Jongeren lijden aan Social Media Stress (SMS)

Jongeren lijden aan Social Media Stress (SMS) Jongeren in de greep van de Sociale Media

Onderzoekrapportage door Nationale Academie voor Media & Maatschappij

©2012 Nationale Academie voor Media & Maatschappij

mei 2012

1

Colofon 2012 Het rapport ‘Jongeren lijden aan Social Media Stress (SMS) is een uitgave van de Nationale Academie voor Media & Maatschappij en is kosteloos te verkrijgen via www.mediaenmaatschappij.nl Hoofdredactie: Liesbeth Hop en Bamber Delver Opdrachtgever: Nationale Academie voor Media & Maatschappij Copyrights 2012 De Nationale Academie voor Media & Maatschappij De Nationale Academie voor Media & Maatschappij is een idealistisch instituut dat beoogt burgers te ondersteunen bij het ontwikkelen van kennis, vaardigheden en mentaliteit met betrekking tot relevante mediaontwikkelingen, zodat burgers in staat zijn de media op positieve wijze te benutten ten behoeve van hun eigen professionele en persoonlijke doelstellingen. De Academie biedt trainingen en opleidingen aan specifieke beroepsgroepen, zodat zij de mediaontwikkelingen herkennen, begrijpen, toepassen en evalueren in hun eigen lokale overheden, politie en justitie, bedrijfsleven en maatschappelijke instellingen.


werkveld. Het gaat hierbij om beroepsgroepen zoals het onderwijs, de bibliotheek, jeugdzorg en hulpverlening,

2

Jongeren lijden aan Social Media Stress (SMS) Inhoudsopgave Inleiding

3

Onderzoeksopzet

4

Belangrijkste conclusies van het onderzoek

1. Stimuli Sociale Media continu aanwezig in het leven van jongeren 1.1

Sociale Media zijn moderne Skinner Box

1.2

Smartphone als stimulus

1.3

Geluiden en pushberichten

2. Jongeren onrustig en gestrest door stimuli Sociale Media

8

De positieve kanten van Sociale Media

3. Stress door hoeveelheid informatie in Sociale Media

10

4. Jongeren lijden aan FOMO – Fear of Missing Out

11

4.1

Amerikaanse onderzoeken over FOMO

5. Jongeren hebben last van Social Obligation in Sociale Media 5.1

12

Peergroup Pressure groeit door Sociale Media

6. Jongeren onzeker door Sociale Vergelijking in Sociale Media

13

7. Jongeren gevoelig voor beloningen Sociale Media

15

8. Attention Casino beïnvloedt gedrag jongeren

16

9. Conclusies kwalitatieve gesprekken met jongeren

17

Aanbevelingen

18

Nationale Academie voor Media & Maatschappij Mevrouw Liesbeth P.M. Hop – 06 435 879 54 – [email protected] Wildenborch 31, 1082 KB Amsterdam – www.mediaenmaatschappij.nl


2.1

5

3

Onderzoekrapportage (Onder embargo tot 7 mei 2012 06.00 uur)

Jongeren lijden aan Social Media Stress (SMS) Jongeren in de greep van de Sociale Media Amsterdam, 7 mei 2012; Uit het meest recente onderzoek van de Nationale Academie voor Media & Maatschappij blijkt dat jongeren tussen 13 en 18 jaar lijden aan een serieuze vorm van Social Media Stress (SMS). De Sociale Media blijken met hun subtiele stimuli zoals geluiden, pushberichten, aandacht en beloningen jongeren in hun greep te houden. Jongeren geven aan niet meer zelfstandig te kunnen stoppen, omdat zij bang zijn buitengesloten te raken. Wanneer deze angst ernstige vormen aanneemt kan men spreken van FOMO – Fear of Missing Out. De Nationale Academie voor Media & Maatschappij pleit voor een nieuw bewustzijn en betere begeleiding van jongeren. Daarnaast lanceert de Academie vandaag de Ikbenoffline.nl e

campagne met de ikbenoffline-dag op de 2 zondag van mei. Dit jaar valt de ikbenoffline- dag op zondag 13 mei 2012. Zie voor meer informatie www.ikbenoffline.nl. Liesbeth Hop, directeur Nationale Academie voor Media & Maatschappij; “Wij hebben ons verdiept in de manier waarop jongeren met Sociale Media omgaan en het bleek dat vooral de angst om dingen te missen en om buitengesloten te raken bij jongeren een enorme druk kan veroorzaken.” “De Sociale Media bezorgen jongeren een sociale verplichting waar zij moeilijk onderuit komen, hen wordt immers continu gevraagd direct te reageren. Hun angst om buitengesloten te raken is logisch, gezien het feit 1

dat jongeren in de leeftijd 13 tot 18 jaar bezig zijn hun eigen identiteit te vormen, waarbij zij de peergroup als maatstaf gebruiken en zich daarmee constant vergelijken. Het is voor hen heel belangrijk zich op de juiste manier te presenteren in de Sociale Media, maar omdat bijna iedereen zich daar ‘beter’ voordoet, veroorzaakt deze informatie wederom een grote druk om mee te doen en heeft zelfs onzekerheid, onmacht en een lage eigenwaarde tot gevolg.” “Op dit moment worden jongeren hierin niet begeleid. Zij staan er alleen voor, omdat zij de Sociale Media constant bij zich dragen via hun smartphone. Wij vinden het belangrijk dat jongeren op dit punt een nieuw dwangmatig gedrag te ontwikkelen mede gebaseerd op angst en onzekerheid.” “Als ik door mijn internetbundel heen ben, ben ik afhankelijk van Wifi en dus niet altijd bereikbaar… dat vind ik vreselijk, want ik mis daardoor zoveel.”- Yvonne, 14 jaar “Als ik eerlijk ben… ik kan mij heel slecht concentreren op mijn huiswerk als ik thuis online ben… als ik dan berichten binnenkrijg, gaan die altijd voor…”- Timo, 13 jaar

1

Een peergroup is een groep mensen uit de samenleving, die een vergelijkbare leeftijd, status, belang of belangstelling. Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Peergroup_(psychologie)


bewustzijn krijgen, waarmee zij de Sociale Media beter kunnen relativeren en niet worden verleid om

4

Onderzoeksopzet De Nationale Academie voor Media & Maatschappij heeft in de periode november 2011 en april 2012 kwalitatief onderzoek uitgevoerd onder 85 Nederlandse jongeren van 13 tot met 17 jaar door middel van 9 focusgroepen en kwantitatief onderzoek onder 493 Nederlandse jongeren in dezelfde leeftijdscategorie met behulp van een online vragenlijst. De groep respondenten bestond uit 240 jongens en 253 meisjes. De kwantitatieve resultaten zijn na het toepassen van een CBS-weging representatief te noemen voor alle 984.000 Nederlandse jongeren in deze leeftijdscategorie. Het kwantitatieve onderzoek bestond uit een aantal vragen over de beschikbaarheid van internet op computer of smartphone en daarnaast werden jongeren gevraagd in welke mate bepaalde uitspraken betrekking op hen hebben. Daarbij werd een driepuntschaal toegepast (Helemaal, enigszins, helemaal niet). Computers en smartphones Van alle ondervraagde jongeren in het kwantitatieve onderzoek bleek 97 procent te beschikken over een computer met internetverbinding en 76 procent beschikt over een smartphone met internetverbinding. Hiermee is het ontstaan van de Wifi Generatie een feit. Een generatie die altijd en overal online is, met grote 2

consequenties voor opvoeding en onderwijs . De vragen met uitspraken/stellingen zijn uitsluitend voorgelegd aan de jongeren die over een smartphone met internetverbinding beschikken. Actief in de Sociale Media Aan de jongeren die aangeven over een smartphone met internetverbinding te beschikken, werd gevraagd in welke Sociale Media zij minimaal wekelijks actief zijn. Slechts 3 procent van de ondervraagde jongeren is in geen één van de genoemde Sociale Media wekelijks actief. Ook jongeren die bijvoorbeeld slapende profielen hebben bij Hyves vallen hiermee buiten de steekproef. De vragen op basis van uitspraken/stellingen alleen zijn voorgelegd aan jongeren die minimaal wekelijks actief zijn in de belangrijkste Sociale Media.

Minimaal wekelijks actief in Sociale Media In % van jongeren met smartphone 13-18 jaar

100

77

68

61

56

54

45

0

2

Zie boek De Wifi Generatie, Vliegensvlug en Vogelvrij op het Mobiele Internet, ISBN 978-9080907652 en www.wifigeneratie.nl


50

5

Belangrijkste conclusies van het onderzoek 1. Stimuli Sociale Media continu aanwezig in het leven van jongeren 1.1

Sociale Media zijn een moderne Skinner Box

In 1930 introduceerde de Amerikaanse gedragswetenschapper Burrhus F. Skinner zijn Skinner Box, een leerinstrument waarmee werd onderzocht hoe bepaalde stimuli en beloningen het gedrag van dieren kon veranderen. Met geluiden en lichten werden ratten en duiven geconditioneerd een handeling uit te voeren, 3

waarna zij beloond werden met voedsel. Deze operante conditionering bleek goed te werken . Skinner experimenteerde tevens met een ander beloningsmodel, waarbij de dieren niet élke keer werden beloond na de handeling, maar slechts af en toe. Het bleek dat de dieren in dat geval nóg harder hun best deden om de beloning te krijgen, in plaats van rustig af te wachten. Skinner ging uit van de continuïteits-hypothese: de hypothese dat er op evolutionaire gronden een continuïteit bestaat in het gedrag van gewervelde organismen. De brede en succesvolle toepassing van de leerprincipes die Skinner bij onderzoek met dieren heeft ontdekt, onder andere in de gedragstherapie en het onderwijs, wijst erop dat hij wat betreft de continuïteitshypothese gekregen

4

en

er

uiteindelijk in

principe

gelijk wel

heeft degelijk

overeenkomsten zijn in het gedrag van Skinner’s proefdieren en mensen. Voor dit rapport van de Nationale Academie voor Media & Maatschappij werd onderzocht of de Sociale Media enigszins hetzelfde functioneren als de Skinner Box en of het waar is dat jongeren in de Sociale Media vergelijkbaar geconditioneerd gedrag vertonen als de proefdieren in de Skinner Box. Dat zou namelijk betekenen dat jongeren niet over voldoende bewuste controle beschikken over hun gedrag in de Sociale Media en zelfs moeite hebben om onder de invloed van de Sociale Media uit te komen. Na analyse van het Skinner Box experiment, blijkt dat de conditionering bij dieren tot stand komt door middel Sociale Media gebruik maken van soortgelijke stimuli om jongeren te bereiken. Ook de andere aspecten uit het Skinner Box experiment, zoals de vormen van geconditioneerde gedrag en de effecten van de beloningen op jongeren worden in dit onderzoek belicht.

3

Operante conditionering is het leerproces waarbij een respons in een bepaalde context gevolgd wordt door een bekrachtiger of bestraffer. Een bekrachtiger is elke gebeurtenis die de kans vergroot dat dezelfde respons in de toekomst weer zal optreden. Bron: Wikipedia: http://nl.wikipedia.org/wiki/Operante_conditionering 4 Bron: Wikipedia: http://nl.wikipedia.org/wiki/Burrhus_Skinner


van subtiele stimuli zoals geluid, licht of beweging. Het onderzoek gaat als eerste in op de stelling dat de

6

1.2

Smartphone is zelf een stimulus

Het blijkt dat jongeren op de eerste plaats niet meer zonder hun smartphone kunnen, mede door hun wens om op elke gewenste locatie en elk gewenst moment actief te zijn in de Sociale Media. Daarmee is de smartphone zelf een eerste stimulus te noemen van de Sociale Media. Een overweldigende meerderheid van de jongeren geeft aan dat zij de smartphone altijd bij zich heeft en dat bij hen de telefoon altijd aan staat. “Ik trek s’ochtends alleen maar broeken aan waar mijn mobieltje in de zakken past!” – Ron, 16 jaar

In hoeverre hebben deze uitspraken betrekking op jou? In % van jongeren met smartphone 13-18 jaar Helemaal

Enigszins

Ik heb mijn smartphone altijd bij me

Mijn smartphone staat altijd aan 0%

20%

Helemaal niet

86

8 6

87

6 7

40%

60%

80%

100%

Uit de groepsgesprekken met jongeren blijkt een grote afhankelijkheid van de smartphone. Zij hebben er ‘alles’ voor over om altijd en overal bereikbaar te zijn en er wordt openlijk gesproken over verslavingsaspecten die worden veroorzaakt door zowel de smartphone zelf als door de Sociale Media. Daarnaast blijkt het dat meer dan de helft van de jongeren het scherm van de telefoon altijd of soms naar boven legt, zodat het scherm altijd in beeld is.

Ik leg het scherm van mijn smartphone altijd zichtbaar naar boven, zodat ik het scherm kan zien. In % van jongeren met smartphone 13-18 jaar

Helemaal 22

Enigszins Helemaal niet

“Het scherm van mijn phone is soms net een magneet, ik hou er continu een oogje op.”- Erik, 14 jaar


35

43

7

1.3

Geluiden en pushberichten als stimuli

De telefoon is altijd beschikbaar en is daardoor een continu doorgeefluik van de stimuli van de Sociale Media; namelijk de geluiden als er reacties of berichten binnenkomen en de pushmeldingen die direct in het scherm van de telefoon te zien zijn. Uit de gesprekken blijkt dat jongeren heel veel moeite hebben om deze meldingen te negeren. De smartphone betekent hun connectie naar de vriendengroep en daar willen zij constant mee in verbinding staan.


Enigszins

Ik heb op mijn smartphone de pushberichten aanstaan, zodat ik direct zie wanneer ik reacties of berichten binnenkrijg Het geluid staat aan of mijn smartphone staat op trillen, zodat ik direct hoor of merk wanneer ik een bericht of reactie binnenkrijg

Helemaal niet

76

66

9

16

15

18

“Van mijn moeder mag ik mijn smartphone niet meer aan tafel meenemen, zij wordt gek van al die piepjes.” – Moniek 15 jaar De Sociale Media maken gebruik van subtiele en slimme methoden die door jongeren heel moeilijk te negeren zijn. Pushmeldingen zijn geluiden, trillingen en berichten die in het scherm van de smartphone verschijnen zo gauw er een bericht, reactie, vriendschapsverzoeken, fototags of locatie gebonden informatie zoals plaatstags en ‘vrienden in de buurt’ binnenkomen. Deze pushmeldingen zijn per app of programma in te stellen via Instellingen op de smartphone. Zo is meestal bij ‘Berichtgeving’ de verschillende apps kan je de pushmeldingen aan of uit zetten. In de standaardinstellingen staan de pushmeldingen altijd aan, dus het vergt eerst een handeling om deze stimuli uit te schakelen. Niet veel jongeren doen dat, want dan missen zij de aansluiting met de vriendengroep in de Sociale Media. “Soms word ik ook wel moe van die pushberichten, maar ja, ik wil ook niets missen!” Ekim 13 jaar “Thuis heb ik niet altijd goed bereik, dan zie ik wel dat er een bericht binnen is gekomen, maar dan kan ik hem niet lezen, dat is zooo irritant!” Vanessa 15 jaar


gewenste weergave in het scherm te kiezen en onder de iconen van de

8

2. Jongeren onrustig en gestrest door stimuli Sociale Media De ondervraagde jongeren geven aan dat de geluiden en pushberichten, die binnenkomen op de smartphones, een onrustig gevoel kunnen veroorzaken, zeker wanneer zij niet in staat zijn direct te kijken wie de afzender van de berichten is en wanneer zij niet direct kunnen reageren. Daarmee zijn de geluiden en pushberichten van de Sociale Media sterke stimuli die continu het gedrag van jongeren beïnvloeden.

Schermen als hierboven geven jongeren een onrustig gevoel en zet hen onder druk om meteen te reageren. Het begint al met de smartphone zelf als stimulus. Jongeren geven aan eigenlijk niet zonder hun smartphone te kunnen. Ruim meer dan de helft van de jongeren geeft aan onrustig te worden wanneer zij de smartphone niet bij de hand heeft. Driekwart van de jongeren voelt de wens om de smartphone direct op te halen, als zij hem vergeten is.

In hoeverre hebben deze uitspraken betrekking op jou? In % van jongeren met smartphone 13-18 jaar Enigszins

Als ik mijn smartphone vergeten ben, wil ik hem direct ophalen

Als ik mijn smartphone niet bij de hand heb, voel ik mij onrustig

Helemaal niet

70

62

8

14

22

24

Daarnaast geeft ruim meer dan de helft van de jongeren aan (enigszins) een onrustig gevoel te ervaren, wanneer zij niet in staat is om direct een binnengekomen bericht of reactie op hun smartphone te bekijken. Uit de gesprekken blijkt dat jongeren op dit vlak een soms dwangmatig gedrag vertonen en alles proberen om toch even snel te kunnen kijken van wie en welk bericht is binnengekomen.


Helemaal

9

Ik voel mij onrustig als ik hoor of merk dat er een bericht of reactie binnenkomt en ik kan het niet direct bekijken. In % van jongeren met smartphone 13-18 jaar

31 10

59

Helemaal Enigszins

Helemaal niet

Net als de dieren in de Skinner Box worden jongeren door middel van verschillende sterke stimuli geactiveerd om bepaalde handelingen uit te voeren. ‘Direct je telefoon oppakken’ als er een bericht binnenkomt en ‘meteen reageren’, is precies het gewenste gedrag dat door de Sociale Media wordt gestimuleerd.

2.1

Prefrontale cortex van jongeren

Het blijkt dat er een direct verband is tussen het dwangmatige gedrag van jongeren met de smartphone en in de Sociale Media met de nog niet volledig ontwikkelde prefrontale cortex van jongeren. De prefrontale cortex is betrokken bij cognitieve en emotionele functies als beslissingen nemen, plannen, sociaal gedrag en impulsbeheersing. “Het maakt jongeren namelijk behalve slechte planners ook gevoelig voor prikkels en directe beloning: het signaal op de smartphone dat er een like is op Facebook krijgt meer prioriteit dan bijvoorbeeld 5

het huiswerk ”. “Ik word er echt nerveus van als ik weet dat er op mijn smartphone iets is binnengekomen en ik kan niet meteen kijken, omdat ik bijvoorbeeld in de klas of op de WC zit.” - Maarten 16 jaar “Jazeker, ook als ik in gesprek ben met iemand en er komt een bericht binnen, dan kijk ik daar toch eerst naar.” – Floor 15 jaar

2.2

De positieve kanten van Sociale Media

Het is belangrijk stil te staan bij de kracht van de Sociale Media, waarom zijn de stimuli voor jongeren zo moeilijk te negeren en wat leveren de Sociale Media hen op? In de gesprekken geven jongeren aan dat zij zich dat als een positieve rol van de Sociale Media. Ook gebruiken zij de Sociale Media om informatie te krijgen over mogelijke activiteiten zoals concerten, feesten en films, door te kijken wat hun vriendengroep aan het doen is. Het brengt hen op ideeën en het zet aan tot actie en gezelligheid. Maar in de gesprekken kwam de keerzijde van de Sociale Media op dit vlak ook ter sprake. Jongeren worden door al die informatie ook bang dat zij de verkeerde beslissingen nemen over hun tijdsbesteding. De constante ‘Social Media Streaming’ maakt hen aan het twijfelen. Is het andere feestje waarover net gepost is, toch niet leuker dan het feestje waar ik op dit moment ben?

5

Erik Verhoef, huiswerkinstituut Breinkamp in het Parool dinsdag 24 april 2012


via de Sociale Media meer in contact voelen met mensen die normaal iets verder van hen afstaan. Zij ervaren

10

3. Stress door hoeveelheid informatie in Sociale Media Het blijkt dat jongeren niet alleen stress ervaren wanneer zij geen gehoor kunnen geven aan de stimuli van de Sociale Media, maar ook door de grote hoeveelheid informatie die zij dagelijks moeten verwerken vanuit de Sociale Media om bij te blijven. Bijna de helft van de jongeren herkent in meer of mindere mate dit beschreven gevoel van stress. Jongeren geven ook aan dat zij informatie niet altijd even goed bekijken, door een gebrek aan tijd. Zij ‘scannen’ de informatie vluchtig en selecteren zorgvuldig de berichten of informatie waar zij hun aandacht langer op vestigen.


Enigszins

Helemaal niet

Ik voel me gestrest als ik merk dat ik niet alles kan bijhouden in de Sociale Media

23

27

50

De hoeveelheid informatie die ik vanuit de Sociale Media moet verwerken om bij te blijven is me teveel

21

29

50

Omdat ik alles wil bijhouden, lees ik informatie in de Sociale Media oppervlakkig omdat ik geen tijd heb om mij erin te verdiepen

19

30

51

“Ik vind het heel leuk om te zien waar mijn vrienden mee bezig zijn, maar baal er soms wel van als ik er niet bij ben!” – Aisha 17 jaar “Ik lees niet echt op mijn smartphone, ik screen alleen of het belangrijk is of niet en dan kijk ik er even naar.” – Abel 16 jaar “Als ik ’s avonds in bed nog even mijn Facebook check, word ik wel eens onrustig van hoever ik terug moet scrollen om bij het bericht te komen dat ik die dag het laatste gelezen heb. Daar heb ik soms eigenlijk geen zin

“Ik heb het aantal mensen dat ik volg op Twitter laatst uitgedund, want ik kon de lading berichten elke dag niet hebben. Dat is een betere oplossing voor mij dan elke dag te zien dat ik allerlei berichten mis“ – Jesper 17 jaar “Vooral als ik het druk heb op school met huiswerk of toetsen kom ik in de knoop… niet door het huiswerk, maar omdat ik gewoon wil bijhouden wat mijn vrienden doen.” – Twan 15 jaar “Ik vind het niet cool als ik met mijn vriendje ben en hij de hele tijd met zijn vrienden aan het WhatsAppen is .” – Anke 16 jaar


in, maar anders loop ik zo achter!” – Leonie 14 jaar

11

4. Jongeren lijden aan FOMO (Fear of Missing Out) Uit het onderzoek blijkt dat meer dan de helft van de jongeren in meer of mindere mate last heeft van FOMO (Fear of Missing Out), dat staat voor de angst zaken te missen als zij de Sociale Media niet volgen. Meer dan de helft van de jongeren voelt zich wel eens buitengesloten wanneer zij in de Sociale Media zien dat hun vrienden iets aan het doen zijn waar zij niet bij betrokken zijn. Datzelfde geldt in mindere mate voor het geval waarin de vrienden blijken eerder op de hoogte zijn van bepaalde informatie en dat via Sociale Media duidelijk maken.


Enigszins

Ik ben bang dat ik dingen mis als ik de Sociale Media niet volg

36

Ik voel me buitengesloten als ik in de Sociale Media zie dat mijn vrienden iets doen waar ik niet bij ben (geweest)

33

Ik voel me buitengesloten als ik in de Sociale Media zie dat mijn vrienden iets eerder weten dan ik

4.1

Helemaal niet

27

22

42

18

14

49

59

Amerikaanse onderzoeken over FOMO

In Amerika is FOMO al een veelbesproken en veelvuldig onderzocht verschijnsel. Vanuit de beschikbare 6

onderzoeken blijkt dat de angst om iets te missen er altijd al is geweest, maar dat de Sociale Media ons de illusie geven dat daar iets aan te doen is. Wij denken namelijk dat wij dankzij de Sociale Media de controle terug hebben en niets meer hoeven missen. Wij hebben de illusie dat wij de Skinner Box zelf bedienen! Tevens is gebleken dat mensen die lijden aan FOMO en niet meer los kunnen komen van de Sociale Media soms zelfs fysieke reacties vertonen, zoals transpireren, nervositeit, verhoogde hartslag en ademnood bij het horen van binnengekomen berichten of bij het niet kunnen verwerken van de hoeveelheid informatie in de volgend hoofdstuk. Een goede behandeling van deze ‘FOMO patiënten’ is er eigenlijk niet. Het enige dat de deskundigen voorstellen is het De-Techen van mensen, oftewel de patiënt weghouden van de apparatuur die toegang biedt tot de Sociale Media. Een andere methode is de patiënt wederom te laten inloggen bij bijvoorbeeld Facebook, zodat zij zich vrijwel direct weer beter voelen, maar dat levert tegelijkertijd het bijverschijnsel op dat de patiënt direct ook weer meer FOMO ontwikkelt. Een vicieuze cirkel dus!

6

http://www.jwtintelligence.com/2012/03/report-sxsw-presentation-spotlight-brands-leverage-fomo/


Sociale Media. Andere symptomen zijn een lagere eigenwaarde en negatief zelfbeeld. Daarover meer in een

12

5. Jongeren hebben last van Social Obligation in Sociale Media Jongeren voelen een zekere verplichting om direct te reageren op binnengekomen berichten of reacties. Wanneer dat niet lukt voelen zij zich buitengesloten en meer dan één derde is in dat geval zelfs bang dat hen iets kwalijk wordt genomen.


Enigszins

Helemaal niet

Als ik niet direct kan reageren op een bericht of reactie dan voel ik dat ik er niet bij hoor Als ik niet direct kan reageren op een bericht of reactie dan ben ik bang dat mij iets kwalijk wordt genomen

43

29

14

13

43

58

“Omdat ik het zelf ook leuk vind als iemand meteen reageert, probeer ik dat ook naar anderen te doen, dat is wel zo netjes, toch?” – Marije 17 jaar “Ik baal er echt van als ik zie dat mijn vrienden al een hele tijd in gesprek zijn en dat ik het bijna helemaal heb gemist, ik bemoei me namelijk graag met alles!” – Coen 14 jaar

5.1

Peergroup Pressure groeit door Sociale Media

Jongeren staan onder invloed van meerdere sociale invloedomgevingen, zoals traditioneel de thuisomgeving en de schoolomgeving en later zijn daar de media bijgekomen. De invloed van de media in het leven van jongeren neemt sinds de komst van het internet sterk toe. Dat betekent dat onze jongeren mede worden gevormd of zelfs opgevoed door de media. Door de komst van de smartphone en de Sociale Media staan de opvoeders buitenspel. Zij hebben geen mogelijkheid meer om mee te kijken en jongeren op een goede manier te

De vriendengroep (Peergroup) heeft ook altijd al een belangrijke invloed gehad op het leven van jongeren. Zeker in de leeftijd 13 tot 18 jaar, wanneer zij hun eigen identiteit ontwikkelen en zich graag associëren en vergelijken met leden uit de vriendengroep. Uit de gesprekken met jongeren blijkt dat met de komst van de Sociale Media deze invloed van de Peergroup, de zogenaamde Peergroup Pressure enorm is toegenomen, mede door het constante contact onderling. Uit de gesprekken blijkt dat er daarnaast ook in de Sociale Media gedragsregels ontstaan zijn binnen specifieke vriendengroepen. Wanneer je je niet aan dit gedrag houdt, loop je het risico buiten deze groep te vallen, met alle gevolgen van dien. De Sociale Media maken het de jongeren heel gemakkelijk zichzelf te vergelijken met vrienden op basis van alle berichten en posts. Dat proces noemt met Sociale Vergelijking.


begeleiden. De Sociale Media bieden jongeren totale privacy binnen een gesloten circuit van ‘vrienden’.

13

6. Jongeren onzeker door Sociale Vergelijking in Sociale Media Het blijkt uit het onderzoek dat de Sociale Media op de eerste plaats door driekwart van de jongeren gezien worden als een goede bron om te volgen wat de vrienden aan het doen zijn. Wel vindt wederom driekwart van de jongeren dat mensen opscheppen over hun leven in de Sociale Media.


Enigszins

Helemaal niet

Sociale Media zijn een goede bron voor mij om te volgen wat mijn vrienden aan het doen zijn

74

14 12

Ik vind dat mensen Sociale Media gebruiken om op te scheppen over hun leven

72

17

11

Jongeren gebruiken de Sociale Media veelvuldig voor het vergelijken van hun eigen leven met dat van andere leden van hun Peergroup. Dit geldt nadrukkelijk voor de jongeren die in dit onderzoek zijn ondervraagd, tussen 13 en 18 jaar. In deze leeftijd ontwikkelen zij hun eigen identiteit en gebruiken zij de vergelijking met anderen als een soort spiegel of hulpmiddel. De Sociale Media geven hen de gelegenheid zich continu te vergelijken met anderen, binnen hun eigen Peergroup, maar uit de gesprekken blijkt dat zij zich ook vergelijken met mensen met wie zij zichzelf voorheen niet gemakkelijk konden vergelijken, zoals pop- en filmsterren, die goed te volgen zijn via hun persoonlijke Twitter accounts en Facebook pagina’s. Je kan zeggen dat de Sociale Media de sociale vergelijking door

De jongeren gaven tijdens de groepsgesprekken aan dat er in de Sociale Media door veel mensen een wel heel positief beeld van hun leven wordt gegeven en dat dit ook invloed heeft op hoe zij zich voelen als zij zich de informatie van deze mensen bekijken. Het kan bij sommige jongeren resulteren in onzekerheid, een lage eigenwaarde en een negatief zelfbeeld. ‘Zij zijn knapper, hebben leukere vrienden en hebben een interessanter leven dan ik..’. “Ik baal er van als ik zie dat een vriendin met iemand is gaan winkelen en ik ben niet meegevraagd.“ – Julia 14 jaar


jongeren op indrukwekkende wijze faciliteren.

14

Het is opvallend dat jongeren aangeven te vinden dat anderen ´opscheppen´ over hun leven in de Sociale Media, maar tegelijkertijd aangeven dat zij het zelf ook belangrijk vinden op een bepaalde manier over te komen in de Sociale Media. Daarmee participeren zij zelf in het proces van het creëren van een positief beeld over jezelf in de Sociale Media, waardoor anderen soms onzeker worden. Daardoor ontstaat een soort vicieuze cirkel, waar jongeren moeilijk onderuit komen. Meer dan de helft van de jongeren geeft aan dat zij het zelf belangrijk vinden dat zij in de Sociale Media op een bepaalde manier overkomen. Jongeren in de leeftijdscategorie 13 tot 18 jaar zijn volop bezig hun eigen identiteit te ontwikkelen. Daarbij vergelijken zij zich constant met andere leden van de peergroup. De Sociale Media maken het heel gemakkelijk deze vergelijkingen te maken, maar geven jongeren regelmatig een onzeker gevoel over zichzelf. Jongeren geven in de gesprekken aan dat zij soms niet weten of zij de juiste keuze hebben gemaakt wat betreft hun vrijetijdsbesteding, maar ook qua aankopen, kleding en zelfs de gekozen vriendenkring.

Het is belangrijk voor mij dat ik in de Sociale Media op een bepaalde manier overkom In % van jongeren met smartphone 13-18 jaar

19 27

54

Helemaal Enigszins Helemaal niet

“Als je iemand op school spreekt hebben ze het vaak helemaal niet zo leuk gehad als op Facebook stond.” - Kay, 15 jaar “Ik ga ook wel eens ergens naar toe om een foto te kunnen maken, zodat ik die op Facebook kan posten, terwijl

“Mijn moeder geloofde niet dat iedereen naar dat feest mocht. Toen kon ik het laten zien door alle foto’s op Facebook. Echt, íedereen was er en ik mocht niet.” - Will, 13 jaar “Ik post alleen maar over dingen die goed gaan.” - Robert, 15 jaar “Ik heb speciale foto’s laten maken door een fotograaf voor mijn profielfoto’s op Facebook, ik wil er wel goed uitzien!” - Miranda, 17 jaar


ik eigenlijk helemaal niet van plan was om er naar toe te gaan.” - Martine, 16 jaar

15

7. Jongeren gevoelig voor beloningen Sociale Media De beloningen in de Sociale Media bestaan uit aandacht in de vorm van mensen die je volgen, reacties op je posts en berichten en het delen van elkaars informatie. Dat de beloningen in de Sociale Media goed werken blijkt uit het feit dat een ruime meerderheid van de jongeren aangeeft een goed gevoel over zichzelf te krijgen wanneer anderen hen deze aandacht geven in de Sociale Media. Het blijkt uit de gesprekken met jongeren dat het voor hen heel veel betekent dat zij deze beloningen krijgen en dat zij daar ook veel voor over hebben. Bij sommige jongeren staat hun hele dag in het teken van het verzamelen van deze ´digitale aandacht´. Uit de gesprekken blijkt dat dit gedrag soms dwangmatige vormen aanneemt en dat zij niet in staat zijn dit zelfstandig te veranderen, omdat ‘iedereen er aan mee doet’. Daarmee lijken de Sociale Media sterk op de Skinnner Box, waar de proefdieren ook worden gemotiveerd om continu met het verkrijgen van beloningen bezig te zijn. Daarmee beïnvloeden zowel de Skinner Box als de Sociale Media sterk het gedrag van hun doelgroepen. Jongeren geven aan vast te zitten in een vicieuze cirkel door zich continu te richten op het actief verzamelen van deze digitale aandacht en complimenten van anderen. Daarmee maken zij zichzelf afhankelijk van deze aandacht van anderen en is het na enige tijd moeilijk je goed te voelen of een gezonde eigenwaarde op te bouwen zonder deze aandacht. Zij vragen zich af hoe het leven eruit zag vóór de likes en de retweets?


Ik heb een goed gevoel over mijzelf als ik veel vrienden en/of followers heb in de Sociale Media Ik krijg een goed gevoel over mijzelf als mensen reageren op mijn berichten of posts, door deze te liken, te retweeten of te sharen

Helemaal niet

65

55

14

13

21

32

“Ik post alles wat ik de hele dag doe. Leukste is als er veel mensen reageren. Dan voel ik me echt goed.” - Faruk, 16 jaar “Als ik m’n Twitter open, kijk ik altijd eerst naar m’n followers. Vanochtend waren er 16 mensen bij; vet!”Celina, 15 jaar “Ik zeg ja op elk verzoek op Facebook en als ik dan mensen in de stad tegenkom, doen ze net alsof ze echt vrienden van me zijn, dat voelt cool!“ – Lars 17 jaar


Helemaal

16

8. Attention Casino beïnvloedt gedrag jongeren Het blijkt uit het onderzoek dat de werking van de stimuli en de beloningen in de Sociale Media het gedrag van jongeren beïnvloeden. Omdat het niet exact duidelijk is wanneer de jongeren aandacht krijgen in de vorm van reacties, blijkt dat zij soms proberen via aanpassingen in hun gedrag toch meer van deze digitale aandacht te krijgen. Ook op dit vlak komt het effect van de beloningen in de Sociale Media overeen met het gedrag van de proefdieren in de Skinner Box. Wanneer de proefdieren niet altijd, maar slechts af en toe worden beloond, gaan zij nog harder werken om de beloning te krijgen. Dit werkt precies hetzelfde bij jongeren, die slechts af en toe en soms geheel willekeurig digitale beloningen krijgen vanuit hun vriendengroep. Jongeren geven aan dat wanneer zij geen beloning krijgen, zij soms hun gedrag aanpassen om deze alsnog te ontvangen. Zo geeft één derde van de jongeren aan regelmatig beloningen in de vorm van likes en shares weg te geven met als doel het terugontvangen van deze beloningen. Daarnaast geeft iets minder dan de helft aan zowel kwantitatief en kwalitatief te werken aan het verkrijgen van beloningen. Zij gaan vaker berichten posten en proberen de inhoud van de berichten aantrekkelijker te maken om beloningen af te dwingen.


Ik like en share regelmatig posts van anderen zodat zij mijn posts ook gaan liken en sharen

Helemaal niet

18

18

64

Ik post of tweet vaker als er niet gereageerd wordt op mijn eerdere berichten of posts

22

19

59

Ik probeer leukere en interessantere berichten te posten, wanneer er niet gereageerd wordt op mijn eerdere berichten

21

23

56

“Het eerste dat ik s´ochtends doe ik kijken of ik nog reacties heb, zo niet, dan post ik direct een nieuw bericht.”- Heike, 14 jaar “Als ik een bericht heb geplaatst, dan kijk ik daarna continu of er al iemand heeft gereageerd.“ – Maarten 16 jaar


Helemaal

17

9. Conclusies kwalitatieve gesprekken met jongeren 9.1

Grote afhankelijkheid van smartphone

Eén van de belangrijkste thema´s die opvielen tijdens de groepsgesprekken met 85 jongeren in de leeftijd van 13 - 18 jaar is toch de soms dwangmatige afhankelijkheid van de smartphone en de onmacht om dit zelfstandig te veranderen. Jongeren willen ook in principe altijd bereikbaar zijn en geven aan er veel voor over om dit te regelen. Afname van mobieltjes na misbruik in bijvoorbeeld de klas vinden zij een veel te strenge benadering, omdat zij ervaren dat hun hele ´leven´ wordt afgepakt.

9.2

Groeiende groepsdruk door Sociale Media

Uit de gesprekken blijkt dat de altijd al aanwezige groepsdruk bij jongeren wel degelijk wordt gevoed door de Sociale Media. De groepsdruk is tegenwoordig continu en overal aanwezig, omdat de Sociale Media via de smartphones altijd en overal toegankelijk zijn. Jongeren geven aan wel degelijk last te hebben van deze groeiende sociale druk en uiten ook de wens om daar af en toe aan te ontsnappen, alhoewel zij zelf geen oplossing weten.

9.3

Grote angst om iets te missen

De FOMO, Fear of Missing Out is een niet te onderschatten probleem onder jongeren, met stress en onrust, maar ook met onzekerheid en lage eigenwaarde als gevolgen. Tijdens de gesprekken bleek dat jongeren daar graag over praten, zeker als een leeftijdgenoot het aandurft om uit te spreken dat hij of zij daar echt last van heeft. Dan blijken de symptomen opeens zeer herkenbaar voor de andere gesprekpartners en worden de problemen die zij op dit gebied ervaren openlijk gedeeld. Er werd door de jongeren nadrukkelijk gesproken over verslavingsaspecten die zij, door actief te zijn in de Sociale Media, bij zichzelf en anderen herkennen.

9.4

Negatieve effecten Sociale Media

levensaspecten, zoals concentratievermogen, schoolresultaten, beweging en sport, contact met familieleden en zelfs slaap. Deze effecten van de Sociale Media worden door de jongeren wel degelijk als problematisch ervaren, maar zij geven aan niet goed te weten hoe ze daar dan anders mee om moeten gaan.

9.5

Geen bewustzijn over effecten Sociale Media

De belangrijkste conclusie is dat het blijkt dat jongeren in de afgelopen jaren als één van de eerste generaties op subtiele wijze de Sociale Media zijn ingezogen en dat het hen ontbreekt aan voldoende bewustzijn over de werking van de Sociale Media en hun eigen rol daarin. Een mogelijke conclusie is dat hen op de eerste plaats een nieuw bewustzijn moeten worden bijgebracht, zodat zij meer controle krijgen over hun afhankelijkheid van de smartphone en Sociale Media en over hun angst om dingen te missen en om buiten de groep te vallen.


Jongeren gaven aan tijdens de gesprekken dat de Sociale Media ook ten koste gaan van een aantal

18

10. Aanbevelingen De Nationale Academie voor Media & Maatschappij pleit voor het creëren van een nieuw bewustzijn bij jongeren, ouders en professionele opvoeders, waardoor jongeren de Sociale Media leren te relativeren en meer grip krijgen op hun eigen gedrag. Uit de gesprekken met jongeren is gebleken dat humor daarbij een belangrijke rol kan spelen. Wanneer jongeren zich bewust worden van hun eigen gedrag in de Sociale Media en in staat zijn daar zelf grapjes over te maken, dan blijkt dat zij vrijwel direct in staat zijn hun gedrag beter te relativeren. Het groepsproces hielp daarbij; wanneer één van de jongeren toegaf te lijden aan SMS of FOMO, dan kwamen de anekdotes van anderen ook op tafel. Wij pleiten dan ook voor een lichte, humoristische benadering, zodat jongeren zich niet gehinderd voelen, want de Sociale Media voorzien tegelijkertijd in een grote behoefte. Jongeren zijn nu eenmaal sterk bezig met zichzelf en anderen en hebben daar een prachtige tool voor gekregen.

10.1

Voor jongeren

1. Neem je smartphone niet mee aan tafel of mee naar de WC 2. Leer berichten en zelfs mensen eens te negeren! 3. Leg jouw gsm met het beeldscherm op tafel, zodat je de pushberichten niet meteen kunt zien 4. Verander regelmatig van geluiden bij notificaties. Verander ook eens van ringtone: op deze manier raak je niet fysiek gewend 5. Swipe je apps naar het 2e of 3e scherm zodat je niet de oproepen meteen al op je 1e scherm ziet 6. Zie jouw smartphone als een magneet en zeg hardop als je erdoor wordt aangetrokken: herken, benoem en lach erom! 7. Zoek eens een Wifi vrije zone op en leer je concentreren! 8. Ga samen met jouw vrienden na wie er aan SMS of FOMO lijdt? Welke ‘behandelingen’ zou je elkaar aanraden?


9. Organiseer een offline feest!

19

10.2

Voor ouders

1. Creëer in huis situaties zonder smartphones en maak hier afspraken over. Bijvoorbeeld bij het eten of op de bank 2. Begeleid jouw kind bij het studeren nu er ook afleiding bestaat door de Sociale Media: leer uw kind dus ook berichten te negeren en zich te concentreren 3. Ga samen de natuur in, wandel en praat met elkaar (en laat de mobiels thuis) 4. Geef het goede voorbeeld en laat een gesprek met uw kind niet onderbreken door een telefoontje of berichtje 5. Respecteer de privacy van uw kinderen, maar blijf interesse tonen in hun bezigheden 6. Lees de tips die we voor jongeren hebben samengesteld en geef ze door aan uw kinderen


7. Herken SMS en FOMO bij uzelf en uw gezinsleden: en lach erom. Dat helpt!

20

10.3

Voor onderwijs, bibliotheken en andere (jeugd)instellingen

1. Bied gebruikers/bezoekers de gelegenheid om een nieuwe balans te vinden tussen het gebruik van sociale media én de behoefte om ook los te zijn van deze sociale media. Verbied niet, maar bied aan 2. Integreer (o.a. als onderwijs) het thema ‘Social Media Stress’ binnen uw huiswerk- of studiebegeleiding zoals het creëren van voldoende SMS-vrije zones zoals studie-nissen of lokalen 3. Integreer (o.a. als bibliotheek) het thema ‘Social Media Stress’ binnen uw instelling, zoals het creëren van voldoende SMS-vrije zones zoals rust- en concentratieruimtes (zitjes, banken, hoekjes en lokalen) 4.

Organiseer voorlichting en begeleiding over SMS en FOMO; laat uw deelnemers oefenen door o.a. de in dit rapport vermelde adviezen in de praktijk te brengen aan de hand van een mediadagboek dat besproken wordt tijdens de bijeenkomsten

5. Creëer een losse, positieve en vooral humorvolle manier om de nieuwe thema’s als FOMO en SMS te herkennen: erom te lachen en te benoemen is de eerste stap naar een nieuw bewustzijn! Laat het vooral leuk zijn en blijven 6. Laat u bijscholen over de snelle media ontwikkelingen, de belevingswereld van jongeren en uw nieuwe rol

10.4

Aanbevelingen voor vervolgonderzoek

Op de eerste plaats geven wij aan dat het wenselijk is dit onderzoek periodiek te herhalen gezien de snelle ontwikkelingen in de Sociale Media. Daarnaast kan er dan worden gekeken of de volgende generaties op andere wijze met de Sociale Media omgaan. Op basis van de resultaten van dit kwalitatief en kwantitatief onderzoek zou vervolgonderzoek wenselijk zijn, opleveren. Daarnaast zou een verfijning van de antwoord categorieën door middel van het toepassen van bijvoorbeeld een vijfpuntschaal, meer gedetailleerde informatie kunnen opleveren.

10.5

Voor meer informatie

Nationale Academie voor Media & Maatschappij Mevrouw Liesbeth P.M. Hop – 06 435 879 54 – [email protected] Wildenborch 31, 1082 KB Amsterdam – www.mediaenmaatschappij.nl


waarbij een verdeling naar geslacht, leeftijd en opleidingsniveau nog additionele informatie zou kunnen

21

Jongeren lijden aan Social Media Stress (SMS)

Recommend Documents