Jaarverslag 2009
Jaarverslag 2009 Samenstelling Joods Historisch Museum Interviews, summary en vertaling Daniël Bertina Fotografie interviews Ruud van Zwet Vormgeving MV LevievanderMeer Drukwerk Onkenhout Groep Joods Historisch Museum Postbus 16737 1001 RE Amsterdam T + 31 (0)20 5 310 310 F + 31 (0)20 5 310 311
[email protected] www.jhm.nl www.jhmkindermuseum.nl www.hollandscheschouwburg.nl www.portugesesynagoge.nl www.etshaim.org www.joodsmonument.nl www.mbii.nl www.joodsfilmfestival.nl
Afbeelding cover: Meijer de Haan, Paysage de Pouldu, au verger (Landschap bij Le Pouldu met boomgaard), 1889. Particuliere collectie, Portland, Oregon, VS. Courtesy of Galerie Hopkins-Custot, Paris Foto’s kinderateliers JHM p. 5 Dansmarietjes, Venray, 1979 foto: Bert Nienhuis p. 7 Elias Harrus, Leraar en leerlingen van de traditionele religieuze school. Beni Sbih, Tagounit, Marokko, 1958. Foto: Beth Hatefutsoth, Tel Aviv p. 11 Oh Pimprinella!, 1926. Collectie Jaap van Velzen p. 12 Mimoena. Foto : Dirk P.H. Spits p. 19 Foto : Stichting Museum Plus Bus p. 21 Sonia Gaskell, 1950. Foto: Paul Huf/MAI p. 27 Portugese Synagoge. Foto: Theo Uytenhaak p. 33 Mediatheek. Foto: Liselore Kamping p. 35 Martin Monnickendam, dienst in een synagoge, ca. 1916. Collectie Joods Historisch Museum p. 40 Overhandiging cheque BankGiro Loterij. Foto: Roy Beusker p. 41 Meijer de Haan, Maternité, 1889. Privé collectie p. 49 Ruud van Zwet
Interview Joël Cahen 02 Tentoonstellingen 04 Interview Jelka Kröger 08 Evenementen 10 Interview Theun Plantinga 14 Bezoekersaantallen 16 Marketing en Communicatie 18 Educatie en Publiekscontacten 22 Portugese Synagoge en Ets Haim 26 Interview Dayan Pinchas Toledano 28 Museumcollectie 30 Mediatheek en Digitaal Monument 32 Menasseh ben Israel Instituut 34 Wetenschap 36 Interview Hein en Lilian Beuth 38 Financiële ondersteuning 40 Verkorte jaarrekening 42 Personeelszaken 44 Besturen en medewerkers 44 Rondleiders en vrijwilligers 47 Summary in English 48
Hoe enthousiaster ik word, des te harder kan ik rennen Directeur van het
Joods Historisch Museum Joel Cahen kijkt terug op een geslaagd jaar en vooruit naar een mooie toekomst…
2
‘De verborgen meester, Meijer de Haan was een hoogtepunt voor het Joods Historisch Museum. Een tentoonstelling waar we erg trots op zijn, en die in alles belichaamt waar het wij voor staan: kunst, cultuur, religie en erfgoed. Meijer de Haans schilderijen zijn van topkwaliteit, en tonen daarnaast de omslag van de klassieke schilderkunst naar de moderne tijd. De verborgen meester laat een stap zien in de geschiedenis van de joodse emancipatie in Nederland. We zijn beloond met mooie bezoekersaantallen, en het reizen van deze exposities naar het Musée d’Orsay in Parijs en het Musée des Beaux Arts in de Bretonse stad Quimper. Fantastisch dat het ons lukte om die vergeten meester zo naar voren te halen. In 2009 zijn goede investeringen gedaan in marketing, en kwamen veel kinderen via de na- en buitenschoolse opvang naar ons Kindermuseum. Sinds de Portugese Synagoge onder de vleugels van het JHM is gekomen, hebben beide instellingen meer bezoekers mogen verwelkomen. Voor 2010 stevenen we ruimschoots af op 125.000 bezoekers. Nieuw publiek aantrekken is altijd spannend. Met de fototentoonstelling Marokko: foto’s door Elias Harrus en Pauline Prior hebben we dat gedaan, en dat is een trend die we willen voortzetten. Die foto’s gaven een prachtig beeld van de joodse gemeenschap in Marokko die eeuwenlang harmonisch heeft samengeleefd met de islamitische bevolking. We hebben geprobeerd om Marokkaanse Nederlanders te verleiden om naar ons museum te komen en de herinneringen over hun vaderland te delen.
Wethouder Fatima Elatik opende de tentoonstelling met een bevlogen toespraak waarbij vrijwel de hele Marokkaans-Nederlandse intelligentsia aanwezig was. We vierden Mimoena: een feest dat traditiegetrouw door joden en moslims samen wordt gevierd, en hielden een feestelijke Marokkaanse markt op de binnenplaats. Naast fotografie en schilderkunst toonden we vorig jaar ook populaire cultuur. Zoals in Lach… en Vergeet!: een kleine, maar zeer succesvolle multimedia tentoonstelling over de talloze bekende liedjes van joodse artiesten. Bezoekers waren niet weg te sláán, want die muziek staat gegrift in het Nederlandse collectieve cultureel geheugen. Tot het doek valt in de Hollandsche Schouwburg haakte hierop in. Deze videopresentatie over de geschiedenis van de Hollandsche Schouwburg was een succes. Met Sonia Gaskell. Pionier van de dans kwam een danslegende tot leven. Voor later dit jaar bereiden we een grote tentoonstelling en een documentatie project over joods Nederland ná 1945 voor. De huidige tentoonstelling over de schilder Mayer Kirshenblatt is bijzonder, want Kirshenblatt bezat het vermogen om de allerkleinste, meest markante details uit zijn Poolse jeugd te verwerken tot vrolijke, kleurrijke schilderijen. Het blijft onze missie om bezoekers uit alle verschillende bevolkingslagen bij het Joods Historisch Museum te betrekken. Om elkaar te ontmoeten en het onderlinge begrip te vergroten. Zo houden we herinneringen in ere.’
3
Tentoonstellingen
Lach... en Vergeet! in de media – een keuze
Foto: Bert Nienhuis. Overzichtstentoonstelling
• ‘Oude liedjes herleven’, De Telegraaf, 21 januari 2009 • ‘Nostalgisch meeneurieën’, NIW, 20 maart 2009 • ‘Terug naar theater van vergeten Joodse artiesten’,
22 december 2008 t/m 5 april 2009
Trouw, 20 maart 2009
Nieuwe Synagoge
• ‘Wegdromen bij klassiek amusement’,
Projectleider: Bernadette van Woerkom
Levend Joods Geloof, april 2009
Ruimtelijke en grafische vormgeving: MV LevievanderMeer
• ‘Fluitje van een cent’, De Telegraaf, 31 januari 2009
Gelijktijdige verschijning van het ov))erzichtswerk
4
Foto Bert Nienhuis bij uitgeverij Atlas
Het joods Amsterdam van Martin Monnickendam
• Eerste overzichtstentoonstelling van het werk van fotograaf
25 februari t/m 19 april 2009
Bert Nienhuis. Hij fotografeerde onder meer voor Vrij Nederland
Wisselvitrine
talloze (inter)nationale beroemdheden en maakte journalistieke
Projectleider: Irene Faber
documentaires over onder andere immigratie, werkloosheid en
• 2009 stond in het teken van de talentvolle en gevierde
het dagelijks joods leven.
Amsterdamse schilder Martin Monnickendam (1874-1943). Ter
Foto: Bert Nienhuis in de media – een keuze
gelegenheid daarvan schonk de Stichting Vrienden van de schilder
• ‘BN’ers in het museum’, Spits, 18 december 2008 • ‘Bert Nienhuis schrijft geschiedenis’, Het Parool,
Martin Monnickendam 45 werken aan het Joods Historisch
19 december 2008
wisselvitrine van het JHM. In de vaste tentoonstelling zijn al langer
Museum. Een selectie daaruit was te zien in de nieuwe
• ‘Door de lens van een mensen-mens’, De Telegraaf,
belangrijke werken van Monnickendam opgenomen. Deze werden
19 december 2008
nu extra uitgelicht. Bezoekers konden een gang langs de werken
• ‘Nienhuis wil iets voelen voor geportretteerde’,
van Monnickendam maken en kregen zo een mooi beeld van zijn
Leeuwarder Courant, 20 december 2008
joodse werk.
• ‘Geen koele observator’, De Twentsche Courant, 21 december 2008
Sluyser en Sluyser 23 april t/m 14 juni 2009
Gekleurde beelden. Palestina gefotografeerd door
Wisselvitrine
The American Colony Photographers 1898-1931
Projectleider: Irene Faber
22 december 2008 t/m 22 februari 2009
• In het voorjaar was in de wisselvitrine van het JHM een
Prentenkabinet
presentatie te zien van foto’s, brieven en manuscripten van de
Projectleiders: Peter Buijs en Anton Kras
bekende chroniqueur van het joodse leven Meyer Sluyser
Ruimtelijke en grafische vormgeving: MV LevievanderMeer
(1901-1973), en van enkele schilderijen van diens zoon,
• Het JHM toonde circa honderd foto’s van met de hand
biochemicus Mels Sluyser (1930). De aanleiding voor deze
ingekleurde glasdia’s (lantaarnplaatjes) met afbeeldingen van
presentatie was Mels Sluyers’ schenking van archiefstukken en
Palestina die graanhandelaar Arie Speelman tijdens zijn reizen
foto’s met betrekking tot Meyer Sluyser.
door het land kocht van The American Colony Photographers. De foto’s toonden Jeruzalem, het leven op het land, stads- en
Marokko. Foto’s van Elias Harrus en Pauline Prior
dorpsgezichten en verschillende bevolkingsgroepen uit het begin
24 april 2009 t/m 20 september 2009
van de twintigste eeuw.
Nieuwe Synagoge Projectleider: Julie-Marthe Cohen
Lach… en Vergeet! Liedjes van joodse artiesten
Ruimtelijke vormgeving: ROO Rietbroek Oudijn ontwerpers
6 maart t/m 21 juni 2009
Grafische vormgeving: MV LevievanderMeer
Prentenkabinet
• Fototentoonstelling over de joden van Marokko met werk van
Projectleider: Hetty Berg
de Marokkaans-joodse Elias Harrus (1919-2008) en de
Ruimtelijke en grafische vormgeving: MV LevievanderMeer
hedendaagse Nederlandse fotograaf Pauline Prior. In de
• Bekende en minder bekende liedjes van joodse artiesten,
tentoonstelling waren foto’s te zien die Elias Harrus in de jaren
componisten, ‘humoristen’ of tekstschrijvers waren in deze
vijftig maakte van de joden in het zuiden van Marokko, vlak voor
expositie te zien en te horen. De bezoeker begaf zich in de wereld
hun massale emigratie naar Israël. In 2008 reisde de Nederlandse
van vermaak van vóór de televisie. De mooi geïllustreerde en
fotograaf Pauline Prior naar deze streken om restanten van het
gedecoreerde bladmuziek, soms met getekende portretten of
joodse erfgoed te fotograferen. Ook maakte Prior een impressie
foto’s van de artiesten, gaf een kleurrijk beeld van een wervelend
van het Marokkaans-joodse leven in Casablanca.
revue- en variétéleven waarin (Amsterdamse) joden een hoofdrol speelden.
5
Marokko in de media – een keuze
De verborgen meester, Meijer de Haan
• ‘Vergeten Historie’, Algemeen Dagblad, 23 april 2009 • ‘Melancholie in Marokko’, De Telegraaf, 7 augustus 2009 • ‘Verloren sprookjeswereld’, NIW, 1 mei 2009 • ‘De erfenis van de joden in Marokko’, Het Parool, 30 april 2009 • ‘Het verborgen verhaal van de Joden in Zuid-Marokko’, Trouw,
13 oktober 2009 t/m 24 januari 2010
10 juni 2009
Nieuwe Synagoge Projectleider: Jelka Kröger Ruimtelijke vormgeving: ROO Rietbroek Oudijn ontwerpers Grafische vormgeving: MV LevievanderMeer
• Het Joods Historisch Museum wijdde dit najaar de eerste overzichtstentoonstelling ooit aan de negentiende-eeuwse
Nieuw in het JHM. Vijf jaar aanwinsten
schilder Meijer de Haan (1852-1895). De Haan was goed bevriend
3 juli t/m 30 augustus 2009
met Theo van Gogh, de jongere broer van Vincent en werkte nauw
Prentenkabinet en wisselvitrine
samen met Paul Gauguin, maar bleef zelf voor het grote publiek
Projectleider: Irene Faber
verborgen. Met deze expositie wilde het JHM hier verandering in
Ruimtelijke en grafische vormgeving: MV LevievanderMeer
brengen. De tentoonstelling is in 2010 ook te zien in het Musée
• De afgelopen vijf jaar is de collectie van het JHM verrijkt met
d’Orsay in Parijs en in het Musée des Beaux Arts in het Bretonse
bijna zesduizend objecten, foto‘s en documenten. In het
Quimper onder de titel Le maître caché, Meijer de Haan.
Prentenkabinet was een gevarieerde keuze te zien van ruim
De verborgen meester in de media – een keuze
honderd van deze aanwinsten. Naast foto‘s die Emmy Andriesse
• ‘Zij aan zij met Gauguin’, De Telegraaf, 30 oktober 2009 • ‘De Haan is verborgen meester’, Het Parool, 21 oktober 2009 • ‘Uit de schaduw van Gauguin’, Museumtijdschrift, okt/nov 2009 • ‘Zorgvuldige expositie van kleine schilder’, NRC Handelsblad,
in de jaren vijftig maakte van de Amsterdamse jodenbuurt, was er recent werk te zien van onder andere de Israëlische fotografe Vardi Kahana (1959).
18 november 2009 6
Sonia Gaskell. Pionier van de dans
• ‘Ontsnapt aan de middelmaat’, Het Financieele Dagblad,
11 september 2009 t/m 31 januari 2010
12 december 2009
Prentenkabinet Projectleider: Hetty Berg Ruimtelijke en grafische vormgeving: MV LevievanderMeer
• Sonia Gaskell (1904-1974) is voor de klassieke dans in Nederland van onschatbare waarde geweest. Begonnen vanuit een eenvoudige balletstudio zorgde zij in het naoorlogse Nederland voor het eerste gesubsidieerde nationale balletgezelschap en voor een gedegen klassieke balletopleiding. In het najaar presenteerden het Joods Historisch Museum en het Theater Instituut Nederland (TIN), aan de hand van onder meer foto’s, kostuums en filmfragmenten, een overzicht van het leven en werk van deze bijzondere vrouw. De tentoonstelling vertelde daarmee tegelijkertijd de geschiedenis van de dans in Nederland tot 1969. Sonia Gaskell in de media – een keuze
• ‘Leven in dienst van de dans’, Trouw, 18 september 2009 • ‘Aangeraakt door God’, De Telegraaf, 11 september 2009 • ‘Een strenge moeder’, De Volkskrant, 11 september 2009 • ‘De nukken van ‘Mevrouw’’, Elsevier, 19 september 2009 • ‘Herinneringen aan een gedreven Mevrouw’, Het Parool, 22 september 2009
7
Dit was echt mijn zwanenzang
Ruim drie jaar lang werkte
projectleider Jelka Kröger aan De verborgen meester, Meijer de Haan.
8
‘Ons avontuur begon met slechts vier schilderijen. Damesportret (1882), ons prijsstuk, was het eerste doek dat ik ooit van Meijer de Haan zag. Ik vond het zó mooi en verfijnd − die kunstenaar moest wel meer moois hebben gemaakt. Het Rijksmuseum stelde ons twee werken ter beschikking voor een eventuele tentoonstelling. En plotseling dook er nóg een schilderij van Meijer de Haan op, toevallig gevonden bij het straatvuil in Amsterdam Zuid. Zo kwam het in beweging.’ ‘Meijer de Haan is lang een ‘vergeten kunstenaar’ geweest. Vermoedelijk is hij op een gegeven moment verward met de schrijver Jacob Israël de Haan, want onze schilder was namelijk zo goed als onvindbaar. Veel van zijn werk heb ik teruggevonden in de archieven van het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie. Hij bleek te zijn gearchiveerd onder de voornaam Jacob, achternaam Meijer de Haan. Dat is nog steeds een verbazend hardnekkig misverstand, ook in de kunstwereld. De catalogus Meijer de Haan: A Master Revealed – uitgegeven in een Frans- en Engelstalige versie – biedt een prachtige aanvulling op de tentoonstelling en helpt dit misverstand uit de weg.’ ‘Nu staat de tentoonstelling in het Musée d’Orsay. Ik heb me daar flink met de inrichting van de expositie mogen bemoeien. Het is fijn om toch die controle te kunnen houden, ondanks de duidelijke cultuurverschillen tussen de Nederlandse en Franse museumwereld. Daar gaat elk besluit langs talloze bestuurslagen. Over elk loszittend schroefje wordt eerst met vijftien man vergaderd voordat het wordt vastgedraaid’.
‘Deze tentoonstelling is een eerherstel van Meijer de Haan. Het onderzoek naar zijn leven heeft een fantastisch beeld opgeleverd van die kleine, maar zeer invloedrijke groep joodse kunstenaars uit het Amsterdam van eind negentiende eeuw. Dat raakt mij persoonlijk. Ik heb echt het gevoel een verborgen wereld te hebben ontdekt.’ ‘Dit was de eerste tentoonstelling die ik maakte. Aan het hele project heb ik ongeveer drie jaar gewerkt, waarvan het laatste jaar continu. Ik heb daarbij veel steun gehad aan mijn assistente Sara Tas. Circa 35.000 mensen kwamen naar het Joods Historisch Museum, de expositie opende onlangs in Parijs en reist nog naar Quimper in Bretange. Daar ben ik erg trots op.’ ‘Ik heb dit project beschouwd als mijn zwanenzang. Ik dacht dat dit mijn laatste werk zou zijn, want ik ben nu met pensioen. Maar ik ben toch weer voorzichtig bezig met iets nieuws. Het ontdekken van verborgen werelden is het allerleukste wat er is.’
9
• ‘Palestina aan het begin van de 20e eeuw; leven in het Heilige Land’ door Margreet Steiner, archeologe
Evenementen Instaprondleidingen • De eerste generaties joden in Amsterdam, 1600-1650 • Nederlandse joden in de Gouden Eeuw • De geschiedenis van de joden in Nederland 1900-heden • Hoge Feestdagen Wandelingen • Langs stenen herinneringen • Spinoza • Diamanthandel, de geschiedenis van de diamantenhandel in het hart van joods Amsterdam • Plantage, een zomerse wandeling door de 19de-eeuwse Plantagebuurt • Wandelingen door de voormalige jodenbuurt i.h.k.v. de Uitmarkt en Open Monumentendag • Meijer, Menasse, Multatuli en meer, literaire wandeling
10
Kinderevenementen / Ateliers • Fieperdepiep Hoera! • Maak je eigen camera obscura • Schminkatelier voor Poeriem • Mazzelbingo, bingo met joodse voorwerpen • Woord en beeld • Henna-atelier met Etty Elbaz Griffioen • Hamsa-atelier met Etty Elbaz Griffioen • Darboeka spelen! met Emerald Beryl • Kinderconcerten i.h.k.v. het Kindergrachtenfestival • Theatervoorstelling De Koningin van Perzië door Theater Stuiter in het kader van de Week van de Geschiedenis • Schilderatelier Schilderen als Meijer de Haan: zelfportret • Schilderatelier Schilderen als Meijer de Haan: een familieportret • Schilderatelier Schilderen als Meijer de Haan: stilleven • Tutu’s en kroontjes maken met Jasmine Louist • Familierondleiding en dansworkshop met Barbara van Gelder • Chanoeka-atelier • Werk in uitvoering, atelier met beeldend kunstenaar Eli Content • Loofhut in uitvoering • Filmwedstrijd voor kinderen tijdens het Joods Film Festival Inleidingen op tentoonstellingen • Foto: Bert Nienhuis - Overzichtstentoonstelling • Lach… en Vergeet! Liedjes van joodse artiesten • Marokko, Foto’s van Elias Harrus en Pauline Prior • Sonia Gaskell. Pionier van de dans • De verborgen meester, Meijer de Haan Lezingen • ‘Ontmoeting met Bert Nienhuis’, Hanneke Groenteman interviewt Bert Nienhuis
• Zo werd vroeger muziek gemaakt, muziek die je niet wilt vergeten door Jaap van Velzen, verzamelaar • ‘Spinoza-Bergson-Duchamp-Deleuze. Het contemporaine kunstwerk als ‘body without organs’’ door Raoul Teulings, theoreticus en kunstenaar • ‘Elias Harrus and Jews among Berbers’ door Sarah Levin, UC Berkeley • ‘De Maghreb in beweging, Massa-emigratie van joden uit Marokko’ door Daniel Metz, cultuurhistoricus • ‘Meijer de Haan: Tussen joodse traditie en Franse avant-garde’ door Jelka Kröger, conservator van de tentoonstelling • ‘Tussen pen en penseel, de brieven van Meijer de Haan en Vincent van Gogh’ door Leo Jansen, conservator schilderijen Van Gogh Museum en bezorger van de brieven en Jelka Kröger, conservator van de tentoonstelling Films • De Jantjes (NL, 1934, Jaap Speyer, 91 min.) • En sindsdien zitten we hier (documentaire, NL, 2008, Pamela Sturhoofd en Jessica van Tijn, 50 min.) • Bleeke Bet (NL, 1934, Richard Oswald, 106 min.) • Op stap (NL, 1935, Ernst Winar, 82 min.) • Steal a pencil for me (documentaire, VS, 2007, Michèle Ohayon, 97 min.) (besloten evenement) • Filmmarathon De Jantjes, De familie van mijn vrouw, Op stap in één dag • Film & Talk Het bittere kruid (NL, 1985, Kees van Oostrum, 82 min.) met Thalia Klein • Filmpremière Terpe Kind Mains, Terpe (documentaire, NL, 2009, 55 min.) • Film & Talk Het Drielandenpunt (NL, 1974, Frans Bromet, 34 min.) met Frans Bromet • De familie van mijn vrouw (NL, 1935, Jaap Speyer, 86 min.) • Spons0ring van IsREAL filmfestival met de film Shivaa • Film & Talk Nuba of Gold and Light (Frankrijk/Marokko, 2007, Izza Genini, Engelse ondertiteling, 80 min.) met Izza Génini • Hollandsch Holywood (NL, 2008, 89 min.) • Een koninkrijk voor een huis (NL, 1949, Jaap Speyer, 89 min.) • Goodbye Mothers (Marokko, 2007, Mohamed Ismaïl, Engelse ondertiteling, 115 min.) • Say Amen! (documentaire, Israël, David Deri, 2005, Engelse ondertiteling, 67 min.) i.h.k.v. Amsterdam Gay Pride • Shivaa (Israël, 2008, Ronit en Shlomi Elkabetz, Engelse ondertiteling, 103 min.) • Film & Talk Pizza in Auschwitz (documentaire, Israël, 2008, Moshe Zimerman, Engelse ondertiteling, 65 min.) i.h.k.v. Week van de Geschiedenis • Joods Film Festival (zie speciale evenementen hieronder) • Film & Talk Mevrouw (documentaire, NL, 2009, Jellie Dekker, 59 min.) met Jellie Dekker
11
Inloopconcerten in de Grote Synagoge: • Allegra kwartet • Duo Bilitis • Rotterdam Ensemble • Duo Myrthe Helder, viool, en Aleksandar Stojic, gitaar • Zephyros Ensemble Speciale evenementen • Boekpresentatie Een Verhaal uit Duizenden door Denise Citroen (besloten evenement) • Boekpresentatie Joods Denken en Danken door prof. Ephraim Meir (besloten evenement) • Literaire salon met Charles Lewinsky, auteur van Het lot van de Familie Meijer • Boekpresentatie vertaling van Pirkei Avos (besloten evenement) • Mimoenaviering in de Academie van Bouwkunst, i.s.m. Stichting Maimon • Muziekavond ‘Klezmer Meets Chaabi’ i.h.k.v. de tentoonstelling Marokko • Marokkaanse Soek in de Academie van Bouwkunst • Wiki Loves Art kick-off evenement • Shookbook, Ruilboekenbeurs voor tweedehands boeken in het Hebreeuws • ‘Achter de schermen van Het Muziektheater’, gecombineerde rondleiding i.s.m. Het Muziektheater i.h.k.v. de tentoonstelling Sonia Gaskell • Museumnacht met als thema Voulez-vous danser?, dansavond met de Franse 12
slag: Bretonse band Matres & P en de DJs Betty & Billie in het Franse Museumcafé (crêpes, kir, camembert), spoedcursus Ballet voor Dummies, tutu en beenwarmer breien ateliers, karaoke, korte dansfilms in het Auditorium. • Joods Film Festival in filmtheater Kriterion en in het Joods Historisch Museum met als thema Made in Holland: 21 films in 5 dagen • Johnny and Jones, inloopconcert in het Museumcafé i.h.k.v. de tentoonstelling Lach… en Vergeet!) • Cabaret Kwatsch, voorstelling van het duo David Simon en Menno van der Reis met het programma Blauw Steentje i.h.k.v. de tentoonstelling Lach… en Vergeet! • Tip Top, muziekvoorstelling door studenten van de Kleinkunst Academie i.h.k.v. de tentoonstelling Lach… en Vergeet! • Toneelstuk Adres Onbekend (besloten evenement) Cursussen • Vaderlandse Geschiedenis in Beeld, door de Vrije Academie • De Vijf Wereldreligies, door de Vrije Academie • De Geschiedenis van Joods Amsterdam, door Beliën & Van Tol stadsverkenningen Arrangementen • Rondleidingsarrangementen over Hebreeuwse manuscripten en boeken uit de Collectie Braginsky in het Joods Historisch Museum in samenwerking met Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam Een reis door Joodse Werelden, Hoogtepunten uit de Braginsky Collectie.
13
Cultureel erfgoed levend houden
Zanger en acteur
Theun Plantinga gaf concert in het Joods Historisch Museum.
14
‘Nol van Wesel en Max Kannewasser waren Johnny & Jones: twee joodse Amsterdammers die in de jaren voor de oorlog een ontzettend populair jazzduo vormden. Ze zijn tragisch aan hun eind gekomen, maar zelfs in Westerbork bleven ze vrolijke muziek maken. Daarover ging onze voorstelling Meneer Dinges. Samen met Victor Mentink, Rob van de Meeberg en Martin van Dijk speelde ik een kort liedjesprogramma uit deze voorstelling. In het kader van de tentoonstelling Lach… en Vergeet!. Dat concert was heel bijzonder, want ik voelde me een onderdeel van de geschiedenis. In Meneer Dinges speel ik een acteur die de rol van Johnny (Nol van Wesel) moet instuderen – theater in theater, zeg maar. Maar we zongen het liedjesprogramma in het Joods Historisch Museum zonder die dubbele laag. Zo kwam ik ineens veel dichter bij het personage Johnny. Op het podium was ik hem echt even, niet Theun in een kostuum.’ ‘Meneer Dinges was mijn eerste aanraking met kleinkunst, naast al mijn werk in het muziektheater. Het is meteen een nieuwe passie geworden. Kleinkunst vind ik eigenlijk een nietszeggende term, voor mij gaat het om zo goed mogelijk een verhaal te vertellen. Na het concert in het Joods Historisch Museum speelden we een week lang in Theater Bellevue. Binnenkort gaat Meneer Dinges in reprise, speel ik in diverse muziektheaterproducties en ik werk nog aan een soloprogramma.’ ‘Twee documentairemakers – Erga Netz en Izzy Abrahami – zijn bezig aan een film over Johnny & Jones. Ze hebben ons gevolgd terwijl we aan de voorstelling
sleutelden, en zijn ook met ons mee geweest naar Westerbork. Ook ons optreden in het Joods Historisch Museum komt in deze uitgebreide documentaire voor. De film komt ergens dit jaar uit.’ ‘Ik ben geen fanatiek museumbezoeker, maar kende het Joods Historisch Museum natuurlijk wel. Het museum is heel zichtbaar en open: ze organiseren ontzettend veel en je ziet de naam vaak voorbijkomen. Dat is knap. De samenwerking was heel prettig en ik zou graag nog eens iets voor ze willen doen. Bijvoorbeeld een workshop geven, of dramalessen in het Kindermuseum.’ ‘Ik ben er trots op dat ik die prachtige liedjes en dat culturele erfgoed op zo’n mooie plek in leven heb kunnen houden. Dat we het verhaal van Johnny & Jones hebben kunnen vertellen, en er hopelijk in zijn geslaagd om mensen te ontroeren. Daarom heb ik dit vak gekozen.’
15
Bezoekersaantallen 2009
Noorwegen 44
Canada 209
Finland 45
Zweden 87 Denemarken 160 Schotland 9
VS 2.905
Ierland 63 UK 2.294
Mexico 48
Costa Rica 1
Estland 6
Wales 4
Cuba 1
België 290 Colombia 9
Brazilië 100
16
Peru 1
Polen 66
Duitsland 1.626
Venezuela 8 Frankrijk 1.447
Europa overig 4
Zwitserland 156
Argentinië 33 Portugal 317
Latijns Amerika 43
Rusland 169
Letland 5
Nederland 13.922
Panama 7
Oekraïne 9
Spanje 1.376
Tsjechië 22
Oostenrijk 100
Italië 814
Georgië 2
Hongarije 68
Kroatie 5
Roemenië 61
Slovenië 12
Servië 3
Bulgarije 6
China 81
Kazachstan 1
Griekenland 26
Iran 7
Syrië 1
Turkije 67
Slowakije 24
Libanon 1
Israël 1.578
Chili 3
Marokko 6
Afrika overig 3
Egypte 1
India 13
Jordanië 2
Thailand 5
Maleisië 10
Singapore 1
Japan 173
Korea 23
17
Taiwan 5
Azië overig 10
Filippijnen 1
Indonesië 4
Nigeria 1
Nieuw-Zeeland 26 Australië 138
Koeweit 2
Deze kaart is het resultaat van een Zuid-Afrika 31
representatieve steekproef onder 28.803 van de 122.625 bezoekers uit 72 verschillende
Tasmanië 2
landen die in 2009 het JHM bezochten
Aantal bezoekers in 2009 januari februari maart
7.786 11.422 10.645
Naar soort toegang
Portugese Synagoge juli-december.
Unieke bezoekers website
JHM op Facebook
Volwassenen normaal tarief
www.jhm.nl: 1.295.317
per 31-12-2009: 280 fans
www.hollandscheschouwburg.nl: 56.694
per 28-04-2010: 557 fans
13 t/m 17 jaar normaal tarief 6 t/m 12 jaar
april
11.373
Kinderen onder 6 jaar
mei
10.963
65+ tarief
juni
9.481
Algemene Museumkaart
juli
9.567
Entree groep volwassenen
augustus september oktober
11.627 8.576 10.883
november
12.391
december
7.911
Totaal
122.625
Entree onderwijsgroepen Vrienden Joods Historisch Museum Combi CEPIG
16.738 1.275 3.571 978 5.302 36.766 4.360 9.283 2.042 12.280
Museumn8
3.012
Bezoekers naar herkomstlanden
Bezoek opening
2.294
(een steekproef)
1.569
Nederland
3.218
www.joodsmonument.nl: 131.786
2.188
www.jhmkindermuseum.nl: 18.628
JHM op Hyves
www.mbii.nl: 5.115
per 28-04-2010: 128 leden
Museum Plus Bus Stadspas
718
Israël
Vereniging Rembrandt
735
VS
1.719
Holland Pass
432
Frankrijk
1.570
CJP
248
Duitsland
1.073
188
Spanje
994
per 31-12-2009: 200 volgers
141
Italië
689
per 28-04-2010: 259 volgers
Portugal
546
UK
518
Rusland
249
Vrijkaart Toegang Canal Bus Ticket Museumboot
International Youth Card
3.721
Overigen
I Amsterdam Card
7.451
Totaal
37 9.484 122.625
JHM op: Twitter
Vrienden van het Joods Historisch Museum, per 31-12-2009: 3.250
Marketing en Communicatie Het JHM heeft in 2009 een bewogen jaar achter de rug, waarin
vaak free publicity en vertegenwoordigt een hoge
optimaal aandacht werd gegeven aan het verder uitbouwen van de
advertentiewaarde. In 2009 trokken de verschillende openingen
bekendheid van het JHM Kindermuseum, onze tentoonstellingen
record aantallen bezoekers.
en presentaties en de vele evenementen in het JHM en de Hollandsche Schouwburg. Ook werd het JHM dit jaar beheerder
JHM Magazine
van zowel de Portugese Synagoge als de bibliotheek Ets Haim.
De Museumkrant van het JHM op tabloid formaat is in 2009 in
Daarmee is het JHM voor het eerst in staat om het brede spectrum
een nieuw jasje verschenen. Onder de naam JHM Magazine heeft
van joods Amsterdam bij een groot nationaal en internationaal
het JHM gekozen voor een tijdschriftformule, gericht op een
publiek onder de aandacht te brengen. Het middel hiervoor is de
breder publiek, waarin meer ruimte is voor columns,
promotie van het Joods Cultureel Kwartier Amsterdam.
achtergrondartikelen, interviews, tips en foto’s. Het JHM Magazine
Het JHM trok in 2009 bijna 7% meer bezoekers dan in 2008. Het
verschijnt drie keer per jaar in een oplage van 15.000 exemplaren
aantal steeg van 114.978 naar 122.625 bezoekers, ondanks een
bij onze tijdelijke tentoonstellingen. In 2010 zal het magazine
algehele terugloop in het bezoekersaantal van de Nederlandse
waar mogelijk nog verder worden ontwikkeld en verbeterd.
musea ten gevolge van de economische crisis en de grootschalige
18
werkzaamheden op het Mr. Visserplein gedurende de
Samenwerking
zomermaanden.
Het JHM is één van de partners in het project Museum Plus Bus
Een groot deel van deze stijging is te danken aan de gevarieerde
dat ruimhartig door de BankGiro Loterij wordt gesteund. In 2009
tentoonstellingen die een breed publiek trokken.
heeft de Museum Plus Bus, een gezamenlijk initiatief van het
Voor het eerst werden in 2009 de openingsdata van de
Rijksmuseum, Van Gogh Museum, Cobra Museum, Hermitage
tentoonstellingen in de Grote Synagoge en in het Prentenkabinet
Amsterdam, Mauritshuis, Kröller-Müller Museum en het Joods
gescheiden, mede waardoor wij vrijwel het hele jaar door de
Historisch Museum, circa 10.000 senioren een dag vol kunst en
aandacht van het publiek en de media wisten te krijgen.
cultuur aangeboden.
Media
In 2009 heeft het museum weer samen kunnen werken met de
Het JHM staat in de belangstelling van de media. Als het enige
Vrije Academie voor Kunsthistorisch Onderwijs. Onder andere
joodse museum in Nederland worden onze tentoonstellingen en
rond de tentoonstelling De verborgen meester, Meijer de Haan heeft
activiteiten goed gevolgd. De exposities en evenementen worden
de Vrije Academie diverse cursussen in het JHM aangeboden.
regelmatig door de landelijke, regionale en lokale media
Daarnaast organiseerde ze verschillende museumrondleidingen
gerecenseerd en geregistreerd. Media-aandacht is belangrijk voor
en buurtwandelingen rondom het thema ‘Joods Amsterdam’.
de uitstraling van het museum en heeft aantoonbaar hogere bezoekcijfers tot gevolg. Verder zijn er actualiteiten- en
Het Joods Historisch Museum blijft zich ervan bewust dat het
kunstprogramma’s op radio en televisie die regelmatig aandacht
vanuit strategisch oogpunt moet samenwerken met andere
geven aan het museum.
partijen in de buurt om zodoende de nationale en internationale bezoeker beter te kunnen bedienen. In 2009 is in dat opzicht een
Daarnaast is internet steeds belangrijker geworden. Eind 2009 is
grote stap gezet door de twee samenwerkingsverbanden in de
de geheel vernieuwde website van het JHM gelanceerd. De
buurt, project Groot Waterloo District en Plantage aan het Water,
website is uitgebreid met nieuwe media toepassingen zoals
samen te brengen in één stichting onder de naam De Plantage.
YouTube filmpjes en social networks. Voor het eerst is er nu ook
Dankzij de samenwerking tussen onder meer het Rembrandthuis,
een duidelijke link met de websites van het JHM Kindermuseum,
JHM, Hermitage Amsterdam, Artis, Nemo, Gassan Diamonds,
de Hollandsche Schouwburg, de Portugese Synagoge, Ets Haim,
Tropenmuseum en talrijke andere instellingen kan de buurt nu
Digitaal Monument en het Menasseh ben Israel Instituut.
krachtiger gepromoot worden.
Allemaal sites waar het JHM direct of indirect voor verantwoordelijk is. De vernieuwing van de sites van de
Samen met het Theater Instituut Nederland (TIN) organiseerde
Hollandsche Schouwburg, de Portugese Synagoge en Ets Haim zal
het JHM de tentoonstelling Sonia Gaskell. Pionier van de dans.
in 2010 plaatsvinden. Ook is dan de Community rond het Digitaal
De opening vond plaats in het Muziektheater. Het was een
Monument gereed en zal deze als interactieve ‘portal’ gaan
succesvolle expositie die veel bezoekers en media-aandacht
functioneren.
kreeg. Door de samenwerking met het TIN bereikte het JHM weer
Het JHM is terug te vinden op vele blogs en internet
een andere doelgroep. Tegelijkertijd kwam de documentaire
nieuwspagina’s. Uiteraard ligt hier een actief pr-beleid aan ten
Mevrouw van regisseur Jellie Dekker uit. Deze film, een
grondslag. Het opzetten en bijhouden van social networks
coproductie van IDTV Docs en de NPS, was te zien op de
(Facebook, Hyves, Twitter) is het afgelopen jaar één van de
tentoonstelling.
communicatieve prioriteiten geweest. Redactionele aandacht is
19
In september presenteerde De Nederlandse Opera (DNO) de groots
Uitmarkt Tijdens de Uitmarkt presenteerde het JHM zich voor het
opgezette opera La Juive in het Muziektheater. Voor het JHM en
eerst samen met het JHM Kindermuseum, de Hollandsche
DNO was dit de aanleiding om een samenwerking aan te gaan en
Schouwburg en de Portugese Synagoge op het Museumeiland in
flinke korting aan elkaars bezoekers te geven. Aparte flyers in het
het water van de Kloveniersburgwal. Ook waren het Joods
Nederlands en Engels hebben deze samenwerking bij een breed
Historisch Museum en de Portugese Synagoge dit jaar twee van
publiek onder de aandacht gebracht.
de officiële Uitmarkt locaties. In samenwerking met het bureau Coz Related Marketing werd het
Vanaf oktober startte de samenwerking tussen het JHM en
concept van JHM-tv ontwikkeld: bezoekers van de stand van het
Bijzondere Collecties van de UvA rondom de tentoonstelling Een
JHM werd gevraagd om plaats te nemen voor een professionele
reis door Joodse Werelden, Hoogtepunten uit de Braginsky Collectie.
tv-camera en met behulp van een autocue hun capaciteit als
Met een succesvol arrangement bood het JHM bezoekers de
nieuwslezer te testen. Met deze screentest vielen ook nog mooie
gelegenheid eerst de eigen collectie manuscripten te bekijken,
prijzen te winnen. De opnames waren later via een code te
gevolgd door een wandeling door de voormalige joodse wijk naar
downloaden op de website van het JHM.
Bijzondere Collecties op de Oude Turfmarkt, waar men de Braginsky-tentoonstelling en de stijlkamer van Bibliotheca
Museumnacht De Museumnacht op zaterdag 7 november had dit
Rosenthaliana kon bezichtigen.
jaar als thema: ‘Voulez-vous danser?’, naar aanleiding van de tentoonstellingen Sonia Gaskell. Pionier van de dans en De
20
Het afgelopen jaar kreeg het JHM er een spectaculaire nieuwe
verborgen meester, Meijer de Haan. De Bretonse band Matres & P
buurman bij: de Hermitage Amsterdam. De Hermitage is niet
en de dj’s Betty & Billie traden op in het Franse Museumcafé
alleen een culturele verrijking van de buurt, maar bleek tevens een
alwaar ook crêpes, kir en camembert waren te verkrijgen.
publiekstrekker van formaat te zijn. Ook het JHM profiteerde van de
Bezoekers konden een spoedcursus ‘Ballet voor Dummies’ of
komst van de Hermitage Amsterdam. Een deel van de bezoekers
‘tutu en beenwarmer breien’ volgen en er waren korte dansfilms
deed ook ons museum aan. In 2010 is de samenwerking met de
in het Auditorium te zien. De Museumnacht in het JHM werd
Hermitage versterkt en is er een over-en-weer promotie tot stand
bezocht door ruim 3000, vooral jonge, belangstellenden.
gekomen rond de tentoonstellingen Gedurfd Verzamelen (JHM) en Matisse tot Malevich (Hermitage).
Joods Film Festival In december vond de achtste editie van het Joods Film Festival plaats onder de titel ‘Made in Holland’. Het was
Speciale activiteiten en evenementen
voor het eerst dat het Joods Film Festival samen met en
Op 19 februari organiseerde het JHM een grote bijeenkomst voor de
grotendeels door het Joods Historisch Museum werd
pers en relaties van het museum ter ere van drie bijzondere
georganiseerd en tegelijkertijd met het Jerusalem Jewish Film
gebeurtenissen. De eerste was de officiële en feestelijke
Festival plaatsvond. Gedurende vijf dagen waren er in filmtheater
ondertekening van de beheersovereenkomst tussen het JHM en de
Kriterion en in het Joods Historisch Museum 21 films te zien, was
CEPIG (verantwoordelijk voor het erfgoed van de Portugese
er een speciale filmwedstrijd voor kinderen en kon men dagelijks
Synagoge). Tegelijk werd door burgemeester Cohen de jongste
tijdens een Eat & Greet aanschuiven bij bekende regisseurs en in
aanwinst van het museum onthult: het schilderij Gezicht op de Grote
aanwezigheid van de makers praten over de getoonde films.
en Portugese Synagoge te Amsterdam van Gerrit Adriaensz. Berckheyde uit 1680, waarop beide complexen samen te zien zijn.
Onderzoek
De AVRO maakte naar aanleiding van de aankoop een aflevering van
De afdeling Marketing en Communicatie heeft in 2009 diverse
het programma ‘Nieuw in Nederland’ dat op 11 april op televisie te
onderzoeken verricht om een beter inzicht te krijgen in ons
zien was. Ten slotte presenteerde het JHM die dag de nieuwe
publiek, ons aanbod en onze service. Naast incidenteel
website van het JHM Kindermuseum.
publieksonderzoek via enquêtes (bijvoorbeeld tijdens de Marokkaanse soek) zijn er vier Mystery Guest bezoeken afgelegd
WIKI loves ART In juni deed het JHM mee aan de internationale
door het bureau Quality Building en voeren het JHM, de
fotografiewedstrijd WIKI loves ART. Een wedstrijd waarbij objecten
Hollandsche Schouwburg en de Portugese Synagoge vanaf juni
uit museale collecties mochten worden gefotografeerd en waarvan
2009 gedurende een jaar een onderzoek uit naar de
de hierdoor verkregen afbeeldingen werden gebruikt op Wikipedia.
herkomstlanden van onze bezoekers. Een deel van de resultaten
In het JHM waren 25 werken aangewezen die mochten worden
staat elders in dit jaarverslag vermeld.
gefotografeerd. De nationale start vond op 1 juni plaats in het Joods Historisch Museum met fotografieworkshops en een highlights-tour. Grachtenfestival In augustus was het JHM Kindermuseum, samen met de Hollandsche Schouwburg, een van de locaties van het jaarlijkse Grachtenfestival. In het JHM Kindermuseum vonden onder grote belangstelling de Baby-, Dreumes- en Peuterconcerten plaats.
21
Educatie en Publiekscontacten Educatie vol inspiratie De educatieve dienst verricht werkzaamheden voor het Joods Historisch Museum, het JHM Kindermuseum, de Hollandsche Schouwburg en de Portugese Synagoge (hierna samengevat als ‘het museum’) en bestaat sinds 1990. De vaste medewerkers en freelance rondleiders werken aan een zo toegankelijk mogelijk museum voor een divers publiek. Ontmoetingen: een nieuwe educatieve strategie Jarenlang was ‘het voor een divers publiek toegankelijk maken van het museum’ de voornaamste doelstelling van de afdeling Educatie. Er bleek echter een grote behoefte aan verscherping van onze doelen, aan helderheid met betrekking tot de maatschappelijke taak die het museum zichzelf stelt, en aan een betere aansluiting met de wereld om ons heen. Met het project Ontmoetingen (2008 – 2011) heeft het werk van de educatieve dienst een nieuwe focus gekregen. Het project draait om ontwikkeling en implementatie van een nieuwe, overkoepelende methode voor al onze educatieve uitingen, zowel binnen 22
rondleidingen als in educatief materiaal. Hierbij gaat het om twee hoofdzaken: 1 het bevorderen van genuanceerd denken over dat wat het museum (re)presenteert en 2 het vergroten van leereffectiviteit Bezoekers van het museum komen binnen met ideeën over het museum, over dat wat het (re)presenteert. Middels diverse vaardigheden zoals luisteren, samenvatten en doorvragen, omgang met weerstand en emoties, proberen wij die ideeën op tafel te krijgen, zichtbaar te maken. We wijzen deze ideeën, wat ze ook zijn, niet af, maar sluiten er bij aan. Dan vullen wij ze aan met nieuwe, andere informatie, gebruikmakend van al wat het museum te bieden heeft. We ‘zenden’ gedoseerde informatie naar een gerichte luisteraar. Hierdoor wordt vanzelf de leereffectiviteit vergroot en kunnen wij in geval van voorbarige oordelen de bezoeker verrassen met beelden die aanvullend zijn zodat daarmee beelden worden aangevuld. Met diverse experts is de educatieve dienst tot deze theoretisch onderbouwde lesmethode gekomen. Alle medewerkers en rondleiders hebben onder leiding van Tali Gross, coach en trainer en voormalig rondleider in het Joods Historisch Museum, een intensieve training meegemaakt om de methode te begrijpen en toe te passen. Na een periode van oefening op de werkvloer zullen evaluaties en mogelijk bijstellingen worden uitgevoerd. Educatie bij wisseltentoonstellingen Het afgelopen jaar zag het JHM de tentoonstelling Marokko: foto’s van Elias Harrus en Pauline Prior als unieke kans om nieuwe doelgroepen bij het museum te betrekken. Deze tentoonstelling met foto’s van de joodse gemeenschap in Marokko bood de mogelijkheid verschillende culturen, die soms ver van elkaar af lijken te staan, dichter bij elkaar te brengen. Alle educatieve programma’s en toepassingen binnen deze tentoonstelling hadden als doel de bezoekers – van verschillende leeftijden en culturele achtergronden – verbanden te laten leggen
23
tussen de tentoonstelling en hun eigen geschiedenis en ervarin-
Daarnaast kreeg de website een lovende recensie in het gerenom-
gen. Dit vanuit de gedachte dat direct en werkelijk contact tussen
meerde vaktijdschrift Museum Practice:
mensen kan leiden tot een bijstelling van wederzijdse vooroordel-
“Visitors to the children’s website find rich graphics, interesting layout
en. Met dit doel is een aantal VMBO scholen specifiek uitgenodigd.
and navigation, and truly engaging content for visitors of all ages. Max
De inhoud van de tentoonstelling en educatieve programma’s
the Matzo is the lively guide through a sequence of rooms in a typi-
kwam tot stand in samenwerking met docent en schrijver Nisrine
cal Jewish family’s house. A clickable mobile with a variety of objects
Mbarki en projectmedewerker Touria Bouhkim.
suspended from it provides navigation from room to room. Video clips,
De belangrijkste educatieve programma’s en toepassingen waren
snippets of information, games and even recipes are embedded in the
het museumspel Woord en Beeld, het onderwijsprogramma Ma-
different rooms, giving insight into aspects of Jewish history and con-
rokkaans?! Joods?!, de Marokkaanse markt met chamsa-wedstrijd
temporary life. Visitors can customize their own room with a surreal
voor kinderen, het doorlopende atelier in het zomercafé, de film We
selection of objects including statues of Hindu and Buddhist deities, as
waren allemaal hetzelfde, de interactieve rondleidingen, inleidingen
well as trolls and Batman (…) If the Jewish Historical Museum’s chil-
en powerpoint presentaties. En tenslotte het atelierprogramma
dren’s website has set the new standard, visitors can look forward to
rond deze tentoonstelling in het Kindermuseum: een serie Henna-
an overhaul of the site aimed at older visitors. Until then, the children’s
ateliers en Chamsa-ateliers door Etty Elbaz-Griffioen en de Darbu-
site holds its own as an entertaining destination for all ages”
ka-workshops door Emerald Beryl. Overige wapenfeiten
24
De schildersateliers voor de kinderen en hun families, georgani-
In opdracht van de afdeling werd het bestaande educatieve pro-
seerd tijdens de tentoonstelling De verborgen meester, Meijer de
gramma voor het voortgezet onderwijs ‘Joods?!’ door Anita Liem-
Haan, waren een groot succes. Bij de schildersateliers Schilderen als
burg aangepast aan de vernieuwde vaste opstelling en de nieuwe
Meijer de Haan: zelfportret; een familieportret en stilleven bezochten
website van het JHM. Leerlingen bereiden zich middels de muse-
kinderen eerst de tentoonstelling waarna zij zelf aan de slag gin-
umsite voor op een eigen presentatie van een onderwerp en object
gen. Naast de gebruikelijke inleidingen en rondleidingen vond er
uit de museumcollectie. Tijdens het museumbezoek presenteren
ook een groot atelier plaats voor de medewerkers van de Museum
de leerlingen met elkaar een divers beeld van het jodendom en de
Plus Bus, en ook in de Museumnacht waren er diverse activiteiten
geschiedenis en cultuur van joden in Nederland. Leerlingen ervaren
georganiseerd.
dat er niet één maar meerdere vormen van ‘joods’ bestaan. Voor
De jonge dansliefhebbers konden tijdens Sonia Gaskell. Pionier van
het JHM Kindermuseum werden de werkbladen voor onderwijs-
de dans terecht in het Kindermuseum – om zelf een tutu te maken
groepen aangepast aan de niveaus van de middenbouw en boven-
en om zich te laten fotograferen als ballerina. Er werden naast
bouw. Ook werd het lespakket Max de Matze en de broodfamilie
inleidingen en rondleidingen ook openbare balletlessen georgani-
gedigitaliseerd.
seerd. Publiekscontacten Overige evenementen in het Kindermuseum
De afdeling Publiekscontacten organiseert al het groepsbezoek aan
Het JHM Kindermuseum werd opgenomen in de Week van de
het museum en is in 2009 gestart met een sales-gerichte, pro-
Geschiedenis, met theatervoorstellingen in het auditorium. De
actieve aanpak. Dit gebeurde ondermeer door telefonisch contact
filmwedstrijd voor kinderen die tijdens het Joods Film Festival was
tussen de afdeling en klanten, maar ook door middel van speci-
uitgeschreven had twee winnaars: hun korte filmpjes werden op
fieke mailingen, bijvoorbeeld gericht op het basisonderwijs en de
het festival vertoond. De Kinderconcerten in het Kindermuseum, in
naschoolse opvang. Vooral voor het JHM Kindermuseum heeft dit
samenwerking met de afdeling Evenementen en het Grachtenfesti-
vruchten afgeworpen.
val, waren zeer succesvol.
Het doel is om het aantal boekingen in de daluren van het JHM Kindermuseum te verhogen. Deze actieve houding moet ervoor
www.jhmkindermuseum.nl
gaan zorgen dat scholen meer gericht gaan boeken en het mu-
De website van het JHM Kindermuseum trekt al sinds de lancering
seum in hun jaarplanning gaan opnemen.
in 2008 duizenden enthousiaste bezoekers. Ook dit jaar waren dat
Voor het voortgezet onderwijs wordt een plan gemaakt om dit
flinke aantallen (18.628 unieke bezoekers). Opvallend is de relatief
ook voor de rest van het museum te bewerkstelligen. Kleinere
lange tijd dat de (jonge) bezoekers zich op de website weten te
projecten, voor bepaalde groepen die vragen om een specifieke
vermaken. De site werd voor maar liefst vier prijzen genomineerd:
programma-invulling, zijn ook in 2009 van start gegaan.
de SpinAward, de Cinekid New Media Award, de Gouden Reiger en
In 2008 ontvingen we in het museum en de bijbehorende loca-
de Gouden @penstaart. Het juryrapport van de Gouden @pensta-
ties 1737 gereserveerde groepen, met in totaal 29.262 personen.
art meldt:
2009 laat een kleine teruggang zien in het aantal boekingen (1615), maar een toenemend aantal personen in groepen
“Weinig onenigheid leverde ook de nominatie op van de kinderweb-
(30.153).
site van het Joods Historisch Museum. De website heeft een originele
Daarnaast wordt gewerkt aan het verhogen van de boekingen
aanpak en oogt fris en aantrekkelijk. Er zitten veel leuke grapjes in de
voor speciale evenementen en zaalverhuur. In 2009 is gesproken
site verwerkt en allerlei kleine spelletjes, die ook goed te doen zijn voor
over stappen om het aanbod beter en concreter te communice-
heel jonge kinderen. De site is een uitgekiende mix van informatie en
ren. Ook is het afgelopen jaar gekeken naar een meer gestructu-
entertainment. Een bonuspunt kreeg de site voor een superenthousiast
reerd overleg tussen de afdelingen, om de juiste informatie op de
antwoord op de vraag per email die de jury gestuurd had.”
juiste plaats te krijgen.
25
Portugese Synagoge en Ets Haim 2009 stond in het teken van twee grote activiteiten: de
Ondertekening beheersovereenkomst
samenwerking met het Joods Historisch Museum en de start van de
Op 19 februari is de officiële ondertekening van de
restauratiewerkzaamheden aan de bijgebouwen van de Portugese
beheersovereenkomst gevierd in aanwezigheid van burgemeester
Synagoge. Na restauratie worden de volgende doelstellingen
Cohen met een receptie in het JHM en een feestelijk concert in de
mogelijk: een geoptimaliseerde publieksfunctie, het beter zichtbaar
synagoge.
en toegankelijk maken van het gebouw, het tonen van de ceremoniële objecten en indrukwekkende gewelven en het zeker
Afscheid bibliothecaris Ets Haim
stellen van continu religieus gebruik.
Op 12 mei is ter gelegenheid van zijn pensioen afscheid genomen van Abraham Rosenberg, de bibliothecaris van Ets Haim. Een groot
Samenwerking JHM
symposium vond plaats met circa 450 bezoekers.
De samenwerking met het JHM brengt een intensivering op gang tussen de twee instellingen; meer promotie en verkoop van
Zomerconcerten
combitickets, de afhandeling van alle groeps- en individuele
In de zomermaanden juni t/m september zijn vier zomerconcerten
aanvragen door de afdeling Publiekscontacten van het JHM en de
georganiseerd. Deze concerten trokken circa 500 bezoekers.
hieruit voortvloeiende verkopen van gidsen, rondleidingen en op
Daarnaast werd op 15 juni een concert gegeven speciaal voor de
maat gesneden programma’s.
Vrienden van het JHM en de Vrienden van Ets Haim dat ruim 600
De Portugese Synagoge heeft ruim 54.000 bezoekers ontvangen –
bezoekers trok.
4000 meer dan verwacht. Publieksevenementen Uitmarkt en Open Monumentendag 26
Gemeenteleven
De snoge deed mee aan grote publieksevenementen zoals de
De Portugese Synagoge is een levende joodse gemeente met circa
Uitmarkt op 30 augustus en Open Monumentendag op 13
600 gemeenteleden. Wekelijks vinden op sjabbat de religieuze
september. Op Open Monumentendag ontvingen wij ruim 4500
diensten plaats, evenals tijdens de joodse feestdagen. Tijdens de Kal
bezoekers.
Nidré dienst (de belangrijkste dienst van het jaar) zijn er rond de 800 bezoekers geweest vanuit de gehele joodse gemeenschap.
Museumnacht
De Synagoge is bij uitstek een bijzondere trouwlocatie. In 2009 zijn
Op 7 november deed de Portugese Synagoge voor de vierde keer
er 3 choepot (huwelijken) gesloten. De bruidsparen waren in alle drie
mee aan de Museumnacht. Ruim 6700 mensen bezochten de snoge
gevallen leden van de Portugees-Israëlietische Gemeente.
– een kwart van het totaal aantal verkochte kaarten.
Restauratie
Fondsenwervingsactiviteiten
Het laatste kwartaal van 2009 stond grotendeels in het teken van de
Op zondag 15, zondag 22 en maandag 23 november zijn er
naderende restauratie. Vanaf november zijn de diverse ruimtes in de
toneelvoorstelling georganiseerd voor (potentiële) fondsengevers. De
bijgebouwen leeggehaald. De verhuizing van bibliotheek Ets Haim
genodigden zijn rondgeleid in het complex met aansluitend in het
was een complexe operatie. Gedurende de restauratie wordt de
JHM de voorstelling Adres Onbekend.
collectie ondergebracht bij de afdeling Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek VU. De collectie blijft de komende twee jaar
Ets Haim rondleidingen
te raadplegen voor onderzoek en op kleine schaal zullen de
In het kader van de manifestatie Amsterdam Wereldboekenstad
rondleidingen worden gecontinueerd. De ceremoniële objecten zijn
(april 2008 - april 2009) zijn er in 2009 rondleidingen in de
op diverse plekken ondergebracht. De kantoren zijn verhuisd naar de
bibliotheek georganiseerd in de periode januari t/m september,
tijdelijke kantoren in Muiderstraat 2 en 6. De wintersynagoge heeft
waarbij voor individuele bezoekers en kleine groepen uitleg werd
een tijdelijk onderkomen gekregen in de voormalige cabane (de
gegeven over de collecties (bibliotheek en ceremoniële objecten), de
loofhut). Al deze ruimten zijn in de laatste maanden van 2009
geschiedenis en cultuur van de Portugese joden in Amsterdam en de
opgeknapt. Gedurende de restauratie blijft de synagoge open voor
betekenis van het synagogencomplex. Daarnaast zijn de
de bezoekers en wordt de entree verplaatst naar de ingang aan het
rondleidingen voor privégroepen geïntensiveerd.
J.D. Meijerplein. Evenementen Concerten bij kaarslicht In de wintermaanden januari t/m maart zijn acht succesvolle concerten bij kaarslicht georganiseerd met een opvallend muzikaal programma. Op deze concert-avonden kwamen in totaal circa 1500 bezoekers af.
27
Een plaats om te leren
Dayan Pinchas Toledano is de rabbijn van de
Portugees-Israëlietische Gemeente Amsterdam
28
‘Toen ik de Portugese Synagoge voor het eerst van binnen zag, was ik verbijsterd. Het was awesome en adembenemend mooi. En tegelijkertijd tragisch, want bijna negentig procent van de mensen die hier kwamen bidden zijn vermoord. Gelukkig dat de Duitsers dit gebouw niet hebben gesloopt.’ ‘Vanaf november 2009 zitten we in de big mess van de renovatie. We zijn voortdurend aan het verkassen. Misschien moeten ze me straks maar in de schatkamer zetten, bij de rest van het antiek. Als G’d het wil is over anderhalf jaar alles in volle glorie hersteld en kunnen we meer mensen bij onze gemeente betrekken. Ik zou graag zien dat er een heropleving komt van de Portugese Synagoge als kenniscentrum; als plaats om te leren, met natuurlijk de Ets Haim bibliotheek als schatkamer.’ ‘De samenwerking met het Joods Historisch Museum waardeer ik ontzettend. We zijn goede buren en trekken samen veel bezoekers van over de hele wereld. Natuurlijk zijn er ook meningsverschillen. Als ik helemaal mijn zin zou krijgen zou het Museumcafé volledig onder rabbinaal toezicht zijn, en ging het museum dicht op de sjabbat. Maar goed, dat is mijn mening – I’m only a Rabbi.’ ‘In 2010 gaan er weer evenementen in de synagoge plaatsvinden, zoals klassieke muziekconcerten. De concerten waren vorig jaar heel gedenkwaardig. De synagoge is natuurlijk wel een heilige plek, gebonden aan de joodse wetten. Popmuziek past daar niet. Stel je
voor: een swingende Rod Steward voor de Ark? Elke muziek heeft z’n plaats, maar niet alles past in een synagoge. Waar mogelijk ben ik tolerant. Ook al leidt dat soms tot kritiek vanuit de ultraorthodoxe hoek.’ ‘Ik kijk uit naar het moment waarop we ál onze vele antieke schatten – nu nog veilig opgeslagen – weer aan het grote publiek kunnen tonen. Wat hebben we aan al die schoonheid als het is weggestopt? Een deel is gelukkig wel te zien in het Joods Historisch Museum. Dat heeft de expertise om onze collectie weer onder de aandacht te brengen.’ ‘Het is van groot belang dat we samen met het Joods Historisch Museum onze deuren openen. Voor jonge mensen en vooral niet-joden. Laten we vertellen over de geschiedenis van ons oude volk: wie we zijn, waar we vandaan komen, wat we doen en wat we de wereld te bieden hebben. Laten we ons openstellen. Hoe meer educatie, des te minder onwetendheid en antisemitisme. Daar ben ik heilig van overtuigd. But I’m only a Rabbi.’
29
Museumcollectie
• Dhr. J. Roeg: boek met strips van Tom
& Jones, ontworpen door Meester
Aankopen met steun van het Johanna
• Schilderij Kousenstoppende vrouw door
en tekeningen door J.P.C. Grolman
Poes uit de onderduik
Ontwerpers voor het Amsterdams
Rebecca Wolff Fonds
Else Berg (1877-1942) in het museum
• Dhr. F.J.M. Rövekamp: zakhorloge uit
Aanwinsten in 2009
(1841-1927)
Schenkingen
voormalige synagoge van de Liberaal
• Mw. A. Sigurdson: tekening Der Tod und
van Israel Querido door J. Rotgans
Joodse Gemeente Amsterdam
das Mädchen door Charlotte Salomon
(1881-1969) en C.T. Schouten
• Anoniem: vier kleerhangers Hollandia Kattenburg
• Dhr. I. van Blijdesteijn: collectebus
Joods Nationaal Fonds
• Dhr. J.E. Boeles: drie affiches voor
• Mw. V.R. Lazar: twee bakstenen van de • Dhr. A. Levie: zweetband Jom ha
Voetbal, 2009
• Dhr. R. Levie: T-shirt van wervingsactie
voormalig bezit van David Melkman
(1917-1943)
• Dhr. H. Sikkens: portret A.J.G. Maclaine
Pont door J.J. Isaacson (1859-1942)
Kleinkunst Festival
• Via mediatheek: portret en karikatuur • Mw. C. Zilverberg-Labzowski:
geborduurde merklap
• Dhr. A.E. Vis: doos voor Blue Band
• Portret Jacob de Pinto door David van
Oven (1852-1929)
Kranenburgh Bergen (NH) voor de tentoonstelling Vrouwenaanbod, vrouwen aan bod van 16 december 2008 tot 15 april
Aankopen met steun van de BankGiro
2009
Loterij en het Johanna Rebecca Wolff
• Twee schilderijen door Mommie
Fonds
Schwarz en één schilderij door Else Berg in
• Aquarel, tekening en twee gouaches
Gemeentemuseum Den Haag voor de
• Dhr. en mw. H. Leyser: pakje sigaretten,
• Sportfondsenbad Amsterdam-Oost:
margarine, parkeerschijf modehuis
tentoonstelling van Nederlands design in
herdruk van zwemdiploma-ontwerp door
Gerzon, handdoek Asscher, zonnehoed
Tel Aviv en een affiche van een
verkocht ten bate van de Stichting 40/45
David Abraham Bueno de Mesquita
(Kova), enkele joodse tijdschriften en een
Langdurige bruiklenen van derden
collectie diamantbewerkers
• Dhr. J. Asscher: twee kamptekeningen
juni
(1889-1962)
benodigdheden
van Bergen-Belsen door Louis Asscher
(1896-1943) in galerie De Herkenning in
(1885-1945)
Wittelte voor de tentoonstelling Bleekrode
voor restauratie Dierense sjoel
voorstelling over Johnny en Jones te
• Mw. D. Meijer: houten bord,
Dresden
beschilderd met namen joodse instanties
• Mw. M.J.F. van den Bosch: zes etsen
• Stichting Etty Hillesum: aquarel
door Charlotte Salomon (1917-1943)
tentoonstelling Liefde!, Kunst!, Passie! Kunstenaarsechtparen van 21 februari tot 1
• Twee schilderijen door Meijer Bleekrode
en een staalgravure met afbeeldingen
• Mw. S. Meijler: zilveren chanoekia • Dhr. W.J. van der Molen: portret van
• Stichting Vrienden van de schilder
Aankopen met steun van de Stichting
• Joodse Gemeente Hilversum: verguld
betreffende de joodse religie en een map
Bella Hiegentlich door Johannes Gerhardus
Martin Monnickendam: 45 tekeningen,
Vrienden van het JHM
29 november 2009 tot 25 januari 2010
met albumineprints van schilderijen van
(Gras) Heyen (1917-1988)
schilderijen en aquarellen van joodse
• Tekening met zelfportret in café door
zilveren toraschild en torakroon
onderwerpen door Martin Monnickendam
Robert (Bob) Hanf (1894-1944)
gebedenboek
loofhut, een kussensloop en een
door Martin Monnickendam (1874-1943)
aquarellen, tekeningen en grafiek
Jüdisches Museum Berlin, voor de
betrekking hebbende op
tentoonstelling Kosher & Co, van 9 oktober
zwemverenigingen en zwembaden in
2009 tot 28 februari 2010
Westerbork door Isidore Spier
medaillon ter ere van het 25-jarig
• Dhr. E. Moll: adresbiljet • Mw. A.E. Muller: twee bevrijdingsjurkjes • Mw. R.C. Musaph-Andriesse:
ambtsjubileum van rabbijn Dünner in
onderscheidingen van haar en haar man
overzicht van 25 jaar Joodsche Invalide uit
• Wandbord van de firma W.J. Stokvis,
1899
prof. dr. H. Musaph
1936 en een affiche ontworpen door
Arnhem
Esther de Boer van Rijk
affiche tentoonstelling The Holocaust by
• Dhr. A.A. Sternheim: schilderij van
Bullets
Moritz Daniël Oppenheim (1799-1882)
• Dhr. A. Bouter: geëmailleerd
30
• Dhr. P. Krijnen: map met 24 schetsen
• Dhr. P. Brink: sigarenblikje met portret • Mw. M. Buijze: schilderij door Sam
Israel (1959)
• Dhr. Eli Content: twee
nieuwjaarswensen
• Mw. M.F. van Dam-van Brussel:
• Nationaal Monument Kamp Vught: • Dhr. H. Nieuwmeijer: schoenlepel van
A.J. Melhado
• NPS: affiche behorende bij de
televisieserie De Oorlog
(1874-1943)
• Stedelijk Museum Amsterdam:
Samuel (Mommie) Schwarz (1876-1942)
• Pasteltekening van synagoge-interieur
• Winkelblik van de puddingfabriek A.J.
• Bibliotheca Rosenthaliana: 17de eeuws • Sportfondsenbad Amsterdam-Oost: 26
en Bleekrode, heden ontmoet verleden van
• Een schilderij, twee panelen voor een
schaalmodel van de Tweede Tempel in het
Amsterdam door David Abraham Bueno
Polak, Groningen
Langdurige bruiklenen aan derden
draaiorgelpoppen door Meijer Bleekrode
• Blikken doosje van firma Wed. Gerzon,
de Mesquita (1889-1962)
(1896-1943)
Groningen
Legaten
wetsrolschild aan Nederlands Israëlitisch
1960 (circa)
door Theo van Diepen en affiche van de
Premsela-Schönberg door Kurt Peiser
firma Catz & Zoon van Pekela, Groningen
(1887-1962)
• Mw. Tas: stempel joodse padvinderij • Mw. D. Tiekstra-Wijdenes: glazen
• Affiche Laat Israël Leven, ontworpen
Kerkgenootschap sinds 26 mei Reizende tentoonstellingen
collectie linnengoed van de familie
• Dhr. S. Ossendrijver: affiche voorstelling
Seligsberger
De Bajadère in de Hollandsche
• Dhr. J. van Velzen: bladmuziek,
Haarlem, proclamatie Portugees-
Schouwburg
geïllustreerd door Isidore Leonard (Ies)
Israëlietische Gemeente Amsterdam
Spreekmeester (1914-2000) en vijf
• Penning, geslagen ter herinnering aan
Collectiemobiliteit
kinderpostzegels naar ontwerp van Alice
de herbouw der synagoge Middelburg in
Kortlopende bruiklenen aan derden
tentoonstelling In Farbe. Palästina
Horodisch-Garman (1905-1984)
1993
(tentoonstellingen buitenshuis)
fotografiert von den Fotografen der American
• Mw. P. Darsono-Stam: portret van
voorraadpot D.L. Cohen
• Affiche Modemagazijn Fa. Gerzon,
• Mw. L. Premsela: portret Marry
• Kiddoesjbeker, etrogdoos en
Alam Darsono (1928-2004) door Meijer
• Dhr. A. Petersen: affiche tentoonstelling
Bleekrode (1896-1943)
Charlotte Salomon
voorstelling La Juive, 2009
Kok en Yad Vashem-onderscheiding
• Portugees-Israëlietische Gemeente
kader van de viering van hun 125-jarig
wandelstok met inscriptie en resten
Amsterdam: 11 aanplakbiljetten met
bestaan
sederschotel afkomstig uit Meppel
aankondigingen en een zegel uit de
• Via Hollandsche Schouwburg: kranslint
periode 1900-1930
Joods Politienetwerk
• Via mw. I. Faber: filmaffiche bij de film
• Affiche Revue van Rido, Flora-theater • Inkttekening Israelietische heeren door
embleem van joodse padvinderij
Happy End van regisseur Frans Weisz,
David Joseph Bles (1821-1899)
• De Nederlandse Opera: affiche • Mw. G. van Dorsten-van Diermen: • Mw. G. Gruber-Schnek: mica mes uit
Theresiënstadt
• Dhr. N. en mw. B. Hamme:
boekenlegger met geborduurd opschrift
• Dhr. D. Houwaart: doos met
• Dhr. H. Ponneker: Tekening door Leo
• Dhr. J. van Praag Sigaar: insigne en • Dhr. J. Knoop: stilleven met orchidee
door Salomon (Sam) Blaaser (1901-1971)
• Affiche Jaarbeurs 1924 door Samuel
(Mommie) Schwarz (1876-1942)
• Chromolitho met portret van Spinoza
(1632-1677)
ontworpen door Jan Vork en affiche
• Aquarel met kubistische compositie
tentoonstelling Isaäc Israels in het
door Mark Kolthoff (1901-1993)
gereproduceerd, uitgebreid tot ruim 120
• Schilderij De Joodse Bruiloft door Jozef
Museum München, vanaf 30 september
Gemeentemuseum Den Haag voor de
2009 tot 24 januari 2010
tentoonstelling Jozef en Isaac Israëls van 20
• 27 foto’s van verschillende fotografen
september 2008 tot 8 februari 2009
in de Synagoge van Enschede, voor de
• Schilderij De laatste Chanoeka door
gelegenheid van het 60-jarig bestaan van
2001) en vier prenten door Marc Chagall
Cefina, van 16 november 2009 tot 24
(1887-1985) in Museum het
januari 2010
• Medaille A. Frank • Kalender 1938 van textielgroothandel
voor de feestdagen behorende bij
(1909-2001)
tentoonstellingsaffiches ontworpen door
De Vries van Buuren, Amsterdam
januari 2009
• Dhr. H. Ree: twee flessen van Polak &
MV LevievanderMeer, affiche 40 jaar
Catharijneconvent voor de tentoonstelling Allemaal Engelen van 28 september tot 25
• Twee etsen door Romeijn de Hooghe
• Erven R.S. Kahn: twee lampen uit
Schwarz Essencefabrieken en scheermesje
Mimoena, twee affiches van een
Aankopen met steun van de BankGiro
(1645-1708) in de UVA bijzondere
voormalig modehuis Hirsch, een collage
Hema
lezingenreeks van 20 november 2009 tot 5
Loterij
collecties voor de tentoonstelling Romeijn
met afbeelding van het Hirschgebouw,
• Dhr. J.W. van Reijendam: zilveren
een gevelsteen
herinneringsschildje
• Mw. A. J. Klei-Uyterlinde: doosje en
sleutelhanger van De Bijenkorf
februari 2010 over de geschiedenis van
• Schilderij Salomé door David Blanes
Joods Amsterdam en twee affiches van
(1894-1967)
Theaterproductie over het zangduo Johnny
tentoonstelling Springlevend. Foto’s ter
Meijer (Max) Bueno de Mesquita (1913-
• Via JHM: diverse
Toraschild
Colony 1898-1931 in het Jüdisches
Israëls (1824-1911) in het
Kasper Klein door Bob Denneboom
Kröller-Müller Museum in 1999
fotoreproducties op groot formaat en vertaald naar het Duits voor de
• Mw. S. Heijmans: drie zilveren plaatjes
sjnoderkaarten
• Mw. T. Prins-Denneboom: portret Jan
• Vereniging Rembrandt: affiche in het
• De tentoonstelling Gekleurde beelden is
de Hooghe van 1 december 2008 tot 1 april 2009
31
Mediatheek en Digitaal Monument Mediatheek
Digitaal Monument voor de Joodse Gemeenschap
De mediatheek werd in 2009 bezocht door 1280 personen.
Het Digitaal Monument werd in 2009 online bezocht door
Daarnaast werden 1675 informatievragen per e-mail behandeld
130.000 unieke bezoekers, wat een stijging van 25% ten opzichte
en 580 telefonische en schriftelijke vragen beantwoord.
van 2008 betekent. Ook het aantal toegestuurde aanvullingen en correcties was opnieuw groter dan in het voorgaande jaar. Er
Personeel
werden bijna 5800 berichten verwerkt op de website (ruim 480
Gedurende het jaar 2009 was Denise Citroen als medewerker voor
per maand).
het project Tweeduizend getuigen vertellen aan de mediatheek verbonden.
De redactie werd terzijde gestaan door twee vrijwilligers. Marga
Anat Harel was tot 16 juli 2009 in dienst als medewerker aan het
Pepping heeft onder meer 2000 biografische teksten van de in
project Koppeling JHM-collecties aan Digitaal Monument. Maarten-
2008 overleden hoogleraar Isaac Lipschits op de website
Jan Vos werkte tot en met augustus 2009 voor dit project. Vanaf
geplaatst. Jeff Overste heeft een koppeling tot stand gebracht met
november 2009 kwam Anat Harel in dienst als medewerker
de website Oorlogsmonumenten.nl van het Nationaal Comité 4
projecten en vernieuwing.
en 5 mei. Bij 4400 personen op het Digitaal Monument is een link aangebracht naar een oorlogsmonument op deze website.
Koppeling JHM-collecties aan Digitaal Monument.
Gedurende de maanden april tot en met juni werd de redactie
Dankzij een subsidie van de Stichting Collectieve Maror-gelden
versterkt door Machlien Vlasblom.
Nederland, is in 2009 een project voltooid waarbij de JHM-
32
collecties (foto’s, brieven, dagboeken, film, historische
Veel aandacht is dit jaar gegaan naar de realisatie van de
voorwerpen, kunstvoorwerpen) onderzocht worden op direct
Community Joods Monument, een project gefinancierd door de
verband met personen op het Digitaal Monument Joodse
Europese Unie en de Stichting Collectieve Maror-gelden. De
Gemeenschap Nederland. Zowel op de website van het JHM als op
Community, die in 2010 online gaat, biedt bezoekers de
het Digitaal Monument is dit verband nu zichtbaar.
mogelijkheid om direct, dus zonder tussenkomst van de redactie, reacties, aanvullingen, foto’s, herinneringen en verhalen te
Toegankelijkheid van het NIW-fotoarchief
plaatsen. Daarnaast kunnen bezoekers makkelijk met elkaar in
Het fotoarchief van het Nieuw Israelietisch Weekblad is door het
contact komen en op elkaar reageren. De redactie zal in deze
NIW ontsloten in samenwerking met het JHM. Dit meerjarig project
opzet een meer toezichthoudende en coördinerende taak
werd grotendeels door de Stichting Collectieve Maror-gelden
vervullen.
gefinancierd. In 2009 zijn de laatste 11.000 foto’s beschreven. Het
Met deze nieuwe stap willen wij het monument tot een plek
publiek kan nu een database met 52.273 foto’s raadplegen.
maken waar heden en verleden elkaar raken en waar verschillende generaties elkaar kunnen vinden.
Tweeduizend Getuigen Vertellen
In november is Maarten-Jan Vos aangetrokken als redacteur van
Dankzij een subsidie uit het programma Erfgoed van de Oorlog van
de Community. Hij begeleidt gedurende een half jaar de
het ministerie van VWS is in 2009 gewerkt aan het toegankelijk
introductie van de Community.
maken van 2000 interviews die in de periode 1995-1997 zijn gemaakt in het kader van het door Steven Spielberg geïnitieerde project Survivors of the Shoah. Projectmedewerker Denise Citroen coördineerde de werkzaamheden van ruim 70 freelance medewerkers die in 2009 al ruim 1400 van de 2000 interviews hebben bekeken en beschreven. Aanwinsten De boekencollectie werd uitgebreid met 690 titels, waarvan 70% uit schenkingen en ruil bestond, 30% uit aankopen. De collectie audiovisueel materiaal groeide met 113 dvd-producties en televisie-uitzendingen en 11 radioprogramma’s. Daarnaast werden ongeveer 30 recent verschenen cd’s met joodse muziek aangekocht en 13 interviews aan de collectie toegevoegd. De documentencollectie is in 2009 met 355 inventarisnummers uitgebreid (ruim 80 schenkingen) en de fotocollectie met 280 inventarisnummers (55 schenkingen).
33
Het Menasseh ben Israel Instituut (MbII) Het Menasseh ben Israel Instituut (MbII) is één van de wetenschappelijke verbindingen tussen het JHM en de academische wereld. Het museum participeert met de
Andere lezingen
• Oz Almog, ‘The Multicultural Society of Israel’, 8 juni • Avraham Burg, ‘To Deal with the Holocaust’, 25 januari
Universiteit van Amsterdam in het MbII voor joodse sociaalwetenschappelijke en cultuurhistorische studies. Het instituut is
Vanuit vanwege het Menasseh ben Israel Instituut ingestelde
gevestigd in het Joods Historisch Museum. Namens het JHM
Bijzondere Leerstoel Jiddisje Taal en Cultuur, in het bijzonder in
hebben drs. Joël Cahen en drs. R.C. Musaph-Andriesse zitting in
Nederland werd op 13 december het vijfde colloquium Jiddisj
het bestuur.
georganiseerd, ditmaal in samenwerking met het Goethe Instituut in Amsterdam. Onderwerp was Yiddish and Politics. Daarin werden
Bestuur:
de volgende lezingen gehouden:
Voorzitter: prof. dr. I.E. Zwiep
• Barry Trachtenberg (SUNY Albany), ‘Imagining a Yiddish
Secretaris-penningmeester: drs. J.J. Cahen
Political Culture’
• Rachel Rojanski, ‘Yiddish in Israel – Between Sub-Culture and
Bestuurslid: dr. E.G.L. Schrijver Bestuurslid: drs. R.C. Musaph-Andriesse
34
an Agent of National Hegemony’
Bestuurslid: prof. G. Rooijakkers
(trad uit 2-10)
• Jeffrey Shandler (Rutgers University New Jersey), ‘The Cultural
Bestuurslid: prof. dr. C.L. Davidson
(trad toe 5-11)
Politics of Yiddish in the United States after the Holocaust’
Directeur: dr. David Wertheim
Het Menasseh ben Israel Instituut gaf de twee proceedings van de
Uitvoerend secretaris: drs. Margreet Witvoet en drs. Esther Beijk
vorige symposia uit:
Lezingen
2009)
Het Menasseh ben Israel Instituut organiseerde in 2009 de
• Shlomo Berger ed. Early Modern Yiddish Poetry (Amsterdam • Shlomo Berger ed. Yiddish Storyteling (Amsterdam 2009)
volgende lezingen: Verder werd door het Menasseh ben Israel Instituut gewerkt aan Lezingen in het kader van de lezingenserie Synagoge en Staat
de volgende projecten:
• Joodse ondernemers in de Nederlandse Ledernijverheid,
• Avraham Burg, ‘The Holocaust Is Over: We Must Rise From its
1870-1940
Ashes’, 31 januari
Uitvoerders: dr. Serge ter Braake, drs. Paul van Trigt
Excommunication in Early Modern Jewish Amsterdam’, 17 februari
Uitvoerder dr. A. van der Haven
Lody van de Kamp over Jaap Meijers Hoge Hoeden en Lage
in de Bibliotheca Rosenthaliana.
Standaarden, 23 maart
Uitvoerders: Monika Saelemaekers, Rachel Boertjens
• Yosef Kaplan, ‘Religion, Politics and Freedom of Conscience: • Symposium met Evelien Gans, Johannes Houwink ten Cate,
Deze lezingen zijn op video opgenomen en te bekijken via de website van het instituut www.mbii.nl Leeser Rosenthal Juda-Palache lezing
• Bernard Wasserstein, ‘Isaiah Berlin, Isaac Deutscher, Arthur
Koestler: Their Jewish Wars’, 17 maart Deze lezing werd gepubliceerd in de serie Menasseh ben Israel Instituut Studies en is te bestellen via www.mbii.nl.
• Sara, de bruid van Shabbatai Zevi
• Online inventarissen van Nederlands-joodse archiefcollecties
35
Wetenschap
Daniël Metz
David Wertheim (Menasseh ben Israel Instituut)
de Berbers in het zuiden van Marokko, Joods Cultureel Festival
Publicaties
Publicaties
nummer 1
Groene Amsterdammer, 35 (2009), p 58-60
nummer 2
The Chain of Memory. Bigsby, Christopher. New York: Cambridge
Publicaties en voordrachten
Apeldoorn, 25 oktober
Mirjam Alexander
Overige
Publicaties
• Julie-Marthe Cohen was lid van de werkgroep ‘Judaica and
• ‘Joodse militairen’ (deel 1), in Misjpoge, jaargang 22 (2009), • ‘Joodse militairen’ (deel 2), in Misjpoge, jaargang 22 (2009),
• ‘God is onderbroken; Ketterij als bron van de moderniteit’, in • Boekrecensie over Remembering and Imagining the Holocaust:
• ‘Rembrandt‘s Hebrew’ in: Rembrandt - Wissenschaft auf der
Jewish Cultural Property’ die op 5 en 6 april in Wenen
• ‘Het lichtend verschiet: kinderboekenschrijfsters’, in Misjpoge,
suche. Beiträge des Internationalen Symposiusms Berlin - 4. und
samenkwam ter voorbereiding van de Terezín Declaration die in
jaargang 22 (2009), nummer 3
5. November 2006. Jahrbuch der Berliner Museen 2009. Beiheft.
het kader van de Holocaust Era Assets Conference het licht zag.
• ‘Multicutureel herdenken’, in Misjpoge, jaargang 22 (2009),
Morality in Anne Frank’s representation in media’, in: Earl Astrid,
Hrsg. von Holm Bevers, Jan Keclh u.a. Berlin 2009. pp. 25-32.
Zij bezocht de conferentie in Praag als lid van de Nederlandse
nummer 4
Rigney Ann, eds. Mediation, Remediation and the Dynamics of
• ‘Theater in de synagoge: de strijd tussen zeven bergen tijdens
Sjaboengot’ in: De Phoenix, 19 juni 2009, pp. 8-11
delegatie.
• Als bestuurslid (secretaris) van het Genootschap voor de Joodse
• ‘Gaaf art-deco-interieur met joodse historie; Smaakvol wonen
in de Viottastraat’, in Ons Amsterdam, jaargang 61 (2009), nr. 2
• Diverse publicaties van historische foto’s en prenten in: De
Wetenschap in Nederland organiseerde Julie-Marthe Cohen ter
• Inleidende tekst (programmaboekje) bij het gedicht ‘Lied der
Phoenix, weekblad van de leden van de Portugees-Israëlietische
gelegenheid van het 90-jarig bestaan van het Genootschap op
negerin. Eén dag voor de vrijheid’ van Estelle Hijmans-Hertzveld,
Gemeente Amsterdam
zondag 17 mei het symposium ‘Van Zunz tot Seeligmann. Het
voor het symposium ‘Zwarte vrouwen op weg. Sociale mobiliteit
Genootschap en de Joodse Wetenschapsbeoefening in Nederland’.
van Surinaamse en Antilliaanse vrouwen in verleden, heden en in
Hetty Berg
Sprekers waren prof. dr. Wout van Bekkum, prof. dr. Irene Zwiep,
de literaire verbeelding’ van het NiNsee op 7 maart.
Voordrachten
prof. dr. Judith Frishman en prof. dr. Evelien Gans.
• Deelname dialoog over de toegankelijkheid van kunst en
• Julie-Marthe Cohen is voorzitter van het Nederlands
Voordrachten
cultuur en de rol van monumenten, Week van de
Genootschap voor Joodse Studiën en redactielid van Studia
Diverse presentaties over het Digitaal Monument:
Toegankelijkheid, Theater Desmet, Amsterdam, 14 oktober 2009
Rosenthaliana.
Sjlemielen in vier joodse musea: Parijs, Amsterdam, Frankfurt en
Irene Faber
• Dialoogtafel ‘Digitaal herdenken’ in het kader van de landelijke
Sao Paulo tijdens de jaarlijkse conferentie van de Association for
Publicaties
Dag van de Dialoog in de Hollandsche Schouwburg, Amsterdam 5
• Presentatie van de reizende tentoonstelling Superhelden en
36
• ‘We hadden een goed leven’, over de joden die leefden tussen
• ‘Joseph Jacob Isaacson and the Other Students of Meijer de
Museums (AEJM) in Athene, Griekenland, 24 november 2009
Haan’, in: Meijer de Haan: A Master Revealed, Jelka Kröger (ed.),
Julie-Marthe Cohen
• ‘Les élèves de Meijer de Haan’, in: Meijer de Haan, le maître
Publicaties
caché, Jelka Kröger (dir.), Sara Tas (ass.), Amsterdam / Paris, 2009, p. 74-84.
getto en zijn bewoners’, in Armada. Tijdschrift voor wereldliteratuur.
november
• Lezing voor een afdeling van JMW in Bloemendaal
Overige
• Werkbezoek Herinneringscentrum Westerbork, 16 februari • Workshop ‘Erfgoed van de Oorlog’ door de Waag Society,
Amsterdam, 26 februari
Vijftiende jaargang, nr. 57 - december 2009 (themanummer
Jelka Kröger
• Studiedag ‘Goed en fout anno 2009’, Nationaal Monument
‘Venetië. Een literaire caleidoscoop’), p. 21-29.
Publicaties
Kamp Vught, 3 oktober
en het zoeken naar rechtmatige eigenaars’, Levend Joods Geloof,
caché, Jelka Kröger (ed.), Sara Tas (ass.), Amsterdam / Paris, 2009
Edward van Voolen
55 jaargang, nr. 4 - april 2009, p. 8-9. e
• Meijer de Haan: A Master Revealed / Meijer de Haan, le maître • ‘Meijer de Haan (1852-1895): From Traditional Painter to
Publicaties
• Een overzicht van onderzoek naar geroofde judaïca, in: ‘World
Modern Artist, a biographical Sketch’, in: Meijer de Haan: A Master
• ‘Gezicht op de Grote en Portugese Synagoge te Amsterdam.
War II and its aftermath in the Netherlands’ (p. 37), een brochure
Revealed, Jelka Kröger (ed.), Sara Tas (ass.), Amsterdam / Paris,
Gerrit Adriaensz. Berckheyde (Haarlem, 1638-1698)’, in: Bulletin
die werd verspreid tijdens de Praagse conferentie en die werd
2009, p. 14-50.
verzorgd door het ministerie van VWS, afdeling Slachtoffers en
• ‘Meijer de Haan: artiste de genie, insolite et controversé’, in
van de Vereniging Rembrandt, 19, 1 (2009), p. 11-13
Herinnering Tweede Wereldoorlog, in samenwerking met de
Meijer de Haan, le maître caché, Jelka Kröger (dir.), Sara Tas (ass.),
Voordrachten
ministeries van Buitenlandse Zaken, OCW en Financiën.
Amsterdam / Paris, 2009, p. 14-50.
Voordrachten
Voordrachten
Universiteit van Amsterdam, 17 maart
restitution policy’, Conference Jewish Cultural Treasures in Europe
Joods Historisch Museum, 1 november
Amsterdam’, Beliën en Van Tol, Verzetsmuseum Amsterdam, 20
• ‘A matter of conscience? Legal and moral aspects of Dutch
• ‘Meijer de Haan: tussen joodse traditie en Franse avant-garde’,
• ‘Kabbala, joodse mystiek’, Tsevet Haarlem, 10 februari • ‘Gedenktekens’, Centrum voor Holocaust- en Genocidestudies, • ‘Joodse religie opnieuw bekeken, De geschiedenis van Joods
after the Holocaust. Restitution and Relocation, Joods Museum
• ‘Tussen pen en penseel, de brieven van Meijer de Haan en
Berlijn, 24 en 25 januari
Vincent van Gogh’, met Leo Jansen, conservator schilderijen Van
• ‘Amsterdamse Joden en de Verlichting, De geschiedenis van
Gogh Museum, Joods Historisch Museum, 8 november
Joods Amsterdam’, Beliën en Van Tol, Verzetsmuseum
• Het Genootschap en de Joodse Wetenschapsbeoefening in
Nederland, inleiding op het symposium van het Genootschap voor de Joodse Wetenschap in Nederland, 17 mei 2009.
• ‘Researching Judaica Looted in the Netherlands during the
Second World War: Methods, Results and Needs’, Holocaust Era Assets Conference in Praag, Terezín, Tsjechië, 26-30 juni
Cultural Memory (de Gruyter, 2009) 157-172
• ‘Spinoza maalde niet om opheffen banvloek’, Trouw 31 oktober
2009, p. 34
• College voor master-studenten van de Reinwardt Academie,
Sara Tas (ass.), Amsterdam / Paris, 2009, p. 74-84.
• ‘De nazi-roof van de JHM-collectie. Van verloren gegaan bezig
• ‘Remediation as a moral Obligation Authenticity, Memory and
Amsterdam, 3 november
European Jewish Museums Association of European Jewish
• ‘Io abito in Ghetto Vecchio in casa mia propria. Het Venetiaanse
University Press in: The Journal of Religion, 89, 619–621
november
Amsterdam, 18 december
37
Af en toe een schepje er bovenop Hein en Lilian Beuth zijn
Vrienden van het Joods Historisch Museum.
38
‘Een jaar of zes geleden werden mijn man en ik uitgenodigd voor een diner in het Joods Historisch Museum,’ zegt Lilian Beuth. ’Naast ons zat Petra Katzenstein en zij had zo’n enthousiast verhaal over het Kindermuseum, maar de hele boel moest nog worden verbouwd. We konden eigenlijk geen nee zeggen.’ ‘Vooral de actieve en educatieve kant van het Kindermuseum sprak ons heel erg aan. Kinderen moeten iets doen – met hun handen ergens aan kunnen zitten. Dat was ook de insteek van het Kindermuseum. Ik ben gek op koken, dus om daar een keuken te beginnen vond ik een heel leuk idee. Door samen te koken kunnen kinderen van verschillende afkomst en religies met elkaar in contact komen. Koken schept een band. Je hoopt natuurlijk dat de mensen in de wereld een beetje dichter bij elkaar komen. Dat begint natuurlijk bij de jeugd.’ ‘Mijn vrouw heeft bij ons de rol van Moeder Theresa,’ lacht Hein Beuth. ‘Als instanties of musea een goed idee hebben dat ons aanspreekt, dan komen wij met het geld. We waren de eersten die met een grote donatie voor het Kindermuseum over de brug kwamen, waardoor de fondsenwerving in een versnelling kwam. Sindsdien staat het JHM als een van velen op onze lijst met 54 goede doelen, musea en kunstinstellingen die we sponsoren. Ik heb spreadsheets vol met die dingen.’ ‘Af en toe doen we daar nog een schepje bovenop, voor iets écht bijzonders,’ zegt Lilian Beuth. ‘Zoals vorig jaar met de tentoonstelling over Meijer de Haan.’ Haar man knikt: ‘Tot mijn stomme verbazing vond ik zijn werk mooier dan Gauguin. En ik had nog nooit van de man gehoord! Dat was echt een eye-opener.’
‘Wat ik bijzonder vind aan het Joods Historisch Museum is de sfeer,’ gaat Lilian Beuth verder. ‘Je voelt je altijd welkom. Als we tijd hebben gaan we graag naar de openingen van de tentoonstellingen, en de vele evenementen. Mijn man en ik noemen het JHM vaak lachend onze ‘gezelligheidsvereniging’. Het is een heel sociaal gebeuren.’ ‘Wij hebben veel joodse vrienden, maar in onze vriendenkring zijn wij als niet-joden bijna de enigen die het Joods Historisch Museum steunen. Dat is toch merkwaardig?’ zegt Hein Beuth. ‘Het geeft een goed gevoel wanneer je geld op de juiste plek terechtkomt. Dat er écht iets moois mee wordt gedaan. Het voelt ook niet als donatie, maar als een soort contributie. Je krijgt er veel voor terug. Laten ze vooral zo doorgaan.’
39
Financiële ondersteuning Subsidiënt Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Voor behoud, restauratie en uitbreiding van de collectie
Begunstigers
40
Stichting Vrienden van het Joods Historisch Museum
Stichting Weibelfin
Stichting Maror-gelden Overheid
The Glenmede Trust Company
Stichting Collectieve Maror-gelden Nederland
Mrs. Estelle H. Falik
Mondriaan Stichting
Hein en Lilian Beuth
SNS REAAL Fonds
A.C.E. Katzenstein-Hartogs
Stichting Turing Foundation
W. Kattenburg
Stichting Levi Lassen
A. Troostwijk
Stichting VSB Fonds
Musée d’Orsay
Edli Foundation
Musée des Beaux-Arts de Quimper
Noaber Foundation
Diverse particulieren
Stichting Will & Rita Jaeger Fonds
Ter nagedachtenis aan mw. Rosa Bloeme-Goudeket
Moos Cohen Fonds
Nalatenschap Mw. Kollem-Ronner
Foundation for the Jewish Historical Museum in Amsterdam, Inc Stichting Sem Presser Archief Eyes on media SALOMON DE JONG Stichting Stichting Dioraphte Theater Instituut Nederland The Lucius N. Littauer Foundation St. Dr. H. Muller’s Vaderlandsch Fonds kf Hein Fonds The Bobins Foundation Mw. Betty Bausch-Polak P.N.Wakkie CPH Specialties B.V. Stichting Weishutfonds
Fondsen op naam beheerd door de Stichting Vrienden van het Joods Historisch Museum Familiefonds Gompen Van Hessen Fonds Marcelle Hertzdahl Fonds Etty Hillesum Fonds Hans & Elly Jaffé Fonds Kahn Fonds Socher Kirzner & Fania Kirzner-Shusterman Fonds Helmuth Mainz & Lore Bachararch Fonds Gerard Metzelaar Fonds Prof. dr. Herman Musaph Fonds Inge & Alfred Nijkerk-von der Laden Fonds Harry Philips Fonds Sam Waagenaar Fonds Margot Rehfisch en Fiep Westendorp Fonds Johanna Rebecca Wolff Fonds Het Joshua, Mila, Sari, Badu, Isi en Mace de Swaan Fonds Frederik Polak en Griet Polak-Asscher Fonds
41
Verkorte jaarrekening Staat van baten en lasten
Balans per 31 december
ACTIVA
2009
2008
€
€
PASSIVA
2009
2008
€
€
BATEN
2009
2008
€
€
LASTEN
2009
2008
€
€
3.534.935
2.536.757
Afschrijvingen
511.978
519.742
Huur
195.400
45.400
Overige lasten
2.013.389
1.908.984
Som der lasten
6.255.702
5.010.883
5.172
11.454
-39.756
-66.672
9.919
2.808
OCW
-49.675
-69.479
Exploitatiesaldo
-39.756
-66.672
Salariskosten Materiële vaste activa
Opbrengsten
Eigen vermogen
VASTE ACTIVA 2.058.370
2.484.130
Besteedbaar vermogen
-65.600
-75.519
Directe opbrengsten
Bestemmingsfonds OCW
563.737
613.412
_
29.256
Overige reserves VLOTTENDE ACTIVA Totaal eigen vermogen
Voorraden en onderhanden Activiteiten
122.728
498.137
Pensioenen 122.761
24.439
Op gelieerde rechtspersonen
632.229
523.556
Langlopende schulden
Overige vorderingen
184.154
318.533
Investeringssubsidie
Overlopende activa
392.102
530.017
471.022
136.948
25.528
Totaal opbrengsten
778.335
456.530
Rentebaten/-lasten Subsidie OCenW
97.640
122.823
Subsidie gemeente
3.156.968
2.283.090
-
193.390
2.275.471
1.999.747
Exploitatieresultaat
Het resultaat is als volgt bestemd: 1.953.765
2.431.755
Totaal bijdragen
5.432.439
4.476.227
Mutatie algemene reserve Mutatie bestemmingsfonds
Som der baten
Kortlopende schulden 1.396.545
101.741
Overige subsidies en bijdragen
Debiteuren
1.331.246
Indirecte opbrengsten
Bijdragen Voorzieningen
Totaal vorderingen
431.002
567.149
211.405
Vorderingen
676.594
Crediteuren
439.194
434.963
78.343
129.859
Overige schulden
329.920
338.739
Overlopende passiva
586.367
203.740
Totaal kortlopende schulden
1.433.824
1.107.301
TOTAAL PASSIVA
3.983.366
4.229.028
6.210.774
4.932.757
Belastingen en premies Liquide middelen
TOTAAL ACTIVA
3.983.366
4.229.028
sociale verzekeringen
Accountantsverklaring Opdracht
Werkzaamheden
Wij hebben gecontroleerd of de in dit jaarverslag opgenomen ver-
Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met
korte jaarrekening van de Stichting Joods Historisch Museum te
Nederlands recht. Dienovereenkomstig dienen wij onze controle
Oordeel
Toelichting
Naar ons oordeel is de verkorte jaarrekening 2009 in alle van
Wij vestigen er de aandacht op dat voor het inzicht dat vereist is
materieel belang zijnde aspecten op de juiste wijze ontleend aan
voor een verantwoorde oordeelsvorming omtrent de financiële
de jaarrekening.
positie en de resultaten van de stichting en voor een toereikend
Amsterdam over 2009 op de juiste wijze is ontleend aan de door
zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van ze-
ons gecontroleerde jaarrekening 2009 van de Stichting Joods His-
kerheid wordt verkregen dat de verkorte jaarrekening op de juiste
inzicht in de reikwijdte van onze controle de verkorte jaarrekening
torisch Museum. Bij die jaarrekening hebben wij op 20 april 2010
wijze is ontleend aan de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de
dient te worden gelezen in samenhang met de volledige jaarrek-
een goedkeurende accountantsverklaring verstrekt. Het bestuur
door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is
ening, waaraan deze is ontleend, alsmede met de door ons daarbij
van de stichting is verantwoordelijk voor het opstellen van de ver-
als basis voor ons oordeel.
op 20 april 2010 verstrekte goedkeurende accountantsverklaring.
korte jaarrekening in overeenstemming met de grondslagen zoals
Deze toelichting doet geen afbreuk aan ons oordeel.
gehanteerd in de jaarrekening 2009. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake de verkorte jaarrekening
Amsterdam, 20 april 2010
te verstrekken.
M azars P aardekooper H offman Drs. R.P. Krouwer RA
Personeelszaken
Besturen en medewerkers
Marketing en Communicatie
Personeelsopbouw
BESTUREN
drs. Moncef Beekhof
31-12-09
mannen vrouwen totaal Bestuur Stichting Joods Historisch Museum
aantal personen
33
56
89
aantal fte formatie
17.69
tijdelijk
21.78
5.0
41.54
9.6 14.6
type dienstverband
mediatheek
drs. Barbara Reuten
Helma Beeuwkes
pt medewerker mediatheek
pt medewerker mediatheek
senior medewerker
communicatie
drs. Anat Harel
penningmeester
drs. Annelie Spaans
tot 15-7
pt medewerker
mw. S. Lilian-Stodel
communicatie
dr. Ariane Zwiers
pt medewerker mediatheek
mr. S.G.M. Asser-Ribbert
Kindermuseum en
drs. Anat Harel
pt medewerker onderzoek en
prof.dr. H.S.A. Heymans
Hollandsche Schouwburg
projecten vanaf 2-11
drs. M.E. Paktor
drs. Maya Cohen-Mossek
drs. Ph. van Tijn
tijdelijk
11
mr. S. Léons
tot 19-11
Ilja van Nes
pt coördinator evenementen
vanaf 8-12
drs. Anita Soer
coördinator evenementen tot 1-4
pt coördinator evenementen
vanaf 3-9 vervanging bij
Bestuur Stichting Vrienden van het Joods Historisch Museum
zwangerschapsverlof
full time
6
6
12
drs. M.E. Paktor
voorzitter
Arnaud Toussaint
part time
27
50
77
drs. J. Polak
penningmeester tot 8-12
Tentoonstellingen en presentatie drs. Bernadette van Woerkom
pt hoofd tentoonstellingen en
presentatie drs. Martine Stroo
pt medewerker tentoon-
stellingen en presentatie
pt medewerker evenementen
vanaf 3-9
mr. R.F. van den Bergh
vervanging bij
waarvan 14 oproepkrachten met een gezamenlijk
drs. R.C. Musaph-Andriesse
zwangerschapsverlof
arbeidspercentage van 0,7 FTE
mr. M.W.B. Asscher
Margriet Kotek-van Poppel
instroom: 24
pt senior medewerker
en communicatie
44
voorzitter
drs. J. Polak
type aanstelling
Anton Kras
drs. D.H. Kat
22 21 43 46
hoofd marketing
dhr. J. Krant
vast
35
pt senior medewerker
KINDERMUSEUM, EDUCATIE EN HOLLANDSCHE SCHOUWBURG Kindermuseum
prof.dr. L.M. Uhlaner
vanaf 12-5
communicatie Portugese
Gittan von Raesfeld Meijer
mr. S. Léons
penningmeester vanaf 8-12
Kindermuseum
uitstroom: 14
Margreet Udo
Synagoge en Ets Haim
pt redacteur
Suzanne Grunfeld
pt floormanager pt educatief medewerker en
gastvrouw Kindermuseum Board of the Foundation for the Jewish Historical Museum in
Simcha Tas
Ondernemingsraad
Amsterdam, Inc. (VS)
Aartjan Nooter voorzitter
Leo S. Ullman
Ria Smit-Libert secretaris
Harvey M. Krueger
Wetenschap
Carl Cabenda
Louis van Leeuwen
drs. Edward van Voolen drs. Julie-Marthe Cohen
lid
Educatie
president and treasurer
De OR en de directie zijn in 2009 zes maal bij elkaar geweest, en er is vier maal een personeelsvergadering
Batya Wolff
pt conservator educatie
pt conservator judaïca
Jannet Hoeksta
pt coördinator educatie
pt conservator
tot 1-8
drs. Mirjam Alexander-Knotter pt conservator
drs. Ieke Spiekman
MEDEWERKERS
drs. Bernadette van Woerkom
vanaf 27-7
Management
Collectiebeheer
pt conservator
gehouden.
Ardjuna Candotti
Voor december was een OR-verkiezing uitgeschreven. Naast de
pt gastvrouw Kindermuseum
MUSEALE ZAKEN
leden van de zittende OR, die zich herkiesbaar stelden, meldden
pt coördinator educatie pt medewerker educatie
vanaf 1-2
drs. Irene Faber
pt hoofd collectiebeheer
zich geen kandidaten, zodat de OR zonder verkiezingen in
drs. Joël Cahen
algemeen directeur
drs. Erik Koopman
pt medewerker collectiebeheer
Publiekscontacten
dezelfde samenstelling voor twee nieuwe zittingsjaren werd
drs. Adriaan Dönszelmann
zakelijk leider vanaf 20-4
Peter Lange
pt medewerker collectiebeheer/
drs. Karolina Winkel
benoemd.
drs. Hetty Berg MMA
museaal leider
registrator
publiekscontacten
Petra Katzenstein
leider Kindermuseum,
Netty Wenderich
pt medewerker collectiebeheer
Linda Andriesse
Educatie en Hollandsche
Geert van den Brul
pt medewerker collectiebeheer
plv. coördinator
Ziekteverzuim
Schouwburg
2006 2007 2008 2009 2.46
2.95
2.96
4.50
exclusief langdurend verzuim 1.74
totaal verzuim
2.35
1.65
2.64
Staffuncties
pt coördinator pt medewerker /
tot 1-3
publiekscontacten
Marischka de Louw pt medewerker collectiebeheer
drs. Daniëlle van den Bos
Onno Voitus van Hamme
publiekscontacten
pt medewerker collectiebeheer
pt medewerker
vanaf 21-9
Inga Schlosser
pt medewerker
drs. Jelka Kröger-Verhorst
publiekscontacten
en zwangerschaps-
drs. Moncef Beekhof
en bevallingsverlof
communicatie
20% van het totaal ziekteverzuim van 2009 (0,9) kwam voor
rekening van de griep in het 4 kwartaal, waardoor het ziekteverzuim
drs. Martijn van Seventer
Lonnie Stegink
pt hoofd mediatheek
publiekscontacten
in 2009 hoger uitviel dan de afgelopen jaren.
Gerda Sabbé-Timmerman medewerker
dr. Peter Buijs
pt senior medewerker
vanaf 21-9
fondsenwerving vanaf 20-7
mediatheek
mr. Jacqueline Hartgers e
hoofd marketing en
pt wetenschappelijk
medewerker collectie
pt beleidsmedewerker P&O
en juridische zaken
pt beleidsmedewerker vanaf 1-2
Ulrike Roth
vrijwilliger
publiekscontacten tot 6-9 Mediatheek
Clara Sterzinger
vrijwilliger
45
Hollandsche Schouwburg
Guus Bergman
pt suppoost
Marianne Bakker
pt cafémedewerker tot 1-9
drs. Annemiek Gringold-Martinot pt hoofd Hollandsche
Martino Salamida
pt suppoost tot 1-8
Marije van der Laan
pt cafémedewerker tot 1-9
Schouwburg
David Warnink
pt suppoost
Thierry Mertens
pt cafémedewerker
Rosanne Boas
Ellen Nieuwenhuis
pt cafémedewerker
vanaf 7-12
Jeany Ramanand
pt cafémedewerker
Hannah Boogaard
Rianne van der Veen
pt cafémedewerker
1-9 tot 8-12
Suzan Visser
pt cafémedewerker
Barbara Bos
Judith Whitlau
pt medewerker educatie
Hollandsche Schouwburg drs. Sarah Feirabend
pt floormanager
CEPIG Carel Berenschot
CEPIG
drs. Esther Göbel
drs. Tehilla van Luit
pt educatief medewerker
1-10 tot 1-12
Hollandsche Schouwburg
Frederik Reinders
BEDRIJFSVOERING Automatisering drs. Aartjan Nooter
pt systeem- en
assistent bibliothecaris
OPROEPMEDEWERKERS EN -ASSISTENTEN KINDERMUSEUM
Rachida Chaouqui
Lea Abram, Dayah Gay, Yara Gomperts, Yudith Guttman
Kenneth Martens
Sharon de Haa, Esther Hertog, Annemaria van Hilst (vanaf 20-4),
30-3 tot 4-4
Ets Haim
Emmelien Kramer (vanaf 5-6), Jan Kras (vanaf 29-12), Giza
Carin Nijenhuis
Meir Dori
Landweer, Lily Minco (vanaf 1-10), Robin de Munnik, Marike Pluis,
van 1-3 tot 1-5
(vanaf 5-11), Elisabeth Rodenburg, Yonathan Rubens, Nora Vrieler
Jessica van Opstal
fundraising Amerika tot 1-5
Arnaud Toussaint
evenementen tot 3-9
Maartje Valk
oriëntatie stage educatie
5-3 tot 16-4
Carolina Waldner
educatie 15-6 tot 4-7
Myra Zweers
communicatie/website 12-5 tot 16-8
Portugese Synagoge en hoofd beveiliging,
assistent shop assistent shop Ricki Margalit
pt medewerker beveiliging, pt shopmanager
Joop Meijers
PROJECTMEDEWERKERS
koster, onderhouds-
P&O/Financiële administratie/Stichting Vrienden
medewerker tot 1-11
drs. Jelka Kröger-Verhorst
mr. Jacqueline Hartgers
Marja van Nassou-Franken
pt projectleider
tentoonstelling
beleidsmedewerker
De verborgen meester,
juridische zaken
Majenka de Hey
pt coördinator
pt algemeen assistent
drs. Machteld Kroonder
MUSEUMSHOP
Stichting Vrienden Ria Smit-Libert
pt hoofd financiële
Hollandsche Schouwburg
tot 1-3
Alex Bouwman
pt hoofd P&O en
tentoonstelling
communicatie
Jossi Babila
pt medewerker
communicatie/website
vanaf 19-1
pt senior medewerker
netwerkbeheerder automatisering
communicatie/website
Gedurfd Verzamelen
bibliothecaris Ets Haim
presentaties
Margriet Kotek-van Poppel
46
hoofd bedrijfsvoering
Hollandsche Schouwburg
STAGIAIRES
oriëntatie stage communicatie
Meijer de Haan
pt project archieven
RONDLEIDERS EN VRIJWILLIGERS
tentoonstellingen Bestuur
drs. Daniël Metz
pt coördinator digitaal
Rondleiders
administratie
mr. M.B.W. Asscher
voorzitter
monument tot 1-3,
drs. Debby Abram-Uijenkruijer, Bernie Aschkenasy-Joosten,
Elma van Loenen-Eekhof
pt administratief medewerker
drs. D.H. Kat
penningmeester
vanaf 6-7
drs. Touria Bouhkim, drs. Victor Brilleman, Evelyn Cnossen,
Lohryn Singor
pt assistent financiële
mr. G. Key
tot 1-5
Machlien Vlasblom
Mia Corbey-van Praag, dr. Jozien Driessen-van het Reve, Gloria
drs. A. Dönszelmann
vanaf 1-5
monument 1-4 tot 1-7
Fein, Rose Marie Frijda-Bouman, Annabel Jansen, Martin Leeda,
dr. Serge ter Braake
Marcella Levie, Anita Liemburg, Jeanette Loeb, drs. Emma Meijler,
administratie Hetty Jacobs
pt gedetacheerd mederwerker
vanaf 1-10 Secretariaat
Medewerkers
pt medewerker digitaal pt medewerker digitaal
monument
drs. Marike Pluis, Mirjam Rotenstreich, drs. Simone RubensNeumann, drs. Ieke Spiekman, Fajga Szmulewicz, Monique de Vos,
Otto Visser
pt beheeerder
drs. Denise Citroen
Yair Aschkenasy
pt verkoop- en
pt coördinator ontsluiting Survivors of the Shoah
informatiemedewerker
Demelza van der Maas
Annette Zwar
medewerker secretariaat
Eli Content
Ceremonieel Erfgoed tot 1-5
Robert de Bruyn
medewerker postkamer/
Guido Verboeket
pt hoofd secretariaat
pt verkoop- en
Noga Zohar, Billha Zussman
pt project Mediene Vrijwilligers
informatiemedewerker
drs. Carine Lacor
secretariaat
Marije van der Laan
1945-nu
Informatiebalie
Hetty Jacobs
informatiemedewerker
drs. Bart Wallet
mw. Ytha Bijlstra, mw. Rose Marie Frijda-Bouwman,
pt gedetacheerd medewerker
pt verkoop- en
Technische Dienst MUSEUMCAFÉ
pt project Geschiedenis pt project Geschiedenis
1945-nu
mw. Hans van Gelder-Jacobson, drs. Leo van Geuns, mw.
Sara Tas
Marianne Gilijamse-Kanis, mw. Nettie Groot, drs. Harry Hess
pt tentoonstelling over
Meijer de Haan
(vanaf 1-10), mw. Jacqueline van Leeuwen-Klein,
6-5 tot 4-11
mw. Jeannette Loeb (vanaf 17-6), dhr. John Melkman (vanaf 2-11),
Ted de Leeuw
pt hoofd technische dienst
Alex de Leeuw
pt medewerker TD en tt-bouw
Ruud Visser
pt medewerker TD
Bestuur
Niels Bakker
pt medewerker TD
dhr. M. de Groot
voorzitter
JHM-DM tot 1-9
(vanaf 1-10), mw. drs. Ted Musaph-Andriesse, mw. Ellen Pouwels,
drs. D.H. Kat
penningmeester
drs. Maarten-Jan Vos
mw. D. Revivi, mw. Simone Suzan-Wolf, Hans Zegerius
mr. G. Key
secretaris tot 1-5
Digitaal Monument
drs. A. Dönszelmann
secretaris vanaf 1-5
vanaf 20-11
Digitaal Monument
Tali Gross
Jeff Overste, Marga Pepping
Bewaking Sjoerd de Vries
hoofd bewaking
drs. Maarten-Jan Vos
pt koppeling database pt redacteur Community
pt medewerker educatief
mw. Tzeepy Mock-Gavra, mw. Yvonne Muntjewerf-den Hartog
René de Waardt
pt assistent hoofdbewaker
Carl Cabenda
pt bewaker/suppoost
Medewerkers
drs. Monique Haan
pt bewaker/suppoost
Otto Visser
pt beheeerder
Museum Plus Bus
Jan Henzen
pt bewaker/suppoost
Méuget Lavertu
pt eerste cafémedewerker
Yvonne Juda
Rob Kloek
pt
Ingrid Aas
pt
bewaker/suppoost
project Ontmoetingen
cafémedewerker
vanaf 1-9
47
Summary Last year the Jewish Historical Museum was very proud to present
homeland, with the exhibition Morocco: Photos by Elias Harrus and
A Master Revealed: Meijer de Haan. For the first time in 125 years,
Pauline Prior, featuring photos of Jews in southern Morocco taken
Meijer de Haan’s paintings were brought together in a rich tribute
by Elias Harrus in the 1950s, just before their migration to Israel. In
to a forgotten master. This unique exposition embodied everything
2008, Dutch photographer Pauline Prior visited the region and
the JHM stands for.
documented Jewish life in Casablanca today. These photos
As a dear friend and colleague of Paul Gauguin, Meijer de Haan’s
presented a lively image of the Moroccan Jewish community, and
magnificent paintings display the evolution of classical painting to
its long time harmonious co-existence with the Muslim
full-blown modernity. With A Master Revealed, the Jewish Historical
community.
Museum – unique in its position as the only Jewish museum in the Netherlands – also made a larger statement about the history of
Smaller in scale, but no less impressive, was Coloured images:
Jewish emancipation. The exhibition drew impressive numbers of
Palestine photographed by the American Colony Photographers,
visitors, and travelled to the Musée d’Orsay in Paris and the Musée
1898-1931. In 1926 and 1931, Dutch grain dealer Arie Speelman and
des Beaux Arts in Quimper.
his wife took two trips to Palestine. During which they visited the American Colony (a religious community of American Christians)
In 2009, the JHM saw a 7% increase in visitor numbers, rising from
where they bought more than a thousand hand-tinted lantern
114.978 to 122.625. An impressive result, considering the deep
slides of the Holy Land. Showing a near-dreamland, in which
effects of the economic crisis on general visitation numbers of
tension between Palestinian Jews and Arabs is almost invisible, this
Dutch museums, and the inconvenience of a massive urban
unique exhibition featured reproductions of fifty highlights from
reconstruction of the area surrounding the museum. For 2010, the
this huge collection. Plus fifty more displayed in a slide show.
JHM expects to surpass the needed 125.000 visitors. In 2009, the JHM was proud to start the completion of a project in Substantial investments were made in marketing, after-school day
which all of the different collections (pictures, letters, diaries, film,
care, and the JHM Children’s Museum. Also, the new JHM website
historical objects and works of art) were linked to individual people,
was launched, with clear visual links to the Hollandsche
on the online Digital Monument to the Jewish Community in the
Schouwburg, the Portuguese Synagogue, the Ets Haim library, the
Netherlands. This internet monument is dedicated to preserving the
Digital Monument to the Jewish Community in the Netherlands
memory of all the men, women and children who were persecuted
and the Menasseh ben Israel Institute. All of those websites are
as Jews during the Nazi occupation of the Netherlands, and did not
being coordinated by the JHM.
survive the Shoah. Every person in the monument has a separate page commemorating his or her life, and providing basic personal
This contributed to an expected increase in media-attention. The
details. Wherever possible, it contains a reconstruction of family
JHM Children’s Museum website received four award nominations,
relationships. For this purpose, almost 2.000 historical interviews
and drew 18.628 unique visitors. The respected publication
in Steven Spielberg’s Survivors of the Shoah were cross-referenced
Museum Practice praised the site, writing ‘Visitors to the children’s
and made accessible.
website find rich graphics, interesting layout and navigation, and truly engaging content for visitors of all ages (…) an entertaining
In 2010, the Jewish Historical Museum has a lot more in store.
destination for all ages.’
Recently Daring Patronage: From Chagall to Mondrian proved to be a success, focusing on the influence of three Dutch Jewish patrons of
Last year the Jewish Historical Museum took the Portuguese
the arts. The JHM is currently working on a massive documentary-
Synagogue – and its legendary Ets Haim library – under its wings.
style project, showing Jewish life in the Netherlands, post-1945.
For the first time ever, the JHM was able to cover the entire
The JHM is now exhibiting Mayer July: Colorful Memories of a Polish
spectrum of Amsterdam Jewry and present all the diversity of its
Childhood, showing the wondrously detailed and imaginative work
culture to a national and international audience. After years of
of Canadian painter Mayer Kirshenblatt (which was a great success
preparation, much needed reconstruction and renovation of this
in the United States).
historical landmark and religious centre began in 2009. After completion, the Portuguese Synagogue will be restored in all its
The Jewish Historical Museum is dedicated to its mission: to reach
glory, and open to show its treasures to the public. In 2009, the
more and more people from all levels of society, and to actively
Portuguese Synagogue welcomed 54.000 visitors (4.000 more than
involve them with the museum. The Jewish Historical Museum
expected).
attempts to facilitate new encounters, and to create new ways of mutual understanding. And in doing so, keeping history alive.
Attracting a new audience is a challenge. Moroccans living in the Netherlands were invited to come and share the memories of their
Joël Cahen, Director
