Jaaroverzicht 2008 Jaaroverzicht 2008

jaaroverzicht 2008 S tAB

Jaaroverzicht

2008

Bezuidenhoutseweg 62 2594 AW Den Haag Postbus 95928 2509 CX Den Haag T 070 3150150 F 070 3150195 [email protected] www.stab.nl

Over de StAB De StAB is een onafhankelijk deskundige die in opdracht van de rechter verslag uitbrengt over geschillen op het gebied van milieu, ruimtelijke ordening, water, natuur, bouw en planschade; kortweg het omgevingsrecht. Niet de juridische, maar de inhoudelijke kant van een zaak staat centraal in de deskundigenberichten van de StAB. Doordat onze deskundigen een verscheidenheid aan kennis in huis hebben, zijn we in staat de diverse kanten van een zaak te belichten. De meeste opdrachten komen van de administratieve rechter. Steeds vaker schakelen echter ook de straf- en civiele rechter de StAB in. Meestal neemt de rechter het initiatief om de StAB in te schakelen, maar ook de andere partijen die betrokken zijn bij een zaak, kunnen de rechter vragen de StAB in te schakelen.

Werkwijze van de StAB Om advies uit te kunnen brengen, doet de StAB altijd dossieronderzoek. Daarnaast bezoeken onze deskundigen de belanghebbenden en de locatie, tenzij de rechter anders aangeeft. Resultaat van ons onderzoek: een deskundigenbericht dat met de technische informatie en het beleidsmatige kader een ordenende en verdiepende functie voor het procesdossier biedt. Ons deskundigenbericht maakt het dossier verder toegankelijk via een overzicht van de feiten, ingediende beroepsgronden, stellingen van partijen en andere aspecten. Vaak wordt de situatie geïllustreerd met beeldmateriaal. Het deskundigenbericht is zo opgezet dat het dient als handvat voor de behandeling van de zaak ter zitting.

Foto omslag: StAB laat zich voorlichten over de aanleg van de Tweede Maasvlakte.

Inhoud 1 2 3 4 5 6 7

Voorwoord Thema’s Nieuwe kolencentrales Luchtverontreiniging op Curaçao Nieuwe vragen aan de StAB Nieuwe landgoederen StAB in ontwikkeling Van de Raad van Toezicht Van de Ondernemingsraad Bedrijfsvoering Accountantsverklaring Colofon

3 4 6 11 17 21 25 28 30 32 37 40

jaarverslag 2008 S tAB 1

5 StAB bezoekt gebied grondwaterwinning in Ootmarsum

2

jaarverslag 2008 2007 S tAB

H1 Voorwoord De leidraad in het jaaroverzicht 2008 is perspectief. ‘Perspectief’ heeft diverse betekenissen: een of meer invalshoeken kiezen, maar ook vooruitzicht of toekomst hebben. Ik noem juist deze betekenissen, omdat ze van toepassing zijn op de StAB. Om te beginnen op ons werk. Onze invalshoek moet neutraal en objectief zijn. Neutraal in relatie tot de partijen in een geding, objectief als het gaat om de beoordeling van het geschil binnen het juridisch kader. Dat is een moeilijk perspectief, want het verlangt uitsluiting van persoonlijke invalshoeken van onze deskundigen en een zakelijk optreden in situaties waarin verschillende partijen juist empathie verwachten. Voortdurend de eigen deskundigheid up-to-date houden en interne toetsing moeten waarborgen dat de StAB haar bijzondere bijdrage aan de rechtsbescherming in het omgevingsrecht kan blijven leveren.

De StAB heeft ook perspectief in de zin van toekomst. De StAB zal als deskundige worden genoemd in de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) en de nieuwe Waterwet. Dat is een erkenning van de waarde die onze organisatie heeft bewezen onder de Wet op de ruimtelijke ordening en de Wet milieubeheer. Een waarde die we echter in elk advies weer moeten bewijzen. De rechter is immers niet verplicht de StAB om advies te vragen. Door onze organisatie, werkwijze en externe presentatie aan te passen, is de aansluiting bij de algemene ontwikkeling in professionele organisaties behouden. De StAB hoopt daarmee voorbereid te zijn op de toekomst. In dit jaaroverzicht kunt u lezen hoe de StAB in 2008 aan haar perspectief heeft gewerkt. Ik hoop dat u al lezend ook tot de volgende conclusie komt: de StAB verdient perspectief!

Mr. G.P.I.M. Wuisman, Directeur


H2 Thema’s Wat speelde er in 2008? Aan de hand van vier belangrijke thema’s geeft de StAB een beeld van haar adviesrol.

nieuwe kolencentrales

4

jaarverslag 2008 S tAB

luchtverontreininging op CuraÇao

nieuwe vragen aan de stab

landgoederen


THEMA: Nieuwe kolencentrales In 2008 heeft de overheid vergunningen afgegeven voor de nieuwbouw van vier kolengestookte elektriciteitscentrales. Het gaat om milieuvergunningen van de provincies Groningen en Zuid-Holland en lozingsvergunningen van Rijkswaterstaat. Zoals te verwachten was, hebben diverse milieugroeperingen gedetailleerde, technische bezwaren ingediend. Voor al deze nieuwe centrales heeft de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (hierna: Raad van State) de StAB om advies gevraagd over zowel de beroepen tegen de lozingsvergunning (Wet verontreiniging oppervlaktewateren) als de milieuvergunning (Wet milieubeheer). Ook heeft de StAB advies uitgebracht over enkele gasgestookte centrales die gemoderniseerd gaan worden, zoals de Clauscentrale van Essent in Maasbracht.

De plannen Verschillende energiebedrijven hebben plannen voor nieuwe kolengestookte elektriciteitscentrales. E.On wil een poederkoolcentrale bouwen van 1.100 MW. Electrabel wil een vergelijkbare centrale bouwen van 800 MW. Beide centrales komen op de Maasvlakte in het Rijnmondgebied. In de Eemshaven (provincie Groningen) wil Nuon een zogeheten multifuelcentrale (kolen en gas) bouwen van 1.100 MW. Op dezelfde locatie wil RWE een poederkoolcentrale bouwen van 1600 MW. Een eerder initiatief van Essent om in Geertruidenberg een poederkoolcentrale van 800 tot 1.000 MW te bouwen, is ingetrokken.

6


De nieuwe centrales zullen oudere vervangen en moeten voorzien in de toegenomen vraag naar stroom. Als de centrales in bedrijf zijn, kunnen ze voorzien in ongeveer een kwart van de toekomstige Nederlandse elektriciteitsbehoefte. De totale investeringskosten zijn 5 tot 6 miljard euro, een bedrag dat de enorme omvang van deze projecten onderstreept. De bouw van kolencentrales is omstreden omdat kolenstook leidt tot veel meer CO2-uitstoot dan bijvoorbeeld gasstook. De milieugroeperingen zijn fel tegen de bouw van kolengestookte centrales, die volgens haar ook onnodig zijn. Er zou ingezet moeten worden op meer duurzame technieken. Het ministerie van VROM stelt dat de centrales niet de klimaatdoelstellingen en het streven naar vermindering van de CO2–uitstoot mogen verstoren. Het ligt echter op de weg van de energiebedrijven om ervoor te zorgen dat de CO2-uitstoot wordt beperkt door toepassing van nieuwe technieken. Het ministerie zet hierbij in op het instrument van de CO2-emissiehandel. Bedrijven kunnen dan rechten kopen om een bepaalde hoeveelheid CO2 te mogen uitstoten. Als in de toekomst de CO2emissie veel geld gaat kosten, is de verwachting dat bedrijven maatregelen nemen om de uitstoot te beperken. Ook stelt VROM dat, op basis van de huidige Wet milieubeheer, initiatieven voor de bouw van kolencentrales niet kunnen worden tegengehouden. Niet de overheid, maar de energiebedrijven bepalen immers welk type centrale ze willen bouwen.

1

Diverse milieugroeperingen vinden dit niet ver genoeg gaan en hebben een actieprogramma opgezet om de bouw van de centrales te voorkomen. Samen met onder andere de Stichting Natuur en Milieu heeft Greenpeace beroep ingesteld bij de Raad van State. Het gaat hier om bezwaren tegen de milieuvergunningen en de lozingsvergunningen. Ook tegen de verleende vergunningen op grond van de Natuurbeschermingswet lopen bezwaarprocedures. De milieubeweging is verder van mening dat als de centrales er toch komen, er strengere voorwaarden moeten worden opgenomen in de vergunningen dan nu is gebeurd.

Werkwijze Vanwege de grote omvang van het werk en de te verwachten overlap van beroepsgronden heeft een vaste groep van vijf ervaren StAB-adviseurs de adviezen opgesteld. Daardoor is het mogelijk om in de advisering één duidelijke lijn te volgen en de adviezen zonder vertraging uit te brengen. Bij de voorbereiding van het advies hebben de StAB-adviseurs uitgebreid gesproken

Duurzame energie versus kolencentrale.

met delegaties van E.ON, RWE, Electrabel, Nuon, de vergunningverleners, de provincies Groningen (RWE, Nuon) en Zuid-Holland/DCMR (Electrabel, E.ON). Ook waren er gesprekken met Rijkswaterstaat en de appellanten. De StAB is in haar adviezen niet ingegaan op de bezwaren van de milieugroeperingen om kolencentrales uit oogpunt van duurzaam energiebeleid of het klimaatbeleid te verbieden. Dit komt omdat in beroep alleen de verleende vergunningen ter beoordeling staan, waarbij de Raad van State moet uitgaan van de grondslag van de aanvragen om vergunning. De voorschriften in de vergunning moeten een voldoende hoog beschermingsniveau garanderen van het milieu waarbij tenminste de beste beschikbare technieken (BBT) worden toegepast die voor een bepaald type installatie voorhanden zijn (hier dus de aangevraagde kolencentrales). De StAB heeft de vergunningen vooral hierop getoetst. En dus niet zozeer op de vraag of alternatieven beter zijn.


Bevindingen Op één na zijn alle zaken nog in behandeling bij de Raad van State. Omdat de inhoud van de adviezen alleen bekend is bij betrokken partijen en niet openbaar is, gaan we in het navolgende slechts globaal in op de strekking van de adviezen.

CO2-opslag en afvang De appellanten waren van mening dat de vergunning niet verleend had mogen worden, omdat er geen voorzieningen waren voorgeschreven voor de CO2-opslag en -afvang. In het StAB-verslag staat dat het ontbreken daarvan de verlening van een milieuvergunning niet in de weg kan staan omdat dergelijke voorzieningen nog niet op de gewenste schaalgrootte beschikbaar zijn. Ook kan er geen plafond worden opgenomen voor de hoogte van de CO2-uitstoot, omdat de Wet milieubeheer dat niet toestaat. Hoewel bekend is dat kolenstook 5 StAB op locatiebezoek

8


een veel ongunstiger uitstoot heeft dan bijvoorbeeld gasstook, kan een provincie op dit punt een gevraagde milieuvergunning niet weigeren. Door het instrument van de CO2-emissiehandel is de kans groot dat, als de methoden na 2015 beschikbaar komen, de energiebedrijven alsnog CO2 gaan afvangen en opslaan. De centrales zijn daar in principe nu al op aangepast.

Toepassing van de beste beschikbare technieken Uit het onderzoek van de StAB is gebleken dat de vergunningen van alle poederkoolcentrales strenge normen bevatten voor de uitstoot van stikstofoxiden, zwaveldioxide en stof. Deze kunnen alleen worden gehaald met een uitgebreide rookgasreiniging. De normen vallen binnen de prestatierange die overeenkomt met toepassing van de BBT zoals de Wet milieubeheer voorschrijft. Het gaat dus

niet om verouderde maar om de meest moderne kolencentrales. Wel zijn wellicht in een aantal gevallen nog strengere normen haalbaar, zowel bij toepassing van de vergunde technieken als verdergaande technieken. Omdat de jurisprudentie rond het begrip BBT nog niet helemaal is uitgekristalliseerd en er nog geen uitspraak ligt, is onduidelijk of dit ook consequenties zou moeten hebben voor voor de besluiten waarbij de vergunningen zijn verleend. Daarom moest de StAB zich op dat moment beperken tot de feiten en omstandigheden. Dat geldt ook voor de vraag of er aanleiding is om verdergaande maatregelen te treffen dan overeenkomend met BBT.

Poederkoolcentrale of kolenvergassercentrale Volgens de appellanten werken de centrales van E.ON, Essent RWE en Elektrabel allemaal volgens een verouderde technologie en had er moeten worden gekozen voor een moderne kolenvergassercentrale zoals Nuon in de Eemshaven zal bouwen. Deze is volgens de appellanten veel schoner. De StAB heeft de haalbare emissies van beide typen centrales vergeleken. Daaruit kwam naar voren dat een kolenvergasser ten opzichte van een poederkoolcentrale nog steeds enkele milieuvoordelen heeft, maar dat de verschillen veel kleiner zijn dan een aantal jaren geleden. Daar staan hogere kosten tegenover. Ook zijn wereldwijd nog maar vier centrales van dit type gebouwd en is de benodigde techniek niet algemeen beschikbaar. Bij kolenvergassers is, volgens de literatuur, nog geen sprake van BBT, maar van een zogeheten emerging technology (opkomende techniek).

Voor de Raad van State is nagegaan of er, aan de hand van criteria uit de jurisprudentie, wellicht aanleiding is verder te gaan dan BBT. Uiteindelijk is het aan de Raad van State om hierover een oordeel uit te spreken.

Natuurwaarden Met name in het geval van de E.On-centrale heeft Greenpeace bezwaar gemaakt tegen de gevolgen van de centrale voor gevoelige natuur in de omgeving, zoals de duingebieden. Het gaat hierbij vooral om de gevolgen van de neerslag van verzurende stoffen die bij de kolenstook vrijkomen en die natuurwaarden kunnen aantasten. Volgens Greenpeace heeft de provincie de gevolgen niet goed onderzocht. De StAB heeft vastgesteld dat voor de aangewezen natuurgebieden de meeste bezwaren aan de orde moeten komen in het kader van de Natuurbeschermingswet, waarvoor aparte vergunningen zijn verleend. Voor de overige gebieden is wel een toets nodig in de milieuvergunning. De StAB heeft steeds nauwkeurig nagegaan of sprake was van dergelijke niet-aangewezen natuurgebieden. Dat bleek bij de E.On het geval te zijn. Bovendien heeft de StAB enkele kritische kanttekeningen geplaatst bij de manier waarop de provincie de situatie heeft beoordeeld.

Lozing van koelwater Alle centrales gebruiken zeewater als koelmiddel. De bekende koeltorens zijn dan niet nodig. Ongeveer de helft van de energie uit de kolen moet worden weggekoeld met zeewater, de rest wordt omgezet in elektriciteit. De grote hoeveelheid warmte


kan het zeewater plaatselijk opwarmen, met mogelijk negatieve gevolgen voor het ecosysteem. Met driedimensionale modellen kan deze opwarming berekend worden, mits de plaats van de lozingspunten precies vast ligt. Appellanten hebben bezwaar tegen het gebruik van chloor in het koelwater. Centrales voegen chloor toe, om te voorkomen dat mosselen en dergelijke zich afzetten in het koelsysteem en het rendement van de centrale verkleinen. Dat leidt tot een hoge kostenpost. Chloor leidt echter ook tot de vorming van giftige broomverbindingen die het ecosysteem kunnen verstoren. Er is ook een techniek waarbij het koelwater korte tijd wordt verhit, het zogeheten ‘thermoshocken’. De mosselen gaan dan dood zonder chemicaliën te gebruiken. Volgens de milieubeweging zou dan geen chloor nodig zijn. Uit het onderzoek van de StAB is gebleken dat zowel chloordosering als thermoschocken als BBT kan worden beschouwd. In het geval van chloordosering moeten dan wel strenge lozingseisen worden opgenomen. Verder is naar voren gekomen dat thermoshocken geen volledige oplossing is van het probleem. Centrales die deze methode toepassen, moeten nog steeds chloor toevoegen, maar wel minder.

Uitspraak Op 3 december 2008 is alleen uitspraak gedaan over de milieuvergunning voor de multi-fuelcentrale van Nuon (zaaknummer 200706095/1) in de Eemshaven.De milieubeweging is gedeeltelijk in het gelijk gesteld. Voor wat betreft de stoffen SO2, zware metalen, dioxinen en fluoriden waren

10 jaarverslag 2008 S tAB

de normen niet streng genoeg of had de provincie te weinig onderzoek gedaan. Uit de uitspraak valt af te leiden dat de vergunning relatief eenvoudig kan worden gerepareerd. Wel moet de procedure helemaal opnieuw worden doorlopen. Als tegen het nieuwe besluit ook weer beroep wordt ingesteld, zal de bouw van de centrale met minimaal ruim een jaar worden vertraagd. Tot slot bleek dat Nuon pas ná vergunningverlening de exacte ligging van de lozingspunten zou kiezen. Omdat daardoor onduidelijk is waarvoor vergunning is verleend, heeft de Raad van State al eerder op 27 augustus 2008 de lozingsvergunning (zaaknummer 200706675/1) voor de centrale in de Eemshaven vernietigd.

THEMA: LUCHTVERONTREINIGING OP CURAÇAO De StAB heeft in 2008 geadviseerd in twee rechtbankzaken op Curaçao. Unieke zaken, omdat het de eerste keer was dat de StAB zich buiten de grenzen van Nederland begaf. Centraal in beide zaken stond de omvang van de luchtverontreiniging door de Isla Raffinaderij en de energiecentrale CUC, die stoom en elektriciteit aan de raffinaderij levert en op hetzelfde terrein ligt.

De StAB-deskundigen hebben vastgesteld dat berekeningen een beter inzicht in de omvang van de luchtverontreiniging geven dan metingen. Vervolgens hebben ze gemotiveerd waarom de toetsing aan de normen direct buiten het raffinaderijterrein zou moeten plaatsvinden. Tot slot hebben de deskundigen de maatregelen aangegeven die nodig zijn om de uitstoot van luchtverontreinigende stoffen te beperken tot het niveau waarop aan de normen uit de verleende hindervergunning wordt



voldaan. De invloed van de weersomstandigheden op de resultaten heeft geleid tot nadere onderzoeksvragen aan de StAB.

onderzoeksvragen gesteld gericht op het meten van de luchtkwaliteit in relatie tot de Isla Raffinaderij.

Wat voorafging

Het tweede verzoek kwam van de civiele rechter. In deze zaak vorderen de Stichting Humanitaire Zorg Curaçao (SHZC), SMOC en een aantal omwonenden, dat het Gerecht Isla beveelt om een eind te maken aan de overschrijdingen van de normen. De rechter heeft een aantal specifieke vragen gesteld gericht op de vermindering van de bijdrage van Isla aan de luchtverontreiniging door zwaveldioxide en fijn stof.

De Isla Raffinaderij, gelegen ten noorden van Willemstad, is sinds 1918 in werking. Tot 1985 was de raffinaderij eigendom van de Koninklijke Shell groep, waarna ze eigendom werd van het Eilandgebied Curaçao. Isla is de Venezolaanse huurder van de raffinaderij. Omdat de wind op Curaçao bijna altijd vanuit het oosten/noordoosten waait, wordt de verontreinigde lucht vrijwel altijd dezelfde kant opgeblazen en worden mogelijk steeds dezelfde mensen aan schadelijke stoffen blootgesteld. In het verleden hebben diverse Nederlandse en internationale instanties al onderzoeken gedaan naar Isla en de luchtkwaliteit op Curaçao. Eisers zijn de afgelopen jaren rechtszaken gestart, omdat zij menen dat alle onderzoeken tot op heden niet tot afdoende vervolgacties hebben geleid.

Werkwijze In december 2007 hebben twee deskundigen van de StAB onderzoek gedaan op Curaçao. Zij hebben gesproken met vertegenwoordigers van de verschillende partijen en belanghebbenden. Tijdens het tweedaagse bezoek aan de raffinaderij hebben de deskundigen zich verdiept in de werkwijze van Isla en de omvang van de uitstoot van de verontreinigende stoffen. Ook hebben ze het benedenwindse gebied bezocht.

Twee adviesaanvragen In de tweede helft van 2007 heeft de StAB twee adviesaanvragen ontvangen van het Gerecht in eerste aanleg van de Nederlandse Antillen, zittingsplaats Curaçao. Het eerste verzoek kwam van de administratieve rechter (bestuursrecht). Het ging om een beroep van de locale milieugroepering stichting Schoon Milieu op Curaçao (SMOC). Het beroep richtte zich tegen het Bestuurscollege van Curaçao, dat had geweigerd handhavend op te treden tegen overschrijdingen van de Hindervergunningen van Isla en van de elektriciteitsmaatschappij CUC. De rechter heeft acht

In de eerste helft van 2008 heeft de StAB de deskundigenberichten uitgebracht. Door de verschillen in het juridische kader (administratief en civiel) is de wijze van rapportage ook verschillend. In de administratieve zaak is, zoals veelal gebruikelijk, het deskundigenbericht na het uitbrengen meteen naar de partijen gestuurd. Partijen kunnen via de rechter reageren. In de Isla-zaak is de reactie van SMOC aanleiding geweest voor de rechter om de StAB om een nader advies te vragen. Hierin is een aantal aspecten verder


toegelicht om onduidelijkheden over de interpretatie te voorkomen. In de civiele zaak is, op verzoek van de rechter, eerst een conceptverslag uitgebracht, waarop partijen konden reageren. Beide partijen hebben gebruik gemaakt van deze mogelijkheid. Inhoudelijk hadden de reacties vooral te maken met de berekende concentraties en de praktische en financiële uitvoerbaarheid van de maatregelen. Daarnaast hebben de StAB-deskundigen het verzoek gekregen hun bevindingen tijdens een zitting van de rechtbank te komen presenteren. Dat is vrij uniek: de StAB is wel vaker als deskundige aanwezig bij een zaak, maar het presenteren van de bevindingen was nieuw. Begin juli 2008 hebben de StAB-deskundigen hun bevindingen in de civiele zaak toegelicht tijdens de zitting van het Gerecht. Ook zijn vragen van de rechter en van de partijen beantwoord.

Bevindingen De belangrijkste conclusie van het deskundigenbericht in de administratieve zaak is dat metingen op leefniveau geen goed beeld geven van de individuele bijdragen van de verschillende bedrijven op het Isla-terrein. Er wordt op te weinig locaties gemeten en de metingen zijn onvolledig. Ook al zou er sprake zijn van een goed meetnet, dan nog is niet duidelijk welke bron verantwoordelijk is voor welk deel van de vervuiling. Een meting geeft niet aan wat de herkomst van de vervuiling is (industrie, verkeer, achtergrond), maar geeft alleen het totaal van de samenstellende concentraties op leefniveau aan. Op het punt van vergunninghandhaving schieten metingen daarom tekort.


Om deze reden heeft het de voorkeur de concentraties luchtverontreinigende stoffen op leefniveau te berekenen. Hiermee worden de bijdragen van de afzonderlijke bronnen aan de concentraties op leefniveau bepaald. Als ook de achtergrondconcentraties bekend zijn, kunnen de berekende waarden vergeleken worden met de meetwaarden over een periode van een jaar. De StAB-deskundigen hebben bij de Isla Raffinaderij onderscheid gemaakt in de uitstoot van luchtverontreinigende stoffen (met name zwaveldioxide en fijn stof) bij een normale bedrijfsvoering en de uitstoot van restgassen via de fakkels. Bij de normale bedrijfsvoering is vooral de uitstoot van zwaveldioxide van belang. De uitstoot via de fakkels leidt vooral tot een verhoging van de concentraties fijn stof (roet door onvolledige verbranding). De belangrijkste conclusies van het StABonderzoek zijn: 1 Tussen de bevindingen van de StAB en die van Isla trad een verschil op in de berekende concentraties op leefniveau. Uit een onderlinge vergelijking van de invoergegevens is gebleken dat alleen de gebruikte weerkundige gegevens op een aantal punten verschillen. Uit beide berekeningen komt een overschrijding van de jaargemiddelde norm voor zwaveldioxide naar voren. De StAB berekent echter hogere concentraties en daarmee een hogere mate van overschrijding. Het verschil in de berekende concentraties heeft consequenties voor de aard en omvang van de maatregelen die genomen moeten worden om te voldoen aan de norm op leefniveau.

2 Voor de aard en omvang van de maatregelen die moeten worden genomen, is het verder relevant waar de beoordeling plaatsvindt. Gelet op het doel van de kwaliteitsstandaard - het beschermen van de volksgezondheid - is de StAB van mening dat de beoordeling op het hoogst belaste - vrij toegankelijke - punt buiten het Isla-terrein voor de hand ligt. De beoordeling zou dan plaats moeten vinden ter hoogte van de Joodse begraafplaats. Deze locatie volgt ook uit de omschrijving van het beoordelingspunt in de documenten die bij de vergunning horen.

3 De StAB maakt geen keuze voor de uiteindelijke maatregelen; deze keus is aan Isla. Wel heeft de StAB een aantal mogelijke maatregelen en de effecten daarvan gepresenteerd. Om aan de norm voor zwaveldioxide op leefniveau te voldoen, zal Isla een keuze moeten maken uit een combinatie van maatregelen die betrekking hebben op het verbeteren van apparatuur, het toevoegen van hulpstoffen, het verlagen van het zwavelgehalte in de brandstoffen en het plaatsen van apparatuur voor het verwijderen van de zwavel in de uit te stoten stoffen. 5 Beeld raffinaderij vanaf de begraafplaats


4 Om de concentratie van fijn stof te beperken, is het belangrijk dat de omvang, frequentie en duur van het fakkelen beperkt wordt. Daarbij heeft de StAB maatregelen genoemd die leiden tot het verbeteren van de werking van de apparatuur en het vergroten van de opvangcapaciteit van apparatuur. Ook maatregelen als het nuttig inzetten van restgassen en het beperken van de afhankelijkheid van de elektriciteitscentrale van CUC, leiden tot een vermindering van het fakkelen. 5 Als er toch restgassen verbrand moeten worden (bij calamiteiten), moet dit onder de best mogelijke omstandigheden gebeuren. Hiervoor zijn maatregelen nodig zoals het afstemmen van het fakkelsysteem, de toe te voegen hoeveelheid stoom op het aanbod en het beperken van de productie bij uitval van apparatuur. 6 Maatregelen als het nuttig inzetten van restgassen en het verbeteren van apparatuur voor de verwijdering van zwavel, hebben naast positieve milieueffecten ook een positief economisch effect voor Isla. Ook blijken maatregelen die leiden tot een verbeterde werking van apparatuur in sommige gevallen zowel effecten op de reductie van de concentratie zwaveldioxide op leefniveau te hebben als tot een beperking van het gebruik van de fakkel te leiden.

gegevens het best passend zijn. Zoals hiervoor al is aangegeven, vinden Isla en StAB verschillende uitkomsten voor de concentraties op leefniveau. Dit is toe te schrijven aan het verschil in meteorologische gegevens die bij de verspreidingsberekeningen zijn gebruikt. Het gaat hierbij niet zozeer om windrichting en windsterkte (deze zijn goed bekend), maar om de laagsgewijze opbouw van de atmosfeer in Curaçao. Die is van belang om de verspreiding van de emissies goed te kunnen voorspellen.

Vervolgonderzoek

Voor de weerkundige kwestie heeft de StAB externe deskundigheid ingeschakeld. De bevindingen daaruit zijn verwerkt in een nader advies in beide procedures.

Om de aard en omvang van de maatregelen vast te kunnen stellen, moet er duidelijkheid komen over welke weerkundige


De StAB heeft tijdens de zitting het verzoek gekregen om dit nader uit te zoeken. Daarnaast is ons gevraagd een nadere uitwerking van de kosten te geven in relatie tot maatregelen die nodig zijn ter vermindering van de concentraties op leefniveau en van het fakkelen. De problematiek van de weerkundige gegevens heeft ook consequenties voor de conclusies in de administratieve zaak. Mede daarom heeft de administratieve rechter de bevindingen in de civiele zaak ook in zijn zaak betrokken. Voor de administratieve zaak is de vraagstelling in die zin uitgebreid dat de rechter ook inzicht wil krijgen in de bijdrage van CUC aan de concentraties op leefniveau en dat hij de aanvullende bevindingen over de weerkundige gegevens bij de resultaten betrokken wil zien.

THEMA: Nieuwe vragen aan de StAB Steeds vaker doen de rechtbanken een beroep op de specialistische kennis van de StAB. Voor de StAB betekent dit: nieuwe vragen en soms ook andere werkwijzen en onderzoeksmethoden. Ook krijgen we steeds vaker het verzoek een controlemeting te doen. En naast advies aan civiele rechters hebben we ook advies uitgebracht in een aantal strafzaken. Oplossing of illegale stort? In een aantal strafzaken heeft de StAB een deskundigenbericht uitgebracht over de volgende vraag: moet het toepassen van bouwstoffen gezien worden als het (illegaal) storten van afvalstoffen waarbij de onderliggende bodem al dan niet vervuild zou zijn geraakt? Deze vraag speelde bij de Noord-Zuidlijn in Amsterdam.

Bij de aanleg van de Noord-Zuidlijn is bentonietslurry en jetgroutspoil (cementmengsel met grond) vrijgekomen met de weggegraven ondergrond. Kenmerk van beide stoffen is dat ze een hoog pH-gehalte (= pH van 13) en een hoog watergehalte hebben. Als het water in de bodem dringt, kan dit effect hebben op – in dit geval – het ecosysteem. Onderzoek laat zien dat zeer basische vloeistoffen een acute invloed hebben op ecosystemen. Basisch water zorgt ervoor dat voedingsstoffen voor planten worden vastgelegd in de bodem. Planten kunnen hierdoor niet bij de voeding en sterven af door een gebrek aan voedingsstoffen. Om een liter zeer basisch water met alleen regenwater te neutraliseren, is een grote hoeveelheid regenwater nodig. Het kan dus enige tijd duren voordat de bodem weer pH-neutraal (= pH van 6 à 7) is.


De stoffen die vrijkwamen bij de NoordZuidlijn zijn deels opgeslagen in een bassin om te ontwateren en zijn deels afgevoerd naar een voormalige stortplaats. Het water in het bassin zou geneutraliseerd worden met zoutzuur. Daarna zou het water op het oppervlaktewater worden geloosd. De vaste fractie zou, na ontwatering, als deklaag worden gebruikt bij een voormalige afvalstortplaats. Het geneutraliseerde water zou geloosd worden in het riool. Het bassin bleek echter niet vloeistofdicht te zijn waardoor het zeer basische water


op een gegeven moment over de weg in de aangrenzende berm stroomde. Het deel dat naar een voormalige afvalstortplaats was getransporteerd, bleek niet alleen basisch, maar ook erg zout te zijn. De rechter wilde voor beide situaties weten of er milieuschade was ontstaan en zo ja, welke milieuschade. Het water dat was weggestroomd uit het bassin, belandde grotendeels op het wegdek en verdampte uiteindelijk. De rest, een klein deel, is mogelijk in de bodem terechtgekomen. Waarschijnlijk is

de milieuschade zeer beperkt gebleven. Wat hierbij meespeelt, is het feit dat de bodem al jarenlang vervuild was en gesaneerd zou worden. Complicerende factor bij de voormalige stortplaats was de zware vervuiling van die stortplaats zelf. Hoe erg is het dat er enige vervuiling aan de bestaande stortplaats wordt toegevoegd? Het zoute water was op zich niet het probleem, want door verdunning met het grondwater werd het zout snel geneutraliseerd. Ook de grond die uiteindelijk als deklaag is gebruikt, bevat

veel minder basisch materiaal na de ontwatering. Er zal tijdelijk geen plantengroei mogelijk zijn maar na enige tijd zal deze plantengroei zich herstellen. In geen van beide zaken heeft de rechter nog uitspraak gedaan.

Parkeerdrukmeting Bij een appartementencomplex moeten in beginsel voldoende parkeerplaatsen op het eigen terrein aanwezig zijn. Is dat niet het geval, dan moeten de bewoners parkeren in de omgeving. Dit kan zolang er genoeg plek voor de andere bewoners overblijft. Maar hoe meet je of dat zo is? Bij een bouwproject in Alkmaar ontstond discussie over het aantal benodigde parkeerplaatsen dat daadwerkelijk nodig zou zijn. De discussie ontstond nadat er op het eigen terrein te weinig parkeerplaatsen konden worden aangelegd. De rechtbank Alkmaar schakelde de StAB in voor een parkeerdrukmeting. Daarbij moest, in een representatieve periode, van een aantal straten het aantal auto’s worden geteld gerelateerd aan het aantal beschikbare parkeerplaatsen in die straten. Zowel de gemeente als de omwonenden hadden metingen gedaan. De uitkomsten verschilden enigszins. Eerst heeft de StAB geïnventariseerd hoeveel parkeerplaatsen er na de bouw zouden zijn. Uit de inventarisatie bleek dat er veel meer parkeerplaatsen zouden worden aangelegd dan in de stukken stond: 146 versus 134. Nog voor de werkelijke meting was het probleem dus in feite al opgelost. Als extra controle zijn in een periode van 14 dagen op een aantal avonden (zoals bepaald door de rechtbank), volgens een


gebruikelijk protocol, tellingen gedaan. De resultaten lagen het dichtst bij de gegevens van de gemeente. Er is nog geen uitspraak gedaan.

Waar ligt de grens? Het afgelopen jaar hebben de rechtbanken regelmatig een beroep gedaan op onze specialistische kennis van geodesie (landmeetkunde). Vooral bij bestemmingsplannen en bouwvlakken kan het belangrijk zijn in het terrein reconstructies hiervan uit te voeren. In een aantal civiele zaken ging het om ruimtelijke ordeningskwesties waarbij discrepanties werden geconstateerd tussen het terrein en bestemmingsplankaarten (waarop een bouwvlak stond aangegeven). Met oude kadastrale veldwerken werden die situaties gereconstrueerd en werd aangegeven hoe het bouwvlak ten opzichte van de kadastrale begrenzing zou moeten liggen.


De StAB kreeg ook vragen over grensgeschillen, meestal in het buitengebied bij agrarische percelen. Met luchtfoto’s en oude kadastrale veldwerken zijn de oorspronkelijke grenzen gereconstrueerd. Daarbij bleek in één geval dat een van de partijen de bestaande grenssloot op sommige plaatsen (bewust) enige decimeters had verplaatst. In een ander geval was er sprake van gebouwen die niet meer hun oorspronkelijke vorm hadden (zoals op de kaart was vermeld) en van grenzen die anders lagen dan op grond van afstandsmetingen werd aangenomen.

Geluidsmeting In 2008 breidde de StAB haar diensten en expertise uit met geluidsmetingen. Bij het bepalen van de geluidsnormen speelt het achtergrondgeluid vaak een grote rol. In principe mogen activiteiten waarvoor een vergunning is gevraagd niet leiden tot een hoger heersend geluidsniveau. Om de hoogte van dit niveau vast te stellen, wordt onder andere bij woningen gemeten. Een van de zaken waarover de StAB zich boog, was het meten van het verschil in achtergrondniveau tussen de voorzijde (openbare weg) en de achterzijde (schoolplein) van woningen. Doel van de meting: bepalen of het verschil in geluidsniveau tussen voorzijde en achterzijde zodanig is dat de geluidbelasting van spelende kinderen aan de geluidsnormen moet worden getoetst of niet. Op 17 december 2008 heeft de Raad van State in de uitspraak over deze kwestie (zaaknummer 200801480/1) bepaald dat het verschil in geluidniveau zodanig is dat in dit geval het stemgeluid van de spelende kinderen niet mag worden uitgesloten van een beoordeling van de door de school veroorzaakte geluidsbelasting.

THEMA: Nieuwe landgoederen In 2008 heeft de StAB vrij veel verslagen uitgebracht in beroepsprocedures over bestemmingsplannen voor landelijke gebieden. Veruit de meeste beroepen waren gericht tegen de bestemmingsregelingen voor agrarische bedrijven, recreatiewoningen en niet- of semiagrarische bedrijven. De diversiteit in buitengebiedzaken was dus bijzonder groot. Eén onderwerp dat eruit sprong, was een bestemmingsplanregeling voor de stichting van nieuwe landgoederen. De StAB heeft een verslag uitgebracht aan de Raad van State over de beroepen tegen een bestemmingsregeling van de gemeente Arnhem voor bestaande en nieuwe landgoederen.

Provinciaal landgoederenbeleid Gelderland Het provinciale beleid van Gelderland is bedoeld om het stichten van nieuwe landgoederen makkelijker te maken. Een van de voorwaarden uit het streekplan is dat een nieuw landgoed moet bijdragen aan de landschappelijke en ecologische kwaliteit en aan de toegankelijkheid en aantrekkelijkheid voor recreanten (vooral wandelaars). De definitie van een nieuw landgoed in het streekplan is: een openbaar toegankelijk bos- en/of natuurcomplex (al dan niet met overige gronden) met daarin een woongebouw van allure met in beginsel maximaal drie wooneenheden en een minimale omvang van het nieuwe bos of natuurgebied van 5 ha.


Nieuwe landgoederen kunnen worden gesticht in gebieden die op de streekplankaart zijn aangegeven als het Groenblauwe raamwerk (EHS-verweving, EHS-verbindingszones) en in het Multifunctioneel gebied. Ze kunnen niet worden gesticht in EHS-natuur, waardevol open gebied, bij weidevogel- en ganzengebieden van provinciaal belang of in het concentratiegebied voor intensieve teelten. Het is mogelijk om landgoederen te stichten met een veelvoud van 5 ha openbaar toegankelijk bos en/of natuurterrein; daarop mag een woongebouw met een veelvoud van drie wooneenheden wordt gebouwd. Het woongebouw moet wel passen bij de kwaliteiten van de plek. De hoofdfunctie van het nieuwe gebouw of de

nieuwe gebouwen is wonen. Bij initiatieven voor een nieuw landgoed moet sprake zijn van een totaalvisie, inclusief inrichtingsplan, beeldkwaliteitsplan en exploitatieopzet. Behalve de bestemmingsplanwijziging moet de gemeente met de initiatiefnemer een privaatrechtelijke overeenkomst, met kettingbeding, afsluiten over de inrichting en beheer van het nieuwe landgoed. Het streekplan schrijft voor dat deze overeenkomst bij het bestemmingsplan moet worden gevoegd.

Bestemmingsplan Buitengebied ArnhemNoord 2007 In het bestemmingsplan Buitengebied Arnhem-Noord 2007 was op twee manieren vormgegeven aan deze mogelijkheid. In de eerste plaats was een bestemming 5 locatie nieuw landgoed “Laag Erf”


landgoed opgenomen die voorzag in: • woondoeleinden; • behoud of herstel van de cultuurhistorische, natuur- of landschapswaarden; • wegen voor bestemmingsverkeer; • verblijfsrecreatief gebruik van kampeermiddelen. Vreemd genoeg hadden bestaande landgoederen de bestemming landgoed niet gekregen. Deze terreinen waren bestemd volgens het bestaande gebruik of de bestaande functie, bijvoorbeeld tot natuurgebied, bos en/of agrarische doeleinden. Hierdoor staan de bestaande landgoederen niet op de plankaart, met uitzondering van pas gestichte landgoederen. In de tweede plaats was in het plan een wijzigingsregeling opgenomen. Daarmee konden de bestemmingen voor agrarisch gebruik, bos en/of wonen van enkele terreinen die op de plankaart speciaal waren aangeduid, worden veranderd in de bestemming landgoed. Voorwaarden voor deze wijziging waren (o.a.): • maximaal vijf woningen; • maximaal 1.000 m3 inhoud per woning.

voldeed aan de provinciale voorwaarden voor nieuwe landgoederen. Dat gold in hun ogen echter niet voor de voorschriften voor de wijzigingsbevoegdheid, omdat de voorwaarden voor landgoedstichting uit het streekplan niet expliciet waren overgenomen. Ook voldeden de beoogde locaties volgens GS niet (geheel) aan deze voorwaarden. Omwonenden gingen in beroep om de goedkeuring door GS van de bestemming Landgoed aan te vechten. Heel begrijpelijk. De eigenaren van de terreinen waarvoor in het plan een wijzigingsregeling was opgenomen waarover GS een negatieve beslissing hadden genomen, vochten deze beslissing op hun beurt aan. Op verzoek van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft de StAB de gevolgen voor de appellanten beschreven van de planregelingen voor nieuwe landgoederen en de besluiten hierover van GS. De StAB is daarbij ook nagegaan (uiteraard voorzover de beroepen daartoe aanleiding gaven): • wat de natuurlijke en landschappelijke kwaliteiten zijn van de beoogde vestigingslocaties; • in hoeverre deze kwaliteiten (negatief) worden beïnvloed door de mogelijkheden van de planregeling; en • of deze mogelijkheden voldoen aan de criteria die in het streekplan zijn gesteld.

Zowel de bestemming landgoed als de aanduiding van de wijzigingsregeling waren toegekend op verzoek van de grondeigenaren. Dit was gebeurd op basis van zogenoemde masterplannen die de eigenaren bij de gemeente hadden ingediend. In de masterplannen stonden de doelstellingen voor het gebied, de beoogde inrichting en het aantal en de ligging van nieuwe woongebouwen.

De uitspraak

Gedeputeerde Staten (GS) keurden de bestemming landgoed goed, omdat deze

De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State kwam op 26 november 2008 (zaaknummer 200708245/1) tot de


conclusie dat aan de meeste provinciale voorwaarden voor de bestemming landgoed was voldaan. Hiervoor toetste de Afdeling expliciet aan de kwalificatie van de beoogde locatie in het streekplan (een van de provinciale voorwaarden). Ook gaf de Afdeling aan dat bestaande woningen niet hoeven te worden meegerekend bij de bepaling van het maximumaantal nieuwe wooneenheden. Tevens heeft de Afdeling overwogen dat een woongebouw met meerdere wooneenheden iets anders is dan drie afzonderlijke (of vrijstaande) woningen. De initiatiefnemer was inmiddels al uitgegaan van één woongebouw, precies wat de gemeente ook voor ogen had. De planregeling maakte echter ook drie afzonderlijke (vrijstaande) woningen mogelijk. Daarom onthield de Afdeling goedkeuring aan het bouwvlak voor de woningen op de plankaart en het hierop toegesneden onderdeel van de voorschriften. Over de beroepen tegen de onthouding van goedkeuring aan de wijzigingsregeling oordeelde de Afdeling als volgt. GS hadden terecht geëist dat de provinciale voorwaarden expliciet in deze regeling moesten worden opgenomen, omdat elders in de voorschriften stond dat een wijzigingsplan niet aan GS ter goedkeuring hoefde te worden voorgelegd. De provincie zou een wijzigingsplan voor een nieuw landgoed dus ook niet meer kunnen toetsen. In het ene geval was bovendien sprake van een bestaand landgoed waarvoor GS terecht meenden dat het beleid voor nieuwe landgoederen niet van toepassing is. Ook werd niet voldaan aan de oppervlakte-eis van 5 ha, omdat 13 van de


15 ha van het bestaande landgoed in de EHS-natuur liggen. In het andere geval hadden GS volgens de Afdeling terecht het standpunt ingenomen dat compensatie van bosaantasting voor een nieuw landgoed (of een hierop gepland woongebouw) alleen mag plaatsvinden op het te stichten landgoed. Bovendien lag de beoogde locatie helemaal binnen het beoogde Natura 2000-gebied Veluwe; hierdoor was vóór de planvaststelling - en niet pas in het kader van een wijzigingsplan een onderzoek vereist naar de effecten van een nieuw landgoed op de natuurwaarden. Zo’n onderzoek was niet uitgevoerd. Eerder had de Afdeling de stichting van een nieuw landgoed bij Klarenbeek zelfstandig getoetst aan de criteria van het Streekplan Gelderland 2005, het overige streekplanbeleid en het reconstructieplan Veluwe (3 september 2008, zaaknummer 200706698/1 (gemeente Voorst)). Dat nieuwe landgoed voldeed aan de gestelde criteria van het provinciaal beleid (voor zover het de onderwerpen in beroepen betrof). In deze zaak had de StAB overigens geen advies uitgebracht. Conclusie: de Afdeling rekent tot in detail na (uiteraard voorzover dit in beroep wordt gevraagd) of het provinciaal bestuur bij zijn beslissing over een bestemmings- of wijzigingsregeling voor een nieuw landgoed op de juiste wijze zijn eigen beleidsregels heeft toegepast. Uit de uitspraken komt duidelijk naar voren dat de stichting van een nieuw landgoed geen gemakkelijke opgave is. Zeker niet in de landschappelijk aantrekkelijke gebieden waar zo’n landgoed qua beoogde functies op zijn plaats zou zijn.

H3 StAB in ontwikkeling De ontwikkeling van de StAB die in 2007 startte is in 2008 voortgezet. Uiteraard is nieuwe wetgeving van grote invloed op het werk van de StAB-deskundigen. Daarnaast heeft de StAB buiten de eigen organisatie in de schijnwerpers gestaan en is de StAB zelfs tegen het licht gehouden in een proefschrift. Organisatieontwikkelingen

genomen van de ST-Groep die de StAB daarbij anderhalf jaar heeft begeleid. Ook is de nieuwe huisstijl geïntroduceerd en in alle interne en externe communicatiemiddelen doorgevoerd. De adviesdruk in 2008 heeft ook het onderhoud van het StAB-kennissysteem onder druk gezet. In de begrotingsbespreking met VROM is dit een belangrijk onderwerp geweest. VROM heeft ermee

De StAB presenteert op Curaçao In 2008 heeft de StAB voor het eerst aan het Gerecht in eerste aanleg van het Hof van Justitie van de Nederlandse Antillen advies uitgebracht in een kortgeding over de Isla-olieraffinaderij. Centraal in deze zaak stond de vraag of de raffinaderij voldoet aan de milieunormen. Op verzoek van de rechter hebben twee adviseurs hun bevindingen gepresenteerd tijdens de zitting in Willemstad op Curaçao. De StAB heeft van de gelegenheid gebruikgemaakt om de President van het Hof te vragen of de StAB het Hof op dezelfde manier als de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State van dienst kan zijn. Dezelfde vraag is aan het ministerie van Buitenlandse zaken gesteld vanwege de regeling van de nieuwe staatkundige verhoudingen binnen het Koninkrijk.

Organisatie ontwikkelt verder De StAB heeft in 2008 de introductie van het organisatiemodel van werken in teams afgerond. In december is afscheid


ingestemd dat de StAB in 2009 de personele capaciteit krijgt om de driemaandentermijn weer te kunnen halen en om de achterstand in het kennissysteem weg te werken. Via de teamplannen voor 2009 is gewaarborgd dat daarvoor tijd wordt vrijgemaakt. Het werken in teams heeft aanleiding gegeven om de organisatie op drie belangrijke punten aan te passen. Het gaat om een nieuw HRM-systeem, een aanpassing van de kantoorinrichting en het herijken van de werkprocessen. In 2008 is een start gemaakt met de aanpassingen, die in 2009 tot het gewenste resultaat moeten leiden.

Nieuwe regelgeving Grondexploitatieplan nieuwe uitdaging Op het gebied van de regelgeving is de nieuwe Wet ruimtelijke ordening (Wro) wel de belangrijkste. Via een interne opleiding


en studiegroep zijn de adviseurs vertrouwd gemaakt met de nieuwe wet. Met de Wro is het systeem van de toelatingsplanologie vervangen door een systeem van ontwikkelingsplanologie. Door deze andere benadering van de ruimtelijke ontwikkeling heeft de financierbaarheid van ruimtelijke plannen een prominente plaats gekregen in de ruimtelijke besluitvorming. Aspecten van planeconomie gaan in de toekomst deel uitmaken van de plannen waarover de StAB advies uitbrengt. De adviseurs van de StAB zullen zich hiervoor de benodigde expertise eigen maken.

StAB verankerd in Wabo en Waterwet Met de Wabo op komst is in 2007 begonnen de contacten met de rechtbanken te intensiveren. Zij zullen de eerstelijns geschilbeslechters zijn op het terrein van het omgevingsrecht. In 2008 heeft de StAB deze lijn voortgezet, ook al zal de Wabo na 2009 in werking treden. De StAB zal in de Wabo worden genoemd

als de deskundige waarop de rechter een beroep kan doen. Hetzelfde zal gebeuren in de komende Waterwet. De StAB participeert in het opleidingstraject dat de Studiecentrum Rechtspleging (SSR) aanbiedt aan de rechtbanken om zich voor te bereiden op de de Wabo en de Waterwet.

StAB en de buitenwereld Gerechtelijk deskundige in de spotlights Het jaar 2008 kan met recht het jaar van de gerechtelijke deskundige worden genoemd. Motor is het wetsvoorstel over deskundigen in het strafrecht geweest. Onder andere de Schiedammer moordzaak heeft een discussie losgemaakt over de kwaliteit van de deskundige en de blijvende waarborging van die kwaliteit. In navolging van de Stichting Landelijk Register Gerechtelijk Deskundigen (LRGD), heeft het ministerie van Justitie vanwege de komende Wet deskundigen in strafzaken het initiatief genomen om het Nederlands Register Gerechtelijk Deskundigen (NRGD) in te stellen, in eerste instantie voor deskundigen in het strafrecht. Het LRGD en NRGD hebben afgesproken toe te werken naar één register voor alle rechtsgebieden. De StAB neemt actief deel aan de ontwikkeling van beide registers, de StAB kan immers adviesvragen vanuit alle rechtsgebieden krijgen. Daarnaast volgen de StAB-adviseurs de cursus Gerechtelijk Deskundige van het Juridisch PAO te Leiden. Zo zorgt de StAB ervoor dat de StAB-deskundigen aan de eisen blijven voldoen.

StAB belangrijk onderwerp in proefschrift Op woensdag 13 februari 2008 is Taco

Leemans gepromoveerd aan de Rijksuniversiteit Leiden op zijn proefschrift ‘De toetsing door de bestuursrechter in milieugeschillen’. De dissertatie besteedt ruime aandacht aan de ontstaansgeschiedenis van de StAB en haar rol als deskundige in milieugeschillen van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. Andere rechters, in het bijzonder de rechters die de Wabo-zaken zullen behandelen, krijgen zo een helder beeld van de werkwijze van de StAB. Leemans brengt in zijn proefschrift een aantal uitdagingen voor de StAB in beeld. Eén daarvan is de aanwezigheid op de zitting, wat op dit moment alleen in uitzonderingssituaties gebeurt.

Nieuwe Raad van Advies Op aangeven van VROM heeft de StAB zich in 2008 de instelling van een Raad van Advies voorbereid. De Raad zal vanaf 2009 gaan functioneren. Met de Raad zal periodiek worden gesproken over maatschappelijke ontwikkelingen die belangrijk zijn voor het werk van de StAB. Bij de keuze van de leden is gekeken naar hun achtergrond in relatie tot het werkveld en de onafhankelijkheid van de StAB. In de Raad zitten de volgende personen: • ir. J.J. de Graeff, algemeen directeur van Natuurmonumenten; • ir. N.G. Ketting, Voorzitter Commissie voor de milieueffectrapportage; • mw F. Ravestein, oud-lid van de Tweede kamer, thans burgemeester van de gemeente Opsterland; • jhr. Ir. C.J.A. Reigersman, oud vicevoorzitter RvB BAM; • mw N.P.J.L. Verbugt, zelfstandig adviseur ruimtelijke ordening, oud-lid van de Tweede Kamer.


H4 Van de Raad van Toezicht De Raad van Toezicht (RvT) houdt toezicht op het beleid van de directie en de algemene gang van zaken bij de StAB. Daarnaast adviseert de RvT de directie en heeft ze een belangrijke klankbordfunctie.

in 2007 werd ingevoerd. Bij deze nieuwe werkwijze hoort ook het werken aan de hand van jaarplannen van de teams en het managementteam. Uit de besprekingen van de RvT met de bestuurder over het StAB-plan 2008–2012 zijn een paar aanpassingen van het plan naar voren gekomen.

Aftreden twee leden RvT Per 1 september 2008 zijn mevrouw mr. E.H.C. Salomons (lid) en de heer Prof. Mr. J.W.J. Besemer (voorzitter) afgetreden omdat hun maximale termijn van het lidmaatschap voorbij was. De voorzittershamer is overgenomen door mevrouw mr. J.A.M Kroese-Duijsters. Zij was al lid van de RvT. Op dit moment bestaat de RvT uit drie personen: twee leden (mevrouw drs. F.C. Giskes en de heer Prof. Dr. C. Backes) en de voorzitter. Drie is het statutair minimumaantal voor de RvT. Dit aantal is het resultaat van de afspraak die de RvT in 2007 maakte om het aan de nieuwe RvT over te laten of drie personen voldoende zijn. Op www.stab.nl staan de werkzaamheden van de leden van de RvT.

Vergaderingen en overleg met de ondernemingsraad De RvT bespreekt het concept van de begroting en het concept jaaroverzicht met de bestuurder. Naast het financiële beheer van de stichting komen dan ook de doelmatigheid van het functioneren van de StAB en de kwaliteitsborging van de producten ter sprake. Uiteraard is de RvT geïnformeerd over de voortgang van het werken in teams, dat


De interne structuurwijziging heeft niet alleen gevolgen voor de werkwijze van de StAB, maar ook voor het HRM-systeem, de werkprocessen en de huisvesting. In 2008 is een begin gemaakt met de vernieuwing van deze zaken. De RvT vergaderde in 2008 vier keer en was twee keer aanwezig bij het overleg tussen de Ondernemingsraad (OR) en de bestuurder. Verder nam de voorzitter van de RvT deel aan het bestuurlijk overleg met de plaatsvervangend SecretarisGeneraal van het ministerie van VROM. Gespreksonderwerpen waren de jaarrekening 2007 en de begroting 2009. De RvT heeft onder andere gesproken over de volgende onderwerpen.

Code Goed bestuur uitvoeringsorganisaties De directeur van de StAB en de RvT zijn verantwoordelijk voor een goede public governance-structuur van de organisatie. Ze leggen daarom in dit jaaroverzicht verantwoording af op basis van de Code goed bestuur uitvoeringsorganisaties. Vanwege de omvang van de StAB wordt de code aangepast uitgevoerd (meer hierover

staat op www.stab.nl). Conclusie van de RvT is dat de StAB in 2008 heeft voldaan aan deze code, waaraan de RvT een groot belang hecht.

Risicobeheersing De interne risicobeheersing- en controlesystemen zijn adequaat en effectief. Iedere maand bespreekt het MT de relevante gegevens en bekijkt zo of er bijstellingen in bijvoorbeeld het beleid nodig zijn. Hierdoor kon de StAB een project om medewerkers meer multi-inzetbaar te maken, intensiveren en vervroegen. Uit de interne systemen bleek namelijk al in 2007 dat Kamer 1 van de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State meer opdrachten bij de StAB zou neerleggen dan begroot, terwijl het omgekeerde gebeurde met de opdrachten van Kamer 2. Doordat deze informatie op tijd beschikbaar was, kon de StAB op tijd anticiperen.

Integriteit In het huishoudelijk reglement van de StAB staat wat er moet gebeuren als medewerkers melding maken van onrechtmatigheden van algemene, operationele en financiële aard binnen de stichting. Als

een medewerker een melding doet, heeft dat vanzelfsprekend geen gevolgen voor zijn rechtspositie. De medewerkers van de StAB, inclusief de bestuurder, hebben geen ongewenste nevenfuncties. Nevenfuncties zijn toegestaan, mits er geen sprake is van belangenverstrengeling en partijdigheid. Zelfs de schijn hiervan wil de StAB voorkomen.

Bezoldiging De bezoldiging van bestuurder en medewerkers van de StAB is gebaseerd op de salarisschalen van de rijksoverheid en de maatstaven die daar gelden. De vergoedingen voor de leden van de Raad van Toezicht staan op onze website.

Goedkeuring verslaglegging en verklaring van decharge De RvT heeft het verslag van de directie en de externe accountant besproken. De RvT heeft vastgesteld dat de interne risicobeheersing- en controlesystemen aanwezig zijn en gehanteerd worden. Verder heeft de RvT geconstateerd dat de operationele activiteiten juist en volledig geregistreerd zijn. Op basis hiervan verleent de RvT decharge aan de directie van de StAB.


H5 Van de Ondernemingsraad Het jaar 2008 was voor de Ondernemingsraad (OR) het jaar van onder andere het nieuwe HRM-systeem, de huisvesting, het onderzoek naar werkprocessen en het kennissysteem. De OR heeft in 2008 tien keer overlegd met bestuurder. Start introductie HRM-systeem In april 2008 heeft de bestuurder een voorstel voor een nieuw HRM-systeem gedaan. Na overleg met de achterban, heeft de OR in mei een concept-advies uitgebracht. Het HRM-systeem is vervolgens verder uitgewerkt. In december heeft de OR ingestemd met de nieuwe functiebeschrijvingen en competentieprofielen voor de adviseursfuncties. Het beoordelings- en


beloningssysteem wordt in 2009 verder uitgewerkt.

Vernieuwing interne huisvesting Omdat de StAB tegenwoordig in teams werkt, omdat uitbreiding van het personeelsbestand is voorzien en omdat er de wens was om het bedrijfsbureau bij elkaar te huisvesten, heeft de bestuurder voorgesteld de interne huisvesting te vernieuwen. Als pilot wordt het bedrijfsbureau gezamenlijk gehuisvest in een servicecenter. Belangrijk voor de OR is dat er voor het nieuwe huisvestingsconcept een breed draagvlak is. De OR en de bestuurder hebben daarom afgesproken dat het huisvestingstraject zal worden begeleid door een projectgroep waarin alle teams zijn vertegenwoordigd.

Onderzoek naar werkprocessen

Nieuwe samenstelling OR

De bestuurder wil de algehele werkprocessen van de StAB onderzoeken. In dat onderzoek zal ook worden bekeken of adviseurs, nu ze in teams werken, andere ondersteuning van het bedrijfsbureau verwachten. De OR is akkoord gegaan met de uitvoering van het onderzoek door Atos. De OR zal vertegenwoordigd zijn in de werkgroep(en) die in 2009 gaan meedraaien.

Sinds april 2008 heeft de OR een nieuwe samenstelling: De heer J.H.F. Zigenhorn (voorzitter) De heer J.F. Schuurman (secretaris) De heer E.P. Feringa De heer M.V. van den Hout De heer Van den Hout heeft de StAB per 1 januari 2009 verlaten.

Nieuw kennissysteem In 2008 is een voorstel gedaan voor een eenvoudiger kennissysteem dat op de intranetsite van StAB staat. De OR is het eens met die vereenvoudigde structuur en een goede ontsluiting van de kennis. De planning is het kennissysteem in 2009 op deze wijze vorm te geven.


H6 Bedrijfsvoering De volgende paragrafen gaan over adviesaanvragen, personeel, financiën en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Een gedetailleerde cijfermatige onderbouwing staat op www.stab.nl. Adviesaanvragen In 2007 is besloten om de werklast van de StAB niet meer uit te drukken in aantallen verzoeken om advies, maar in werklast. Hiervoor hanteert de StAB een classificatiesysteem, waarbij ieder verzoek van de rechter wordt beoordeeld op werklast. De werklast wordt uitgedrukt in het aantal uren dat een adviseur naar verwachting aan de zaak zal besteden. In 2007 en 2008 zijn alle adviesverzoeken gewaardeerd volgens het nieuwe systeem, waardoor beide jaren vergeleken kunnen worden (zie de figuren 1 en 2).

Herkomst verzoeken

In 2008 is, net als in de jaren ervoor, een groter beroep op de StAB gedaan dan voorzien. Vooral de omvang van de zaken zorgde voor een hoge werkdruk in 2008. Voorbeelden van omvangrijke zaken zijn de Isla-zaak op Curacao, het buitengebied Uden 2006, het buitengebied Boxtel 2006 en het project Mainportontwikkeling Rotterdam – aanleg Maasvlakte 2. Overigens is het aantal adviesvragen wel gedaald.

Herkomst van de adviesaanvragen Opvallend in 2008 was de stijging van het aantal aanvragen vanuit het civiel- en strafrecht (zie onderstaande tabel). Voor deze zaken wordt eerst een offerte uitgebracht. Nadat het werk is uitgevoerd, declareert de StAB de factuur bij de opdrachtgever.

Aantal 2007

Aantal 2008

Begroting 2008

kamer 1, ABRvS

129

103

140

kamer 2, ABRvS

321

177

200

kamer 3, ABRvS

1

2

0

40

57

40

3

7

0

494

346

380

Rechtbanken Civiel en Strafrecht Totaal


Leverbetrouwbaarheid Doordat in 2008 meer beslag is gelegd op de capaciteit van de StAB, is de leverbetrouwbaarheid onder druk komen te staan. Doelstelling van de StAB is een zaak gemiddeld binnen drie maanden af te ronden. In 2008 heeft de StAB niet voldaan aan deze doelstelling: het duurde gemiddeld 3,06 maanden. Een andere doelstelling is dat de termijn die met de opdrachtgever is afgesproken, gehaald moet worden. Dat is in 18 % van de zaken niet gelukt. De termijn is in de meeste zaken echter maar enkele dagen overschreden.

Kwaliteit van adviezen Een van de middelen om de kwaliteit van de adviezen te evalueren, zijn de evaluatieformulieren die opdrachtgevers invullen. In 2008 ontvingen we in totaal 195 evaluatie formulieren terug: een respons van 56%.

35.000 30.000

Personeel In- en uitstroom van personeel Het aantal fte is vergeleken met 2007 licht gedaald van 46,5 naar 46,1. Zeven medewerkers kwamen in dienst en zeven verlieten de StAB, waarvan er twee met pensioen gingen Daarnaast maakt de StAB gebruik van 1,7 fte externen (voor langere tijd).

Ziekteverzuim Het ziekteverzuim bij de StAB is al jaren achtereen laag. In 2008 was het ziekteverzuim 2,6%.

500

34.121 25.624

De StAB is er door de hoge werkdruk, gemiddeld genomen, net niet in geslaagd de doelstelling te halen (90% van de opdrachtgevers beoordeelt het werk van de StAB met ‘goed’ of ‘uitstekend’). Op www.stab.nl staan de gespecificeerde cijfers.

28.890

494

450 400

25.000

350

20.000

300

380 346

250 15.000

200 150

10.000

100

5.000 0

50 clasificatie clasificatie 2007 2008 totale werklast adviesaanvragen

begroting 2008

Figuur 1: Totale werklast adviesaanvragen

0

aantal aantal 2007 2008 totaal aantal adviesaanvragen

begroting 2008

Figuur 2: Totaal aantal adviesaanvragen


Financiën

Winst- en verliesrekening Uitkomst 2008

Subsidie VROM Overige inkomsten Restitutie VROM

Som der bedrijfsopbrengsten

Personeelskosten Sociale lasten Kosten Wachtgeldvoorziening Kosten Ouderenbeleid

€ 3.168.443 € 591.754 € 51.027 € 83.668

Materiële kosten

€

990.422

Afschrijvingen

€

116.643

Som der bedrijfslasten

€ 5.001.957

Bedrijfsresultaat

€

335.836

Rentebaten

€

17.634

Resultaat voor bestemming

€

353.470

Dotatie onverdeeld resultaat 2008 Dotatie tijdelijke verhoging risicoreserve

Resultaat na bestemming

€

0


€ 5.180.000 € 157.793

€ €

€ 5.337.793

341.770 11.700

Balans

Balans

Activa

Materiële vaste activa

Voorraden

Vorderingen

€

Liquide middelen

€ 2.499.793

€ 2.301.118

Totaal activa

€ 2.826.432

€ 2.600.885

Passiva

Eigen vermogen

€ 1.305.392

€

Voorzieningen

€

964.562

€ 1.086.819

Kortlopende schulden

€

556.478

€

Totaal passiva

€ 2.826.432

€

31-12-2008

252.693

31-12-2007

€

245.602

€

54.165

– 73.946

951.922

562.144

€ 2.600.885


Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Duurzaam inkopen De StAB heeft zich geconformeerd aan de rijksbrede kabinetsambitie om in 2010 voor 100% duurzaam in te kopen. De StAB heeft zich daarvoor aangesloten bij het Programma Duurzaam Inkopen en heeft de deelnameverklaring als één van de eerste uitvoeringsorganisaties van het ministerie van VROM ondertekend. Iedere aanschaf zal worden getoetst aan de criteria.

CO2-compensatie Dit jaar zijn de ruim 81.000 zakelijke kilometers en de drie vluchten naar Curaçao (in totaal 25,75 ton CO2) gecompenseerd bij de organisatie Trees for Travel.

Milieubarometer Uit de jaarlijks meting via de milieubarometer voor overheidskantoren blijkt dat de StAB nog altijd goed scoort vergeleken met overige overheidskantoren. Ten opzichte van vorig jaar zijn er geen significante veranderingen.


H7 Accountantsverklaring Wij hebben de jaarrekening over 2008 van de Stichting Advisering Bestuurs rechtspraak voor Milieu en Ruimtelijke Ordening te Den Haag bestaande uit de balans per 31 december 2008 en de winst-en verliesrekening over 2008 met de toelichting gecontroleerd. Verantwoordelijkheid van de directie De directie van de stichting is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag, beide in overeenstemming met de Richtlijn voor de jaarverslaggeving 640 voor organisaties zonder winststreven. Tevens is de directie van de stichting verantwoordelijk voor de financiële rechtmatigheid van de in de jaarrekening verantwoorde baten, lasten en balansmutaties. Deze verantwoordelijkheid omvat onder meer: het ontwerpen, invoeren en in stand houden van een intern beheersingssysteem relevant voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat, zodanig dat deze geen afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten bevat, het kiezen en toepassen van aanvaardbare grondslagen voor financiële verslaggeving en het maken van schattingen die onder de gegeven omstandigheden redelijk zijn.

Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze

controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder het VROM Controleprotocol 2002, de subsidievoorwaarden genoemd in het Staatsblad 454 van 25 september 1995 en de aanwijzingen in de jaarlijkse VROM subsidietoezegging. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor ons geldende gedragsnormen en zijn wij gehouden onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De keuze van de uit te voeren werkzaamheden is afhankelijk van de professionele oordeelsvorming van de accountant, waaronder begrepen zijn beoordeling van de risico’s van afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. In die beoordeling neemt de accountant in aanmerking het voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat relevante interne beheersingssysteem, teneinde een verantwoorde keuze te kunnen maken van de controlewerkzaamheden die onder de gegeven omstandigheden adequaat zijn maar die niet tot doel hebben een oordeel te geven over de effectiviteit van het interne beheersingssysteem van de entiteit. Tevens omvat een controle onder meer een evaluatie van de aanvaardbaarheid van de toegepaste grondslagen voor financiële


verslaggeving en van de redelijkheid van schattingen die de directie van de stichting heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.

Verklaring betreffende andere wettelijke voorschriften en/of voorschriften van regelgevende instanties Op grond van de wettelijke verplichting ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder f BW melden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW.

Oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van de Stichting Advisering Bestuursrechtspraak voor Milieu en Ruimtelijke Ordening per 31 december 2008 en van het resultaat over 2008 in overeenstemming met de Richtlijn voor de jaarverslaggeving 640 voor organisaties zonder winststreven alsmede met het VROM Controleprotocol 2002, de subsidievoorwaarden genoemd in het Staatsblad 454 van 25 september 1995 en de aanwijzingen in de jaarlijkse VROM subsidietoezegging. Voorts zijn wij van oordeel dat de in deze jaarrekening verantwoorde baten, lasten en balansmutaties over 2008 voldoen aan de eisen van financiële rechtmatigheid. Dit houdt in dat deze bedragen in overeenstemming zijn met de geldende weten regelgeving voor zover deze betrekking heeft op de toewijzing en de besteding van de rijksgelden, en voor zover daarvan in het VROM Controleprotocol 2002 en de subsidievoorwaarden genoemd in het Staatsblad 454 van 25 september 1995 toetsing wordt verlangd.

38 jaarverslag 2008 2007 S tAB

Den Haag, 2 maart 2009 KPMG ACCOUNTANTS N.V. M.J. Kuikman-Wakker RA


Colofon Dit is een uitgave van StAB

Ontwerp en opmaak Tappan Communicatie

Redactie StAB, Tappan Communicatie

Fotografie Igor van der Wal (StAB) Medewerkers StAB

Drukwerk DeltaHage

Oplage 750 Den Haag, april 2009


jaaroverzicht 2008 S tAB

Jaaroverzicht

2008

Bezuidenhoutseweg 62 2594 AW Den Haag Postbus 95928 2509 CX Den Haag T 070 3150150 F 070 3150195 [email protected] www.stab.nl

Jaaroverzicht 2008 Jaaroverzicht 2008

Recommend Documents