AARDRIJKSKUNDE
1
WORD
Welkom en een goed schooljaar
Dag beste collega Hopelijk heb je genoten van een deugddoende vakantie! Een nieuw schooljaar staat in de startblokken, het aardrijkskundelokaal ruikt nog naar boenwas en de globe blinkt in haar velletje. We zijn er klaar voor. Ik wens jullie allen alvast een boeiend schooljaar toe met enthousiaste leerlingen en een aangename werksfeer. Om het schooljaar goed in te zetten bied ik je graag wat didactische en andere tips aan. 2
Leerplannen aardrijkskunde
Informatie over de verplichte inhouden voor de lessen aardrijkskunde staan in de officieel goedgekeurde leerplannen van het VVKSO. De leerplannen staan op de website van het VVKSO zowel in pdf als in Word. Het is nu geen probleem meer om eventuele onderdelen van teksten uit het leerplan gebruiksvriendelijker af te drukken en als eerste blad bij te voegen bij elk hoofdstuk van de lesvoorbereidingen. Eerste graad: 2008/038: aardrijkskunde voor de eerste graad a-stroom (1 september 2008) Tweede graad: 2010/071: aardrijkskunde in alle aso-studierichtingen (1 september 2010) 2010/072: aardrijkskunde in alle kso-tso-studierichtingen (1 september 2010) Derde graad: 2004/028 aardrijkskunde in aso-studierichtingen zonder component wetenschappen (1 september 2004) 2010/073 aardrijkskunde in aso-studierichtingen met component wetenschappen (1 september 2010) 2004/029 aardrijkskunde in alle kso-tso-studierichtingen (1 september 2004) Let op: het vernieuwde leerplan van het tweede leerjaar van de tweede graad treedt in voege vanaf 1 september 2011. Het nieuwe leerplan voor de derde graad wetenschappen – aangepast bij de specifieke eindtermen of SETOC - trad in voege vanaf 1 september 2010. 1
Vermits het een graadleerplan is, geldt dit voor de hele graad. Er is hier dus geen overgangsperiode ingebouwd. Het aangepaste leerplan treedt in voege zowel voor het vijfde als voor het zesde leerjaar. Nieuw is ook dat nu alle thema‟s uit het leerplan wetenschappen aardrijkskunde mogen worden aangewend om de SETOC‟s te realiseren naast het veldwerk geomorfologie. 3
Servicedocument VOET
Sinds vorig schooljaar staat het servicedocument VOET van het VVKSO online. Het bestaat uit een algemeen gedeelte (deel 1) en teksten vanuit vakken en leerplannen (deel 2). In dit servicedocument vind je in de vakkencluster wetenschappen de aanknopingspunten van de VOET met de leerplannen aardrijkskunde. Het document VOET EN WETENSCHAPPEN (NATUURWETENSCHAPPEN – BIOLOGIE – CHEMIE – FYSICA – AARDRIJKSKUNDE) biedt hulp aan leraren aardrijkskunde in de vakgroep bij de implementatie van VOET@2010. Het document voor het vak aardrijkskunde (pdf of doc) is te vinden in een gezamenlijke tekst met biologie, chemie, natuurwetenschappen en fysica. Het algemeen document i.v.m. Leren Leren is ook aangepast. De nieuwe vakoverschrijdende eindtermen (VOET) die sinds september 2010 in voege zijn moet je niet binnen de vakken realiseren. De verwijzingen die in de huidige leerplannen aso, kso en tso aanwezig zijn, zijn dus overbodig. De vernieuwde leerplannen schrapten die verwijzingen dan ook. VOET moeten dus ook niet meer in een jaarplan worden vermeld. Door de algemene verwijzing te concretiseren voor de gevolgde leerplannen met activiteiten die binnen de eigen school plaatsvinden, krijgen we een schoolspecifiek plaatje van werken aan de VOET in het vak aardrijkskunde. De geest van vakoverschrijdend werken blijft onveranderd. Bedoeling is de „hiaten‟ in en tussen de vakken in te vullen en op die manier de basisvorming te realiseren. Ook de inspanningsverplichting blijft behouden. De vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen zijn niet langer graadgebonden, met uitzondering van Leren leren, ICT in de eerste graad en technisch-technologische vorming in de tweede en de derde graad aso. 4
Dag nieuwe leraar (pas afgestudeerd of nieuw in het vak)
Vandaag in het onderwijs starten is zeker geen gemakkelijke taak en jonge mensen die er met veel idealisme en overtuiging aan willen beginnen, verdienen dan ook al onze waardering en ondersteuning. Voor de „startende leraar aardrijkskunde‟ organiseren we in ons bisdom een ontmoetingsnamiddag. Noteer alvast woensdag 12 oktober 2011 (DPBBrugge) in je agenda. De inschrijvingen (online) verlopen via de directie.
2
5
Nascholing aardrijkskunde VVKSO 2011-2012
Sinds mei staat het nieuwe nascholingsaanbod 2011-2012 van de vzw Nascholing online. Voor de leraar aardrijkskunde zijn er vele nascholingen over geografisch getinte satellietprogramma's zoals Google Earth, Google Maps, Virtual Earth en Bing Maps te vinden. Er is ook een uitgebreid aanbod rond beeld en video, voor elke leraar die foto‟s of afbeeldingen wil integreren in de les via Word, PowerPoint of via Photoshop Elements. Voor leraren die ICT-ondersteuning willen inbouwen in de lessen, zijn er een aantal heel interessante en nieuwe werkvormen zoals podcasting, Google Applications, toepassingen bij Live@edu, wiki … die terug te vinden zijn bij ICTintegratie. Ook e-leren in aardrijkskunde met eloV staat op het programma. Alle informatie vind je op de website http://www.nascholing.be. Klik bovenaan op 'Zoeken' of ga rechtstreeks naar http://www.nascholing.be/zoeken.aspx en vul als zoekterm in 'aardrijkskunde', “beeld‟, “video‟, “integratie‟, “Google Earth‟, “GPS‟ ,”eloV‟, en klik tweemaal op de knop 'zoeken'. Je krijgt dan een lijst met alle gerelateerde modules. Klik op de titel van een module om een overzicht te krijgen van de doelstellingen en de inhoud van de module. Er zijn minimaal 5 deelnemers nodig om de modules te organiseren. Vlug inschrijven is dus heel belangrijk. 6
Wegwijzers in aardrijkskunde 2011-2012
Bepaalde leerinhouden uit het leerplan aardrijkskunde van de derde graad zijn niet evident om aan leerlingen uit te leggen. Om vooral de niet-geografen te ondersteunen, organiseren we een nascholing zodat zij beter gewapend voor de klas kunnen staan. De nascholing richt zich zowel tot (her)startende leraren die aardrijkskunde geven in de derde graad als tot leraren die zich nog over bepaalde aspecten onzeker voelen. We richten drie vormingsdagen in, gespreid over het schooljaar. Deze dagen behandelen zes thema‟s in de volgorde zoals het leerplan suggereert, telkens één thema per halve dag: kosmografie, atmosfeer, ruimtelijke ordening + verstedelijking, draagkracht, geologie, fysische landschappen + excursie. Voor elk thema schetsen we vanuit het leerplan de grote inhoudelijke structuur. Vanuit goede praktijkvoorbeelden focussen we op inhoudelijk en/of didactisch moeilijke onderdelen van het thema. Van hieruit worden achterliggende visies en didactische principes van de huidige schoolaardrijkskunde meegegeven. De referaathouders zijn ervaren aardrijkskundeleraren, die vanuit hun achtergrondkennis, ervaring en materiaal de deelnemers voorbereiden en/of verdiepen in hun taak als aardrijkskundeleraar. We werken met concreet werkmateriaal, bruikbaar voor de lespraktijk. Deze navorming is een samenwerking tussen PEDIC (Gent) en het VlieberghSencie-centrum. De sessies worden parallel op twee plaatsen aangeboden, namelijk in Leuven (Katholieke Universiteit) en in PEDIC (Gent). U vindt meer informatie over de nu nog niet gestarte inschrijvingen in de mededelingen DPB Brugge van september 2011. 3
7
Guidestar, een gratis maandelijks magazine
De nieuwste editie van de 'Guidestar' - het maandelijkse digitale magazine van de Astro Event Group vzw – is verschenen. Je kunt dit lijvige blad volledig kosteloos downloaden via de (tijdelijke) website http://www.astro-eventgroup.be (23,2 Mb). 8
Zoete Groeten - Eerlijke handel in de klas
Wie een bezoek aan Brussel wil combineren met een educatief spel of een interessante mondiale activiteit kan op Kleur bekennen een beroep doen. Wat is Kleur Bekennen? Kleur Bekennen stimuleert, promoot en ondersteunt mondiale vorming en actief wereldburgerschap in het onderwijs. Kleur Bekennen helpt scholen projecten op te zetten en geeft financiële ondersteuning. Het is een gemeenschappelijk programma van de federale Minister van Ontwikkelingssamenwerking, de Belgische Technische Coöperatie, de Vlaamse provinciebesturen en de Vlaamse Gemeenschapscommissie. Een aanrader is zeker Zoete Groeten, een educatief spel dat de eerlijke handel in de wereld wil belichten aan de hand van imkers die honing verkopen op de wereldmarkt. Wie op zoek is naar een zinvolle invulling van een project, kan hier zeker terecht. Activiteit
Tijdens deze vorming spelen we het rollenspel Zoete Groeten. We ondervinden tijdens het rollenspel hoe moeilijk het is voor imkers in het Zuiden om aan een inkomen te geraken in een systeem zonder eerlijke handel. We geven bijkomende tips en informatie hoe je dit spel kunt gebruiken in je klas. We staan stil bij hoe je op lange termijn kunt werken aan het thema eerlijke handel. Klas– en vakoverschrijdend werken aan dit thema komt aan bod. Extra aandacht gaat uit naar hoe je met een taalzwak publiek aan het thema eerlijke handel kunt werken. Tot slot is er een voorstelling van enkele lesmaterialen van de Wereldwinkel die je in de klas kunt gebruiken. Nadien is er een vrijblijvend bezoek gepland aan de Wereldwinkel.
Organisatie
Kleur Bekennen Brussel
Thema
Eerlijke handel
Werkvorm
informatief spel
Onderwijsniveau
secundair onderwijs – 1ste, 2de en 3de graad
4
Duur
4 lesuren
Opmerkingen
De vorming start om 09.00 uur en duurt tot 12.30 uur. Een broodjeslunch wordt voorzien. Vrijblijvend is er een bezoek aan de Wereldwinkel voorzien van 13.00 tot 14.00 u.
Deelnemers
tussen 12 en 24 deelnemers
Prijs
gratis
Plaats
Brussels Hoofdstedelijk Gewest
In elke provincie zijn er educatieve medewerkers, die je graag advies geven. Hun gegevens vind je terug op de website http://www.kleurbekennen.be. Zij beantwoorden graag al je vragen. Zeker een aanrader als je eens iets nieuws wil in je klas. Een uitdaging voor je leerlingen. Tot waar reikt de wereld van jouw leerlingen? Het biedt wat meer diepgang in de lessen, een kritische noot en mondiale bewustwording. Schrijf je voor de nieuwsbrief van Kleur Bekennen in en ontvang maandelijks actuele informatie over het programma, tips, nieuwe workshops, nieuw educatief materiaal en onze cartoon 'Wereldburgers'. Inschrijven kan via http://www.kleurbekennen.be. Druk op button 'inschrijven nieuwsbrief'. 9
KrisKras: reiskriebels met grenzen
De organisatie KrisKras, die begeleide groepsreizen voor jongeren van 18 tot 30 jaar organiseert, met respect voor mens, cultuur en natuur ..., richt ook weekends en vormingsdagen in en geeft workshops over duurzaam reizen. Nieuw is een workshop rond Reiskriebels met grenzen. Meer info vind je op: http://www.kriskras.be/kriskras/vorming-reiskriebels. Contactpersoon: Miek Vandamme te bereiken via
[email protected]. 10
Science connection: tijdschrift
Het Federaal Wetenschapsbeleid neemt u voortaan vijf keer per jaar mee op ontdekkingsreis met zijn gloednieuwe en gratis magazine Science Connection. Het tijdschrift biedt je een kijk op wat er leeft in de wetenschap en wil je horizon verruimen. Want de wonderen zijn de wereld nog niet uit... Het heel interessant tijdschrift is ook online als pdf te lezen. Wie de vorige edities wil inkijken kan hier terecht: http://www.belspo.be/belspo/home/publ/science_nl.stm.
5
11
ICT-tips:
Planeet aarde www.planeetaarde.be Hapklaar en bruikbaar voor groepswerk in de ICT-klas of als demo voor de leraar die een internetverbinding heeft in het vaklokaal. 'Planeet Aarde' is een leertraject aardrijkskunde in vijf modules: exploratie aarde, gevaren en hulpbronnen, klimaat en oceaan, bodem en grondwater, aarde en gezondheid. Het project is opgebouwd als een virtuele expeditie en werkt rond de thema's van 'International Year of Planet Earth'. Het leertraject stimuleert leerlingen om de aardbol te exploreren, fenomenen te ontdekken, creatief na te denken, veldwerk te doen … Je kunt elke module didactisch op verschillende wijzen benaderen: als ondersteunend materiaal voor de leraar of leerling of als zelfstandig werk voor de leerling. Daarnaast is er ook bij elke module een virtuele veldexcursie die het thema van de module in België situeert. 'Planeet Aarde' is een project van Universiteit Gent (Vakgroep Geologie en Bodemkunde) en de Vereniging Leraren Aardrijkskunde (VLA). Het is uitgewerkt door SHE Consultancy (de mensen achter http://www.expeditiezeeleeuw.be en http://www.planeetzee.org). Op de website http://www.vla-geo.be/ is deze informatie ook te vinden. Voeg deze URL zeker toe aan je favorieten. We merken een regelmatige aanvulling van actuele onderwerpen en data. Ook de informatie over de GEO-olympiade kun je daar terugvinden. Het VLA-lidmaatschap, een abonnement op de VLA-krant, het tijdschrift De Aardrijkskunde en een inlogcode op het ledengedeelte van de website is voor de betalende leden. Het lidmaatschap bedraagt jaarlijks 27 EUR en volgt het burgerlijk jaar, dus niet per schooljaar. Ik doorgrond Vlaanderen De databank ondergrond Vlaanderen (DOV - http://dov.vlaanderen.be) is geen onbekende voor de leraar aardrijkskunde. Deze Vlaamse dienst levert nu met de website http://www.ikdoorgrondvlaanderen.be/index.html een grote bijdrage aan het aardrijkskundeonderwijs in Vlaanderen. Deze online toepassing maakt de lessen over gesteenten en ondergrond een stuk toegankelijker en interactiever. Er is een online spel “BOUW NU”. Er zijn uitgebreide documentatiebundels voor elk van de drie graden van het SO voorhanden en er is informatie over de diepere ondergrond in Vlaanderen. 6
Er is een spel over het zoeken naar materialen bij het bouwen van een huis. Je moet op zoek gaan naar bouwmaterialen en de bevattelijke uitleg wordt gegeven door verschillende bekende personen. Er zijn filmpjes over de ondergrond van Vlaanderen met introductiefilmpjes en doorklikmogelijkheden naar andere kaarten van de DOV. Er is ook heel wat documentatie te downloaden: - de geologie van Vlaanderen, een schets. - leerlingenbundels voor de eerste graad (1,1 MB), voor de tweede graad (448 KB) en voor de derde graad (496 KB). Ping Ben je op zoek naar een educatieve invulling ICT voor een project op school, dan is Ping, het armoedespel, een sterke aanrader. http://www.povertyisnotagame.com/ Het is een game based-computerspel dat geschikt is voor sessies binnen een project. Je kunt een cd-rom, samen met een uitgebreide handleiding, gratis aanvragen. Het spel is ook te downloaden van de website voor de collega‟s die dat dadelijk willen uitproberen. http://www.povertyisnotagame.com/downloads/ Bewegende beelden voor de les Vlaanderen Vakantieland: Een interessante reportage gemist? Of toch bekeken maar te laat of vergeten op te nemen? Geen probleem meer vanaf nu. Het archief staat open voor iedereen. Inzoomen op een gebied in de wereldkaart … en kijken maar. Deze reportages houden heel wat voordelen voor de lessen aardrijkskunde in. Ze zijn Nederlandstalig en mooi gepresenteerd. Ze verstrekken bovendien op korte tijd heel wat boeiende en nuttige informatie aan de leerlingen. In het archief zitten reisreportages uit Vlaanderen en België en de buurlanden maar ook reportages van andere continenten. http://www.een.be/programmas/vlaanderenvakantieland/alle-videos-uit-hetarchief Beeldbank: Voor korte, didactische en Nederlandstalige stukjes video, kun je terecht bij de beeldbank van de Nederlandse schooltelevisie: http://www.schooltv.nl/beeldbank/. De stukjes zijn heel kort. Je kunt ze gemakkelijk opnieuw afspelen of stilstaand bekijken. Bij elk fragment is er een uitgeschreven tekst voorhanden. BBC documentaires: De BBC maakt boeiende documentaires. Jammer dat ze niet altijd af te spelen zijn buiten Groot-Brittannië. Talrijke fragmenten zijn echter ook op You Tube te vinden. Vul in het zoekvenster “bbc nature documentaries” in en je bekomt een hele lijst van korte fragmenten. Wie een account heeft op You Tube, - registratie is gratis -, kan in een online afspeellijstje deze documentaires bewaren. 7
Andere Engelse zoektermen zijn: The Power of the planet Dr Iain Stewart Plate tectonics Early earth (BBC) - How the Earth Made Us - Water - Part 1, Part 2, Part 3, Part 4. BatchGeo Geef elke leerling een speld met een gekleurde kop. Geef elke klas een andere kleur en laat de leerlingen op een kaart prikken waar ze wonen. Ze vullen zo de stafkaart met spelden en zien wie het verst van de school woont, wie langs de grote wegen woont, dichtbij een bos, in een woonwijk, wie je dichtste buur is … Kan dat ook digitaal? Ja? met BatchGeo! Alles begint met een lijst van namen en adressen van de leerlingen in Excel opgemaakt. Als de lijst klaar is, plak je die in de onderstaande website waar de uitleg te vinden is: http://www.batchgeo.com/nl/. De uitleg is eenvoudig. Google Maps toont de resultaten. Uit het kmz-bestandje dat aangeleverd wordt, is het mogelijk aanpassingen te maken in Google Earth. Panoramio, een kijk op de wereld! De website http://www.panoramio.com/ bevat foto‟s van overal op aarde en alle foto‟s zijn bijna op de juiste plaats gelokaliseerd. Wie zelf mooie kiekjes wil toevoegen, kan dat ook doen. De interessantste foto‟s zijn in een fotolaag terug te vinden in Google Earth. Hoe starten? Eenvoudig, een plaats intikken, rechtsboven in het venster van de website. Aan de linkerkant verschijnen de foto‟s. Wat wens je te zoeken? Een foto van een stadsgezicht, een bepaald vegetatietype, een verlaten industriegebied, een landbouwgebied in de USA … met wat zoeken is het zo gevonden. Zoek het gebied op de kaart en de foto‟s verschijnen. Een hoogteprofiel tekenen in Google Earth De mogelijkheden van Google Earth worden bij elke nieuwe versie uitgebreider en interessanter voor de leraren aardrijkskunde. In de versie van Google Earth 5.2.1.1588, vanaf build Sep 1, 2010, is het mogelijk om een pad of doorsnede te maken en daar onmiddellijk een hoogteprofiel van te maken.
8
Een wandeling, GPS-track of een pad in het reliëfrijke Hageland (in de buurt van 50° 55.033'N, 4° 51.036'O) levert, naast een duidelijk parcours op de satellietfoto, ook een duidelijk hoogteprofiel op. Je krijgt zicht op de lengte van de wandelweg, de gemiddelde hellingsgraad en de maximale hellingsgraad. Het is ook mogelijk om een deel van de wandeling apart te bekijken. Een sterke aanrader voor elke excursie, waar de leerlingen een hoogte moeten overbruggen of bij stoppunten waar een reliëfdoorsnede noodzakelijk is.
Jan Callemeyn
9
Duurzame voedselproductie heeft voeten in de aarde. Vernieuwende lesprojecten over landbouw, voeding en duurzame ontwikkeling in het secundair onderwijs Doelgroep: - leraren 1ste en 2de graad aso-kso: aardrijkskunde, economie en PAV; - 2de en 3de graad tso-bso: aardrijkskunde, economie, PAV, voeding; - 2de en 3de graad aso: aardrijkskunde en biologie Docent: Bart Verhaeghen en andere medewerkers Datum en uur: woensdag 12 oktober 2011 van 09.00 u. tot 16.00 u. Plaats: INAGRO vzw, Ieperseweg 87, 8800 Rumbeke Inschrijfprijs: gratis Cursuscode: S12/020/A
10
