de grootste infrastructurele ingrepen in de geschiedenis, te vergelijken met bijv. de Deltawerken in de 20e eeuw. 20

Verder is de OHWL ontstaan in de bloeitijd van de Republiek, de Gouden Eeuw, waarin ook de vestingstadjes tot grote bloei zijn gekomen. En tenslotte is het de eerste waterlinie in Nederland – anders dan bijvoorbeeld de Nieuwe Hollandse Waterlinie en Stelling van Amsterdam - waar daadwerkelijk gevochten is. De OHWL wordt gesymboliseerd en gepersonifieerd in de persoon van Prins Willem III, die de stoot gaf tot de aanleg van de vestingsteden. Door de naam het Panorama van de Prins wordt een bepaald tijdsbeeld opgeroepen, namelijk dat van de Gouden Eeuw, waarin de vestingsteden grote bloei bereikten. In de meeste vestingsteden is hiervan nog veel te beleven, waaronder stadhuizen en kerken, patriciershuizen en pakhuizen, kazernes en arsenalen, sluizen en grachten, vestingwallen en poorten, musea. Brandende molen op de wallen van Gorinchem, in het Rampjaar 1672. Er zijn tal van schilderijen en prenten met dramatische gebeurtenissen uit die tijd.

In het Panorama van de Prins ontvouwen zich een aantal verhaallijnen: het verhaal van het Rampjaar, met zijn hectiek van dramatische gebeurtenissen het verhaal van Prins Willem III, van jonge prins tot stadhouder, generaal en later zelfs Koning van Engeland het verhaal van de waterlinie, slagveld in 1672, Patriottentijd en Napoleontische oorlogen het verhaal van de Gouden Eeuw, de bloeitijd op cultureel en economisch gebied het verhaal van de strijd tegen het water, de ontginningen ,de inpolderingen Voor al deze verhaallijnen zijn in de vestingsteden interessante aanknopingspunten te vinden; zij vormen het decor voor het Panorama van de Prins. In de toekomst is het zelfs mogelijk nog meer recreatieve mogelijkheden aan dit belevenisconcept toe te voegen. De provincie Zuid-Holland heeft in haar programma Erfgoedlijnen toekomstplannen opgesteld en een wensbeeld voor 2020 voor de OHWL uitgestippeld3. In deze plannen staan herstel en borg van duurzame veiligstelling van de vestingsteden, forten en schansen en hun schootsvelden en inundatiegebieden en de daarbij behorende waterstaatkundige werken hoog in het vaandel. Daarnaast is samenhang tussen alle Linie-elementen door het creëren van bereikbaarheid en openbare toegankelijkheid alsmede door verbinding en uitbreiding van recreatieve netwerken. Als laatste streven ze naar toevoeging van economische en publiekelijke functies aan de OHWL. Deze ontwikkelingen kunnen tevens bijdragen aan het zichtbaar maken van het Panorama van de Prins en zorgen voor uitbreiding van het belevenisconcept.

3

Het Uitvoeringsprogramma Erfgoedlijnen 2013-2016 van de provincie Zuid-Holland: Wensbeeld voor 2020 voor de Oude Hollandse Waterlinie.

21

2. Kansen OHWL op recreatief gebied De Stichting Groene Hart heeft veel lange afstandswandelpaden ontwikkeld in samenwerking met de vereniging van wandelaars Te Voet.

Om inzicht te krijgen in de kansen van de OHWL op het gebied van dagrecreatieve activiteiten wordt er gebruik gemaakt van het rapport4 van Bureau LeisuResult die in 2010 een marktanalyse heeft opgesteld in opdracht van de Stichting Groene Hart. Voor de gegevens voor de marktanalyse is gebruik gemaakt van de landelijke onderzoeksgegevens van het CVTO5. Deze marktanalyse focust zich vooral op de activiteiten wandelen, fietsen, bezoeken van oude steden of dorpen en monumenten en musea. Onderzocht is of een Prinsenroute (een thematische route door en langs de vestingsteden) meer mogelijkheden biedt voor het vermarkten van de OHWL. Op het gebied van sportieve recreatie vormen wandelen en fietsen de twee meest ondernomen activiteiten. Wandelen is veruit de meest ondernomen activiteit waarbij de groep 45 jaar en ouder hierin het grootste aandeel van de wandelaars vormt. Deze groep neemt bovendien ook snel in omvang toe, vanwege 'de vergrijzing’. Fietsen vormt hierna de meest ondernomen activiteit, zo worden er jaarlijks maar liefst 205,5 miljoen recreatieve fietstochten ondernomen. Ook deze activiteit wordt met name door de actieve ouderen ondernomen en dan vooral in de lente en de zomer. Op het gebied van culturele activiteiten vormen bezoeken aan musea, monumenten en andere bezienswaardigheden een belangrijke aanvulling op het recreatieve aanbod. Bezoeken aan musea worden voornamelijk ondernomen in de winter. Monumenten of bezienswaardigheden, zoals kastelen, kerken, dorpen of stadsdelen worden veelal bezocht door 45-plussers. Gemiddeld legt men meer kilometers af voor een bezoek aan een monument dan voor andere vrijetijdsactiviteiten. Voor wat betreft de markt voor schoolreizen laten de cijfers zien dat met name middelbare scholieren (HAVO/VWO) interessant zijn. Deze doelgroep is voornamelijk op zoek naar een combinatie van actief bezig zijn en educatie, waarbij gedacht kan worden aan educatieve musea maar ook aan (speelse) fietstochten langs cultuurhistorische monumenten. Uit de analyse kan geconcludeerd worden dat men voor culturele bezoeken bereid is om langere afstanden af te leggen. Over het algemeen geldt: hoe meer bijzonder de activiteit, hoe hoger de reisbereidheid. Wanneer de bovenstaande onderzoeksresultaten toegespitst worden op de Prinsenroute kan geconcludeerd worden dat de Prinsenroute zich door de combinatie van activiteiten, waaronder wandelen en fietsen maar ook het bezoeken van cultuurhistorische elementen en erfgoed, zich vooral leent voor de 45+ markt en te weinig op gezinnen met kinderen. De Prinsenroute speelt hier in op twee motieven van de consument. Voor de wandelaars en fietsers biedt de Prinsenroute een leuke thematische route met daarin aantrekkelijke reisdoelen. Voor de consument die in historie en erfgoed is geïnteresseerd biedt de Prinsenroute inzicht in de samenhang tussen de vestingsteden en het tussenliggende aanbod. Voor beide motieven dient de Prinsenroute daarom als een motor voor herhalingsbezoek.

3. Conclusie Uit onderzoek blijkt dat er veel te beleven valt in het gebied van de OHWL. Wandelen, fietsen en het bezoeken van cultuurhistorische elementen en musea zijn recreatieve activiteiten waarvan in dit 4

Rapport ‘Het vermarkten van de waterlinies’. LeisuResult, 2010. Continue Vrijetijdsonderzoek, 2007.

5

22

gebied veelal gebruik wordt gemaakt. Het recreëren beperkt zich echter nog te vaak tot één vestingstad. De kansen voor de vestingsteden liggen dan ook in het samenwerken met elkaar in regionaal verband. Het streven is om door middel van regionale samenwerking tussen de vestingsteden het belevenisconcept van de OHWL meer uit te breiden en meer kenbaar te maken. Een mogelijk concept is hierbij het Panorama van de Prins. Verbeteren van onderlinge samenwerking tussen vestingsteden kan leiden tot een toename aan herhalingsbezoeken en bezoeken aan andere vestingsteden. Tevens kan samenwerking in regionaal verband zorgen voor groei in naamsbekendheid voor bewoners woonachtig binnen en buiten het gebied. Niet iedereen is bekend met het gebied van de OHWL. Door middel van samenwerking tussen de vestingsteden zullen de bewoners van de ene vestingstad vanzelf meer aandacht krijgen voor de andere vestingsteden. Nieuwe routes kunnen hierbij een hulpmiddel zijn in de uitbreiding van het belevenisconcept. De doelgroep waar nu specifiek de aandacht op gericht wordt, zijn hoofdzakelijk 45+ volwassenen en ouderen. Men richt zich te weinig op gezinnen met kinderen, waar in de toekomst voor de vestingsteden ook een kans ligt om meer aandacht aan te besteden. Uitbreiding van het belevenisconcept op het gebied van actieve en educatieve activiteiten zal de doelgroep gezinnen met kinderen meer moeten aanspreken en warm maken voor een bezoek aan de OWHL. Regionale samenwerking tussen de vestingsteden zal, door het hoger aantal bezoeken en bezoekers, tevens zorgen voor een toename aan bestedingen in de toeristisch-recreatieve sector.

In de Nieuwe Hollandse Waterlinie zijn veel bed & breakfasts gericht op fortentoerisme, zoals bijv. Fort Spion waar men kan overnachten; in de OHWL moet dit waterlinietoerisme nog tot ontwikkeling komen

4. Marketing van vestingsteden: een update 23

Hoe is de marketing van de vestingsteden geregeld? Het goed vermarkten van de OHWL vereist een efficiënte organisatie, die inzoomt op de kwaliteiten van het gebied. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de organisaties die zich richten op het vermarkten van de vestingsteden van de OHWL. Tevens wordt een overzicht gegeven van de projecten er tot nu toe zijn gerealiseerd.

1. Organisaties die zich inzetten voor de OHWL Vanaf 2005 zet de Stichting Groene Hart zich in voor behoud, ontwikkeling en het vermarkten van de OHWL. In 2007 kon zij – met steun van rijk (Belvedère) en provincies- in samenwerking met Arcadis een Agenda voor de OHWL opstellen. De Stichting Groene Hart heeft in 2009 de Unie van Vestingsteden opgericht. Verder heeft zij twee organen gecreëerd die zich inzetten voor het promoten van de OHWL: het Projectbureau OHWL en de Klankbordgroep OHWL6. Unie van Vestingsteden De Unie van Vestingsteden van de OHWL sluit zich aan bij de missie van de Nederlandse Vereniging van Vestingsteden. Door gezamenlijke representatie, promotie en productontwikkeling wil de Unie van Vestingsteden een herkenbare plaats verwerven op de cultuurhistorische kaart van Nederland en een sterkere positie te verwerven in de toeristische markt. Aangesloten zijn Bodegraven (Fort Wierickerschans), Leerdam, Molenwaard (Nieuwpoort), Oudewater, Schoonhoven, Gorinchem en Woerden. Daarbij vormen de kansen en mogelijkheden per vestingstad het uitgangspunt. De Unie richt zich daarom op de ontwikkeling en het vermarkten van toeristische producten. Hierbij wordt de cultuurhistorische betekenis van de bewaard gebleven vestingwerken zoveel mogelijk benut. De Unie van Vestingsteden heeft de volgende doelstellingen: Promotie en productontwikkeling: Het cultuurhistorisch product op een aantrekkelijke en interessante wijze verpakken met behulp van verschillende promotiemiddelen. Voorbeelden hiervan zijn het gebruik van posters en flyers; fietsen wandelroutes; internetsite www.dewaterlinie.info; beursbezoek d.m.v. eigen stand en beursdeelname. Versterken van lokaal draagvlak: Doordachte lokale organisatiestructuur, met een duidelijke verdeling van taken en verantwoordelijkheden en heldere communicatielijnen met zowel de lokale als collectieve partners. Het bewerkstelligen van het concept ‘Vestingdenken’ waarbij alle activiteiten gericht moeten zijn op het verbeteren van de kwaliteit van het vestingproduct en het verbeteren van het gastheerschap binnen de vesting. Belangenbehartiging en kennisnetwerk: De leden van de Unie ondersteunen elkaar bij het verkrijgen van kennis over allerlei vestinggerelateerde zaken. Het gaat hier om het verwerven van externe middelen ten behoeve van de versterking van de toeristische infrastructuur, de renovatie, reconstructie en/of het beheer en onderhoud van het cultuurhistorisch erfgoed en de toeristische ontsluiting hiervan. Het secretariaat van de Unie van Vestingsteden wordt vervuld door het Projectbureau OHWL.

Projectbureau OHWL

6

Informatiebronnen www.groenehart.info en www.waterliniewerelderfgoed.nl

24

De Prinsenroute – een activiteit van het Projectbureau OHWL biedt het kader voor routes, arrangementen en dagtochten in en langs de vestingsteden.

Het Projectbureau OHWL is sinds 2008 actief. Het bureau is gehuisvest in het hoofdkantoor van de Stichting Groene Hart en fungeert als projectorganisatie. Het bureau houdt bezig met het bedenken en uitvoering van gebiedsprojecten, zoals wandelen fietsroutes, en verder de merk & marketing van de OHWL. Een voorbeeld is de Prinsenroute. Zoals de Elfstedentocht Friesland op de kaart zet, zo promoot de Prinsenroute het gebied van de Oude Hollandse Waterlinie, niet alleen de elf vestingsteden maar ook het achterland dat deze vestingsteden verbindt. ‘De Prinsenroute voert de bezoeker langs deze elf vestingstadjes, met tientallen prachtige musea, interessante galeries en spannende evenementen, maar ook door fraaie boerderijstroken en rustieke dorpjes in het Groene Hart. De Prinsenroute vormt zo de leidraad voor een spannende ontdekkingstocht langs kastelen, forten, oude kazernes en arsenalen, sluizen, bruggen, oude waterkeringen en musea’, aldus de tekst van de brochure. De Prinsenroute speelt in op twee motieven van de consument. Voor de wandelaars en fietsers is het een leuke thematische route met daarin aantrekkelijke reisdoelen. Voor de consument die geïnteresseerd is in erfgoed biedt de route inzicht in de samenhang tussen de vestingsteden en het tussenliggende aanbod. Voor beide motieven dient de Prinsenroute daarom als een motor voor herhalingsbezoek. Daarnaast is het Projectbureau verantwoordelijk voor het opstellen van het communicatieplan, het inzetten van de marketingmiddelen, de ontwikkeling van ‘producten’ en het meten van de behaalde resultaten. Tevens zet het zich in voor het organiseren van activiteiten, waaronder culturele zomerfestivals, symposia, presentaties van nieuwe boeken en het vermarkten van de Prinsenroute. Vier keer per jaar verschijnt de Nieuwsbrief van het Projectbureau, met actueel nieuws, updates en aankondigingen. Alle ca 1.000 horeca ondernemers, instellingen en college- en raadsleden in de 20 gemeenten in het inundatiegebied krijgen deze Nieuwsbrief toegestuurd. Klankbordgroep OHWL De Klankbordgroep OHWL is het adviesorgaan van het Projectbureau OHWL, waarin naast de betrokken vestingsteden ook diverse instellingen zijn vertegenwoordigd, zoals waterschappen, VVV’s, historische verenigingen e.d. De Klankbordgroep geeft hoofdzakelijk ondersteuning en komt tweemaal per jaar bijeen om samen te spreken over het ontwikkelen van nieuwe arrangementen en ideeën om de Prinsenroute nog meer op de kaart te zetten. Daarbij hebben bijeenkomsten een 25

belangrijk netwerkkarakter waar de betrokken personen en instellingen elkaar kunnen ontmoeten. Daarnaast worden er regelmatig conferenties georganiseerd waar alle deelnemende organisaties voor worden uitgenodigd.

2. Bestaande projecten gericht op het vermarkten van OHWL In 2007 stelde het Projectbureau OHWL van de Stichting Groene Hart – samen met ingenieursbureau Arcadis – de Agenda voor de OHWL op, mogelijk gemaakt door een bijdrage van de drie Groene Hart provincies en het rijk (Belvedere). De agenda bestaat uit concrete samenhangende projecten die de zichtbaarheid, beleefbaarheid en bekendheid van de OHWL vergroten en de tevens de OHWL planologisch beschermen. Qua projecten moet gedacht worden aan het herbouwen van oude en restaureren van bestaande OHWL structuren (gebouwen, sluizen, infrastructuur), het ontwikkelen van nieuwe recreatieve routes langs één of meerdere OHWL attractiepunten en het uitgeven van OHWL routeboekjes, kaarten of andere informatiedragers. Er zijn momenteel circa 15 projecten gerealiseerd door het Projectbureau OHWL met behulp van verschillende samenwerkingspartners. Allereerst een beschrijving van het project de Unie van Vestingsteden met aansluitend de projecten gericht op merk & marketing en vervolgens de gebiedsprojecten. Het Leger langs de Linie is al jaren het meest succesvolle marketingmiddel van de OHWL; elk jaar wonen tienduizenden bezoekers de optredens van het leger bij. Bij elke festiviteit of activiteit is het leger present!

Merk & marketing projecten De Merk & marketing van de OHWL is gericht op geven van informatie over en creëren van publiek draagvlak voor de linie door publiekscampagnes, met als hoofddoel de OHWL beter bekend te laten worden bij het grote publiek. Belangrijke momenten in de vaderlandse geschiedenis, waaronder het Rampjaar 1672, worden hierin betrokken. De Prinsenroute speelt hoofdzakelijk de grootste rol en heeft als doel het verbinden van het (toeristisch) aanbod in de elf vestingsteden en het achterland om op die manier de OHWL beleefbaar te maken voor diverse doelgroepen. Deze publiekscampagne diende als eerste aanzet voor een professionele waterliniepromotie, gericht op city marketing van de vestingsteden. De volgende projecten zijn hieruit gerealiseerd. Waterlinie-educatie: De Stichting Groene Hart heeft samen met het Erfgoedhuis Zuid-Holland een Erfgoedproject opgezet met de Oude en de Nieuwe Hollandse Waterlinie als rode draad. Het ontwikkelde lesmateriaal voor het voortgezet onderwijs speelt per regio actief in op lokale instellingen en monumenten die deel uit maken van de beide linies. 26

Zomerfestival Leger langs de Linie: Sinds 2008 worden elke zomer evenementen georganiseerd in de vestingsteden van de OHWL, o.a. in Woerden, Oudewater, Schoonhoven en Nieuwpoort. Het thema is Het leger langs de linie waarbij schutterijen in 17e-eeuwse kostuums kampementen opzetten waar zij het alledaagse leven van toen uitbeelden. Vanuit dit kampement trekt de schutterij het centrum in waar op strategische punten geschoten zal worden met kanonnen en roeren (geweren) en er wordt een zwaardvecht demonstratie gegeven. In het kampement wordt tekst en uitleg gegeven over een leger in die tijd, zoals overnachten, voedselbereiding enz. Het zomerfestival biedt ook een kader voor muziekuitvoeringen, straattheater, een mobiele expositie en diverse andere activiteiten. Cartografieproject De OHWL in Beeld: In 2006/2007 heeft de Stichting Groene Hart met een team onderzoekers onderzoek gedaan naar de OHWL. De resultaten van dit onderzoek zijn gepubliceerd in het rapport De agenda voor de OHWL en in het cartografieboek Cordon van Holland. Mobiele expositie OHWL: In het kader van het project Blik op de OHWL is een basis-expositie ontwikkeld, bestaande uit een vijftal losse panelen (over de tien vestingsteden). Hierin worden de vestingwerken belicht van Muiden, Naarden Weesp, Nieuwersluis, Woerden, Fort Wierickerschans (Bodegraven), Oudewater, Schoonhoven, Nieuwpoort (Liesveld) en Gorinchem. De expositie is ontworpen voor mobiele opstellingen in gemeentehuizen, bibliotheken en andere culturele gelegenheden. Recreatieve gidsen: Vestingsteden onder Vuur, Vestinglinies onder Water en In het Spoor van de Prins. De OHWL is een fenomeen dat buitenlandse bezoekers fascineert. Historici vertellen verhalen over een linie van inundatiegebieden, bestuurd met sluizen en inundatiekaden, met daarin ook vestingsteden en vele andere fortificaties, bedoeld om het rijke Holland naar het oosten onneembaar te maken. Ze wijzen de wandelaar de weg in de vestingsteden van de Oude Hollandse Waterlinie: de vestingdriehoek Gorinchem en Woudrichem (met Fort Loevestein), Schoonhoven en Nieuwpoort langs de Lek, Oudewater en Woerden (met Fort Wierickerschans) en in de Vechtstreek, van Nieuwersluis via de forten Hinderdam en Uitermeer naar Weesp, Naarden en Muiden (met het Muiderslot).

Het Projectbureau OHWL heeft diverse publicaties over de OHWL uitgegeven, waaronder enkele recreatieve reisgidsen.

27

In de periode 20112013 is het Oude Hollandse waterliniepad gerealiseerd, een 90 km lange verbinding van Gorinchem tot Muiden. Daarnaast zijn of worden in negen vestingsteden ommetjes aangelegd, met in totaal ca 50 informatiepanelen.

Gebiedsprojecten Afgelopen jaren heeft de Stichting Groene hart een groot aantal gebiedsprojecten ontwikkeld die raakvlak hebben met de OHWL. Lopende of reeds afgesloten projecten zijn Herstel Koeneschans, Klimaatbestendig bouwen, Het Oude Hollandse Waterliniepad en de Waterlinie-ommetjes. Herstel Koeneschans: De Koeneschans, een voormalig schanseiland in het riviertje de Vlist in de gemeente Vlist, is een van de weinige overgebleven landschapselementen van de OHWL. Het eilandje is in de loop der jaren een verwaarloosd stukje grond. In de Voorstudie herstel Koeneschans zijn de recreatieve en culturele ontwikkelingsmogelijkheden voor de Koeneschans uitgewerkt. Inmiddels zijn Erfgoedhuis Zuid-Holland en Zuid-Hollands Landschap bezig om de schans – op basis van archeologisch onderzoek - als een cultuurhistorische site te ontwikkelen. Klimaatbestendig bouwen in het OHWL-inundatiegebied: Doel van dit project is om gemeenten te helpen om klimaat-(lees: water) bestendig bouwen toe te helpen passen in het gebied van de Oude Hollandse Waterlinie. Deze vernieuwende vormen van bouwen onderstrepen in dit gebied nog eens de identiteit van een gebied dat is ingericht op 'Leven met water', zij het in een totaal andere functie en setting dan van de OHWL. Duurzaamheid en zelfvoorzienendheid (energie en waterketen) is hier meer kansrijk.. Het Oude Hollandse Waterliniepad: In 2010 zijn de voorbereidingen gestart van de aanleg van het Oude Hollandse Waterliniepad Zuid tussen Bodegraven en Gorinchem; in 2011 is het pad 28

opgeleverd. Het vervolgtraject – het waterliniepad Woerden-Weesp-Muiden is in november 2013 geopend, waarmee een lange afstandswandelroute van bijna 100 km is gerealiseerd. De Stichting Groene Hart heeft in samenwerking met stichting TeVoet langs de wandelroute bebording, zitbankjes, bruggetjes en overstapplaatsen aangebracht. De wandelroute maakt zoveel mogelijk gebruik van graskades. Waterlinieommetjes in de OHWL: Naast de aanleg van een lange afstand wandelroute is het Projectbureau OHWL ook gestart met een eerste inventarisatie van wandelen fietsroutes rondom historische elementen in de OHWL. Deze historische elementen zijn deels herkenbaar in het landschap en deels verdwenen. Door middel van wandelen fietsroutes die voorzien zijn van bebording met historische informatie is de geschiedenis van OHWL voor de recreant weer herkenbaar en beleefbaar gemaakt. Waterlinie-ommetjes zijn inmiddels geopend in Woerden, Schoonhoven, Nieuwpoort, Nieuwersluis, Oudewater, Montfoort, Gorinchem en Woudrichem (Noord-Brabant). In 2014 zullen ommetjes in Weesp en Leerdam (met een verbinding naar Gelderland) worden gerealiseerd. Het aantal informatiepanelen omvat ca 50 stuks.

3. Conclusie Projectbureau OHWL heeft afgelopen acht jaar een groot aantal projecten ontwikkeld gericht op het vermarkten en gebiedspromotie van de OHWL. Daarbij werd nauw samengewerkt met allerlei partijen, zoals overheden (provincies, gemeenten , waterschappen), horeca- en recreatieondernemers, musea, historische verenigingen enz. De laatste jaren ontstaan er ook nieuwe initiatieven. Zo hebben het Gorcums Museum en het Museum De Ronde Venen exposities georganiseerd rond de OHWL. De Stichting Historische Spelen Woerden houdt om de drie jaar een historisch spektakelstuk, o.a. over het Rampjaar en de Vrede van Utrecht. In Bodegraven is onlangs De Kleine Soldaat op de planken gebracht, allemaal voorbeelden dat de OHWL streed breder gaat leven. In juni 2012 onthulde wethouder De Gelder van Nieuwpoort, gem. Liesveld een waterliniebor d en een inundatiebank , gefinancierd door de Rabobank Alblasserwaar d Noord Oost. Bord en bank staan aan de haven van Nieuwpoort.

29

5. Marketing van vestingsteden: nieuwe kansen Hoe kan de marketing van de vestingsteden worden verbeterd? Belevenisconcept en productontwikkeling spelen een belangrijke rol bij het vermarkten van de vestingsteden langs de OHWL. De hedendaagse consument wil het verleden vooral ‘zien’, ‘voelen’, ‘ruiken’, ‘proeven’ en ‘beleven’ en men wil ‘geraakt’ worden door het ‘verhaal’ van het verleden. De toeristische potentie van de vestingsteden kan meer tot zijn recht komen door het cultuurhistorisch product op een aantrekkelijke en interessante wijze te verpakken en te communiceren. In het voorgaande hoofdstuk zijn de marketing projecten beschreven die het Projectbureau OHWL afgelopen jaren heeft ontwikkeld. Er zijn echter ook producten te ontwikkelen die door de vestingsteden, met behulp van toeristischeen culturele centra, zelf georganiseerd kan worden. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op deze producten.

1. Productontwikkeling

Het Projectbureau organiseert regelmatig activiteiten voor kinderen, o.a. 17-eeuwse muziekinstrumenten maken en prinsenbuttons slaan. Met dit soort activiteiten wordt een brug geslagen naar diverse generaties.

Voor de productontwikkeling voor het vermarkten van het vestingstedenconcept wordt er hoofdzakelijk gedacht aan promotiemateriaal evenementen producten en digitale middelen. Het Projectbureau OHWL kan hierbij - in samenwerking met de toeristische organisaties en VVV’s van de vestingsteden en de betrokken horecarecreatie ondernemers in het gebied - een ondersteunende rol spelen. In samenwerking kan er kennis met elkaar gedeeld worden en een combiproduct worden aangeboden, in de vorm van arrangementen, evenementen en digitale instrumenten. Promotiemateriaal Culturele routes. Om de Prinsenroute te vermarkten zijn al verschillende vormen van promotiemateriaal ontwikkeld. Een van de belangrijkste is de Prinsenroutekaart, waarin routes, musea en andere interessante bezienswaardigheden van alle vestingsteden zijn opgenomen. In het verlengde hiervan zullen folders en routekaarten van de wandelroutes worden ontwikkeld. Een andere manier van regiomanagement is het aanbieden van recreatieve folders van de OHWL door de VVV’s van de 30

vestingsteden; dit is regiomanagement omdat op deze manier bezoekers nieuwsgierig gemaakt worden voor een bezoek aan de andere vestingsteden met hun achtergronden. Daarnaast moet het papieren promotiemateriaal de bezoeker prikkelen om naar de website te gaan. De folders en routekaarten zullen komen te liggen in alle gemeentehuizen, musea en infocentra in de twaalf vestingsteden. Een andere vorm van regiomanagement is In het Spoor van de Prins, de cultureel recreatieve reisgids over het gebied van de OHWL, met onder andere historische achtergronden, wandelroutes, museale en culturele tips. Daarnaast heeft het Projectbureau diverse wandelen fietsgidsen ontwikkeld. Wandelroutes: Voorjaar 2014 verschijnt de routekaart Het Oude Hollandse Waterliniepad, met een lange afstandswandelroute van Muiden naar Gorinchem (90 km). De routekaart Het Oude Hollandse Waterliniepad is ook te downloaden via de OHWL-website. Ook de diverse waterlinieommetjes zijn te downloaden. Het streven is dat deze wandelen fietsroutes in het vervolg ook beschikbaar zijn bij de toeristische organisaties en VVV’s van de vestingsteden. Fietsroutes: Vanuit het Projectbureau OHWL zijn er diverse fietsroutes ontwikkeld langs het OHWL-pad. Momenteel zijn er vier fietsroutes die zoveel mogelijk uitgezet zijn over stille weggetjes of fietspaden. Voor alle vier de routes is er zowel een historisch verhaal van wat zich op bepaalde trajecten heeft afgespeeld als een gedetailleerde routebeschrijving voorhanden. Expositie In het Spoor van de Prins: Roulerende expositie van de historie van de OHWL waar het verhaal verteld wordt van Prins Willem III. Deze expositie kan in gemeentehuizen, informatiecentra en andere culturele instellingen worden tentoongesteld. Evenementen

In 2012 organiseerde het Projectbureau een serie Prinsenconcerten op pleinen en markten in de vestingsteden.

Evenementen zijn een erg nuttig marketingmiddel. Evenementen trekken veel bezoekers en de gemiddelde besteding op een evenement is hoog. Het gaat in dit geval niet alleen om de bestaande standaardevenementen die grote groepen bezoekers trekken, maar veel kleine gebeurtenissen kunnen ook omgevormd worden tot een evenement. Zo is het interessant om aandacht te besteden aan belangrijke data in de historie van de OHWL, m.n. geconcentreerd rond de persoon van Prins Willem III zoals het Rampjaar 1672. Andere belangrijke momenten zijn 1713 (Vrede van Utrecht) en 1787 (Aanhouding prinses Wilhelmina bij Goejanverwellesluis). Geadviseerd wordt om binnen het thema Prins Willem III te blijven om een duidelijke positionering te garanderen. Het is daarbij van belang dat het Projectbureau niet alleen zelfstandig evenementen organiseert, maar zoveel mogelijk aanhaakt bij bestaande evenementen in de regio. Een voorbeeld hiervan is het culturele zomerprogramma Het leger langs de linie. Daarnaast zouden Prinsenroutelocaties gebruikt kunnen worden voor bestaande evenementen. 31

Prinsentocht: Een tocht langs verschillende vestingsteden, waarbij old timer-bussen worden ingezet. De Prinsentocht voert langs allerlei musea en oude historische gebouwen van de deelnemende vestingsteden rijden waarbij er cultuurhistorische verhalen verteld worden. Prinsenconcerten: Het organiseren van klassieke concerten op stadspleinen, in musea of andere instellingen. De Prinsenconcerten met muziek uit de 17e eeuw worden in combinatie met informatie over de OHWL georganiseerd. Prinsenroute paspoort: Een interessant marketingmiddel vooral gericht op kinderen waarbij zij stempels (of iets dergelijks) verzamelen bij alle punten van de Prinsenroute. Een volle spaarkaart kan ingewisseld worden voor een leuk aandenken. Schoolreisjes en excursies: Ontdek de OHWL met haar vele sluizen, inundatiekanalen, forten en vestingen met een leuk schoolreisje. Een schoolreisje naar Pampus is nog eens een echte reis die begint met de oversteek naar het midden van het IJmeer waarin kinderen worden meegenomen terug naar de 17e eeuw. Of een reisje naar het Nederlands Vestingmuseum waarbij kinderen een leuke en leerzame rondvaart maken in de legergroene museumboot in combinatie met spannende verhalen over de vestingen en de oorlogen die eeuwenlang gevoerd werden. Of op schoolreisje naar de Vesting3hoek waar kinderen een dag vol avontuur beleven in de vestingstad Gorinchem en het middeleeuwse Slot Loevestein. Een combinatie van actief spel en educatie, zoals het doen van een speurtocht door het Gorcums Museum of het beklimmen van de toren. Producten Boeken: De Stichting Groene Hart geeft boeken uit die een deur openen naar het Groene Hart, waaronder het thema Oude Hollandse Waterlinie. De reeks De Oude Hollandse Waterlinie in beeld omvat een vijftal boeken die informatie geven over de vestingsteden langs de Waterlinie. De boeken omvatten historische informatie over de diverse kastelen, forten en diverse schansen, kades en andere werken die grotendeels aangelegd zijn in de 17e eeuw. Deze cultuurhistorische informatie wordt met recreatieve fietsen wandelroutes geïllustreerd.

Branding met...bier! Samen met Brouwerij De Molen ontwikkelde het Projectbureau OHWL drie soorten Prinsenbier: Prins Willem III, Stadhouder Willem III en King William .

Prinsenbier: De Groene Hart Winkel van de Stichting Groene Hart verkoopt speciaal ‘Prinsenbier’ dat afkomstig is van bierbrouwerij De Molen. Het is bier die in de streek gebrouwen is met een speciaal Prins Willem III etiket. Het bier is nu verkrijgbaar in verschillende supermarkten in een aantal vestingsteden, waaronder Woerden en Oudewater. Het Prinsenbier is verkrijgbaar via de

32

Groene Hart Winkel en wordt verkocht tijdens verschillende evenementen die door het Projectbureau OHWL worden georganiseerd. Arrangementen: Verschillende arrangementen waarbij de bezoeker op vertoon van een kaartje van een museum van de vestingsteden korting krijgt op een kop koffie bij een theetuin in het buitengebied en tevens met een aantrekkelijke korting een kanotocht kan maken. Aandacht te besteden aan belangrijke data in de geschiedenis van Prins Willem III. Op hoogtijdagen wordt iedereen uitgenodigd voor een kop koffie bij de deelnemende horecagelegenheid en krijgen bezoekers op vertoon van hun Prinsenroute coupon een gratis stuk taart. Digitale middelen

De website www.waterliniewerelderfgoed.nl van het Projectbureau richt zich zowel op bezoekersinformatie als op achtergrondinformatie over projecten.

In de huidige samenleving is internet wellicht het belangrijkste medium om de doelgroep te bereiken. Voor het vermarkten van de Prinsenroute wordt daarom primair ingezet op de ontwikkeling van een website maar ook op andere online middelen zoals Social Media en een digitale App. Websites: Er zijn verschillende websites die informatie geven over de Oude Hollandse Waterlinie. Op de websites van Stichting Groene Hart (www.groenehart.info en www.waterliniewerelderfgoed.nl) is uitgebreide informatie te vinden over excursiemogelijkheden en historie-projecten van de OHWL. Voor nog meer informatie kan er gekeken worden op de algemene website van de waterlinie (www.waterliniewerelderfgoed.nl) waar naast informatie over de OHWL, informatie gericht is op historie en projecten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De toeristische organisaties en VVV’s van de vestingsteden kunnen gebruiken maken van links naar deze websites. Op de website van de OHWL moet de klant eenvoudig alle informatie kunnen vinden over de Prinsenroute. Een duidelijke URL is daarbij wel van belang om zo de vindbaarheid te vergroten. Vergaderingen gecombineerd met een uitje of evenement. Google AdWords is daarbij een handig middel. Als de klant de website eenmaal gevonden heeft is het van belang dat de website actueel is en dat er constante vernieuwing is. Als er bij voorbeeld een nieuw museum is geopend in één van de vestingsteden wordt dit aangekondigd op de website. Tot slot worden er regelmatig emailnieuwsbrieven verzonden naar geïnteresseerden in de Prinsenroute. Voor de deelnemende 33

organisaties bestaat de mogelijkheid om (tegen betaling) een banner te plaatsen op de website voor extra promotie. Ook zal de website gekoppeld worden aan de Groene Hartsite www.groenehart.nl en de daarbij behorende database. Social media: Aangezien Social Media tegenwoordig steeds belangrijker wordt, zal er een Facebook pagina voor de OHWL worden opgericht. Hier kan de nieuwe brand ‘Wereld Wonder Waterlinie’ geïntroduceerd worden en kunnen mensen die geïntegreerd zijn in het gebied de pagina liken. Op de pagina zullen er tevens links verwijzen naar wandelen fietsroutes in de OHWL en zal actuele informatie over projecten verschijnen. Een tweede manier is het oprichten van een Twitterpagina. Via Twitter kunnen geïnteresseerden, de ‘volgers’, goed op de hoogte gehouden worden van nieuwe ontwikkelingen en projecten van de Oude Hollandse Waterlinie. Recreatieve en educatieve App: Het verhaal van de Oude Hollandse Waterlinie kan ook geïntroduceerd worden via digitale Apps. Hiermee kunnen routebeschrijvingen voor fietsen en wandelen door de verschillende vestingsteden getoond worden met diverse historische locaties met achtergrondinformatie en educatieve vragen voor leerlingen in het Voortgezet Onderwijs. Het Projectbureau OHWL heeft inmiddels zo’n App ontwikkeld voor de vestingstad Schoonhoven en gaat komend jaar een serie nieuwe Apps realiseren.

2. Projectbegroting 2014-2016 Om het vestingstedenconcept van de OHWL tot een succes te maken is goede marketing noodzakelijk. Ideeën voor verbetering richten zich op samenwerking op offline niveau, zoals tussen de verschillende VVV’s, musea en andere informatiepunten door bijvoorbeeld het uitwisselen van foldermateriaal maar ook door het organiseren van gezamenlijke activiteiten. Op online niveau kan er gedacht worden aan het weergeven en uitwisselen van informatie op websites en het gebruik van Social Media zoals Twitter en Facebook. Om het vermarkten van de OHWL op korte termijn goed op te zetten zal een flinke inspanning van het Projectbureau OHWL nodig zijn. Voor uitvoering van het Panorama van de Prins wordt gerekend met een meerjarenbegroting voor de periode 2014-2016. Door deze meerjarenbegroting kunnen investering- en ontwikkelkosten over een periode van drie jaar worden uitgesmeerd. Gerekend wordt op cofinanciering van provincies, gemeenten, bedrijfsleven en culturele instellingen.

3. Conclusie Het Projectbureau OHWL is bereid de organisatie van het Panorama van de Prins ter hand te nemen voor de periode 2014-2016. Inmiddels zijn hiervoor een groot aantal producten ontwikkeld. Bij de organisatie van het Panorama van de Prins wil het Projectbureau graag samenwerken met diverse partners, zoals de provincies, gemeenten en diverse betrokken instellingen.

6. Organisatievormen 34

Welke organisaties kunnen worden betrokken bij het vermarkten van de OHWL? Welke samenwerkingsvormen zijn hierbij mogelijk? Dit hoofdstuk gaat nader in op de samenwerkingsvormen in het vermarkten van de OHWL. Allereerst zal een overzicht worden gegeven van de betrokken partijen en mogelijke partners. Vervolgens worden er drie modellen voor samenwerking uitgewerkt.

Het waterliniepad heeft zijn brede maatschappelijk draagvlak afgelopen jaren bewezen, gelet op het grote aantal sponsoren.

1. Betrokken partijen Om het vestingstedenconcept te vermarkten wordt samengewerkt met een groot aantal partners. Naast het samenwerken van de gemeentes en de lokale toeristische en culturele instellingen en VVV’s van de vestingsteden zijn er andere samenwerkingspartners die zich kunnen inzetten. Deze worden onderverdeeld in vier categorieën: productpartners, promotiepartners, financieringspartners en educatiepartners. Productpartners Met de productpartners wordt samenwerking gezocht in het realiseren van het product voor het vestingstedenconcept. De volgende partijen kunnen bijvoorbeeld benaderd worden als productpartner: musea, gemeenten, informatievoorzieningen en evenementenorganisatoren. Promotiepartners Promotiepartners worden gezocht om mee samen te werken op het gebied van de promotie van de Prinsenroute. De volgende partijen kunnen daarbij interessant zijn: de verschillende media, www.groenehart.nl, lokale VVV's, verschillende websites over het Groene Hart en verschillende wandelen/of fietsorganisaties. Tevens kunnen ondernemers in de vestingsteden promotiepartners worden. Financieringspartners 35

Samenwerkingsverbanden met financieringspartners worden gezocht om het Panorama van de Prins duurzaam in stand te kunnen houden. Met name de verschillende gemeenten in het Groene Hart zullen hier een belangrijke rol in spelen, maar ook ondernemers kunnen benaderd worden voor (onderdelen van de) financiering. Daarnaast kunnen in sommige gevallen een aantal private fondsen interessant zijn voor mogelijk extra financiële middelen. Educatiepartners Een belangrijk doel van de Prinsenroute is de bezoekers iets te vertellen over Prins Willem III. Het opzetten van samenwerkingsverbanden op het gebied van educatie is zodoende erg interessant. De meest voor de hand liggende partijen hierbij zijn scholen, maar ook bibliotheken en oudheidkundige verenigingen kunnen hierin een rol spelen.

2. Samenwerkingsmodellen Om het vestingstedenconcept te vermarkten zal er in de eerste plaats samenwerking moeten plaatsvinden tussen verschillende instellingen. Naast het Projectbureau OHWL kan er gedacht worden aan particuliere ondernemingen, maatschappelijke organisaties, maar ook aan de overheid. Hieronder volgen drie modellen die elk een andere organisatievorm uiteenzetten.

De locale Rabobanken hebben afgelopen jaren een groot aantal projecten van de OHWL ondersteund; in dit geval de inundatiebank in Nieuwpoort.

1) Laat de markt het doen De Oude Hollandse Waterlinie is een landschap waar volop kansen liggen voor ondernemers die deze belevenissen aan de man kunnen brengen. De slagzin ‘Beleef het geheime wapen van Nederland’ drukt uit waar de Nieuwe Hollandse Waterlinie in uitblinkt, maar deze slagzin kan ook gelden voor de Oude Hollandse Waterlinie. Het gaat immers om het beleven van geschiedenis, natuur, kunst en cultuur. De Stichting LBO (Liniebreed Ondernemen) is zo’n onderneming die als doel heeft te zorgen voor een duurzame, maatschappelijke en economische benutting van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De stichting vormt de verbinding tussen hardware (de forten) en software (de ondernemers) door ondernemers in de Waterlinie te ondersteunen. Ze zet zich in voor productontwikkeling in de Waterlinie. 36

Een ander voorbeeld zijn stichtingen als Groene Hart Kloppend Hart en Struinen & Vorsen, die een aantal ondernemers in de agrorecreatie bundelen, overigens niet specifiek op het thema linietoerisme. De Stichting LBO is vooral op ondernemers in Oost-Utrecht gericht, Groene hart Kloppend Hart en Struinen & Vorsen vooral op ondernemers in Zuid-Holland. Voordelen van deze organisatievorm liggen voor ondernemers in de combinatie van promoten ‘duobranding’, zowel het eigen merk als het merk OHWL uitdragen. Ondernemers maken deel uit van een stichting die belangen kunnen behartigen in diverse organisatie van de OHWL waarin veel verschillende (overheids)partijen deelnemen, zoals bijvoorbeeld bij subsidieaanvragen. Tevens zullen zij profiteren van professionele communicatie-uitingen rondom de OHWL. In diverse werkgroepen kunnen ze actief bijdragen aan een verbeterde belevingswaarde van de Linie. Ten slotte kunnen ze eigen Linie-activiteiten op een goedkope manier promoten via verschillende digitale middelen als Social Media en de OHWL App. Steeds belangrijker worden de waterschappen die voor een forse cofinanciering zorgen. Bij de opening van het waterliniepad noord op 6 november 2013 waren behalve de Gedeputeerden Bart Krol en Jaap Bond van de waterschappen aanwezig: Manfred van der Heijde (AGV ) en Patrick Poelmann (HDSR).

2) Overheid neemt initiatief De overheid kan in samenwerking met verschillende partijen veel betekenen op het gebied van onderhoud en promotie van de OHWL. Een goed voorbeeld is het programma Erfgoedlijnen van de provincie Zuid-Holland. Een erfgoedlijn is een geografische structuur die meerdere monumentale stippen met één gemeenschappelijk historisch verhaal verbindt tot één streep of lijn op de kaart. De erfgoedlijnen zijn ensembles van erfgoed, landschap en water, die kwaliteit verschaffen aan de ruimte en beschikken over groot recreatief en toeristisch potentieel. Vaak vormen ze met het omringende landschap, water en natuur een ensemble dat door velen herkend wordt, waaronder het gebied van de OHWL. Erfgoedlijnen Zuid-Holland zet zich om in samenwerking met verschillende instellingen aan de slag te gaan om het erfgoed in Zuid-Holland te behouden, te ontwikkelen en te promoten. Het realiseren van de erfgoedlijnen kan de provincie echter niet alleen en daarom zijn vele in- en externe partijen hierbij betrokken, zoals ondernemers, vrijwilligers, overheden en maatschappelijke organisaties. Iedere erfgoedlijn kent een netwerk van stakeholders; de zogenaamde erfgoedtafels. Wie een belang heeft bij een bepaalde ontwikkeling kan een projectvoorstel doen. Momenteel is Stichting Groene Hart samen met Erfgoedhuis Zuid-Holland bezig om projecten in het kader van de erfgoedlijn OHWL te ontwikkelen. Het voordeel van de initiërende rol van de overheid is, dat de cofinanciering gemakkelijker op gang komt. Zo heeft de investering erfgoedlijnen in 2013 (3,8 miljoen) reeds meer dan 10 miljoen cofinanciering opgeleverd. 37

3) PPS-constructie (Publiek-Private Samenwerking) Publiek-Private Samenwerking is een samenwerkingsvorm tussen een overheid en een of meer private ondernemingen. In de PPS-constructie bemoeit de overheid zich niet met de inhoud en stuurt volledig op het gewenste einddoel. Op deze wijze hebben de marktpartijen alle vrijheid om naar eigen inzicht de uitvoering (de 'input') vorm te geven. Op die manier wil de overheid gebruikmaken van de denk- en innovatiekracht van de markt. Het huidige samenwerkingsmodel bestaat uit het Projectbureau OHWL, Unie van Vestingsteden en de Klankbordgroep OHWL met de daarbij aangesloten marktpartijen. De Vestingsteden verenigd in de Unie willen zich door gezamenlijke presentatie, promotie en productontwikkeling een herkenbare plaats verwerven op de cultuurhistorische kaart van Nederland. Het Projectbureau OHWL en de Klankbordgroep OHWL dragen bij aan deze ontwikkelingen en streven op ten duur naar een goede samenwerking met de vestingsteden om nieuwe plannen te realiseren. Uiteraard kunnen andere partijen zich daarbij aansluiten. Het doel is dat deze vorm van samenwerking voor een aantal jaren wordt gecontinueerd.

3. Conclusie In diverse regio’s zijn inmiddels succesvolle modellen ontwikkeld voor linietoerisme, zoals UtrechtOost (Stichting LBO), het stedelijke middengebied (Projectbureau OHWL/SGH) en het platteland van Zuid-Holland Oost (Groene Hart Kloppend hart, Struinen & Vorsen). Daarbij worden marktgerichte of pps-achtige constructies gehanteerd. Het ligt voor de hand dat deze organisaties de komende jaren de samenwerking zoeken en bijv. activiteiten op elkaar afstemmen. Geschikte momenten hiervoor zijn bijvoorbeeld de Maand van het Groene hart en de Forten/Prinsenmaand.

De gemeente Gorinchem organiseert regelmatig Vestingdagen. Het Projectbureau is meestal aanwezig met bijv. kleurplaten.

7. Conclusies en aanbevelingen In dit rapport worden aanbevelingen gedaan om volgens het vestingstedenconcept de vestingsteden van de OHWL een beter herkenbare plaats op de cultuurhistorische kaart van Nederland te geven, waardoor zij zich sterker kunnen positioneren op de toeristische markt.

38

De OHWL bundelt drie belangrijke kwaliteiten van Nederland: de Gouden Eeuw, de bloeiperiode van de Republiek toen de linie het leven zag, de strijd met het water en het Groene Hart, typerend voor Holland en een focus op het Rampjaar 1672, een centrale periode in de vaderlandse geschiedenis De OHWL fungeert dus niet alleen als een historisch openluchtmuseum, maar ook als centrum van Holland Promotie! Het vermarkten van het vestingstedenconcept, ofwel het belevenisconcept is alleen mogelijk door gezamenlijke aanpak: regio-marketing. Samenwerking tussen vestingsteden creëert kansen in het trekken van meer bezoekers naar de eigen stad én de omliggende steden en gebieden. Het meest succesvolle voorbeeld is de Friese Elfstedentocht, die niet alleen in de winter maar ook in de zomer miljoenen bezoekers naar Friesland trekt. Maar ook ervaringen in het buitenland met het zgn. slagveldentoerisme geven aan dat een gebiedsgerichte aanpak succesvol is. De centrale gedachte hierachter is het zichtbaar en beleefbaar maken van de linie waarin recreatieve en cultuurhistorische elementen tot zijn recht komen. Uit de inventarisatie van het toeristisch-recreatieve profiel van de vestingsteden blijkt echter dat nog (te)veel aandacht uitgaat naar citymarketing en er nauwelijks wordt gewerkt aan regiomarketing. De Unie van Vestingsteden moet hier dus nog een flinke slag maken! Organisaties die een bijdrage kunnen leveren in het vermarkten van het vestingstedenconcept zijn de Unie van Vestingsteden, het Projectbureau OHWL en de Klankbordgroep OHWL. Doelstellingen waarnaar zij streven zijn promotie en productontwikkeling, versterken lokaal draagvlak en belangenbehartiging en kennisnetwerk. Het belevenisconcept en productontwikkeling spelen een belangrijke rol bij het vermarkten van de vestingsteden. De hedendaagse consument wil het verleden vooral ‘zien’, ‘voelen’, ‘ruiken’, ‘proeven’ en ‘beleven’ en men wil ‘geraakt’ worden door het ‘verhaal’ van het verleden. De toeristische potentie van de vestingsteden kan meer tot zijn recht komen door gezamenlijk in samenwerking met andere vestingsteden het cultuurhistorisch product op een aantrekkelijke en interessante wijze te verpakken en te communiceren. Promotiemateriaal, evenementen, producten en digitale instrumenten zijn vormen van producten. Om deze producten en het vestingstedenconcept te vermarkten kan - naast de samenwerking tussen de vestingsteden - samengewerkt worden met andere instanties. In de eerste plaats zal er samenwerking moeten plaatsvinden tussen het Projectbureau OHWL, de gemeenten en toeristische en culturele instellingen van de vestingsteden. In de tweede plaats kunnen ook andere instanties worden ingeschakeld, zoals particuliere ondernemers en maatschappelijke organisaties.

39

Wethouder Bob Duindam test ;het nieuwe waterliniebord in Woerden met zijn smartphone. De OHWL-promotie moet met zijn tijd meegaan, dus nieuwe technieken implementeren, zoals QR-code, augmented reality en Apps.

Literatuur Stuurgroep Nationaal Project NHWL, Panorama Krayenhoff, Linieperspectief (2004) Arcadis/SGH, De Agenda van de OHWL (2007) SGH, Verklaring van Unie van Vestingsteden (2009); Bureau LeisuResult, Cultureel ondernemerschap: de toekomst en het Vermarkten van Waterlinies (2010) Bureau LeisuResult, Ontdek de Prinsenroute, projectplan voor het ontwikkelen en vermarkten van de Prinsenroute (2010) Zuid-Hollands bureau voor Toerisme, Eindrapport Toeristische Informatievoorziening Zuid-Holland (2011) Kwaliteitsteam Groene Hart, Advies vestingsteden in de OHWL (2011) SGH, De OHWL, het grootste openluchtmuseum van Nederland (2012); PZH, Uitvoeringsprogramma Erfgoedlijnen 2013-2016: Wensbeeld voor 2020 voor de Oude Hollandse Waterlinie (2012) Unie v Vestingsteden/SGH, Aan de slag met de OHWL (2013) OKRA/Arcadis/Ruimte en vrije tijd, Plan van aanpak, verkenning en gebiedsvisie OHWL ZHolland, (2013)

Bijlagen Bijlage 1. Inventarisatie toeristisch-recreatieve informatie per vestingstad Zuid-Holland Schoonhoven Schoonhoven leent zich als Zilverstad, zowel op gemeentewebsite als op vvvwebsite bestempelt de stad zich op deze manier. Er wordt niet gesproken over vestingstad. Wel op historischeverenigingschoonhoven.nl. De gemeente Schoonhoven maakt gebruik van drukwerk (De Lekstreek; AD Groene Hart; Het Kontakt, editie Lek en IJssel); omroepen (Stichting Omroep Zilverstad; Omroep West); infopanelen; websites (www.schoonhoven.nl en www.vvvschoonhoven.nl); e-nieuwsbrieven en persberichten en Social Media (Twitter). Vooral gericht op citymanagement, weinig op regiomanagement. Website gemeente 40

Gebruikersgemak en vindbaarheid van de toeristische informatie; Ja > duidelijk te vinden boven in zoekbalk of in het balkje Over Schoonhoven de optie Toerisme en Cultuur. Kopje Geschiedenis staat historie van de vestingstad Schoonhoven beschreven. Maar geen link met OHWL. Voornamelijk gericht op citymanagement, met weinig samenwerking met andere vestingsteden. Complete en up-to-date informatie; Ja ! (activiteit/evenement evaluaties van 2013. Externe links naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties; Ja > vvvschoonhoven.nl Volledig geïntegreerde websites (gemeentelijke website en toeristische website volledig geïntegreerd tot één). Ja > Onder balkje Toerisme en Cultuur > VVV; Zilver; Musea; Winkelen in Schoonhoven en Citymanagement. Gebruik Social Media Twitter Website VVV Gebruikersgemak en vindbaarheid van de toeristische informatie; Ja > duidelijk te vinden onder de balkjes “Stad”, “Zien en doen” en “Evenementen” en via het zoekbalkje. Complete en up-to-date informatie; Over het algemeen wel up to date informatie over de bezienswaardigheden, maar niet betreffende de activiteiten. Worden activiteiten gepromoot die al maanden geleden werden georganiseerd. Externe links naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties; Ja > er worden links weergeven naar de websites van de bezienswaardigheden en informatiepunten waar er meer informatie wordt gegeven over de desbetreffende activiteit/organisatie. Volledig geïntegreerde websites (gemeentelijke website en toeristische website volledig geïntegreerd tot één). De gemeentelijke en toeristische website zijn niet volledig geïntegreerd tot één, maar verwijzen wel naar elkaar. Geven ook gedeeltelijk dezelfde informatie weer. Gebruik Social Media Twitter, Facebook en YouTube, allen zijn ze niet specifiek op Montfoort gericht maar op algemene toeristische informatie voor verschillende steden. Nieuwpoort (gemeente Molenwaard) Nieuwpoort leent zich als vestingstad op de historische website (vestingstadnieuwpoort.nl) maar niet op de website van de gemeente Molenwaard. Op de gemeentelijke website wordt er kort informatie gegeven over de historie van Nieuwpoort en wordt er voor meer informatie gelinkt naar een document over Waterlinieommetjes van de SGH en de VVV website van ZHZ. De gemeente Schoonhoven maakt gebruik van drukwerk (Rijnmond; AD Groene Hart; Het Kontakt, Klaroen); 41

omroepen; websites (www.gemeentemolenwaard.nl en www.vestingstadnieuwpoort.nl); enieuwsbrieven en persberichten en Social Media (Twitter, Facebook). Website gemeente Gebruikersgemak en vindbaarheid van de toeristische informatie; Website van de gemeente heeft een onduidelijke lay out met weinig tot geen informatie over bezienswaardigheden/activiteiten en andere toeristische informatie van Nieuwpoort. Complete en up-to-date informatie; Website is up to date maar zeker niet compleet met informatie. Externe links naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties; Website van de gemeente geeft enkele links naar andere websites weer, zoals de VVV ZHZ. Volledig geïntegreerde websites (gemeentelijke website en toeristische website volledig geïntegreerd tot één). Geen geïntegreerde website. Gebruik Social Media Website van de gemeente maakt gebruik van Twitter en Facebook. Website historie Nieuwpoort Gebruikersgemak en vindbaarheid van de toeristische informatie; Website met duidelijke historische informatie over de vestingstad Nieuwpoort met enige informatie over activiteiten. Aan de hand van koppen “Geschiedenis” en “Activiteiten” is deze informatie te vinden. Informatie over bezienswaardigheden ontbreekt, alleen enkele links naar de websites hiervan. Complete en up-to-date informatie; Website is up to date maar zeker niet compleet met informatie, door ontbreken informatie over bezienswaardigheden. Externe links naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties; Website geeft enkele links naar toeristische organisaties en bezienswaardigheden weer. Volledig geïntegreerde websites (gemeentelijke website en toeristische website volledig geïntegreerd tot één). Geen geïntegreerde website maar er wordt wel gelinkt naar de website van de gemeente Liesveld. Gebruik Social Media Geen gebruik van Social Media. Leerdam Leerdam zich als Glasstad, zowel op gemeentewebsite als op vvvwebsite bestempelt de stad zich op deze manier. Er wordt op beide websites niet gesproken over vestingstad. De gemeente Leerdam maakt gebruik van drukwerk (Extra Nieuws Leerdam; Het Kontakt Edities BV); omroepen (LekWaalFM; LekWaalTV; Mediastichting Overstag; Programmaraad Zuid-Holland Zuid) infopanelen; websites (www.leerdam.nl en www.VVVleerdam.nl); e-nieuwsbrieven, persberichten en Social Media (Twitter, Facebook, Hyves, Linkedin, YouTube). 42

Website gemeente Gebruikersgemak en vindbaarheid van de toeristische informatie; Website Leerdam erg duidelijk en toeristische informatie is gemakkelijk te vinden via het balkje “Er op uit” en de zoekbalk. Echter alleen gericht op toeristische informatie betreffende glasstad en de activiteiten/bezienswaardigheden. Geen tot beperkte informatie beschikbaar over de historie van de vestingstad. Complete en up-to-date informatie; Website gemeente Leerdam is up to date maar niet helemaal compleet door gebrek aan historische informatie. Externe links naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties; Website gemeente Leerdam geeft links naar websites bezienswaardigheden en organisaties weer. Volledig geïntegreerde websites (gemeentelijke website en toeristische website volledig geïntegreerd tot één). Geen geïntegreerde website maar wel overkoepelende informatie over de activiteiten, bezienswaardigheden en promotieorganisaties. Ook linken de website van de gemeente en de VVV naar elkaar. Gebruik Social Media Website gemeente Leerdam maakt gebruik van verschillende vormen van Social Media, onder andere Twitter, Facebook, Linkedin.

Website VVV Gebruikersgemak en vindbaarheid van de toeristische informatie; Leerdam presenteert zich op de VVV website als een vestingstad en verwijst naar de Vesting3hoek. Website is overzichtelijk ingericht met verschillende koppen die naar toeristische informatie verwijzen (oa activiteiten/evenementen; dagje uit). Iets minder overzichtelijk door blokken midden op het pagina die naar meeste gezochte informatie verwijzen. Ook historische informatie over de OHWL en vestingstad is te vinden via het zoekbalkje of via een kopje midden op de pagina. Complete en up-to-date informatie; Er staat uitgebreide informatie op over de activiteiten en bezienswaardigheden. Ook oogt de informatie up-to-date. Externe links naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties; Website geeft links weer naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties voor meer toeristische informatie. Volledig geïntegreerde websites (gemeentelijke website en toeristische website volledig geïntegreerd tot één). De VVV website is niet geïntegreerd met de gemeentelijke website maar er staat wel veel overkoepelende informatie op. De VVV website geeft meer uitgebreide informatie over de activiteiten en bezienswaardigheden en geven meer links weer naar andere websites. 43

Gebruik Social Media Twitter, Facebook Linked-in, Hyves, MySpace, Blogger worden gebruikt voor promotie van de activiteiten en evenementen. Gorinchem Gorinchem leent zich als vestingstad met veel toeristische plekken, evenementen, winkelmogelijkheden, kortom als een bewegende/levendige stad. Er wordt op zowel de gemeentelijke als vvv website verwezen naar de Vestings3hoek (Gorinchem, Woudrichem, Slot Loevestein en Fort Vuren). Gorinchem maakt gebruik van papieren drukwerk (Gorinchem Courant; De Stad Gorinchem; Gorcumse Courant), websites (wgww.schoonhoven.nl en www.vvvschoonhoven.nl) en persberichten en Social Media (Facebook, Twitter, Linked-in). Website gemeente Gebruikersgemak en vindbaarheid van de toeristische informatie; Ja overzichtelijke en duidelijk site met duidelijk koppen die naar specifieke onderwerpen verwijzen. Onder kopje “Vrije tijd en Toerisme” informatie te vinden over toerisme en recreatie (met verwijzing naar Vestings3hoek), evenementen, kunst en cultuur, VVV (met verwijzing naar website), sport en winkelen. Onder informatiekopje van winkelen leent Gorinchem zich als vestingstad. Onder kopje “Over Gorinchem” is er uitgebreide historische informatie te vinden. Complete en up-to-date informatie; Historische informatie is erg uitgebreid en zo goed als compleet. Toeristische en recreatieve informatie is beknopt en er wordt voor meer informatie verwezen naar de VVV. Informatie is wel up-to-date. Externe links naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties; Bij bezienswaardigheden, evenementen en winkelinformatie links naar websites weergeven. Volledig geïntegreerde websites (gemeentelijke website en toeristische website volledig geïntegreerd tot één). Gemeentelijke en VVV website zijn niet geïntegreerd maar verwijzen wel naar elkaar. Gemeentelijke website is echter voldoende van toeristische informatie voorzien. Gebruik Social Media Facebook voor promotie van evenementen en culturele activiteiten. Twitter en Linked-in voor promotie van evenementen, culturele activiteiten en het aandragen van ideeën en volgen van ontwikkelingen. Website VVV Gebruikersgemak en vindbaarheid van de toeristische informatie; Gorinchem presenteert zich op de VVV website als een vestingstad en verwijst naar de Vesting3hoek. Website is overzichtelijk ingericht met verschillende koppen die naar toeristische informatie verwijzen (oa activiteiten/evenementen; dagje uit). Iets minder overzichtelijk door blokken midden op het pagina die naar meeste gezochte informatie verwijzen. Complete en up-to-date informatie; Er staat uitgebreide informatie op over de activiteiten en bezienswaardigheden. Ook oogt de informatie up-to-date. Externe links naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties; 44

Website geeft links weer naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties voor meer toeristische informatie. Volledig geïntegreerde websites (gemeentelijke website en toeristische website volledig geïntegreerd tot één). De VVV website is niet geintregreerd met de gemeentelijke website maar er staat wel veel overkoepelende informatie op. De VVV website geeft meer uitgebreide informatie over de activiteiten en bezienswaardigheden en geven meer links weer naar andere websites. Gebruik Social Media Twitter, Facebook Linked-in, Hyves, MySpace, Blogger worden gebruikt voor promotie van de activiteiten en evenementen. Noord-Holland Muiden Muiden presenteert zich zowel op gemeentelijke als VVV website als een historische stad met vele middeleeuwse bezienswaardigheden en recreatieve activiteiten. Gemeente Muiden maakt gebruik van papieren drukwerk (Kabelkrant Muiden en Weesper Nieuws), websites (www.muiden.nl en www.vvvgooivecht.nl) en persberichten maar geen Social Media (VVVwebsite wel, namelijk Facebook, Twitter en YouTube). Website gemeente Gebruikersgemak en vindbaarheid van de toeristische informatie; De website van de gemeente is overzichtelijke ingericht met verschillende koppen die naar toeristische informatie verwijzen (Over Muiden > Evenementen; Cultuurhistorie; Toerisme en Recreatie). De koppen zijn weer onderverdeeld in specifieke informatie naar de historische informatie, activiteiten ed. Er is uitgebreide informatie over zowel het toerisme en recreatie als de historie van Muiden te vinden. Informatie over winkelen ontbreekt. Complete en up-to-date informatie; Er staat uitgebreide informatie op over de activiteiten, bezienswaardigheden en historie, informatie over winkelen onbreekt echter. Informatie is up to date. Externe links naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties; Website geeft links weer naar websites van activiteiten en bezienswaardigheden, maar er ontbreekt een verwijzing naar de toeristische VVV. Volledig geïntegreerde websites (gemeentelijke website en toeristische website volledig geïntegreerd tot één). De gemeentelijke website en website VVV zijn niet met elkaar geïntegreerd. Er ontbreekt zelfs een verwijzing. Gebruik Social Media Er wordt geen gebruik gemaakt van Social Media. Website VVV Gebruikersgemak en vindbaarheid van de toeristische informatie; Op de website van de VVV wordt Muiden als een vestingstad gepresenteerd met zijn gezellige historische karakter en winkelmogelijkheden. De website is redelijk overzichtelijk ingericht met verschillende koppen die naar toeristische informatie verwijzen (Over > Muiden en Zien en Doen > Uittips door de regio; Forten, landhuizen en kastelen; Kunst, cultuur en museau; Shoppen). Er is 45

uitgebreide informatie over zowel het toerisme, recreatie en winkelen als de historie van Muiden te vinden. Complete en up-to-date informatie; Er staat uitgebreide informatie op over de activiteiten, bezienswaardigheden en historie, winkelen. Informatie is hierbij up to date. Externe links naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties; Website geeft diverse links weer naar websites van activiteiten, bezienswaardigheden en promotieorganisaties weer waar men meer informatie kan vinden. Volledig geïntegreerde websites (gemeentelijke website en toeristische website volledig geïntegreerd tot één). De gemeentelijke website en website VVV zijn niet met elkaar geïntegreerd. Gebruik Social Media Twitter, Facebook en YouTube worden gebruikt voor promotie van en voor meer informatie over de activiteiten en evenementen. Weesp Weesp presenteert zich zowel op gemeentelijke als VVV website als een vestingstad met zijn rijke historie, vele bezienswaardigheden en recreatieve karakter. Gemeente Weesp maakt gebruik van papieren drukwerk (Weesper Nieuws), websites (www.weesp.nl en www.vvvgooivecht.nl); persberichten en nieuwsbrieven en Social Media (Twitter). Website gemeente Gebruikersgemak en vindbaarheid van de toeristische informatie; Op de website van de gemeente wordt Weesp als een vestingstad gepresenteerd met zijn historische karakter. De website is overzichtelijk ingericht met verschillende koppen die naar historische en toeristische informatie verwijzen (Over Weesp > Algemeen (historie); Evenementen; Bezienswaardigheden; Toerisme en recreatie (winkelen; wandelen/fietsen). Er is uitgebreide informatie over zowel het toerisme, recreatie en winkelen als de historie van Naarden te vinden. Complete en up-to-date informatie; Er staat uitgebreide informatie op over de activiteiten, bezienswaardigheden, historie en winkelen. Informatie is hierbij up to date. Externe links naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties; Website geeft diverse links weer naar websites van activiteiten, bezienswaardigheden en promotieorganisaties weer waar men meer informatie kan vinden. Er wordt verwezen naar de VVV website van gooivecht. Volledig geïntegreerde websites (gemeentelijke website en toeristische website volledig geïntegreerd tot één). De gemeentelijke website en website VVV zijn niet volledig met elkaar geïntegreerd maar gemeentelijke website verwijst wel naar de website van de VVV. Website gemeente is wel voldoende voorzien van toeristische informatie wat de VVV website meer als extra toevoeging maakt. Gebruik Social Media Twitter wordt gebruikt voor promotie van en voor meer informatie over de activiteiten en evenementen. Website VVV 46

Gebruikersgemak en vindbaarheid van de toeristische informatie; Op de website van de VVV wordt Weesp als een vestingstad gepresenteerd met zijn vele historische bezienswaardigheden en fietsen wandelmogelijkheden. De website is redelijk overzichtelijk ingericht met verschillende koppen die naar toeristische informatie verwijzen (Over > Weesp en Zien en Doen > Uittips door de regio; Forten, landhuizen en kastelen; Kunst, cultuur en museau; Shoppen). Er is uitgebreide informatie over zowel het toerisme, recreatie en winkelen als de historie van Weesp te vinden. Complete en up-to-date informatie; Er staat uitgebreide informatie op over de activiteiten, bezienswaardigheden en historie, winkelen. Informatie is hierbij up to date. Externe links naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties; Website geeft diverse links weer naar websites van activiteiten, bezienswaardigheden en promotieorganisaties weer waar men meer informatie kan vinden. Volledig geïntegreerde websites (gemeentelijke website en toeristische website volledig geïntegreerd tot één). De gemeentelijke website en website VVV zijn niet met elkaar geïntegreerd, maar gemeentelijke website is van voldoende toeristische en historische informatie voorzien waardoor VVV website meer als extra toevoeging kan worden gezien. Gebruik Social Media Twitter, Facebook en YouTube worden gebruikt voor promotie van en voor meer informatie over de activiteiten en evenementen. Naarden Naarden presenteert zich zowel op gemeentelijke als VVV website als een vestingstad met zijn rijke historie, vele bezienswaardigheden en recreatieve karakter. Naarden maakt gebruik van papieren drukwerk (Naardernieuws; De Gooi en Eembode; Zicht op Naarden/Bussum), websites (www.naarden.nl en www.vvvgooivecht.nl); persberichten en nieuwsbrieven maar geen Social Media (VVV website wel > Twitter, Facebook en YouTube). Website gemeente Gebruikersgemak en vindbaarheid van de toeristische informatie; Op de website van de VVV wordt Naarden als een vestingstad gepresenteerd met zijn vele historische bezienswaardigheden. De website is redelijk overzichtelijk ingericht met verschillende koppen die naar toeristische informatie verwijzen (Over Naarden > Geschiedenis; Cultuur; Vrije tijd). Er is uitgebreide informatie over zowel het toerisme, recreatie en winkelen als de historie van Naarden te vinden. Om echter de gezochte informatie te verkrijgen over de historie van Weesp moet er specifiek gekozen worden voor een thema en moet er soms een PDF bestand geopend worden. Complete en up-to-date informatie; Er staat uitgebreide informatie op over activiteiten, bezienswaardigheden, historie en winkelen. Informatie oogt up to date. Externe links naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties; Website geeft diverse links weer naar de websites bezienswaardigheden en promotieorganisaties weer waar men meer informatie kan vinden.

47

Volledig geïntegreerde websites (gemeentelijke website en toeristische website volledig geïntegreerd tot één). De gemeentelijke website en website VVV zijn niet met elkaar geïntegreerd maar er wordt wel verwezen naar de website van de VVV. De gemeentelijke website is voldoende voorzien van historische en toeristische informatie waardoor website VVV meer als extra toevoeging gezien kan worden. Gebruik Social Media Geen gebruik van Social Media. Website VVV Gebruikersgemak en vindbaarheid van de toeristische informatie; Op de website van de VVV wordt Naarden als een vestingstad gepresenteerd met zijn vele historische bezienswaardigheden. De website is redelijk overzichtelijk ingericht met verschillende koppen die naar toeristische informatie verwijzen (Over > Naarden en Zien en Doen > Uittips door de regio; Forten, landhuizen en kastelen; Kunst, cultuur en musea; Shoppen). Er is uitgebreide informatie over zowel het toerisme, recreatie en winkelen als de historie van Naarden te vinden. Er wordt voor nog meer informatie verwezen naar de website www.infonaarden.nl. Ook deze website is overzichtelijk ingericht met verschillende koppen en geeft nog meer informatie over elke bezienswaardigheid, activiteit, evenement, winkel en horecagelegenheid in Naarden. Complete en up-to-date informatie; Er staat uitgebreide informatie op over de activiteiten, bezienswaardigheden en historie, winkelen. Informatie is hierbij up to date. Externe links naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties; Website geeft diverse links weer naar websites van activiteiten, bezienswaardigheden en promotieorganisaties weer waar men meer informatie kan vinden. Volledig geïntegreerde websites (gemeentelijke website en toeristische website volledig geïntegreerd tot één). De gemeentelijke website en website VVV zijn niet met elkaar geïntegreerd, maar er wordt vanaf de gemeentelijke website wel verwezen naar de VVV website voor meer informatie. Gebruik Social Media Twitter, Facebook en YouTube worden gebruikt voor promotie van en voor meer informatie over de activiteiten en evenementen. Noord-Brabant Woudrichem Gemeente Woudrichem presenteert Woudrichem als een vestingstad met een divers toeristisch karakter, van sportief (visserijsporten) tot cultureel. Gemeente Woudrichem maakt gebruik van papieren drukwerk (De Weekkrant, De Gorcumse Courant), websites (www.woudrichem.nl, www.vvvaltenabiesbosch.nl en www.regiowoudrichem.nl) persberichten en nieuwsbrieven en Social Media (Twitter). Website gemeente Gebruikersgemak en vindbaarheid van de toeristische informatie; Op de website van de gemeente wordt Woudrichem als een vestingstad gepresenteerd. De website is overzichtelijk ingericht met verschillende koppen die naar toeristische informatie verwijzen (Bezoekers > Evenementen; Geschiedenis; Sport, cultuur en recreatie; Toeristische informatie). Er is uitgebreide informatie over zowel het toerisme en recreatie als de historie van Woudrichem te 48

vinden. Er wordt voor nog meer toeristische informatie verwezen naar de website van de VVV Altenabiesbosch. Ook wordt er verwezen voor meer informatie over de vestingstad naar websites van de Vesting3hoek (www.vesting3hoek.nl), de Nieuwe Hollandse Waterlinie, de Forten (www. hollandsewaterlinie.nl) en de Vestingsteden (www.vestingsteden.nl). Complete en up-to-date informatie; Er staat uitgebreide informatie op over de activiteiten, bezienswaardigheden en historie. Informatie over het Woudrichem als winkelstad ontbreekt. Informatie is up to date. Externe links naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties; Website geeft diverse links weer naar websites van activiteiten, bezienswaardigheden en promotieorganisaties weer waar men meer informatie kan vinden. Volledig geïntegreerde websites (gemeentelijke website en toeristische website volledig geïntegreerd tot één). De gemeentelijke website en website VVV zijn niet met elkaar geïntegreerd, maar er wordt vanaf de gemeentelijke website wel verwezen naar de VVV website voor meer informatie. De gemeentelijke website beschikt over voldoende toeristische informatie waardoor de VVV website meer als extra toevoeging gezien kan worden. Gebruik Social Media Twitter wordt gebruikt voor promotie van en voor meer informatie over de activiteiten en evenementen. Website VVV Gebruikersgemak en vindbaarheid van de toeristische informatie; De website van de VVV is niet erg overzichtelijk ingericht omdat er geen verdeling is gemaakt in de drie gemeenten van Altena Biesbosch waardoor het niet mogelijk is om specifieke informatie over Woudenberg op te zoeken. De site is ingericht met verschillende koppen die naar toeristische informatie verwijzen (Zien & Doen > Actief & Sportief; Fiets- wandelen ruiterroutes; Muziek, musea en tentoonstellingen e.d.). Er is geen uitgebreide informatie te vinden over de bezienswaardigheden, historie en de activiteiten. Complete en up-to-date informatie; Er staat geen uitgebreide en complete informatie op over de activiteiten, bezienswaardigheden en historie. Informatie oogt wel up to date. Externe links naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties; Website geeft diverse links weer naar websites van activiteiten, bezienswaardigheden waar men meer informatie kan vinden. Volledig geïntegreerde websites (gemeentelijke website en toeristische website volledig geïntegreerd tot één). De gemeentelijke website en website VVV zijn niet met elkaar geïntegreerd, maar er wordt vanaf de gemeentelijke website wel verwezen naar de VVV website voor meer informatie. Gebruik Social Media Twitter wordt gebruikt voor promotie van en voor meer informatie over de activiteiten en evenementen. Utrecht Woerden 49

Gemeente Woerden presenteert zichzelf als stad met een bijzonder cultuurhistorisch en landschappelijke waarde. In de historie van Woerden is terug te vinden dat ze een vesting is en zich ook wel als vestingstad profileert. Gemeente Woerden maakt gebruik van papieren drukwerk (De Woerdense Courant; AD Groene Hart), websites (www.woerden.nl; www.toerisme-woerden.nl en www.beleefwoerden.nl) persberichten en nieuwsbrieven en Social Media (Twitter, LinkedIn en YouTube). Website gemeente Gebruikersgemak en vindbaarheid van de toeristische informatie; De website van de gemeente is redelijk overzichtelijk ingedeeld met verschillende koppen die naar toeristische en historische informatie verwijzen. Aan de hand van de kop “Onderwerpen” kom je terecht bij alle toeristische informatie (Cultuur, sport en vrije tijd > Cultureel erfgoed; Winkelen in Woerden; Kunst en Cultuur; Recreatie en Vrije tijd; Natuur e.d.). Het is soms niet even duidelijk waar welke informatie precies te vinden is, maar wanneer je erg gericht zoekt naar specifieke informatie dan is de informatie goed vindbaar. Er ontbreekt echter duidelijke en overzichtelijke informatie over de historie van Woerden, deze is onderverdeeld in verschillende onderwerpen wat geen goed inzicht geeft. Complete en up-to-date informatie; Er staat uitgebreide en complete informatie op over de evenementen, activiteiten en bezienswaardigheden. Informatie over de Woerdense historie is niet duidelijk. Informatie oogt up to date. Externe links naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties; Website geeft diverse links weer naar websites van activiteiten, bezienswaardigheden en promotieorganisaties waar men meer informatie kan vinden. Volledig geïntegreerde websites (gemeentelijke website en toeristische website volledig geïntegreerd tot één). De gemeentelijke website en website VVV zijn niet met elkaar geïntegreerd, maar er wordt vanaf de gemeentelijke website wel verwezen naar de VVV website voor meer informatie. De gemeentelijke website beschikt over voldoende toeristische informatie, behalve de historie van Woerden, waardoor de VVV website meer als extra toevoeging gezien kan worden. Gebruik Social Media Twitter, LinkedIn en YouTube worden gebruikt voor promotie van en voor meer informatie over de activiteiten en evenementen. Website VVV/TIP Gebruikersgemak en vindbaarheid van de toeristische informatie; De website van de toeristische informatie is niet erg duidelijk en compleet van informatie. Er worden enkele bezienswaardigheden benoemd maar voor meer informatie wordt er verwezen naar de winkel van TIP. De andere toeristische website van BeleefWoerden is tevens niet erg duidelijk. Er wordt voldoende informatie gegeven over de georganiseerde activiteiten en evenementen en horeca en winkelgelegenheden, echter historische en andere toeristische informatie ontbreken. Complete en up-to-date informatie; Er staat geen uitgebreide en complete informatie op over de activiteiten, bezienswaardigheden en historie. Informatie oogt wel up to date. Externe links naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties; 50

Website geeft enkele links weer naar websites van evenementen waar men meer informatie kan vinden. Volledig geïntegreerde websites (gemeentelijke website en toeristische website volledig geïntegreerd tot één). De gemeentelijke website en website VVV zijn niet met elkaar geïntegreerd, maar er wordt vanaf de gemeentelijke website wel verwezen naar de VVV website voor meer informatie. Gebruik Social Media Twitter en Facebook worden gebruikt voor promotie van en voor meer informatie over de activiteiten en evenementen. Oudewater Gemeente Oudewater presenteert zich als de oudste stad in het Groene Hart met haar historische monumentale en sfeervolle karakter en vele bezienswaardigheden. Oudewater presenteert zich niet duidelijk als vestingstad, benoemt enkel haar stadsrechten en haar monumentale karakter. Oudewater maakt gebruik van papieren drukwerk (IJsselbode; AD Groene Hart; Zenderstreek Montfoort/Oudewater), websites (www.oudewater.nl; www.tip-oudewater.nl) persberichten en nieuwsbrieven en Social Media (Twitter). Website gemeente Gebruikersgemak en vindbaarheid van de toeristische informatie; De website van de gemeente is overzichtelijk ingedeeld met verschillende koppen die naar toeristische en historische informatie verwijzen. Aan de hand van de kop “Vrije Tijd & Toerisme” kom je terecht bij alle toeristische informatie (Bezoek Oudewater > Toeristische attracties; Activiteiten in Oudewater; Kunst; Historie). Informatie over de activiteiten en bezienswaardigheden is vrij uitgebreid en overzichtelijk te lezen. Informatie over de historie van Oudewater is vrij beknopt en onduidelijk weergeven. Er wordt ook geen enkele keer gesproken over Oudewater als vestingstad, wel wordt er verwezen naar de historische site van de Geschiedkundige Vereniging Oudewater. Complete en up-to-date informatie; Er staat uitgebreide en complete informatie op over de evenementen, activiteiten en bezienswaardigheden. Informatie over de historie van Oudewater is te beknopt en onduidelijk. Informatie oogt up to date.

Externe links naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties; Website geeft diverse links weer naar websites van de activiteiten, bezienswaardigheden en promotieorganisaties waar men meer informatie kan vinden. Volledig geïntegreerde websites (gemeentelijke website en toeristische website volledig geïntegreerd tot één). De gemeentelijke website en website VVV zijn niet met elkaar geïntegreerd, maar er wordt vanaf de gemeentelijke website wel verwezen naar de VVV website voor meer informatie. De gemeentelijke website beschikt over voldoende toeristische informatie, behalve de historie van Oudewater, waardoor de VVV website meer als extra toevoeging gezien kan worden. Gebruik Social Media Twitter wordt gebruikt voor promotie van en voor meer informatie over de activiteiten en evenementen. Website VVV/TIP 51

Gebruikersgemak en vindbaarheid van de toeristische informatie; De website van het toeristische informatie is duidelijk ingericht met verschillende koppen die naar toeristische informatie verwijzen. Er wordt voldoende informatie gegeven over de georganiseerde activiteiten, evenementen, recreatie, wandel-, fietsen vaargelegenheden. Ook wordt is er informatie beschikbaar over de historische achtergronden van Oudewater, dit is echter vrij beknopt en er wordt ook niet gesproken over Oudewater als vestingstad. Complete en up-to-date informatie; Er staat uitgebreide en complete informatie op over toeristische activiteiten en bezienswaardigheden, echter is de historische informatie erg beknopt. Informatie is vaak niet up to date, ontbreken websites van bezienswaardigheden en de culturele agenda vertoont verlopen activiteiten. Externe links naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties; Website geeft enkele links weer naar websites van evenementen waar men meer informatie kan vinden, maar er ontbreken diverse websites van bezienswaardigheden. Volledig geïntegreerde websites (gemeentelijke website en toeristische website volledig geïntegreerd tot één). De gemeentelijke website en website VVV zijn niet met elkaar geïntegreerd, maar er wordt vanaf de gemeentelijke website wel verwezen naar de VVV website voor meer informatie. Gebruik Social Media Er wordt geen gebruik gemaakt van Social Media. Montfoort Gemeente Montfoort presenteert zich als een recreatieve stad waar je goed kan fietsen en wandelen. Montfoort maakt gebruik van papieren drukwerk (AD Groene Hart; Zenderstreek Montfoort/Oudewater), websites (www.montfoort.nl); persberichten en nieuwsbrieven. Website gemeente Gebruikersgemak en vindbaarheid van de toeristische informatie; De website van de gemeente is overzichtelijk ingedeeld met verschillende koppen die naar toeristische en historische informatie verwijzen. Aan de hand van de kop “Vrije Tijd & Toerisme” kom je terecht bij alle toeristische informatie (Montfoort en Linschoten (historische informatie); Evenementenagenda; Kunst & cultuur; Sport & vrije tijd; Recreatie & toerisme). Informatie over de activiteiten en bezienswaardigheden is vrij uitgebreid en overzichtelijk te lezen. Informatie over de historie van Montfoort is vrij beknopt en onduidelijk weergeven. Er wordt ook geen enkele keer gesproken over Montfoort als vestingstad, tevens ontbreekt er een toeristische website (VVV) waar aanvullende informatie te vinden is. Complete en up-to-date informatie; Er staat uitgebreide en complete informatie op over de evenementen, activiteiten en bezienswaardigheden. Informatie over de historie van Montfoort is te beknopt en onduidelijk. Er wordt voor meer historische informatie wel verwezen naar de website van Regionaal Historisch Centrum (RHC) Rijnstreek en Lopikerwaard (www.rhcrijnstreek.nl). Informatie oogt up to date. Externe links naar websites van informatiepunten en promotieorganisaties; Website geeft diverse links weer naar websites van de activiteiten, bezienswaardigheden en promotieorganisaties waar men meer informatie kan vinden, echter ontbreken van toeristische website van Montfoort. 52

Scoring

Algemeen Toeristisch drukwerk

Thematisch drukwerk

Radio/ Tv

Website

Social Media

E-nieuwsbrief/ persbericht

Schoonhoven

X

X

X

X

x

Nieuwpoort

X

x

X

X

x

Leerdam

X

X

X

X

x

Gorinchem

X

X

X

x

X

Volle dig geïnt egre erde web sites (gem eent elijk e web site en toeri stisc he web

site volledig geïntegreerd tot één). De gemeentelijke website beschikt over voldoende toeristische informatie betreffende evenementen, toeristische activiteiten en bezienswaardigheden, echter ontbreekt er uitgebreide informatie over de historie. Er bestaat geen aparte toeristische website van Montfoort wat erop wijst dat de gemeentelijke website volledig geïntegreerd is met de toeristische website. Social Media Er wordt geen gebruik gemaakt van Social Media.

53

Muiden

X

X

X

Weesp

X

X

X

Naarden

X

X

X

Woudrichem

X

Woerden

X

Oudewater Montfoort

x X

X X

X

X

X

X

X

X

x

X

X

X

x

x

X

X

X

X

Bijlage 2. Matrix offline en online middelen per vestingstad Tabel 1. Offline en online middelen per vestingstad hotel Muiden Naarden Weesp Woerden Oudewater Montfoort Schoonhoven Nieuwpoort Leerdam Gorinchem Woudrichem

1 1 1 1 1

3

Toeristische voorzieningen vestingsteden café/restaurant B&B 8 13 12 18 6 8 11 3 8 13 7

2 12 9 8 5 7 6

54

museum, galerie 4 4 8 9 3 1 15 1 10 4 1

totaal 14 30 30 36 15 17 32 4 18 20 8

Vestingsteden in het vizier Merk & marketing van de vestingsteden in de Oude Hollandse Waterlinie

Recommend Documents