Voorwoord Geachte leerkracht, Uw school heeft de goochelshow ‘EcoMagie’ geboekt. De leerlingen van de 3de graad van het basisonderwijs (Bovenbouw: 9 t.e.m. 12 jaar) krijgen een goochelshow van 1 lesuur die gaat over het Milieu.
Projectdoel Dit milieuproject wordt gerealiseerd om de scholen in de regio Antwerpen, Oost-Vlaanderen en Vlaams Brabant op artistieke wijze te informeren over het MILIEU en tegemoet te komen aan scholen die (eventueel) kampen met ‘het maximumfactuur’ om een culturele, educatieve activiteit te boeken. We doen dit d.m.v deze lesmap, die gekoppeld is aan een ‘straffe’ goochelschow op de school.
Goochelshow Via de goochelshow ‘EcoMagie’ informeren wij de leerlingen op een magische manier over de mogelijkheden alsook de voordelen van afvalpreventie en energiebesparing. ‘EcoMagie’ is een laboratorium, waarin onze professor (de goochelaar) Uw leerlingen in vervoering brengt met knappe goocheltrucs! Alles met een knipoog naar “iedereen kan goochelen met het milieu”… De show wordt gebracht door de goochelaar Guinelli van de Magische 4 van VT4. Het is een show vol verrassingen die Uw leerlingen zeker zal bekoren! Het eerste seizoen van EcoMagie was alvast een groot succes!
Lesmap De lesmap vat kort de mogelijkheden alsook de voordelen samen van afvalpreventie en energiebezuiniging. U kiest als leerkracht zelf welke onderwerpen U uit deze lesmap aan bod laat komen tijdens de lessen. Het gebruik van de lesmap is niet verplicht maar staat wel vol leuke weetjes die tijdens de goochelshow terug worden aangehaald. Voor de leerlingen bestaat eenzelfde lesmap zonder de oplossingen van de opdrachten. De inhoud van de lesmap en de goochelshow is gelinkt aan de eindtermen van het (gewoon) basisonderwijs cfr. “Leergebied – Wereldoriëntatie” – zie pagina 29. Voor de inhoud van deze lesmap zijn volgende bronnen het meeste geraadpleegd: www.wikipedia.be - www.antwerpen.be - www.umicore.com
Dit project is mogelijk gemaakt door ‘Umicore Precious Metals Refining’ en wordt gesteund door onze weervrouw mevrouw Jill Peeters, waarvoor hartelijk dank.
Indien U als leerkracht een opmerking heeft over de lesmap, zijnde een gewenste aanpassing of aanvulling, mag U steeds een mail sturen naar
[email protected] – Uw mening zal zeker in acht worden genomen voor de optimalisatie van deze lesmap.
Met Milieuvriendelijke Groeten, Gill Rolus, projectleidster EcoMagie
1
Inleiding De mens kan niet leven zonder de hulpbronnen1 van de aarde en deze hulpbronnen zijn niet onuitputtelijk. Onze natuur vertoont nu al zeer negatieve sporen van wat wij aanrichten en daar moet dringend iets aan gedaan worden. De evolutie van ons milieu2 is van groot belang voor de toekomst van onze planeet, niet alleen voor de fauna en flora maar ook voor ons, de mens. De opwarming van de aarde en het gat in de ozonlaag zijn een van de grootste gevolgen van de manier waarop we de natuurlijke hulpbronnen van de aarde uitputten. De laatste decennia was de ontwikkeling van onze samenleving gebaseerd op het ‘hier en nu’. We moeten echter leren denken in termen van ‘overal en morgen’.
WHEN WILL WE WAKE UP?
De bewustwording van de gevaren van de klimatologische veranderingen nemen de laatste jaren aanzienlijk toe, zowel bij de burger als bij de politieke en economische verantwoordelijken. In december 2009 had in Kopenhagen de 15de klimaattop van de Verenigde Naties plaats voor het nieuwe het klimaatakkoord ‘COP15’ 3 . We moeten een aantal oplossingen vinden opdat iedereen in de wereld collectief gaat samenwerken aan ‘ecologische efficiëntie’. “Ecologische efficiëntie” betekent dat alles in het werk wordt gesteld opdat de temperatuur op aarde niet meer dan 2°C stijgt in vergelijking met het pre-industriële tijdperk van rond 1850. Oplossingen zijn o.a. afvalpreventie en energiebezuiniging en hoe meer mensen volgen, hoe beter…
Als je iets begrijpt, is het gemakkelijk te onthouden… je ziet de logica ervan in… Zie jij het nut in van afvalpreventie en energiebezuiniging?
1 Natuurlijke hulpbronnen zijn alle in de natuur aanwezige stoffen die van economisch nut kunnen zijn. Bv: zoet water en lucht. 2 In de betekenis van (ecologische) leefomgeving of 'leefmilieu', is het milieu het gedeelte van onze fysieke omgeving (levende en niet levende natuur) waarin het menselijk leven en het menselijk bestaan mogelijk is en plaatsvindt 3 COP15 is de opvolger van het Kyoto1-protocol dat in 2012 afloopt.
2
Inhoudstafel Voorwoord....................................................................................................................................... 1 Inleiding.......................................................................................................................................... 2
1. 1.1
Opwarming van de aarde.................................................................................. 4 Het broeikaseffect ......................................................................................................... 4 OPDRACHT 1 ....................................................................................................................................4
1.2
Gevolgen...................................................................................................................... 4 OPDRACHT 2 ....................................................................................................................................5
1.3
Minder CO2 .................................................................................................................. 5 OPDRACHT 3 ....................................................................................................................................6
1.4
Wat kan jij doen voor minder uitstoot van BKG? ................................................................. 6
1.5
Fossiele brandstoffen...................................................................................................... 7
1.6
Ontbossing –Het bedreigde regenwoud.............................................................................. 7
1.7
Vervuiling door industriële en agrarische activiteiten............................................................ 7
2.
Het gat in de ozonlaag ...................................................................................... 8
2.1
De zon ........................................................................................................................ 8
2.2
De ozonlaag ................................................................................................................. 8
2.3
CFK = ChloorFluorKoolstofverbinding ................................................................................ 8
A.
Hergebruik en/of recyclage .............................................................................. 9
A.1
Diverse vormen van “Hergebruik”..................................................................................... 9
A.2
Kringloopgoederen ......................................................................................................... 9
A.3
Diverse vormen van “Recycling” ....................................................................................... 9
B.
Sorteren ......................................................................................................... 10
B.1
Toegepaste kleuren...................................................................................................... 10 OPDRACHT 4 en OPDRACHT 5 ........................................................................................................10
B.2 1.
Afvalpreventie in 10 categorieën .................................................................................... 10 GFT .......................................................................................................................... 11 OPDRACHT 6 ..................................................................................................................................11
2.
PMD .......................................................................................................................... 12 OPDRACHT 7 ..................................................................................................................................13
3. 4.
GLAS......................................................................................................................... 15 Papier en Karton ......................................................................................................... 16 OPDRACHT 8 ..................................................................................................................................16
5. 6.
KGA .......................................................................................................................... 17 AEEA (e-schroot)......................................................................................................... 18 OPDRACHT 9
7.
Restafval en grofvuil .................................................................................................... 19 OPDRACHT 10 ................................................................................................................................19
C.
Energiebezuiniging en Groene Energie ........................................................... 20
C.1
Gloeilampverbod in de Europese Unie.............................................................................. 20
C.2
Zonne-energie ............................................................................................................ 20
D.
Milieuzorg Op School ...................................................................................... 21
D.1
Hoe kan jij op school beter omgaan met het milieu? .......................................................... 21
Oplossingen van de opdrachten................................................................................ 22 3
1.
De opwarming van de aarde
De opwarming van de aarde (Engels: Global Warming) is de stijging van de gemiddelde aardtemperatuur. 1.1
Het broeikaseffect
Zonnestralen verwarmen de aarde: het land en het water worden warm. Het land en het water geven hun warmte weer af aan de lucht. De laag lucht die om de aarde zit heet de atmosfeer. De atmosfeer bestaat uit allerlei gassen. De twee belangrijkste gassen zijn kooldioxide (CO2) en waterdamp (H2O). Als er veel waterdamp is, ontstaan er wolken. De gassen en de wolken houden de warmte vast die de aarde afgeeft. Dit wordt het broeikaseffect genoemd. Het effect is genoemd naar de broeikas waar een glazen of plastic overkapping de uistraling van de warmte tegenhoudt en zo de temperatuur in de broeikas laat oplopen. In Figuur 1 zie je een tekening met warmtetoevoer en warmteafvoer op aarde. Op het plaatje zie je zonnestralen (oranje pijlen) die de aarde en het water opwarmen. De aarde en het water geven deze warmte af aan de lucht (rode pijlen). De warmteafgifte wordt tegengehouden door de wolken maar ook door de broeikasgassen.
Figuur 1: Het broeikaseffect
Figuur 2: Een broeikas
OPDRACHT 1 Op figuur 2 zie je een tekening van een broeikas. Teken in figuur 2 met pijlen hoe de warmte in de broeikas vastgehouden wordt. TIP: kijk daarvoor goed naar figuur 1.
1.2
Gevolgen
De laatste 100 jaar zijn er veel meer broeikasgassen bij gekomen. Daardoor wordt de aarde steeds warmer en dit is nadelig voor het klimaat. Doordat de aarde warmer wordt, gaat ook het weer veranderen. Natte gebieden worden natter en droge gebieden worden droger. Ook zal er waarschijnlijk steeds vaker en meer extreem weer voorkomen, zoals stromen en hittegolven. Omdat het warmer wordt, zal het ijs op de polen in de bergen (bijvoorbeeld in de Alpen) gaan smelten. Hierdoor gaat de zeespiegel stijgen.
4
OPDRACHT 2 Noem 3 dingen die veranderen als de aarde opwarmt. 1
………………………………………………………………………………………………………………………………..
2
………………………………………………………………………………………………………………………………..
3
………………………………………………………………………………………………………………………………..
Figuur 3: Gevolgen van het opwarmen van de aarde.
1.3
Minder CO2 Gelukkig zijn er manieren om ervoor te zorgen dat er minder CO2 in de lucht komt. Eén van de manieren is minder energie verbruiken. Ook bomen kunnen ons helpen, want zijn nemen CO2 op (een soort ‘opeten’) en maken daar zuurstof en water van. Op Figuur 4 (op de volgende pagina) zie je een aantal huishoudelijke apparaten, met bij elk apparaat hoeveel bomen een jaar lang moeten groeien om de CO2 die het apparaat ‘afgeeft of uitstoot’ op te nemen. 5
Figuur 4
OPDRACHT 3 Gebruik bij deze opdracht bovenstaande lijst. A.
Stel, je hebt een bos met 75 bomen. Hoeveel apparaten kun je met dit bos maximaal gebruiken? Vul in: maximaal ………………………… apparaten
B.
Kon je alle apparaten gebruiken? Ja / Nee
C.
De volgende apparaten kon ik niet meer gebruiken: ………………………………………………………………………………………………………………………………..
D.
Dit zou ik kunnen doen om meer apparaten te kunnen gebruiken, zonder dat ik bomen moet bijplanten of dat er meer CO2 in de lucht komt dan dat de bomen kunnen opnemen: ………………………………………………………………………………………………………………………………..
1.4
Wat kan jij doen voor minder uitstoot van BKG? neem de fiets, ‘t openbaar vervoer,..); Iedere dag 1 uur minder internetten, de PC en de tv niet in waakstand laten staan; Niet met het vliegtuig op vakantie gaan; De temperatuur in je kamer 1°C lager zetten; Een dag in de week geen vlees eten, alleen seizoensproducten eten; Niet meteen de “airco” aanzetten als je in de wagen stapt; Toestellen langer gebruiken; Niet meteen een auto vragen aan je ouders als je 18 geworden bent!
? Als je dit doet, zal je comfort dan zoveel verminderen? Denk er eens over na en praat er over met je klasgenoten. 6
1.5
Fossiele brandstoffen
Door verbranding van fossiele brandstoffen (olie, gas, kolen) komt meer van het broeikasgas kooldioxide (CO2) in de lucht en kan dus minder warmte de aarde verlaten. Dit heet het versterkte broeikaseffect. Fossiele brandstoffen zijn koolwaterstofverbindingen die zijn ontstaan uit resten van plantaardig en dierlijk leven in het geologisch verleden van de aarde. Hieronder vallen aardolie, aardgas, steenkool en bruinkool. Door het grootschalige gebruik van fossiele brandstoffen in verbrandingsmotoren van auto's, elektriciteitscentrales en voor verwarming van woningen en kantoren, komt veel koolstofdioxide vrij. Dit leidt tot luchtvervuiling. De afgelopen 20 jaar is hard gewerkt aan de vermindering van uitstootgassen. Zo beschikt elke wagen al over een autokatalysator en wordt er volop gewerkt aan auto’s die kunnen rijden op waterstof en op zonne-energie.
Wist je dit… De World Solar Challenge is een race voor zonnewagens die tweejaarlijks in Australië wordt gehouden. Het Belgische team wordt gesponsord door het bedrijf Umicore, wat het metaal germanium levert voor de zonnecellen van de zonnewagen ‘UMICAR’ - zie foto. Meer informatie vind je op http://www.solarteam.be/
1.6
Ontbossing – Het bedreigde regenwoud4
Meer dan één vijfde van het Amazoneregenwoud is al verdwenen door ontbossing en (aangestoken) bosbranden. De rook van deze bosbranden houdt de neerslag tegen en verergert de droogte.
1.7
Vervuiling door industriële en agrarische activiteiten
Vele ondernemingen die zich in het Amazoneregenwoud vestigen, zoals de olie-industrie en plantages, springen nogal onbekommerd om met de omgeving. De oliepijpleidingen lekken zo veel dat de zandweggetjes er pikzwart uitzien, de olie sijpelt ook door in het drinkwater van de plaatselijke bevolking: ‘men vertelt de indianen zelfs dat de olie goed voor hen is!‘ De plantages gebruiken enorme hoeveelheden pesticiden en meststoffen. Ook is afval een gigantisch probleem, op sommige plaatsen is er meer dan 4000 ton afval aan pesticidenverpakkingen.
Ontbossing amazonewoud
Vervuiling amazonewoud
4 Het Amazoneregenwoud is het grootste regenwoud op Aarde. Het heeft een oppervlakte van 7 miljoen km² en is verspreid over negen landen: Brazilië (60%), Colombia, Peru, Venezuela, Ecuador, Bolivia, Guyana, Suriname en Frans-Guyana.
7
2.
Het gat in de ozonlaag
De zon bevindt zich in de ruimte, op zo’n 150 miljoen kilometer van de aarde. De zonnestralen bereiken de aarde en geven licht en warmte. Het zonlicht bevat onzichtbare stralen die we (UV) ultraviolette stralen of warmtestralen noemen. Deze stralen bevatten veel energie en zorgen er o.a. voor dat planten kunnen groeien. Maar teveel zon is schadelijk voor al het levende op aarde. De ozonlaag is een laag ozon in de atmosfeer, op 15 à 30 kilometer hoogte. De ozonlaag houdt zonnestralen tegen m.a.w. de ozonlaag laat licht en warmte door, en beschermt mens en dier tegen de schadelijke UV-stralen van de zon. Wanneer deze beschermende ozonlaag afbreekt, heeft dit dramatische gevolgen voor het leven op aarde. Planten sterven af waardoor er niet genoeg eten is voor de dieren. Helaas zit er boven Antarctica, een gat in onze ozonlaag. De mensen gebruiken bepaalde machines of producten die bepaalde gassen of CFK’s afstoten. Wanneer deze CFK’s (ChloorFluorKoolstofverbindingen) in de ruimte komen, breken ze de ozonlaag af. CFK’s zitten in synthetische schuimen, koelmiddelen in ijskasten, airco's en allerlei spuitbussen. We kunnen CFK’s vermijden door producten te gebruiken die geen CFK’s bevatten. Koop enkel producten met het symbool “CFK-vrij” op de verpakking. Zo draag je alvast je steentje bij om het gat in de ozonlaag niet te vergroten.
Dit is het symbool voor “CFK-vrij” , dus dit product bevat géén CFK’s.
8
A.
Hergebruik en/of recyclage
Hergebruik, recycling of recyclage is het opnieuw gebruiken van materialen, nadat ze als afval zijn afgedankt. Er is echter wel een verschil tussen hergebruik en recycling.
Hergebruik
Recycling (synoniem recyclage)
Een voorwerp opnieuw gebruiken, al dan niet voor een ander doel.
Een afvalstof wordt omgezet in een nieuw product.
A.1
Diverse vormen van “Hergebruik”:
Hergebruik van het gehele voorwerp: bv tweedehands verkoop, kringloopwinkel of weggeefwinkel.
Hergebruik van een onderdeel van een voorwerp: bv oude fietsbel op je nieuwe fiets zetten.
A.2
Kringloopgoederen Hergebruik van (huishoudelijk) afval verdient voorrang op recyclage. Textiel hoort niet thuis in de gewone vuilniszak. Alles wat hergebruikbaar is, kan je aanbieden bij het kringloopcentrum. Is een kledingsstuk écht versleten, dan kan het nog altijd als poetsdoek worden gebruikt. Pas als die meer vuil maakt dan poetst, hoort deze thuis bij het restafval.
Wat je niet meer nodig hebt is voor iemand anders misschien onschatbare waarde. In sommige werelddelen wonen mensen bij of op een vuilnisbelt en halen goederen uit het vuil om in hun levensonderhoud te voorzien - Slumdog Millionaire.
A.3
Diverse vormen van “Recycling”:
Downcycling De gerecycleerde grondstof krijgt een lagere zuiverheid dan die van de oorspronkelijke grondstof.
Upcycling De gerecycleerde grondstof krijgt een hogere zuiverheid dan die van de oorspronkelijke grondstof.
BV: papier.
BV: edele metalen uit elektrische toestellen. Edele metalen behouden steeds 100% hun waarde.
Wist je dat… van gerecycled papier niet alleen wc papier wordt gemaakt maar ook grote posters en folders? Er zijn bedrijven die investeren in het recyclen van papier om goedkoper papier en karton te krijgen voor hun reclame posters. Wist je dit… De recyclage-eenheid van UMICORE in de buurt van Antwerpen, is de grootse en meest geavanceerde recycler van edele metalen, van de wereld! Op een efficiënte en milieuvriendelijke wijze worden edele metalen en andere non-ferrometalen terug gewonnen uit bijproducten en reclyclagematerialen uit sectoren zoals elektronica, fotografie, auto-industrie, petrochemie en petroleumraffinage.
Een essentiële voorwaarde voor hergebruik en recycling is het voorafgaandelijk sorteren van afval.
9
B.
Sorteren
Sorteren is het indelen volgens een vooraf bepaald criterium. Om in Vlaanderen afval gescheiden op te halen, gebruikt men diverse gekleurde vuilniszakken. Bijna alle gemeenten in Vlaanderen kennen de 3 afvalgroepen. Gemiddeld is elke Belg goed voor bijna 600 kilogram afval per jaar! De 3 afvalgroepen met hun toegepaste kleuren:
(1) restafval: wit, geel, oranje, grijs, bruin.
(2) PMD (Plastic Metaal Drinkkartons): transparant, blauw.
(3) GFT (Groenten Fruit & Tuinafval): groen, bruin, zwart.
OPDRACHT 4 Geef de juiste naam aan de vuilzak / -bak en schrijf erbij welk vuil erin mag. 1
2
3
………………………………………
………………………………………
………………………………………
………………………………………
………………………………………
………………………………………
OPDRACHT 5 In totaal wordt afval onderverdeeld in 10 groepen / categorieën. Blader eens door deze lesmap en schrijf ze alle 10 op. Afvalpreventie kent eigenlijk 10 categorieën 1.
…………………………………………………………………….
2.
…………………………………………………………………….
3.
…………………………………………………………………….
4.
…………………………………………………………………….
5.
…………………………………………………………………….
6.
…………………………………………………………………….
7.
…………………………………………………………………….
8.
…………………………………………………………………….
9.
…………………………………………………………………….
10.
……………………………………………………………………. 10
1.
GFT – Groenten Fruit- en Tuinafval
50% van onze vuilzak is GFT, dus… door organisch afval thuis te verwerken, halveert de (dure) huisvuilzak! Door de aparte inzameling en de grootschalige verwerking van GFT in composteringsinstallaties beperken we de grote hoeveelheid restafval. Afvalverwerking kost veel geld en energie, thuiscomposteren daarentegen is eenvoudig en ook zéér milieuvriendelijk.
Weet jij wat er in het GFT-afval mag terechtkomen?
schillen en resten van groenten, fruit en aardappelen,
resten van gekookt eten, brood en kaaskorsten (zonder plastic),
vlees- en visresten (inclusief graten, schelpen en botjes),
pinda- en notendoppen en eierschalen,
plantaardige olie en gestold vet,
theezakjes en filters met koffiedik,
onkruid, klein snoeiafval, gemaaid gras en bladeren,
snijbloemen en kamerplanten (zonder pot en aarde),
mest van kleine huisdieren met stro (bv cavia),
kattenbakkorrels met milieukeur, kadaveren,
keukenrol (bevuild met etensresten)
TIP: gebruik een afwasbare/uitspoelbare (vaat)doek of spons.
OPDRACHT 6 Trek een pijl naar de vuilzak waarin het vuil thuishoort.
Grijze vuilzak
PMD-zak
Groene GFT-bak
11
2.
PMD – Plastic Metaal en Drankkartons
Sinds 1995 wordt PMD via de blauwe zak van Fost Plus ingezameld. Een belangrijk percentage wordt gerecycleerd: zo wordt 2/3 van het totale volume aan drankkartons en plastic flessen die op de markt komen daadwerkelijk gerecycleerd - voor metalen is dat quasi de totaliteit. Recycleren is beter dan nieuw plastic maken, het is goedkoper en milieuvriendelijker. Wist je dit… Via de recyclage van PET-flessen maakt men o.a. polyester textielvezels voor truien en T-shirts, maar ook voor matrasvullingen, tapijten en andere toepassingen. !!! 27 PET-flessen = 1 trui. Wist je dit… De kartonnen frisdrankpakken zijn van binnen met aluminium bekleed en daarom uitstekend voor hergebruik. Zo is het geschikt als supersterke enveloppe, bloemenvaas, opvouwbare drinkbeker voor onderweg, bewaardoosje voor een lunchpakket (ideaal tijdens het reizen) en voor het bewaren van kliekjes in de koelkast
Wat mag wel en niet in de PMD-zak?
Plastic flessen van dranken maar ook plastic flessen van onderhouds- en verzorgingsproducten (afwasmiddel, wasproducten, douche-gel, …) Spoel deze wel eerst wat uit.
Lege spuitbussen van voedingsmiddelen (slagroom, …) of cosmetica (haarlak, deodorant, …), aluminium schotels, bakjes en schaaltjes.
Drankkartons bevatten, naast een laag karton, ook één of meer laagjes aluminium en plastic. Ze horen niet thuis bij de ophaling van papier en karton, maar wel in de PMD-zak
Aluminiumfolie moet echter in de restafvalzak, alsook botervlootjes, yoghurtpotjes en aardbeien-, champignon- & plantenbakjes.
VERPAKKINGEN die gevaarlijke producten hebben bevat (ontstopper, motorolie, frituurolie, …) en spuitbussen van gevaarlijke producten (pesticiden, boenmiddel, verf, olie, …) horen bij het KGA - zie verder.
Wat als je verkeerd sorteert? Dan kleven de ophalers een rode waarschuwingssticker op de PMD-zak en laten ze hem op straat staan. Neem de zak dan terug binnen en haal het foute afval eruit. Scheur dan het voorste luik van de sticker en zet de PMD-zak bij de volgende ophaaldag terug buiten.
Wist je dat… Bijna 1/3 van het gebruikte aluminium gesorteerd wordt? Recyclage van aluminium kost 20 tot 25 keer minder energie dan nieuw aluminium produceren. Gerecycleerd aluminium zit o.a. in nieuwe verpakkingen, maar ook in elektriciteitskabels, huishoudtoestellen enzo… !!! 670 aluminium drankblikjes = 1 fiets.
Tips om verpakkingsafval te vermijden
Leidingwater is het milieuvriendelijkste drinkwater. De kwaliteit is goed en je bespaart op verpakking; Verkies grote verpakkingen (op maat van het gezin i.p.v. 1persoonsverpakking); Kies voor navulbare verpakkingen; Koop geconcentreerde wasproducten - de verpakking ervan is veel kleiner; Neem een drinkbus of thermos i.p.v. blikjes of drank in wegwerpplastic- of brikverpakking; Hergebruik aluminium-, plastic- of kartonnen doosjes , om voedsel in te vriezen of te bewaren; Koop bij voorkeur niet-verpakte producten of producten met zo weinig mogelijk verpakking. Losse, verse producten (zoals groenten en fruit) geven niet alleen minder afval, maar zijn bovendien vaak gezonder. 12
OPDRACHT 7: TEST JE PMD-KENNIS Wat mag wel en wat mag niet in de PMD-zak? …
1
2
3
4
drankblikjes
plastic fles van water, limonade, cola, …
plastic potjes of vlootjes (bv. Van yoghurt of boter)
kleine drankkartonnetjes
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
5
6
7
8
plastic folie, plastic zakken
emmers
luiers aluminiumschoteltjes, schaaltjes en bakjes Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
9
10
11
12
bidons van motorolie
eierdozen
plastic fles van melk, fruitsap of groentesap
speelgoed
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
13
14
15
16
verpakkingen van giftige of bijtende producten
piepschuim
drankkarton van melk
plastic doosjes (bv van roomijs, champignons, gebak,…)
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
13
17
18
19
20
metalen schroefdoppen, kroonkurken en deksels
aluminiumfolie
kookpotten, vorken, messen, lepels en andere zaken die geen verpakkingen zijn
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
21
22
23
24
bidons van frituurolie
spuitbussen van voeding en cosmetica
drankkarton van soep (brik)
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
25
26
27
28
metalen dozen en bussen
plastic flacon van afwasmiddelen en onderhoudsproducten
drankkarton van fruitsap
plastic fles/flacon van bad- en doucheproducten
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
Ja of nee
plastic flacon van wasproducten en wasverzachters
conservenblikjes
Waar kan je een PMD-zak kopen en hoeveel kost hij?
Moet de school ook PMD-zakken gebruiken?
14
3.
GLAS
De beste oplossing voor het milieu is kiezen voor de aankoop van flessen met statiegeld (retourflessen). Deze flessen kunnen teruggebracht worden naar de winkel. Herbruikbare flessen kan je ook naar het containerpark brengen of bij een bierhandelaar, melkboer of drankencentrale in je buurt aanbieden. Wegwerpglas wordt niet hergebruikt maar gerecycleerd. Je kunt het naar het containerpark brengen of naar een glasbak in jouw buurt. Daar het transport en de recyclage van glas meer belastend zijn voor het milieu dan de recyclage van andere verpakkingen (zoals PMD) is het noodzakelijk wegwerpglazen verpakkingen te vermijden.
Rangorde voor milieuvriendelijk gebruik: 1. 2. 2. 3.
Hergebruik, Retourflessen (glas of PET5), PMD (bv Plastic flacons, brik en blikjes), Wegwerpglas. Glasbak
Hoe sorteer ik mijn glas?
→ Glasbak of Containerpark.
Wat mag in de glasbak? In de glasbak hoort alleen glas thuis -bijna al het glas waar geen statiegeld6 op zit. Ook gebroken drinkglazen en kleine potjes (bv voor kruiden) horen in de glasbak.
Wat mag niet in de glasbak? → Containerpark Vlakglas (o.a. ruiten) en spiegelglas worden enkel op het containerpark ingezameld. Dit glas heeft een andere samenstelling dan het flessenglas (holglas) wat bij recyclage slechte, breekbare flessen geeft.
Ander afval (kurken en deksels van flessen en potten) of restanten (verf) kunnen het hergebruikproces verstoren. Etiketten vormen geen probleem.
Net als lampen, optisch glas (vergrootglas, brilglas, …), porselein (servies, …), kristal (bevat zware metalen) en aardewerk horen ze NIET in de glasbak! Spoel het aan te bieden recipiënt uit en verwijder ook het deksel of de kurk. Metalen deksels van bokalen horen net als kroonkurken bij het PMDafval.
"Ze gooien alles toch weer bij elkaar..." Niet waar! Het glas in de glasbak wordt per kleur gescheiden. Bij het legen van de glasbak wordt de glasbak op het middendeel van de vrachtwagen geplaatst. In de vrachtwagen zitten tussenschoten waardoor elke kleur in het daarvoor bestemde compartiment belandt. Glazen of PET-retourverpakkingen vormen een zeer milieuvriendelijke oplossing zelfs al houden we rekening met de milieunadelen van spoelen en vervoeren. Als je toch regelmatig met een leeg voertuig naar de winkel rijdt, geef dan de voorkeur aan flessen met statiegeld. Let wel op: wegwerp(glazen)flessen vormen zeker geen milieuvriendelijker alternatief voor PMD-verpakking.
Bovenstaande logo's geven aan dat je de lege verpakking (meestal flessen) naar de winkel mag terugbrengen, zodat ze hergebruikt kan worden. Het extra bedrag voor de (lege) fles dat je betaalde bij de aankoop, krijg je terug in de vorm van statiegeld. 5 PET= Polyethyleentereftalaat ,een polyester kunststof die o.a. wordt toegepast voor het maken van petflessen en andere verpakkingen. 6 Statiegeld (ook: emballage, stageld of consigne) is een klein bedrag dat wordt geheven bij de aankoop van een product en dat wordt terugbetaald als de koper de verpakking van het product na gebruik weer inlevert.
15
4.
Papier en Karton
Papier kan gemaakt worden van natuurlijke grondstoffen zoals riet, bamboe of hout, of door hergebruik van materialen zoals oude kleding of oud papier. Het woord papier komt van de Cyperus papyrus, een rietsoort die in Egypte langs de Nijl groeit. Het grootste deel van het papier dat we in de bus krijgen, hebben we niet gevraagd. Door het overaanbod aan reclamefolders e.d. hebben we stapels papier te verwerken. Papier is echter niet onbeperkt recycleerbaar (downcycling): de te kleine vezels vallen uiteen en moeten aangevuld worden met verse houtvezels, waardoor nog steeds massaal bossen ontgonnen worden. Papier is het meest gerecyclede materiaal. In Europa wordt meer dan de helft van al het papier opnieuw gebruikt. Bij kringlooppapier wordt (oud) gebruikt papier met water vermengd en van zijn vervuilingen en inkt ontdaan en tot nieuw papier of karton verwerkt.
OPDRACHT 8 Hoe kan jij ervoor zorgen dat er minder papier nodig is? Geef minstens 3 voorbeelden. 1
………………………………………………………………………………………………………………………………..
2
………………………………………………………………………………………………………………………………..
3
………………………………………………………………………………………………………………………………..
!
Papier laten ophalen en recycleren is één ding, gerecycleerd papier ook effectief gebruiken is iets anders. Als papierverbruik onvermijdelijk is, probeer dan toch te kiezen voor het meest milieuvriendelijke papier. Kijk dan ook uit naar 100 % kringlooppapier, dat bovendien niet ontinkt, noch chloorgebleekt werd (TCF - Totally Chlorine Free).
Opgelet! Labels en termen vliegen in het rond, maar kunnen je ook op het verkeerde been zetten. Zo betekent de vermelding “houtvrij papier” niet dat je bomen spaart, integendeel: uit dit papier is de lignine verwijderd. Daardoor zijn er precies méér bomen nodig! Labels en termen zeggen dus in dit geval helaas niet alles …Kringlooppapier herken je aan het kringlooplabel of de vermelding "recycled" of "gerecycleerd". Internationaal symbool voor kringloop en recycling.
Groene Punt-logo. Dit logo betekent niet altijd dat je een milieuvriendelijk of gerecycleerd product gekocht hebt! Het Groene Puntlogo op een verpakking betekent dat de onderneming die het product op de markt brengt haar bijdrage betaalt voor de financiering van de selectieve inzameling, de sortering en de recyclage van huishoudelijke verpakkingen. Het Groene Punt-logo is geen sorteerinstructie. Het betekent niet dat de verpakking waarop het is gedrukt ingezameld of gerecycleerd zal worden. Het betekent evenmin dat de verpakking of het product in de verpakking gerecycleerd materiaal bevat.
16
5.
KGA - Klein Gevaarlijk Afval
KGA is huishoudelijk afval dat vanwege de samenstelling of aard, mogelijk schadelijk is voor de gezondheid van de mens en het leefmilieu - daarom moeten ze een aangepaste verwerking ondergaan. Indien KGA gewoon in de huisvuilniszak wordt meegegeven, zorgt dit voor de helft van de milieuvervuiling! Tot het KGA behoren naast allerlei duidelijk herkenbare chemische producten (zie symbolen hieronder), ook: verf, vernis, lijm, schoonmaakmiddelen alsook DE VERPAKKINGEN die er rechtstreeks mee in contact gekomen zijn! Frituurolie, TL-lampen en spaarlampen (geen gloeilampen) zijn ook KGA. Afvalstoffen die een groot gevaar betekenen voor mens en milieu en die zeker bij het klein gevaarlijk afval horen, herken je onmiddelijk aan één van de volgende symbolen:
irriterend
Groene Milieubox Naaldcontainer
KGA wat doe je ermee? KGA berg je thuis veilig op in de groene milieubox (gebruikte injectienaalden stop je in een naaldcontainer )en breng je naar het containerpark of de chemocar. Frituurolie of –vet en verfoplosmiddelen in de gootsteen kieperen is niet alleen een aanslag op het watermilieu maar ook op de afvoerleiding! Breng ook dit KGA naar het containerpark! Surf eens naar http://www.valorfrit.be/ Wist je dit... Vervallen geneesmiddelen moet je binnen brengen bij de apotheker (gratis) - gebruikte pleisters en verbanden mogen bij de restafval.
Batterijen In België worden jaarlijks gemiddeld 15 batterijen (veelal wegwerpbatterijen) per inwoner gebruikt. Batterijen vormen een van de grootse fracties in het KGA en moeten gescheiden worden ingeleverd. Zo kunnen de schadelijke stoffen die erin zitten opnieuw gebruikt worden. In sommige gemeenten ontvang je ‘BEBAT-zakjes’ in de postbus voor het verzamelen van batterijen of accu’s.
?
Is een oplaadbare batterij is ALTIJD beter dan een eenmalige batterij?
Wist je dit... 1 herlaadbare batterij = 1000 wegwerpbatterijen. Na 10 herlaadbeurten is de investering in de duurdere herlaadbatterij al terugverdiend.
BEBAT-zakje
Heb je nog lege wegwerpbatterijen? Lever ze dan in bij één van de 20.000 Bebatinzamelpunten waar je gebruikte batterijen gratis kan deponeren. Je vindt ze o.a. in supermarkten en talrijke winkels. → Meer info op www.bebat.be Wist je dat… Een eenmalige batterij die voor de walkman niet meer voldoende stroom levert, nog wel een tijdje mee kan in een wekker of afstandsbediening? Gooi ze dus niet te snel weg.
17
6.
AEEA
AEEA = Afgedankte Elektrische en Elektronische Apparaten (ook e-schroot genoemd). Wereldwijd wordt jaarlijks tussen de 20 en 50 miljoen ton aan gebruikte huishoudelijke elektronica weggegooid. Grofweg mag je alles wat in een gewoon huishoudelijk gebruik elektrisch werd aangedreven (via netsnoer of batterijen) als AEEA beschouwen o.a. beeldbuishoudend materiaal, koel- en vriestoestellen, hifi-installaties, elektrisch (tuin)gereedschap en alle andere huishoudapparaten waar een snoer aan vast zit, alsook GSM’s. Toestellen op gas of benzine/diesel en industriële toestellen horen niet tot deze fractie.
Waar moet je naartoe met AEEA? Is het toestel stuk, dan kan je het meegeven met het ‘oud-ijzer’ of het groot huisvuil (zie afvalkalender). Je brengt het zelf naar het containerpark of laat het door de gemeente op reservatie (betalend) ophalen. Zorg er in elk geval voor dat er geen ander afval in de afgedankte toestellen blijft zitten (denk maar aan koelkasten of diepvriezers) of batterijen want dit wordt immers beschouwd als sluikstorten! Wist je dat… Wanneer je een nieuw elektrisch of elektronisch huishoudapparaat koopt, de verkoper verplicht is het oude en/of kapotte toestel terug te nemen, ook al heb je het niet bij hem gekocht…
Umicore krijgt jaarlijks zowat 350.000 ton afval voor recyclage waarvan 1/10de e-schroot, zoals computerprintplaten of gsm’s. Hieruit worden op de meest milieuvriendelijke manier 17 metalen herwonnen, waaronder zuiver goud en zilver.
Recyclageproces van een gsm Eerst worden de batterijen uit de gsm’s verwijderd. Daarna worden deze verkleind in een shredder. Daarna wordt dit materiaal gesmolten in een smelter bij een temperatuur van ongeveer 1250°C. In deze gloeiend gesmolten massa worden de edele metalen gescheiden van de andere metalen. De batterijen van de gsm’s gaan naar de Umicore Recycling Solutions in Olen. Daar wordt kobalt en nikkel – dat in de batterijen zit, gerecycleerd. Zo kan het terug gebruikt worden in nieuwe batterijen en ZO maakt Umicore de cirkel rond.
Je oude gsm is goud waard! De gemiddelde levensduur van een gsm is 18 maanden en tot nu toe werden er wereldwijd al 7,2 miljard gsm’s verkocht waarvan 3 miljard niet meer in gebruik is. Een gsm is klein, ligt niet in de weg, dus de meeste mensen houden het bij. Een oude en kapotte gsm bevat ongeveer voor een halve euro aan waardevolle metalen, waaronder goud. Drie ton gsm’s is goed voor een kleine goudstaaf. Sommige toestellen worden tweedehands verkocht of verscheept naar 3de-wereldlanden. De overige toestellen zijn weggegooid (1,4miljard), gerecycleerd (0,1 miljard) of liggen ergens in een schuif (1,5miljard).
OPDRACHT 9 Los het volgende vraagstuk op: Uit 50.000 gsm’s (+/- 3ton) halen we o.a. 1 kilo goud. Een trouwring weegt 3 gram, waarvan 2,25 gram goud. Hoeveel gsm’s heb je dan nodig voor 1 trouwring? ………………………………………………………………………………………….................................................................... 18
7.
Restafval en grofvuil
Grofvuil : Alle huishoudelijk afval dat je niet in de restafvalzak of afvalcontainer kan stoppen is grofvuil. Voorbeelden: meubels, groot speelgoed, vloerbedekking (tapijt, vinyl…), niet-elektrische grasmachine of ander tuingereedschap, lampenkap, staande klok, kapstok, droogrek, ladder, matras, ski, piano, trampoline, wasmand,… Restafval: De niet-selectief ingezamelde huishoudelijke afvalstoffen (huisvuil, inclusief het sorteerresidu van PMD-afval, grofvuil en gemeentevuil).
Wist je dit… Ook voor autobanden geldt er een terugnameplicht - bij aankoop van nieuwe autobanden is de garagist of het bandenbedrijf verplicht jouw oude banden terug te nemen. Je kan ook terecht op het containerpark. Voor meer informatie: www.recytyre.be
OPDRACHT 10 Heb jij goed opgelet? Vul de ‘weetjes’ verder in. 1.
Van gerecycled papier niet alleen wc papier wordt gemaakt maar ook ……………………………………………………………………………………….
2.
De recyclage-eenheid van UMICORE in de buurt van Antwerpen, is de grootse en meest geavanceerde recycler van edele metalen, ……………………………………………………….!
3.
Via de recyclage van PET-flessen maakt men o.a. polyester textielvezels voor truien en Tshirts, maar ook voor matrasvullingen, tapijten en andere toepassingen. !!! 27 PET-flessen = …………………………………….
4.
Van gerecycleerde kartonnen frisdrankpakken worden …………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………gemaakt.
5.
Bijna 1/3 van het gebruikte aluminium wordt gesorteerd. Recyclage van aluminium kost 20 tot 25 keer minder energie dan nieuw aluminium produceren. Gerecycleerd aluminium zit o.a. in nieuwe verpakkingen, maar ook in elektriciteitskabels, huishoudtoestellen enzo… !!! 670 aluminium drankblikjes = ………………………………………….
6.
Vervallen geneesmiddelen moet je binnen brengen bij de ………………………………………..(gratis) - gebruikte pleisters en verbanden mogen bij de ………………………………………...
7.
Een eenmalige batterij die voor de walkman niet meer voldoende stroom levert, Kan nog wel een tijdje mee in een …………………………………………… of………………………………………….
19
C.
Energiebezuiniging en Groene Energie
We moeten zorgen voor minder afval maar ook voor minder energieverbruik…
C.1
Gloeilampverbod in de Europese Unie
Sinds 1 september 2009 is er in de gehele EU een productieverbod voor matte gloeilampen7 en heldere gloeilampen van 80 watt of hoger. Voor de overige heldere gloeilampen (5W en hoger) wordt dit verbod t.e.m. 1 september 2012 gefaseerd uitgebreid. Het is dus geen verbod op de verkoop (winkels zouden dan met volle magazijnen blijven zitten) maar een verbod op de productie van gloeilampen. Opgelet, het bezit en het gebruik van een gloeilamp na 1 september 2012 is niet verboden, maar een vervangend exemplaar wordt niet meer geproduceerd. Reden voor dit verbod is dat de gloeilampen te veel stroom verslinden. Alternatieven zijn spaarlampen en ledverlichting. Of de alternatieve spaarlamp beter is voor de gezondheid en het milieu, is nog niet 100% zeker. Spaarlampen bevatten giftige stoffen zoals kwik en geven ook straling af die huidkanker kan veroorzaken. Autofabrikanten installeren al led-verlichting in plaats van de oude gloeilampen. Ook de verlichting achter het dashboard is meestal met leds.
Groene energie is elektriciteit die opgewekt wordt op een duurzame manier. Klassieke energiebronnen zoals olie, steenkool en gas zijn eindig en vervuilend op de koop toe. Waarom dan niet gebruik maken van een energiebron die heel wat langer zal meegaan? Duurzame energie is energie waarover de mensheid in de praktijk voor onbeperkte tijd kan beschikken en waarbij, door het gebruik ervan, het leefmilieu en de mogelijkheden voor toekomstige generaties niet worden benadeeld.
?
Kan jij enkele voorbeelden van groene energie opsommen?
Niet alleen de ontwikkeling van duurzame energie maar ook het behouden van energie door bv. ‘isolatie’, is een milieuvriendelijke oplossing. Denk ook aan ruimteverwarming door zoninstraling in gebouwen en woningen – bv. grote ramen, georiënteerd naar het Zuiden of werken met zonnepanelen. C.2
Zonne-energie: van zonlicht tot elektrische stroom Zonne-energie is een energiebron die nog miljarden jaren beschikbaar zal zijn. Als zonlicht op een zonnecel valt, wordt er een kleine elektrische stroom geproduceerd. Hoe? De zonnestraal wordt via lenzen en spiegels op kleine germaniumschijfjes in de zonnecel geconcentreerd. De opgewekte elektriciteit kan je ‘aftappen’ van de contacten tussen elke zonnecel. Door meer zonnecellen cellen met elkaar te verbinden in een zonnepaneel, kan je zoveel elektrische spanning en stroom maken als je nodig hebt.
Wist je dat… UMICORE samen met NASE opzoek is naar groene marsmannetjes? UMICORE is wereldleider op het vlak van het uiterst zeldzame germanium, hun germaniumschijfjes worden gebruikt als basismateriaal voor de zonnepanelen van de NASA Mars Exploration Rovers, de rijdende robotjes die al sinds april 2004 de ‘Rode Planeet’ onderzoeken.
7 Een gloeilamp is een glazen voorwerp waarin licht geproduceerd wordt door het verhitten van een gloeidraad of filament.
20
D.
Milieuzorg in de School
D.1
Hoe kan jij op school beter omgaan met het milieu? (regeltjes…)
Koop en gebruik hervulbare balpennen, ongelakte en ongeverfde grafietpotloden;
Koop en gebruik een meetlat uit ongekleurd en ongeverfd hout of meetlat uit metaal;
Koop en gebruik milieuvriendelijke plakband, lijm en correctiemiddel;
Koop en gebruik (opberg)mappen uit gerecycleerd karton alsook gerecycleerd kaft- en schrijfpapier;
Gebruik oud papier als kladpapier en print niet onnodig af;
Vermijdt zoveel mogelijk afval: o
Brooddoos i.p.v. plastic of aluminiumfolie,
o
Herbruikbare drankbekers i.p.v. van blik of brik,
o
Vermijd snacks in individuele verpakking,
o
Koop niet altijd het laatste nieuwe toestel!
Gooi je restafval (klokhuizen van appels, broodkorsten, folie, verpakkingen, lege blikjes,…) niet op de grond;
Sorteer je afval op school: papier in de papiermand, glas in de glasbak, PMD in de PMDbak… (simpel toch?)
Laat het licht nergens onnodig branden (bijvoorbeeld in lege lokalen);
Houd de deuren in het stookseizoen gesloten;
Schakel zoveel mogelijk computers, computerschermen en andere elektrische apparaten uit wanneer ze lange tijd niet gebruikt worden;
Plaats reflecterende radiatorfolie achter de radiators zodat de warmte in het lokaal weerkaatst wordt (school);
Gebruik zoveel mogelijk spaar- of TL-lampen (school);
Geef voorkeur aan energiezuinige toestellen met een A-label (school);
Tover deze ‘regeltjes’ om tot JOUW REGELS!
Als extra motivatie, krijgen jullie bij deze lesmap nog een unieke afsluiter. De Goochelaar Guinelli (Magische Vier, VT4) komt bij jullie op school een spetterende goochelshow brengen. De goochelshow “EcoMagie” is een laboratorium met bubbels en rokende proefbuizen, waarin onze professor-goochelaar jullie interesse wil prikkelen om collectief te gaan goochelen voor het milieu!
21
OPLOSSINGEN OPDRACHT 1 Teken in figuur 2 met pijlen hoe de warmte in de broeikas vastgehouden wordt. TIP: kijk daarvoor goed naar figuur 1. Zie de rode pijlen (warmtestraling) in figuur 2. De zonnestralen warmen de grond in de broeikas op. De warme lucht stijgt op (rode pijlen) en kan kan door het glas van de broeikas niet naar buiten. De warmte wordt dus vastgehouden in de kas. N.B. het lijkt misschien raar dat de zonnestraling wel door het glas de kas in kan, terwijl de warmtestraling de kas niet uit kan. Dit komt omdat zonnestraling een kortere golflengte heeft dan warmtestraling.
OPDRACHT 2 Noem 3 dingen die veranderen als de aarde opwarmt. 1.
Natte gebieden worden natter en droge gebieden worden droger.
2.
Steeds vaker en meer extreem weer, zoals stormen en hittegolven.
3.
Het ijs op de polen en in de bergen (zoals bijvoorbeeld in de Alpen) gaat smelten waardoor de zeespiegel gaat stijgen.
OPDRACHT 3 Stel, je hebt een bos met 75 bomen. Hoeveel apparaten kun je met dit bos maximaal gebruiken? Vul in: maximaal ………………………… apparaten A.
Maximaal 9 apparaten (tel de apparaten met de laagste getallen bij elkaar op).
Kon je alle apparaten gebruiken? Ja / Nee B.
Neen.
De volgende apparaten kon ik niet meer gebruiken: C.
Droger, verwarming, douche en warme kraan.
Dit zou ik kunnen doen om meer apparaten te kunnen gebruiken, zonder dat ik bomen moet bijplanten of dat er meer CO2 in de lucht komt dan dat de bomen kunnen opnemen: D.
Bijvoorbeeld: lichten uitdoen in een kamer waar ik niet ben, korter douchen, een trui aantrekken in plaats van de verwarming hoger te zetten, TV niet op stand-bij zetten maar helemaal uit, op de fiets i.p.v. de scooter of auto of neem het openbaar vervoer. 22
OPDRACHT 4 Geef de juiste naam aan de vuilzak / -bak en schrijf erbij welk vuil erin mag. 1
2
3
Grijze vuilzak Restafval
PMD-zak Plastic Metaal Drinkkartons
Groene GFT-bak Groenten Fruit & Tuinafval
OPDRACHT 5 In totaal wordt afval onderverdeeld in 10 groepen / categorieën. Schrijf ze alle 10 op. Afvalpreventie kent eigenlijk 10 categorieën. 1.
GFT
6.
KGA
2.
Snoeihout en overig tuinafval
7.
AEEA
3.
PMD
8.
Restafval en grofvuil
4.
Glas
9.
Kringloopgoederen
5.
Papier en karton
10.
Textiel –zie kringloopgoederen.
OPDRACHT 6 Trek een pijl naar de vuilzak waarin het vuil thuishoort.
23
OPDRACHT 7: TEST JE PMD-KENNIS Wat mag wel en wat mag niet in de PMD-zak? … 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28
ja ja nee ja nee ja nee nee ja nee nee nee nee nee ja nee ja ja nee nee nee ja ja ja ja ja ja ja
drankblikjes plastic fles van water, limonade, cola, … plastic potjes of vlootjes (bv. Van yoghurt of boter) kleine drankkartonnetjes luiers aluminiumschoteltjes, schaaltjes en bakjes (maar geen aluminiumfolie!) plastic folie, plastic zakken emmers plastic fles van melk, fruitsap of groentesap speelgoed bidons van motorolie of frituurvet eierdozen verpakkingen van giftig of bijtende producten piepschuim drankkarton van melk plastic doosjes (bv van roomijs, champignons, gebak,…) plastic flacon van wasproducten en wasverzachters metalen schroefdoppen, kroonkurken en deksels aluminiumfolie kookpotten, vorken, messen, lepels en andere zaken die geen verpakkingen zijn bidons van frituurolie spuitbussen van voeding en cosmetica drankkarton van soep (brik) conservenblikjes metalen dozen en bussen plastic flacon van afwasmiddelen en onderhoudsproducten drankkarton van fruitsap plastic fles/flacon van bad- en doucheproducten
Waar kan je een PMD-zak kopen en hoeveel kost hij? PMD zakken koop je in de winkel, supermarkt of het districtshuis. De zakken kosten 0,25€ per stuk (inhoud:60 liter). Ze worden verkocht pet rol van 20 zakken, op sommige plaatsen zijn ze te koop per stuk.
Moet de school ook PMD-zakken gebruiken? PMD Kan ook in de container – enkel in containers van 770 of 1100 liter. Je kleeft een PMDsticker op de container – die kost respectievelijk 148,74€ (770liter) en 198,31€ (1100liter) per jaar. De container is vooral interessant voor bedrijven, scholen en flatgebouwen. PDM-zakken worden 2-wekelijks opgehaald (verschilt ngl. regio). Je mag de PMD ook naar het recyclagepark brengen, maar in de blauwe zak. Wil je meer te weten over selectief inzamelen, sorteren en recycleren, contacteer dan FOST Plus vzw en bel 0800/12690 of surf naar www.fostplus.be
24
OPDRACHT 8 Zo kan jij ervoor zorgen dat er minder papier nodig is:
Kleef een antireclamesticker op je brievenbus om ongeadresseerde reclame en/of regionaal pers te weigeren, als je die toch niet of nauwelijks leest. Deze sticker kan je gratis verkrijgen in jouw gemeente.
Indien je een sticker op de brievenbus hebt, maar toch nog de ongewenste papierenbundel ontvangt, dan kan je dit melden bij de gemeente of rechtstreeks aan de OVAM – tel 015-28 42 84.
Geadresseerde reclame en zelfs ongewenste publicitaire faxberichten kan je voorkomen door je adres te registreren op de Robinsonlijst: telefoneer gratis naar 0800 91 886 of surf naar www.robinsonlist.be
Neem een gezamenlijk abonnement op een krant of tijdschrift (met buren, familie of vrienden). Dit bespaart je ook heel wat euro’s. Dit is dan ook niet voor niets een populair initiatief bij onze noorderburen.
Gebruik de achterkant van een blad als kladpapier, bv. voor notities, als boodschappenlijstje,...
Met de komst van de computer is ons papierverbruik zeker niet verminderd, integendeel. Print enkel indien nodig. Korte stukken tekst kunnen zonder probleem van het scherm gelezen worden en digitaal klasseren is, o.a. met de opkomst van de cd-writer, geen probleem meer.
Zaken voor persoonlijk gebruik of niet-definitieve teksten kunnen geprint worden op kladpapier.
Kies bij je volgende aankoop een kopieermachine die recto-verso kan kopiëren. Stel dubbelzijdig afdrukken in als standaardfunctie. Je haalt er op termijn ook economisch voordeel uit.
? Is een oplaadbare batterij is ALTIJD beter dan een eenmalige batterij?
Vanuit milieuoogpunt zijn herlaadbare batterijen beter dan wegwerpbatterijen. Herlaadbare batterijen en de bijhorende laders zijn er de laatste jaren kwalitatief enorm op vooruit gegaan. Ze kennen geen geheugeneffect en zijn minder schadelijk voor het milieu maar nog beter zijn toestellen op zonnecellen. Oplaadbare batterijen zijn minder milieubelastend en goedkoper in gebruik dan eenmalige batterijen, maar ze zijn niet voor alles geschikt. Ze zijn prima voor apparaten die in verhouding veel stroom gebruiken, zoals discmans en flitsers. Maar voor dingen die weinig stroom verbruiken zoals klokjes en afstandsbedieningen zijn ze niet geschikt. Daarvoor kan je beter een éénmalige batterij gebruiken.
25
OPDRACHT 9 Los het vraagstuk op: Uit 50.000 gsm’s (+/- 3ton) halen we o.a. 1 kilo goud. Een trouwring weegt 3 gram, waarvan 2,25 gram goud. Hoeveel gsm’s heb je dan nodig voor 1 trouwring?
Een gsm in is metaal maar een kleine 50 eurocent waard. Maar uit 50.000 gsm’s (+/3ton) halen we: •
1 kilo goud
•
10 kilo zilver
•
400 gram palladium
•
420 kilo koper
Een trouwring weegt ongeveer 3 gram en bestaat uit 2,25 gram goud. Dat betekend dat je 226 gsm’s nodig hebt om twee ringen te maken, dus 113 gsm’s voor 1 trouwring.
Wist je dit? Bij een GSM-inzamelactie van het Nieuwsblad vorig jaar, schonk Umicore 4€ per ingezamelde gsm aan projecten tegen Kinderkanker. Een 12-jarig meisje verzamelde op haar eentje, zomaar eventjes 136 oude gsm’s (17,7 kilogram)! Wat kan jouw klas verzamelen?
OPDRACHT 10 Heb jij goed opgelet? Vul de ‘weetjes’ verder in: 1.
Van gerecycled papier niet alleen wc papier wordt gemaakt maar ook grote posters en folders?
2.
De recyclage-eenheid van UMICORE in de buurt van Antwerpen, is de grootse en meest geavanceerde recycler van edele metalen, van de wereld!
3.
Via de recyclage van PET-flessen maakt men o.a. polyester textielvezels voor truien en Tshirts, maar ook voor matrasvullingen, tapijten en andere toepassingen. !!! 27 PETflessen = 1 trui.
4.
Van gerecycleerde kartonnen frisdrankpakken worden supersterke enveloppen, bloemenvazen, opvouwbare drinkbekers en bewaardoosjes voor een lunchpakket gemaakt.
5.
Bijna 1/3 van het gebruikte aluminium gesorteerd wordt? Recyclage van aluminium kost 20 tot 25 keer minder energie dan nieuw aluminium produceren. Gerecycleerd aluminium zit o.a. in nieuwe verpakkingen, maar ook in elektriciteitskabels, huishoudtoestellen enzo… !!! 670 aluminium drankblikjes = 1 fiets.
6.
Vervallen geneesmiddelen moet je binnen brengen bij de apotheker (gratis) -gebruikte pleisters en verbanden mogen bij de restafval.
7.
Een eenmalige batterij die voor de flitser of de walkman niet meer voldoende stroom levert, nog wel een tijdje mee kan in een wekker of afstandsbediening? Gooi ze dus niet te snel weg. 26
? Kan jij enkele voorbeelden van groene energie opsommen?
Bio-energie zoals bv. biobrandstof.
Geothermische energie = warmte winnen uit de aardbodem.
Zonne-energie: → Zonnepanelen zetten zonlicht om in elektriciteit – ook zonnestroom genoemd. → Passieve zonne-energie - Denk aan huizen en gebouwen die zo worden gebouwd dat de zon direct maximaal de ruimtes kan verwarmen (d.m.v. grote ramen aan de zonkant en kleine raampjes aan de schaduwkant).
Windenergie bv. Windmolen. → Een windturbine gebruikt de kracht van de wind om een elektrische generator aan te drijven en zo elektriciteit op te wekken.
Energie uit natuurlijke waterkracht: → Golfslagenergie: De golfbeweging van de zee wordt gebruikt om elektriciteit op te wekken. → Getijdenenergie: De verschillen in waterhoogte (getijden) worden via turbines in elektrische energie omgezet. → Blauwe energie: Energie winnen uit het verschil in zoutconcentratie tussen zeewater en zoetwater. → Hydro-elektrische energie: Energie winnen uit hoogteverschillen van water, meestal door de bouw van een stuwdam of bij een natuurlijke waterval.
Menselijke lichaamskracht. Dit is een aloude duurzame energieleverancier. Deze wordt tot op heden onder andere aangewend bij het zich per fiets verplaatsen van personen. Bovendien kan al trappende de elektriciteit opwekt worden, die nodig is, om het fietslicht te doen branden.
27
Eindtermen De inhoud van de lesmap en de goochelshow is gelinkt aan de eindtermen van het (gewoon) basisonderwijs cfr. “Leergebied – Wereldoriëntatie” (geldig tot 31-8-2010).
1 Wereldoriëntatie - Natuur Levende natuur: De leerlingen 1.4 kunnen illustreren dat de mens de aanwezigheid van planten en dieren in zijn omgeving beïnvloedt. Niet-levende natuur: De leerlingen 1.9 kunnen het verband illustreren tussen de leefgewoonten van mensen en het klimaat waarin ze leven. 1.10 kunnen tonen hoe de aarde om zichzelf en de aarde, de zon en de maan ten opzichte van elkaar bewegen. 1.11 kunnen van courante voorwerpen uit hun omgeving zeggen uit welke materialen en grondstoffen ze gemaakt zijn. Algemene vaardigheden natuur: De leerlingen 1.13 kunnen minstens één natuurlijk verschijnsel dat ze waarnemen via een eenvoudig onderzoekje toetsen aan een hypothese. Milieueducatie: De leerlingen 1.18 tonen zich in hun gedrag bereid om in de eigen klas en school zorgvuldig om te gaan met papier, water, afval en energie. 1.19 kunnen met concrete voorbeelden uit hun eigen omgeving illustreren hoe mensen op negatieve maar ook op positieve wijze omgaan met het milieu en dat aan een milieuprobleem vaak tegengestelde belangen ten grondslag liggen.
4 Wereldorientatie - Maatschappij Sociaal-economische verschijnselen: De leerlingen 4.3 kunnen met een zelf gekozen voorbeeld het nut en het belang aangeven van een collectieve voorziening, waarvoor de overheid zorg draagt. 4.4 kunnen illustreren dat welvaart zowel over de verschillende landen in de wereld als in België ongelijk verdeeld is. 4.5* beseffen dat hun gedrag beïnvloed wordt door de reclame en de media.
7 Brongebruik: De leerlingen 7
kunnen op hun niveau verschillende informatiebronnen raadplegen.
Informatiepunt Bij (praktische) vragen, opmerkingen of voorstellen rond de lesmap of goochelshow, mag U zich rechtstreeks richten tot de projectbegeleidster mevrouw Gill Rolus via
[email protected] of 0476 69 67 92. U kunt brochures over de activiteiten van Umicore Precious Metals Refining aanvragen bij: Dienst Communicatie: A. Greinerstraat 14 - 2660 Hoboken via
[email protected]
28
