Kastelen en domeinen verankeren het Parkbos Gent
Winvorm 18 december 2007 Lobke Rienckens
Inhoud presentatie • Historiek van het Parkbosproject (aanleiding en diverse stappen) • Kenmerken van het Parkbosgebied • Kastelen en domeinen in het Parkbos • Vertaling in het Gewestelijk RUP Grootstedelijk gebied Gent – deelproject Parkbos (GRUP) • Tussentijdse realisaties in kasteeldomeinen • Nabeschouwingen
Historiek
Aanleiding • Behoefte aan toegankelijk bos nabij Gent - Lage bosindex in Oost-Vlaanderen: 5,6% - Slechts 2 m² toegankelijk bos per Gentenaar in straal van 5 km rond Gent • Beleid Vlaamse Overheid - Ruimtelijk Structuurplan 1997: 10 000 ha ecologisch bosuitbreiding planologisch vast te leggen via o.a. RUP’s - Prioritair zijn stadsbossen, regionale bossen en versterking/verbinding bestaande bossen
Aanleiding Regeerakkoord (juli ’99) - Ruimte voor stadsbossen - Verwerving van 3000 ha bos-, duin- en natuurgebied per jaar Beleidsbrief leefmilieu (oktober 2000) - Aangepast instrumentarium en budgetten voor realisatie aankoopdoelstelling - Accent op aankoop van te bebossen terreinen en niet op aankopen van bossen - Streefdoel: elke stad minstens één voldoende groot bos - Voor Gent een stadbos van 300ha
Diverse stappen • • • • • • • • • • • •
1993 Lange Termijnplanning Bosbouw 1993 Enquête: behoefte aan bos in Gent 1996 Start projectteam stadsbossen rond Gent 1996-1998 Lokalisatiestudie en afbakening stadsbossen in de regio Gent 1999-2002 LIFE-project: Opbouw draagvlak en uitbouw netwerk Gents stadsbos 1999-2002 Afbakening grootstedelijk gebied Gent: concept van 4 groenpolen 2001 Voorstudie GRUP voor bosontwikkeling en bedrijvigheid, met structuurschets en ruimtelijke concepten 2002 Samenwerkingsverband ‘Bossanova’ (Provincie, Afdeling Bos en Groen, Vereniging voor Bos in Vlaanderen) 2003 Vertaling lokalisatiestudie in ruimtelijk structuurplan Gent: concept vier randstedelijke groenpolen 2003 Ontwerp RUP Afbakening Grootstedelijk Gebied Gent 2005 Goedkeuring Landinrichtingsproject Scheldevelde 15 dec 2005 Definitieve vaststelling RUP Afbakening Grootstedelijk Gebied Gent
Kenmerken van het gebied • Verstedelijkte rand van Gent: ruimte staat onder sterke druk! • Sterk versneden door verkeersbarrières • Nu grotendeels in landbouwgebruik • Relatief dun bevolkt gebied, maar toch belangrijke woonwijken en verspreide (zonevreemde) woningen • Weinig bestaand bos aanwezig, en nagenoeg geen toegankelijk bos
St-Denijs-Westrem
Gent
Parkbos Zwijnaarde
De Pinte
Kastelen in het Parkbos • Kasteeldomeinen zijn samen met de dreven bepalend voor het karakter van het Parkbosgebied. • De kastelen waren voorheen belangrijke hofsteden. Het zijn laat- middeleeuwse ontginningscentra van de StPietersabdij. • Relicten van omwallingen zijn stille getuigen van de 14de en 15de eeuwse ontginningen. • Later werden de ontginningshoeven omgebouwd tot lusthof of buitengoed van stedelingen met stijlvolle gebouwen, park en oprijlanen.
structuurschets Parkbos
Voorstudie (2001)
Kastelen in het Parkbos • Er is een sterke visuele relatie tussen de verschillende kasteelsites. De architectuur van de gebouwen en parken loopt als het ware verder in het landschap langs ontworpen vergezichten en kasteeldreven. • Vanuit bepaalde kasteeldomeinen heeft men zichten op het omliggend landschap: ‘vista’s’. Deze zichten zijn cultuurhistorisch en esthetisch belangrijk. Sommige vista’s zijn vandaag de dag dichtgegroeid omwille van privé-redenen (afscherming eigenaars) of omwille van storende elementen (bv. een verkaveling) in het verlengde van de vista.
Kastelen in het Parkbos • Waardevolle elementen in de kasteelparken zijn naast het gebouw zelf met bijhorende bijgebouwen en aanhorigheden, de tuinornamenten, tuingebouwtjes, dreven, bosranden, graspleinen, vijvers en grachten, inkompartijen, wegen en paden, beboste percelen, solitaire bomen, bomengroepen en houtkanten. • De kasteelparkgebieden zijn biologisch waardevol tot zeer waardevol. Hier en daar vinden we soorten die kenmerkend zijn voor oude bossen die vermoedelijk zijn gekoloniseerd vanuit oude houtkanten. Daarnaast ook ‘stinsenflora’: planten die werden aangeplant en op spontane wijze zijn gaan verwilderen.
Oude beuken in het park de Ghellinck
Kastelen in het Parkbos • • •
• •
Sommige kasteelparken hebben een recreatieve functie, bv.: Maaltepark, Boeregem Andere kasteelparken hebben een sociale functie, bv.: Scheldevelde omvat rust- en verzorgingstehuis + dienstencentrum en secretariaat van het OCMW De Pinte De meeste kastelen (Puttenhove, Rijvische, de Klosse, Predikherenhof) zijn beschermd als monument. Voor dit bouwkundig erfgoed geldt het besluit vd Vlaamse regering van 17/11/1993. Een belangrijk deel van de kastelen liggen bovendien in een beschermd landschap, nl. de Kastelensite en Scheldevelde waarvoor resp. beschermingsbesluiten gelden. Kasteel Grand Noble (De Giey) is in de Landschapsatlas aangeduid als ankerplaats, doch is niet beschermd als monument.
Plan van Scheldevelde d.d. 1772 met zijn Zeven Dreven
Kasteelpark de Ghellinck op topo-kaart van 1937
Vertaling in het GRUP - Parkbos • ‘Parkbos’ refereert enerzijds naar het bebossingsproject (vroeger stadsbos genoemd) en anderzijds naar de belangrijke landschappelijke waarde van het plangebied: de aanwezige kasteelparken en het open agrarisch landschap. • De kastelen en de kasteeldomeinen worden in het GRUP beschouwd als ‘cultuurhistorische bakens’ en ‘recreatieve rustpunten’. Er werd voor geopteerd om deze als aparte structuurbepalende entiteiten visueel te vrijwaren zodat ze mee de sfeer van het Parkbos kunnen blijven bepalen Æ art. 4 ‘Kasteelparkgebied’ (lichtgroen op kaart).
Goedgekeurde afbakening grootstedelijk gebied Gent 16 december 2005 Gent St. Martens-Latem
St. Denijs-Westrem
Zwijnaarde
De Pinte ldb bos park natuur wonen recreatie andere TOTAAL
GWP 804 ha 261 ha 114 ha 1 ha 1179 ha
RUP 495 ha 344 ha 118 ha 84 ha 120 ha 2 ha 16 ha 1179 ha
Vertaling in het GRUP Parkbos Art. 4 – ‘Kasteelparkgebied’: • Hoofdfunctie: behoud, herstel en ontwikkeling van de landschappelijke, cultuurhistorische en ecologische waarde • Met onderscheid tussen: - Park: Moet zodanig worden ingericht dat het zijn ecologische, landschappelijke en sociale functie kan vervullen, hetzij als privé-park, hetzij als openbaar park + kenmerken van kasteelparken en omgevende landschappen dienen behouden te blijven. Zacht recreatief medegebruik (wandelen, fietsen, paardrijden, …) is toegelaten voor zover deze de functie van het park niet schaden. - Bebouwing (kastelen): Hoofdbestemming is wonen (particulier of collectief) en is gericht op het behoud van de erfgoedwaarde van de aanwezige gebouwen.
Vertaling in het GRUP Parkbos Art. 4 – ‘Kasteelparkgebied’: • De cultuurhistorisch waardevolle elementen en constructies en de vormelijke elementen van zowel interieur als gevels en daken, dienen behouden te blijven. • Functiewijziging naar socio-culturele voorzieningen, horeca, verblijfsrecreatie, thuisverkoop van eigen landbouwproducten is mogelijk voor zover dit bijdraagt aan de ontwikkeling van de groenpool en de draagkracht van het gebouw en de omgeving niet wordt overschreden en de bestaande erfgoedwaarde niet in het gedrang komt.
Vertaling in het GRUP - Parkbos Art. 4 – ‘Kasteelparkgebied’: • Volgende zaken zijn vergunbaar: - beperkte verbouwingen - het verbouwen + uitbreiden (tot max. 20%) van bestaande landbouwbedrijfsgebouwen die deel uitmaken v.e. bestaande landbouwbedrijfszetel - het uitbreiden van bestaande bebouwing of oprichten v.e. nieuw gebouw in het domein Scheldevelde i.k.v. uitbreiding RVT - de bestaande recreatieve structuur in het Maaltepark - een functiewijziging binnen het domein Boeregem om de bestaande recreatieve infrastructuur te behouden en een herschikking van de sportterreinen i.f.v. de globale parkaanleg
Vertaling in het GRUP - Parkbos Art. 4 – ‘Kasteelparkgebied’: • Reconversierapport: op te maken in geval van vernoemde functiewijzigingen, verbouwingen, uitbreidingen, nieuwbouw, aanpassingen recreatieve infrastructuur en waarin wordt aangetoond dat: - de context- en ensemblewaarde v.d. kasteelgebouwen en constructies in hun kasteeldomein behouden blijft - de draagkracht van de gebouwen en hun omgeving niet wordt overschreden
Vertaling in het GRUP - Parkbos •
•
Het reconversierapport geeft klaarheid in: - de bestaande toestand (o.a. bouwkundige geschiedenis, cultuurhistorische elementen, bouwvolumes…) - het geplande project - onderzoek inzake behoud cultuurhistorisch waardevolle elementen en noodzakelijke ingrepen daartoe - koppeling project aan stedenbouwkundige voorschriften - evaluatie van de effecten van het project op de omgeving: kwaliteitsverhoging die het project voor de omgeving zal meebrengen en de ingrepen die voorzien worden om negatieve effecten te milderen. Hierbij wordt rekening gehouden met de natuurlijke en functionele draagkracht van de plaats en de omgeving (verkeersaantrekking, verschuiving van activiteiten, milieulasten, …), de harmonie met de omgeving (qua volume, gevelcompositie, materiaalgebruik) en de belevingsaspecten (attractiviteit, comfortverhoging voor bezoekers …). In kasteelparkgebied geldt recht van voorkoop
Vertaling in het GRUP Parkbos • De drie belangrijkste kasteelparken werden gerelateerd aan het artikel ‘Boskerngebied’: De bestaande boskernen rond de kasteelparken De Ghellinck en Grand Noble worden behouden, versterkt en uitgebreid als aaneengesloten boskernen. Een derde boskern wordt ontwikkeld rond Scheldevelde. • Hoofdfunctie is bos, incl. open ruimten in het bos. • In boskerngebied geldt een recht van voorkoop en is opgenomen in het onteigeningsplan.
Goedgekeurde afbakening grootstedelijk gebied Gent 16 december 2005 Gent St. Martens-Latem
St. Denijs-Westrem
Zwijnaarde
De Pinte ldb bos park natuur wonen recreatie andere TOTAAL
GWP 804 ha 261 ha 114 ha 1 ha 1179 ha
RUP 495 ha 344 ha 118 ha 84 ha 120 ha 2 ha 16 ha 1179 ha
Vertaling in het GRUP Parkbos •
Op het grafisch plan worden volgende elementen in overdruk weergegeven: - Dreven i.f.v. herstel historisch drevenpatroon, enkele nieuwe dreven werden toegevoegd. Ze worden uitgebouwd met symmetrisch en uniform aangeplante bomen. - Vista’s i.f.v. het open houden historische zichtlijnen vanuit kastelen of behoud open en onbebouwd karakter van bepaalde deelgebieden. Hier geldt verbod tot oprichten van nieuwe constructies en aanplanten groenmassieven die het zicht belemmeren of schaden. Er geldt geen beperking van teeltkeuze. - Cultuurhistorisch waardevolle gebouwen i.f.v. behoud beeldbepalende karakteristieken van deze gebouwen. Hier gelden supplementaire procedures en regels. - Portaal: enkele kasteelparken fungeren eveneens als ontvangstruimte voor de bezoekers van het Parkbos met mogelijkheden voor horeca, parkeerruimte, gebiedsinfo, vertrek fiets- en wandelroutes … mits opmaak van een inrichtingsvisie.
Tussentijdse realisaties • Kasteeldomein Grand Noble (De Giey): onderhandelingen lopende met kasteeleigenaar i.f.v. verwerven erfpacht door ANB (84 ha waarvan 20 ha bos) • Kasteeldomein De Ghellinck: schattingsverslag aangevraagd, visievorming
De Ghellinck
• 42 ha: doel 47 ha • Portaalsite bij Gent en Zwijnaarde • Direct recreatief gebruik • Geen problemen landbouw • Schatting aangevraagd
De Ghellinck • Verwerven door ANB? • Inventariseren en visie uitwerken ► betrekken bevolking • Toegangkelijkheid regelen • Opmaak beheerplan ► betrekken bevolking
De Ghellinck • Problematiek: – munitie – veilige wandelpaden – inpassen huidige bewoning – Mezenonderzoek – natuurwaarden
De Ghellinck • Bosuitbreiding mogelijk langs N60 en Gebuurtestraat
Nabeschouwingen •
•
•
Afwijkingregeling uit het decreet RO inzake vergunningsverlening voor het verbouwen, functiewijziging van zonevreemde beschermde monumenten (art. 195bis) werd overgenomen in het GRUP: ruimtelijke draagkracht mag niet worden overschreden en de voorziene verweving van functies mag de aanwezige of te realiseren bestemmingen in de onmiddellijke omgeving niet in het gedrang brengen. Achterliggende bedoeling: nieuwe functie mag geen grootschalige ontwikkelingen in de hand werken en moet nauw aansluiten bij de activiteiten in het betrokken gebied ?! Gevaar dat kasteeldomeinen allerlei functies gaan opnemen waarbij geen rekening wordt gehouden met het effect hiervan op de ruimere omgeving Bv: congresruimte Æ trekt extra verkeer aan Æ parkeerruimte = extra aanslag op de open ruimte Een beperkte functiewijziging kan een katalysator zijn voor andere ingrepen met veel grotere impact bv: kasteeldomein inrichten als portaal met parkeerruimte, horeca, …
Nabeschouwingen •
•
•
Nood aan duidelijke aflijning van de rol die elk kasteel kan vervullen binnen het parkbosgebied. Kastelen inrichten als attractoren: aantrekkelijke functies zoeken in relatie toe de omgeving bv: waar kan horeca en waar niet? De stedenbouwkundige voorschriften van het GRUP detailleren is een belangrijke taakstelling i.k.v. vervolgproject. Hierbij stelt zich de vraag of dit een taak is van het Vlaams Gewest (uitvoering gewestelijk RUP)? Mogelijkheid om dit te verfijnen in een gemeentelijk RUP? Vanaf 1 jan. 2008 zal stad Gent immers zelf vergunningen afleveren. Realisatie van het GRUP op het terrein wordt op die wijze niet meer rechtstreeks gecontroleerd door het Vlaams Gewest. Planologische visie wijkt af van visie Monumenten & Landschappen: in het GRUP werden meer dreven opgenomen dan enkel de historische dreven + bep. vista’s vanuit de kastelen op omgevende landerijen werden niet weerhouden
