NATUURPUNT. Het Wekkertje LENTE 2015

België-Belgique PB 3530 Houthalen-Helchteren 1 BC 30617

NATUURPUNT Afdeling Houthalen-Helchteren

Het Wekkertje LENTE 2015 Afzender: Van Put Emiel Hofstraat 58, 3530 Houthalen

Afgiftekantoor 3530 Houthalen-Helchteren 1 Driemaandelijks Jaargang 8 Nr 1 Uitgave Maart 2015 Erkenningsnummer P708879

Woord van de voorzitter Beste natuurliefhebbers, Ik heb nog één late nieuwjaarswens, het is dan wel maart, maar het is ons eerste tijdschrift van het jaar, dus het kan nog net. Mag er dit jaar eens een einde komen aan de NoordZuidsoap? Als de regering een omleidingsweg wil ,tegen de tunnelliefhebbers in, het zij zo, en dat al wie begaan is met natuur meer kijkt naar compensaties dan naar nieuwe procedures. Wij willen dat er nu eindelijk en definitief een oplossing komt na meer dan 30 jaar. Een ander oud zeer dat mij steeds meer ergert is het zwerfvuil, zoals hier in een greppel langs de Donderslagweg. Binnenkort zal het opschietende groen de rotzooi even aan het oog onttrekken, maar wij mogen en willen er niet van wegkijken. Sommigen willen de mensen een geweten schoppen door de blikjes en flessen in een boom te hangen. Ik denk dat de daders zich daar niet door aangesproken voelen en hoogstens denken: welke gek houdt zich daar mee bezig. Wel, wij zijn ook zo gek dat we regelmatig het vuil van anderen van de straat halen. De gemeente heeft net nog een actie gevoerd voor scholen en verenigingen en loofde 15 euro per gezuiverde kilometer uit. Maar het blijft dweilen met de kraan open. Wij moeten ijveren voor een structurele oplossing: statiegeld op alle niet-kartonnen verpakkingen. Als minister Schauvliege eens gewoon een Duitse supermarkt binnenstapt kan ze zich de dure kosten van haar studiebureau sparen. Het werkt. Becherer Jürgen, 0477 25 98 99, [email protected]

2

Afdelingsnieuws Veel nieuws deze keer, spijtig genoeg niet over de Noord-Zuid of over de oplossing van het zwerfvuilprobleem, maar toch. Het wordt stilaan duidelijk dat het deze keer zal lukken met de Big Jump, hou alvast zondag 12 juli vrij in uw agenda: al zullen we niet verdrinken in de vijver van Kelchterhoef met minder dan een meter water, wij zorgen voor randanimatie waar nog over gesproken wordt. Een andere datum die u zeker moet noteren is 13 september, open monumentendag. En dat monument is nu de kazerne van Helchteren, 65 Ha met natuurpareltjes zoals op deze foto. Uw secretaris heeft een studie gemaakt over de geschiedenis van deze kazerne die gebouwd werd in 1938 en door het leger verlaten werd in 2010. Op 13 september 2015 wordt een brochure voorgesteld en kan u onder begeleiding van een gids het kazerneterrein bezoeken. Een en ander is belangrijk voor Natuurpunt omdat het gebied is ingekleurd als compensatie voor de vurig verlangde Noord-Zuid, waar wij misschien ooit het beheer over krijgen? Cirkel rond? Nog dit: samen met Limburgs landschap organiseren wij een echte fotowedstrijd over Kunst van de Natuur tussen 1 mei 2015 en 1 maart 2016, dus u hebt enkele seizoenen de tijd. Lees er alles over in deze editie. Veel leesgenot. Mil Van Put Secretaris Wenst u het ledenblad elektronisch te ontvangen, en al dan niet ook op papier? Mail, bel of schrijf naar onderstaand adres en aan uw wens wordt voldaan. Ook wanneer u het blad gewoon met de post wil ontvangen is het interessant om uw mailadres door te geven. Wij houden u dan graag op de hoogte van eventuele bijkomende programmapunten of helpen u herinneren aan geplande activiteiten. Vraag dus vrijblijvend uw “wekkertjesmail” aan het secretariaat. Secretariaat Natuurpunt Houthalen-Helchteren: Hofstraat 58, Houthalen, Tel 011 60 11 50, E-mail: [email protected]

3

Activiteiten half december 2014 – half maart 2015 Georganiseerd door Natuurpunt Houthalen-Helchteren: 20.03 Zonsverduistering Plas Kelchterhoef 28.03 Beheerwerken Klein Zwart Water 06.04 Lentewandeling in het bronnenbos 14.06 Onkruidwandeling in de Laambroeken

Bij de collega’s 12.04 Parkwandeling in Hengelhoef (LiLa) 07.06 VELT-ecotuindag en kruidenwandeling (LiLa) 14.06 Verbazingwekkende planten (TZ) Verklaring afkortingen: TZ: Toerisme Zonhoven LiLa: Limburgs Landschap vzw

Vooruitzichten juni 2015 – september 2015

12.07 BIG JUMP KELCHTERHOEF 18.07 Beheerswerken in het Doolbos 13.09 OPEN MONUMENTENDAG KAZERNE HELCHTEREN 23.08 Heidewandeling Tenhaagdoornheide

4

Zonsverduistering 20 maart 2015 Dit is er eentje voor de gelukzakken die niet meer moeten werken of die verlof kunnen nemen om naar een zonsverduistering te kijken. Zoals reeds eerder aangekondigd kunnen we op 20 maart het volgende fenomeen bekijken:

9u27

10u35 11u45

Omdat zo maar naar de zon kijken – als ze wil schijnen tenminste – niet gezond is, nemen we beschermingsmaatregelen: wij zorgen voor eclipsbrilletjes om de ogen te beschermen. Om ongestoord en met onbelemmerd zicht te kunnen genieten van dit natuurverschijnsel installeren we ons op de oever van de plas, tegenover de ingang op het einde van de Binnenvaart. Moest de zon niet van de partij zijn, dan hebben we nog altijd de eendjes en de meerkoeten om naar te kijken. Daarnaast kunnen wij beroep doen op de expertise van een van onze leden, Dominique Callant. Zij brengt twee telescopen mee, eentje om door te kijken en eentje om foto’s te maken. Wij zetten ook ons wit partytentje op en laten de Natuurpuntvlag wapperen zodat u ons zeker niet kan mislopen. Afspraak op vrijdag 20 maart 2015 om 9u15 aan de ingang van de Plas van Kelchterhoef, op het einde van de Binnenvaartstraat in Houthalen.

5

Beheerwerken Klein Zwart Water 28 maart 2015 We wijken even af van het jaarprogramma en stellen de werken aan het Klein zwart Water een weekje uit om onze voorzitter de kans te geven er aan deel te nemen, kwestie van hem niet achteruit te stellen. We gaan kijken of er nog moet gekapt worden op het duin, of de Amerikaanse vogelkers zich gedeisd houdt en of er nog jonge dennen moeten uitgerukt worden, dit alles om onze open biotoop te vrijwaren. Afspraak dus op zaterdag 28 maart om 13u30 op het Klein Zwart Water, langs de Grote Baan op de grens met Hechtel, even voorbij Dreamland. Wie geen materiaal moet meesleuren kan ook best daar parkeren.

Wandeling Bronnenbos – Paasmaandag 6 april 2015 Traditiegetrouw zakken we op 2 de paasdag af naar de Nederlandse grensgemeente Elsloo om ons daar te vergapen aan de bosanemoon en andere prachtige voorjaarsbloeiers. U komt toch ook? Afspraak op 6 april om 9u30 op de Carpool van Houthalen of om 10u aan de parking van het kasteel Elsloo.

0nkruidwandeling Laambroeken 14 juni 2015 Onkruid bestaat niet, zegt iedere rechtgeaarde natuurliefhebber. Het hangt er maar van af hoe je het bekijkt zegt de tuinliefhebber: ik moet geen onkruid tussen mijn prei en mijn bloemen! Wij dus wel, niet tussen de straatstenen, maar in het woeste gebied van de Laambroeken in het uiterste zuidwestelijk puntje van de gemeente. Afspraak op zondag 14 juni om 14 uur op het einde van De Rooten op het industrieterrein Centrum-Zuid ter hoogte van Aquafin, 100m voorbij de verbrandingsoven.

6

Bij de buren Parkwandeling Hengelhoef 12 april 2015 Wat een park tot park maakt en wat we zo allemaal vinden in een park dat men elders niet of weinig ziet, daarover vertelt Wieske u alles, elders in deze editie. Ze heeft dan ook met grote vrucht haar diploma van parkgids gehaald, eind 2014. En of wij daar even misbruik van maken! We volgen haar op de eerste parkwandeling van Limburgs Landschap op Hengelhoef, waar ze het zal hebben over de verschillende dreven, de bijzondere parkbomen en een hoop zaken waar ik geen verstand van heb, we laten het haar beter zelf uitleggen. Afspraak op zondag 12 april om 14 uur in het bezoekerscentrum van Limburgs landschap op Hengelhoef

Verbazingwekkende Planten Teut 14 juni 2015 Trek mee op deze expeditie naar vleesetende, wurgende, geneeskrachtige of juist dodelijke planten. Je hoeft er niet voor naar de tropen, je vindt ze in Zonhoven op de Teut. We zoeken dit jaar weer een ander stukje van dit prachtig reservaat op. Uw secretaris zal deze expeditie gidsen. Vertrek om 14 uur aan de parking van de Teut op het einde van de Donderslagseweg in Zonhoven.

ECO-Tuindag Bij Limburgs Landschap 7 juni 2015 Wil u meer weten over ecologisch tuinieren? Wordt u ook wild van kruiden? Kom dan eens kijken naar onze ecologische volkstuinen met onze tuiniers in actie of neem deel aan een echte kruidenwandeling. Afspraak: zondag 7 juni om 14u, bezoekerscentrum Limburgs Landschap Hengelhoef, [email protected], 011 53 02 50

7

Parken in de Natuur, Natuurpark? Parken zijn door de mens ingerichte groene ruimten, vaak aangelegd rond een kasteel of landhuis. Open gedeelten waaronder waterpartijen, grasvelden , bloemperken en wandelwegen worden afgewisseld met bos, bomen en heesters. Veel parken hebben een belangrijke historische achtergrond zoals dat van het kasteel van de Teutoonse ridderorde in Alden Biezen of het park van het kasteel van Leut. Vaak hebben parken andere functies dan recreatie en esthetiek. Het arboretum van Bokrijk is zo een voorbeeld. In de jaren ’50 van vorige eeuw werd een deel van het park van Bokrijk ingericht als wetenschappelijk-didactisch arboretum (verzameling van planten en struiken). In het moerassig gebied werden afwateringskanaaltjes gegraven en een uitzonderlijke collectie werd aangeplant. Vanaf de jaren ’80 evolueerde de louter wetenschappelijke verzameling echter naar een “gecontroleerde wildernis, de natuur in zijn puurste vorm”. Het oorspronkelijk arboretum werd omgetoverd tot een mooie landschappelijke tuin met vijvertjes met zacht hellende oevers, een dichte vegetatie, bloemenborders, varens, bodembedekkers…een plezier voor elke wandelaar De aanleg van een park of tuin kan zeer verscheiden zijn. Twee belangrijke stijlen zijn de geome-trische en de landschappelijke stijl. De geometrische (of Franse) tuin is gekenmerkt door strakke lijnen, kortgeknipte grasvelden, zeker geen wilde natuur, hagen worden strak of tot geometrische figuren gesnoeid, paden zijn rechtlijnig, water stroomt niet.

8

Een park in landschappelijke stijl (Engels park) is totaal anders opgebouwd. Hier wordt de natuur niet beheerst door de mens. De wandelpaden zijn grilliger, de vijvers hebben zacht aflopende oevers en een natuurlijke oevervegetatie. Bloemborders worden afgewisseld met bomen, die vaak in een groepje staan, zichtassen zijn belangrijk om het landschap te kunnen bewonderen. Parken in een stad of bebouwde omgeving zijn zeer belangrijk voor de recreatie( wandelen, picknicken, sporten) maar ook onmisbaar als groene long voor de mens en dier. Waar zou anders de stadsvos wonen? En libellen, vlinders, amfibieën, bijen, vogels, kleine zoogdieren, ze vinden allemaal een thuis in hun stadspark. Het park van Hengelhoef is in zijn huidige vorm aangelegd eind 19 de eeuw en in de loop van de 20 ste eeuw. Eigenlijk is Hengelhoef een landbouwenclave van de Norbertijnen uit Floreffe, samen met Calechtre (Kelchterhoef). Het kasteel “Engelhof” en de ernaast gelegen boerderij zijn nog de enige bouwhistorische getuigen van het roemrijke verleden van het domein Hengelhoef. “Engelhof” ligt in een park met riant karakter (Engelse landschapstuin) met meerdere bijzondere bomen zoals een tulpenboom, een amberboom, een sequoiadendron, rode beuken… Het domein werd recent erkend als erfgoedlandschap o.v. de historische elementen, nl de dreven en het kasteel. De historische dreven (bvb de robiniadreef of de esdoorndreef) zijn duidelijk herkenbare relicten en structureren het landschap. De hoogstamboomgaarden en een oud beukenbos herinneren aan de oorspronkelijke configuratie van het kasteeldomein. Je merkt het, in Hengelhoef kan je heel fijn wandelen in een historische omgeving.

9

Hoe Groen is het Dak van het NAC Een groendak is een dak waarvan de bedekking hoofdzakelijk bestaat uit levende planten. Deze definitie maakt geen onderscheid tussen door de mens aangelegde en spontaan ontstane groendaken. Spontane ontwikkeling begint gewoonlijk met de vestiging van korstmossen, gevolgd door mossen en muurpeper. Voorbeelden ervan zijn te vinden op oude daken (b.v. op golfplaten) met zwakke helling

Jürgen op het dak

Het aangelegde groendak van het NAC bestaat uit verschillende lagen op het gebouw dat vanuit de fundering en de bewapening hierop is voorzien. Een wortelfolie verhindert de beschadiging van het “gewone geïsoleerde dak”, daar bovenop komt een drainagelaag om overtollig water af te voeren, dat vervolgens gezuiverd wordt voor sanitair gebruik. Dan komt een mineralenfolie of watervasthoudende steenwolplaat die 20 liter per m² kan vasthouden. De laag lavagranulaat waarin de planten zullen gedijen kan tot 500liter water per m³ vasthouden. Op het NAC vinden we twee soorten groendak. Het extensieve wordt gebruikt bij sterke hellingen of plekken waar men moeilijk bij kan voor onderhoud. Hier is de laag van het lavagranulaat enkele cm dik en zijn er vetplanten aangeplant. Van dit soort “sedumdak” vinden we 5895m² op het NAC.

10

Intensief groendak wordt ook wel eens daktuin genoemd en is vergelijkbaar met een gewone tuin, buiten de ondergrond. Hier is de dikte van het lavagranulaat 20cm en soms nog meer. De beplanting zal bestaan uit grassen en kruiden. Van dit intensief groendak is er 2289 m² aangelegd. Vanuit de raadzaal hebben we een fantastisch zicht op deze mooie tuin! Een groendak biedt tal van voordelen. Het gaat twee tot drie keer langer mee dan een gewoon dak. De plantenlaag beschermt de dakbedekking tegen schadelijke effecten van direct zonlicht, regen, hagel en wind. Naast een geluiddempende werking heeft het ook een warmte-isolerend effect waardoor het binnenshuis in de zomer koeler en in de winter warmer blijft. Hierdoor heeft het NAC2012 minder energie nodig om te koelen en te verwarmen en verkleinen we weeral onze CO2-voetafdruk. Groendaken komen onze gezondheid ten goede: rondvliegende stofdeeltjes worden opgevangen en door de productie van zuurstof wordt de lucht gezuiverd. Verder biedt een groendak een uitgelezen kans om de habitat van kleine diersoorten en vogels uit te breiden. Zo werd op het nabijgelegen mijnterrein de Kleine Plevier gespot. Dit is een vogelsoort waarvan men weet dat ze groendaken gebruikt als habitat. Een groendak neemt veel regenwater op en houdt het een tijdlang vast. In totaal gaat het om meer dan 1 miljoen liter water! Er verdampt zo ook een aanzienlijk deel alvorens het in de afvoer terecht komt. Gevolg: minder kans op wateroverlast! Op het NAC vinden we de volgende planten: Sedum (vetkruid), Miscantus (scherpgroen) Pennesetum (lampenpoetsersgras)

11

KUNST VAN DE NATUUR “Kunst in de Natuur” klinkt u allicht bekend in de oren, de scheppingen van o.a. Andy Goldsworthy gingen de wereld rond. “Kunst in de Natuur”; ook “land art” genoemd, veronderstelt een ingrijpen van de mens in de natuur, al dan niet met behulp van natuurlijke materialen. Wanneer we echter spreken van “Kunst van de natuur” gaan we er van uit dat er geen enkele menselijke tussenkomst is bij het ontstaan van een kunstwerk, geen toevoeging, geen wegneming, geen verplaatsing of uit verband brengen. Een mooi voorbeeld is deze tufsteenkegel in Capadocië, zuiver ontstaan door erosie. Het hoeft echter niet altijd zo spectaculair te zijn. Het bedauwde web van een spin, glinsterend in de ochtendzon, kan poëtische zielen optillen tot extatische hoogten. Geometrische vormen vindt men overal terug: in de perfecte rondingen van een zeeschelp, de gebogen lijnen van de zaden van een zonnebloem. Maar het kan ook gewoon het skelet zijn van een rotte boomwortel die onze aandacht trekt, misschien in uw eigen tuin? Omdat onze natuur barst van de kunst waar we achteloos aan voorbij lopen en omdat we dat spijtig vinden organiseren Natuurpunt en Limburgs landschap een echte fotowedstrijd. Het opzet is simpel: niks in de zakken , niks in de mouwen, een waarneming, afdrukken en de foto is daar. Geen landschap dus, maar een “beeld” dat door een mens had kunnen gemaakt zijn, maar het uiteraard niet is.

De jacht is open van 1 mei 2015 tot 1 maart 2016, het jachtgebied is beperkt tot de provincie Limburg. Iedere deelnemer mag maximum 3 foto’s van minimum 1kb inbrengen. Van de inzendingen wordt een selectie gemaakt voor een tentoonstelling 12

in het kerkje van Laak te Houthalen in de loop van de maand mei 2016. Op dit ogenblik is het nog niet helemaal duidelijk hoe de selectie zal gebeuren, hoe de jury wordt samengesteld, welke prijzen zullen gegeven worden, maar één ding is zeker, deelnemen is belangrijker dan winnen en één winnaar is alvast bekend: de natuur! In onze volgende editie gaat dat allemaal duidelijk worden. Wat belangrijk is: u kan alvast aan de slag. Bekijk uw tuin, uw omgeving met artistieke blik. Wat vindt u kunstzinnig aan de dingen die u ziet en leg het vast op de gevoelige plaat. Wij zijn echt niet op zoek naar “de” kunstfoto, maar eenvoudig naar kunst van of uit de natuur.

Uitsmijter Wij zitten soms verlegen om onderwerpen voor themawandelingen. Al verschillende keren hebben verschillende gidsen en instanties geprobeerd iets te doen rond “Humor in de Natuur”, niet gemakkelijk, want de natuur is eigenlijk een harde realiteit, dus helemaal niet om te lachen. Maar we proberen het misschien volgend seizoen. Daarom vragen wij uw hulp, als u grappig uit de hoek kan komen tenminste. Kent u mopjes of grappige anekdotes over de natuur? Ik geef een voorbeeld: “Er zijn bij de koolmezen opvallend meer vrouwtjes dan mannetjes. Hoe we dat weten? Aan de zang: als u goed oplet hoort u ze roepen van doedit, doedat, doedit, doedat.” Flauw? Geef ons dan beter iets beter. Wij rekenen op u. De redactie.

13

Natuurpunt Houthalen-Helchteren wordt gesteund door:

Natuurpunt Houthalen-Helchteren steunt:

Oxfam Wereldwinkel Houthalen-Helchteren Openingsuren: Maandag: Gesloten, dinsdag: 13:30 - 17:00, woensdag: 13:30 - 17:00, donderdag: 13:30 - 17.00, vrijdag: 13:30 - 17:00, zaterdag: 10:00 - 18:00, zondag: Gesloten.

14