Voorwoord Geachte leerkracht, Uw school heeft de goochelshow ‘EcoMagie XL’ geboekt voor de 3de graad van het secundair onderwijs De studentleerlingen van de bovenbouw - 16 t.e.m. 18 jaar, krijgen een goochelshow van 1 lesuur die gaat over het Milieu.
Projectdoel Dit milieuproject wordt gerealiseerd om de scholen in de regio Antwerpen, Oost-Vlaanderen en Vlaams Brabant op artistieke wijze te informeren over het MILIEU en tegemoet te komen aan scholen die (eventueel) kampen met ‘het maximumfactuur’ om een culturele, educatieve activiteit te boeken. We doen dit d.m.v deze lesmap, die gekoppeld is aan een ‘straffe’ goochelschow op de school. Dit project is mogelijk gemaakt door ‘Umicore Precious Metals Refining’ en wordt gesteund door onze weervrouw mevrouw Jill Peeters, waarvoor hartelijk dank.
Goochelshow De show ‘EcoMagie XL’, is gemaakt voor een ‘volwassen’ publiek en brengt extreme weetjes over de voordelen van afvalpreventie en energiebesparing. De show wordt gebracht door de goochelaar Guinelli van “de Magische 4” van op VT4. Uw leerlingen alsook Uzelf zullen genieten van een verbijsterende knipoog naar “iedereen kan goochelen met het milieu”… Het eerste seizoen van ‘EcoMagie XL’ was een groot succes! U kunt alvast een aantal foto’s van de voorstelling bekijken op facebook, onder de naam: “Milieuproject Umicore ECOMAGIE”.
Lesmap De lesmap vat de mogelijkheden alsook de voordelen samen van afvalpreventie en energiebezuiniging. De lesmap is rijkelijk geïllustreerd en kan digitaal (pdf) gebruikt worden. Voor de leerlingen bestaat eenzelfde lesmap zonder de oplossingen van de opdrachten. De leerlingen kunnen in groep werken met eenzelfde lesmap maar er is ook een ‘printvriendelijke’ versie, zonder de oplossingen van de milieutest (print best recto-verso af). U kiest als leerkracht zelf welke onderwerpen U uit deze lesmap aan bod laat komen tijdens de lessen. Het gebruik van de lesmap is niet verplicht maar staat wel vol leuke weetjes die tijdens de goochelshow terug worden aangehaald. De inhoud van de lesmap en de goochelshow is gelinkt aan de vakoverschrijdende eindtermen cfr. ‘milieueducatie’ (geldig tot 31-8-2010), voor de 3de graad van het secundair onderwijs – zie pagina 32. Voor de inhoud van deze lesmap zijn volgende bronnen het meeste geraadpleegd: www.wikipedia.be - www.antwerpen.be - www.umicore.com
Indien U als leerkracht een opmerking heeft over de lesmap, zijnde een gewenste aanpassing of aanvulling, mag U steeds een mail sturen naar
[email protected] – Uw mening zal zeker in acht worden genomen voor de optimalisatie van deze lesmap.
Met Milieuvriendelijke Groeten, Gill Rolus, projectleidster ECOMAGIE XL
1
Inleiding De mens kan niet leven zonder de hulpbronnen1 van de aarde en deze hulpbronnen zijn niet onuitputtelijk. Onze natuur vertoont nu al zeer negatieve sporen van wat wij aanrichten en daar moet dringend iets aan gedaan worden. De evolutie van ons milieu2 is van groot belang voor de toekomst van onze planeet, niet alleen voor de fauna en flora maar ook voor ons, de mens. De opwarming van de aarde en het gat in de ozonlaag zijn een van de grootste gevolgen van de manier waarop we de natuurlijke hulpbronnen van de aarde uitputten. De laatste decennia was de ontwikkeling van onze samenleving gebaseerd op het ‘hier en nu’. We moeten echter leren denken in termen van ‘overal en morgen’.
WHEN WILL WE WAKE UP?
De bewustwording van de gevaren van de klimatologische veranderingen nemen de laatste jaren aanzienlijk toe, zowel bij de burger als bij de politieke en economische verantwoordelijken. In december 2009 had in Kopenhagen de 15de klimaattop van de Verenigde Naties plaats voor het nieuwe het klimaatakkoord ‘COP15’ 3 . We moeten een aantal oplossingen vinden opdat iedereen in de wereld collectief gaat samenwerken aan ‘ecologische efficiëntie’. “Ecologische efficiëntie” betekent dat alles in het werk wordt gesteld opdat de temperatuur op aarde niet meer dan 2°C stijgt in vergelijking met het pre-industriële tijdperk van rond 1850. Oplossingen zijn o.a. afvalpreventie en energiebezuiniging en hoe meer mensen volgen, hoe beter…
Als je iets begrijpt, is het gemakkelijk te onthouden… je ziet de logica ervan in… Zie jij het nut in van afvalpreventie en energiebezuiniging?
1 Natuurlijke hulpbronnen zijn alle in de natuur aanwezige stoffen die van economisch nut kunnen zijn. Bv: zoet water en lucht. 2 In de betekenis van (ecologische) leefomgeving of 'leefmilieu', is het milieu het gedeelte van onze fysieke omgeving (levende en niet levende natuur) waarin het menselijk leven en het menselijk bestaan mogelijk is en plaatsvindt 3 COP15 is de opvolger van het Kyoto1-protocol dat in 2012 afloopt.
2
Inhoudstafel Voorwoord ...................................................................................................................................... 1 Inleiding.......................................................................................................................................... 2 1.
Opwarming van de aarde .................................................................................................................4
1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9
Het broeikaseffect ..............................................................................................................................4 Visualisatie van het broeikaseffect.........................................................................................................4 Broeikasgassen ..................................................................................................................................4 Stijging van de broeikasgassen .............................................................................................................4 Gevolgen............................................................................................................................................4 Fossiele brandstoffen ...........................................................................................................................5 Wat doet een autokatalysator?..............................................................................................................5 Welke individuele maatregelen kan jij nemen voor minder uitstoot van BKG? .............................................5 Vervuiling door industriële en agrarische activiteiten................................................................................5
2.
Het gat in de ozonlaag .....................................................................................................................6
2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9
De ozonlaag ......................................................................................................................................6 Ozon .................................................................................................................................................6 CFK’s .................................................................................................................................................6 Het gat in de ozonlaag ........................................................................................................................6 Gevolgen ...........................................................................................................................................6 Hoe is het met de ozonlaag boven België? ..............................................................................................6 Maatregelen .......................................................................................................................................7 Vermelding aanwezigheid CFK ..............................................................................................................7 Illustratie: Aantasting van de ozonlaag ..................................................................................................7
A.
Hergebruik en/of recyclage .............................................................................. 8
A.1 A.2 A.3 A.4 A.5 A.6
Hergebruik versus Recyclage ................................................................................................................8 Diverse vormen van hergebruik ............................................................................................................8 Kringloopgoederen ..............................................................................................................................8 Welke goederen worden niet opgehaald?................................................................................................8 Diverse vormen van recyclage ..............................................................................................................8 Downcycling versus Upcycling...............................................................................................................8
B.
Sorteren ........................................................................................................... 9
B.1 B.2
B.3
Toegepaste kleuren .............................................................................................................................9 Afvalpreventie in 10 categorieën ...........................................................................................................9 1. GFT ...........................................................................................................................................9 2. Snoeihout en overig tuinafval ........................................................................................................9 3. PMD ......................................................................................................................................... 10 4. GLAS........................................................................................................................................ 11 5. Papier en Karton........................................................................................................................ 12 6. KGA ......................................................................................................................................... 13 7. AEEA (e-schroot) ....................................................................................................................... 14 8. Restafval en grofvuil .................................................................................................................. 15 Gloeilampverbod in de Europese Unie .................................................................................................. 15
C.
Groene Energie ............................................................................................... 16
C.1 C.2 C.3
Zonne-energie .................................................................................................................................. 16 Germanium ...................................................................................................................................... 16 Brandstofcellen ................................................................................................................................. 16
D.
Milieuzorg Op School ...................................................................................... 17
D.1
Hoe kan jij op school beter omgaan met het milieu? – minder afval en lager energieverbruik ..................... 17
Opdrachten • Test je PMD-kennis............................................................................................................................ 18 • Milieutest ......................................................................................................................................... 20 Oplossingen • Denkertjes: antwoorden op de denkertjes.......................................................................................... 22 • Oplossingen: Milieutest ..................................................................................................................... 26 • Oplossingen: PMD-test....................................................................................................................... 28 • Afvalalfabet ...................................................................................................................................... 29
3
1.
Opwarming van de aarde
De opwarming van de aarde (Engels: Global Warming) is de stijging van de gemiddelde temperatuur die op de aarde wordt waargenomen. 1.1 Het broeikaseffect Is het globale effect (opwarming van het aardoppervlak) vanwege de broeikasgassen in de atmosfeer, waardoor in de toekomst het klimaat van de aarde zou kunnen veranderen.
7
De warmte van het aardoppervlak wordt normaal gezien enkel bepaald door zonlicht en aardwarmte (gemiddeld -18°C) maar door de broeikasgassen is de gemiddelde temperatuur van het aardoppervlak gelijk aan 15°C. Het ‘effect’ is genoemd naar de broeikas waar een glazen of plastic overkapping de uitstraling van warmte tegenhoudt en zo de temperatuur in de broeikas laat oplopen.
1.2 Visualisatie van het broeikaseffect 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
zonnestralen; weerkaatsing van een deel van de stralen door de atmosfeer en de wolken; absorptie die de atmosfeer gedeeltelijk verwarmt; stralen die het aardoppervlak bereiken; de aarde absorbeert de stralen en geeft ze terug af in de vorm van infrarode stralen; die infrarode (IR) stralen (ook warmtestralen genoemd) ontmoeten de broeikasgassen; een deel van de stralen wordt weerkaatst door de broeikasgassen en; door de hoge lagen van de atmosfeer; de rest verdwijnt in de ruimte.
1.3 Broeikasgassen zijn dus gassen die in de atmosfeer bijdragen tot het verhogen van de evenwichtstemperatuur van de Aarde, zijnde: Triatomische gassen zoals waterdamp H2O, kooldioxide CO2, distikstofoxide N2O, stikstofdioxide NO2 en ozon O3 alsook gassen uit nog meer atomen zoals methaan CH4, freon CF2Cl2, CFCl3 en zwavelhexafluoride SF6.
Het belangrijkste broeikasgas in de atmosfeer van de aarde is echter waterdamp. Aan de polen is de lucht droger dan rond de evenaar. Door de temperatuurstijging die in de laatste honderd jaar is opgetreden neemt de hoeveelheid waterdamp in de atmosfeer toe en wordt het broeikaseffect extra versterkt.
Gemiddelde hoeveelheid waterdamp in de atmosfeer in 2005
Klimaatonderzoekers beschouwen waterdamp daarom als een positief terugkoppelingsmechanisme in het klimaatsysteem en niet als onafhankelijk broeikasgas.
1.4 Stijging van de broeikasgassen Broeikasgassen komen van nature voor in onze atmosfeer o.a. door vulkaanuitbarstingen. Broeikasgassen zijn nuttig omdat ze zorgen voor de leefbare temperatuur op aarde maar een te grote hoeveelheid broeikasgassen laat de temperatuur te hoog stijgen, met alle gevolgen vandien. Broeikasgassen worden grotendeels veroorzaakt door menselijke activiteiten zoals; het verbranden van fossiele brandstoffen4, ontbossing alsook bepaalde industriële en agrarische activiteiten. 1.5 Gevolgen Modelberekeningen geven aan dat de temperatuur met 1,1°C tot 6,4°C stijgt tussen 1990 en 2100. Temperatuurstijgingen van meer dan 2°C brengen grote veranderingen met zich mee voor mens en milieu:
?
stijging van de zeespiegel,
toename van droogte- en hitteperioden,
extreme neerslag en andere effecten.
Welke invloed heeft dit op ons dagelijks leven? Geef enkele concrete voorbeelden.
4
Fossiele brandstoffen zijn koolwaterstofverbindingen die zijn ontstaan uit resten van plantaardig en dierlijk leven in het geologisch verleden van de aarde, vooral in het Carboon maar ook uit andere tijdperken. Hieronder vallen aardolie, aardgas, steenkool en bruinkool.
4
1.6 Fossiele brandstoffen Door het grootschalige gebruik van fossiele brandstoffen in verbrandingsmotoren van auto's, elektriciteitscentrales en voor verwarming van woningen en kantoren, komt veel koolstofdioxide vrij. Dit gas komt van nature in de atmosfeer voor en wordt onder meer door alle dieren uitgeademd. Ook komen er, afhankelijk van het type brandstof en het verbrandingsproces, bij de aanwending van fossiele brandstoffen andere verbrandingsproducten in de lucht zoals roet en fijn stof, maar ook zwavel- en stikstofverbindingen. Dit kan tot luchtvervuiling leiden. Auto’s die rijden op waterstof zijn voorlopig nog toekomstmuziek. Maar de afgelopen 20 jaar is hard gewerkt aan de vermindering van uitstootgassen. Tegenwoordig beschikt elke wagen over een autokatalysator. 1.7 Wat doet een autokatalysator? De verbrandingsmotor van de wagen stoot gassen uit zoals stikstofoxide, organische moleculen en koolstofmonoxide, die schadelijk zijn voor de omgeving. De edele metalen (platinum, rhodium en palladium) in een autokatalysator5 werken in op de uitstootgassen en maken de uitstootgassen grotendeels onschadelijk.
Umicore draagt zijn steentje bij.
Wist je dit… Het Umicore Solar Team is een team van studenten van de Groep T Hogeschool uit Leuven, dat meedoet aan de World Solar Challenge. De World Solar Challenge is een race voor zonnewagens die tweejaarlijks in Australië wordt gehouden. Het team wordt gesponsord door het Belgische bedrijf Umicore, wat het metaal germanium levert voor de zonnecellen van de zonnewagen. Meer informatie vind je op http://www.solarteam.be/
1.8 Welke individuele maatregelen kan jij nemen voor minder uitstoot van BKG?
Het traject thuis-school niet iedere dag met de auto afleggen;
Iedere dag 1 uur minder internetten;
De computer en de tv niet in waakstand laten staan;
Niet met het vliegtuig op vakantie gaan;
De temperatuur in je kamer 1°C lager zetten;
Een dag in de week geen vlees eten, alleen seizoensproducten eten;
Niet meteen de “airco” aanzetten als je in de wagen stapt;
Je toestellen langer gebruiken (BV. om 1 iPod te maken, wordt 22kg koolstof uitgestoten in de atmosfeer);
Niet meteen een auto vragen aan je ouders als je 18 geworden bent!
? Als je dit doet, zal je comfort dan zoveel verminderen? Denk er eens over na en praat er over met je medestudenten.
1.9 Vervuiling door industriële en agrarische activiteiten Vele ondernemingen die zich in het Amazoneregenwoud vestigen, zoals de olie-industrie en plantages, springen nogal onbekommerd om met de omgeving. De oliepijpleidingen lekken zo veel dat de zandweggetjes er pikzwart uitzien, de olie sijpelt ook door in het drinkwater van de plaatselijke bevolking: men vertelt de indianen zelfs dat de olie goed voor hen is! De plantages gebruiken enorme hoeveelheden pesticiden en meststoffen. Ook is afval een gigantisch probleem, op sommige plaatsen is er meer dan 4000 ton van enkel pesticidenverpakkingen. Er is op zich geen relatie tussen het broeikaseffect en de mechanismes die het gat in de ozonlaag veroorzaken, hoewel sommige soorten gassen beide effecten zouden kunnen veroorzaken.
5
Sinds 1960’ ontwikkelt, produceert en verfijnt Umicore katalysatoren voor diverse motortypes en maakt ondertussen deel uit van de ‘s werelds top drie.
5
2.
Het gat in de ozonlaag
2.1 De ozonlaag is een laag in de atmosfeer, op 15 à 30 kilometer hoogte, waarin relatief veel ozon aanwezig is. Zonlicht bevat onzichtbare stralen die we ultraviolette (UV) stralen noemen. Deze stralen bevatten veel energie en kunnen schadelijk zijn voor alle levende wezens op de aarde. De ozonlaag houdt de meeste ultraviolette stralen tegen ozonmoleculen absorberen een groot deel van de UV-stralen. Ozon laat wel licht en warmte door. Het ultraviolet dat de aarde wel bereikt heeft belangrijke gevolgen, zo is het o.a. de straling waardoor mensen bruin worden en planten groeien. Maar overmaat kan schadelijke uitwerkingen hebben op al het levende op aarde. 2.2. Ozon in de hogere stratosfeer, dus niet op leefniveau, is een blauwachtig gas met een prikkelende geur en wordt tussen 15 en 40 km hoogte op een natuurlijke manier gevormd uit zuurstof onder invloed van zonnestraling. Ozon is een gas met drie Ozon Zuurstof zuurstofatomen. Zuurstof bevat slechts twee atomen die hecht met elkaar verbonden zijn. De 3 zuurstofatomen van ozon daarentegen hebben niet zo’n hechte band, een van de zuurstofatomen wil zich erg graag binden met een andere stof. Zo’n vrije atoom is een nogal agressief baasje, waar veel chemicaliën en materialen en alle organismen niet tegen bestand zijn. Vloeibaar ozon is donkerblauw van kleur, vast ozon is zwart. Het is ongezond om langdurig ozon in te ademen, zelfs in lage concentraties. Sommige kopieerapparaten en computerprinters produceren ozon en worden daarom niet in een ruimte geplaatst waarin ook gewerkt wordt. 2.3 CFK’s6 zijn industriegassen die hoofdzakelijk uit chloor, fluor en broom bestaan. Ze werden in het verleden verwerkt tot synthetische schuimen, koelmiddelen in ijskasten, airco's en allerlei spuitbussen. Het zijn de chlooren broomcomponenten die ozon afbreken - deze processen worden nog versneld bij extreem lage temperaturen. CFK’s werken bovendien 'vertragend': na verdamping stijgen ze op naar het deel van de atmosfeer waarin de ozonlaag zich bevindt (stratosfeer: 15 à 45 kilometer hoogte), maar om deze afstand te overbruggen hebben ze ongeveer tien jaar nodig. Ozonvreters verdwijnen pas na 50 tot 100 jaar uit de atmosfeer en breken gedurende al die tijd ozon af. De afbraak van de ozonlaag zal zich dus nog lang voortzetten, zelfs als men volledig met de uitstoot gestopt is. 2.4 Het gat in de ozonlaag werd ontdekt in 1985, maar het was zeker al tien jaar eerder ontstaan. Toen Britse wetenschappers van de Halley Bay-basis op Antarctica de resultaten van hun metingen van de ozonlaag onder ogen kregen, dachten ze dat er iets scheelde aan hun instrumenten. Maar nieuwe instrumenten kwamen tot dezelfde resultaten. De ozonlaag bleek op een bepaalde plek erg verdund te zijn. Het gat in de ozonlaag bevindt zich boven Antarctica omdat daar net de laagste temperaturen worden bereikt. In 1974 hadden Amerikaanse wetenschappers al ontdekt dat chloorfluorkoolstoffen (cfk) een actieve rol spelen in de afbraak van de ozonlaag. 2.5 Gevolgen De ozonlaag beschermt mens en dier tegen schadelijke UV-stralingen van de zon. Wanneer deze beschermende laag afbreekt, heeft dit dramatische gevolgen voor het aardse leven. Het metabolisme van planten wordt aangetast, waardoor de fotosynthese7 trager verloopt. De ultraviolette straling vernietigt micro-organismen, die een belangrijke rol spelen in de voedselketen. Wanneer in de Antarctische oceaan de hoeveelheid fytoplankton afneemt, heeft dit ook dramatische gevolgen voor zoogdieren als walvissen en robben. Bij de mens zijn de zonnekloppers de eerste slachtoffers. Langdurige blootstelling aan de zon leidt tot huidkanker en grauwe staar8 (ogen zijn heel erg gevoelig voor ultraviolet). 2.6 Hoe is het met de ozonlaag boven België? Het KMI meet al sinds de jaren '70 met behulp van stratosferische ballonnen de dikte van de ozonlaag. België doet dit al het langste ter wereld. Tussen 1980 en 1996 is de dikte van de ozonlaag jaarlijks met 0,32 procent gedaald, sindsdien tot 2005 jaarlijks met 0,65 procent gestegen. 6 7 8
CFK = Chloorfluorkoolstofverbinding Fotosynthese is een proces waarin lichtenergie wordt gebruikt om koolstofdioxide om te zetten in koolhydraten, zoals glucose -dit proces komt voor in planten. Cataract, ook wel grijze of grauwe staar genoemd, is een vertroebeling van de ooglens waardoor het zicht vermindert. In extreme gevallen wordt de ooglens geheel ondoorzichtig, waardoor blindheid van het oog optreedt
.
6 6
2.7 Maatregelen In 1970-80 werd besloten om het gat in de ozonlaag, internationaal aan te pakken via “het Protocol van Montreal” (183 landen doen mee): Fase 1: productieverbod9 van toestellen die CFK’s bevatten. Fase 2: Verkoop- en handelsverbod voor apparaten die CFK’s bevatten. Fase 3: Sinds november 2001 zijn alle EU-lidstaten verplicht om ozonvretende stoffen uit oude apparaten te verwijderen, voordat deze apparaten mogen worden gerecycled. Halonen10, cfk's en andere ozonvreters worden dan centraal ingeleverd en verwerkt in een zogenaamde halonenbank. 2.8 Vermelding aanwezigheid CFK Kijk op de verpakking of het product al dan niet CFK’s bevat. Symbool voor “CFK-vrij” Spuitbussen in Nederland bevatten al sinds 1989 geen CFK's meer, zodat het overbodig is dit op de verpakking te zetten. Opgelet, “CFK-arme apparaten” bevatten echter wél CFK’s! 2.9 Illustratie: Aantasting van de ozonlaag De chlooratomen in CFK's worden in de atmosfeer door de UV-straling radicaal vrijgemaakt en worden zo een katalysator die ozon (in de beschermende ozonlaag) afbreekt tot zuurstof, waardoor het ozongat ontstaat.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.
9
CFK’s die in de lucht terechtkomen, bereiken de stratosfeer. UV-stralen breken de CFK’s af, waarbij de chlooratoom alleen achterblijft in de stratosfeer. Een vrije chlooratoom is zeer reactief op ozonmoleculen. De eenzame chlooratoom valt de ozonmolecule aan en breekt er een zuurstofatoom af (= ozon is afgebroken tot zuurstof). De chlooratoom en zuurstofatoom vormen samen chloormonoxide. De zuurstofmolecule dwaalt verder. De Chloormonoxide is niet stabiel en reageert op een ander vrij zuurstofatoom. De eenzame zuurstofatoom trekt de andere weg en samen vormen ze een zuurstofmolecule. De zuurstofmolecule dwaalt verder, waarbij de chlooratoom alleen achterblijft in de stratosfeer. 1 chlooratoom kan op die manier wel 100.000 ozonmoleculen afbreken!
Productie van cfk's voor ontwikkelingslanden en voor medicinale toepassingen is nog wel toegestaan
10
Halonen of HCFK's zijn koolwaterstoffen die gehalogeneerd zijn, dat wil zeggen dat er een van de halogenen aan is toegevoegd op de plaats van een waterstofatoom, zoals chloor, broom of fluor. CFK's vormen een speciale groep halonen - ze bevatten chloor of fluor maar geen broom.
7
A.
Hergebruik en/of recyclage
Hergebruik, recycling of recyclage is het opnieuw gebruiken van materialen, nadat ze als afval zijn afgedankt. Er is echter wel een verschil tussen hergebruik en recycling. A.1 Hergebruik Een voorwerp opnieuw gebruiken, al dan niet voor een ander doel.
Recycling (synoniem recyclage) Een afvalstof wordt omgezet in een nieuw product.
A.2 Diverse vormen van hergebruik:
Hergebruik van het gehele voorwerp: bv. tweedehands verkoop, kringloopwinkel of weggeefwinkel.
Hergebruik van een onderdeel van een voorwerp: → voor een vergelijkbare toepassing in een ander apparaat of constructie. → voor een heel ander doel zonder dat het materiaal hoeft te worden omgesmolten.
A.3 Kringloopgoederen Hergebruik van (huishoudelijk) afval verdient voorrang op recyclage. Textiel hoort niet thuis in de gewone vuilniszak. Alles wat hergebruikbaar is, kan je aanbieden bij het kringloopcentrum. Meerdere soorten textiel, zoals broeken, jassen, T-shirts en schoenen, maar ook hoofddeksels, gordijnen, handdoeken, zetels waarop we uitgezeten zijn, platen waar geen toekomstmuziek meer in zit, een oude stofzuiger… De kringloopcentra komen ze gratis bij jou thuis ophalen! Is een kledingsstuk écht versleten, dan kan het nog altijd als poetsdoek worden gebruikt. Pas als die meer vuil maakt dan poetst, hoort deze thuis bij het restafval. Wat je niet meer nodig hebt is voor iemand anders misschien van onschatbare waarde. In sommige werelddelen wonen mensen bij of op een vuilnisbelt en halen goederen uit het vuil om in hun levensonderhoud te voorzien - Slumdog Millionaire. Kleding kan je ook deponeren in één van de vele straatcontainers of de containers op het containerpark. Alles wordt gerecupereerd door textielverwerkende bedrijven en liefdadigheidsinstellingen. A.4 Welke goederen worden niet opgehaald?
Spullen die echt tot op de draad versleten of kapot zijn, of die onherstelbaar beschadigd of vuil zijn (bv. verf), gooi je best rechtstreeks in de gewone afvalzak (Kussens horen ook bij het restafval!);
Alle gastoestellen zoals: gasfornuis, gaskookplaat, gasboilers, gaskachels en petroleumkachels;
Alle sanitair zoals: toiletpot, Wc-bril, stortbak, badkuip, zitbad, douchebak, douchecabine, bidet, wastafel;
Allerlei: TL-armatuur, zonnebank, …
A.5 Diverse vormen van Recycling:
Recycling van de grondstoffen voor een soortgelijk doel: bijvoorbeeld glas. Sommige grondstoffen zoals (plastics, papier) gaan hierbij in kwaliteit achteruit ook wel downcycling genoemd.
Recycling van de grondstoffen voor een ander doel (aardolie eerst gebruiken om plastic te maken, en in tweede instantie verbranden om de energie te gebruiken). Wist je dat… van gerecycled papier niet alleen wc papier wordt gemaakt maar ook grote posters en folders? Er zijn bedrijven die investeren in het recyclen van papier om goedkoper papier en karton te krijgen voor hun reclame posters.
Over het algemeen is afval met een relatief hoog metaalgehalte zeer interessant voor recycling, gezien de besparing ten aanzien van ertswinning. Voor bijvoorbeeld autoaccu's geldt dat een groot gedeelte hergebruikt kan worden (het lood, maar ook overige stoffen zoals accuzuur). Ook edele metalen zijn in allerlei soorten afval (in het bijzonder industrieafval) aanwezig in hogere concentraties dan in ertsvorm. A.6 Downcycling De gerecyclede grondstof krijgt een lagere zuiverheid dan die van de oorspronkelijke grondstof.
Upcycling De gerecyclede grondstof krijgt een hogere zuiverheid dan die van de oorspronkelijke grondstof.
BV.: Papier.
BV.: edele metalen uit elektrische toestellen. Edele metalen behouden steeds 100% hun waarde. Van "upcyclen" is doorgaans geen sprake. Het is vaak technisch wel mogelijk, maar economisch niet rendabel. Zolang wetgeving en noodzaak op dit punt ontbreekt, zal het slechts met mondjesmaat worden uitgevoerd. Wist je dit… De recyclage-eenheid van UMICORE in de buurt van Antwerpen, is de grootse en meest geavanceerde recycler van edele metalen, van de wereld! Op een efficiënte en milieuvriendelijke wijze worden edele metalen en andere non-ferrometalen terug gewonnen uit, bijproducten en reclyclagematerialen uit sectoren zoals elektronica, fotografie, auto-industrie, petrochemie en petroleumraffinage. 8
8
Een essentiële voorwaarde voor hergebruik en recyclage is het voorafgaandelijk sorteren van afval.
B.
Sorteren
Sorteren is het indelen volgens een vooraf bepaald criterium. Om in Vlaanderen afvalfracties gescheiden op te halen, gebruikt men divers gekleurde vuilniszakken. Bijna alle gemeenten in Vlaanderen kennen de 2 fracties ‘PMD’ en ‘restafval’. Om het sorteren te stimuleren zijn de zakken voor de PMD-fractie opmerkelijk goedkoper dan de zakken voor restafval. Sommige gemeenten bieden ook afvalophaling aan voor GFT (groente-, fruit- en tuinafval) in een bio-afbreekbare vuilniszak of -bak. B.1 Toegepaste kleuren: Restafval: wit, geel, oranje, grijs, bruin PMD: transparant, blauw GFT: groen, bruin, zwart
• • •
Gemiddeld is elke Belg goed voor bijna 600 kilogram afval per jaar!
Grijze vuilzak
PMD-zak
Groene GFT-bak
B.2 Afvalpreventie kunnen we opdelen in 10 categorieën, waarvan we er al enkelen besproken hebben. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
GFT Snoeihout en overig tuinafval PMD Glas Papier en karton KGA AEEA Restafval en grofvuil Kringloopgoederen en Textiel –zie eerder.
1.
Elke Antwerpenaar krijgt jaarlijks een ophaalkalender in de brievenbus. Op de ophaalkalender staat alle info over ophaaldagen en -uren, de verschillende soorten afval, recyclageparken, ophaling van grofvuil, ... Heb je geen ophaalkalender gekregen, of ben je hem kwijt, dan kan je een nieuw exemplaar krijgen op het gemeentehuis of kan je hem bestellen via 03 22 11 333.
GFT – Groenten Fruit- en Tuinafval
50% van onze vuilzak is GFT, dus… door organisch afval thuis te verwerken halveert de (dure) huisvuilzak! Je kan thuiscomposteren met:
• • •
wormenbak: alleen voor keukenafval. compostvat: voor keukenafval en kleine hoeveelheden tuinafval. compostbak of composthoop: voor keukenafval en grote hoeveelheden tuinafval.
Een compostvat kan je tegen een sterk verminderde prijs kopen in je gemeente of bij de afvalintercommunale.
?
Weet jij wat er verder al dan niet bij het GFT-afval mag terechtkomen?
2.
Snoeihout en overig tuinafval
Snoeihout en klein tuinafval kan je in beperkte mate composteren maar het beste is ecologisch11 te tuinieren. Herken je dit?
“Kijk! Hier werken wij aan een ecologische berm.”
De eerste keer dat ik zo’n bord passeerde zat ik vol spanning uit te kijken naar iets spectaculairs maar ik staarde (al rijdend) naar een gewone berm… Of toch niet?... Bij een ecologisch aanleg (tuin, berm,…) houdt men bij het ontwerp, de aanleg en het beheer rekening met de natuurlijke processen en de specifieke mogelijkheden van de tuin (grootte, bodemtype, oriëntering, enz.). Dit zorgt voor minder (snoei)werk en dus minder afval. De pictogrammen op de borden staan symbool voor de drie bermtypes. vlinder: op die plaats wordt speciale aandacht besteed aan het grasland. muis: wijst erop dat die berm een goed voorbeeld is van een ruigte12. eekhoorn: die plaats is een typisch voorbeeld van een bosaanplant. 11
Op www.west-vlaanderen.be/leefomgeving/natuur vind je meer info over de werking en de campagnes van de dienst natuur en landschap.
12
Grasland met een meerjarige begroeiing in een doorgaans hoger opgeschoten beplanting noemen we "ruigte". Een ruigte wordt maar eenmaal in drie jaar gemaaid. De vegetatie ziet er veel ruiger uit dan een meermaals gemaaid grasland – wat een wirwar is van dood en levend materiaal door elkaar.
9
3.
PMD
Sinds 1995 wordt PMD via de blauwe zak van Fost Plus ingezameld. Een belangrijk percentage wordt gerecycleerd: 2/3 van het totale volume aan drankkartons en plastic flessen dat op de markt komt, wordt daadwerkelijk gerecycleerd. Voor metalen is dat quasi de totaliteit. Recycleren is beter dan nieuw plastic maken, het is goedkoper en milieuvriendelijker. Wist je dit… Via de recyclage van PET-flessen maakt men o.a. polyester textielvezels voor truien en T-shirts, maar ook voor matrasvullingen, tapijten en andere toepassingen. !!! 27 PET-flessen = 1 trui.
Wat mag wel en niet in de PMD-zak? …
Test je PMD-kennis op p 18 en 19
Plastic flessen van dranken maar ook plastic flessen van onderhouds- en verzorgingsproducten (afwasmiddel, wasproducten, douche-gel, …) Spoel deze wel eerst wat uit.
Lege spuitbussen van voedingsmiddelen (slagroom, …) of cosmetica (haarlak, deodorant, …), aluminium schotels, bakjes en schaaltjes.
Drankkartons bevatten, naast een laag karton, ook één of meer laagjes aluminium en plastic. Ze horen niet thuis bij de ophaling van papier en karton, maar wel in de PMD-zak
Aluminiumfolie moet echter in de restafvalzak, alsook botervlootjes, yoghurtpotjes en aardbeien-, champignon- & plantenbakjes.
VERPAKKINGEN die gevaarlijke producten hebben bevat (ontstopper, motorolie, frituurolie, …) en spuitbussen van gevaarlijke producten (pesticiden, boenmiddel, verf, olie, …) horen bij het KGA - zie verder.
Opgelet! Je mag geen verpakking van meer dan 8 liter in de zak steken of plastic bidons of ander afval aan de buitenkant van de zak binden – zelfs geen PMD-verpakkingen. Waarom? In het sorteercentrum wordt de zak automatisch geopend. Enkel de inhoud komt op de sorteerlijn. De zak en wat er aan vasthangt, volgt een andere weg en kan dus niet gerecycleerd worden. Wat als je verkeerd sorteert? Dan kleven de ophalers een rode waarschuwingssticker op de PMD-zak en laten ze hem op straat staan. Neem hem terug binnen en haal het foute afval eruit. Scheur dan het voorste luik van de sticker en zet de PMD-zak bij de volgende ophaaldag terug buiten.
Wist je dit… Bijna 1/3 van het gebruikte aluminium wordt gesorteerd. Recyclage van aluminium kost 20 tot 25 keer minder energie dan de productie van nieuw aluminium. Gerecycleerd aluminium zit o.a. in nieuwe verpakkingen, maar ook in elektriciteitskabels, huishoudtoestellen enzo… !!! 670 aluminium drankblikjes = 1 fiets.
Tips om verpakkingsafval te vermijden
Leidingwater is het milieuvriendelijkste drinkwater. De kwaliteit is goed en je bespaart op verpakking!
Opteer zoveel mogelijk voor verpakkingen op maat van het gezin -zo min mogelijk eenpersoonsverpakkingen.
Kies voor navulbare verpakkingen.
Koop geconcentreerde wasproducten - de verpakking ervan is veel kleiner.
Kies voor een drinkbus of thermos in plaats van een blikje of drank in wegwerpplastic- of brikverpakking.
Hergebruik aluminium-, plastic- of kartonnen doosjes om voedsel in te vriezen of te bewaren, ...
Koop bij voorkeur niet-verpakte producten of producten met zo weinig mogelijk verpakking. Losse, verse producten (zoals groenten en fruit) geven niet alleen minder afval, maar zijn bovendien vaak gezonder.
10
4.
GLAS
De beste oplossing voor het milieu is kiezen voor de aankoop van flessen met statiegeld (retourflessen). Deze flessen kunnen teruggebracht worden naar de winkel. Herbruikbare flessen kan je ook naar het containerpark brengen of bij een bierhandelaar, melkboer of drankencentrale in je buurt aanbieden. Wegwerpglas wordt niet hergebruikt maar gerecycleerd. Je kan het naar het containerpark brengen of naar een glasbak in de buurt. Daar het transport en de recyclage van glas meer belastend zijn voor het milieu dan de recyclage van andere verpakkingen (zoals PMD) is het noodzakelijk glazen wegwerpverpakking te vermijden. Rangorde voor milieuvriendelijk gebruik: 1. 2. 2. 3.
Hergebruik, Retourflessen (glas of PET13), PMD (bv. Plastic flacons, brik en blikjes), Wegwerpglas.
Wist je dit... Je oude er vervallen geneesmiddelen mag je gratis binnen brengen bij de apotheker.
Hoe sorteer ik mijn glas?
→ Containerpark of Glasbak14
Er bestaan bovengrondse en ondergrondse glasbakken (ondergrondse brengen minder geluidsoverlast teweeg). Elk containerpark heeft verplicht één of meer glasbakken. Wat mag in de glasbak? In de glasbak hoort alleen glas thuis. Bijna al het glas waar geen statiegeld15 op zit, ook gebroken drinkglazen en kleine potjes, bijvoorbeeld voor kruiden, horen in de glasbak. Ander afval (kurken en deksels van flessen en potten) of restanten (verf) kunnen het hergebruikproces verstoren. Etiketten vormen geen probleem. "Ze gooien alles toch weer bij elkaar..." Glasbak
Niet waar! Het glas in de glasbak wordt per kleur gescheiden. Bij het legen van de glasbak wordt de glasbak op het middendeel van de vrachtwagen geplaatst. In de vrachtwagen zitten tussenschoten waardoor elke kleur in het daarvoor bestemde compartiment belandt.
Wat mag niet in de glasbak? Vlakglas (o.a. ruiten) en spiegelglas worden enkel op het containerpark ingezameld. Dit glas heeft een andere samenstelling dan het flessenglas (holglas) wat bij recyclage slechte, breekbare flessen geeft. Net als lampen, optisch glas (vergrootglas, brilglas, …), porselein (servies, …), kristal (bevat zware metalen) en aardewerk horen ze NIET in de glasbak! Spoel het aan te bieden recipiënt uit en verwijder ook het deksel of de kurk. Metalen deksels van bokalen horen net als kroonkurken bij het PMD. Glazen of PET-retourverpakkingen vormen een zeer milieuvriendelijke oplossing zelfs al houden we rekening met de milieunadelen van spoelen en vervoeren. Als je toch regelmatig met een leeg voertuig naar de winkel rijdt, geef dan de voorkeur aan flessen met statiegeld. Let wel op: glazen wegwerpflessen vormen zeker geen milieuvriendelijker alternatief voor PMD-verpakking. Deze logo's geven aan dat je de lege verpakking (meestal flessen) naar de winkel mag terugbrengen, zodat ze hergebruikt kan worden. Het extra bedrag voor de (lege) fles dat je betaalde bij de aankoop, krijg je terug in de vorm van statiegeld .
13 14
PET= Polyethyleentereftalaat ,een polyester kunststof die o.a. wordt toegepast voor het maken van petflessen en andere verpakkingen van voedingsmiddelen. Glasbak, is een middel en brengplaats voor het inzamelen van glasafval.
15
Statiegeld (ook: emballage, stageld of consigne) is een klein bedrag dat wordt geheven bij de aankoop van een product en dat wordt terugbetaald als de koper de verpakking van het product na gebruik weer inlevert.
11
5.
Papier en Karton
Papier is doorgaans wit gemaakt door een bleekproces van de grondstoffen. Het kan worden gemaakt van natuurlijke grondstoffen zoals riet, bamboe of hout, of door hergebruik van materialen zoals oude kleding of oud papier. Het woord papier komt van de Cyperus papyrus, een rietsoort die in Egypte langs de Nijl groeit. Het grootste deel van het papier dat we in de bus krijgen, hebben we niet gevraagd. Door het overaanbod aan reclamefolders e.d. hebben we stapels papier te verwerken. Papier is echter niet onbeperkt recycleerbaar (downcycling): de te kleine vezels gaan verloren en moeten aangevuld worden met verse houtvezels, waardoor nog steeds massaal bossen worden ontgonnen. Ontbossing – Het bedreigde regenwoud16 Meer dan één vijfde van het Amazoneregenwoud is al verdwenen door ontbossing en een groot deel wordt bedreigd met (veelal illegale) houtkap en (aangestoken) bosbranden. De rook van deze bosbranden houdt de neerslag tegen en verergert de droogte. De boswetgeving, die voorziet dat 80% van het woud behouden moet blijven in elke zone waar gronden van bestemming veranderen, wordt overtreden.
Houthandel vanuit de werelddelen met de EU, incl. geschatte % illegaal gekapt hout.
?
In Scandinavië, waar het merendeel van het hout voor het papier dat wij gebruiken vandaan komt, zijn de oorspronkelijke oerbossen bijna volledig verdwenen. Ze zijn vervangen door productiebossen, zeg maar houtakkers, waardoor talrijke oorspronkelijke fauna en flora met uitsterven bedreigd zijn. Hetzelfde gebeurt ook in Canada, Rusland, Indonesië, Brazilië en Chili.
Hoe kan jij ervoor zorgen dat er minder papier nodig is?
Papier is het meest gerecyclede materiaal. In Europa wordt meer dan de helft van al het papier opnieuw gebruikt. Bij kringlooppapier wordt (oud) gebruikt papier met water vermengd en van zijn vervuilingen en inkt ontdaan en tot nieuw papier of karton verwerkt. De productie van kringlooppapier heeft een lagere milieubelasting dan de productie van 'nieuw' papier. De milieubelasting van kringlooppapier wordt bepaald a.d.h.v. het ABCD-systeem.
A: Slechte en beschadigde goederen in de papierfabriek worden opnieuw gebruikt.
B: Snij- en ander afval van drukkers en papierverwerkers wordt opnieuw gebruikt.
C: Kantoorpapieren, zoals brochures, boeken en computerlistings, worden opnieuw gebruikt.
D: Ongesorteerde consumentenpapieren - kranten, telefoongidsen en tijdschriften, worden opnieuw gebruikt.
Met een nummer wordt op een product het percentage aangegeven dat standaard bij de productie uit iedere categorie wordt gebruikt. Zo wordt een product met daarop '75B/25C' voor 75% van categorie B-papier gemaakt, en voor een kwart van categorie C-papier.
!
Papier laten ophalen en recycleren is één ding, gerecycleerd papier ook effectief gebruiken is iets anders. Als papierverbruik onvermijdelijk is, probeer dan toch te kiezen voor het meest milieuvriendelijke papier. Kijk dan ook uit naar 100 % kringlooppapier, dat bovendien niet ontinkt, noch chloorgebleekt werd (TCF - Totally Chlorine Free). Opgelet! Labels en termen vliegen in het rond, maar kunnen je ook op het verkeerde been zetten. Zo betekent de vermelding “houtvrij papier” niet dat je bomen spaart, integendeel: uit dit papier is de lignine17verwijderd. Daardoor zijn er precies méér bomen nodig! Labels en termen zeggen dus in dit geval helaas niet alles …Kringlooppapier herken je aan het kringlooplabel of de vermelding "recycled" of "gerecycleerd". Internationaal symbool voor Kringloop en recycling
Groene Punt-logo. Dit logo betekent niet altijd dat je een milieuvriendelijk of gerecycleerd product gekocht hebt! Het Groene Punt-logo op een verpakking betekent dat de onderneming die het product op de markt brengt haar bijdrage betaalt voor de financiering van de selectieve inzameling, de sortering en de recyclage van huishoudelijke verpakkingen. Het Groene Puntlogo is geen sorteerinstructie. Het betekent niet dat de verpakking waarop het is gedrukt ingezameld of gerecycleerd zal worden. Het betekent evenmin dat de verpakking of het product in de verpakking gerecycleerd materiaal bevat.
?
Mag ik papieren zakdoekjes weggooien bij het oud papier?
16
Het Amazoneregenwoud is het grootste regenwoud op Aarde. Het heeft een oppervlakte van 7 miljoen km² en is verspreid over negen landen: Brazilië (60%), Colombia, Peru, Venezuela, Ecuador, Bolivia, Guyana, Suriname en Frans-Guyana.
17
Lignine (houtstof) is een chemische stof, die voorkomt in de celwand van verschillende cellen. Ongeveer 25 tot 33 procent van de massa van gedroogd hout bestaat uit lignine. Voordat er papier van gemaakt wordt, wordt lignine verwijderd uit papierpulp. De vrijgemaakte lignine kan gebruikt worden als bindmiddel, bijvoorbeeld voor karton, als een lijm voor linoleum, als grondstof voor chemicaliën (zoals DMSO en vanilline) of als brandstof.
12
6.
KGA - Klein Gevaarlijk Afval
KGA is huishoudelijk afval dat vanwege de samenstelling of aard, mogelijk schadelijk is voor de mens en het leefmilieu. KGA bevat gevaarlijke chemische stoffen die op een specifieke wijze moeten verwerkt worden. Minder dan 1% van ons huishoudelijk afval is KGA maar we moeten deze fractie zoveel mogelijk voorkomen. → Indien KGA gewoon in de huisvuilniszak belandt, zorgt dit voor de helft van de milieuvervuiling! Frituurolie of vet- en verfoplosmiddelen in de gootsteen kieperen is niet alleen een aanslag op het watermilieu maar ook op de afvoerleiding! Surf eens naar http://www.valorfrit.be/ KGA herken je door bepaalde symbolen op de verpakking. Opgelet! TL-lampen, spaarlampen (geen gloeilampen), frituurolie, verf, vernis, lijm, schoonmaakmiddelen alsook DE VERPAKKINGEN die er rechtstreeks mee in contact zijn gekomen behoren tot het KGA – zie Afvalalfabet achteraan. Afvalstoffen die een groot gevaar betekenen voor mens en milieu en die zeker bij het klein gevaarlijk afval horen, herken je onmiddelijk aan één van de volgende symbolen:
irriterend
Groene Milieubox Naaldcontainer
KGA wat doe je ermee?
• Verzamel KGA op een droge en veilige plaats in de groene milieubox. • Meng nooit producten en zorg ervoor dat alle producten goed verpakt zijn. • Gebruik voor injectienaalden een naaldcontainer - gratis verkrijgbaar in elk containerpark. KGA breng je naar het containerpark. In Antwerpen rijdt ook een KGA-wagen (chemocar) rondt voor de ophaling. Ieder gezin mag maximum 50 liter of 50 kilo KGA per jaar aanbieden. Wist je dit... Vervallen geneesmiddelen moet je terug brengen naar de apotheker (gratis) -gebruikte pleisters en verbanden mogen bij de restafval.
?
Is groene zeep milieuvriendelijker dan waspoeder om kleding mee te wassen?
?
Hoe kan je KGA bij jou thuis voorkomen?
Batterijen In België worden jaarlijks gemiddeld 15 batterijen (veelal wegwerpbatterijen) per inwoner gebruikt. Batterijen vormen een van de grootse fracties in het KGA en moeten gescheiden worden ingeleverd. Zo kunnen de schadelijke stoffen die erin zitten opnieuw gebruikt worden. Jaarlijks ontvang je ‘BEBAT-zakjes’ in de brievenbus voor het verzamelen van lege batterijen of accu’s.
?
Is een oplaadbare batterij is ALTIJD beter dan een eenmalige batterij?
Vanuit milieuoogpunt zijn herlaadbare batterijen beter dan wegwerpbatterijen. Herlaadbare batterijen en de bijhorende laders zijn er de laatste jaren kwalitatief enorm op vooruit gegaan. Ze hebben een beter geheugen en zijn minder schadelijk voor het milieu maar nog beter zijn toestellen op zonnecellen. Wist je dit... 1 herlaadbare batterij = 1000 wegwerpbatterijen. Na 10 herlaadbeurten is de investering in de duurdere herlaadbatterij al terugverdiend. Heb je nog lege wegwerpbatterijen? Lever ze dan in bij één van de 20.000 Bebatinzamelpunten waar je gebruikte batterijen gratis kan deponeren o.a. in supermarkten. → Meer info op www.bebat.be BEBAT-zakje
Wist je dit… Een eenmalige batterij die voor je flitser of walkman niet meer voldoende stroom levert, kan nog wel een tijdje mee in een wekker of afstandsbediening. Gooi ze dus niet te snel weg.
13
2
7.
AEEA: Afgedankte Elektrische en Elektronische Apparaten (ook e-schroot genoemd)
Wereldwijd wordt jaarlijks tussen de 20 en 50 miljoen ton aan gebruikte huishoudelijke elektronica weggegooid. De officiële lijst van AEEA is zeer lang. Grofweg mag je alles wat in een gewoon huishoudelijk gebruik elektrisch werd aangedreven (via netsnoer of batterijen) als AEEA beschouwen o.a. beeldbuishoudend materiaal, koel- en vriestoestellen, hifi-installaties, elektrisch (tuin)gereedschap en alle andere huishoudapparaten waar een snoer aan vast zit, alsook GSM’s. Toestellen op gas of benzine/diesel en industriële toestellen horen niet tot deze fractie. AEEA voorkomen Lees bij de nieuwe aankoop steeds de gebruiksaanwijzing en de onderhoudtips. Zo kan je de levensduur optimaal benutten. Laat een toestel bij defect herstellen i.p.v. het meteen als afval af te schrijven. Als het toestel nog werkt kan je het tweedehands verkopen of naar een kringloopwinkel brengen. Bij aankoop van elk nieuw toestel moet je een premie betalen die zal dienen om de recyclage ervan te financieren. Waar moet je naartoe met AEEA? Is het toestel stuk, dan kan je bij het meegeven met het ‘oud-ijzer’ of het groot huisvuil (zie afvalkalender). Je brengt het zelf naar het containerpark of laat het door de gemeente op reservatie (betalend) ophalen. Zorg er in elk geval voor dat er geen ander afval in de afgedankte toestellen blijft zitten (denk maar aan koelkasten of diepvriezers) of batterijen want dit wordt immers beschouwd als sluikstorten! Wist je dit… Wanneer je een nieuw elektrisch of elektronisch huishoudapparaat koopt, is de verkoper verplicht het oude en/of kapotte toestel terug te nemen, ook al heb je het niet bij hem gekocht!
Sinds 1 juli 2001 zijn handelaars maar ook fabrikanten en invoerders verplicht de oude apparaten terug te nemen. Deze worden dan door gespecialiseerde ondernemingen, zoals Umicore verwerkt. Op die manier komen de zéér schadelijke stoffen niet in het milieu terecht - het gehele systeem wordt gecoördineerd door VZW Recupel. Umicore krijgt jaarlijks zowat 350.000 ton afval voor recyclage waarvan 1/10de e-schroot, zoals computerprintplaten of gsm’s (150 à 200 ton = 2,5 miljoen gsm’s). Hieruit worden op de meest milieuvriendelijke manier 17 metalen herwonnen, waaronder zuiver goud en zilver. Umicore is het grootste recyclagebedrijf van de wereld voor edele metalen. De gemiddelde levensduur van een gsm is 18 maanden en tot nu toe werden er wereldwijd al 7,2 miljard gsm’s verkocht waarvan 3 miljard niet meer in gebruik is. Een gsm is klein, ligt niet in de weg, dus de meeste mensen houden het bij. Sommige toestellen worden tweedehands verkocht of verscheept naar derdewereldlanden. De overige toestellen zijn weggegooid (1,4miljard), gerecycleerd (0,1 miljard) of liggen ergens in een schuif (1,5miljard). Recyclageproces van een gsm Eerst worden de batterijen uit de gsm’s verwijderd. Daarna worden deze verkleind in een shredder. Daarna wordt dit materiaal gesmolten in een smelter bij een temperatuur van ongeveer 1250°C. In deze gloeiend gesmolten massa worden de edele metalen gescheiden van de andere metalen. De batterijen van de gsm’s gaan naar de Umicore Recycling Solutions in Olen. Daar wordt kobalt en nikkel – dat in de batterijen zit, gerecycleerd en kan het terug gebruikt worden in nieuwe batterijen. Zo maakt Umicore de cirkel rond.
Jouw Oude gsm is goud waard! Een oude en kapotte gsm bevat ongeveer voor een halve euro aan waardevolle metalen, waaronder goud. Drie ton gsm’s is goed voor een kleine goudstaaf.
?
Uit 50.000 gsm’s (+/- 3ton) halen we o.a. 1 kilo goud. Een trouwring weegt 3 gram, waarvan 2,25 gram goud. Hoeveel gsm’s heb je dan nodig voor 1 trouwring?
14
8.
Restafval en grofvuil
Grofvuil Alle huishoudelijk afval dat je niet in een restafvalzak of afvalcontainer kan stoppen is grofvuil: huisraad, meubels, vloerbekleding, … Een deel van het grofvuil wordt aan huis opgehaald: soms gratis, soms tegen betaling. Met een ander deel kan je terecht in de containerparken of in de kringwinkels. Voorbeelden: meubels, groot speelgoed, vloerbedekking (tapijt, vinyl…), niet-elektrische grasmachine of ander tuingereedschap, lampenkap, staande klok, kapstok, droogrek, ladder, matras, ski, piano, trampoline, wasmand,… Afbraakmaterialen (afsluiting, tegels, toiletpot, bad, dakgoot, dakpannen, stenen, beton,…) zijn geen grofvuil. Uitzondering hierop zijn 1 deur en 1 raam. Kijk op je afvalkalender wanneer de gemeente grofvuil komt ophalen (je zet het dan op de stoep) maar breng het bij voorkeur naar containerpark – daar wordt het meteen gesorteerd. AEEA, glas en autobanden kan je niet aan huis laten ophalen. Restafval De niet-selectief ingezamelde huishoudelijke afvalstoffen (huisvuil, inclusief het sorteerresidu van PMD-afval, grofvuil en gemeentevuil).
?
Wat kan jij doen om zoveel mogelijk afval te vermijden? Som enkele preventietips op.
Hoe en waar kan je grofvuil aanbieden?
Nadat je een afspraak18 hebt gemaakt voor een ophaling van grofvuil aan huis (03 22 11 333), kan je tot 2m³ grofvuil per week gratis op je stoep aanbieden. Bedrijven en verenigingen kunnen hun grofvuil laten ophalen wanneer dit grofvuil naar aard met afval van gezinnen kan worden vergeleken.
Je mag als inwoner van Antwerpen tot 2 m³ grofvuil per week gratis naar het containerpark brengen. Bedrijven en verenigingen kunnen hier niet met hun grofvuil terecht. Wist je dat… Ook voor autobanden geldt er een terugnameplicht - bij aankoop van nieuwe autobanden is de garagist of het bandenbedrijf verplicht de oude banden terug te nemen. Je kan ook terecht op het containerpark. Voor meer informatie: www.recytyre.be
We moeten zorgen voor minder afval maar ook voor minder energieverbruik… B.3 Gloeilampverbod in de Europese Unie Sinds 1 september 2009 is er in de gehele EU een productieverbod voor matte gloeilampen19 en heldere gloeilampen van 80 watt of hoger. Voor de overige heldere gloeilampen (5W en hoger) zal dit verbod t.e.m. 1 september 2012 gefaseerd uitgebreid gaan worden. Het is dus geen verbod op de verkoop (winkels zouden dan met volle magazijnen blijven zitten) maar op de productie van gloeilampen. Opgelet, het bezit en gebruik van een gloeilamp na 1 september 2012 is niet verboden, maar een vervangend exemplaar wordt niet meer geproduceerd. Reden voor dit verbod is dat de gloeilampen te veel stroom verslinden. Alternatieven zijn spaarlampen en led-verlichting. Of de alternatieve spaarlamp beter is voor gezondheid en milieu, staat zeker niet vast. Spaarlampen bevatten giftige stoffen zoals kwik en geven ook straling af die huidkanker kan veroorzaken. Autofabrikanten installeren al ledverlichting in plaats van de oude gloeilampen. Ook de verlichting achter het dashboard is meestal met leds.
18 19
Bel voor een afspraak naar de infolijn van de stad Antwerpen: 03 22 11 333. Een gloeilamp is een glazen voorwerp waarin licht geproduceerd wordt door het verhitten van een gloeidraad of filament.
15
C.
Groene Energie
Groene energie is elektriciteit die opgewekt wordt op een duurzame manier. Klassieke energiebronnen zoals olie, steenkool en gas zijn eindig en vervuilend op de koop toe. Waarom dan niet gebruik maken van een energiebron die heel wat langer zal meegaan? Duurzame energie is energie waarover de mensheid in de praktijk voor onbeperkte tijd kan beschikken en waarbij, door het gebruik ervan, het leefmilieu en de mogelijkheden voor toekomstige generaties niet worden benadeeld.
?
Kan jij enkele voorbeelden van groene energie opsommen?
Niet alleen de ontwikkeling van duurzame energie maar ook het behouden van energie door bv. isolatie, is een milieuvriendelijke oplossing. Denk ook aan ruimteverwarming door zoninstraling in gebouwen en woningen bijvoorbeeld grote ramen, georiënteerd naar het Zuiden of werken met zonnepanelen. C.1 Zonne-energie: van zonlicht tot elektrische stroom
Zonne-energie is een energiebron die nog miljarden jaren beschikbaar zal zijn. Als zonlicht op een zonnecel valt, wordt er een kleine elektrische stroom geproduceerd. Hoe? De zonnestraal wordt via lenzen en spiegels op kleine germaniumschijfjes in de zonnecel geconcentreerd. De opgewekte elektriciteit kan je ‘aftappen’ van de contacten tussen elke zonnecel. Door meer zonnecellen cellen met elkaar te verbinden in een zonnepaneel, kan je nu zoveel elektrische spanning en stroom maken als je nodig hebt. C.2 Germanium Uiterst dunne en zuivere germaniumschijfjes zijn een basismateriaal voor zonnecellen. Ze worden gebruikt in de ruimtevaartsector, waar compactheid, efficiëntie en vermogen allesbepalend zijn. De schijfjes worden ook gebruikt in het merendeel van de satellieten die tegenwoordig worden gelanceerd en die er voor zorgen dat de wereld via de moderne communicatiemiddelen tot één groot dorp is uitgegroeid. Wist je dat… UMICORE samen met NASE opzoek is naar groene marsmannetjes? UMICORE wereldleider is op het vlak van het uiterst zeldzame germanium, hun germaniumschijfjes worden gebruikt als basismateriaal voor de zonnepanelen van de NASA Mars Exploration Rovers, de rijdende robotjes die al sinds april 2004 de ‘Rode Planeet’ onderzoeken. C.3 Brandstofcellen: Stroom van waterstof Brandstofcellen zijn elektrochemische toestellen die chemische energie van een doorgaande reactie direct omzetten in elektrische energie. Waterstof mengen met zuurstof levert energie op, met water als enig restproduct. Brandstofcellen zijn kleine energiecentrales waar deze (redox)reactie plaats vindt. Ze kunnen gebruikt worden om de milieuvriendelijke wagen van de toekomst aan te drijven: gedaan met het probleem van uitlaatgassen want zo’n wagen stoot enkel waterdamp uit. Eindelijk zullen we naar het werk kunnen pendelen of onze favoriete vakantiebestemming opzoeken in de wetenschap dat het milieu er wel vaart. Dergelijke brandstofcellen hebben tevens het potentieel veel zuiniger en efficiënter te werken dan traditionele verbrandingsmotoren en zullen de afhankelijkheid van onze economie van olie en andere fossiele brandstoffen fors doen slinken. Het zijn ware elektrische batterijen die, indien ze gevoed worden met brandstof, zichzelf constant opladen. Hierdoor zal het toekomstige gebruik van olie en andere fossiele brandstoffen fors slinken. Voor grootschalige commerciële toepassingen dienen nog flink wat praktische problemen te worden overwonnen maar de toekomst oogt alvast veelbelovend.
?
Enig idee hoe een wagen op waterstof kan rijden?
16
D.
Milieuzorg in de School
Milieuzorg, het aanhouden van milieuvriendelijk gedrag voor duurzame ontwikkeling bij de studentleerlingen is blijkbaar een moeilijke opdracht voor de scholen. Zowel in ASO, TSO als BSO is het blijkbaar flauw om ‘regeltjes’ te volgen… Leerkrachten verzinnen de meest waanzinnige ‘projecten’ om jullie aan te zetten tot afvalpreventie en energiebesparing… Sommige ideeën slaan aan, anderen werken een tijdje, maar de meeste zijn het volgende schooljaar vergeten… D.1 Hoe kan jij op school beter omgaan met het milieu? – minder afval en lager energieverbruik. (De regeltjes…)
Koop en gebruik hervulbare balpennen, ongelakte en ongeverfde grafietpotloden;
Koop en gebruik een meetlat uit ongekleurd en ongeverfd hout of meetlat uit metaal;
Koop en gebruik milieuvriendelijke plakband, lijm en correctiemiddel;
Koop en gebruik (opberg)mappen uit gerecycleerd karton alsook gerecycleerd kaft- en schrijfpapier;
Gebruik oud papier als kladpapier en print niet onnodig af;
vermijdt zoveel mogelijk afval: o
Brooddoos i.p.v. plastic of aluminiumfolie,
o
Herbruikbare drankbekers i.p.v. van blik of brik,
o
Vermijd snacks in individuele verpakking,
o
Koop niet altijd het laatste nieuwe toestel!
Gooi je restafval (klokhuizen van appels, broodkorsten, folie, verpakkingen, lege blikjes,…) niet op de grond;
Sorteer je afval op school: papier in de papiermand, glas in de glasbak, PMD in de PMD-bak… (simpel toch?)
Laat het licht nergens onnodig branden (bijvoorbeeld in lege lokalen);
Houd de deuren in het stookseizoen gesloten;
Schakel zoveel mogelijk computers, computerschermen en andere elektrische apparaten uit wanneer ze lange tijd niet gebruikt worden;
Plaats reflecterende radiatorfolie achter de radiators zodat de warmte in het lokaal weerkaatst wordt (school);
Gebruik zoveel mogelijk spaar- of TL-lampen (school);
Geef voorkeur aan energiezuinige toestellen met een A-label (school);
Tover deze ‘regeltjes’ om tot JOUW REGELS!
Als extra motivatie, krijgen jullie bij deze lesmap nog een unieke afsluiter. De Goochelaar Guinelli (Magische Vier, VT4) komt bij jullie op school een spetterende goochelshow brengen. De goochelshow “ECOMAGIE XL” is speciaal gemaakt voor een ‘volwassen’ publiek en wil jullie interesse prikkelen om collectief te gaan goochelen voor het milieu!
17
TEST JE PMD-KENNIS Wat mag wel en niet in de PMD-zak? …
1
2
3
4
drankblikjes
plastic fles van water, limonade, cola, …
plastic potjes of vlootjes (bv.. Van yoghurt of boter)
kleine drankkartonnetjes
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
5
6
7
8
plastic folie, plastic zakken
emmers
luiers aluminiumschoteltjes, schaaltjes en bakjes Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
9
10
11
12
bidons van motorolie
eierdozen
plastic fles van melk, fruitsap of groentesap
speelgoed
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
13
14
15
16
verpakkingen van giftige of bijtende producten
piepschuim
drankkarton van melk
plastic doosjes (bv. van roomijs, champignons, gebak,…)
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
18
17
18
19
20
metalen schroefdoppen, kroonkurken en deksels
aluminiumfolie
kookpotten, vorken, messen, lepels en andere zaken die geen verpakkingen zijn
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
21
22
23
24
bidons van frituurolie
spuitbussen van voeding en cosmetica
drankkarton van soep (brik)
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
25
26
27
28
metalen dozen en bussen
plastic flacon van afwasmiddelen en onderhoudsproducten
drankkarton van fruitsap
plastic fles/flacon van bad- en doucheproducten
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
plastic flacon van wasproducten en wasverzachters
conservenblikjes
Waar kan je een PMD-zak kopen en hoeveel kost hij?
Moet de school ook PMD-zakken gebruiken?
19
Milieutest Groene Punt-logo
(B)
(A)
Juist of Fout 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Explosieve, munitie, obussen en dergelijke horen bij het KGA. Mijn leeg flesje hoestsiroop mag ik naar de apotheker brengen. Van 27 PET-flessen kan men 1 polyester trui maken. Met 670 aluminium drankblikjes heb je genoeg aluminium om 1 fiets mee te maken. Koop bij voorkeur producten met “houtvrij papier” op de verpakking -dit betekent dat je bomen spaart! Het Groene Punt-logo geeft aan dat de verpakking van dit product recycleerbaar is. Dit Symbool (A) staat voor ‘Statiegeld’: de lege verpakking mag terug naar de winkel voor recyclage. Dit symbool (B) zegt dat de verpakking gerecycleerd materiaal bevat of gerecycleerd kan worden.
Verklaar volgende afkortingen 1. 2. 3. 4. 5. 6.
COP15 IPCC H2O CO2 N2O NO2
7. 8. 9. 10. 11. 12.
O3 CH4 CF2Cl2, CFCl3 SF6 CFK GFT
13. 14. 15. 16. 17. 18.
PMD PET KGA AEEA '75B/25C' – op de verpakking TCF
Vragen 1. 2. 3. 4.
Welke 3 edele metalen maken in een autokatalysator, uitstootgassen grotendeels onschadelijk? Wat mag in een wormenbak, Compostvat en compostbak(-hoop)? Waarvoor staan deze (ecologische) symbolen? Vlinder, muis en eekhoorn? Waar komt het woord ‘papier’ vandaan?
5. Geef de definities voor ‘hergebruik’ versus ‘recycling’ en ‘downcycling’ versus ‘upcylcing.’
6. Wat is een ‘ruigte’? 7. In welke laag van de atmosfeer bevindt zich de ozonlaag?
Verklaar volgende symbolen - surf desnoods via Google op ‘Symbolen op verpakkingen’.
Vervolledig deze tabel Zoek de verklaring op voor volgende termen: 1. 2. 3.
Corrosief Ontvlambaar Oxiderend
Geef in 9 puntjes de “Visualisatie van het broeikaseffect” weer.
20
Vul de tabel verder aan. Gebruik hiervoor het afvalalfabet, achteraan in de lesmap.
Afvalstof Aluminiumfolie Batterijen Blikjes – metaal Boeken Botervlootje Brik Broodkorsten Bruynzeelplaten Carbonpapier Computer (stuk) Conservenblik Deksels en schroefdoppen – metaal Doordrukverpakkingen (medicijnen) Drankkartons Drinkbeker – plastiek Drinkglazen Elektrische apparaten (stuk of te versleten) Elektrische apparaten (werkend) Emmer (zonder hengsel) Envelop - kleefstrookbescherming Enveloppen met venster Fiets Foto’s Fopspeen Fruitresten Huishoudfolie Injectienaalden Inkt + verpakking Keukenrolpapier Krantenpapier als verpakking voor schillen en etensresten (beperkt) Kurken Lijm + verpakking Maandverband Medicijnen (vervallen) Mosselschelpen Notendoppen Olie + verpakking Papieren zakdoekjes Piepschuim – verpakking van electro e.d. Piepschuim – verpakking van voeding Porselein (gebroken) Porselein in goede staat Potje – glas (zonder deksel en proper) Potjes – plastiek Ramen Rubber Schaaltjes – aluminium Zware Schoonmaakmiddelen + verpakking Schoteltjes – aluminium Servetten (effen) Servetten (bedrukt) Spiegels Spuitbussen (van voeding en cosmetica) Stickervel Tijdschriften (zonder plastic folie) Verf + verpakking Verpakkingen van papier en karton (proper) Verpakkingen van frietzak) Vet + verpakking Zakdoekjes – papier Zakje – plastiek
Fractie
Waar Huis-aan-huis Containerpark of wijkinzameling Containerpark of huis-aan-huis
Papier en karton Gemengde plastiek Containerpark of huis-aan-huis Huis-aan-huis Houtafval Huis-aan-huis AEEA Containerpark of huis-aan-huis Containerpark of huis-aan-huis Restafval Containerpark of huis-aan-huis Huis-aan-huis Glas AEEA Kringwinkel Gemengd plastiek Huis-aan-huis Huis-aan-huis / containerpark Oude metalen Huis-aan-huis Huis-aan-huis Huis-aan-huis Gemengde plastiek KGA Containerpark of wijkinzameling Huis-aan-huis Huis-aan-huis Kurken Restafval Restafval
Containerpark of wijkinzameling Huis-aan-huis Apotheker Huis-aan-huis Huis-aan-huis Containerpark of wijkinzameling Huis-aan-huis
Piepschuim Huis-aan-huis Huis-aan-huis Kringwinkel Glas Glasafval
KGA
Huis-aan-huis Containerpark Huis-aan-huis Containerpark of huis-aan-huis Containerpark of wijkinzameling Containerpark of huis-aan-huis Huis-aan-huis Huis-aan-huis
Vlak glas Containerpark of huis-aan-huis Restafval Papier en karton Containerpark of wijkinzameling Papier en karton Restafval
Huis-aan-huis Containerpark of wijkinzameling Huis-aan-huis Huis-aan-huis
21
Denkertjes: antwoorden op de denkertjes
?
Welke invloed heeft dit op ons dagelijks leven? Geef enkele concrete voorbeelden.
Een zeespiegelstijging tussen de 18 en 59 cm in 2100 ten opzichte van 1990 (over de vorige eeuw geschat op 1 à 2 mm per jaar, 3 mm per jaar sinds 1992). Het aantal mensen dat getroffen wordt door overstromingen toenemen van 13 naar 94 miljoen per jaar.
Afname in landbouwproductiviteit. Dit wordt verwacht in gebieden waar droogte door klimaatverandering toeneemt, zoals in het Midden-Oosten en India;
Toename van extreme weersomstandigheden en verandering van neerslagpatronen. In Nederland verwacht het KNMI een toename van de neerslag in de winter, wat gevolgen heeft voor de waterafvoer van infrastructuur en riolering.
Verspreiding van ziekten zoals malaria.
Aantasting van ecosystemen: klimaatverandering gaat samen met de verschuiving van klimaatzones. De biodiversiteit op Aarde verandert: soorten die in koudere gebieden beter gedijen zullen in aantal afnemen bij opwarming en soorten die warmere klimaten prefereren zullen in aantal afnemen bij afkoeling. Biomen, specifieke geografische gebieden met karakteristieke soorten, zullen van plaats of van grootte veranderen. Sommige planten en dieren kunnen zich niet snel genoeg aanpassen, waardoor ze met uitsterven worden bedreigd.
Klimaatverandering kan op een aantal plaatsen leiden tot meer droogte, wat kan leiden tot meer bosbranden en woestijnvorming.
Zoetwatertekort: een groot gedeelte van de wereldbevolking leeft in landen waar een tekort is aan schoon drinkwater. Klimaatverandering kan het watertekort in diverse regio's, zoals het Midden-Oosten, de Sahel en Australië, groter maken; Voor andere gebieden kan er een gunstig effect optreden: in sommige klimaatscenario's wordt in Noord-Afrika een toename van neerslag voorspeld.
Vernietiging van het koraalrif, al is dit technisch gezien een rechtstreeks gevolg van de toename van CO2 en de daarmee samenhangende verzuring van het zeewater.
Eveneens door de verzuring van het zeewater wordt een verminderde van vruchtbaarheid van zee-egels verwacht.
Opwarming van de Noordelijke IJszee waardoor er minder plankton hierin kan leven met als gevolg dat de populatie van blauwe vinvis terugloopt. Het ijs op de Noordpool zal verdwijnen in de zomer, waarschijnlijk voor 2050, mogelijk al in 2013.
Het terugtrekken van gletsjers en het verdwijnen van skigebieden.
Afname van de ozonlaag.
Er zijn ook mogelijke positieve effecten, zoals een verhoging van de productiviteit in de landbouw in bepaalde gebieden. Door terugtrekking van ijs komen natuurlijke grondstoffen bij de polen vrij voor ontginning. De Noordwestelijke doorvaart in Canada komt in de toekomst vrij, waardoor schepen aan de noordkant om het Amerikaanse continent kunnen varen. De verwachte gemiddelde toename van neerslag kan zowel negatieve als positieve gevolgen voor de leefomgeving tot gevolg hebben.
?
Weet jij wat er verder al dan niet bij het GFT-afval mag terechtkomen?
De volgende producten mogen in gft afval terechtkomen:
schillen en resten van groenten, fruit en aardappelen,
resten van gekookt eten,
vlees- en visresten (inclusief graten, schelpen en botjes),
pinda- en notendoppen en eierschalen,
plantaardige olie en gestold vet,
theezakjes en filters met koffiedik,
brood en kaaskorsten (zonder plastic),
onkruid, klein snoeiafval, gemaaid gras en bladeren,
snijbloemen en kamerplanten (zonder pot en aarde),
mest van kleine huisdieren met stro (enkel planteneters bv. Cavia),
kattenbakkorrels met milieukeur, kadaveren,
keukenrol (bevuild met etensresten) TIP: gebruik een afwasbare/uitspoelbare (vaat)doek of spons.
22
De volgende afvalproducten zijn géén gft en mogen over het algemeen daar ook niet in terechtkomen:
as uit asbak, open haard en peuken,
Vogelkooizand, kattenbakkorrels (zonder milieukeur ) en luiers,
(volle) stofzuigerzakken,
honden- en kattenharen,
melk- en vruchtensappakken,
hout en dikke takken, zand.
Voor meer info hierover kan je terecht bij de milieudienst van jouw gemeente. Misschien woont er zelfs een compostmeester of iemand met groene vingers in jouw buurt: die zal je zeker ook verder kunnen helpen! Meer info op het internet via www.vlaco.be of op www.ovam.be
?
Hoe kan jij ervoor zorgen dat er minder papier nodig is?
Zo kan jij ervoor zorgen dat er minder papier nodig is:
Kleef een antireclamesticker op je brievenbus om ongeadresseerde reclame en/of regionaal pers te weigeren, als je die toch niet of nauwelijks leest. Deze sticker kan je gratis verkrijgen in jouw gemeente.
Indien je een sticker op de brievenbus hebt, maar toch nog de ongewenste papierenbundel ontvangt, dan kan je dit melden bij de gemeente.
Geadresseerde reclame en zelfs ongewenste publicitaire faxberichten kan je voorkomen door je adres te registreren op de Robinsonlijst: telefoneer gratis naar 0800 91 886 of surf naar www.robinsonlist.be
Neem een gezamenlijk abonnement op een krant of tijdschrift (met buren, familie of vrienden). Dit bespaart je ook heel wat euro’s. Dit is dan ook niet voor niets een populair initiatief bij onze noorderburen.
Gebruik de achterkant van een blad als kladpapier, bv.. voor notities, als boodschappenlijstje,...
Met de komst van de computer is ons papierverbruik zeker niet verminderd, integendeel. Print enkel indien nodig. Korte stukken tekst kunnen zonder probleem van het scherm gelezen worden en digitaal klasseren is, o.a. met de opkomst van de cd-writer, geen probleem meer.
Zaken voor persoonlijk gebruik of niet-definitieve teksten kunnen geprint worden op kladpapier.
Kies bij je volgende aankoop een kopieermachine die recto-verso kan kopiëren. Stel dubbelzijdig afdrukken in als standaardfunctie. Je haalt er op termijn ook economisch voordeel uit.
?
Mag ik papieren zakdoekjes weggooien bij het oud papier? Papieren zakdoekjes mogen niet bij het oud papier omdat ze teveel vervuild (kunnen) zijn. Een gebruikt papieren zakdoekje zal niet direct veel 'schade' aanrichten in het proces van hergebruik, maar aangezien het bijvoorbeeld vochtig is, kan dit bij de opslag van oud papier problemen geven. Tijdens het hergebruiken van oud papier neemt de kans op kwaliteitsverlies of zelfs technische problemen ook toe als het oud papier stoffen bevat die er eigenlijk niet horen. Zo bevatten papieren zakdoekjes soms katoenvezels. De papierindustrie kan dus het beste uit de voeten met zo schoon mogelijk oud papier. Dan verloopt het recycleproces het beste, is de kans op storingen het kleinst, en ontstaat een eindproduct (kringlooppapier/karton) met de hoogste kwaliteit. Stop dus vervuild papier, en ook papieren zakdoekjes, gewoon in de vuilnisbak.
?
Is groene zeep milieuvriendelijker dan waspoeder om kleding mee te wassen? Vroeger werd de was gedaan met grote blokken zeep. Maar dat was toen er nog geen wasmachines bestonden. Zeep is niet geschikt voor een machine omdat het teveel schuimt. Toen de waspoeders pas op de markt kwamen zaten er allerlei stoffen in die later niet zo goed voor het milieu bleken te zijn. Bijvoorbeeld stoffen als fosfaten en chloor. De tegenwoordige waspoeders bevatten deze stoffen niet meer en zijn een stuk milieuvriendelijker. De meeste stoffen worden na het wassen in de rioolzuiveringsinstallaties uit het water gehaald. Toch is het wel belangrijk dat je niet meer waspoeder gebruikt dan nodig is. Des te minder schadelijke stoffen de zuiveringsinstallaties uit het water hoeven te halen. En dat scheelt weer energie.
23
?
?
Hoe kan je KGA voorkomen in het huishouden? Koop biologisch afbreekbare schoonmaakmiddelen. Gebruik geen chemische onkruidverdelgers en insecticiden: gebruik bv. vliegenramen om muggen en vliegen buiten te houden. Koop niet voor elke schoonmaakklus een nieuw kuisproduct, maar gebruik een universeel schoonmaakmiddel. Beperk producten die (resten van) klein gevaarlijk afval opleveren: bv. correctiekleefband i.p.v. correctorvloeistof met solvent, … Schaf zo weinig mogelijk apparaten aan die op batterijen werken. Gebruik apparaten die aangesloten kunnen worden op de netstroom. Moet je toch batterijen gebruiken, kies dan zeker voor herlaadbare batterijen of zonnecellen. Laat white spirit met verfresten bezinken en hergebruik de bovenste laag van de vloeistof. Gooi in géén geval white spirit of andere oplosmiddelen in de gootsteen. Reken vooraf uit hoeveel verf je nodig hebt, zo vermijd je onnodig afval zoals bv. opgedroogde verfresten. Sluit potten steeds luchtdicht af en draai ze om. Zo blijft de verf goed. Ontstop de gootsteen met een rubberen zuignap. Lukt dat niet, schroef dan de afvoer los en maak hem schoon. Gebruik pas een ontstoppingsmiddel als ook dat niet werkt.
Is een oplaadbare batterij is ALTIJD beter dan een eenmalige batterij?
Oplaadbare batterijen zijn minder milieubelastend en goedkoper in gebruik dan eenmalige batterijen, maar ze zijn niet voor alles geschikt. Ze zijn prima voor apparaten die in verhouding veel stroom gebruiken, zoals discmans en flitsers. Maar voor dingen die weinig stroom verbruiken zoals klokjes en afstandsbedieningen zijn ze niet geschikt. Daarvoor kun je beter een éénmalige batterij gebruiken.
?
Uit 50.000 gsm’s (+/- 3ton) halen we o.a. 1 kilo goud. Een trouwring weegt 3 gram, waarvan 2,25 gram goud. Hoeveel gsm’s heb je dan nodig voor 1 trouwring?
Een gsm in is metaal maar een kleine 50 eurocent waard. Maar uit 50.000 gsm’s (+/- 3ton) halen we: • 1 kilo goud • 10 kilo zilver • 400 gram palladium • 420 kilo koper Een trouwring weegt ongeveer 3 gram en bestaat uit 2,25 gram goud. Dat betekend dat je 226 gsm’s nodig hebt om twee ringen te maken, dus 113 gsm’s voor 1 trouwring. Bij een GSM-inzamelactie van het Nieuwsblad vorig jaar, schonk Umicore 4€ per ingezamelde gsm aan projecten tegen Kinderkanker. Een 12-jarig meisje verzamelde op haar eentje, zomaar eventjes 136 oude gsm’s (17,7 kilogram)! Wat kan jouw klas verzamelen?
?
Wat kan jij doen om zoveel mogelijk afval te vermijden? Som enkele preventietips op.
Preventietips:
Neem geen plastic zakjes in de winkel. Neem een boodschappentas of handige plooibox mee van thuis of een gebruik een kartonnen doos – hier kan je achteraf oud papier in op te bergen. Koop niet meer dan je echt nodig hebt, zo moet je niets wegsmijten – denk maar aan fruit, zuivel en vlees. Groenten en fruit aan de zelfbedieningsafdeling mag je in één grote zak steken met alle etiketten op. Koop zo weinig mogelijk voorverpakte groenten en fruit. Gebruik de eierdoos een opnieuw. Gebruik een herbruikbare stofdoek i.p.v. wegwerppoetsdoekjes. Neem een brooddoos mee in plaats van boterhammen in aluminiumfolie. Gebruik herbruikbare bekers i.p.v. wegwerpexemplaren. Beperk verpakte tussendoortjes. Fruit is gezonder en het afval is composteerbaar. Laat je niet verleiden door individueel verpakte koekjes, melk, suikertjes, plastic roerstokjes, wegwerpkoffiefilters of wegwerpkoffiebekertjes en dergelijke! Kurken kunnen gerecycleerd worden tot bv. biologisch isolatiemateriaal. Gooi de kurken dus niet meer weg, maar breng ze naar één van de talrijke inzamelcentra.
24
?
Enig idee hoe een wagen op waterstof kan rijden?
Meer info op www.umicore.com
Waterstof [H2] komt de brandstofcel aan de ‘negatieve’ kant binnen terwijl zuurstof [O2] de ‘positieve’ kant kiest. Beide zijden worden van elkaar gescheiden door een membraan dat met op (edele) metalen gebaseerd katalytisch materiaal is bekleed. Dat materiaal zorgt ervoor dat waterstof wordt opgesplitst in positief geladen protonen en negatief geladen elektronen. De elektronen zijn niet in staat het membraan te doordringen en dienen via een extern kanaal naar de andere kant te komen, waardoor elektriciteit wordt aangemaakt (het bewegen van de negatief geladen elektronen). Aan de ‘positieve’ zijde van de brandstofcel vangt de zuurstof – geholpen door het katalytisch materiaal – de waterstofprotonen op, met de vorming van H20 als eindproduct.
?
Kan jij enkele voorbeelden van groene energie opsommen?
Bio-energie (bv. biobrandstof).
Geothermische energie = warmte winnen uit de aardbodem.
Zonne-energie: → Zonnepanelen zetten zonlicht om in elektriciteit – ook zonnestroom genoemd. → Passieve zonne-energie. Denk aan huizen en gebouwen die zo worden gebouwd dat de zon direct maximaal de ruimtes kan verwarmen –d.m.v. grote ramen aan de zonkant en kleine raampjes aan de schaduwkant.
Windenergie (bv. Windmolen). → Een windturbine gebruikt de kracht van de wind om een elektrische generator aan te drijven en zo elektriciteit op te wekken.
Energie uit natuurlijke waterkracht: → Golfslagenergie: De golfbeweging van de zee wordt gebruikt om elektriciteit op te wekken. → Getijden-energie: De verschillen in waterhoogte van de getijden worden via turbines in elektrische energie omgezet. → Blauwe energie: Energie winnen via het verschil in zoutconcentratie tussen zeewater en zoetwater. → Hydro-elektrische energie: Energie winnen uit hoogteverschillen van water, meestal door de bouw van een stuwdam of bij een natuurlijke waterval.
Menselijke lichaamskracht. Dit is een aloude duurzame energieleverancier. Deze wordt tot op heden o.a. andere aangewend bij het zich per fiets verplaatsen van personen. Bovendien kan al trappende de elektriciteit opwekt worden, die nodig is, om het fietslicht te doen branden.
25
OPLOSSINGEN Milieutest Oplossingen Juist of Fout
1. Explosieve, munitie, obussen en dergelijke horen bij het KGA. (Fout) Explosieve, munitie, obussen en dergelijke moeten naar de politie of de ontmijningsdienst. 2. Mijn leeg flesje hoestsiroop mag ik naar de apotheker brengen. (Fout) Bied bij de apotheker geen lege flesje van geneesmiddelen aan, Deze dienen uitgespoeld 3. Van 27 PET-flessen kan men 1 polyester trui maken. (Juist)
Opbouw van de atmosfeer
4. Met 670 aluminium drankblikjes heb je genoeg aluminium om 1 fiets mee te maken. (Juist) 5. Koop bij voorkeur producten met “houtvrij papier” op de verpakking - dit betekent dat je bomen spaart! (Fout) “houtvrij papier” betekent niet dat het bomen spaart, integendeel: uit dit papier is de lignine verwijderd. 6. Het Groene Punt-logo geeft aan dat de verpakking van dit product recycleerbaar is. (Fout) Het Groene punt logo op een verpakking geeft aan dat de fabrikant een bijdrage betaalt voor het inzamelen, sorteren en recycleren van verpakkingsmateriaal. Het zegt niets over de recycleerbaarheid van het product of zijn verpakking en is dus géén sorteerinstructie. 7. Dit symbool (A) staat voor ‘Statiegeld’: de lege verpakking mag terug naar de winkel voor recyclage. (Fout) (…) de lege verpakking mag terug naar de winkel voor hergebruik. 8. Dit symbool (B) zegt dat de verpakking gerecycleerd materiaal bevat of gerecycleerd kan worden. (Juist) Dit teken (een möbiuspijl genoemd) kan twee dingen betekenen: ofwel kan het product worden gerecycleerd, ofwel bevat het gerecycleerd materiaal. In dit laatste geval moet er het woord ‘gerecycleerd’ bij vermeld staan. Verpakkingen die dit logo bezitten, kunnen worden gerecycleerd en dienen dus selectief te worden ingezameld. Verklaring afkortingen
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18.
COP15 : Is de opvolger van het Kyoto1-protocol dat in 2012 afloopt IPCC : Intergouvernementele Groep van Experten over de Evolutie van het Klimaat. H2O : waterdamp CO2 : kooldioxide N2O : distikstofoxide NO2 : stikstofdioxide O3 : ozon CH4 : methaan CF2Cl2, CFCl3: freon SF6 : zwavelhexafluoride CFK : chloorfluorkoolstofverbinding GFT : Groete-, Fruit- en Tuinafval PMD : Plastic flessen+flacons, Metalen verpakkingen en Drankkartons PET : polyethyleentereftalaat is een polyester kunststof die o.a. wordt toegepast voor het maken van petflessen en andere verpakkingen van voedingsmiddelen KGA : Klein Gevaarlijk Afval AEEA : Afgedankte Elektrische en Elektronische Apparaten 75B/25C : Zo wordt een product met daarop '75B/25C' voor 75% van categorie B-papier gemaakt, en voor een kwart van categorie C-papier. TCF : Totally Chlorine Free
Oplossing vragen 1. 2.
Platinum, rhodium en palladium Wormenbak:Alleen voor keukenafval.
Compostvat:Keukenafval en kleine hoeveelheden tuinafval. Compostbak(-hoop): Keukenafval en grote hoeveelheden tuinafval 3.
Vlinder: op die plaats wordt speciale aandacht besteed aan het grasland. Muis: wijst erop dat die berm een goed voorbeeld is van een ruigte. Eekhoorn: die plaats is een typisch voorbeeld van een bosaanplant
4.
Het woord papier komt van de Cyperus papyrus, een rietsoort die in Egypte langs de Nijl groeit.
5.
Hergebruik: Een voorwerp opnieuw gebruiken, al dan niet voor een ander doel Recycling: Een afvalstof wordt omgezet in een nieuw product. Downcycling: De gerecyclede grondstof krijgt een lagere zuiverheid dan die van de oorspronkelijke grondstof Upcycling: De gerecyclede grondstof krijgt een hogere zuiverheid dan die van de oorspronkelijke grondstof 6. Ruigte: Grasland met een meerjarige begroeiing in een doorgaans hoger opgeschoten beplanting noemen we "ruigte". Een ruigte wordt maar eenmaal in drie jaar gemaaid. De vegetatie ziet er veel ruiger uit dan een meermaals gemaaid grasland, met een wirwar van dood en levend materiaal door elkaar 7. Ozon bevindt zich in de hogere stratosfeer, dus niet op leefniveau. Ozon, is een blauwachtig gas met een prikkelende geur en wordt onder invloed van zonnestraling gevormd uit zuurstof.
26
Verklaring van de ‘Symbolen op verpakkingen’. Als je een verpakking van naderbij bekijkt, merk je op dat er heel wat logo’s en labels opstaan. Deze symbolen zeggen iets over de samenstelling van de verpakking of het product of ze geven aanwijzingen met betrekking tot de bestemmingen na gebruik. Hieronder vind je een opsomming van logo’s en labels die waarvan je jezelf misschien afgevraagd wat ze nu precies betekenen. Percentagepijl Duidt op het feit dat het product een bepaald percentage gerecycleerd materiaal bevat.
Europees ecolabel Dit label duidt, in alle EU-landen, de producten aan die het milieu gedurende hun volledige levenscyclus minder schade berokkenen. Alle producten komen in aanmerking voor het systeem, met uitzondering van etenswaren, dranken en geneesmiddelen.
Biogarantielabel Het Biogarantielabel garandeert dat het product biologisch geteeld is: zonder pesticiden, zonder chemische meststoffen enz. Men vindt dit label o.a. op voedingsmiddelen, etherische oliën, en verven. (meer info: www.bioforum.be)
Het keurmerk Max Havelaar garandeert dat de kleine boeren in de ontwikkelingslanden voor hun product een eerlijke prijs krijgen. In België vindt men dit keurmerk o.m. terug op verschillende koffiemerken en op bananen. (meer info: www.haxhavelaar.be)
Het FSC-label, een afkorting voor Forest Stewardship Council, staat vermeld op houtproducten. Het label garandeert dat het hout uit bossen komt die milieubewust worden beheerd en niet zomaar worden kaalgekapt. Op de website van het WWF vind je naast uitleg over het FSC-label tevens een lijst met verdelers van FSC-hout in België.
Het Energy Star-programma is ontwikkeld door het mileuagentschap van de VS en het Environmental Protection Agency (EPA). Het werd ontworpen om energie-efficiënte producten bekend te maken en te promoten, met als doel de CO2-emissies te reduceren. Het Energy Star-label is terug te vinden op computers, monitors, printers , kopieerapparaten en faxen. (meer info: http://www.energystar.gov/)
(Plastic) Dit symbool betekent ‘recycleerbaar’. Wanneer er een nummer instaat, verwijst dit naar het soort plastic waaruit het gemaakt is. Voorlopig kunnen enkel de plasticsoorten 1, 2 en 3 worden gerecycleerd. Bestaande plasticsoorten: 1 = PET, 2 = HDPE, 3 = PVC, 4 = LDPE, 5 = PP, 6 = PS, 7 = andere soorten
Mannetje met vuiolisbak. Met dit logo wil men er de consument op wijzen dat afval in een vuilnisbak thuishoort en niet in de natuur of op de openbare weg gegooid mag worden.
(glas) Glazen flessen en bokalen kunnen worden gerecycleerd. Indien je er geen statiegeld voor betaald hebt, dien je deze bij de glasfractie te plaatsen.
Ecotaks: Onderstaande symbolen (eventueel voorzien van een bedrag) duiden op het feit dat het product aan een ecotaks onderworpen is (1), ofwel van een ecotaks is vrijgesteld (2).
Dit is een rode waarschuwingssticker op de PMD-zak. De ophaler keuren hem af en laten hem op straat staan. Neem de zak terug binnen en haal het foute afval eruit. Scheur dan het voorste luik van de sticker en zet de PMD-zak bij de volgende ophaaldag terug buiten
schadelijk
irriterend
giftig
gevaar voor het milieu
corrosief
ontvlambaar
oxiderend
explosief
27
Vervolledigde tabel cfr. led-, spaar- en gloeilamp staat op pagina 15.
Verklaring voor volgende termen: 1. Corrosief Corrosief is een materie-eigenschap en betekent dat een stof andere stoffen waarmee hij in contact komt kan vernietigen of onherstelbaar beschadigen. In geval van contact met weefsel zoals de huid veroorzaakt een dergelijke stof brandwonden. Ook inademen van een corrosieve stof kan gevaarlijk zijn. 2. Ontvlambaar Een stof is licht ontvlambaar als deze met een vlam of klein vonkje gaat branden bij kamertemperatuur en in aanwezigheid van zuurstof. Als men bijvoorbeeld een vlam boven een flesje waterstof houdt, zijn er vuurverschijnselen. Ontvlambaarheid is niet te verwarren met brandbaarheid van een stof. Een stof kan goed brandbaar zijn, maar toch slecht ontvlambaar. Oxiderend Een oxidator of elektronenacceptor is een chemische stof die in een chemische reactie elektronen kan opnemen. De stof die de elektronen afstaat heet reductor. De naam oxidator is ontleend aan die van zuurstof, zie ook: oxide. Een reactie waarbij het fenomeen oxidatie optreedt heet een redoxreactie, of verbranding. Vul de tabel verder aan: Oplossingen staan achteraan in het Afvalalfabet.
Geef in 9 puntjes de “Visualisatie van het broeikaseffect” weer. Oplossingen staan vooraan op pagina 4.
OPLOSSINGEN PMD-test 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28
ja ja nee ja nee ja nee nee ja nee nee nee nee nee ja nee ja ja nee nee nee ja ja ja ja ja ja ja
drankblikjes plastic fles van water, limonade, cola, … plastic potjes of vlootjes (bv. Van yoghurt of boter) kleine drankkartonnetjes luiers aluminiumschoteltjes, schaaltjes en bakjes (maar geen aluminiumfolie!) plastic folie, plastic zakken emmers Plastic fles van melk, fruitsap of groentesap speelgoed bidons van motorolie of frituurvet eierdozen verpakkingen van giftig of bijtende producten piepschuim drankkarton van melk plastic doosjes (bv van roomijs, champignons, gebak,…) plastic flacon van wasproducten en wasverzachters metalen schroefdoppen, kroonkurken en deksels aluminiumfolie kookpotten, vorken, messen, lepels en andere zaken die geen verpakkingen zijn bidons van frituurolie spuitbussen van voeding en cosmetica drankkarton van soep (brik) conservenblikjes metalen dozen en bussen plastic flacon van afwasmiddelen en onderhoudsproducten drankkarton van fruitsap plastic fles/flacon van bad-en doucheproducten
Waar kan je een PMD-zak kopen en hoeveel kost hij? PMD zakken koop je in de winkel, supermarkt of het districtshuis. De zakken kosten 0,25€ per stuk (inhoud:60 liter). Ze worden verkocht pet rol van 20 zakken, op sommige plaatsen zijn ze te koop per stuk. Moet de school ook PMD-zakken gebruiken? PMD Kan ook in de container – enkel in containers van 770 of 1100 liter. Je kleeft een PMD-sticker op de container – die kost respectievelijk 148,74€ (770liter) en 198,31€ (1100liter) per jaar. De container si vooral interessant voor bedrijven, scholen en flatgebouwen. PDM-zakken worden 2-wekelijks opgehaald (verschilt ngl. regio). Je mag de PMD ook naar het recyclagepark brengen, maar in de blauwe zak.
Wil je meer te weten over selectief inzamelen, sorteren en recycleren, contacteer dan FOST Plus vzw en bel 0800/12690 of surf naar www.fostplus.be
28
Afvalstof Aluminiumfolie As Asfalt (kleine hoeveelheden) Autoruiten Bakjes – aluminium Balken – hout – onbehandeld Basen + verpakking Batterijen Beenderen Behangpapier Bidons van motorolie Bladeren Blikjes – metaal Boeken Boomstronken (zo weinig mogelijk grond) Botervlootje Brik Broodkorsten Bruynzeelplaten Carbonpapier Composteerbare papieren zakken Computer (stuk) Conservenblik Deksels en schroefdoppen – metaal Deuren (glas, leder, etc. verwijderen – sloten, en klinken niet) Diepvries (stuk) Doordrukverpakkingen (medicijnen) Draadglas (zonder kader) Drankkartons Drinkbeker – plastiek Drinkglazen Droogkast (stuk) Droogkast (werkend) Dubbelglas (zonder kader) Eierschalen Elektrische apparaten (stuk of versleten) Elektrische apparaten (werkend) Elektronische apparaten (versleten) Elektronische apparaten (werkend) Emmer (zonder hengsel) Envelop - kleefstrookbescherming Enveloppen met venster Fiets Flacon – plastiek Fles – glas (zonder dop, kurk, plastiek, metaal en proper) Fles – plastiek Foto’s Fopspeen Fruitresten Gewapend beton Golfplaten Gras Grasmaaisel, enkel vers Groenteresten Hars + verpakking Hondenhaar
Fractie Restafval Zie houtas of kolenas Groot huisvuil Groot huisvuil PMD Houtafval KGA KGA Restafval Restafval KGA GFT PMD Papier en karton Tuinafval Gemengde plastiek PMD GFT Houtafval Restafval GFT AEEA PMD PMD Houtafval
Waar Huis-aan-huis Containerpark of huis-aan-huis Containerpark of huis-aan-huis Containerpark of huis-aan-huis Containerpark Containerpark of wijkinzameling Containerpark of wijkinzameling Huis-aan-huis Huis-aan-huis Containerpark Huis-aan-huis Containerpark of huis-aan-huis Containerpark of huis-aan-huis Containerpark Huis-aan-huis Containerpark of huis-aan-huis Huis-aan-huis Containerpark Huis-aan-huis Huis-aan-huis Containerpark Containerpark of huis-aan-huis Containerpark of huis-aan-huis Containerpark
AEEA Restafval Vlak glas PMD Gemengd plastiek Glas AEEA Kringgoederen Vlak glas GFT AEEA Kringgoederen AEEA Kringgoederen Gemengd plastiek Restafval Venstertje bij plastiek, rest bij papier Oude metalen PMD Glas
Containerpark Huis-aan-huis Containerpark Containerpark of huis-aan-huis Huis-aan-huis Glasbol of containerpark Containerpark Kringwinkel Containerpark Huis-aan-huis Containerpark Kringwinkel Containerpark Kringwinkel Huis-aan-huis Huis-aan-huis Huis-aan-huis / containerpark of huis-aan-huis Containerpark Containerpark of huis-aan-huis Glasbol of containerpark
PMD Restafval Restafval GFT Groot huisvuil Groot huisvuil GFT Tuinafval GFT KGA Restafval
Containerpark of huis-aan-huis Huis-aan-huis Huis-aan-huis Huis-aan-huis Containerpark of huis-aan-huis Containerpark of huis-aan-huis Huis-aan-huis Containerpark Huis-aan-huis Containerpark of wijkinzameling Huis-aan-huis 29
Afvalstof Houtas (zuiver, dus geen steenkool en afgekoeld) Huishoudelijke apparaten Huishoudfolie Injectienaalden in speciale container (bij apotheker verkrijgbaar) Inkt + verpakking Isolatiemateriaal Kamerplanten Kattenbakvulling Kattenhaar Keukenkasten Keukenrolpapier Kleding (nog bruikbaar, in een afgesloten zak) Koelkast Koffiedik Koffiezakjes (zonder plastiek) Kolenas Krantenpapier als verpakking voor schillen en etensresten (beperkt) Kurken Kwikhoudende stoffen of producten + verpakking Lijm + verpakking Lompen Luiers Maandverband Medicijnen (vervallen) Mest van planteneters (cavia, konijn) Mest van vleeseters (hond, kat, …) Mosselschelpen Notendoppen Olie + verpakking Onkruid Pallet – hout – onbehandeld Papieren zakdoekjes Piepschuim – verpakking van electro e.d. Piepschuim – verpakking van voeding Pleister met behangpapier Porselein (gebroken) Porselein in goede staat Potje – glas (zonder deksel en proper) Potjes – plastiek Puin – zuiver (steenpuin, ongewapende beton, pleister – beperkt) Ramen (glas, leder, etc. verwijderen – sloten, en klinken niet) Rubber Schaaltjes – aluminium Schoeisel - bruikbaar (in een afgesloten zak) Schoeisel - onbruikbaar Zware Schoonmaakmiddelen + verpakking Schoteltjes – aluminium Serreglas (zonder kader) Servetten (effen) Servetten (bedrukt) Slachtafval Snijbloemen Snoeiafval (klein) Snoeihout
Fractie GFT
Waar Huis-aan-huis
AEEA Gemengde plastiek KGA
Containerpark Huis-aan-huis Containerpark
KGA Restafval GFT Restafval Restafval Houtafval GFT Textiel AEEA GFT GFT Restafval GFT
Containerpark of wijkinzameling Huis-aan-huis Huis-aan-huis Huis-aan-huis Huis-aan-huis Containerpark Huis-aan-huis Containerpark Containerpark Huis-aan-huis Huis-aan-huis Huis-aan-huis Huis-aan-huis
Kurken KGA
Containerpark Containerpark of wijkinzameling
KGA Restafval Restafval Restafval GFT Restafval Restafval GFT KGA GFT Houtafval GFT Piepschuim Restafval Groot huisvuil Restafval Kringgoederen Glas Gemengde plastiek Afbraakmateriaal
Containerpark of wijkinzameling Huis-aan-huis Huis-aan-huis Huis-aan-huis Apotheker Huis-aan-huis Huis-aan-huis Huis-aan-huis Huis-aan-huis Containerpark of wijkinzameling Huis-aan-huis Containerpark Huis-aan-huis Containerpark Huis-aan-huis Containerpark of huis-aan-huis Huis-aan-huis Kringwinkel Glasbol of containerpark Huis-aan-huis Containerpark
Glasafval
Containerpark
Restafval PMD Textiel Restafval KGA PMD Vlak glas GFT Restafval Restafval GFT GFT Tuinafval
Huis-aan-huis Containerpark of huis-aan-huis Containerpark Huis-aan-huis Containerpark of wijkinzameling Containerpark of huis-aan-huis Containerpark Huis-aan-huis Huis-aan-huis Huis-aan-huis Huis-aan-huis Huis-aan-huis Containerpark 30
Afvalstof Spiegels Spuitbussen (van voeding en cosmetica) Stickervel Stoelen Stofzuiger (stuk) Stofzuiger (werkend) Stofzuigerzakken en de inhoud ervan Stro Tafels Takken (kortgemaakt) Tapijten Theeblaadjes Theezakjes Tijdschriften (zonder plastic folie) Toilet Tuinafval (zonder koordjes, zand, plastiek) Vensterglas (zonder kader) Verf + verpakking Verpakkingen van papier en karton (proper) Verpakkingen van papier en karton (vuil, bv frietzak) Vet + verpakking Vezelplaten Visgraten (beperkt) Visresten (beperkt) Vlak glas (wit of gekleurd en zuiver) (zonder kader) Vleesresten (beperkt) Vloerbekleding Vlootje Vodden Vogelkooizand Wasbak Weidepalen Zaagsel en houtschillen Zakdoekjes – papier Zakje – plastiek Zand Zuren + verpakking
Fractie Vlak glas PMD Restafval Houtafval AEEA Kringgoederen Restafval GFT Houtafval GFT Groot huisvuil GFT GFT Papier en karton Groot huisvuil Tuinafval Vlak glas KGA Papier en karton Restafval
Waar Containerpark Containerpark of huis-aan-huis Huis-aan-huis Containerpark Containerpark Kringloopwinkel Huis-aan-huis Huis-aan-huis Containerpark Huis-aan-huis Containerpark of huis-aan-huis Huis-aan-huis Huis-aan-huis Containerpark of huis-aan-huis Containerpark of huis-aan-huis Containerpark Containerpark Containerpark of wijkinzameling Containerpark of huis-aan-huis Huis-aan-huis
KGA Houtafval GFT GFT Vlak glas
Containerpark of wijkinzameling Containerpark Huis-aan-huis Huis-aan-huis Containerpark
GFT Groot huisvuil Gemengde plastiek Restafval Restafval Groot huisvuil Groot huisvuil Houtafval GFT Gemengde plastiek Restafval KGA
Huis-aan-huis Containerpark of huis-aan-huis Huis-aan-huis Huis-aan-huis Huis-aan-huis Containerpark of huis-aan-huis Containerpark of huis-aan-huis Containerpark Huis-aan-huis Huis-aan-huis Huis-aan-huis Containerpark of wijkinzameling
31
Eindtermen De inhoud van de lesmap en de goochelshow is gelinkt aan de vakoverschrijdende eindtermen cfr. ‘milieueducatie’ (geldig tot 31-8-2010), voor de 3de graad van het secundair onderwijs.
1 Natuur- en milieubeleid De leerlingen 1 kunnen beschikbare communicatiekanalen en milieueducatieve netwerken aanwenden bij milieu-initiatieven en -projecten. 2 kunnen het normverleggend en grensoverschrijdend karakter van milieuvervuiling bij productie en verbruik illustreren. 3 zijn bereid de milieureglementering toe te passen. 4 hebben bij het kopen van goederen en verbruiken van diensten oog voor nieuwe milieuvriendelijke alternatieven of kleinschalige initiatieven in het kader van een duurzame ontwikkeling. 5 zijn bereid actief deel te nemen aan het maatschappelijk debat over natuur- en milieubeleid. 6 zijn bereid ethische normen te hanteren ten opzichte van scenario's van bijvoorbeeld economische groei, welvaartsontwikkeling, demografische evolutie en biotechnologische ontwikkeling op mondiaal vlak.
Informatiepunt Bij (praktische) vragen, opmerkingen of voorstellen rond de lesmap of goochelshow, mag U zich rechtstreeks richten tot de projectbegeleidster mevrouw Gill Rolus via
[email protected] of 0476 69 67 92.
U kunt brochures over de activiteiten van Umicore Precious Metals Refining aanvragen bij: Dienst Communicatie: A. Greinerstraat 14 - 2660 Hoboken via
[email protected]
32
