Literatuur BEGRIPSBEPALING

Literatuur BEGRIPSBEPALING

voor Cultuurparticipatie, Meertens Instituut, Nederlands Centrum voor Volkscultuur, Mondriaan Stichting en

 TIJDSCHRIFTARTIKEL

Erfgoed Nederland. - ISBN 978-90-5662-729-4

Cultuur - moet je doen! : interview met Jan Jaap Knol /

In deze publicatie zijn uiteenlopende stukken over volks-

A. Kieskamp

cultuur opgenomen, geschreven door ruim twintig ex-

In: Erfgoed Nederland. - Vol.2(2008)4(dec.2-3)

perts en beleidsmakers. Enkele artikelen: Volkscultuur in

Interview met Jan Jaap Knol, interim directeur bij het

Nederland, Media en volkscultuur, Volkscultuur en

Fonds voor Cultuurparticipatie. Knol laat in dit interview

culturele diversiteit, Volkscultuur in internationaal per-

zijn licht schijnen op onderwerpen als amateurkunst,

spectief, De economie van volkscultuur, Volkscultuur is

erfgoededucatie, de Canon en volkscultuur in relatie tot

een lastig begrip, en Volkscultuur en overheid.

het nieuwe Fonds voor Cultuurparticipatie. Themanummer volkscultuur en overheidsbeleid / Sinterklaas op de schaats : samenspraak over

I. Strouken (hoofdredacteur)

volkscultuur en tradities / F. van der Beek, I. Strouken

In: Volkscultuur magazine. - Vol.4(2009)1(voorjaar

(eindredacteur). - Meppel : Pharos, 2009. - 87 p. - ISBN

2-37)

978-90-79399-17-8

In dit themanummer een verslag van het congres

Boekje verschenen in het kader van het Jaar van de

'Volkscultuur en overheidsbeleid' gehouden op 12 fe-

Tradities. Hierin vertelt een aantal bekende Nederlan-

bruari 2009 in het Geldmuseum in Utrecht. Met de in-

ders over de rol die volkscultuur en tradities in hun

stelling van het nieuwe Fonds voor Cultuurparticipatie is

leven speelt en welke tradities voor hen het belangrijkst

volkscultuur op de cultuurpolitieke agenda gezet. Het

zijn. Zij doen dat aan de hand van de top 100 van be-

fonds wil volkscultuurprojecten stimuleren die cultuur-

langrijkste tradities die het Nederlands Centrum voor

participatie verhogen. Maar wat is volkscultuur? Wie

Volkscultuur op basis van een publieksonderzoek heeft

houden zich met volkscultuur bezig? Hoe geef je volks-

samengesteld. Daarnaast is een aantal nieuwe Neder-

cultuur beleidsmatig vorm? Overige artikelen: Vanuit het

landers dezelfde vraag voorgelegd: Welke tradities uit

perspectief van onderop inzicht geven in cultuurveran-

hun moederland koesteren zij in een samenleving met

deringen, interview met Peter Jan Margry, onderzoeker

andere tradities dan die zij zelf gewend zijn?

etnologie bij het Meertens Instituut; Volkscultuur als een manier om het maatschappelijk debat te stimuleren,


interview met Pieter-Matthijs Gijsbers, directeur van

Splitsen of Knopen? / Nederlands Centrum voor

Oriëntalis; Het geheugen activeren door aan te sluiten

Volkscultuur

bij de roots van het publiek, interview met Charles de

In: Volkscultuur magazine. - Vol.5(2010)1(8-15)

Mooij, directeur van het Noordbrabants Museum over

Verslag van een discussiebijeenkomst in Pakhuis De

hoe je volkscultuur kunt gebruiken om een niet traditio-

Zwijger in Amsterdam op 28 januari 2010 waarbij twee

neel museumpubliek te bereiken; Cultureel erfgoed

thema's centraal stonden: hoog/laag en identiteit, en

minderheden: weten waar je vandaan komt, interview

lokale overheid en commercie. Volkscultuur is een van

met Boudewijn Sittrop, beleidsmedewerker bij Lize;

de aandachtsgebieden waarvoor bij het Fonds voor

Volkscultuur als belevingsfactor van het cultuurtoerisme,

Cultuurparticipatie subsidie aangevraagd kan worden. In

interview met Wil Munsters, lector Toerisme en Cultuur;

de Tweede Kamer wordt er wisselend gereageerd op de

Samen een breed publiek bereiken met verhalen, inter-

aandacht voor volkscultuur. Want wat is dat eigenlijk,

view met cultuurambtenaar Rob Bangert van de ge-

volkscultuur? En is het wel een taak van de overheid om

meente Alkmaar; Traditionele cultuur gekoppeld aan een

de volkscultuur te bevorderen. En hoe doe je dat dan?

modern leven, interview met Reinie van Goor, publicist

Wat kan kunst betekenen voor volkscultuur?

en projectleider van het project 'Kuiven en kraplappen' over Spakenburgse vrouwen in klederdracht als levende

Splitsen of knopen? : over volkscultuur in Nederland / H. Dibbits (redacteur) ... [et al.]. - Rotterdam : NAi, 2009. - 205 p. : ill., tab. - In samenw. met Het Fonds

1

LITERATUUR, PROJECTEN EN WEBSITES BIJ ZICHT OP… VOLKSCULTUUR

traditie.


In: Alledaagse dingen. - Vol.11(2005)2(zomer20-23)

Volkscultuur één van de drie speerpunten in het

Op 26 mei 2005 organiseerde het Nederlands Centrum

cultuurbeleid / I. Strouken

voor Volkscultuur, samen met het Landelijk Overleg

In: Volkscultuur magazine. - Vol.3(2008)2(zomer3-8)

Regionale Geschiedbeoefening, een studiedag over het

Volkscultuur is een actueel thema. Nu volkscultuur in het

thema 'Geschiedenis, ruimte en omgeving'. Op deze

regeerakkoord heeft gestaan en één van de drie speer-

studiedag werd onder meer gesproken over het behoud

punten van het cultuurbeleid 2009-2012 is geworden, is

van historische gebouwen door middel van ontwikkeling.

er ook veel interesse bij beleidsmakers op landelijk,

Door het vinden van een nieuwe bestemming is het

provinciaal en stedelijk niveau. Ook instellingen in de

mogelijk iets van de historisch gegroeide omgeving te

kunsten erfgoedsector die niet zo bekend waren met

behouden. Het gaat hierbij niet zozeer om de monu-

volkscultuur willen weten wat ze met volkscultuur kun-

mentale waarde van een bepaald gebouw, maar om de

nen doen. In dit artikel wordt op een rijtje gezet wat

functie die het gebouw speelde en speelt in identiteits-

volkscultuur is, wie er traditioneel mee bezig zijn, hoe je

processen. Lokaal historische verenigingen spelen hierbij

er mee om kunt gaan en welke kansen er voor volks-

een belangrijke rol door het verzamelen van verhalen,

cultuur de komende jaren liggen.

die de gebouwen tot leven moeten brengen. Erfgoedhui-

Volkscultuur en samenleving / A. Klamer ... [et al.],

gen op een groot publiek.

zen hebben hierbij de taak om onderzoek over te bren-

I. Strouken (redacteur), A. van der Zeijden (redacteur). - Utrecht : Nederlands Centrum voor Volkscultuur,

Immaterieel cultureel erfgoed in Nederland : rapportage

2005 : ill., fig., schema's. - Met lit.opg. - ISBN 90-71-

op basis van interviews met 33 deskundigen, in opdracht

84-000-X

van het ministerie van OCW, directie Cultureel Erfgoed /

Bundel met lezingen gehouden op de eerste Nationale

G. Muskens. - Lepelstraat : DOCA Bureaus, 2005. –

Volkscultuurdag, 1 oktober 2004, naar aanleiding van

32 p.

het twintigjarig jubileum van het Nederlands Centrum

Inventarisatie van meningen en opvattingen van 33

voor Volkscultuur. Vijf opinieleiders uit de sfeer van de

deskundigen op het gebied van immaterieel erfgoed over

cultuur geven hun visie op de waarde van volkscultuur

de definitie en de relevantie van dit soort erfgoed en het

hier en nu en voor de samenleving.

te voeren beleid en de knelpunten. Onder immaterieel erfgoed wordt verstaan: cultuuruitingen, ambachten,


gebruiken, folklore, rituelen, muziek, dans, stijlen, tradi-

Volkscultuur, middel of doel? / A-J. Bijsterveld

ties, alledaagse dingen van vroeger, die inzicht geven in


het leven en de mensen in vroegere tijden. Dit geheel

Inleiding die Arnoud-Jan Bijsterveld, hoogleraar 'Cultuur

kan men aanduiden met de term Nederlandse

in Brabant' aan de Universiteit van Tilburg, gaf vooraf-

volkscultuur.

gaand aan het debat over volkscultuur in Nederland op 28 januari 2010 in Pakhuis De Zwijger in Amsterdam.

Immaterieel erfgoed / A. van der Zeijden, I. Strouken,

Hierin kwam aan de orde of - en zo ja hoe - overheden,

P. de Boer

kennisinstellingen en steunfuncties beleid kunnen ont-

In: Volkscultuur. - Vol.3(2008)4(winter4-45)

wikkelen dat tot doel heeft 'openbaar toegankelijke

Themanummer over het belang van het immaterieel

projecten te stimuleren waarbij actieve cultuurparticipa-

erfgoed. Hiermee worden de sociale en rituelen die

tie centraal staat en die een bredere bekendheid over en

samenhangen met de culturele identiteit van de groep of

(her)waardering voor volkscultuur bewerkstelligen'. Er

volk aangeduid. In deze publicatie komt aan de orde hoe

bestaat spanning tussen de benadering van volkscultuur

op een goede manier vorm gegeven kan worden aan de

als doel door de kennisinstituten en volkscultuur als

zorg en promotie van dit erfgoed. Ook wordt de vraag

middel door overheden.

gesteld of Nederland al dan niet de UNESCO conventie over de 'safegarding of the intangible heritage' zou

IMMATERIEEL ERFGOED

moeten ratificeren. Met deze publicatie wil het Nederlands Centrum voor Volkscultuur (NCV) bouwstenen aandragen voor deze discussie. Naast het verslag van de

 TIJDSCHRIFTARTIKEL Het belang van het immaterieel erfgoed in de monumentenzorg / A. van der Zeijden

2


conferentie over immaterieel erfgoed die het NCV in oktober 2007 organiseerde is een artikel opgenomen

van de directeur van het Smithsonian waarin hij de

De Tweede Kamerleden Nicolien van Vroonhoven (CDA)

voor- en nadelen van ratificatie van de conventie ver-

en Han ten Broeke (VVD) komen aan het woord over

kent. Verder wordt in een concrete casus beschreven

amateurkunstbeleid. Van Vroonhoven vindt dat ama-

hoe immaterieel erfgoed veilig gesteld kan worden.

teurkunst en volkscultuur bijdragen aan de sociale cohesie. Ten Broeke gelooft dat je kunst en cultuur niet moet


belasten met politieke idealen.

Volksmuziek als immaterieel erfgoed / A. van der Zeijden


In: Volkscultuur magazine. - Vol.1(2006)1(voorjaar

'Ik vind het niet verkeerd via kunstpolitiek een sociaal-

32-33)

maatschappelijk ideaal uit te dragen' : interview /

Verslag van een expertmeeting georganiseerd door de

A. Embrechts

Nederlandse Raad voor Muziek in samenwerking met het

In: Kaap kunst. - Vol.1(2009)1(apr.16-19)

Nederlands Centrum voor Volkscultuur over het onder-

Een achtergrondverhaal over het recent opgerichte

wijs in traditionele Nederlandse volksmuziek op muziek-

Fonds voor Cultuurparticipatie, dat jaarlijks circa 25

scholen. Vragen die aan de orde kwamen waren: wat

miljoen euro te verdelen heeft, een bedrag dat oploopt

doen muziekscholen aan traditionele volksmuziek, wat ís

tot 31 miljoen vanaf 2010. Een interview met Jan Jaap

Nederlandse volksmuziek, welke praktische maatregelen

Knol, directeur van het Fonds voor Cultuurparticipatie.

kunnen genomen worden om muziekscholen maar ook het onderwijs te enthousiasmeren voor volksmuziek en

Kunst en cultuur in wijk, dorp en stad, geen luxe maar

hoe kan het imago van volksmuziek opgevijzeld worden.

noodzaak : achtergrondinterviews : symposium over gemeentelijke cultuurpolitiek, maandag 18 januari 2010,

BELEID

Stadsschouwburg Utrecht / A. Koopman. – Amsterdam : Kunsten '92, 2010. - 70 p. Annemarie Koopman interviewde voor het symposium

Analyse werkplannen provincies en gemeenten 20092012 : voor de werkconferentie van het Fonds Cultuurparticipatie op donderdag 26 maart 2009 / S. van den Hoek, P. Vogelezang, P. Hagenaars. - Utrecht : Cultuurnetwerk Nederland, 2009. - 44 p. : tab. - Met bijl. - In opdr. van het Fonds voor Cultuurparticipatie Analyse van 44 goedgekeurde plannen van provincies en gemeenten ten behoeve van een werkconferentie van het Fonds voor Cultuurparticipatie (FCP) op 26 maart 2009. De plannen werden allereerst geanalyseerd op de drie programmalijnen cultuureducatie, amateurkunst en volkscultuur. Vervolgens werd gekeken naar drie thema's: diversiteit, vernieuwing en verankering. In de datascan werd verder onderzocht of en in hoeverre bepaalde beleidsdoelen (zoals cultureel burgerschap, sociale cohesie, creatieve economie en cultuurtoerisme) terugkomen in de plannen van de provincies en gemeenten en de faciliteiten (zoals deskundigheidsbevordering, ruimtes en podia). Tot slot komen de basisinfrastructuur en een aantal beleidsinstrumenten, zoals de SWOT-analyse en de monitoring, aan bod.

over gemeentelijke cultuurpolitiek dat op 18 januari gehouden werd, een 25 tal culturele organisaties. Tezamen levert dit een divers beeld op van de belangrijkste kwesties op het gebied van kunst, cultuur en erfgoed die er op dit moment spelen in de gemeentelijke cultuurpolitiek. Inhoudsopgave: Tom van Gestel (Stichting Kunst in de Openbare Ruimte), Dirk Bergvelt (Architectuur Lokaal), Flip ten Cate (Federatie Welstand), Karel Loeff (Heemschut), Arno Boon (BOEi), Caroline Leeflang (VOIA), Siebe Weide (Nederlandse Museumvereniging), Jacobus Trijsburg (LCM), Andries Ponsteen (Erfgoedhuis Zuid-Holland), Appie Alferink (ZIMIHC), Ap de Vries (Kunstconnectie), Ineke Strouken (Nederlands Instituut voor Volkscultuur), Francien van Bohemen (Vereniging van Openbare Bibliotheken), Toos Bastiaansen (OLON), Fred van Kan (KVAN), Peter de Jong (NVBA), Hans Onno van den Berg (VSCD), Berend Schans (VNPF), Ted Chiaradia (Nederlands Filminstituut), Mieke Conijn (Kunstenlab), Lineke Burghout en Marc Altink (NAPK), Dingeman Kuilman (Premsela), Tonny Holtrust (ArtEZ), Chris Bouma (SKAR), Leo Swinkels (Kultureel Overleg Maastricht).

 TIJDSCHRIFTARTIKEL Het Concertgebouw mag worden gesubsidieerd. De amateurkunst ook? : debat / R. Mazure In: Kaap kunst. - Vol.1(2009)1(apr.8-10)

3


 TIJDSCHRIFTARTIKEL Michiel Gerding: er liggen kansen voor historische verenigingen / A. van der Zeijden

In: Volkscultuur magazine. - Vol.3(2008)2(zomer9-11)

cultuureducatie en volkscultuur. De regeling vervangt de

Op 1 januari 2009 gaat het nieuwe Cultuurparticipatie-

Overgangsregeling amateurkunst 2009 en Overgangsre-

fonds officieel van start. Niet alleen lokale en regionale

geling cultuureducatie 2009.

overheden kunnen putten uit dit fonds, maar ook instellingen kunnen projecten indienen. Tot nu toe lijken


vooral de kunstinstellingen het fonds ontdekt te hebben.

Tovermiddel volkscultuur / A. van Voorthuijsen

Maar er liggen ook mogelijkheden voor de sector van het

In: Binnenlands bestuur. - Vol.30(2009)4(8-11)

erfgoed, bijvoorbeeld voor historische verenigingen.

Volkscultuur is een van de pijlers van het nieuwe

Interview met Michiel Gerding, Provinciaal Historicus van

cultuurbeleid voor de komende jaren. Bij het Fonds voor

Drenthe en voorzitter van het Landelijk Overleg Regio-

Cultuurparticipatie stromen de plannen binnen. Uit dit

nale Geschiedbeoefening.

artikel blijkt dat de verschillende gemeenten en provincies behoefte hebben aan discussie om de invulling van


het beleid ten aanzien van volkscultuur duidelijk te

Nicolien van Vroonhoven en Ineke Strouken over

krijgen.

volkscultuur en cultuurbeleid / A. van der Zeijden In: Volkscultuur magazine. - Vol.3(2008)1(voorjaar4-8)

Tussen traditie en kunst. Op zoek naar identiteit. Enkele

Interview met Nicolien van Vroonhoven, Tweede Kamer-

analyses van de gevolgen van de introductie van

lid voor het CDA, en Ineke Strouken, directeur van het

volkscultuur als thema van het cultuurbeleid /

Nederlands Centrum voor Volkscultuur over cultuurbe-

H. Geerlings, K. Vuyk. – Utrecht: Universiteit Utrecht,

leid en de kracht van volkscultuur. De regering stelt zich

2010. – 69 p. : tab. – In opdr. van het Fonds voor

ten doel cultuurparticipatie te bevorderen waaronder

Cultuurparticipatie

veel aandacht voor amateurkunst en volkscultuur. Het

Inventarisatie van wat er de afgelopen jaren, sinds de

Programmafonds Cultuurparticipatie is ingesteld om

introductie van de term volkscultuur in het Nederlandse

samenwerking tussen rijk, provincies en gemeenten te

cultuurbeleid, gebeurd is, zowel op bestuurlijk en be-

stimuleren.

leidsmatig niveau als in het betrokken werkveld en het maatschappelijk debat. Welke bestuurlijke acties hebben

Ontwikkelingen cultuurparticipatie : brief aan de leden,

plaatsgevonden? Welk debat is er ontstaan? Hoe is het

26 februari 2010 / VNG, Vereniging van Nederlandse

thema besproken in de pers? Bijzondere aandacht krijgt

Gemeenten. – Den Haag : VNG, 2010. - 10 p.

hoe gemeentes en provincies, als uitvoerders van het

Brief aan de leden van de VNG over een aantal relevante

volkscultuurbeleid met dit thema aan de slag zijn ge-

financiële en beleidsmatige ontwikkelingen binnen ama-

gaan.

teurkunst, cultuureducatie en volkscultuur. Volkscultuur en overheidsbeleid : verslag van het  TIJDSCHRIFTARTIKEL

congres op 12 februari 2009 in het Geldmuseum in

Plusregeling Fonds voor Cultuurparticipatie [vastgesteld

Utrecht / Nederlands Centrum voor Volkscultuur. -

door het Bestuur van de Stichting Fonds voor

Utrecht : Nederlands Centrum voor Volkscultuur, 2009. -

Cultuurparticipatie op 9 december 2009] / Fonds voor

10 p. : ill.

Cultuurparticipatie

Op donderdag 12 februari 2009 vond in het Geld-

In: Staatscourant. – Vol.(2009)20113(23 dec.6)

museum in Utrecht het congres 'Volkscultuur en over-

Een beschrijving van en toelichting op de Plusregeling.

heidsbeleid' plaats. Aan de orde kwamen diverse aspec-

Het Fonds voor Cultuurparticipatie wil met de Plusrege-

ten van volkscultuur en overheidsbeleid ten aanzien van

ling de actieve deelname aan het culturele leven van

volkscultuur. De inleidende lezingen waren van Ineke

inwoners van Nederland, in al hun diversiteit, ongeacht

Strouken (directeur van het Nederlands Centrum voor

leeftijd, herkomst, opleiding en woonplaats bevorderen.

Volkscultuur), Hans Bennis (directeur Meertens Insti-

Dat doet het door projectsubsidies te verstrekken aan

tuut), en Jan Jaap Knol (directeur Fonds voor Cultuur-

inspirerende cultuurparticipatie initiatieven met een

participatie). In het middagprogramma werd een reeks

voorbeeldstellend karakter vanuit landelijk perspectief.

voorbeelden van concrete volkscultuurprojecten gepre-

Daarmee wil het fonds een stimulans geven aan de

senteerd. Het middagprogramma werd afgesloten met

ontwikkeling van kwalitatief hoogstaande (experimen-

twee lezingen waarin het beleidsmatige aspect centraal

tele) projecten op het gebied van amateurkunst,

stond: op provinciaal niveau, in de lezing van de

4


adjunct-directeur van Gelders Erfgoed, Marc Wingers en


op gemeentelijk niveau, in de lezing van cultuur-

Volkscultuurbeleid op provinciaal en lokaal niveau /

wethouder van Laren, Leo Jansen.

Nederlands Centrum voor Volkscultuur

Volkscultuur in Zeeland: voor oud en jong! / N. Somers

In het nieuwe Fonds voor Cultuurparticipatie is volks-

(samensteller). - Middelburg : Scoop, 2009. - 26 p. :

cultuur één van de aandachtsgebieden waarvoor subsi-


graf., ill. - Met bijl. - In opdr. van provincie Zeeland

die aangevraagd kan worden voor projecten die gericht

Onderzoek uitgevoerd onder 145 organisaties die be-

zijn op de bevordering van cultuurparticipatie. Het fonds

trokken zijn bij volkscultuur in Zeeland. Doel van het

geeft subsidies voor projecten die kunsten cultuurbe-

onderzoek was het uitvoeren van een nulmeting waar-

oefening bevorderen. Daarnaast is er een matchingsre-

mee de provincie Zeeland een actiever beleid kan gaan

geling voor gemeenten en provincies. Het fonds bestaat

voeren om meer Zeeuwen bij volkscultuur te betrekken.

sinds januari 2009 en is nog volop in ontwikkeling. Zo

De meeste organisaties houden een typisch Zeeuwse of

ook het beleid rondom volkscultuur. Hoe krijgt het

Nederlandse traditie in ere, variërend van ringrijden en

volkscultuurbeleid tot nu toe vorm, op gemeentelijk,

streekdrachten tot het vieren van Koninginnedag en

provinciaal en landelijk niveau? Wat is een goed volks-

carnaval. Bij de 145 organisaties zijn naar schatting

cultuurproject? Zijn er knelpunten? Welke lessen zijn er

5.000 Zeeuwen actief, praktisch allen als vrijwilliger.

te trekken voor de toekomst? Deze vragen werden aan

In het onderzoek is onder andere gevraagd welke strate-

de orde gesteld op de conferentie in Utrecht 'Volkscul-

gieën worden toegepast om de activiteiten te financieren

tuur en cultuurparticipatie: ervaringen uit de praktijk',

en wat de belangrijkste knelpunten zijn.

georganiseerd door het Nederlands Centrum voor Volkscultuur, in samenwerking met de provincie Utrecht op 5

Volkscultuur publiek maken. Over volkscultuur als

november 2009 in het Paushuize in Utrecht.

onderwerp van cultuurbeleid / K. Vuyk In: Jaarboek Actieve Cultuurparticipatie 2010. Bijdragen over kennis en beleid / T. IJdens … [et al.] (red.). –

PRAKTIJK

Utrecht: Fonds voor Cultuurparticipatie, 2010. – ISBN 978-94-90881-01-6 De introductie van volkscultuur in het cultuurbeleid roept een aantal vragen op. Wat is volkscultuur, waarom moet de overheid aan beleid doen op dit terrein en hoe moet dit beleid er in de praktijk uitzien? Dit artikel is een beschouwing over de cultuurpolitieke betekenis van het thema volkscultuur, waarin de tweede vraag (die naar de legitimatie) centraal staat. Vuyk begint met een korte beschrijving van de politieke geschiedenis van de term volkscultuur. Vervolgens schetst hij de plaats van de

'Aan de slag met het onderwijs!' : handleiding voor historische verenigingen om samen te werken met het onderwijs / S. van Grinsven, M-J. Vervest, I. Wilbrink. Utrecht : Nederlands Centrum voor Volkscultuur, 2009. Herdr. - 31 p. : fig., ill., tab. - 1e dr.: 2003. - Met bijl. ISBN 90-71840-60-3 In deze handleiding wordt antwoord gegeven op de vraag: hoe kunnen historische verenigingen en scholen zodanig samenwerken dat er voor beide partijen een duidelijke meerwaarde ontstaat?

volkscultuur in het culturele krachtenveld. Op de vraag naar de legitimiteit van het volkscultuurbeleid zoekt hij een antwoord aan de hand van de twee definities die voor volkscultuur in omloop zijn: volkscultuur als cultuur van alledag en volkscultuur als het geheel van tradities en gebruiken dat mensen een identiteit verschaft. Hij betoogt dat de laatste het sterkste motief levert voor een beleid op dit terrein. Volkscultuurbeleid moet volgens Vuyk gericht zijn op het begeleiden van sociaalculturele veranderingen die bestaande identiteiten bedreigen en de vorming van nieuwe identiteiten vereisen.

 TIJDSCHRIFTARTIKEL Bruiden uit diverse culturen, geworteld in Breda / J. van der Velden In: Volkscultuur magazine. - Vol.4(2009/2010) 4(winter20-25) Een beschrijving van het project 'Bruiden uit diverse culturen' ontwikkeld door Stichting Cultuurbehoud Breda. Het project bestaat uit een performance waarin bruiden afkomstig uit verschillende culturen en woonachtig in Breda vertellen over allerlei tradities en gebruiken rondom de trouwerij. Barbara Op de Beek, voorzitter van de stichting, vertelt in dit artikel over dit volkscultuurproject.

5


En nu allemaal : liedjes en spelletjes van kinderen in

Kwartetspel geschikt voor de bovenbouw van het basis-

kleurrijk Nederland / M. Hoks. – Utrecht/Amsterdam :

onderwijs en de onderbouw van het voortgezet onder-

Nederlands Centrum voor Volkscultuur/PlanPlan, 2005. -

wijs. De leerlingen gaan op zoek in de geschiedenis van

256 p. : ill. - Met lit.opg. - ISBN 90-76092-11-7

Nederland, de wereld of hun eigen omgeving naar over-

Gids met traditionele liedjes en spelletjes uit Nederland,

eenkomsten, parallelle situaties, nieuwe informatie,

Marokko, Turkije, de Antillen en Suriname met achter-

hedendaagse gewoonten, zegswijzen, eetculturen,

grondinformatie over de verschillende culturen. De

muzikale favorieten, kleding trends en wat hen interes-

liedjes zijn zowel in de oorspronkelijke taal als in een

seert en stellen zo hun eigen culturele identiteit samen.

Nederlandse bewerking en vertaling. Te gebruiken in en buiten het onderwijs.

Zoet & zout : culturen en generaties verbinden met culinair erfgoed en theater / Chr. Mercken,

Hoe ontwikkel ik een ijzersterk volkscultuurproject? /

M. Mittelmeijer (eindredacteur). - Utrecht : LIZE, 2009. -

I. Strouken. - Utrecht : Nederlands Centrum voor

46 p.+ dvd : ill. - I.s.m. ZID Theater

Volkscultuur, 2010. - 5 p. : ill.

In de periode oktober 2008 tot en met februari 2009

Lezing uitgesproken op de studiedag 'Hoe ontwikkel ik

heeft Stichting Lize het pilotproject Zoet & Zout: Verha-

een ijzersterk volkscultuurproject' voor bestuurders van

len & eetrituelen van bewoners uit Amsterdam Nieuw-

erfgoedorganisaties op 19 maart 2010 in Voormalig

West, uitgevoerd. Dit community art project vond plaats

Klooster De Lantaern in Nieuwegein. Op deze studiedag

in het kader van het Europese Jaar van de Interculturele

werd ingegaan op het bedenken van creatieve, uitda-

Dialoog en voor de uitvoering is samengewerkt met het

gende projecten en het vertalen daarvan in een goed

ZID Theater uit Amsterdam en de Wijkalliantie. Centraal

projectdocument en subsidieaanvraag. Er werden ook

in het project stonden de ontmoeting, dialoog en uitwis-

enkele projecten besproken.

seling tussen verschillende culturen en generaties in de wijk, met als bindmiddel eten en multidisciplinair


theater. Het boekje beschrijft de achtergrond, werkwijze

Op zoek naar herinneringen aan Kanaleneiland / S. van

en opzet van het project.

Oostveen In: Volkscultuur magazine. - Vol.4(2009)3(najaar24-26) Beschrijving van het volksculturele project 'Herinnerin-

TIJDSCHRIFTEN

gen aan Kanaleneiland'. De Utrechtse wijk Kanaleneiland is een zogenaamde 'Vogelaarwijk', die vaak negatief in het nieuws staat. Halima El Ghamarti, opgegroeid in deze wijk, heeft voor haar studie Cultureel Erfgoed, in samenwerking met OBS De Panda in Utrecht, dit project

Levend erfgoed : vakblad voor public folklore & public history / Nederlands Centrum voor Volkscultuur. Utrecht : Nederlands Centrum voor Volkscultuur. – Aanwezig vanaf 2005.

opgezet. Doel van het project is om kinderen bewust te maken van het erfgoed in hun eigen directe omgeving, waardoor ze met andere ogen naar hun wijk gaan kijken. Doelgroep: groep 6 van de basisschool.

Traditie : tijdschrift over tradities en trends / Nederlands Centrum voor Volkscultuur. - Utrecht : Nederlands Centrum voor Volkscultuur. - ISSN 1382-4104. Aanwezig vanaf 2001.

Tradities zijn gewoonten van nu, maar met een wortel in het verleden / O. Rieter, I. Strouken (redacteur), P. de Boer (redacteur). - Utrecht : Nederlands Centrum voor Volkscultuur, 2009. - 14 p. : ill.

Volkscultuurberichten / Nederlands Centrum voor Volkscultuur. - Utrecht : Nederlands Centrum voor Volkscultuur. – Aanwezig vanaf 2010.

Lesbrief waarin een aantal aspecten van het begrip traditie aan bod komt. In zes hoofdstukken worden de begrippen alledaagse tradities, feesten, rituelen, omgangsvormen, nostalgie, geloof en bijgeloof behandeld. Weet wat je erft : kwartetspel / L. Janssens. Leeuwarden : Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, 2007. - 168 p. + handleiding

6


Volkscultuur magazine / Nederlands Centrum voor Volkscultuur. - Utrecht : Nederlands Centrum voor Volkscultuur. - Voortzetting van: Alledaagse dingen. ISSN 1872-5090. – Aanwezig vanaf 2006.

Projecten Het projectloket cultuur op internet (www.projectloketcultuur.nl) is een verzameling van projectbeschrijvingen op het gebied van cultuureducatie. Het projectloket wordt onderhouden door Cultuurnetwerk Nederland met ondersteuning van Erfgoed Nederland en Stichting Lezen. Het is mogelijk te zoeken op thema, doelgroep, niveau etc. Hieronder is een selectie opgenomen van actuele projecten op het gebied van volkscultuur/immaterieel erfgoed. De selectie bevat korte samenvattingen van de projecten. Wilt u meer informatie over een project, dan kunt u in het projectloket naast de beschrijvingen ook informatie vinden over de vakken waarbij het project ingezet kan worden, bijbehorende materialen, tijdsduur, kosten, leerdoelen en adresgegevens. BEMUSED – MUSEUMGROEP LEIDEN BeMused is een verzameling van actieve en stimulerende lesprogramma’s voor het vmbo. Het programma is ontwikkeld door de zeven Leidse musea in nauwe samenwerking met docenten en leerlingen uit het vmbo. BeMused biedt voor iedere sector en leerweg een programma dat aansluit bij de kerndoelen uit het onderwijs. Zo sluit het programma van de Hortus botanicus aan bij de sector Zorg en Welzijn en BeMused door BZN in Naturalis bij het examenvak biologie. Doelgroep: voortgezet onderwijs – vmbo. CHECK IN - PLUSPUNT, EXPERTISECENTRUM VOOR SENIOREN EN EDUCATIE Jongeren maken via kunst kennis met oudere migranten en gaan nadenken over hun eigen roots. Belangrijk onderdeel van Check In is een bijzonder vormgegeven stadsbus, die is ingericht als bioscoop en expositieruimte. De bus wordt geparkeerd in de buurt van de school die het project heeft geboekt. De leerlingen bezoeken in groepjes de bus. Ze krijgen eerst een film te zien waarin grootouders uit Indonesië, Nederland, Suriname en Turkije praten met hun kleinkinderen. De gesprekken gaan over het land waar ze geboren zijn en over hun leven in Nederland. In de expositieruimte zijn vijf kunstwerken te zien, gemaakt door vijf kunstenaars - edelsmid Ingeborg de Groot, beeldhouwer Jalal Alwan, textielkunstenares Haadjar Fris, autonoom kunstenaar Thijs Masthoff en illustrator Luuk Bode - die zich door deze gesprekken lieten inspireren. Ze maakten een kunstwerk vanuit hun eigen discipline en vertellen zo op hun eigen manier de verhalen van de grootouders en de kleinkinderen. Na het bezoek aan de bus krijgen de leerlingen de opdracht ouderen te interviewen en hiervan een verslag te maken. Vervolgens richt iedere leerling een verhuisdoos in aan de hand van de vraag: wat neem je mee van Check In. Van de verhuisdozen wordt op school een tentoonstelling gemaakt die door ouders, de betrokken ouderen en buurtbewoners bezocht kan worden. Doelgroep: primair onderwijs - bovenbouw, voortgezet onderwijs - onderbouw, voortgezet onderwijs vmbo, beroepsonderwijs / volwasseneneducatie. FEEST! WEET WAT JE VIERT – MUSEUM CATHARIJNECONVENT In dit project gaan de leerlingen op zoek naar de oorsprong en betekenis van verschillende christelijke feesten en de bijbehorende rituelen en gebruiken. Een bezoek aan de tentoonstelling Feest! zal bijdragen aan hun ontwikkeling tot wereldburgers. Feesten uit andere religies worden eveneens uitgelegd. Hiervoor zijn interactieve spellen ontwikkeld die informatie geven over religieuze feesten van islam, jodendom, hindoeïsme en boeddhisme. De lessen bestaan uit een grote differentiatie aan werkvormen, sluiten aan bij de belevingswereld van de vmbo-leerling en de multiculturele samenstelling van de klas. Daar waar relevant worden er vergelijkingen met feesten uit andere religies getrokken. Het project wordt door de docent zelfstandig uitgevoerd en kan worden gekoppeld aan een museumbezoek met een rondleiding door een museumdocent. Doelgroep: voortgezet onderwijs onderbouw.

7


IK BEN WIE IK BEN! - HISTORISCH CENTRUM HET MARKIEZENHOF Uitgangspunt van het project is de leerling zelf, vanuit zijn uitgangspunt bekijkt hij/zij de wereld om hem heen en geeft hieraan waarde. Het project heeft als doel het besef te ontwikkelen dat wij allemaal deel uitmaken van een cultuur waarin historie en kunst een belangrijke rol spelen. Door kennis, informatie en onderzoek ontstaat meer begrip voor de eigen cultuur en die van anderen. De doelgroep bestaat uit meer en meer kinderen met een brede variëteit aan culturele achtergronden. Thema’s als mijn groep, groepsgevoel en cultuur zijn bij kinderen in deze doelgroep en leeftijdscategorie belangrijke gespreksonderwerpen. Doelgroep: primair onderwijs - bovenbouw, voortgezet onderwijs - onderbouw, voortgezet onderwijs vmbo, speciaal voortgezet onderwijs. KAMP AMERSFOORT IN 10 THEMA'S – LANDSCHAP ERFGOED UTRECHT Leerlingen gaan aan de slag met een interactieve website waarbij ze ontdekken hoe het leven in Kamp Amersfoort er uitzag. Leerlingen vergaren en delen informatie over de gebeurtenissen tijdens WOII in Nederland en in Kamp Amersfoort in het bijzonder. Met behulp van het materiaal op de interactieve website kunnen de leerlingen zich voorbereiden op een bezoek aan Nationaal Monument Kamp Amersfoort. Aan de hand van 10 thema's, bv. 'leven in het kamp', 'werk' en 'herdenken' ontdekken de leerlingen hoe het leven in het kamp er uit zag. Ze bestuderen hierbij bronnen uit WOII zoals foto's, voorwerpen en getuigenissen van overlevenden van het kamp. Doelgroep: voortgezet onderwijs – onderbouw. LAAT JEZELF ZIEN! NU, STRAKS EN OVER 100 JAAR – LANDSCHAP ERFGOED UTRECHT Wie ben je en wat vind je belangrijk? Bij dit project staan burgerschap en identiteit centraal. De leerlingen worden zich bewust van gemeenschappelijke maar ook van hun eigen waarden. Tijdens dit project gaan de leerlingen op zoek naar het verhaal achter een oude foto en ze doen bronnenonderzoek. Bij het interviewen van een oudere plaatsgenoot ontdekken ze hoe persoonlijk het gevoel is dat een bepaalde plek oproept. Tot slot kiezen de leerlingen zelf een locatie in de omgeving die voor hen belangrijk is. Met de verzamelde informatie maken ze een eindpresentatie. Doelgroep: voortgezet onderwijs – vmbo. RETOURTJE REMBRANDT – MUSEUM HET REMBRANDTHUIS Interactieve museumles waarin leerlingen door opdrachten kennis maken met Rembrandt, zijn leven, zijn huis en zijn werk. Het programma is er op gericht leerlingen actief kennis te laten vergaren en te delen. Eigen inzichten en meningen van de leerlingen spelen een belangrijke rol. Tijdens dit museumbezoek staan het dagelijks leven en de kunst in de 17de eeuw centraal. Rembrandts huis, leven en werk vormen hierbij het uitgangspunt. Leerlingen werken in afwisselende werkvormen aan opdrachten, verwerven zelf informatie en nemen zo actief deel aan de rondleiding. Doelgroep: voortgezet onderwijs – vmbo. ROOTS, RHYTHM & RAP – MUSEUM VOLKENKUNDE Een swingend en interactief programma over de invloed van verschillende culturen op muziekstijlen als r&b, rap, hiphop, jazz en gospel. Leerlingen ontdekken waar de diverse muziekstijlen waarnaar ze dagelijks luisteren eigenlijk vandaan komen. Ze ontwikkelen meer interesse, begrip en respect voor andere culturen, doordat er een link is gelegd met hun eigen leefwereld. Doelgroep: voortgezet onderwijs - onderbouw, voortgezet onderwijs - vmbo, speciaal voortgezet onderwijs.

8


TASTBARE TIJD – LANDSCHAP ERFGOED UTRECHT In dit project onderzoeken leerlingen het landschap rond hun woonplaats vanuit een historisch geografisch perspectief. Het project is deels lesstofvervangend en sluit goed aan bij het onderdeel Het Nederlandse landschap in de reguliere lesmethode. Na voorbereiding op school doen de leerlingen veldwerk en verwerken hun kennis digitaal door het maken van een kaart met Quikmaps die uiteindelijk openbaar toegankelijk zal zijn. Doelgroep: voortgezet onderwijs - onderbouw, voortgezet onderwijs - vmbo, voortgezet onderwijs havo/vwo. VENSTERS OP ZEEUWS ERFGOED – STICHTING CULTUREEL ERFGOED ZEELAND De onderwerpen in 'Vensters op Zeeuws Erfgoed' geven inzicht in belangrijke perioden in de Zeeuwse geschiedenis en vormen voor de leerlingen een brug naar de onderwerpen uit de nationale canon. De Erfgoedmobiel, ingericht met de module 'Vensters op Zeeuws Erfgoed' brengt de geschiedenis van Zeeland op maat onder handbereik van leerlingen van de leeftijd van 9 t/m 14 jaar. Door de keuze van een of meerdere verdiepingslagen kan de leerkracht inspelen op de lesstof geschiedenis die op dat moment aan de orde is, of op de geschiedenis van de eigen omgeving. Zes 'Vensters op Zeeuws Erfgoed' worden in de Erfgoedmobiel gepresenteerd. De Erfgoedmobiel is een verrijdbare tentoonstellingsunit, die tot voor de deur van de school rijdt. De zes vensters zijn Zeeuwse vertalingen van de 50 landelijke canonvensters. Bijbehorende leskisten bevatten verdiepingen, vertakkingen en verwijzingen naar lokale 'sporen'. Leerlingen maken in de klas een eigen venster van hun omgeving. Doelgroep: primair onderwijs - bovenbouw, voortgezet onderwijs – onderbouw. WAAROM LIJN 8 NIET MEER RIJDT - MAATSCHAP BARACS/DE VERHALENMAN In deze vertelvoorstelling brengt Karel Baracs de Tweede Wereldoorlog in het Amsterdam van 1943 tot leven. Dit waargebeurde en aangrijpende verhaal speelt in Amsterdam tijdens de bezettingstijd (1940 -1945). Centraal in het verhaal staan twee Amsterdamse vrouwen Hester en Pauline. Zij trekken zich het lot aan van de vervolgde joodse kinderen. Samen weten zij tachtig kinderen in veiligheid te brengen via hun eigen woonadres. De vertelvoorstelling gaat over hun ervaringen, moed en keuzes. Doelgroep: primair onderwijs - bovenbouw, voortgezet onderwijs - onderbouw, voortgezet onderwijs bovenbouw, voortgezet onderwijs - vmbo, voortgezet onderwijs - havo/vwo, beroepsonderwijs / volwasseneneducatie. ZIEKTE EN GEZONDHEID (19DE-20STE EEUW) – LANDSCHAP ERFGOED NEDERLAND Door middel van primair bronnenonderzoek leren de leerlingen over de maatregelen tegen ziektes in de 19de en 20ste eeuw, zoals cholera, pokken, tuberculose en verbetering van omstandigheden door de aanleg van de drinkwaterleiding en de invoering van de woningwet. Doelgroep: voortgezet onderwijs – bovenbouw. DE ZINGENDE DRUM - MOPS Marijke van Mil, schrijfster en illustrator vertelt over het ontstaan van 'De zingende drum', haar boek met Surinaamse mythische wortels. Ze gaat in op haar bronnen en inspiratie voor het verhaal en voor de tekeningen. In het programma is er tijd voor een vertelling en voor interactie met de leerlingen. Het is mogelijk een opdracht aan de leerlingen mee te geven die zij op een ander moment uitvoeren. Doelgroep: algemeen, primair onderwijs - onderbouw, primair onderwijs - middenbouw, primair onderwijs - bovenbouw, voortgezet onderwijs - onderbouw, voortgezet onderwijs - bovenbouw, voortgezet onderwijs - vmbo, voortgezet onderwijs - havo/vwo, beroepsonderwijs / volwasseneneducatie, speciaal primair onderwijs, speciaal voortgezet onderwijs.

9


Websites www.cultuurparticipatie.nl Website van het Fonds voor Cultuurparticipatie. Met de Plusregeling stimuleert het fonds projecten die mensen aanzetten om actief deel te nemen aan culturele activiteiten op het gebied van kunst, erfgoed of media. Daarbij kan het gaan om culturele activiteiten, waaraan mensen in hun vrije tijd deelnemen, om cultuureducatie of om projecten waarbij volkscultuur centraal staat. www.meertens.knaw.nl Het Meertens Instituut is een onderzoeksinstituut dat zich bezighoudt met de bestudering en documentatie van Nederlandse taal en cultuur. Centraal staan de verschijnselen die het alledaagse leven in onze samenleving vormgeven. De website bevat verschillende databanken, waaronder de Nederlandse Volksverhalenbank. www.mondriaanfoundation.nl De Mondriaan Stichting is een (inter)nationaal stimuleringsfonds voor beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed. Het fonds ondersteunt jaarlijks een groot aantal bijzondere en vernieuwende projecten en activiteiten van Nederlandse en buitenlandse instellingen. Omdat de Mondriaan Stichting al jaren een zeer brede definitie van erfgoed hanteert (met inbegrip van immateriële uitingen) en geïnteresseerd is in projecten waarin hedendaagse kunst zich verbindt met het leven van alledag, komen veel volkscultuurprojecten in aanmerking voor financiering. www.openluchtmuseum.nl Het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem is een nationaal museum over de cultuur van het dagelijks leven van gewone mensen. Op de website staat onder andere informatie over het museum en projecten voor het basis- en voortgezet onderwijs. www.volkscultuur.nl Website van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur. Bevat nieuws over activiteiten en ontwikkelingen op het gebied van volkscultuur. Het NCV beheert eveneens de websites www.volkscultuurplein.nl, met onder andere lesmateriaal voor het onderwijs en www.traditie.nl, een website over (het jaar van de) tradities (2009).

10


Literatuur BEGRIPSBEPALING

Recommend Documents