E-inclusie, hoe organiseer je dat?
Door ICT meer
kwaliteit van leven Als je ICT effectief inzet bij de ondersteuning van cliënten, vergroot je hun kwaliteit van leven aanzienlijk. Het zorgt voor meer eigen regie en zelfstandigheid en geeft nieuwe mogelijkheden om te participeren en vrije tijd in te vullen. Dat is nogal wat! Sanne van der Hagen beschrijft in dit artikel hoe je als organisatie hier een bijdrage aan levert. Sanne van der Hagen
Heb je een nieuw level gehaald? Voorbeeld: Je bent persoonlijk begeleider van een cliënt die elke vrijdag twee uur gaat sporten. Iemand vraagt je:‘Welke sport doet jouw cliënt?’ En jij zegt: ‘Euh… ik geloof iets met een bal.’ Dit zouden we raar vinden. Het is normaal om te weten waar je cliënten zich mee bezighouden. Het is ook normaal dat je na af loop hier een gesprek met ze over voert: ‘Hoe was het op voetbal vandaag? Heb je nog gescoord?’ Als het om games gaat, is het nog veel minder gewoon er naar te vragen. Terwijl veel jongeren zich uren per week ‘in’ de game be vinden. Vragen als “Hoe was het in World of Warcraft vandaag?” of “Heb je nog een nieuw level gehaald?”, zouden heel normaal moeten zijn.
Sites en apps Ben je op zoek naar leuke apps of websites speciaal voor men sen met een verstandelijke beperking? Wil je informatie over hoe je om kunt gaan met het mediagebruik van je cliënten? Of wil je graag de meest recente onderzoeken lezen op dit gebied? Neem dan een kijkje op http://www.noxqs.nl/tag/mediawijsheid/
‘e
en zorgorganisatie die dergelijke activiteiten niet aanbiedt of stimuleert, houdt een nieuw uitsluitingsmechanisme in stand.’1 ‘M. wil tijdens de kerstvakantie dit jaar naar zijn vriendin J., in Singapore. M. stelt haar middels een introductie praatje aan ons voor. J. is een meisje van 18 jaar. Hij kent haar al ruim een half jaar. Ze hebben elkaar leren kennen via Wordfeud. Zij studeert medicijnen en woont in bij haar ouders in Singapore. Zij spreken elkaar een aantal keren per week via Skype.’ 2 M. heeft in dit geval de kansen van de sociale media uitgebreid benut. Om er een paar te noemen: Hij heeft zich vermaakt met Wordfeud, hij heeft iemand ont moet en een vriendschap opgebouwd. Deze vriendschap onderhoudt hij via Skype en nu wil hij zijn grenzen verleggen en zelfstandig een grote reis maken. Hij bereidt zijn reis zelfstandig voor met behulp van het internet en in Singapore houdt hij via Skype en sms contact met het thuisfront. De begeleider van M. worstelt echter met een ingewikkeld vraagstuk: M. heeft een lichte ➽ SozioSPH 2 april 2013
|13
➽ verstandelijke beperking. Hij is wilsbekwaam en heeft
geld gespaard, hij kán gaan. Maar is dat het beste om te doen? En wie is er eigenlijk verantwoordelijk voor wat er tijdens zijn reis kan gebeuren? Benutten van de kansen die ICT te bieden heeft
Het benutten van de kansen van internet & sociale media zorgt voor een grote bijdrage aan kwaliteit van bestaan3 van mensen met een beperking. Er zijn digitale middelen die de communicatie ondersteunen. Er zijn apps met behulp waarvan mensen zelfstandig kunnen reizen, boodschappen kunnen doen of eten kunnen koken. Er zijn aangepaste websites en software waarmee mensen met een verstandelijke beperking zelfstandig het internet kunnen gebruiken. Er zijn speciale datingsites en ontmoetingsplekken op het internet die volop mogelijkheden bieden om zelfstandig de vrije tijd in te vullen.
14|SozioSPH 2 april 2013
Het is echter niet voor iedereen even eenvoudig om kansen te benutten en de risico’s te overzien. • Mensen met een beperking beschikken niet vanzelfsprekend over de vaardigheden en apparatuur om deel te kunnen nemen aan de digitale samenleving. • Voor zorgmedewerkers combineren de beelden die men heeft van goede zorg (face to face, persoonlijk, warm) en ICT (apparaten, afstandelijk, koud) niet altijd even makkelijk. Men beschikt niet vanzelfsprekend over de vaardigheden om cliënten hier voldoende in te kunnen ondersteunen. • Maatschappelijke ontwikkelingen worden veelal met vertraging zichtbaar in zorgorganisaties. Zorginstellingen hebben daarom een inhaalslag te maken. En omdat iedere organisatie werkt aan kwaliteit van bestaan, kan niemand meer om de inzet van ICT heen. Tijdens de trainingen die ik geef, spreek ik veel begeleiders. Aan de hand van hun uitspraken bespreek ik
Het benutten van de kansen van
Het helpt als een organisatie met medewerkers en cliënten communiceert over de mogelijkheden van ICT. Dat kan bijvoorbeeld door inspirerende video’s met elkaar te delen of betrokkenen te laten vertellen over de invloed van sociale media op hun leven. Als ik zelf begeleider was, zou ik niet gaan wachten op een visie. Als je weet hoe ICT kan bijdragen aan het leven van je cliënten, handel hier dan ook naar. Trek de stoute schoenen aan en laat zien dat het kan! Communiceer alle misstappen en succesverhalen met je collega’s. Denk aan voorbeelden van cliënten die grote schulden maken & hoe je daar op inspeelt; cliënten die met mediagebruik over hun eigen grenzen zijn gegaan en hoe je hen hierin begeleid hebt of medewerkers die zich ‘onhandig’ gedragen op de sociale media. Maar denk ook aan het verhaal van iemand die dankzij een kook-app zelfstandig kan koken of iemand die elke avond door zijn ouders voorgelezen wordt via Skype. Zo laat je al zien hoe ICT nu al een bijdrage levert aan kwaliteit van bestaan.
internet & sociale media zorgt voor een grote bijdrage aan kwaliteit van bestaan van mensen met een beperking.
‘Hoe kunnen we zo effectief mogelijk omgaan met de kansen?’ ‘Hoe kan ik de kansen en gevaren van het internetgebruik duidelijk zichtbaar/tastbaar maken voor mijn cliënten?’
foto Bigstockphoto
in dit artikel hoe men in kan spelen op de kansen en de bijbehorende risico’s. Ik vertel ook wat er nodig is voor een succesvolle implementatie.
Een belangrijke taak van de begeleider is om cliënten te ondersteunen bij het leiden van een zo prettig mogelijk leven. Daar zijn begeleiders goed in! Als men onbekend is met de mogelijkheden en de risico’s van het internet voelen begeleiders zich handelingsverlegen en onderschatten ze zichzelf. Een eerste stap in het zichtbaar maken van de kansen en gevaren, is het gesprek met de cliënt zelf. Hoe was het vandaag op Facebook? Heb je al een nieuw level gehaald in World of Warcraft? Zoals je aan tafel vraagt naar werk, sport of vrije tijd, zo praat je ook over de tijd die men online doorbrengt. [Zie kader Heb je een nieuw level gehaald?] Ga vooral ook zelf op zoek naar informatie over wat de mensen in het algemeen online doen of over veilig internet. Veel begeleiders ontdekken in mijn cursus dat er al heel veel bruikbare informatie bestaat. ➽
‘Ontneem je cliënten het recht op internet omdat begeleiders niet weten hoe het moet?’ Is het internet een recht? Vindt jouw organisatie dat het internet een bijdrage kan leveren aan de kwaliteit van bestaan van cliënten? Vind je dat goede ondersteuning ook moet aansluiten bij de maatschappij van nu? Vind je dat streven naar participatie in de samenleving ook over de digitale samenleving gaat? Dit zijn vragen die iedere organisatie moet beantwoorden. De antwoorden op deze vragen vormen onderdeel van de visie van de organisatie: de opvatting over wat kwalitatief goede en doelmatige dienstverlening is en de wijze waarop men dit wil realiseren.
‘Hoe kan ik de kansen en gevaren van het internetgebruik duidelijk zichtbaar/ tastbaar maken voor mijn cliënten?’ SozioSPH 2 april 2013
|15
➽ Op hun beurt is het de taak van organisaties om bege-
leiders te ondersteunen. Een eerste stap is het stimuleren van zelfvertrouwen en enthousiasme over het onderwerp. Vervolgens kan men werken aan de deskundigheid om ICT in te kunnen zetten als werkinstrument. Dan leert men het internet te gebruiken om op de hoogte te blijven en zichzelf bij te scholen en krijgt men hulp bij het leren begeleiden van het internetgebruik van hun cliënten.4 Trainingen kunnen vaak gegeven worden door digivaardige collega’s en cliënten. Beiden zijn vaak verrassend vaardig in het gebruik van computers, smartphones en verschillende diensten op het internet. Het benutten van deze kennis is natuurlijk de beste manier om begeleiders enthousiast te krijgen. Waar vind ik geschikte apps en wie legt me uit hoe ze werken? Sociale media, internet en ICT kunnen veelzijdig ingezet worden. Er zijn apps die communicatie vergemakkelijken, er zijn eenvoudige programma’s die mensen met een matige verstandelijke beperking toegang geven tot het internet en er zijn smartphones die helpen als je op pad bent en het even niet meer weet. Als organisaties bereid zijn om online materialen aan te schaffen, vergeten ze hier nogal eens over te communiceren. En begeleiders zien vaak door de bomen het bos niet meer. Het zou beter zijn als zij niet zélf op zoek hoeven gaan naar programma’s, maar er een ICT-coördinator beschikbaar is. Een persoon die op de hoogte is van de nieuwste programma’s, die dingen uitprobeert en medewerkers goed kan instrueren en op de hoogte kan houden. Op die manier wordt, binnen de organisatie, belangrijke kennis en ervaring gebundeld. ‘Onze pc’s hebben geen geluid, dat maakt gebruik van Youtube of videobellen onmogelijk’ Een goed werkende infrastructuur is van essentieel belang. Zonder een goed werkende pc of internetverbinding, heb je ook niets aan mooie programma’s. De verantwoordelijkheid voor de infrastructuur ligt vaak bij een afdeling I&A (Informatisering & Automatisering). De rol van de afdeling I&A binnen zorginstellingen is door de jaren heen veranderd; van beheer naar faciliterend. Als internetgebruik een belangrijke rol gaat spelen in de ondersteuning van cliënten, vraagt dat wederom om een bijstelling. In steeds meer organisaties levert dit ook werk voor cliënten op. ‘Welke rol hebben ouders en verwanten hierin en hoe betrekken we hen?’ Door ICT effectief in te zetten in de ondersteuning: • Krijgen cliënten meer regie.
16|SozioSPH 2 april 2013
‘Hoe motiveer ik mijn team om dit allemaal te gaan doen?’
• Z ijn cliënten in staat zelfstandiger te leven. • Kunnen cliënten beter participeren in de samenleving. • Kunnen cliënten beter invulling geven aan hun vrije tijd. Om dit voor elkaar te krijgen, is het van groot belang dat er mensen met elkaar samenwerken; collega’s, cliënten, ouders, verwanten en het management. Maak de lijntjes kort, richt een platform in waar mensen met elkaar kunnen communiceren, en heb via die media vooral ook plezier met elkaar. ‘Hoe motiveer ik mijn team om dit allemaal te gaan doen?’ Als begeleiders geconfronteerd worden met veranderingen, gebeuren er vaak twee dingen. Door een gebrek aan kennis (waar men zelf geen schuld aan heeft!) valt men terug op eigen waarden en normen. Dat vraagt sturing door een duidelijke visie en beleid. Daarnaast voelt men zich incompetent. Dat is geen prettig gevoel en het roept weerstand op. Om hier op een goede manier mee om te gaan, helpt. Zo kunnen managers en bestuurders aandacht hebben voor de cultuur die nodig is om veranderingen te laten slagen. Effectief leiderschap, het daadkrachtig uitdragen van de visie en het enthousiasmeren van de medewerkers is hierbij van groot belang. Spreek medewerkers aan op waar ze goed in zijn; laat zien hoe het ICT hun meer tools geeft om het werk nog beter te kunnen doen. En geef hun de mogelijkheid om met elkaar ervaringen en kennis te delen. Voorkom een nieuwe sociale kloof! ‘M. is veilig in Nederland aangekomen. Hij heeft een hele fijne tijd in Singapore gehad. Ik kan nu samen met M. met enige trots terugkijken op deze casus. Missie geslaagd!’ Deze reis is tot een goed einde gekomen. M. heeft een fantastische ervaring gehad en is hierbij ondersteund door zijn begeleiders en familie die nauw samengewerkt hebben. Hierbij heeft men volop gebruikgemaakt van het internet & sociale media. De organisatie heeft de begeleider ondersteund in het nemen van de juiste beslissingen. Een succesvolle invoering van ICT die daadwerkelijk een bijdrage levert aan kwaliteit van bestaan van mensen
foto Bigstockphoto
met een beperking, vraagt een balans in aandacht voor visie, deskundigheid, online materialen en ict infrastructuur. Hierbij zijn samenwerking en leiderschap van groot belang.5 Als begeleider is het essentieel om een goed gesprek niet te schuwen, ook al heb je het gevoel weinig te weten en te kunnen. Wees geïnteresseerd en doe vooral waar je al goed in bent! Als we er allemaal voor gaan kunnen we mensen met een beperking (nóg) meer mogelijkheden bieden om écht deel te nemen aan de samenleving. ✤
Tien tips voor praten over internet
noten 1 Hecke, J. (red.) (2012) Internet als methodiek in de jeugdzorg. Garant: Antwerpen. 2 Anoniem (2013) Ik wil naar Singapore! http://www.noxqs.nl/2013/01/ik-wil-naar-singapore/ (geraadpleegd op 11-02-2013). 3 Afbeelding mindmap kwaliteit van bestaan: http://www.spagaat.com/shalock.pdf 4 Deze vijf punten: algemene ICT-basisvaardigheden, positieve houding, ICT als werkinstru ment, werken aan de eigen professionaliteit en het begeleiden van het bestaande internet gebruik zijn afgeleid uit het ‘Kader ICT bekwaamheid’ van Kennisnet. Het kader is hier volledig te downloaden: http://www.kennisnet.nl/themas/ict-bekwaamheid/ 5 Deze zes elementen zijn afkomstig uit het ‘Vier in balans model’. http://www.kennisnet.nl/ over-ons/nieuws/vier-in-balans-monitor-2012/ (geraadpleegd op 12-2-2013).
over de auteur Sanne van der Hagen (
[email protected]) is verantwoordelijk voor de implementatie van ICT-producten in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking en verzorgt trainingen en organisatieadvies over het thema sociale media/mediawijsheid voor mensen met een verstandelijke beperking.
SozioSPH 2 april 2013
|17
