KINDERRECHTEN IN BELGIË
Wouter Vandenhole (ed.)
intersentia Antwerpen - Oxford
INHOUD
INLEIDING WOUTER VANDENHOLE
DEEL 1. KINDERRECHTEN: INSTRUMENTEN EN RECHTEN 1.
KINDERRECHTEN IN UNIVERSELE EN EUROPESE MENSENRECHTENVERDRAGEN WOUTER VANDENHOLE
I.
Universele verdragen over kinderrechten § 1. Normen A. Verdrag over de Rechten van het Kind B. Andere mensenrechtenverdragen § 2. Toezicht II. Europese verdragen over kinderrechten § 1. Europese Unie § 2. De Raad van Europa A. (Herzien) Europees Sociaal Handvest B. Europees Verdrag over de Rechten van de Mens 1. Het verbod van foltering en onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing 2. Het recht op vrijheid 3. Het recht op een eerlijk proces 4. Het recht op eerbiediging van het privé- en gezinsleven C. Europees Verdrag over de uitoefening van de rechten van het kind (1996) III. Conclusies
Intersentia
3
3 3 4 5 6 7 7 8 8 10 10 12 13 13 14 15
v
"
Inhoud
2.
I.
II.
3.
EEN INLEIDING TOT HET VERDRAG INZAKE DE RECHTEN VAN HET KIND EUGEEN VERHELLEN
17
Het kindbeeld en het mensenrechtenproject § 1. Wisselende kindbeelden of hoe de plaats van kinderen in de samenleving wordt gezien § 2. Het mensenrechtenproject Het Verdrag inzake de Rechten van het Kind (1989) § 1. Comprehensiviteit A. Eerste én tweede generatie mensenrechten samen! B. De drie P's 1. Protection (recht op bescherming) 2. Provision (diensten en voorzieningen) 3. Participation (participatierechten) C. Vier basisprincipes § 2. Juridisch bindend (pacta sunt servanda) A. Nationaal 1. Regelgevend werk - De middellijke werking 2. De directe werking - Toezicht door rechtbanken en hoven . . . B. Internationaal § 3. Universeel
18
DE RECHTEN VAN HET KIND ALS GRONDRECHTEN IN DE BELGISCHE RECHTSORDE PAUL LEMMENS
I.
18 25 28 29 29 30 30 31 31 32 33 34 34 34 34 35
37
Doorwerking van het Verdrag inzake de Rechten van het Kind in de Belgische rechtsorde § 1. Algemene verplichting van de staten om uitvoering te geven aan het Verdrag A. Internationaalrechtelijke verplichtingen B. Verplichting om de bepalingen van het Verdrag om te zetten in het nationale recht 1. Een effectieve en omvattende omzetting 2. Een waaier van maatregelen § 2. Rechtstreekse werking van het Verdrag in de Belgische rechtsorde A. Rechtstreekse werking van verdragen in het algemeen 1. Begrip "rechtstreekse werking"
37 37 37 38 38 39 42 42 42
Intersentia
Inhoud
II.
2. Criteria voor het bestaan van rechtstreekse werking 3. Rechtsmacht van de rechter B. Rechtstreekse werking van het Verdrag in het bijzonder 1. Grondwettelijk Hof. 2. Hof van Cassatie 3. Raad van State De rechten van het kind in de Grondwet § 1. Artikel 22bis van de Grondwet § 2. Naar een herziening van artikel 22bis van de Grondwet?
43 44 45 46 48 51 52 53 55
DEEL 2. KINDERRECHTENACTOREN 4.
DE NATIONALE COMMISSIE VOOR DE RECHTEN VAN HET KIND SARAH D'HONDT
Over de nood aan een Nationale Commissie voor de Rechten van het Kind § 1. Coördinatie van het beleid § 2. Dialoog tussen beleid en terreinactoren II. Hoe de samenstelling van de Commissie tegelijk haar sterkte en haar zwakte vormt III. De eerste testcase: het derde periodieke rapport van België betreffende het Verdrag inzake de Rechten van het Kind § 1. Werkwijze: een dialoog in de vorm van werkgroepen § 2. Streefdoel: moeilijkheden en doelstellingen voor de toekomst definiëren
61
I.
5.
I. II. III.
IV.
61 61 62 63 64 64 65
HET KINDERRECHTENCOMMISSARIAAT, EEN KINDERRECHTENWAAKHOND ANKIE VANDEKERCKHOVE
67
Oprichting en organisatie Decretale opdrachten Missie en uitvoering van de opdracht § 1. Het ombudswerk § 2. Het advieswerk § 3. Het communicatiewerk § 4. Het onderzoekswerk § 5. Uitdagingen Poging tot stand van zaken omtrent kinderrechten in Vlaanderen
67 68 69 70 71 72 74 74 75
Intersentia
1X
Inhoud
6.
UITDAGINGEN VOOR KINDERRECHTENNGO'S BENOIT VAN KEIRSBILCK
79
I. Een internationaal erkende rol II. Algemene en gespecialiseerde ngo's III. Rol van de ngo's A. Relaties tussen de ngo's en de overheid 1. Een ondersteunende rol jegens de overheid 2. Een complementaire rol t.o.v. de overheid 3. Een tegenmacht B. Tussen confrontatie en samenwerking IV. De uitdagingen voor de ngo's in onze maatschappij VI. Besluit 7.
79 80 80 80 81 81 81 82 83 84
WHAT DO YOU THINK? OF HET RECHT VAN KINDEREN OP PARTICIPATIE ISABELLE MARNEFFE
Het Verdrag over de Rechten van het Kind en het recht op participatie II. Het participatieproject What do you think? van UNICEF III. Het recentste What do you think? project: Wij zijn jongeren in de eerste plaats! IV. Conclusie
85
I.
85 86 89 90
DEEL 3. KINDERRECHTEN IN DE PRAKTIJK RECHT OP RECHT EN JEUGDDELINQUENTIE 8.
I. II.
BIJSTAND, SPREEKRECHT EN RECHTSINGANG VOOR MINDERJARIGEN ERIC VAN DER MUSSELE
95
Inleiding Volledige procesbekwaamheid voor minderjarigen naar Belgisch recht § 1. Rechtsingang en spreekrecht met wettelijk gewaarborgde en verplichte bijstand door een (jeugd)advocaat
95 97 97
Intersentia
Inhoud
III. IV.
V. VI.
VII. 9.
§ 2. Rechtsingang, spreekrecht met wettelijk voorziene maar niet verplichte bijstand door een (advocaat-)vertrouwenspersoon 100 A. Bijzondere jeugdzorg 100 B. Integrale jeugdhulp 101 Wettelijke uitzonderingen met volledige procesbekwaamheid voor minderjarigen 102 Uitzonderlijke erkenning van volledige procesbekwaamheid in de rechtspraak 103 § 1. Publiekrecht .103 § 2. Sociaal recht 103 § 3. Burgerlijk recht 104 Minderheidsrechtspraak omtrent volledige procesbekwaamheid voor minderjarigen in zaken van familierecht 105 Principiële procesonbekwaamheid van minderjarigen, en vertegenwoordiging als remedie 107 § 1. Sociaal recht 107 § 2. Burgerlijk recht 108 A. Spreekrecht zonder onafhankelijke rechtsingang 108 B. Fictief spreekrecht via gelijkstelling, zonder rechtsingang 109 C. Uitgesteld spreekrecht en rechtstoegang na meerderjarigheid .. 110 Besluit 110 DE NIEUWE JEUGDWET EN HET INTERNATIONALE KINDERRECHTENKADER ELS DUMORTIER
I. II.
113
Inleiding De Verenigde Naties en het Verdrag over de Rechten van het Kind (20 november 1989) III. De Raad van Europa en het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden (4 november 1950) IV. De Nieuwe Jeugdwet: een hybride mix van modellen A. Constructief sanctioneren B. Herstelrecht C. Kinderrechten D. Penaal en maatschappijbeveiligend model
117 120 121 121 122 123
V.
124
Conclusie
Intersentia
113 114
Inhoud
JEUGDHULPVERLENING 10. KINDERRECHTEN IN DE INTEGRALE JEUGDHULP CARINE D E WILDE
I.
127
Doel en contextduiding van het Decreet rechtspositie § 1. Doel § 2. Contextduiding A. Argumenten voor een inhaalbeweging naar minderjarigen . . . . B. De proactieve werking van het VRK en juridische argumenten voor een Decreet rechtspositie 11. Gewaarborgde rechten Decreet rechtspositie § 1. Recht op jeugdhulp § 2. Rechten in de jeugdhulp § 3. Rechten door de jeugdhulp III. Krachtlijnen Decreet rechtspositie § 1. Rechten vormen de basis voor een effectieve rechtsbescherming... § 2. Rechten als startpunt van dialoog § 3. Rechten zijn ondeelbaar en onderling afhankelijk § 4. Rechten gelden voor alle minderjarigen § 5. Inclusieve rechtenbenadering § 6. Emancipatorisch kindbeeld § 7. Respect voor iedereen in de hulpverlening (participatieve benadering)
128 128 128 128 130 130 131 131 132 133 133 133 133 134 134 134 134
11. KINDERRECHTEN EN JEUGDHULPVERLENING RUDI ROOSE
I. Verschillende lezingen van de rechten van het kind II. Een rechtstechnische lezing III. Enkele kritische bedenkingen met betrekking tot een rechtstechnisch perspectief § 1. Burgers en cliënten § 2. Rechten van kinderen en rechten van ouders § 3. Een sentimentalistisch kindbeeld IV. Een reflectieve lezing V. Besluit: de hulpverlening als actor
xn
137
137 137 138 139 139 140 141 143
Intersentia
Inhoud
GEZONDHEIDSZORG 12. KINDERRECHTEN IN DE GEZONDHEIDSZORG FIONA ANG
149
I. II.
Inleiding Bekwaamheid om rechten uit te oefenen § 1. Bekwaamheid in de Wet Patiëntenrechten § 2. Bekwaamheid in het Kinderrechtenverdrag § 3. De Wet Patiëntenrechten in het licht van het Kinderrechtenverdrag III. Toestemming § 1. Toestemming in de Wet Patiëntenrechten § 2. Toestemming in het Kinderrechtenverdrag § 3. De Wet Patiëntenrechten in het licht van het Kinderrechtenverdrag IV. Besluit
149 150 151 152 152 153 153 153 154 155
13. DE RECHTEN VAN HET KIND IN DE BELGISCHE GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG
I. II.
DIRK DEBOUTTE
157
De opdracht en de inhoud van de geestelijke gezondheidszorg De geestelijke gezondheidszorg getoetst aan de rechten van het kind § 1. Het recht op aangepaste en op goede (de beste) hulp § 2. Het recht op privacy, informatie en het recht hun mening kenbaar te maken
157 158 158 159
OPVOEDING EN ONDERWIJS 14. OPVOEDING EN OUDERSCHAP OP BASIS VAN KINDERRECHTEN - HET VRKDRIEGRACHTENMODEL: EEN BREED ZORGCONTINUÜM JAN C.M. WILLEMS
I. II. III.
Inleiding: kinderrechten als zorgcontinuüm voor ouders en kind De drie grachten rond de stadskern De acht dwarsgrachten § 1. Artikel 12: het participatiebeginsel § 2. Artikel 2: het non-discriminatiebeginsel
Intersentia
163
163 167 172 172 173
X1U
Inhoud
§ 3. Artikel 3, lid 1: het - geprioriteerde - beginsel van het belang van het kind § 4. Artikel 3, lid 2: het trias pedagogica-beginsd § 5. Artikel 3, lid 3: het professionaliteitbeginsel § 6. Artikel 4: het - maximaal - investeringsbeginsel § 7. Artikel 5: het beginsel van de ouder als leider en begeleider § 8. Artikel 6: het veiligheids- en ontwikkelingsbeginsel IV. Conclusie Bijlage 1. Wij Ouders Beloven Bijlage 2. Het VRK-driegrachtenmodel
173 175 175 176 176 177 178 179 180
15. DE LANGE WEG NAAR EEN BETERE RECHTSPOSITIE VAN DE LEERLING MAARTEN MOMMAERTS
I. Inleiding II. Het Verdrag over de Rechten van het Kind III. De invoering van het schoolreglement § 1. Een definitie § 2. Aanspraak op inspraak § 3. Autonomie van de school § 4. In overeenstemming met de wet IV. Knelpunten V. Naar een betere rechtspositieregeling § 1. Onafhankelijke beroepsinstantie § 2. Toegankelijke informatie § 3. Inspraak van leerlingen in het schoolreglement § 4. Duidelijke rechtspositieregeling VI. Tot slot
181
181 182 182 182 183 184 185 185 186 186 187 187 187 187
KINDERRECHTEN EN ARMOEDE 16. ARMOEDE EN KINDERRECHTEN: DIERBARE KINDEREN, DIERBARE OUDERS
I. II.
RIA JOHNSON en HERMAN VAN BREEN
191
Vooraf De leefsituatie van kinderen en gezinnen in armoede § 1. het recht op gezinsleven § 2. Ongekend en onbemind § 3. Herkenbaarheid over de grenzen heen
191 192 193 195 197
Intersentia
Inhoud
III. Initiatieven van gedeelde verantwoordelijkheid voor de toekomst van de kinderen § 1. Initiatieven vanuit Centrum Kauwenberg A. Steungezinnen B. Kinder- en jeugdwerking § 2. Internationale initiatieven § 3. Een Belgisch project IV. Enkele voorstellen
198 199 199 200 200 201 201
17. ARMOEDE BIJ KINDEREN EN KINDERRECHTEN IN BELGIË IDES NICAISE en ANN MORISSENS
I. II.
Kinderen delen in de armoede van hun gezin De strijd tegen armoede van kinderen op diverse fronten § 1. Kinderrechten en armoede, een blinde vlek § 2. Sociale bescherming § 3. Diensten voor moeders en jonge kinderen § 4. Kinderopvang en de combinatie van werk en gezinsverantwoordelijkheid § 5. Onderwijs § 6. Bijzondere jeugdzorg § 7. Huisvesting III. Besluit
203
203 206 206 207 207 209 210 212 217 218
KINDEREN ZONDER PAPIEREN 18. KINDEREN ZONDER PAPIEREN ZIJN GEEN KINDEREN ZONDER RECHTEN: DE BETEKENIS VAN HET KINDERRECHTENVERDRAG VOOR DOCUMENTLOZE MINDERJARIGEN IN BELGIË EVA BERGHMANS
I. II.
Inleiding Kinderen zonder papieren in het spanningsveld tussen migratierecht en jeugdrecht III. De betekenis van het Kinderrechtenverdrag voor kinderen zonder papieren in België § 1. Andere instrumenten van internationaal recht § 2. Het toepassingsgebied van het Kinderrechtenverdrag en de interpretatieve verklaring van België § 3. Relevante bepalingen uit het Kinderrechtenverdrag
Intersentia
221
221 222 223 223 225 227
x v
Inhoud
IV. De rol van ngo's en andere actoren in het debat over kinderen zonder papieren V. De detentie van kinderen in gesloten centra § 1. Wie, waar en wanneer? § 2. Waarom is detentie onaanvaardbaar? § 3. Actie en reactie VI. Besluit
228 230 230 231 234 236
KINDERRECHTEN IN DE BELGISCHE ONTWIKKELINGSSAMENWERKING 19. KINDERRECHTEN IN ONTWIKKELINGSSAMENWERKING YVES WlLLEMOT
I.
Argumenten voor een kinderrechtenbenadering binnen de ontwikkelingssamenwerking § 1. Kinderen staan centraal in de Millenniumdoelstellingen § 2. Feiten en cijfers § 3. Kinderen als actoren van verandering § 4. Verdragsrechtelijke verplichting tot internationale samenwerking § 5. Extraterritoriale verplichting voor België Lobbywerk rond kinderrechten binnen ontwikkelingssamenwerking
II.
239
239 239 240 241 242 244 244
20. KINDERRECHTEN, MACHTSVERHOUDINGEN EN ONTWIKKELINGSSAMENWERKING: UNIVERSELE RECHTEN GROEIEN LOKAAL Louis CALLEWAERT 249 I.
De flinterdunne lijn tussen "rechten mee opbouwen" en "belangen verdedigen" Machtsverhoudingen-om-de-maatschappij-te-veranderen liggen nooit voor de hand
II.
xv
l
250 252
Intersentia
