nieuwsbrief
TAAL & ONDERWIJS december 2012
Nederlands leren op de schoolbanken, en daarbuiten! Impressies van een zomers onderzoek naar tweedetaalverwerving bij Anderstalige Nieuwkomers (II) Door Goedele Vandommele, CTO-medewerker
Wat je in de vorige nieuwsbrief al kon lezen: 10 augustus 2012. Met een ludieke show, een drankje en een hapje sluiten organisatoren en deelnemers van het Antwerpse project “Zomerklap” hun zomerkamp af. Maar liefst 92 anderstalige nieuwkomers hebben 6 weken lang via lessen, uitstappen en spelletjes Nederlands bijgeleerd. Dit jaar was het Zomerklap-initiatief meer dan een zomers taalbad Nederlands voor Anderstalige Nieuwkomers. Gedurende twee weken van de werking zette het CTO hier een onderzoek op naar de taalverwerving van deze jongeren (met financiële ondersteuning van de stad Antwerpen en de KU Leuven). In het onderzoek wilden we kijken welke aspecten van het Nederlands anderstalige nieuwkomers leren als ze er op een gestructureerde, motiverende en functionele manier les over krijgen, en welke aspecten ze gemakkelijk oppikken zonder instructie erover. Hiervoor verdeelden we 57 nieuwkomers in twee groepen. Beide groepen ontwierpen een website met teksten en filmpjes om andere anderstalige nieuwkomers vertrouwd te maken met, en welkom te heten in, Antwerpen. De ene groep werd begeleid door ervaren leerkrachten. Zij werkten aan de inhouden van de website en grepen naar aanleiding hiervan elke kans aan
© Centrum voor Taal en Onderwijs
nieuwsbrief
TAAL & ONDERWIJS december 2012
om na te denken over inhoud, boodschap en vorm en de toepassing van spelling- of grammaticaregels. De andere groep werkte onder impuls van monitoren met ervaring in het jeugdwerk hun website uit. In deze groep lag het accent op sàmen werken aan de website, zonder expliciete talige doelstellingen. Monitoren en nieuwkomers gingen op pad door Antwerpen om foto's te maken voor hun website, zochten locaties voor leuke filmfragmenten en hadden tussendoor ook tijd voor een potje voetbal. In de vorige nieuwsbrief kreeg u een impressie van het reilen en zeilen van de groep nieuwkomers die onder begeleiding van leerkrachten aan de slag ging. In deze nieuwsbrief laten we u ‘meekijken’ met de groep die werkte onder begeleiding van monitoren. Dat deden ze niet binnen de schoolmuren, maar in het jeugdhuis de Branderij in Antwerpen. Nieuwkomers, monitoren en kunstenaars van de organisatie Piazza dell Arte ontwierpen samen een website met muziek, filmpjes en foto's.
Een (h)echt team?
Hoe vrije tijd ook hard werken kan zijn
Zoals het echte jeugdwerkers betaamt, maken de monitoren eerst ruimte voor de nieuwkomers om hen en elkaar beter te leren kennen. Met allerlei spelletjes komt de sfeer er al gauw in. Deze kennismakingsspelletjes, samen met een potje voetbal over de middag, of de waterspelletjes ter afwisseling van een lange fotoshoot kunnen steeds op veel enthousiasme rekenen van de nieuwkomers: ze genieten ervan om met leeftijdsgenoten actief bezig te zijn, zonder prestatiedruk of de verplichting om 'mooi' Nederlands te praten - al is er best wel wat sociale druk! Daarnaast maken de monitoren tussendoor ook ruimte voor een babbeltje, gewoon voor de gezelligheid.
Naarmate de deadline nadert, wordt de druk hoger. Uit duizenden foto’s enkel de allerbeste selecteren, minutieus fragmenten knippen, plakken en monteren, nadenken over de juiste woorden voor een afrondende scène of het beste camerastandpunt voor een shot, een lange stadswandeling om de mooiste plekjes op foto vast te leggen: dit alles gebeurde doorgaans met veel plichtsbesef, ook al was intussen de hitte van eind juli de gebouwen binnengeslopen. Aan het eind van een dag vol veeleisende mentale en talige inspanningen waren de nieuwkomers dan ook afgepeigerd: de dubbele uitdaging - creatieve grenzen verleggen, en dat in een Nederlandse taalomgeving, was niet te onderschatten.
© Centrum voor Taal en Onderwijs
nieuwsbrief
TAAL & ONDERWIJS december 2012
Taalleren in de vrije tijd?
Hier praat men …
Hoewel taalleren nooit meegegeven was als doelstelling, waren ook de begeleiders van het kamp er zich sterk van bewust dat nieuwkomers weinig Nederlands kennen en nog heel wat Nederlands moeten leren. Want taal zat achter ieder hoekje verscholen: bij de speluitleg, de technische instructie voor de bediening van een camera of de beschrijving van een mooie boom als foto-object. Bij de eerste blikken van onbegrip na een groepsuitleg leerden de begeleiders al snel om hun spreektempo aan te passen. Maar wat dan? Hoe krijg je de ingewikkelde multi-media boodschappen bij de jongeren? Het omgaan met nieuwkomers als taalleerders bleek dan ook een zoekproces voor monitoren en kunstenaars. Iedereen ging er verschillend mee om.
Ook de manier om de thuistaal van de jongeren te benaderen verschilde van persoon tot persoon: een aantal begeleiders reageerden heel streng op elke anderstalige uiting. "Nederlands praten!" hoorde je dan elke keer. In zo'n geval zag je dat de nieuwkomers na verloop van tijd gewoon hun mond hielden. Of dat het geen effect had: dan klonk nog steeds een enthousiast 'ici' tijdens het voetbalspel. Ook gebruikten ze een gemeenschappelijke taal om snel iets uit te leggen, aan te moedigen, of gewoon tijdens de babbel onderweg naar de Branderij. Andere monitoren of kunstenaars gingen er niet op in, maar focusten op hun eigen contacten in het Nederlands met de jongeren.
Enkele 'talige' zoektochten
Nederlands, en Urdu, en Frans en Tamil, …
De meeste begeleiders vangen mogelijke problemen al snel op door veel gebaren te gebruiken. Eén monitor bijvoorbeeld gebruikte handen en voeten en veel voorbeelden (zwart wit; jong-oud) om het begrip 'contrast' met succes uit te leggen. Een andere begeleider wilde dan weer woorden uitleggen of laten inoefenen.
© Centrum voor Taal en Onderwijs
De camera registreerde ook hoe allerlei talen Nederlands of een andere taal - ingezet werden als de nood heel hoog was om te communiceren: zo uitte Mohammed één van zijn eerste langere zinnen in groep toen hij zag dat Kiru het rood licht wilde negeren om over
nieuwsbrief
TAAL & ONDERWIJS december 2012
Een uitleg over lichtinval bij het fotograferen van een boom werd dan een woordenschatles met 'stam', 'tak' en 'wortel' centraal. Nog iemand anders liet de nieuwkomers een kwartier oefenen op het zinnetje Mag ik een foto van je nemen? Het is voor een project van school. En dan was er ook de regisseur die met de nieuwkomers spannende scènes uitdacht voor een trailer: hoe zouden we dat shot maken? Welke locatie is geschikt om een deur in te trappen? Ook hier kwam veel taal aan te pas, maar de regisseur deed voor, probeerde uit, liet de nieuwkomer zelf voordoen, ging in overleg, herformuleerde de instructies. Als je haar bezig zag vergat je soms dat ze hier met nieuwkomers aan het werk was; zo natuurlijk verliep haar interactie met deze jongeren.
te steken: "Kiru! Wacht, wacht wacht!" Of hoe Amna en Eline argumenteerden over een slecht begrepen instructie, waarbij Tse Yang ingezet werd om te tolken van Urdu naar Nederlands en weer terug. Alles om elkaar te begrijpen (en te overtuigen).
Prachtige eindresultaten
Van muurbloem tot filmster, tot … monitrice?
De nieuwkomers werden in het zomerkamp begeleid door professionals uit de multimediawereld: beroepsfotografen, -filmers en studenten ICT en webdesign. De eindresultaten waren navenant: tijdens de voorstelling op het slotfeest keek iedereen zich de ogen uit. De compilatie 'Mijn Antwerpen' toonde een liefdesverhaal, een documentaire met nieuwkomers die vertelden over hun achtergronden, talenkennis en woonplaats, en een spectaculaire filmtrailer. Daarnaast werden ook kunstzinnige foto's geprojecteerd met beelden van nieuwkomers en van Antwerpen en Antwerpenaren. Deze eindresultaten werden door de rest van Zomerklap dan ook met veel applaus, gelach en gefluit onthaald. Een kroon op het harde werk van de voorbije weken. De kunstzinnige resultaten (film en fotografie)
© Centrum voor Taal en Onderwijs
Hier en daar zag je ook bewondering voor en nieuwsgierigheid naar de veelheid aan talen die de jongeren beheersen: Kunnen jullie elkaar verstaan? Jij komt toch uit Tibet, en jij uit Pakistan? Welke taal spreken jullie dan?, Hoeveel talen spreek jij? Amai, zo veel! of Welke taal spreken ze eigenlijk in Sri Lanka?
Aan het begin van het experiment zat Eline elk vrij moment in een hoekje een boek te lezen: "Ik ben graag alleen", verkondigde ze. Veel meer kon of wou ze niet kwijt. Maar als enige meisje in een "love story" lag het een week later voor de hand dat zij de hoofdrol op zich zou nemen. Vanuit die rol werd zij in de interactie getrokken met kunstenaar en medenieuwkomers. Bij de voorstelling twee weken later lacht Eline nog bescheiden, maar zit ze niet apart. Als ik haar even later aanspreek, is de metamorfose helemaal duidelijk: ze ratelt over haar impressies van de voorbije weken. In het Nederlands! Ik heb haar nog nooit zo veel horen zeggen… Het onderzoek heeft misschien wel een rol gespeeld - het wordt een uitdaging om dat uit te zoeken - maar volgens Eline zelf
nieuwsbrief
TAAL & ONDERWIJS december 2012
kun je ook zelf bekijken, op: http://www.piazza.me/project/buskruitzomerklap
is het vooral de laatste speelpleinweek onder leiding van Kazou geweest die haar zo positief veranderd heeft. Eline is ervan overtuigd: ze wil in een speelpleinwerking stappen!
Een impressie van het werk van de monitoren met de nieuwkomers vind je hier: http://zomerklap2.webs.com/ http://zomerklap1.webs.com/
Reageren op dit artikel? Mail naar
[email protected]
© Centrum voor Taal en Onderwijs
