Multiple Sclerose Neurodegeneratieve ziekten Nederlandse Vereniging voor Farmaceutische Geneeskunde
13 september 2011 Dr. Brigit A. de Jong, neuroloog Medisch Hoofd Radboud MS Centrum Afdeling Neurologie
Neurodegeneratieve ziekten -Verlies structuur of functie neuronen -Inclusief dood neuronen -Overeenkomsten op sub-cellulair niveau tussen ziekten -Kruisbestuiving kennis over verschillende ziekten -Hoop voor therapeutische vooruitgang
Oorzaken neurodegeneratieve ziekten
• Genetische mutaties • Intracellulaire neerslag van toxische eiwitten • Mitochondriale dysfunctie
• Axonale dysfunctie • Geprogrammeerde celdood
Multiple Sclerose
Inflammatie vs. degeneratie
Multiple Sclerose
• algemeen gezien als orgaan specifieke autoimmuunaandoening
• aantasting myeline in witte en grijze stof • axonale en neuronale schade • onvoorspelbaar ziektebeloop • hoeft niet te leiden tot invaliditeit • groeiend aantal behandelmogelijkheden
Enkele feiten over MS
• man : vrouw = 1 : 2 à 3 • prevalentie 100 per 100.000 • begin meestal tussen 20-40 jaar • in gematigde gebieden • noord Europese afkomst • “white (wo)man’s” disease
Het ziektebeloop van relapse onset MS
Relapses: Inflammatie
Chronische progressie: Neurodegeneratief
Medicamenteuze therapie RRMS en CIS
• Exacerbaties
• Immuunmodulatie
• Methylprednisolon Eerste lijn: Interferon-β 1a/1b, Glatirameeracetaat (Copaxone)
• •
Tweede lijn: Natalizumab (Tysabri) Mitoxantrone (cytostaticum) (Fingolimod)
• • •
Geen ziektemodulerende therapie voor PPMS en SPMS! Wel symptomatische behandeling
Presented at the 22ndMeeting of the European Committee for Treatment and Research in Multiple Sclerosis, Madrid, Spain, 27–30 September, 2006
Rapport uit 2008:
• Aandacht voor kwaliteit van leven Groot Brittannië Op moment van diagnose werkt bijna iedereen 80% werkeloos na 10 jaar Reden: moeheid, lichamelijke handicap, cognitief beperkt
• • •
Gemiddelde kosten per patiënt per jaar in 2004: $ 47.215,Significante associatie tussen functioneren van patiënt en hoogte kosten
Multiple Sclerose: een complexe ziekte ‘Schube’ Ziekte toename
Scala aan problemen: Moeheid Verminderde mobiliteit
Depressie Spasticiteit
Pijn Afname cognitief functioneren Blaas, darm, seksuele problemen
Wist u dat….
• 50% van de mensen met MS ergens gedurende ziekte depressief is
• Suïcide komt 7-8 keer vaker voor
• 24 jaar na diagnose MS: 33% kans heeft nog dezelfde relatie te hebben t.o.v. 53% algehele bevolking (Denemarken)
• 50% is niet meer ambulant 25 jaar na start ziekte
Aandacht voor
• Neurodegeneratie • Kwaliteit van leven • Disease management
Neuropathologische kenmerken: multifocale witte stof laesies
Noseworthy et al. 2000
Neuroradiologische kenmerken: multifocale witte stoflaesies MRI T2 and flair
MRI versus Macroscopie
T2 SE
Macroscopie
T1 SE
James Dawson, neurohistologist, about MS in 1916:
“…. when an area (of demyelination) is confined to the cortex, the changes are, as rule, not nearly so marked, especially those in the deepest layers.” “Is then, the process that attacks the cortex different in its nature and origin from that which affects the rest of the central nervous system?”
Patroon van demyelinisatie en inflammatie gedurende verschillende stadia van MS Groen: focale demyeliniserende plaques in witte stof Rood: corticale demyelinisatie Blauw: demyeliniserende laesies in diepe grijze stof Donker blauwe puntjes: inflammatoire infiltraten in witte stof Kutzelnigg et al. 2005
Discussie Inflammatoire demyelinisatie primair of secundair in de pathogenese Aandacht voor therapeutische opties in relatie neurodegeratieve aspect
Oorzaken axonale schade in acute witte stof MS laesies
Inflammatoire omgeving:
• Proteolytische enzymen • Cytokinen • Vrije radicalen • Stikstof monoxide • Afname energie metabolisme • Verhoogde glutamaat spiegels Indirect anti-inflammatoire therapie neuroprotectief
Oorzaken axonale schade in chronische witte stof MS laesies Geen tot weinig inflammatie: Atrofie: axonale en neuronale degeneratie
• Disbalans: energie vraag en aanbod • Hypoxische schade • Verhoogde Ca2+ spiegels • Mitochondriale dysfunctie • Verlaagde neuronale ATP-productie
Grijze stof pathologie in MS Demyelinisatie Geen tot weinig inflammatie Grijze stof atrofie Axonale en neuronale degeneratie
• Disbalans: energie vraag en aanbod • Mitochondriale dysfunctie • Verlaagde neuronale ATP-productie • Verhoogde Ca2+ spiegel Sommigen suggereren: MS primair neurodegeneratieve ziekte
Conclusies MS
• Inflammatoire demyeliniserende en neurodegeneratieve aandoening
• Primair een inflammatoire ziekte • Discussie: primair neurodegeneratief? • Aandacht voor neurodegeneratieve aspect ziekte
• Aandacht voor kwaliteit van leven
