MAGAZINE VOOR BELEID EN MANAGEMENT ZORG EN KWALITEIT. Elan terug in de zorg Veiligheid rondom patiënt Beveiligd én toegankelijk

• hoe ga t e m a nw m o e

ho met • e gaa n w Elan terug in de zorg

ZVM Whitepaper.indd 1

Veiligheid rondom patiënt

m eo

m o e

ZORG EN KWALITEIT

h met • oe gaan w

• hoe ga t e m an

m eo

w

MAGAZINE VOOR BELEID EN MANAGEMENT

Beveiligd én toegankelijk

2/25/2013 4:45:43 pm

REDACTIONEEL

Kwaliteit en veiligheid

Z

orgvisie besteedt veel aandacht aan kwaliteit en veiligheid. En dat willen we met deze bijzondere uitgave onder de aandacht brengen. Dit is voor u een mooie gelegenheid om nader kennis te maken met artikelen die eerder zijn gepubliceerd in ons magazine en in het weekoverzicht.

De thema’s kwaliteit en veiligheid zijn door ex-minister Ab Klink van VWS tot speerpunt van beleid gemaakt. Zijn opvolger heeft die lijn voortgezet. Inmiddels lopen een groot aantal concrete projecten van zorgprofessionals, zorgverzekeraars en patiëntenverenigingen. In deze bijzondere uitgave brengen we een aantal artikelen samen. Zo beschrijven we het proces dat het AMC in Amsterdam heeft doorlopen om voor het ziekenhuis een accreditatie te krijgen van de Joint Commission International. Deze Amerikaanse organisatie heeft een speciale methode ontwikkeld om potentieel onveilige situaties op te sporen. En we laten u meekijken naar de manier waarop de medewerkers van Verpleeghuis Ter Reede in Vlissingen hun werk organiseren zodat een stimulerende werkomgeving ontstaat. En natuurlijk zit in onze selectie een interview. Met bijzonder hoogleraar Veiligheid en Kwaliteit in de zorg, Rob Slappendel, over het in kaart brengen van veiligheidsrisico’s. Volgens hem leidt veiligere en betere zorg ook tot goedkopere zorg.

ERIC BASSANT HOOFDREDACTEUR ZORGVISIE


2/25/2013 4:45:44 pm

FOCUS KWALITEIT

ONDERZOEK NAAR GOEDE VERPLEEGHUISZORG

Elan terug in de zorg Organisaties leveren goede zorg als het personeel een passende opleiding heeft en werkt met plezier, blijkt uit onderzoek van het NIVEL. Bijvoorbeeld in Verpleeghuis Ter Reede: ‘Het is fijn dat je hier niet indut.’ tekst Krista Kroon beeld Nationale Beeldbank/Hans Tak

‘S

taar je niet blind op aantallen medewerkers’, is de boodschap van Cordula Wagner, programmaleider Kwaliteit en organisatie in de cure en care bij het NIVEL. Organisaties die relatief veel personeel inzetten, leveren niet vanzelf betere zorg, blijkt uit onderzoek van Wagner, Thijs Hingstman en Maaike Langelaan. De onderzoekers hebben 23 afdelingen van 12 instellingen geënquêteerd, geïnterviewd en een dag geobserveerd. Ze keken hoe “zachte kwaliteitsaspecten” als bejegening, autonomie van bewoners en geboden veiligheid samenhangen met de personele inzet. Instellingen met een erg lage bezetting leveren bijna altijd ondermaatse kwaliteit, maar het omgekeerde gaat niet op. Goede zorg vereist een voldoende aantal zorgverleners, een goede opleidingsmix én een stimulerende werkomgeving. Wagner: ‘Er is geen gouden standaard van “zoveel medewerkers van dit niveau en zoveel van dat niveau”. Natuurlijk is er een ondergrens aan het aantal mensen. Maar je kunt met een gemiddeld aantal personele uren heel goede zorg leveren, als je een mooi gemengd team hebt dat goed samenwerkt en steun ervaart, en de aansturing klopt.’

Consequent Zo’n gemengd team bestaat naast verzorgenden en helpenden bijvoorbeeld

30

ook uit mensen met een welzijnsopleiding, die zich vooral richten op het welbevinden van bewoners. Ook de inzet van verpleegkundigen (niveau 4) verhoogt de kwaliteit, ziet de onderzoeker. “Die hebben toch een andere kijk, houden de vakliteratuur op een andere manier bij en brengen kennis in het team.” Maar de kwaliteit blijkt evenzeer afhankelijk van subtielere organisatiekenmerken: werktevredenheid, ziekteverzuim en een visie op zorg en welzijn. Wagner: ‘Dat hangt samen met hoe mensen samenwerken, de relatie met de leidinggevende en of je volgens je eigen opvatting goede zorg kunt verlenen. Als je tevreden bent, ga je met meer elan je werk doen.’ Het ziekteverzuim hoeft niet per se laag te zijn, als er maar goede vervangers zijn die de bewoners kennen. Bijvoorbeeld vaste invallers of medewerkers van de afdeling zelf die tijdelijk extra werken. De “goede” afdelingen hebben nog iets gemeen: het management heeft een duidelijke visie op zorg en welzijn en voert die consequent door. Wagner: ‘Stel dat je de zelfredzaamheid van

cliënten wilt bevorderen. Dan moet je medewerkers hebben die beschikken over coachende competenties en de bewoner niet alles uit handen willen nemen. Je moet hen wellicht daarin scholen. Maar je moet ook zeggen: “Het maakt niet uit hoe snel je een cliënt aankleedt.” Want iemand helpen zichzelf aan te kleden, duurt langer dan het overnemen. Een visie geeft houvast in het gedrag en helpt om keuzes te maken.’

Verpleegkundigen Een van de afdelingen die volgens het NIVEL bovengemiddelde kwaliteit leveren, is een locatie van Verpleeghuis Ter Reede in Vlissingen met vijftien groepswoningen voor mensen met dementie. Locatiemanager Peter Boeije onder-

‘Je maakt je eigen agenda en spreidt het werk over de dag’

ZORGVISIE MAGAZINE 8 augustus 2012


2/25/2013 4:45:51 pm

Goede zorg vereist een voldoende aantal zorgverleners, een goede opleidingsmix én een stimulerende werkomgeving

LEIDRAAD VOOR KEUZES PERSONELE bev de at een leidraad voor

Het NIVEL-rapport kunnen gverleners. Daarmee optimale inzet van zor ’s inventariseren, ico -ris en aag gvr afdelingen de zor erkers en niveau van medew het benodigde aantal voor den aar orw dvo ran of de bepalen, en checken ‘De r: gne Wa . zijn aanwezig goede zorgverlening erbouwen, op afdelingen te ond leidraad helpt keuzes ement.’ nag ma er hog het t ook in het gesprek me met VWS Gezondheidszorg – De Inspectie voor de lt de taa ver – oek onderz opdrachtgever van het toezicht. In 2013 r voo d raa leid een handleiding in in het bezetting een thema wordt de personele tie. toezicht van de inspec

schrijft het belang van een ‘heel heldere visie’. In Ter Reede draait het om huiselijkheid, met een duidelijke structuur voor de dementerende bewoners. De woningen hebben vaste teams met zoveel mogelijk dezelfde gezichten. In elke woning werkt overdag een “medewerker wonen”, gericht op zowel zorg als welzijn, en daarnaast in de ochtenden een “medewerker woon- en leefmilieu”, een gastvrouw die ook huishoudelijke en lichte zorgwerkzaamheden verricht. Elke unit van vier of vijf woningen heeft daarnaast een omloopdienst die kan bijspringen als extra menskracht nodig is, bijvoorbeeld bij een uitstapje of een zieke bewoner. In de omloopdiensten zitten ook verpleegkundigen. Zij werken mee in de basiszorg en fungeren daarnaast als klankbord en eerste hulp, zegt Boeije: ‘Als er iets bijzonders is, komen zij opdraven als een soort ambulancedienst. Ook medewerkers die ruggespraak willen over een bewoner, kunnen bij hen terecht. Het komt daarnaast voor dat een

verpleegkundige zelf in een woning iets signaleert dat niet goed gaat en daarop actie onderneemt. Verpleegkundigen hebben een helikopterview, zien net dat stukje extra.’

Interne academie De visie op huiselijkheid komt terug in de selectie van personeel. Drie op de tien medewerkers van Ter Reede hebben geen “traditionele zorgopleiding”, maar een welzijnsachtergrond. De zorgorganisatie heeft bovendien een interne academie, in samenwerking met het ROC Goes. Alle medewerkers krijgen de opleiding tot medewerker maatschappelijke zorg aangeboden: een combinatie van zorg en welzijn met aandacht voor groepsdynamica. Dat geldt ook voor de mensen in de oproeppool, een vast clubje per locatie. Sinds de overgang naar kleinschaligheid is het ziekteverzuim bij Ter Reede gedaald van 10 naar 4 procent. De “eigen” groepswoning blijkt ook de medewerkers rust te geven. Boeije: ‘Als je een eigen

huis hebt, kom je prettiger binnen. Je maakt je eigen agenda en spreidt het werk over de dag.’ Verzorgende Corry Geldof kan dat beamen. ‘Het is heel relaxed werken, we hebben genoeg tijd voor de mensen. Ik ga elke dag met plezier naar mijn werk. Als ik ’s morgens niet zo lekker uit bed kom, knap ik hier zelfs op.’ Naast de rust in het werk staan vernieuwingen die het voor haar interessant houden. ‘We zijn nu bijvoorbeeld bezig met Planetree en een nieuw cliëntendossier. En ik doe elearning: lesstof over bijvoorbeeld diabetes, die je op de computer volgt en na afloop kunt toetsen met een examentje. Ik vind het heel fijn dat je hier niet indut.’ Geldof is trots op haar werk. ‘We bieden goede lichamelijke zorg én twee keer per dag iets te doen. Er is een hondenclub, bloemschikken, gym, noem maar op. Als mijn moeder naar een verpleeghuis zou moeten, zou ik haar het liefste hier brengen.’ I augustus 2012 ZORGVISIE MAGAZINE 8


31

2/25/2013 4:45:51 pm

FOCUS KWALITEIT

INTERNATIONAAL ACCREDITATIESYSTEEM JCI

Veiligheid rondom patiënt Het ene na het andere ziekenhuis wil een accreditatie van de Joint Commission International (JCI). Ziekenhuizen zijn vooral te spreken over de ‘tracer-methode’ waarmee JCI potentieel onveilige situaties opspoort. tekst Suzanne Bremmers beeld UMC Utrecht


‘D

rie mannen en een vrouw zitten naast elkaar aan tafel op het podium van de collegezaal. Ze hebben een week lang met een patiëntendossier onder de armverschillende afdelingen van het AMC bezocht en heel veel laatjes opengetrokken. Tegenover zich zien ze rijen gespannen gezichten. De voorzitter van het JCIonderzoeksteam, een Braziliaanse vaatchirurg, heeft een rapportje voor zich waaruit hij opleest wat niet voldoet aan de JCI-standaard. Hij concludeert dat het AMC‘on the way’ is. Of dat voldoende is voor de Gold seal of Approval moet nog blijken. De verwachting is dat het AMC geaccrediteerd wordt, maar wel huiswerk krijgt.

2/25/2013 4:45:52 pm

TRACERS

getrainde medewerIn de JCI-standaard s lopen in het hui ken zie het van kers t door het iën pat de van r voetspoo en alles op het oek erz ond ziekenhuis en d. In de voorhei ilig gebied van patiëntve de accreditatie, op e fas e end eid ber twee jaar duurt, die gemiddeld zo’n derd tracers of hon ine worden een kle eerd. JCI zelf nis proefexamens georga r het echte exavoo gs lan en alle t kom missie bepaalt of men, waarna een com -geaccrediteerd JCI h zic s het ziekenhui verhogen van het is mag noemen. Doel d. hei ilig tve iën pat de ternational.org www.jointcommisionin

Het AMC is het eerste Nederlandse ziekenhuis dat JCI over de vloer heeft en het zal zeker niet het laatste zijn. Verschillende ziekenhuizen, academische en topklinische, overwegen of zijn bezig met een accreditatie door het van oorsprong Amerikaanse JCI. In het AMC is nu iedereen getraind om op twee onafhankelijke manieren te toetsen of ze de juiste patiënt voor zich hebben. Potentieel gevaarlijke medicijnen zijn speciaal gelabeld en apart van andere medicijnen opgeborgen. Verder zijn nooduitgangen vrij gemaakt en worden naambadges goed zichtbaar gedragen.‘Het AMC is als geheel veiliger geworden’, zegt Misa Dzoljic van de raad van bestuur. ‘De kans op fouten is verminderd. Ik heb het nooit meegemaakt, maar er is in Nederland wel eens het verkeerde been geopereerd. De kans dat dit in

het AMC gebeurt, is stukken kleiner geworden.’ Bijkomende redenen om met JCI in zee te gaan, zijn een steviger concurrentiepositie en betere onderhandelingspositie met zorgverzekeraars. Voor het dicht bij de grens gelegen Jeroen Bosch Ziekenhuis, dat zo goed als zeker voor JCI zal kiezen, is een internationale kwaliteitserkenning ook belangrijk vanwege de verwachte toestroom van buitenlandse patiënten. ‘Op dit moment zijn patiënten uit andere landen nog op één hand te tellen’, zegt Willy Spaan, voorzitter van de raad van bestuur. ‘Maar Europese richtlijnen zullen zodanig veranderen dat het makkelijker wordt om patiënten uit Europa te behandelen. Een internationaal predicaat heeft dan meer betekenis dan een Nederlands predicaat.’

Verschillende systemen Een Nederlands predicaat komt van het Nederlands Instituut voor Accreditatie in de Zorg (NIAZ). Op de vraag waarom JCI-geïnteresseerden niet kiezen voor het NIAZ stellen de meesten dat het vertrekpunt verschilt en daarom niet past bij hun ziekenhuis. Het NIAZ zou zich vooral richten op protocollen en regelingen. André Klappe, manager kwaliteit en veiligheid bij Isala klinieken, benoemt het bezwaar daarvan: ‘Ja, we hebben alle protocollen op orde, maar wat voor effect hebben die eigenlijk op de patiënt? Dat missen we bij het NIAZ en is wel sterk aanwezig bij JCI.’ Het NIAZ ontkent dat het zich alleen op protocollen richt en niet op de patiënt. Volgens bestuurder Kees van Dun richt het NIAZ zich op beide. Het is volgens hem wel waar dat de afgelopen jaren verhoudingsgewijs meer aandacht is gegaan naar de organisatie dan naar de uitkomsten van de zorg. ‘Niet alleen wij hielden ons daar minder mee bezig, in heel Nederland was daar weinig aandacht voor. Nu zijn we ons aan het oriënteren op wat er allemaal voor accreditatiesystemen zijn. We hebben sinds kort een adviseur in huis die zowel met JCI als met het NIAZ werkt. We kijken ook naar een Canadees model. Het gaat om het verbinden van verschillende accreditatiesystemen. Zeker is dat het

NIAZ van nu niet het NIAZ van over een half jaar is.’

JCI en VMS Omdat steeds meer ziekenhuizen een JCI-accreditatie ambiëren, heeft de internationale organisatie invloed op de heersende patiëntveiligheidsnormen. Volgens Dzoljic levert dat geen discrepanties op met Nederlandse richtlijnen, aangezien JCI openstaat voor aanpassingen op basis van goede argumenten. Het botst volgens hem ook niet met het normenkader van het veiligheidsmanagementsysteem (VMS). ‘We hebben alle eisen van het VMS naast die van Joint Commission gelegd en zagen toen dat we met JCI het VMS als het ware meenemen. Twee vliegen in een klap dus, alleen is JCI veel breder dan het VMS.’ Het Jeroen Bosch Ziekenhuis ziet JCI als een vervolg op het VMS dat aan het eind dit jaar afgerond moet zijn. Spaan: ‘Het VMS heeft een grote cultuurverandering teweeggebracht in onze organisatie. Patiëntveiligheid stond vijf jaar geleden niet op de agenda van bestuurders. Nu wel. We willen niet in de situatie terechtkomen dat iedereen zegt: “zo nu zijn we klaar”. Wat mij betreft begint het pas.’

Enthousiaste professionals Hoe zorgt een raad van bestuur ervoor dat iedereen in de organisatie het nut blijft inzien van zo’n veelomvattende en langdurige accreditatie als die van JCI? Naast een goede communicatie is het belangrijk professionals actief erbij te betrekken, onder meer door medisch specialisten tracers uit te laten voeren. Zo wordt draagvlak onder het personeel gecreëerd. Spaan: ‘Professionals zijn enthousiast als ze merken dat het gaat om een methode die de patiënt als uitgangspunt neemt. Wat zij elke dag doen, staat centraal.’ >

augustus 2012 ZORGVISIE MAGAZINE 8


27

2/25/2013 4:45:52 pm

FOCUS KWALITEIT

> Dzoljic geeft toe dat niet iedereen altijd overal het nut van inziet. Soms worden de eisen als tegenstrijdig of te Amerikaans gezien. Hij noemt sedatie als voorbeeld. Medisch specialisten geven zelf sedatie en dat is volgens Dzoljic hun goed recht, maar de JCI’ers hadden er grote moeite mee dat hiervoor geen speciale training en toetsing vereist zijn.

Spoorzoeken in het UMCU Ergens op de afdeling maag-, darm- en leverziekten (MDL) in het UMC Utrecht hangt hoog in een hoek een grijs kastje met een stukje duck-tape dat het deurtje dicht moet houden. Dat is niet gelukt, want het deurtje staat open. Waar het kastje voor dient, is voor de omstanders een mysterie. Een toevallig passerende MDL-arts weet het wel: er zit een schakelaar in waarmee je live verbinding maakt tussen de endoscopiekamer en collegezalen. De Joint Commission International (JCI) zou zoiets niet waarderen. Gelukkig is dit slechts een training, niet eens een echte tracer, maar het komt soms akelig dicht in de buurt. Bas de Vries, trainer van het Utrechtse opleidingscentrum en Reinier Hoff, anesthesioloog-intensivist laten zien hoe

zo’n tracer verloopt. Het UMC Utrecht heeft al 134 tracers gedaan voor de JCIaccreditatie. In 2013 moet het ziekenhuis klaar zijn voor de echte toets. Tot die tijd bezoeken Hoff en De Vries samen met nog 48 andere medewerkers afdelingen in hun eigen ziekenhuis om potentiële patiëntenrisico’s te inventariseren. Een echte tracer duurt ongeveer drie uur. De leidinggevende wordt op de hoogte gebracht van het bezoek. Acute situaties mogen niet worden verstoord, maar op dagen dat er een groter risico is op patiëntonveilige situaties– derde kerstdag en in het weekend – worden ook tracers gehouden. De Vries beschrijft en fotografeert zijn bevindingen in de JCI-app. De rapportage wordt aan het eind van het bezoek doorgenomen met de leidinggevende en snel daarna via intranet toegankelijk gemaakt voor het hele ziekenhuis. Tijdens een tracer vragen de JCI-getrainde medewerkers niet alleen hoe vaak medewerkers bijscholing krijgen, maar ze willen het ook zien. Tell me, show me, noemen ze dat. Veelal betekent dat de papieren induiken. Ondertussen vraagt Hoff de toevallige passerende MDL-arts het hemd van het lijf over de opleiding.

‘Met JCI nemen we het VMS als het ware mee: twee vliegen in een klap dus’ 28

Welke aios mogen al endoscopieën uitvoeren? En hoe leren ze dat? Hoff onthoudt wat hij te horen krijgt en checkt dit vervolgens bij een aios die een kamer verderop een endoscopie uitvoert. ‘Stel dat die aios iets anders zegt dan wat de arts mij net vertelde, dan weet ik oké, dit is niet volmaakt. Het wordt pas problematisch als ik het drie of vier keer tegenkom. Dan weet ik: dit is een trend.’ Hoff ziet zijn bezoekjes voor JCI als een cadeautje. Hij werkt al twintig jaar in het UMC Utrecht en heeft hier zijn opleiding gedaan, maar door de JCI-bril ziet hij ineens hoeken en gaten van het ziekenhuis die hij nog nooit eerder heeft bekeken. De anesthesioloog komt helemaal in zijn element als hij op de behandelkamer bij MDL komt en ziet dat op sedatiemiddelen een sticker zit waar 50 microgram op staat, maar niets over de hoeveelheid werkzame stof. ‘Als ik nu de gang op loop met de ampul en ik vraag een willekeurige medewerker hoeveel werkzame stof hierin zit, weet die dat dan?’, vraagt Hoff. ‘Het systeem werkt misschien voor jullie, maar waarom zet je het er niet gewoon op? Als het om medicatieveiligheid gaat, kan het mij niet veilig genoeg zijn.’ Is het niet vreemd om je collega’s zo te bevragen en te wijzen op mogelijke risico’s? ‘Nee’, zegt De Vries. ‘We helpen slechts met de gedachtevorming. Doordat we ook bekrachtigen wat goed is, blijft iedereen gemotiveerd. Wij kunnen de afdeling niet veranderen, dat moeten ze zelf doen.’ I

ZORGVISIE MAGAZINE 8 augustus 2012


2/25/2013 4:45:52 pm

3

9 vragen aan

Rob Slappendel, bijzonder hoogleraar Veiligheid en Kwaliteit in de zorg

‘We moeten ook in de zorg veiligheidsdrempels introduceren’ Manager kwaliteit en veiligheid Rob Slappendel is sinds 1 januari naast zijn functie in het Amphia ziekenhuis voor één dag in de week bijzonder hoogleraar Veiligheid en Kwaliteit in de zorg aan de TiasNimbas business school. Gedurende de vijf jaar waarvoor de leerstoel is ingesteld, wil hij in elk geval een instrument ontwikkelen om het risico op overlijden in te schatten voorafgaand op een behandeling of operatie bij een patiënt. Wat gaat u precies onderzoeken? ‘Veiligheid in de zorg is een breed terrein. Ik ga me in elk geval bezighouden met veilige, betere zorg tegen minder kosten. De leerstoel moet kunnen leiden tot een aantal promoties.’ Waarom doet het Amphia ziekenhuis dit? ‘Het Amphia ziekenhuis kiest voor ontwikkeling van hun medewerkers en wil hen bijvoorbeeld in staat stellen te promoveren. Ik was al gepromoveerd dus lag een hoogleraarschap voor de hand. Op dit moment sponsort het Amphia drie leerstoelen: een op het gebied van patiëntveiligheid, een op het gebied van organisatiemanagement en een op het gebied van patiëntervaringen.’ Waar besteedt u speciaal aandacht aan? ‘De thema’s die nu wereldwijd spelen: In het ziekenhuis opgelopen infecties, kwetsbare ouderen en bloedtransfusies. Infecties na ingebrachte lange lijnen, postoperatieve wondinfecties en blaasinfecties zijn voorbeelden. Bij ouderen moet je denken aan valincidenten voorkomen en beter inspelen op een delier, dat treedt bij 30 procent van de ouderen boven de 70 op. Bloedtransfusies leiden regelmatig tot wondstoornissen of infecties. Tevens wil ik me richten op de verdere ontwikkeling van de checklist bij operaties, die het Amphia ziekenhuis mede heeft ontwikkeld.’ Is veilige en betere zorg ook goedkopere zorg? ‘Ja, dat kunnen wij aantonen: dankzij het gebruik van de operatiechecklist lliggen mensen gemiddeld een dag korter in het ziekenhuis. Het aantal langliggers verminderde fors. Minder bloedtransfusies leidt direct tot minder wondstoornissen en ook kortere opnameduur. Dat heeft het Amphia twee ton euro bespaard.’

bare sterfte was bij een laatste meting landelijk gemiddeld 4,3 procent, dat ligt nu in het Amphia op 2,4 procent. Vijf oud-specialisten doen continu dossieronderzoek waardoor we precies weten bij welke patiënten vermijdbare schade is opgetreden en we een betere risico-inschatting vooraf kunnen geven. In zes topklinische ziekenhuizen in regio zuid Nederland doen we dat onderzoek en kunnen we de gegevens bundelen.’ Noemt u eens een risicogebied? ‘Het aantal ziekenhuisinfecties is nog steeds erg hoog. De handhygiëne moet stipter worden nagevolgd door het ziekenhuispersoneel. Ik vergelijk het graag met het aantal verkeersdoden in Nederland. Dertig jaar geleden waren dat er 3000 per jaar, nu 600. Dat komt door allerlei maatregelen: verkeersdrempels, stoplichten, zebrapaden. Dat soort veiligheidsdrempels moeten we in de zorg ook introduceren. Zoiets kost tijd, mensen moesten ook wennen aan het dragen van veiligheidsgordels.’ Is het in de zorg niet lastiger omdat mensen minder direct worden geconfronteerd met de gevolgen van hun handelen? ‘Ja, maar daar komt verandering in doordat we door onderzoek steeds meer inzicht krijgen. We kunnen beweringen met cijfers onderbouwen. Als iemand op de ene afdeling goed wordt behandeld en vervolgens op de andere afdeling overlijdt aan een bloedvergiftiging als gevolg van slechte handhygiëne, kunnen we dat aantonen. Vroeger kwam zoiets niet aan het licht, nu wel.’ Helpt publiciteit? ‘Lijstjes op basis van prestatie-indicatoren helpen zeker en moeten ook vooral blijven. Je ziet dat de algehele veiligheid is verbeterd: niemand vindt het leuk om onder aan zo’n lijst te staan. Door enorme publiciteit, bijvoorbeeld nu rondom de cardiologie in het Ruwaard van Putten ziekenhuis, kan het zijn dat mensen hun vertrouwen verliezen in het ziekenhuis. En dat is jammer omdat de zorg afgelopen tien jaar al wel veiliger is geworden.’

Is het aantal vermijdbare sterfgevallen de afgelopen vijf jaar gedaald? ‘In het Amphia ziekenhuis lijkt dat goed te lukken. De vermijd-

Hoe nu verder? ‘We zijn er nog niet, er gaan nog steeds te veel patiënten vermijdbaar dood. Als mensen zien dat veilig werken daadwerkelijk effect heeft, krijg je ze makkelijker mee. Maar we moeten uitkijken voor een overdaad aan voorschriften: mensen moeten nog wel met plezier werken. Niet te veel regels of registraties opleggen, dan blijft het leuk.’ (CVA)

zorgvisiebanen.nl: Kies je baan met zorg |

zorgvisiebanen.nl: Kies je baan met zorg |


Klijnsma: ‘Bedrijven moeten jongeren met beperking aannemen’ Jongeren met een gezondheidsprobleem of beperking moeten betere kansen krijgen op de arbeidsmarkt. Dat zei staatssecretaris Jetta Klijnsma op een Europese conferentie over de actieve inclusie van jonge mensen met een beperking. Bij het bedrijf ‘The Specialist’ uit Denemarken, met vestigingen in Engeland en Zwitserland bestaat het vaste personeel voor honderd procent uit mensen met een autistische stoornis. Zij voeren IT-werk uit voor gerenommeerde bedrijven en draaien een jaaromzet van miljoenen zonder één cent subsidie. Zulke initiatieven moeten meer navolging krijgen, aldus Klijnsma. Als voorbeeldproject uit Nederland noemt de staatssecretaris ‘De Overstap’, dat zich richt op de begeleiding van Wajongers, met vestigingen in Hengelo en Zwolle. Klijnsma beloofde dat Nederland het VN-verdrag voor de rechten van de gehandicapten nog dit jaar tekent. Bovendien sprak ze het vertrouwen uit dat met de nieuwe Participatiewet die in 2014 van kracht kracht wordt, jongeren met een beperking betere kansen op de arbeidsmarkt krijgen. (WVDE)

zorgvisiebanen.nl: Kies je baan met zorg

2/25/2013 4:45:52 pm

TREND

Goede zorg leveren zonder ICT wordt steeds lastiger. Voor de patiëntveiligheid is het daarom van groot belang de risico’s te kennen, de infrastructuur goed op orde te hebben en continuïteit van zorg te garanderen als de ICT uitvalt. tekst Mark van Dorresteijn beeld Nationale Beeldbank/Bomboto en Killroy productions

Beveiligd én toegankelijk EILIGHEID OP ICTgebied in zorginstellingen draait om drie cruciale punten, stelt GertJan van Boven, directeur van het Nictiz – expertisecentrum voor ICT in de zorg. Als eerste, de beschikbaarheid van gegevens. De data moeten beschikbaar zijn en zorgpersoneel moet ermee kunnen werken. Ten tweede moeten patiënten erop kunnen rekenen dat hun gegevens in vertrouwde Het Westfriesgasthuis handen blijven en niet op werd eind 2010 straat belanden. Tot slot getroffen door een moet de integriteit in orde computervirus zijn: het personeel moet waardoor het ziekenhuisnetwerk overbelast ‘dezelfde taal spreken’ in raakte en een groot dossiers en de overzichaantal accounts van ten moeten uniform zijn. medewerkers geblokDeze punten staan ook in keerd werd. Zij konden enkele dagen lang het de NEN 7510-norm voor systeem slecht veiligheid op ICT-gebied raadplegen. Het in zorginstellingen. “De ziekenhuis ging norm is een mooie kapzelfs over tot een stok”, vindt Van Boven. operatiestop. “Als je deze lijst volgt, sla je niets over. En daar is het meest te winnen voor zorginstellingen. Het is dan nog wel de vraag hoe goed de norm wordt gevolgd.

V


Daarnaast zouden bestuurders erop toe moeten zien dat zowel het beleid als de implementatie periodiek getoetst wordt door verschillende externe partijen. Als het dan toch fout gaat, heb je als bestuurder al het mogelijke gedaan.” Een van de zorginstellingen die de digitalisering volledig heeft doorgevoerd, is het Westfriesgasthuis. Het ziekenhuis maakt sinds september 2011 geen gebruik meer van papieren dossiers. Het belangrijkste argument voor de digitalisering is volgens Nic Kaldenbach, manager ICT & Medische Techniek van het ziekenhuis, de toename van kwaliteit en veiligheid. “Zo zagen we bijvoorbeeld dat medicatierecepten op dertien verschillende plekken werden overgenomen. Dat is niet efficiënt en zorgt voor meer fouten. Van papieren dossiers is vaak maar een exemplaar. Als dit kwijt is of beschadigd, dan is er niets meer, terwijl we nu verschillende backups hebben. Een ICT-systeem kent natuurlijk ook zo zijn kwetsbaarheden, maar dat moet je in perspectief zien.”

Virusgevaren De persoon die dat perspectief goed kent, is security-evangelist Eddy Willems

van digitaal beveiligingsbedrijf G Data. Toen hij enkele jaren terug op de spoedeisende hulp in een ziekenhuis kwam met zijn zoontje, zag hij een computer staan. Nieuwsgierig stootte hij de muis aan en het systeem bleek onbeveiligd. Patiëntendossiers en andere schermen waren zichtbaar en konden gebruikt worden. Volgens Willems wordt vaak vergeten de bescherming bij te werken. “Virusdefinities moeten eigenlijk elk uur bijgewerkt worden en mogen maximaal een dag oud zijn. Ook de software zelf moet om de paar jaar vervangen worden. Sommige instellingen werken nog met anti-virussoftware uit 2007. Deze pakketten hebben wel de nieuwste virusdefinities, maar bieden onvoldoende bescherming tegen nieuwe soorten malware. Malware evolueert namelijk continu en neemt nieuwe vormen aan. Oude scanners kunnen daar gewoon niet meer tegenop. En dat kom ik nog altijd tegen, in gewone bedrijven maar zeker in ziekenhuizen.” Het Westfriesgasthuis heeft voor zulke ICT-problemen een aantal noodoplossingen, vertelt Kaldenbach. “Toch was het even schrikken vorig jaar”, erkent hij. “Pas dan merk je hoe kwetsbaar je bent.”

2/25/2013 4:45:52 pm

Op elke afdeling staat een groene koffer met lijsten, procedures en materiaal waarmee de zorgverleners analoog aan de slag kunnen. Daarnaast wordt bij problemen het escalatieteam opgeroepen dat een afspiegeling is van de organisatie met onder andere een bestuurslid, anesthesist en de dienstdoende chirurg. “Dat team bepaalt hoe we verder gaan. Het besluit bijvoorbeeld om de OK stil te leggen en zo nodig poliklinische patiënten naar huis te sturen tot de problemen opgelost zijn. Daarmee nemen we geen enkel risico.”

Ontbrekende informatie De beschikbaarheid van gegevens is de meerwaarde van een goed ICT-systeem, meent Nictiz-directeur Van Boven. “In de discussie over veilige systemen verdwijnt dat aspect vaak. In de media gaat het over gegevens die op straat belanden of lekken in systemen, maar het ontbreken van informatie heeft veel grotere gevolgen. Simpel gezegd gaan mensen niet dood van een dossier op straat, maar wel van verkeerd medicijngebruik doordat een bepaalde allergie niet bekend was bij de artsen. Schendingen van de vertrouwelijkheid worden heel groot in


beeld gebracht, maar over een onvindbaar papieren dossier in een ziekenhuis hoor je niemand.” Van Boven heeft nog nooit gehoord van commercieel misbruik van ziekenhuisgegevens. “Het zijn altijd journalisten die aantonen dat de beveiliging faalt. Ik heb nooit gehoord dat hackers gegevens stelen voor verkoop of verzekeraars die gegevens gebruiken om hun verzekerden te controleren. Als dat bekend wordt, zitten zij gelijk zonder klanten. Eddy Willems van G Data wil er wel op wijzen dat alle data interessant zijn voor mensen in het criminele circuit. “Een e-mailadres met naw-gegevens heeft al marktwaarde; dat kan bijvoorbeeld gebruikt worden voor spam. Met bankgegevens zijn de gegevens nog meer waard. Heb je daar ook nog bij wat de mensen mankeren, dan kan het helemaal veel opleveren. Een producent van middelen tegen rugpijn kan bijvoorbeeld een database kopen van mensen met rugklachten en hun gerichte spam sturen.” Vooral computers waarvan wordt gedacht dat ze niet van belang zijn, zoals computers op de administratieve afdeling of medische apparaten, vormen volgens Willems een risico. “Het lijkt onnodig om deze >

S MEDICATIERECEPTEN werden op dertien verschillende plekken overgenomen

‘Over een onvindbaar papieren dossier in een ziekenhuis hoor je niemand’

2/25/2013 4:45:53 pm

‘De malware die wij vijf jaar geleden zagen ontstaan, wordt nu echt gebruikt’

> onderdelen goed te beveiligen of men vreest dat beveiliging de werking van medische apparaten aantast. Maar een lek in de beveiliging kan grote gevolgen hebben. Het is bijvoorbeeld al mogelijk om op afstand de waardes van een insulinepomp aan te passen. Dat is geen sciencefiction. Dat de mogelijkheid bestaat, betekent bijna zeker dat het in de toekomst gaat gebeuren. De malware die wij vijf jaar geleden zagen ontstaan, wordt nu echt gebruikt.” Verder in de toekomst ziet Willems risico’s met ondersteunende robots en bionische hulpmiddelen. En ten slotte moet met een cyberaanval op het land rekening gehouden worden.

Ethical hackers Zorginstellingen hebben vaak grote en complexe ICT-omgevingen waarin eenvoudig zwakke plekken kunnen ontstaan. Constante controle van het netwerk is belangrijk. Om de veiligheid te controleren, kan men gebruikmaken van ‘ethical hackers’. Deze bedrijven bekijken de complete omgeving en proberen op allerlei manieren het systeem te manipuleren om fouten en problemen op te sporen. Kaldenbach raadt aan een ethical hacker regelmatig naar het netwerk te laten kijken. “De hacker kan zichtbaar maken waar potentiële problemen zitten. Soms krijgen we apparaten van leveranciers met daarop databases die niet goed versleuteld zijn. Dat merken we niet altijd, maar door deze audits komen we er wel achter.” Van Boven stelt dat instellingen prima samen kunnen optrekken om de veiligheid te bevorderen. Ze kunnen bijvoorbeeld gaan kijken bij een instelling die alles goed op orde heeft. Nictiz werkt met 36 ziekenhuizen aan het project i-Ziekenhuis. Het initiatief biedt ziekenhuizen een gezamenlijk platform en kenniscentrum rond hun informatievoorziening. “Daaruit is een domeinenmodel ontstaan dat ziekenhuizen kunnen gebruiken om de veiligheid goed te regelen, bijvoorbeeld hoe ziekenhuis en personeel het best omgaan met gegevens.”


Om de beschikbaarheid van gegevens te garanderen heeft het Westfriesgasthuis twee identieke datacentra ingericht. In beide centra wordt alle informatie opgeslagen. Mocht er iets in het ene datacentrum gebeuren dan neemt andere het over. “De kans dat een Boeing door beide datacentra heen gaat, is erg klein.” Daarnaast heeft het ziekenhuis nog een noodEPD dat alleen bekeken kan worden en een kwartier achterloopt op de standaardserver. Voor het geval dat echt alles uitvalt, is het ziekenhuis voorbereidingen aan het treffen om een hele rij notebooks beschikbaar te krijgen met daarop de essentiële informatie uit het EPD. “Daarmee kan bijvoorbeeld de spoedeisende hulp door blijven werken.” De integriteit van gegevens wordt ook in de gaten gehouden. “Bij het invullen wordt de gebruiker gewezen op velden die niet goed zijn ingevuld. Hiermee voorkomen we dat zaken in de haast niet worden ingevuld.”

Toegangsregime Het is belangrijk om met medewerkers te overleggen over wat zij wel en niet mogen doen met de systemen. Willems adviseert om niet te veel te verbieden. “Ze zijn vaak heel inventief en weten de blokkering van een website bijvoorbeeld te ontwijken. Hierdoor heb je geen controle meer op de situatie.” Hij adviseert om de regels vooral goed uit te leggen. “Als zij begrijpen dat patiënten gevaar lopen wanneer ze worden overtreden, zullen zij zich eerder eraan houden.” In het Westfriesgasthuis moet iedere medewerker of arts zich aan bepaalde gedragsregels houden. “Als mensen deze regels overschrijden kan dat uiteindelijk leiden tot ontslag. We hebben maatregelen getroffen om het strikte toegangsregime voor gebruikers hanteerbaar te maken. Wanneer een pc achtergelaten wordt, gaat deze na tien minuten vanzelf op slot. Het personeel heeft een pasje waarmee de computer weer ontgrendeld kan worden. Zo hoeven zij geen paswoorden te onthouden.” Paswoorden onthouden is een probleem binnen elk

S WACHTWOORDEN worden met een post-it-je op het beeldscherm geplakt

bedrijf, vult Willems aan. Hij komt nog regelmatig op plaatsen waar de wachtwoorden met een post-it-je op het beeldscherm geplakt zijn. Meelezers krijgen zo eenvoudig toegang tot het systeem. “Dat zou niet meer mogen. We hebben tegenwoordig zoveel manieren om paswoorden op te slaan. Gebruik een geheugensteuntje of sla het desnoods op in een telefoon.” De zorg wordt steeds meer rondom de patiënt georganiseerd. Van Boven wijst in dit verband op patiëntportalen waar de patiënt zijn eigen dossier controleert. “Deze portalen moeten enerzijds goed bewaakt zijn en anderzijds moet de patiënt er echt iets aan hebben. Bijna ieder ziekenhuis is momenteel wel bezig om de patiënt toegang te geven. Een patiëntportaal implementeren in je organisatie vergt veel aandacht, maar als je het niet doet, is het risico dat de patiënt wegblijft.” Het Zorgportaal Rijnmond is volgens Van Boven een voorbeeld waar anderen van kunnen leren. Ook in het Westfriesgasthuis krijgt de patiënt meer toegang om online zijn zorg te regelen. Kaldenbach: “Onze patiënten kunnen nu online een afspraak inplannen, maar dat is nog maar het begin. We zullen steeds meer patiëntgegevens online beschikbaar stellen en teleconsult mogelijk maken.” Q

2/25/2013 4:45:54 pm

Ontvang nu

40% korting op een jaarabonnement én ontvang een Bijenkorf cadeaukaart* , t.w.v. € 25,-

Natuurlijk hollandse voordeelactie!

Altijd al eens een vakblad willen proberen? Neem nu een jaarabonnement* op je favoriete vakblad en profiteer van extra voordeel. Bestel online via www.voorjaarskorting.reedbusiness.nl of bel naar 0314-358 358

Zorgvisie

Zorgvisie ict

Medisch Contact

Zorgvisie slaat de brug tussen Beleid en Management in de Zorg!

Met Zorgvisie ict bent u altijd op de hoogte van ICT-trends binnen de gezondheidszorg!

Medisch Contact is het meest gelezen vakblad door artsen in Nederland.

Normaal € 410,- nu € 245,-

Normaal € 166,- nu € 95,-

Normaal € 254,- nu € 150,-

* U ontvangt bij het afsluiten van een jaarabonnement een cadeaukaart t.w.v. € 25,-. Deze is te besteden in alle filialen en online. Het tegoed op de cadeaukaart is onbeperkt geldig, maar kan niet contant worden uitbetaald. Wenst u het abonnement niet te continueren dan kunt u voor ontvangst van het laatste nummer opzeggen.


2/25/2013 4:45:54 pm

MAGAZINE VOOR BELEID EN MANAGEMENT ZORG EN KWALITEIT. Elan terug in de zorg Veiligheid rondom patiënt Beveiligd én toegankelijk

Recommend Documents