INZICHT. Uitbesteding overblijf fiasco Tijl Uilenspiegelschool doet het weer zelf. Geen boerkawet op school VOO vindt wettelijk verbod overbodig

I N Z I C H T O k t o b e r

6

2 0 0 8

Uitbesteding overblijf fiasco Tijl Uilenspiegelschool doet het weer zelf Geen boerkawet op school VOO vindt wettelijk verbod overbodig Echte kleuterexpertise verdwijnt KLOS-leerkrachten gaan laatste jaren in

01_Cover.indd 1

20-10-2008 16:36:16

00_Ads.indd 2

20-10-2008 16:47:53

RIMPELS

I N Z I C H T ONDERWIJSMAGAZINE van de VERENIGING voor OPENBAAR ONDERWIJS

ISSN 0021 – 0307

De vakopleiding Mustafa loopt stage in een winkel. Rekenen is zeker niet z’n sterkste kant. Op de vraag of hij ervaring in de horeca heeft, antwoordt hij positief. Hij brengt al een jaar pizza’s rond. Zijn grootste

JAARGANG 142 nr. 6 – oktober 2008 Verschijnt zeven keer per jaar Oplage 13.000

wens is rond zijn 25e een gezin en een huis. ‘Da’s mooi’, zegt de winkelier, ‘maar hier kost dat zo’n € 4.000,- per vierkante meter. Hoeveel vierkante meter wil je?’ Mustafa denkt na en vindt 80 vierkante meter genoeg. Hij rekent de kosten op een papiertje uit en komt tot de conclusie dat

REDACTIE Jaap Adema - Jan Barendse - Lineke Eerdmans Fred Kruidenberg - Rob Limper Eindredactie: Michiel Jongewaard e-mail: [email protected]

het wel meevalt. Hij is een paar nullen vergeten.

AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE Paul Bijlsma, Gonneke Bonting, Marion Braat, Margot Kraneveldt, Yolanda Neijts en Esther Oosterling

heb ik veel geleerd’. Nu beantwoordt Mustafa elke dag dezelfde vier vragen. Contact met school is

De winkelier komt op het idee om een schriftje aan te leggen, waarin Mustafa opschrijft wat hij op een dag leert. Ook Mustafa vindt het een goed idee. De volgende dag leest de winkelier: ‘Vandaag er niet. De winkelier weet van een stageboek en vraagt school er naar. Het moet nog worden verzonden. Ook schijnen er stagebegeleiders te zijn. Wie dat is, is niet bekend. Mustafa loopt stage om te leren. Samen met deze winkelier komt dat wel goed. Hij leert immers iedere dag veel. Over de

FOTO OMSLAG José Krijnen LIDMAATSCHAP VOO Het lidmaatschap loopt van 1 januari t/m 31 december. Aanmelding kan schriftelijk of telefonisch (zie adres bureau VOO onderin de colofon). Opzegging van het lidmaatschap en andere wijzigingen dienen schriftelijk te geschieden vóór 1 december. VORMGEVING EN DRUK Hollandia Media Productions, Heerhugowaard Hollandia Printing, Heerhugowaard ADVERTENTIES Bureau VOO REDACTIE EN ADMINISTRATIE Bureau VOO, Postbus 60182, 1320 AE ALMERE tel.: (036) 533 15 00 fax: (036) 534 04 64 Bezoekadres: Louis Armstrongweg 120 [email protected] www.voo.nl

school is de winkelier niet te spreken. De school draagt bij aan het negatieve imago van het vmbo. De staatssecretaris nodigde onlangs gericht een aantal mensen uit om te spreken over het imago van het vmbo. Schoolleiders uit het vmbo vielen over elkaar heen om te vertellen hoe goed zij hun zaakjes op orde hebben. Dat kan zo zijn, maar het verandert het imago niet. En daar draagt ook een vol trots gepresenteerde glossy niet toe bij, met op de voorkant over de volle breedte ‘VMBO’. Want met een slecht imago, ook al is die in strijd met de werkelijkheid, zal niemand een tijdschrift met zo’n titel ter hand nemen. De prachtige voorbeelden komen dus nooit aan. Een naamsverandering kan bijdragen tot een ander imago. Laten we daarom in het vervolg spreken over ‘DE VAKOPLEIDING’. Dat trekt lezers. Want echte vakmensen zijn schaars en hard nodig. Het voormalige vmbo leidt die vakmensen op. ■

I

N

6

Uitbesteding overblijf loopt uit op fiasco Reactie VOO: Geen boerkawet voor scholen De echte kleuterexpertise verdwijnt Advies- en Meldpunt Kindermishandeling geeft voorlichting Leerlingen organiseren zelf evenementen Petje af voor communicatie Ruimte voor religie op obs De Vuurtoren

goed16 Overname van artikelen is, mits met vermelding Inzicht, Vereniging voor Openbaar Onderwijs, toegestaan.

Inzicht nummer 7 van 2008 verschijnt op 10 december Inzicht nummer 1 van 2009 verschijnt op 11 februari De uiterste inleverdatum voor kopij voor nummer 1 is 18 december

9 10 14

16 18 20

03_Inhoud.indd 3

D

I

T

N

U M M

E

R

24 Een turboversie van de vreedzame school 28 Beheersing Nederlandse taal het belangrijkst 30 Veelgestelde vragen over de gratis schoolboeken

Vaste rubrieken: 4

Kort Nieuws

23

Politieke column

27

Fotopagina

32

Almere Antwoordt

33

Nieuw op de VOO-websites

34

Actueel

20-10-2008 16:36:38

K o r t n i e u w s VOO: geen boerkawet nodig voor scholen Wetgeving om op scholen gelaatsbedekkende

voor goed onderwijs

kleding, waaronder de boerka, te verbieden

nodig is dat leerlingen

is volledig overbodig. Dat vindt de Vereniging

en leerkrachten elkaar kunnen aankijken. Dat

voor Openbaar Onderwijs (VOO) als reactie

kunnen scholen nu al regelen, door in samen-

op het voornemen van minister Plasterk om

spraak met ouders en leerkrachten in de MR

het dragen van boerka’s op school bij wet te

hierover kledingvoorschriften te formuleren.

verbieden. In het persbericht dat de VOO hier-

De volledige reactie van de VOO is te lezen op

over uit deed gaan, wordt wel gesteld dat het

pagina 9 van dit nummer.

Welke basisschool bouwt tijdens het Techniek Toernooi de langste brug van papier met een zo plat mogelijk wegdek?

Techniek Toernooi voor basisscholen Cursus voor beginnende MR-leden

Op donderdag 4 juni 2009 vindt de eindstrijd

In november biedt de Vereniging voor

zijn gekozen in de medezeggenschapsraad.

plaats van het grootste Techniek Toernooi voor

Openbaar Onderwijs (VOO) MR-start

Tijdens de cursus worden de rechten en

het primair onderwijs. Het evenement, waarbij

cursussen voor leden van de medezeggen-

plichten van de MR behandeld. Aanmelden

ruim duizend leerlingen en leerkrachten uit het

schapsraad aan. MR-Start is bedoeld voor

kan via www.medezeggenschapsraden.nl/-

basisonderwijs zullen strijden om de titel van

ouders en leerkrachten die kortgeleden

cursussen.

‘Beste Techniekers van Nederland’ vindt plaats in het Openluchtmuseum in Arnhem. Deelname aan

Openbaar schoolbestuur Escalda start met project identiteit

het toernooi is gratis en scholen kunnen lesbrie-

Alle scholen van schoolbestuur Escalda in

het openbare karakter uit te dragen en te

ven krijgen met tips waarmee leerkrachten en

Zeeuws-Vlaanderen doen mee aan het pro-

profiteren van de kernwaarden die op school

leerlingen op school direct aan de slag kunnen.

ject identiteit van het openbaar onderwijs,

aanwezig zijn. Het project duurt twee jaar

Het toernooi is een initiatief van de Nederlandse

dat samen met de Vereniging voor Openbaar

en zal door de leerkrachten en schoolleiders

Natuurkundige Vereniging (NNV). Meer informa-

Onderwijs (VOO) wordt vormgegeven. Doel

in samenwerking met beleidsadviseurs en

tie staat op www.techniektoernooi.nl.

is om de scholen beter toe te rusten om

trainers van de VOO worden uitgevoerd.

Geen warme maaltijden meer

Meer sport op school

In 2003 startte de VOO met de promotie van

velen positief ontvangen. Het concrete resul-

De ministeries van Onderwijs en VWS stellen extra

warme maaltijden op school. Het proefpro-

taat bleef echter achter. Naast een veertigtal

middelen ter beschikking in de strijd tegen overge-

ject op drie scholen in Almere veroorzaakte

en nog steeds uitbreidend aantal kinder-

wicht en schooluitval. Het plan is onderdeel van een

veel aandacht van de media. Sindsdien zijn

centra verstrekt sinds enkele jaren tot grote

beleidskader waarvoor 28 miljoen euro beschikbaar

er verschillende campagnes gevoerd, gericht

tevredenheid van alle betrokkenen slechts

wordt gesteld, verspreid over een periode van vier

op alle basisscholen en ook kindercentra.

één school aan de kinderen een warme

jaar. Mbo-instellingen kunnen een beroep doen op

Daarnaast zijn ook specifieke campagnes

maaltijd. Dit tegenvallende resultaat heeft

deze middelen voor het aanstellen van een sport-

opgezet en beheerde de VOO de website

cateraar apetito en de VOO doen besluiten

coördinator. Basisscholen kunnen bijvoorbeeld na-

www.warmemaaltijden.nl. Het idee is door

de samenwerking te beëindigen.

schoolse opvang combineren met sporten door een samenwerking aan te gaan met een sportvereniging.

Fusietoets beperkt schaalvergroting in onderwijs De Tweede Kamer heeft een voorstel van de SP aangenomen dat een einde moet maken aan onbeperkte schaalvergroting in het onderwijs. Met een zogenaamde fusietoets moet een verdere schaalvergroting van schoolbesturen worden voorkomen. Behalve een beperking van de schaalvergroting van besturen wil de SP ook de schaalvergroting van de scholen zelf inperken. Besturenorganisatie VOS/ABB ziet niet veel in het voorstel, omdat volgens haar veel besturen hun scholen al zodanig organiseren dat te grote eenheden worden voorkomen.

4

I N Z I C H T

O K T O B E R

04_KortNieuws.indd 4

2 0 0 8

20-10-2008 16:37:05

Meer academici in middelbaar onderwijs

Nieuw infoblad van Gay and School over lesbische islamitische meiden ‘uit de kast’

Academici kunnen vanaf volgend jaar een oplei-

Het Algemeen Pedagogisch Studiecentrum (APS) heeft

ding volgen waarmee ze de bevoegdheid krijgen

op haar website van Gay and School een nieuw infor-

les te geven aan middelbare scholieren. De oplei-

matieblad geplaatst, dat gaat over de problemen die

ding duurt een halfjaar en is bedoeld om meer

homoseksuele islamitische jongeren kunnen tegen-

academici voor de klas te krijgen. Als bachelor-

komen op school. Het infoblad ‘Islamitische lesbische

studenten tijdens hun studie deze zogenaamde

meiden uit de kast, in de drup?’ behandelt verschil-

educatieve minor halen, mogen ze lesgeven aan

lende situaties en geeft handvatten aan leerkrachten

het vmbo en de eerste drie jaren van havo en

en beroepskrachten in het onderwijs. Gay and school

vwo. Deze nieuwe leerroute wordt dit schooljaar

vindt dat alle leerlingen, personeel en schoolleiders

door universiteiten en scholen voor voortgezet

het recht hebben om te leren en te werken in een

onderwijs ontwikkeld.

veilige school en bundelt daarom informatie, inspiratie en gereedschappen voor ‘een veilige school voor iedereen’. Het infoblad is te downloaden op www.gayandschool.nl.

Staatssecretaris Dijksma stemt in met voorstel Vereniging voor Openbaar Onderwijs Staatssecretaris Dijksma stemt in met het voorstel van de Vereniging voor Openbaar Onderwijs (VOO) om verzelfstandigde schoolbesturen in het openbaar primair onderwijs de mogelijkheid te bieden zelf nieuwe scholen te stichten. Dat maakte zij publiekelijk bekend op het jubileumcongres van VOS/ABB. Eerder had zij de VOO laten weten het voorstel over te nemen. Wanneer het bestuur van het openbaar primair onderwijs wordt verzelfstandigd in een openbare rechtspersoon of stichting voor openbaar onderwijs, worden door de gemeente alleen de bestaande scholen overgedragen. De gemeente houdt zelf het recht om een nieuwe school te stichten. Aanleiding om dit te veranderen, is een aantal recente gebeurtenissen in Limburg, waar gemeenten dit recht misbruikten. Zo bracht een gemeente een nieuwe openbare school bestuurlijk Schoolboeken Staatssecretaris Van Bijsterveldt wil niet garant

onder bij een katholiek schoolbestuur, door voor deze gelegenheid een zogeheten samenwerkingsbestuur op te richten.

staan voor eventuele schadeclaims die voortkomen uit de invoering van de gratis schoolboeken vanaf komend schooljaar. Scholen moeten de

Amnesty organiseert Rights Supporters Actie

aanschaf van schoolboeken Europees aanbeste-

Amnesty International start op donderdag 20

den, maar zijn vaak gebonden aan langlopende

november 2008, tijdens de dag van de rechten van

contracten met leveranciers van schoolboeken.

het kind, met de Right Supporters Actie. Scholen

Er dreigen forse claims als scholen hun contract

kunnen met deze actie meedoen door zich van

voortijdig willen ontbinden. Volgens Van Bijster-

tevoren aan te melden. Er is uitgebreid lesmateriaal

veldt gaat het om een beperkt aantal scholen.

te verkrijgen met leuke en concrete opdrachten

Zij roept hen op om met de leveranciers om tafel

voor leerlingen over mensenrechten. Scholen kunnen

te gaan om een oplossing te vinden. Het besluit

beroep doen op Amnesty-vrijwilligers om gastlessen

voor gratis schoolboeken is opgenomen in het

te verzorgen op school. Voor meer informatie kan

regeerakkoord, maar vindt geen meerderheid in

contact worden opgenomen via [email protected]

de Tweede Kamer.

of telefonisch via 020-77 33 569.

5

I N Z I C H T

O K T O B E R

04_KortNieuws.indd 5

2 0 0 8

20-10-2008 16:37:16

Obs Tijl Uilenspiegel organiseert overblijven weer zelf

Uitbesteding overblijf loo Scholen zijn verantwoordelijk voor de tussenschoolse opvang van

en allerhande wijkvernieuwingsprojecten wordt geprobeerd om deze wijken uit het

hun leerlingen. De opvang wordt inmiddels vaak uitbesteed aan

slop te halen. Ondertussen blijkt uit de armoedemonitor die half september ver-

professionele kinderopvangorganisaties. Op de Amsterdamse

scheen, dat arme inwoners van Amsterdam er steeds minder in slagen om aan hun si-

Tijl Uilenspiegelschool konden ouders sinds de uitbesteding de

tuatie te ontsnappen. Vorig jaar behoorden bijna 74.000 huishoudens tot de minima.

hogere overblijftarieven niet meer betalen, met als gevolg dat de

Bij 76 procent daarvan was dat al minstens drie jaar het geval. Vooral families van Ma-

kinderen tussen de middag op straat gingen zwerven en overlast

rokkaanse afkomst blijken relatief gezien het vaakst arm te zijn. 37 procent van deze

veroorzaakten. Directeur Piet Wiersma kon niet anders dan de

huishoudens behoort tot de minima. Bij alle andere niet-westerse allochtonen is dat bij

overblijf weer zelf ter hand te nemen.

Esther Oosterling

drie op de tien het geval. Van de autochtone gezinnen leeft 13 procent in armoede. De Tijl Uilenspiegel is een zwarte school. De meeste leerlingen hebben een Turkse of

Voor de zomervakantie gaf Impuls aan

zijn schoolbesturen bij wet verantwoor-

bij contractverlenging de prijzen voor het

delijk voor de tussen-

huidige schooljaar te gaan verhogen naar

schoolse opvang op hun basisscholen.

2,45 euro voor vaste overblijfkinderen en 4

Door die ontwikkeling besloten veel

euro voor kinderen die af en toe eens over-

besturen om het overblijven uit te

blijven. Dat werd de directeur te gortig. ‘Deze

besteden aan professionele organisa-

prijzen vonden wij onverantwoord’, vertelt

ties. In januari van dit jaar startte de

hij. ‘Er zijn onderhandelingen geweest, maar

Tijl Uilenspiegelschool in het Amster-

de regeling bleef zeer ongunstig. Ik ben zeker

damse stadsdeel Bos en Lommer de

voor professionalisering van de overblijf,

samenwerking met welzijnsorganisatie

maar het moet wel betaalbaar blijven. Daar

Impuls. Professionele krachten zouden

schort het aan.’ De directeur van de Tijl Ui-

voortaan de overblijf uitvoeren. Vol-

lenspiegel besloot de overblijf daarom weer

gens directeur Piet Wiersma liep vanaf

zelf te gaan doen, samen met de ouders die

dat moment het aantal kinderen dat

dit voorheen ook verzorgden en hier een

overbleef terug van 80 vaste overblij-

certificaat voor hebben behaald. Het be-

vers naar 40, en van de 100 kinderen

stuur van de 400 leerlingen tellende school

die af en toe overbleven waren er dat

steunde het besluit van de directeur.

Obs Tijl Uilenspiegel

S

ONVERANTWOORD

inds 1 augustus 2006

nog maar 50. Ouders konden de hoge

NIET IN VERHOUDING

overblijftarieven niet meer betalen, waardoor veel kinderen werden ge-

Bos en Lommer behoort tot een van de

dwongen op straat rond te hangen.

veertig Vogelaarwijken, wijken waarin vaak

Van het lunchgeld kochten ze chips

overlast is en veel armoede en verloedering

en cola.

voorkomt. Met buurtbewonerinitiatieven

6

I N Z I C H T

O K T O B E R

06_TijlUilenspiegel.indd 6

De school heeft uw kind geschorst?

2 0 0 8

20-10-2008 16:38:16

oopt uit op fiasco Marokkaanse achtergrond. Veel kinderen

tal organisaties, dat samen de hele markt

je gebruik van kunt maken. Je gaat niet

op school komen uit gezinnen die het thuis

beheerst. Dat gaat mis.’

in zee met een organisatie die in Utrecht

niet breed hebben en vaak aangewezen zijn op de opvang op school. Voor de voor- en naschoolse opvang betalen ouders die van

is gevestigd, je wilt toch iets in de buurt.’

GEWOON ONDERDAK Toen Impuls de prijsverhoging aankon-

PROFESSIONALISERING MISLUKT

een minimum leven 37 cent, met hulp van

digde, vroeg Wiersma om een overzicht

een fiscale toelageregeling. Een bedrag

van de te maken kosten. ‘Ik kon me niet

zou de weg naar professionalisering zijn

van 4 euro voor de overblijf staat daarom

voorstellen dat het zo duur moest zijn. Uit

ingeslagen, maar Wiersma zegt dat er

niet in verhouding, meende de directeur.

het overzicht bleek dat Impuls geld wil

in de praktijk weinig van terecht kwam.

Wiersma vindt het vreemd dat Den Haag

overhouden om in de organisatie te inves-

‘Ik heb vaak meegemaakt dat de profes-

hier niet bij stil heeft gestaan, toen bedacht

teren. Dat is geld dat wij niet kunnen mis-

sionals niet op kwamen dagen en dat er

werd dat het zogenaamde dagarrangement

sen. Wij hoeven niets over te houden. Het

geen vervanging was geregeld, terwijl

onder de verantwoordelijkheid van de

enige dat wij willen, is kinderen gewoon

dat met de oude overblijfkrachten nooit

schoolbesturen zou moeten vallen. ‘Voor

onderdak bieden.’

een probleem was. Zij hebben een sterke

voor- en naschoolse opvang kunnen ouders

Wiersma heeft de hele zomervakantie

Met de samenwerking met Impuls

band met de school omdat hun kinderen

gebruikmaken van regelingen, maar voor de

geprobeerd om een oplossing te zoeken.

erop zitten of zaten.’ Hij vraagt zich ook af

tussenschoolse opvang is er niets. Je bent

‘Het probleem is dat er in Amsterdam een

waarom het stadsdeel de prijsverhoging

als school aangewezen op een beperkt aan-

beperkt aantal welzijnsorganisaties is waar

bij Impuls gewoon laat gebeuren en voelt zich wat dat betreft in de steek gelaten.

De Tijl Uilenspiegelschool organiseert vanaf dit schooljaar het overblijven weer zelf.

FINANCIËN De reden om met de welzijnsorganisatie in zee te gaan was om de financiële administratie die gepaard ging met de overblijf uit te besteden. Het zou tijd en geld schelen om dit door een professionele instelling te laten doen. Maar dat bleek niet het geval. ‘Sinds dit schooljaar doet een vrijwilliger uit de buurt de

Obs Tijl Uilenspiegel De school heeft dezelfde naam als de straat waar het gebouw staat: de Tijl Uilenspiegelstraat. Tijl Uilenspiegel was een figuur uit het Vlaanderen van de Middeleeuwen, beschreven in het boek van Charles de Coster uit 1861. Tijl en zijn maatje Lamme Goedzak zijn Middeleeuwse randgroepjongeren die de lezer een spiegel voorhouden over maatschappelijke misstanden.

Bel 5010, op schooldagen tussen tien en drie

7

I N Z I C H T

O K T O B E R

06_TijlUilenspiegel.indd 7

2 0 0 8

20-10-2008 16:38:27

UITBESTEDING OVERBLIJF LOOPT UIT OP FIASCO

Het aantal kinderen dat overblijft, is weer gegroeid sinds de Tijl Uilenspiegelschool het weer zelf organiseert.

financiële administratie van de overblijf op school. Hij zorgt dat de verantwoording van het geld, de stempelkaarten en de uitbetaling van de gecertificeerde vrijwilligers op orde is’, aldus Wiersma.

ALS VANOUDS De prijzen voor het overblijven worden weer als vanouds: 1 euro voor vaste overblijfkinderen en 1,50 euro voor kinderen die af en toe eens overblijven. Wat wel verandert, is dat ze voor alle kinderen gaan werken met een strippenkaart. Voor de vaste overblijfkinderen is er een strippenkaart met 20 strippen voor 20 euro en voor kinderen die af en toe overblijven een strippenkaart met 10 strippen voor 15 euro. Acht gecertificeerde overblijfouders vangen de kinderen tussen de middag weer op. ‘Nu we het zelf weer doen, is het aantal

als vorig jaar. Ouders en de oude overblijfkrachten zijn ontzettend blij dat we de boel weer in eigen hand hebben.’ ■

Ellen Nieuwland

kinderen dat overblijft weer hetzelfde

Reactie Impuls

filantropische instelling. We moeten ons

een professionele organisatie doen boekhou-

Fred Martin, bestuurssecretaris van Impuls,

personeel betalen en zijn daarbij gebonden

ders dat. Die kosten geld, dat is logisch.’ De

is verbaasd over de boze toon van direc-

aan cao’s. Je ontkomt niet aan die kosten.’ In

bestuurssecretaris bestrijdt dat er groepen of

teur Wiersma. ‘Impuls probeert niets meer

de onderhandeling met de Tijl Uilenspiegel-

kinderen aan hun lot zijn overgelaten. ‘Er is

of minder dan kostendekkend te zijn. Als

school is volgens hem een bod gedaan om de

altijd iemand van Impuls aanwezig geweest

ouders in de Vogelaarwijken de overblijf

vaste overblijvers 2 euro te laten betalen, en

bij ziekte of uitval. We hebben altijd onze

niet kunnen betalen, is dat natuurlijk heel

de administratie door de school zelf te laten

verantwoordelijkheid genomen.’ Over de

vervelend. Maar Impuls voert geen inko-

doen. Dat bod werd niet geaccepteerd. ‘De

investeringen waarover de directeur het

menspolitiek, daarvoor moeten we in Den

directeur laat nu de administratie door een

heeft, zegt Martin: ‘Met dat geld schaffen we

Haag zijn.’ Martin benadrukt dat Impuls geen

vrijwilliger doen, maar die zal toch ook moe-

nieuw speelgoed aan of sportattributen voor

winstoogmerk heeft. ‘Maar we zijn ook geen

ten worden aangestuurd? Als je kiest voor

tijdens de middagpauze.’

8

I N Z I C H T

O K T O B E R

06_TijlUilenspiegel.indd 8

U loopt alleen maar tegen de schoolmuren aan?

2 0 0 8

20-10-2008 16:38:35

VOO: wettelijke maatregel overbodig

Wilbert van Woensel

Geen boerkawet

Scholen kunnen samen met de MR kledingvoorschriften formuleren.

Wetgeving om op scholen gelaatsbedekkende kleding, waaronder de boerka, te verbieden is volledig overbodig. Dat vindt de Vereniging voor Openbaar Onderwijs (VOO) als reactie op het voornemen van minister Plasterk om bij wet het dragen van boerka’s op scholen te verbieden.

D

e VOO is het met de minister eens dat voor goed

‘Scholen kunnen nu al in samenspraak met de ouders en leer-

onderwijs leerlingen en leerkrachten met elkaar

krachten in de medezeggenschapsraad zelf een beleid over kleding-

moeten kunnen communiceren en elkaar daarbij

voorschriften formuleren. Daar is geen minister voor nodig’, stelt de

ook moeten kunnen aankijken. Ook deelt de VOO de

VOO. ‘Het ministerie en het Centrum School & Veiligheid helpen de

visie van de minister dat in termen van veiligheid

scholen daarbij met hun handreikingen over kleding. ‘Als er een wet-

gezichtsbedekkende kleding niet thuishoort op school. ‘Maar een

telijk verbod komt voor onder andere de boerka, dan hoort daar een

wettelijk verbod is schieten met een kanon op een mug’, meent de

wettelijk verbod voor een integraalhelm in de klas bij’, aldus de VOO.

VOO. ‘Er is namelijk geen probleem, blijkt in de praktijk.’

‘En wie daarvoor pleit, wordt ook niet voor vol aangezien.’ ■

Wilt u reageren, ga dan naar www.voo.nl/inzicht en geef uw mening. 0800 5010 of mobiel 0900 5010123 (45ct/pg)

9

I N Z I C H T J

09_Persbericht.indd 9

U

N

I

2

0

0

8

20-10-2008 16:38:57

KLOS-afgestudeerden gaan laatste jaren in

De kleuterexpertise smelt In de onderbouw van de basisschool worden de echte kleuterspecialisten langzamerhand zeer zeldzaam. De laatste lichting leidsters van de Kleuter Leidsters Opleiding School (KLOS) is nu ruim de vijftig gepasseerd en werkt nog zo’n jaar of tien. Scholen die er nog één in hun team hebben, prijzen zich gelukkig. Maar straks zullen er in de onderbouw alleen nog mensen werken die op de pabo zijn opgeleid. Leerkrachten met minder specifieke kennis over de ontwikkeling van jonge kinderen. Een groot verlies aan kleuterexpertise tekent zich dus af. Drie leerkrachten

J

eannette Vos heeft nog drie jaar te gaan. Ze begon haar carrière in

Jan Barendse

landslakephoto

van deze steeds kleiner wordende generatie analyseren de situatie.

1967 op een Montessori-

kleuterschool in Naaldwijk. Een logische keuze, want ze was opgeleid aan de Maria Regina in Den Haag, een opleidingsschool die werkte volgens Montessori-uitgangspunten, aangevuld met elementen uit het concept van Fröbel. ‘Het ging op die kleuterschool echt op z’n Montessoriaans’, herinnert Jeannette zich. ‘Schuurpapieren letters, matten op de grond. Ik was heel enthousiast en wilde kinderen zoveel mogelijk aan het lezen krijgen. Het was mijn passie.’

De kleuters leren bij Jeannette Vos heel veel en vooral spelenderwijs.

Na haar huwelijk verhuisde Jeannette naar Oosthuizen (Noord-Holland) en

IK ZOU GEK WORDEN

Ik genoot daarom altijd van overleg met

werd hoofdleidster in Middelie. Daarna

De overgang naar het basisonderwijs was

kleuterleidsters van andere scholen. Dat

is ze er anderhalf jaar uit geweest. ‘Ik

voor veel kleuterleidsters een sprong in het

was vaak bij een van de leidsters thuis. Dan

was zwanger en toen heerste nog het

diepe. Niet zelden deden hoofdleidsters

wisselden we ervaringen uit. Reuze interes-

automatisme dat je dan ontslag nam.’

een stapje terug en werden adjunct of zelfs

sant. Daar voelde je ook die saamhorigheid.

Na een periode van invalwerk keerde

gewoon onderbouwleerkracht. Jeannette

Ik vond het dan ook helemaal niet erg dat

ze weer terug naar Middelie en stapte

Vos had met die verandering echter geen

de kleuterschool opging in de basisschool.

na acht jaar over naar de Meester Haye

moeite. ‘Ik heb altijd een eenklassige kleu-

Zolang je maar in je waarde werd gelaten.

school in Beets, een kleine school waar

terschool gehad, had niet altijd stagiaires

En dat was zeker het geval. Ik ben altijd

zij zich nog steeds bijzonder thuis voelt.

en voelde me soms een beetje geïsoleerd.

volledig vrijgelaten in mijn werkwijze. De

10

I N Z I C H T

O K T O B E R

10_KLOS.indd 10

De schooldag is te lang?

2 0 0 8

20-10-2008 16:39:22

directeur kwam geregeld bij mij in de groep op bezoek, ging er dan in de kring bijzitten en was dan diep onder de indruk van mijn

landslakephoto

t weg manier van werken. En dat gold ook voor de collega’s van de middenbouw. Het grootste compliment dat ik kon krijgen, was dat ze wel eens zeiden: “Als ik jouw groep zou moeten runnen, zou ik helemaal gek worden.” Ze konden dat werken in die hoeken niet overzien en konden er niet tegen dat de kinderen voortdurend met elkaar praatten. Maar daar gaat het nou juist om in de kleutergroep: communicatie en taalontwikkeling!’

A4’TJE MET POPPETJES Toch heeft ook Jeanette in de loop der jaren haar aanpak wat moeten aanpassen. Niet omdat de directeur dat wilde, maar door druk van buitenaf. ‘De inspectie verwacht van je dat je heel veel met cijfers en letters doet. Tegenwoordig leer ik de kinderen in groep 2 in de tweede helft van het schooljaar

Annelies Husslage ziet het echte spelen verloren gaan.

elke week een woord aan en stel een letter centraal. Ik vind het nog leuk ook, maar

LEKKER RAAK KNIPPEN

juf zijn. Dat is een moeilijke opgave. Als

je voelt wel die druk.’ Maar wat Jeanette

Annelies Husslage heeft vergelijkbare

mijn collega’s een onderwerp moeten

Vos vooral jammer vindt, is dat de stagiai-

ervaringen. Zij kwam in 1977 van de KLOS

behandelen, zetten ze de computer

res die ze krijgt zo verschrikkelijk weinig

en heeft op verschillende scholen in de

aan, kijken even en klaar is Kees. Laatst

over kleuters weten. ‘Wij hebben vroeger

Zaanstreek gewerkt. Ze is een van de laatste

vroeg een collega aan me: “Annelies, dat

heel veel ontwikkelingspsychologie gehad,

lichtingen en heeft nog tien jaar op school

jongetje kan niet goed knippen, hebben

specifiek gericht op heel jonge kinderen.

voor de boeg. Ze werkt op De Meander, een

we daar iets voor?” Dan vertel ik dat je

Wij weten dat het jonge kind leert vanuit

splinternieuwe, hele grote school in Saen-

hem moet voorhouden dat die schaar

het eigen lichaam; dat het moet spelen en

delft, een grote nieuwe wijk van Assendelft.

een vogelbekje is. Dan geef je hem een

alles moet ervaren. Jouw taak is vooral om

Annelies is van de vier - straks vijf - kleuter-

grote bak met papier en dan laat je hem

al die belangrijke begrippen aanschouwelijk

leerkrachten de enige ‘Klosser’. En dat vindt

lekker raak knippen, net zolang tot hij

te maken. “Groot en klein” maak je bijvoor-

ze jammer. Ik merk aan mijn collega’s dat ze

die beweging heeft. En dan zeg je dat hij

beeld duidelijk door een rijtje met kinderen

geen weet hebben van heel veel dingen die

daarna alles op elkaar mag plakken om

te maken, de grootste vooraan, de kleinste

ik wel op de KLOS heb geleerd. Ze komen ook

een mooi kunstwerk te maken.’

achteraan en dan draai je het om. Dat laten

de kleuterbouw binnen met veel te weinig

voelen en laten ontdekken, dat zit er bij ons

praktijkervaring. Wij liepen vier jaar lang

PLATTE VLAK

ingebakken. Maar ik krijg geregeld stagiaires

stage in kleutergroepen. Van de juffen in de

‘Op de KLOS moesten wij van de

die een lesje van internet hebben geplukt of

praktijk leerde je het vak. Het zijn nu vaak

technieken die wij de kinderen moes-

voor dat verschil tussen groot en klein een

maar een paar stageblokken en aan het eind

ten bijbrengen allerlei fases kennen’,

A4’tje met poppetjes uitdelen.’

nog een half jaar en dan moeten ze kleuter-

vervolgt Annelies. ‘Knippen bijvoorbeeld:

Bel 5010, op schooldagen tussen tien en drie

11

I N Z I C H T

O K T O B E R

10_KLOS.indd 11

2 0 0 8

20-10-2008 16:39:30

DE KLEUTEREXPERTISE SMELT WEG Wilt u reageren, ga dan naar www.voo.nl/inzicht en geef uw mening. eerst tot de lijn, dan op de lijn, dan

werkbladen en het echte spelen dreigt ver-

worden vaak belangrijke fases overgeslagen.

rondknippen en dan stof knippen. In

loren te gaan. Ze zeggen wel eens tegen mij:

Bij het schrijven moet je niet met voor-

bijna alle belangrijke basisvaardigheden

hoe komt het toch dat ze bij jou zo lekker

beeldjes beginnen, nee, eerst spelen met je

was een onderscheid aangebracht in

spelen? Dan denken ze misschien dat dat

vingers! Wij hadden dus zo’n spel. De kin-

ontwikkelingsfases en die had je paraat.

vanzelf gaat. Nee, je moet spel ook aanbie-

deren moesten één voor één met een vilt-

Veel van die kennis dreigt te verdwijnen,

den, je moet voor dat spel de voorwaarden

stift golfjes volgen. Daarna moesten ze het

juist nu het zo hard nodig is. Want steeds

creëren. Maar ik verwijt ze dat gebrek aan

met een sponsje direct weer uitvegen, want

meer kleuters krijgen van thuis te weinig

kennis en ervaring niet. Dat komt doordat

dan was de volgende aan de beurt. Dat is

mee. Met twee werkende ouders blijft

de pabo een hele andere opleiding is dan de

natuurlijk heel frustrerend, want dan had

er te weinig tijd voor ze over. Ik heb hier

KLOS vroeger.’

zo’n kind vreselijk zijn best gedaan en dan moest het direct weer worden uitgeveegd.

kinderen die de video en de computer

SPELEN MET JE VINGERS

Dat heb ik geweigerd. Maar onder sommige

kunnen afvegen of hun jas kunnen

Een verkeerde invloed, vindt Annelies, gaat

dingen kom je niet uit. Wij moeten hier van

aantrekken. Die hebben nog een luier

ook uit van het gebruik van methodes die

de inspectie vijfjarigen een toets van het

om. Jongere collega’s doen ook heel veel

van groep 1 t/m groep 8 lopen. In de kleuter-

Cito afnemen. Dat moet dan maar; maar

met de kinderen in het platte vlak. Ze

groepen worden dan de ‘voorlopers’ ge-

ik doe het wel heel ongedwongen, zit bij

grijpen heel gauw naar werkboekjes of

bruikt. ‘Door het gebruik van die voorlopers

een groepje kinderen en af en toe leg ik ook

Hoe kan de kleuterexpertise worden gered?

Marijn van Rij

kunnen bedienen, maar niet hun billen

Samen met prof.dr Sieneke Goorhuis-

leidster Opleidingsscholen, moest de kleuter-

Brouwer organiseerde ik eind 2005 het

expertise in de pabo wel verloren gaan.

congres ‘De kleuterschool moet terug!’

Wat een goed idee om, nu ze er nog zijn, drie

Er bleken heel veel mensen in het onder-

echte kleuterjuffen te interviewen. Want in het

wijs te zijn die onze onvrede en zorgen

verhaal van Jeanette Vos, Annelies Husslage en

deelden. Het ging ons daarbij natuurlijk

Marijke Wiederholt wordt pijnlijk duidelijk wat

niet om het aparte gebouw, maar om

er nu node wordt gemist en waarom jonge

de expertise die parallel met de vorming

kinderen tegenwoordig in de knel komen.

van de basisschool in 1985 verloren was

Omgaan met een groep kleuters, die voortdu-

van alles en nog wat spelenderwijs aan te le-

gegaan. Vanaf dat moment werden de

rend met elkaar in gesprek zijn, leer je niet op

ren, maar het is duidelijk dat het hier opnieuw

Nederlandse kinderen van vier tot twaalf

een achternamiddag. Daar is het langdurige

om een accent op leren gaat.

jaar geacht een doorgaande lijn in de

accent op praktische vorming in stages voor

Wel wil de Onderwijsraad nu de oude vergis-

ontwikkeling door te maken. En de leer-

nodig dat de KLOS destijds bood. Het ontijdige

sing van de brede inzetbaarheid herstellen

krachten zouden in de pabo zo worden

accent op voorbereidend rekenen en taal, waar

en adviseert voor de pabo een differentiatie

opgeleid dat ze op elk niveau konden

eerste- en tweede groepers tegenwoordig on-

‘jonge kind’ voor kinderen van nul tot acht en

lesgeven. Je moet wel erg weinig ver-

der lijden, maakt meer kapot dan ons lief is. En

een differentiatie ‘oudere kind’ voor kinderen

stand van kinderen en hun ontwikkeling

de volgende stap, nog verder in de verkeerde

van zes tot twaalf. Maar als je het rapport

hebben om zoiets te verzinnen. En alleen

richting, is al weer gezet. De Onderwijsraad

goed leest, blijkt dat de unieke expertise van

al doordat de leerkrachten aan kweek-

beweert in haar advies Een rijk programma

de ouderwetse kleuterleidster daarin allesbe-

scholen zoveel groter in getal waren dan

voor ieder kind (juli 2008) dan wel dat zij er

halve is gered. Daar is veel meer voor nodig.

de leerkrachten uit de kleinere Kleuter-

voorstander van is om nog jongere kinderen

Op zijn minst een nieuw congres.

12

I N Z I C H T

O K T O B E R

10_KLOS.indd 12

Dr. Bas Levering

Het tussenuur De schoolwordt heeft meegeteld uw kind geschorst? als lestijd?

2 0 0 8

20-10-2008 16:39:50

hoeveelheid aankunnen. Er zijn ook scholen die kleuters voor de afname van toetsen in

landslakephoto

wat uit. Eigenlijk let ik er alleen op of ze de

rijtjes zetten. Afschuwelijk!

HIATEN Marijke Wiederholdt is directeur van de Nieuwe Regentesseschool in Utrecht en is daarmee een van de weinige KLOS-gediplomeerden die het na de fusie tussen kleuterschool en lagere school zover heeft geschopt. In de onderbouw van haar school werkt nog een ‘Klosser’ en daarmee is haar school, in

Een mooie herfsttafel mag niet ontbreken bij de kleuters.

vergelijking met andere scholen, nog rijk voorzien van kleuterexpertise. Ook Marijke

de- methodes nodig. Die had het kleuteron-

Wiederholdt is nauw betrokken bij een

ziet bij de jongere leerkrachten ernstige hia-

derwijs vroeger niet en die hebben wij hier

werkgroep, bestaand uit docenten van

ten in de kennis over het ontwikkelingsver-

nog steeds niet. Maar dan zou het natuur-

de Theo Thijssen Pabo in Utrecht en

loop van jonge kinderen. ‘Ze hebben eigenlijk

lijk niet mogen voorkomen dat een jonge

kleuterleidsters die de expertise rond

alleen maar een startkwalificatie om met

leerkracht nog nooit Fröbelblokjes heeft

kleuters wil veilig stellen. Het initiatief

jonge kinderen te werken. Als je met ze praat

gezien en dus ook totaal niet weet dat daar

daartoe is genomen door iemand van

over details, over wat er bijvoorbeeld nou zo

een zeer doordachte opbouw in zit, welke

het management van de pabo, die ooit

specifiek is in de motorische ontwikkeling

rijkdom voor de kinderen daarin schuilt;

zelf op de KLOS is opgeleid. Marijke

van kleuters, dan haken ze al snel af. Ik zeg

welke begrippen er door worden ontwik-

hoopt dat door dit initiatief belang-

wel eens tegen ze: Als je goed kunt bouwen

keld, hoeveel taal eraan verbonden is, welke

rijke ontwikkelingen in het onderwijs

met kinderen, dan doet zich een schat aan

motorische aspecten eraan vast zitten, wat

van jonge kinderen aan de volgende

ontwikkelingsmogelijkheden voor. Dat is veel

je ermee kunt maken en hoe je ermee kunt

generatie kunnen worden doorgegeven.

beter dan je heil te zoeken in een rekenhoek.’

spelen. Dat weet ik wel. Soms voel ik me dan

‘Een wel heel belangrijk inzicht dat niet

wel eens oud, maar toch; het is de basis van

verloren mag gaan, is de onschatbare

RIJKDOM

je vak. Die basis wordt in de Nederlandse

waarde van spel voor de ontwikkeling

In het benutten van die ontwikkelingskan-

kleutergroepen elk jaar wankeler. Zo wankel

van jonge kinderen. Maar niet het spel

sen schuilt het ware vakmanschap, vindt

dat jonge leerkrachten straks alleen nog

in dienst van wat anders, een leerop-

Marijke. ‘Wij hebben van de KLOS een

maar kunnen werken aan de hand van door

dracht dus met een spelpapiertje erom-

stevige ondergrond meegekregen door de

anderen bedacht methodisch materiaal.’

heen, maar het autonome spel met al die belangrijke fases erin, die

methodiek, de stappen, de opbouw in je aanbod. Maar ik wil dat ook weer niet idealise-

HET AUTONOME SPEL

elk weer grote ontwikkelingsmogelijk-

ren, want we kregen ook vaak opdracht om

Maar er gloort ook nog enige hoop. Marijke

heden bieden.’ ■

bijvoorbeeld een bouwlesje te geven. Dat is niet bepaald het dynamische onderwijs waar ik voor heb gekozen. Maar in ieder geval

Dr. Bas Levering is docent en onderzoeker aan de Universiteit Utrecht en lector Algemene

beschik je daardoor wel over de basiskennis

Pedagogiek aan Fontys Hogescholen in Tilburg. Hij is hoofdredacteur van Pedagogiek in

die je nodig hebt om jonge kinderen in hun

Praktijk Magazine. Samen met Sieneke Goorhuis-Brouwer schreef hij in 2006 het boek

ontwikkeling te stimuleren. Als je die kennis

‘Mogen peuters nog peuteren en kleuters nog kleuteren?’, uitgegeven bij SWP.

bezit heb je in principe geen -voorbereiden-

0800 5010 of mobiel 0900 5010123 (45ct/pg)

13

I N Z I C H T

O K T O B E R

10_KLOS.indd 13

2 0 0 8

20-10-2008 16:40:03

Advies- en Meldpunt Kindermishandeling geeft voorlichting aan leerkrachten

In Nederland zijn jaarlijks honderdduizend kinderen het slachtoffer van kindermishandeling. Tweeënvijftig kinderen sterven zelfs als gevolg hiervan. Schrikbarende cijfers. Het Advies- en

Wilbert van Woensel

Kindermishandeling stopt Meldpunt Kindermishandeling (AMK) geeft advies, onderzoekt vermoedelijke situaties van kindermishandeling en brengt waar nodig de juiste hulp op gang. Scholen kunnen ook zelf bij het AMK terecht, wanneer zij een vermoeden hebben van kindermishandeling. Tijdens de jaarlijkse personeelsdag van SPOOR, een openbaar schoolbestuur in de regio Waterland, volgden twintig leerkrachten een workshop van het AMK.

M

Esther Oosterling

echel Mangelmans is

en non-verbaal geweld, loyaliteit, schaamte,

een van de trainers

angst, taboe en de kwalijke gevolgen die

van het AMK die

het heeft op latere leeftijd.’ Mangelmans

workshops geeft aan

vertelt over de Wet op de Jeugdzorg, die

beroepskrachten. In een klaslokaal van obs

een uitgebreide definitie geeft van kinder-

De Blauwe Morgenster in Middenbeemster

mishandeling: “Wanneer een kind schade

gaf ze twintig leerkrachten uitleg over de

ondervindt door toedoen van een ander, is

signalen van kindermishandeling en wat je

er sprake van kindermishandeling.” Maar

in een dergelijke situatie kunt doen. Kinder-

iets ‘laten’ kan ook kindermishandeling

mishandeling is een ernstig onderwerp en

zijn, aldus Mangelmans. ‘Er zijn vijf vormen

komt nog steeds veel voor in Nederland. En

van kindermishandeling te onderscheiden;

niet alleen in achterstandswijken.

fysieke mishandeling, fysieke verwaarlozing, psychische mishandeling, psychische

DEFINITIE KINDERMISHANDELING

verwaarlozing en seksueel misbruik.’

De workshop begint met een videoreportage waarin kinderen vertellen wat zij verstaan onder kindermishandeling en

14

14_AMK.indd 14

Wanneer Mangelmans de cijfers noemt

wat zij denken er tegen te kunnen doen.

die uit Leids onderzoek blijken, is het even

‘Mishandeling is wanneer een ouder een

stil in het klaslokaal. Die cijfers geven dan

kind zonder reden een klap geeft’, zeggen

ook genoeg reden voor zorg en alertheid.

ze. Ze zouden de Kindertelefoon bellen of

Vooral wanneer je je bedenkt dat maar

de politie, als ze wisten dat een kind wordt

eenderde van alle gevallen wordt gemeld

mishandeld. Mangelmans vraagt aan de

bij het AMK. ‘Van de tweeënvijftig kinderen

deelnemers welke associatie het begrip kin-

die overlijden, is een groot deel slachtoffer

dermishandeling bij hen oproept. Zij ant-

van het shaken-baby syndroom: een baby

woorden: ‘Verwaarlozing en geweld. Maar

wordt dusdanig door elkaar geschud dat het

ook blauwe plekken, verborgenheid, verbaal

sterft’, aldus Mangelmans. Volgens de AMK-

I N Z I C H T

O K T O B E R

RISICOFACTOREN

Het schoolkamp zorgt nu al voor nachtmerries?

2 0 0 8

20-10-2008 16:40:55

Wilbert van Woensel

pt nooit vanzelf trainster zijn ouders overigens niet altijd de

de stoep. Dit blijken vaak argumenten

van een van mijn leerlingen, maar als

daders. ‘In driekwart van de gevallen is dit

voor leerkrachten om van een melding

ik ernaar vraag, zegt de moeder dat dat

wel zo, maar het kan ook de vaste oppas-

af te zien. Mangelmans: ‘Bedenk in

in haar cultuur heel normaal is’, vertelt

ser zijn of bijvoorbeeld de scoutingleider.’

eerste instantie dat jij er voor het kind

een leerkracht. Mangelmans is duide-

Vaak is er in een gezin waar mishandeling

bent. Wat is het waar jij je zorgen over

lijk: ‘Cultuur mag nooit een excuus zijn.

voorkomt meer aan de hand. ‘Je kunt ervan

maakt? Probeer dit aan te kaarten bij

Wanneer je twijfelt, vraag jezelf dan af:

uitgaan dat ouders geen kinderen op de we-

ouders en denk ook niet gelijk aan het

Wat is er nodig om dit kind tot bloei te

reld zetten om ze te mishandelen. Meestal

beladen woord kindermishandeling,

laten komen? Wat zijn de schadelijke

is een opeenstapeling van problemen de

maar bespreek met de ouders wat jou

gevolgen van deze opvoeding? Is de

aanleiding tot mishandeling. Daders zijn

opvalt aan de leerling. Het is belangrijk

situatie waarin het kind zich bevindt

in die zin vaak eigenlijk hulpvragers.’ Een

om zo zorgvuldig mogelijk met dit on-

wel voldoende veilig? En bedenk: je hebt

aantal factoren kunnen het risico op mis-

derwerp om te gaan.’ Volgens een aantal

niet voor niets een slecht gevoel bij een

handeling vergroten: Ouders hebben zelf

deelnemers van de workshop is het niet

bepaalde situatie.’ Een aantal deelne-

een traumatische jeugd gehad, er is sprake

duidelijk hoe ze moeten handelen als

mers herkent wel wat in deze voorbeel-

van drug- of alcoholgebruik of het gaat om

zij vermoedens hebben. ‘Er zijn scholen

den. ‘Wat je belemmering ook is, vergeet

kinderen die bijvoorbeeld extra zorg vragen

met een speciale aandachtsfunctiona-

niet dat het nooit vanzelf stopt’, wil de

door hun gedrag of handicap.

ris’, legt Mangelmans uit. ‘Mocht die

AMK-trainster de groep nog meegeven

er op jullie school niet zijn, dan kun je

aan het einde van de ochtend. ‘Hulp van

altijd je vermoedens met de school-

buitenaf is het enige dat kindermishan-

leiding bespreken of het AMK bellen.

deling kan beëindigen.’ ■

ALERT ZIJN Waar kun je als leerkracht op letten en wat doe je als je vermoedens van kinder-

Die is er niet alleen om gevallen van

mishandeling hebt? Mangelmans: ‘In Ne-

kindermishandeling te melden, maar

derland bestaat geen meldplicht, zoals die

ook om advies te geven. Je kunt altijd

in sommige andere landen wel bestaat. Dat

anoniem blijven. Wanneer het echt gaat

wil niet zeggen dat je als onderwijzer geen

over een melding, heeft het wel sterk de

verantwoordelijkheid hebt.’ Ze richt zich tot

voorkeur je naam en de naam van de

de leerkrachten. ‘Jullie zien de kinderen elke

school te geven.’ Daar blijken veel van

dag. Vraag jezelf af of een kind afwijkend

de aanwezige leerkrachten moeite mee

gedrag vertoont, heeft het concentratiepro-

te hebben, maar Mangelmans ervaring

blemen? Vraagt het kind meer aandacht

is dat openheid uiteindelijk beter is. ‘Bij

dan andere kinderen? Een leerling zal

een anonieme melding kan een ouder

zelf niet snel naar buiten komen met een

denken dat het de ex is die hem of haar

hulpvraag. Loyaliteit speelt een grote rol en

in de luren wil leggen. Het veroorzaakt

een kind kan de ernst van een situatie vaak

problemen. Als beroepskracht is het

niet overzien. Het is dus belangrijk om als

gewenst om jezelf bekend te maken. De

leerkracht daar alert op te zijn.’

directie kan ook een melding doen.’

ZORGVULDIG

TIPS EN ADVIEZEN

Kindermishandeling is een ontzet-

Soms heb je als leerkracht vermoe-

Het Advies- en Meldpunt Kindermis-

tend lastig onderwerp om bespreekbaar

dens van mishandeling, maar dan kan

handeling (AMK) is bereikbaar via het

te maken. Stel je voor dat je ernaast zit,

het ook zijn dat jouw normen en waar-

telefoonnummer 0900-1231230 ( 5 ct per

of je meldt een geval aan bij het AMK en

den botsen met die van de ouder. ‘Ik

minuut) en via www.amk-nederland.nl.

de dader staat de volgende dag bij jou op

zet grote vraagtekens bij de opvoeding

Bel 5010, op schooldagen tussen tien en drie

15

I N Z I C H T

O K T O B E R

14_AMK.indd 15

2 0 0 8

20-10-2008 16:41:02

Nieuwe kinderraad gekozen in het Groningse Rasquert

Leerlingen organiseren ze De leerlingen van de openbare Mathenesseschool in Rasquert gaan ieder jaar naar de stembus. Dan kiezen ze de nieuwe kinderraad. In september was het weer zover. Wouter en Rolf hadden zich na een jaar kinderraad opnieuw verkiesbaar gesteld en wachtten de uitslag gespannen af.

V

Gonneke Bonting

ROZE ELASTIEKJES

oor Wouter en Rolf,

Er is veel talent.’ Gniffelend voegt hij eraan

beiden 11 jaar oud, was

toe: ‘Onze klas was ons wel dankbaar, want

de dag van de verkie-

de donderdagmorgen is anders best saai.’

derraad gekozen. Dat gebeurt elk jaar in

zingen een spannende

Net als de ouderraad, wordt de kin-

Behalve ‘Mathenesse Got Talent’ organi-

september. In de kinderraad zitten twee

dag. Vorig jaar, toen ze in groep 7 zaten,

seerde de kinderraad een halloweenfeest

leerlingen uit groep 7 en drie uit groep 8.

waren ze lid van de kinderraad. En dat

en een kleurwedstrijd voor de hele school,

Leerlingen uit die groepen kunnen zich ver-

wilden ze nog wel een jaar zijn. ‘De kin-

zo’n honderd leerlingen. De Mathenesse-

kiesbaar stellen. Dit jaar waren er vijftien

derraad is echt leuk’, vindt Wouter, ‘Ik

school heeft vier combinatiegroepen en

gegadigden: zeven uit groep 7 en acht uit

houd ervan om allerlei dingen te orga-

ligt aan de rand van het dorpje Rasquert.

groep 8. Deze vijftien kinderen stelden zich

niseren en drinken inschenken vind ik

Waarom heeft de school een kinderraad?

op de dag van de verkiezingen voor aan hun

ook leuk.’ Rolf voegt daaraan toe: ‘Het

Maria Luimstra, directeur van de school:

medeleerlingen. Samen gingen ze langs alle

nafeesten, als iedereen weer weg is. Dat

‘De kinderen gaven aan dat ze wel eens

groepen om te vertellen wie ze waren en

is ook erg gezellig.’ Toch zit er ook wel

iets wilden doen, een disco bijvoorbeeld.

waarom de leerlingen juist op hun moes-

wat werk in, vinden ze. ‘We vergaderen

Of een tocht maken. Maar dan wel met de

ten stemmen. Meest gehoorde redenen:

en je moet af en toe eens wat rondbel-

hele school. “En we willen best zelf helpen

‘Je moet op mij stemmen omdat het me

len’, vertelt Rolf. Wouter voegt daaraan

met organiseren”, zeiden ze. Ik vind dat je

leuk lijkt dingen voor jullie te organiseren’,

toe: ‘En voor ons laatste evenement

naar kinderen moet luisteren. De kinder-

‘Ik organiseer nu ook al veel dingen’ en

vorig jaar hebben we thuis posters ge-

raad kun je vergelijken met de ouderraad,

‘Heb je een leuk idee over wat de kinder-

maakt.’ Ze leggen uit dat de kinderraad

maar dan door de kinderen.’

raad zou kunnen organiseren, dan kun je

de meeste dingen zelf regelt, maar dat de juf ze helpt als dat nodig is.

De kandidaten wachten gespannen af wie in de kinderraad wordt gekozen.

MATHENESSE GOT TALENT Wouter en Rolf vertellen graag over hun laatste activiteit: ‘Mathenesse Got Talent’. ‘We hebben eerst uitnodigingen gemaakt en die uitgedeeld’, vertelt Rolf. Veertien kinderen gaven zich op voor de talentenjacht. De organisatoren hadden drie leeftijdscategorieën vastgesteld. ‘In de groep van vier tot en met zes jaar had zich maar één meisje opge-

Wouter. ‘Maar ze zong ook zó schattig’, vindt Rolf. ‘Er was van alles: zingen, een voetbal hooghouden, karaoke, playback.

16

GonnekeBonting

geven: Romy. Ze won natuurlijk’, vertelt

I N Z I C H T

O K T O B E R

16_Kinderraad.indd 16

De directeur wil per se bij de MR-vergadering zijn?

2 0 0 8

20-10-2008 16:41:25

GonnekeBonting

elf evenementen

De kandidaten maakten eigen verkiezingsposters.

mij dat laten weten.’ Rolf voegde daar nog

de kinderraad organiseert.’ De kinderen

een origineel argument aan toe: ‘Volgende

van groep 3 komen het eerst. Stemmen

week krijg ik een onderbeugel. Als ik word

blijkt spannend te zijn en dat je nog niet

gekozen voor de kinderraad, neem ik roze

kunt lezen, lijkt eerst een probleem. Maar

elastiekjes.’ De kandidaten krijgen applaus.

met wat hulp lukt het alle kinderen om

Ze gaan naar de volgende groep. Eigenlijk is

de kandidaten van hun voorkeur aan te

de verkiezingscampagne al eerder begon-

kruisen. Waarop baseren ze hun keus? Die

Steeds meer basisscholen hebben een

nen. Anderhalve week geleden hebben de

vraag blijkt nog best lastig, vooral als je je

kinderraad, waarin kinderen worden

kandidaten hun zelfgemaakte verkiezings-

keuze niet bekend wilt maken. ‘Eh, nou.

gestimuleerd om mee te denken over

poster op de publicatieborden gehangen.

Ik heb op familie gestemd’, antwoordt

activiteiten op school. De aanpak en

een jongetje bedremmeld. Hij vouwt het

onderwerpen waarover de kinderen

formulier keurig in de lengte dubbel,

samen spreken, kan per school ver-

waardoor die hetzelfde model krijgt als het

schillend zijn: van de organisatie van

gaat het stemlokaal open. Telkens komt

stemformulier voor de Tweede Kamerver-

een schoolfeest tot het initiatief voor

een groepje van drie of vier kinderen het

kiezingen, en schuift het in de stembus.

nieuwe speeltoestellen op het school-

stemlokaal binnen om hun keus te maken.

Als iedereen gestemd heeft, worden de

plein. Maar kinderen profiteren altijd

De kinderen uit groep 1 en 2 stemmen niet.

stemmen geteld. Een spannend moment

van het samen overleggen, de betrok-

‘Natuurlijk gaan we ons wel voorstellen bij

voor de kandidaten. Wouter en Rolf halen

kenheid die ze voelen en de extra

die groep’, vertelt Wouter. ‘Ze komen ook

opgelucht adem: ze zijn opnieuw gekozen.

verantwoordelijkheid die ze krijgen.

met ideeën en doen mee aan de dingen die

Roze elastiekjes dus, voor Rolf. ■

STEMMEN Na de rondgang langs de groepen

0800 5010 of mobiel 0900 5010123 (45ct/pg)

17

I N Z I C H T

O K T O B E R

16_Kinderraad.indd 17

2 0 0 8

20-10-2008 16:41:34

Actuele handreikingen voor scholen beschikbaar

Petje af voor communicat Een leerkracht of een leerling die het hoofd bedekt met een pet, hoed of hoofddoek, kan dat doen omdat het die dag toevallig wat fris is. Een hoofddeksel wordt echter in de meeste gevallen niet gekozen op basis van de beschermende eigenschappen alleen. De drager geeft er in veel gevallen ook een boodschap mee af. Soms een religieuze, wanneer het om een keppel, tulband of hoofddoek gaat, maar

D

Marion Braat, beleidsadviseur VOO

at laatste is het geval

trekken dat een goed contact tussen leer-

ten en leerlingen worden daardoor immers

bij veel scholieren die

kracht en leerling het vlot overbrengen van

belemmerd in de manier waarop ze uiting

wel vergroeid lijken te

de lesstof bevordert. Echter, over de mate

willen geven aan hun identiteit. En respect

zijn met hun pet. Soms

waarin iemands gezicht steeds zichtbaar

voor elkaars opvattingen en vrijheid van

voorzien van het logo van een favoriet

moet zijn, valt te twisten. Per slot van reke-

godsdienst èn van meningsuiting zijn per

kledingmerk, maar steevast met een

ning is communicatie via gelaatsuitdruk-

slot van rekening ook belangrijk. Ofwel,

forse klep aan de voorzijde. Als die in de

king niet de enig mogelijke manier. Het feit

omdat iemand moet laten zien wie hij is, kan hij minder goed laten zien wie hij is!

klas flink over de ogen wordt getrokken

dat men iemand niet rechtstreeks kan aan-

is het gezicht van de leerling vervolgens

kijken, zou evengoed een aanmoediging

nauwelijks nog te zien. Als gevolg daar-

kunnen zijn om bijvoorbeeld zorgvuldiger

van is op veel scholen de pet inmiddels

te formuleren of meer op intonatie en

tot een verboden attribuut in de klas

lichaamshouding te letten. Op nogal wat

een lessituatie ongehinderd moet kun-

verklaard.

scholen wordt daarom gediscussieerd over

nen plaatsvinden, is er nog een reden

de vraag in hoeverre kledingstukken, of die

voor scholen om alle gezichtbedekkende

nu religieus geïnspireerd zijn of niet, rond-

kleding uit de klas te weren. Vanwege de

uit verboden mogen worden. De leerkrach-

veiligheid is het namelijk nodig te weten

COMMUNICATIE Petten die diep in het gezicht wor-

José Krijnen

soms ook één van stoerheid en (al dan niet geveinsde) onverschilligheid.

HERKENBAARHEID Behalve de communicatie die in

den getrokken, behoren tot de categorie ‘gezichtsbedekkende kleding’. Andere attributen die tot deze groep behoren

Standpunt Vereniging voor Openbaar Onderwijs

zijn de niqaab en de boerka, waarbij

De Vereniging voor Openbaar Onderwijs is het niet eens met het voornemen van minister

hooguit de ogen – in meer of mindere

Plasterk om een boerka op school bij wet te verbieden. Meer hierover leest u op pagina 9 van

mate – zichtbaar zijn. Deze kledingstuk-

dit nummer. In het VOO-standpunt over ‘Uitingsvormen van religieuze en andere aard op school’,

ken treft daarom hetzelfde lot als de

dat in 2007 - mede op basis van inspraak van de leden - is vastgesteld, wordt al getoond hoe de

pet: verboden te dragen in de klas.

kernwaarden van het openbaar onderwijs de ruime mogelijkheid geven om hier met alle betrok-

Deze taboeverklaring door scholen

kenen op school afspraken over te maken. Door met respect met elkaar om te gaan, bereid te

van alle kleding en hoofdbedekking die

zijn van elkaar te leren en een open houding te hebben ten aanzien van de diversiteit in school

het gezicht verbergt, komt voort uit de

en samenleving, kunnen gezamenlijk afspraken worden gemaakt over wat kan en mag binnen

overtuiging dat het, voor het adequaat

de schoolorganisatie. Dat geldt voor afspraken over bijvoorbeeld gedrag, maar ook over kleding,

overbrengen van informatie, nodig is

hoofd- en gezichtsbedekking. De regels die daaruit voortkomen laten aan de omgeving van de

om iemand rechtstreeks aan te kunnen

school zien wat voor school het is.

kijken. Nu zal niemand in twijfel willen

18

I N Z I C H T

O K T O B E R

18_PetjeAf.indd 18

Vijf verschillende juffen per week?

2 0 0 8

20-10-2008 16:41:58

José Krijnen

tie

Op veel scholen is de pet op in de klas niet toegestaan.

wie er in de school rondlopen. Leerkrach-

richtlijnen, waarvan ze volop gebruik kun-

verbieden op principiële gronden

ten en leerlingen dienen dus herkenbaar te

nen maken. Zo heeft het Centrum voor

wel een uitzondering: een bijzondere

zijn. Hier zal de sluier waarschijnlijk meer

School en Veiligheid recent een informatie-

school mag dat wel!). Het informatie-

weerstand oproepen dan keppel, tulband

blad uitgegeven met tips en aanbevelingen

blad legt daarnaast uit hoe indirecte

of zelfs pet; zó diep is die laatste nu ook

om op een praktische manier om te gaan

discriminatie kan ontstaan door bij-

weer niet over het hoofd te trekken. Maar

met hoofd- en gezichtsbedekkende kle-

voorbeeld wel de niqaab te verbieden,

dat roept wel direct de vraag op of je juist

ding. Er wordt daarin onder meer aandacht

maar niet de pet.

de sluier die doorgaans een teken van reli-

besteed aan het verschil tussen een verbod

gie is, mag verbieden. Leidt dat niet tot een

op praktische gronden (geen boerka in de

het Centrum voor School en Veiligheid

indirecte discriminatie van juist op een

gymles, geen pet met klep om je achter

kunnen scholen voor een handreiking

godsdienst gebaseerde kleding?

te verschuilen) en op principiële gron-

in het omgaan met gezichtsbedek-

den (godsdienst is voor het privé-leven).

kende kleding ook een beroep doen op

Praktisch is doorgaans toegestaan, het gaat

de Leidraad kleding op school. Deze is

dan immers vaak veiligheid of om de com-

enkele jaren geleden opgesteld onder

altijd gemakkelijk een oplossing te vinden

municatie tijdens het educatieve proces.

verantwoordelijkheid van het ministe-

die recht doet aan ieders manier van

Een principieel verbod op bepaalde kleding

rie van onderwijs. Niet helemaal recent

uitdrukken en waarbij tegelijkertijd het

of hoofddeksels is veel minder eenvoudig.

dus, maar nog altijd zeer bruikbaar.

onderwijsproces volop uit de verf komt.

Scholen die dat al zouden willen, komen

Beide publicaties besteden aandacht

Omdat het zo’n lastige materie is, is het

daarmee immers aan de vrijheid van

aan uitspraken van de Commissie ge-

voor scholen erg prettig om te weten dat ze

godsdienst en de vrijheid van meningsui-

lijke behandeling om aan te geven wat

daarin niet alleen staan. Er zijn de nodige

ting (overigens maakt de wet voor het

kan en mag. ■

RICHTLIJNEN Kortom, het is voor schooldirecties niet

Bel 5010, op schooldagen tussen tien en drie

19

Behalve op het informatieblad van

I N Z I C H T

O K T O B E R

18_PetjeAf.indd 19

2 0 0 8

20-10-2008 16:42:08

Obs De Vuurtoren geeft vormingsonderwijs voor alle gezindten

Ruimte voor religie Wilbert van Woensel

Over de vraag of religie thuishoort in het openbaar onderwijs zijn de meningen verdeeld. Al te vaak wordt verondersteld dat het openbaar onderwijs een neutraal karakter heeft, waarin voor godsdienstonderwijs geen plaats is. Dit geluid wordt opvallend sterker wanneer wordt gepleit voor islamitische godsdienstlessen op een openbare school. Dat het juist past in het algemeen toegankelijke karakter van de openbare school om actief aandacht te besteden aan de verschillende culturen en religies, bewijst obs De Vuurtoren in Lelystad. De leerlingen kunnen al voor het derde jaar islamitisch vor-

W

Michiel Jongewaard

erner Nijdam is

tergrond wonen. In de wijk zijn ook een

sinds 2004 directeur

protestants-christelijke en een katholieke

van De Vuurtoren.

school gehuisvest, die in tegenstelling tot

Hij is gepassioneerd

De Vuurtoren, voor het grootste gedeelte

landslakephoto

mingsonderwijs volgen en doen dat massaal.

voorstander van godsdienstige en hu-

‘wit’ zijn. Nijdam ziet in de samenstelling

manistische vorming in het openbaar

van zijn school het goede voorbeeld: ‘Ik vind

onderwijs: ‘We zijn in 2006 begonnen

het belangrijk dat je als school een afspie-

met het islamitisch vormingsonderwijs,

geling bent van de wijk. Het merendeel van

startte, werd er in de moskeeën sterk gelob-

gelijktijdig met de start van een nieuwe

onze 200 leerlingen is islamitisch, maar

byd om je kind op de islamitische school te

islamitische school in Lelystad. De

toch is er ondanks deze meerderheid veel

doen. Een zevental van onze leerlingen ging

komst van een islamitische school was

diversiteit binnen onze school. Daar hebben

ook naar die school, maar de meesten kwa-

nadrukkelijk niet de reden, maar het

wij als openbare school oog voor en wij

men weer terug. Toen wij met islamitisch

vormde wel een extra motivatie om op

proberen dat in de praktijk te brengen door

vormingsonderwijs wilden starten, stelde

onze school hier snel mee te beginnen.’

zowel christelijk als islamitisch en huma-

de gemeente Lelystad de nodige subsidie

nistisch vormingsonderwijs aan te bieden.’

beschikbaar. We hebben alle ouders ge-

AFSPIEGELING WIJK

vraagd of zij deze lessen belangrijk vonden

De Vuurtoren staat in een van de oudste wijken van Lelystad, waar veel mensen met een islamitische ach-

20

voor hun kind. Daar kwam een enorme

Nijdam vertelt over het begin van de

respons op. Wij hebben hen vervolgens

lessen: ‘Toen in 2006 de islamitische school

I N Z I C H T

O K T O B E R

20_Obs_deVuurtoren.indd 20

ISLAMITISCH VORMINGSONDERWIJS

ook gevraagd hoe die lessen eruit moesten

Geen inzage in het leerlingvolgsysteem?

2 0 0 8

20-10-2008 16:42:33

Wilbert van Woensel

komen. Ook een aantal autochtone leerlingen doet mee aan het islamitisch vormingsonderwijs, weliswaar beperkt, maar toch.’

OPHEF Nadat bekend werd dat De Vuurtoren met islamitisch vormingsonderwijs zou starten, ontstond er de nodige ophef. Veel ouders van Nederlandse afkomst wilden weten wat de bedoeling van de lessen was. ‘Het is begrijpelijk dat ouders in eerste instantie verbaasd opkijken en de nodige vragen hebben. Dan is het ook mijn taak en die van de school om goede en beargumenteerde uitleg te geven’, aldus Nijdam. Maar ook op internet werd direct heftig gereageerd, waarbij hijzelf niet werd gespaard. ‘De ongenuanceerde reacties op internet, ook persoonlijk op mij gericht, gaven wel aan hoe de sfeer in het land op dat moment was. Inmiddels is de storm hier allang gaan liggen en zijn vooral de islamitische ouders erg blij met deze extra vorming. Het is nu makkelijker voor ze om bij de moskee aan te geven dat ze hun kind niet per se op Werner Nijdam is sinds 2004 directeur van obs De Vuurtoren in Lelystad.

de islamitische school in een andere wijk hoeven te doen. Hun kind krijgt nu toch extra les over de islam.’

gaan zien. De ouders gaven aan dat ze met

is. Er is vaak een dubbele moraal; Marok-

name belang hechtten aan de vijf zuilen

kaanse jongens mogen alles, Marokkaanse

van de islam en het echte woord van de

meisjes niet, maar de Nederlandse meiden

profeet Mohammed. Daarom noemen wij

weer wel. Dat soort dingen maken we dus

deze lessen ook vormingsonderwijs en

wel bespreekbaar. Onze docent islamitisch

de belangrijkste politieke thema’s is

geen koranles. De nadruk ligt daarbij op de

vormingsonderwijs heeft natuurlijk een

geworden, wordt de aandacht voor de

vele overeenkomsten met de Nederlandse

islamitische achtergrond, maar spreekt, niet

problematiek van de ‘zwarte’ en ‘witte’

cultuur. Maar ook de verschillen komen aan

toevallig, wel vloeiend Nederlands. Met hem

scholen groter. De overheid stimuleert

de orde. Er wordt dan in de hogere groepen

hebben we ook als school een gentlemen’s

met nadruk particuliere initiatieven

verteld dat het normaal is wanneer een

agreement over de inhoud van de lessen

van ouders die hun kind gezamenlijk

meisje in de puberteit een aantal vriendjes

gemaakt. De school houdt dus duidelijk

op een zwarte school doen, om daar de

heeft gehad en dat zij daarom niet slecht

zicht op de onderwerpen die aan de orde

samenstelling meer te vermengen. De

0800 5010 of mobiel 0900 5010123 (45ct/pg)

21

INTEGRATIE Nu het integratievraagstuk een van

I N Z I C H T

O K T O B E R

20_Obs_deVuurtoren.indd 21

2 0 0 8

20-10-2008 16:42:45

overheid wil dat kinderen in hun eigen wijk naar school gaan. Toch hebben de twee andere scholen in de wijk veel

landslakephoto

RUIMTE VOOR RELIGIE

minder allochtone leerlingen. Zonder er al te veel op in te willen gaan, is Nijdam duidelijk over de reden: ‘Wij hebben als openbare school plaats voor ieder kind en kunnen ook geen leerlingen weigeren. Dat geldt niet voor de twee bijzondere scholen, waardoor hun samenstelling anders is dan de onze. Wat dat betreft onderschrijf ik nadrukkelijk de mening van Ahmed Marcouch, die onlangs in een interview met In-

In de school hangen foto’s van de studiereis naar Turkije, die het hele team maakte.

zicht het openbaar onderwijs als ideaal voor succesvolle integratie noemde.

Dat gebeurde veel buiten, maar werd ook

zevenmaal gebeurd. Ik vertel dat om aan te

Om te beginnen moet je de verschil-

meegenomen naar binnen. We hebben toen

geven dat er ook echt iets moest gebeuren.

len, de diversiteit in onze samenleving

een strak protocol opgesteld. Dat houdt in

Vaak weten allochtone ouders niet precies

accepteren. Sterker nog, je moet ervan

dat een leerling eerst wordt gewaarschuwd

hoe hun kind zich op school gedraagt. Daar-

profiteren. Dat doen onze leerkrachten

dat agressief gedrag of grof taalgebruik

om gaan we met de ouders en de leerling

ook. Zij kiezen bewust voor deze school

absoluut niet wordt geaccepteerd. Als hij of

in gesprek over hoe we dit samen kunnen

en zien de diversiteit als een verrijking.’

zij zich hierna toch weer misdraagt, volgen

aanpakken. Het gesprek gaat niet meer over

maximaal tien minuten op de gang, waar de

het incident, maar over de oplossing; hoe in

leerling kan reflecteren op zijn of haar eigen

een volgende situatie te handelen.’

RESPECT

gedrag en een daarop volgend gesprek met

Nijdam vervolgt: ‘Desalniettemin

OUDERS OP SCHOOL

moet je, zoals Marcouch ook zegt, oog

de leerkracht. Helpt dit niet, dan breng ik

houden voor de eigen cultuur en voor

het kind persoonlijk naar huis. Dat is een

respectvolle omgangsvormen. Op een

kwestie van aanbellen en vertellen dat uw

school belangrijk. Op De Vuurtoren steken

gegeven moment viel het de leer-

zoon of dochter zich op het moment niet

ze daar dan ook veel energie in. Nijdam:

krachten op dat met name het taalge-

weet te gedragen en dat ik u morgenoch-

‘Voor ons is het belangrijk om te beseffen

bruik enorm verruwde. Woorden als

tend samen op school wil zien, om een

dat je ouders soms verschillend moet aan-

‘kankerlijer’ waren niet van de lucht.

oplossing te vinden. Dat is vorig schooljaar

spreken. We kunnen wel een briefje sturen

Goed contact met ouders is voor iedere

Lesmethode Bismallah Vorig jaar verscheen de eerste officiële lesmethode voor islamitisch godsdienstonderwijs, Bismallah genaamd. De ontwikkeling van de methode is ingegeven door de maatschappelijke onrust over het godsdienstonderwijs op islamitische scholen, dat niet-democratische waarden zou overbrengen. De methode is zowel bedoeld voor gebruik op islamitische scholen, als op openbare scholen. Scholen kunnen de lesmethode aanvragen via de Islamitische Scholen Besturen Organisatie (ISBO), via www.deisbo.nl

22

I N Z I C H T

O K T O B E R

20_Obs_deVuurtoren.indd 22

Geen inzage in het leerlingvolgsysteem?

2 0 0 8

20-10-2008 16:42:53

Margot Kraneveldt TWEEDE KAMERLID EN WOORDVOERDER ONDERWIJS VAN DE PVDA

met “u bent uitgenodigd”, maar het is soms beter om ouders echt te ontbieden. Een

Geld voor humanistisch en godsdienstig vormingsonderwijs De derde week van september stond geheel in het teken van de Miljoenen-

len in Turkije heeft het team op dit spoor

nota en de Algemene Politieke Beschouwingen. Onderwijs was daarin een

gezet. Als we een ouderavond hebben, belt

belangrijk thema, en terecht. Het beroepsonderwijs krijgt er meer geld bij,

de leerkracht daarom iedere ouder op.

het voortgezet onderwijs mag 200 miljoen extra vrij besteden, de leraren

Afzeggen kan vervolgens alleen bij mij. Dat

krijgen alvast 400 miljoen en we gaan 115 miljoen euro investeren in reke-

werkt wel, de drempel is daardoor hoger.

nen en taal. En we plussen er 1000 conciërges bij. Ik zat dus best lekker in

Ouders moeten het rapport ook persoonlijk

die blauwe stoel…

ophalen, dat wordt dus niet meegegeven. Er is dan meteen een oudergesprek. Daar

Toch was er nog iets anders dat ik ook graag geregeld had willen zien. En

trekken we bewust ook wat langer voor uit,

dat is een structureel budget voor de professionalisering van het godsdien-

omdat je ziet dat je wat meer tijd nodig

stig en humanistisch vormingsonderwijs op openbare scholen. Veel scholen

hebt om sommige ouders op hun gemak

kunnen dit onderwijs helaas niet meer aanbieden. Nu zult u misschien den-

te stellen, om te werken aan de relatie. Je

ken: er zijn toch nog wel andere prioriteiten? Dat is waar. Maar als huma-

kunt niet altijd meteen beginnen over de

nist heb ik iets met dit onderwerp. Ik vind dat het voor kinderen, ook in het

vorderingen van het kind en het gesprek

openbaar onderwijs, belangrijk is dat zij leren welke levensbeschouwingen

binnen tien minuten afronden. Het kost

en religies er in Nederland zijn. En dat zij daar niet alleen kennis over ver-

leerkrachten weliswaar meer tijd, maar het

garen, maar ook leren begrip en respect te hebben voor andersdenkenden.

C O L U M N

studiereis met het hele team naar scho-

P O L I T I E K E

I N Z I C H T

geeft uiteindelijk meer voldoening en heeft een beter contact tot gevolg.’

Voor mij is een openbare school namelijk niet wars of afzijdig van religie of levensbeschouwing, maar geeft zij op neutrale wijze ruimte aan de levens-

ELKAAR TEGENKOMEN

beschouwelijke diversiteit van haar leerlingen.

Werner Nijdam begon zijn loopbaan op een openbare school in Elburg, een zeer ge-

Ooit heb ik een amendement ingediend, dat ervoor heeft gezorgd dat er

lovige gemeente. Vanaf dat moment heeft

nu ook aan leraren godsdienst- en levensbeschouwing bekwaamheidsei-

Nijdam grote twijfels over de verzuiling

sen worden gesteld. Want of je nu gymles, rekenen of levensbeschouwing

in het onderwijs: ‘Met de verzuiling gaat

geeft, kinderen hebben recht op een professional voor de klas, die verstand

zoveel geld en energie verloren. Geluk-

heeft van didactiek én inhoud. Die vragen van kinderen kan beantwoor-

kig zie je inderdaad dat het in de praktijk

den, ook over een religie of levensbeschouwing die niet de hunne is, en

steeds minder een rol speelt. Dat zie ik hier

hen stof tot kritisch nadenken geeft.

in Lelystad ook. De grenzen vervagen en de samenwerking met de andere scholen

Vertegenwoordigers van vrijwel alle religies en levensbeschouwingen in

wordt beter. Maar toch blijft het belangrijk

Nederland zijn sindsdien met brede steun en geld vanuit de Kamer aan de

om de waarde van het openbaar onder-

slag gegaan om die bekwaamheidseisen op te stellen. Zij hebben daarin

wijs, ook in het bredere maatschappelijke

een unieke samenwerking tot stand gebracht, waar ik ze een welgemeend

perspectief, te benoemen en de negatieve

compliment voor geef. Maar als je aan mensen bekwaamheidseisen stelt,

gevolgen van de verzuiling ter discussie te

moet je ze ook netjes betalen. Ik ben dus als Kamerlid nog niet helemaal

stellen. Wat Marcouch aangeeft, ervaren

klaar. En dus hoop ik dat we bij de behandeling van de begroting van OCW

wij iedere dag. Integratie begint met elkaar

kunnen regelen dat er structureel geld beschikbaar komt om godsdienstig

tegenkomen en bij ons op school gebeurt

en humanistisch vormingsonderwijs te behouden en de docenten een

dat gelukkig.’ ■

kwaliteitsimpuls te geven.

Bel 5010, op schooldagen tussen tien en drie

23

I N Z I C H T

O K T O B E R

20_Obs_deVuurtoren.indd 23

2 0 0 8

20-10-2008 16:43:03

Democratisch burgerschap

Een turboversie van de vr Als ik binnenloop in het kantoor van Carolien Verhoeff, directeur van obs Overvecht, hoor ik haar nog net tegen een collega zeggen: ‘Het wordt tijd dat we niet meer lullen, maar poetsen!’ Vanuit het concept van de vreedzame school ontwikkelde zij samenwerkingsvormen met allerlei instanties in de wijk, buurtbewoners en ouders. Ze eindigde ermee als tweede in de competitie om de VOO-onderwijsprijs 2008. Maar dat hoorde ze pas achteraf. ‘Ik wist niet eens dat ik was voorgedragen’. Een gedreven vakvrouw zet uiteen hoe ze democratisch burgerschap een plek geeft binnen haar vreedzame school en daarmee een vertaalslag maakt naar alle geledingen binnen de wijk.

e wijk Overvecht in

gezamenlijk grootbrengen is geen sprake.

komen bijvoorbeeld in de klas. Je merkt

Utrecht kwam de laat-

Ouders hebben vaak geen zicht op wat er op

bij de kinderen een soort herkenning, het

ste tijd niet erg positief

straat gebeurt.’

plaatje valt in elkaar. Overal waar ze komen, horen en zien ze dezelfde uitgangs-

in het nieuws. Het is een

achterstandswijk en we worden gecon-

OPVOEDEN

punten van de school.’

fronteerd met veel problemen. Doelstel-

Verhoeff vervolgt: ‘Een belangrijke

ling van het concept ‘vreedzame school’

peiler in onze doelstelling is dat we er als

is dat je een gemeenschap vormt, waar-

school heel bewust voor kiezen dat we er

binnen kinderen leren omgaan met con-

zijn voor het mede opvoeden van onze

school hoge resultaten op de Citotoets,

flicten en verantwoordelijkheden. Voor

kinderen. We willen een bijdrage leveren

omdat de samenleving hier om vraagt. Wil

onze school is dit een complexe zaak.

aan het opvoeden tot een goed mens. Een

je kansen hebben om je te ontwikkelen, dan

Onze school kent 35 nationaliteiten en

goed mens is iemand die zich kan richten

heb je een diploma nodig. Dit betekent dat

is volkomen ‘zwart’. Mensen in onze

op de maatschappelijke ontwikkeling, die

we een strak georganiseerd systeem heb-

wijk komen overal vandaan. Het betreft

een volwaardig lid is van de samenleving,

ben, mede in het scholen en begeleiden van

derde generatie Marokkanen en Turken,

zich verantwoordelijk voelt, empathisch is.

leerkrachten. Als je hier komt werken, kies

maar ook vluchtelingen, asielzoekers,

Verschillende instanties binnen de wijk die

je voor de vreedzame school en voor het

illegalen en mensen die onderaan de

met kinderen te maken hebben, werken

integreren van democratisch burgerschap

sociale ladder staan. Kinderen leven als

samen binnen Forum (Brede School in

daarin. Leerkrachten moeten die maat-

het ware in drie werelden: de wereld

Utrecht). De vreedzame wijk is een van

schappelijke betrokkenheid ook omarmen

van school, van thuis en van de straat.

de doelstellingen van Forum. We werken

en de gerichtheid op de samenleving en de

En die werelden zijn gescheiden. Dat

aan een eenduidig pedagogisch klimaat.

rol van onze kinderen daarin. Wij verwach-

betekent dat van de kinderen telkens

Iedereen moet deelnemen aan een cursus

ten zorg op maat, leerkrachten krijgen

een andere houding wordt verwacht.

op maat. En men moet bereid zijn zich

interne begeleiders, worden ondersteund

Waar het in dit soort wijken aan

blijvend in de wijk te vestigen. Wij begeven

door orthopedagogen en we stellen doelen

ontbreekt, is verbinding. Van kinderen

ons ook op elkaars terrein, welzijnswerkers

over het percentage uitval dat is toegestaan.

24

I N Z I C H T

O K T O B E R

24_CarolineVerhoeff.indd 24

STRAK GEREGELD ‘Vanuit haar doelstelling beoogt de

Lineke Eerdmans

‘D

Lineke Eerdmans

Geen kopieën van het leerling-dossier?

2 0 0 8

20-10-2008 16:43:59

reedzame school Pas aangenomen leerkrachten krijgen wekelijks in hun klas een bezoek van hun

BETROKKENHEID

geven we aan wat daarbinnen de

‘Wij proberen een gemeenschap te

grenzen zijn en hoe wij hier werken.

coach. Ik lees alle evaluatieverslagen en

creëren door mensen te betrekken bij

Dit brengen we over door veel te praten

coach de coaches. Na zes maanden doe ik

zaken die op school gebeuren. Dat begint

en door structuur aan te brengen. De

een klassenbezoek. Dan ben ik echt streng,

heel eenvoudig, door mensen het gevoel

wijk welzijnsorganisatie organiseert

ik klok achterin de klas of alle tijdsdoelen

te geven dat ze worden gehoord, door hun

wekelijks in onze school een ouderin-

worden bereikt. We zijn een goed geoliede,

mening te vragen en hen serieus te nemen.

loopavond. Bovendien verzorgen we

professionele organisatie. Er is veel des-

We leren ze omgaan met de democrati-

voor ouders trainingen over de vreed-

kundigheid in huis, dat aan leerkrachten

sche vrijheid om invloed uit te oefenen op

zame school. En we geven aan wat de

wordt aangeboden. Je kunt hier gebruikma-

dat wat er gebeurt. Als school hebben wij

bewegingsruimte van ouders is, binnen

ken van de unieke mogelijkheid om bij te

een soort grondwet opgesteld, met daarin

de grondwet van de school. De deur

dragen aan een betere samenleving.’

kaders wat betreft de inspraak. Daarmee

staat hier altijd open, maar we vragen

Lineke Eerdmans

Carolien Verhoeff, directeur van obs Overvecht, werd genomineerd voor de VOO-onderwijsprijs 2008.

0800 5010 of mobiel 0900 5010123 (45ct/pg)

25

I N Z I C H T

O K T O B E R

24_CarolineVerhoeff.indd 25

2 0 0 8

20-10-2008 16:44:08

niet te hooi en te gras ‘wat vind je ervan?’. Want dan krijg je vaak eindeloze verhalen. Als er een conflict is, dan

Lineke Eerdmans

EEN TURBOVERSIE VAN DE VREEDZAME SCHOOL

geven we duidelijk aan dat wij gewend zijn hierover te praten. Agressief gedrag wordt niet getolereerd.’

REGELS ZIJN AFSPRAKEN ‘Structuur is onmisbaar binnen het democratische systeem in je school. We leren kinderen vergaderen en bespreken waar de nadruk op ligt. We hebben structuur aangebracht in de onderwerpen

en aantal kinderen zijn als ‘mediator’ op school bemiddelaar bij conflicten.

waarover kinderen mogen beslissen. We bespreken de dingen die vastliggen,

opstekers te geven. Hiermee leren ze goed

Zij fungeren als bemiddelaar bij conflicten.

die wij bepalen. Zoals de indeling van

gedrag te benoemen. Aan het eind van de

We krijgen daar heel veel aanmeldingen

de vakken en de tijdsduur. Wat wel voor

dag wordt de opsteker bekend gemaakt.

voor. Per locatie stellen we 12 mediatoren

discussie open is, is bijvoorbeeld welk

Maandelijks wordt de ster (of de kei) van

aan, voor twee jaar. De kinderen die zijn

thema er die dag wordt behandeld of hoe

de maand gekozen: een leerling uit de

goed bevonden, krijgen een training van

er zorg is voor elkaar, voor mensen die

locatie wordt benoemd tot ster omdat hij

drie dagdelen. Ze ontvangen een diploma,

ziek zijn, verjaardagen, et cetera.

of zij zo duidelijk haar steentje heeft bijge-

waarbij we benadrukken dat ze belangrijk

dragen en een goed voorbeeld is van een

zijn voor de school, dat ze bijzonder zijn.

lid van de samenleving.

Bij de ingang van de school hangen twee

We maken afspraken over wat voor klas wij willen zijn. Deze afspraken worden opgeschreven en aan de muur

Het is niet zo dat negatief gedrag niet

foto’s van de mediatoren van die dag.

opgehangen. Een voorbeeld is: wij spre-

wordt benoemd, natuurlijk niet. Een kind

De mediator draagt een geel petje met

ken af dat we elkaar niet storen. Vervol-

dat sterk negatief gedrag vertoont, wordt

zijn/haar naam erop. Het gaat allemaal

gens maken we afspraken hoe we dit

buiten de groep geplaatst, in het ergste

fantastisch. De mediatoren klagen er wel

doen. Om ongestoord te werken, moet

geval voor een dag. De ouders worden dan

eens over dat er zo weinig te doen is! Het

je niet gillen door de klas of steeds met

gevraagd naar school te komen. We leren

allermooiste wat ik heb meegemaakt is

je stoel schuiven.’

kinderen ook negatieve feedback te geven

een mediator, een jongetje van 12 jaar, die

door een vraag te stellen: ‘Waarom deed je

letterlijk onze filosofie uitdroeg naar de

KINDEREN GOED

dit of dat?’, en door middel van de ik-bood-

straat. Hij zag twee volwassen mannen

GEDRAG LATEN VERTONEN

schap ‘Ik heb er last van als jij...’ Bij pest-

vechten en stapte er op af met de woorden:

gedrag hanteren wij de methode No-blaim,

‘Ik ben mediator, ik denk dat ik jullie kan

om te focussen op goed gedrag en dat

waarin niemand de schuld krijgt, maar

helpen je conflict op te lossen.’ Vervolgens

te benoemen. Waar het vroeger nog

waarbij je de kracht van de omgeving van

stelde hij voor dat ze ieder even op afstand

hielp om een kind een standje te geven,

het kind gebruikt, dus de andere kinderen,

zouden afkoelen en liep zelf heen en weer.

lokt dit tegenwoordig eerder slecht

om te zorgen dat het pesten ophoudt.’

Na een tijdje liet hij de mannen met elkaar

‘Wij leren beginnende leerkrachten

praten en werd het conflict daadwerkelijk

gedrag uit. Bovendien zijn de kinderen in onze wijk erg gewend aan veel negatieve feedback, op elk mogelijk gebied. Wij leren onze kinderen om elkaar

26

‘Vanaf groep zeven kunnen kinderen solliciteren naar de functie van mediator.

I N Z I C H T

O K T O B E R

24_CarolineVerhoeff.indd 26

MEDIATOR

opgelost. Een geweldig voorbeeld van de vertaling van de vreedzame school naar de vreedzame wijk!’ ■

MR-begroting uitgekleed?

2 0 0 8

20-10-2008 16:44:16

Landslakephoto

VOO heeft wind in de zeilen

Bel 5010, op schooldagen tussen tien en drie

27

I N Z I C H T

O K T O B E R

27_Fotopag.indd 27

2 0 0 8

20-10-2008 16:45:01

Project Allochtone Ouders en Onderwijs in Nijmegen slaat aan

Beheersing van de Nederla Taal is het instrument bij uitstek om te begrijpen wat er speelt, hoe er gewerkt wordt en welke factoren daar een rol in hebben. Iedereen in dit land moet daarom de Nederlandse taal machtig zijn. Want pas dan begrijp je waar het om gaat. Dat is de stellige overtuiging van de Nijmeegse Ilknur Aksakal, een kind van Turkse ouders en zelf moeder van twee kinderen. Die factoren hebben er toe geleid dat ze zich twee jaar geleden aanmeldde als vrijwilligster voor Ilknur Aksakal stopt veel energie in het betrekken van a

de Nijmeegse afdeling van het project Platform Allochtone Ouders en Onderwijs (PAOO), dat door het ministerie

is dat onnodig en niet goed voor het kind. Daar willen wij iets aan doen. Door regel-

van Onderwijs is ingezet om allochtone ouders actief te

matig informatiebijeenkomsten voor ze te houden, maar ze ook te stimuleren om

betrekken bij de gang van zaken in zowel het basis- als

actief te worden in ouderraden en medezeggenschapsraden.’

voortgezet onderwijs.

Yolanda Neijts COMMUNICATIE VERBETERD ‘Ook uitleg over de gang van zaken op scholen is nog steeds hard nodig’, stelt

E

en project dat volgens

omgaan. Als de allochtone ouder dan de

Aksakal. ‘Ze kennen vaak het systeem niet,

Aksakal heel hard nodig

taal niet spreekt, doemt onmiddellijk een

weten niet dat er een leerlingvolgsysteem

was en inmiddels ook

barrière op en is er geen contact. Vervelend

is en vragen niet door tijdens een gesprek

zijn vruchten begint af

voor beide partijen.’

met de leerkracht. Wie hoort dat het goed gaat met zijn kind, is snel geneigd te

te werpen: ‘Zelf heb ik de problemen

KLANKBORD HARD NODIG

die er onder allochtone kinderen en hun ouders spelen, nooit ondervonden.

Die conclusies speelden mee bij Aksa-

denken dat vwo er wel in zit. Een enorme teleurstelling als dan na de Citotoets een

Ik ben hier geboren en getogen en heb

kal, toen ze besloot zich te gaan inzetten

vmbo-advies wordt gegeven. Ook om dat

van discriminatie nooit last gehad.

voor het PAOO. ‘Omdat een klankbord voor

soort misverstanden tussen ouders en

Maar er is veel veranderd, de samen-

allochtone ouders nog steeds heel hard

leerkrachten te verminderen, vind ik het

leving is verhard. Dat voel je. En ik zie

nodig is’, vervolgt ze. ‘Ze weten vaak niet

belangrijk dit werk te doen. Waarbij we

ook dat allochtone ouders vandaag de

waar ze moeten aankloppen, durven vaak

trouwens regelmatig ook schooldirecties

dag anders worden benaderd. Ouders

ook niet hun vragen op school te stellen

uitnodigen en uitleggen waar allochtone

kijken immers naar andere ouders, ze-

en besluiten dan - zonder te weten wat er

ouders behoefte aan hebben. Dat werkt.

ker als hun kind met hun kinderen wil

speelt - hun kind van school te halen. Vaak

Want we zien dat de scholen beter com-

28

I N Z I C H T

O K T O B E R

28_PAOO.indd 28

Langdurig ziek thuis, wie verzorgt het onderwijs?

2 0 0 8

20-10-2008 16:45:26

Landslakephoto

andse taal het belangrijkst meer Turkije, Marokko, Servië, Kroatië,

30 procent ‘wit’. En ook basisschool

Spanje en Italië. En onder hen zijn er nog

De Kleine Wereld heeft er in een jaar

steeds heel wat die de Nederlandse taal

tijd tien leerlingen bij gekregen. Maar

niet beheersen. In dat opzicht noemt

al zouden we het liefst zien dat de

Aksakal de inburgeringsplicht een goede

verhoudingen fiftyfifty zouden zijn, kan

zaak, maar heeft het tijd nodig om alle

dat natuurlijk lang niet altijd. Het heeft

allochtonen te bereiken. ‘Daarom is het

immers ook alles te maken met de

PAOO in Nijmegen, dat aanvankelijk maar

bevolkingssamenstelling van een wijk.

drie jaar zou draaien, nu met een jaar

Reden voor onze werkgroep om ook

verlengd,’ aldus Aksakal. Omdat het niet

overleg te voeren met de gemeente, die

alleen belangrijk is de allochtone ouders

wijken stukje bij beetje anders inricht

te bereiken, maar juist ook de Nederlandse

met zowel goedkope huurwoningen als

ouders, leerkrachten en schooldirecties,

duurdere koopwoningen.’

is Aksakal ook actief in een werkgroep

Het PAOO in Nijmegen slaat aan,

‘kleurrijke scholen’. Ze vertelt: ‘Daarin

niet in de laatste plaats door de inzet

benaderen we bijvoorbeeld de bewoners

van de elf vrijwilligers van verschillende

rondom scholen die echt ‘zwart’ dreigen te

nationaliteiten. Aksakal: ‘Maar we zijn

worden. We nodigen bijvoorbeeld hoog-

er nog niet. Hulp en ondersteuning zijn

municeren met allochtone ouders, inspe-

opgeleide ouders uit om eens zo’n school

nog steeds nodig. Maar ik merk wel dat

len op vragen en behoeftes waarvan ze

te bezoeken en vragen dan ook waarom

allochtone ouders die ons inmiddels

niet wisten dat die leven. Het beleid van de

hun kind niet naar die school kan in plaats

kennen, vaker hun vragen bij ons stellen,

scholen wordt daar nu echt op aangepast.’

van een ‘witte’ school ver uit de buurt. Dat

ook individueel. Maar ons uiteindelijke

sorteert effect. Basisschool De Bloemberg

doel is dat ze het zelf kunnen en daar-

bijvoorbeeld had een jaar geleden nog 69

voor is beheersing van de Nederlandse

leerlingen, nu zijn dat er inmiddels 96.

taal het allerbelangrijkst. Pas dan kun je

Waarvan zo’n 70 procent ‘zwart’ en zo’n

de materie immers ook begrijpen.’' ■

n allochtone ouders op school

KLEURRIJKE SCHOLEN In Nijmegen zijn er maar liefst 47 scholen met kinderen en ouders uit onder

VOO-brochure en dvd

Thuis op School Op verschillende scholen worden allochtone ouders succesvol betrokken bij de schoolloopbaan van hun kinderen. De Vereniging voor Openbaar Onderwijs heeft in samenwerking met de Stichting Turks Onderwijs Centrum (STOC) succesvolle initiatieven in beeld gebracht. De brochure en dvd zijn los of als set te bestellen. Op de dvd Thuis op School zijn zeven aansprekende praktijkvoorbeelden bijeengebracht. De brochure en de dvd kosten € 10,per stuk en een set van de brochure en dvd € 15,- (inclusief administratiekosten). Bestellen kan door overmaking van het bedrag op giro 53 85 66 ten name van Ver. voor Openbaar Onderwijs te Almere onder vermelding van uw postcode en huisnummer, het bestelnummer 715 (brochure), 716 (dvd) of 717 (brochure en dvd) en het aantal exemplaren. Na ontvangst van uw betaling worden de producten u binnen veertien dagen toegezonden.

0800 5010 of mobiel 0900 5010123 (45ct/pg)

29

I N Z I C H T

O K T O B E R

28_PAOO.indd 29

2 0 0 8

20-10-2008 16:45:33

Veelgestelde vragen over Voor leerlingen in het voortgezet onderwijs

jaar dus nog zelf de schoolboeken, maar krij-

tabellenboeken, examentrainingen en

worden de schoolboeken gratis. Dat gebeurt

gen daarvoor een financiële tegemoetkoming.

-bundels, eigen lesmateriaal van de school,

in twee stappen. Voor dit schooljaar (2008-

Vanaf volgend schooljaar (2009-2010) gaat

bijbehorende cd’s of dvd’s gratis. Ook

2009) wordt het geld voor het lesmateriaal

het geld direct naar de scholen, die dan dus

kosten van digitaal lesmateriaal dat de

rechtstreeks overgemaakt aan de ouders van

verantwoordelijk zijn voor het lesmateriaal.

school voorschrijft in één specifiek leerjaar worden gratis. Wat niet gratis wordt, zijn

de leerlingen. Ouders ontvangen per kind € 316,-. Dat is de gemiddelde prijs van een

Vanaf het volgend schooljaar worden

ondersteunende materialen zoals atlassen,

boekenpakket. Ouders kopen of huren dit

leerboeken, werkboeken, project- en

woordenboeken, agenda’s of een laptop.

Veelgestelde vragen Waarom krijg ik de tegemoetkoming voor

Wie ontvangt de tegemoetkoming voor

de schoolboeken pas in december 2008?

schoolboeken bij gescheiden ouders?

U kunt alleen een tegemoetkoming

De tegemoetkoming voor schoolboeken van € 316,- gaat naar die ouder die kinder-

De scholen worden vanaf volgend schooljaar ver-

jaar 2008 - 2009 voortgezet onderwijs

bijslag voor het kind ontvangt. Als uzelf

antwoordelijk voor het lesmateriaal in de klas.

volgt en op een school zit die door de

kinderbijslag ontvangt, ontvangt u dus ook

overheid wordt betaald. De Informa-

de tegemoetkoming voor de schoolboeken.

tie Beheer Groep bekijkt in oktober

Als uw ex-partner kinderbijslag ontvangt,

welke leerlingen aan deze voorwaarden

ontvangt hij/zij ook de tegemoetkoming

voldoen. In november krijgt de Sociale

voor schoolboeken. In dat geval zult u met

Verzekeringsbank (SVB) deze gegevens

uw ex-partner afspraken moeten maken

en gaat dan de betaling verzorgen.

over uw bijdrage in de kosten van school-

Jose Krijnen

krijgen als uw kind in het school-

en boekengeld, waarbij u dan rekening Ik moet voor de schoolboeken van mijn kind

kunt houden met de tegemoetkoming in de

meer betalen dan € 316,-. Hoe zit dat?

schoolboeken die uw ex-partner ontvangt.

De tegemoetkoming van € 316,- per leerling is gebaseerd op de gemiddelde

Mijn kind zit op het middelbaar beroepson-

prijs van een boekenpakket. Boekenpak-

derwijs (mbo). Heb ik recht op een tegemoet-

ketten kunnen goedkoper of duurder zijn.

koming voor de gratis schoolboeken?

Het kan daarom voorkomen dat de ene

Nee. Het kabinet heeft een keuze

ouder meer dan 316,- betaalt voor de

moeten maken. Voor het mbo is het

schoolboeken en de andere ouder juist

moeilijker om een gemiddeld bedrag voor

minder. Dat is afhankelijk van de prijs

schoolboeken te bepalen. Dit komt door

voor schoolboeken die de school vraagt.

de grote verschillen in opleidingen en

Maar de school mag niet zomaar een veel

doordat leerlingen vaker veranderen van

hoger bedrag (dan voorgaande jaren) in

opleiding of studierichting. Bovendien

rekening brengen. Zie voor meer informa-

was er op de rijksbegroting niet voldoende

tie hierover www.gratisschoolboeken.nl.

geld beschikbaar.

30

I N Z I C H T

O K T O B E R

30_Schoolboeken.indd 30

De leerkracht praat wel, maar luistert niet?

2 0 0 8

20-10-2008 16:46:12

r de gratis schoolboeken Mijn kind volgt volwassenenonderwijs (vavo).

Mijn kind volgt particulier onderwijs. Heb ik

verlaagd. In het bedrag van de tege-

Heb ik recht op een tegemoetkoming voor de

recht op een tegemoetkoming schoolboeken/

moetkoming ouders zat namelijk ook

schoolboeken?

gratis schoolboeken?

al een bedrag voor de schoolboeken. In

Leerlingen die voortgezet algemeen vol-

Nee. U komt alleen in aanmerking voor

het schooljaar 2008-2009 ontvangt u in

wassenenonderwijs (vavo) volgen, krijgen geen

de tegemoetkoming als uw kind voortgezet

december 2008 een eenmalige tegemoet-

gratis schoolboeken als zij staan ingeschreven

onderwijs volgt én op een school zit die door

koming voor de schoolboeken van €

op het roc. Wél als zij ingeschreven staan op

de overheid wordt betaald. Particulier onder-

316,-. De tegemoetkoming ouders wordt

een school voor voortgezet onderwijs.

wijs wordt niet door de overheid betaald.

eind juli of begin augustus 2008 in één termijn uitbetaald, in plaats van in twee

Mijn kind zit op het voortgezet speciaal onder-

Ik ontvang nu al een tegemoetkoming ouders

termijnen (dus niet in januari 2009). Hier-

wijs (vso). Heb ik recht op een tegemoetkoming

op grond van de Wet Tegemoetkoming Onder-

mee wordt voorkomen dat mensen die

voor de schoolboeken?

wijsbijdrage en Schoolkosten (WTOS). Wat

een tegemoetkoming ouders ontvangen

verandert er voor mij door de tegemoetkoming

in juli of augustus een lagere tegemoet-

voor de schoolboeken?

koming ouders zouden ontvangen dan

Nee. Leerlingen in het voortgezet speciaal onderwijs (vso) krijgen al gratis schoolboeken. Zij hoeven daar niet voor te betalen.

Door de invoering van de gratis school-

in voorgaande jaren. Want aan het

Binnen de financiering van scholen in het vso

boeken wordt het bedrag van de tegemoetko-

begin van het schooljaar moet u juist de

zit al een vergoeding voor de schoolboeken.

ming ouders vanaf het schooljaar 2008-2009

schoolboeken betalen. In het schooljaar 2009-2010 hoeft u geen schoolboeken meer te huren of te kopen. De school zorgt voor gratis schoolboeken.

Wat moet ik doen als ik recht heb op een tegemoetkoming schoolboeken en deze niet heb ontvangen? Hebt u de eenmalige tegemoetkoming voor de schoolboeken niet op 1 februari 2009 ontvangen én hebt u op die datum ook geen brief gekregen waarin wordt gevraagd om aanvullende gegevens? Dan kunt u ná 1 februari een aanvraag ‘tegemoetkoming schoolboeken’ indienen bij de IB-Groep. Deze aanvraag moet vóór 1 april worden gedaan. Nadere informatie daarover zal later volgen op de site van IB-Groep ( www.ib-groep.nl). ■

Het ministerie heeft speciaal voor ouders een website in het leven geroepen, waar alle informatie over de gratis schoolboeken is verzameld. Ouders kunnen zich ook inschrijven voor een nieuwsbrief over dit onderwerp. www.gratisschoolboeken.nl

Bel 5010, op schooldagen tussen tien en drie

31

I N Z I C H T

O K T O B E R

30_Schoolboeken.indd 31

2 0 0 8

20-10-2008 16:46:21

V r a g e n

o v e r

o n d e r w i j s

Almere

?

?

a n t w o o r d t Geen plaats voor mijn kind

(LWOO). Wij zijn het hier niet mee eens en wil-

Verplicht schoolkamp

len haar aan de reguliere Cito-eindtoets laten meedoen. Kunnen wij dit eisen?

Ik heb bijna alle openbare scholen in de buurt

Aan het eind van dit schooljaar (groep 7) is er een verplicht schoolkamp. Van de school hebben wij

gebeld en die zeggen allemaal dat het geen

Nee. Er zijn wat betreft de keuze voor de eind-

nu een overeenkomst gekregen die wij moeten

zin heeft om mijn zoon in te schrijven, omdat

toets en LWOO-toets geen wettelijke eisen of

ondertekenen. Als wij dat niet doen, mag ons

ze al vol zitten. Ik ben ook naar een school

criteria vastgesteld. De keuze om een kind aan

kind niet mee. In de overeenkomst staat dat wij

toegegaan om hem in te schrijven, maar kreeg

een toets voor LWOO mee te laten doen, base-

ons verplichten de kampbijdrage te betalen. Klopt

van de directeur zelfs geen inschrijfformulie-

ren de meeste scholen logischerwijs niet alleen

dit allemaal wel?

ren mee. Kan dit zomaar?

op de resultaten van de entreetoets. Ook de vorderingen die een kind gedurende het schooljaar

Nee. Als het schoolkamp inderdaad verplicht is,

Nee. U heeft het recht uw kind aan te melden

boekt, worden doorgaans meegenomen in de

zou de deelname eraan niet afhankelijk mo-

bij de school naar uw keuze. Het feit dat scho-

beslissing. Als u het niet eens bent met de keuze

gen zijn van betaling van de kampbijdrage. De

len vol zitten, doet aan dit recht niets af. Met

van de school, kunt u hierover in gesprek gaan

leerlingen gaan, ongeacht of er betaald is of niet,

de inlevering van ingevulde en ondertekende

en vragen of er criteria zijn vastgesteld voor het

op kamp. Een schoolkamp kan alleen verplicht

inschrijfformulieren start de officiële inschrijf-

laten deelnemen aan een LWOO-toets. Als die

zijn, als dit duidelijk aan de ouders is gecommuni-

procedure. Uw inschrijving moet dan volgens

er niet zijn, kunt u op basis van de goede leer-

ceerd. Maar voor verplichte activiteiten mag de

de regels worden beoordeeld en behandeld.

resultaten van uw dochter gedurende het hele

school geen verplichte financiële bijdrage vragen.

Als uw zoon niet kan worden geplaatst,

schooljaar de school vragen om uw dochter toch

De bijdrage voor het kamp valt dus onder de

ontvangt u een brief waarin de reden van

deel te laten nemen aan de Cito-eindtoets. Of u

regels van de vrijwillige ouderbijdrage en die is

afwijzing staat en waarin u wordt gewezen op

kunt weigeren om uw dochter deel te laten ne-

‘verplicht’ vrijwillig. Het betalen van een vrijwil-

de mogelijkheid om bezwaar en beroep aan te

men aan de LWOO-toets hangt ervan af of deze

lige ouderbijdrage die door de school wordt ge-

tekenen. Bovendien moet een openbare school

toets onderdeel is van het onderwijsprogramma.

vraagd (de kampbijdrage), moet in een overeen-

in geval van weigering een redelijk alternatief

Als dit niet het geval is, kunt u weigeren om uw

komst worden vastgelegd. In deze overeenkomst

bieden. Door de weigering van de directeur

dochter te laten meedoen aan de LWOO-toets.

moet staan dat het een vrijwillige bijdrage betreft

om u de inschrijfformulieren te laten invul-

Het gevolg kan zijn dat uw dochter dan zonder

en dat u niet verplicht bent om te ondertekenen.

len, belemmert hij de te volgen procedure.

afsluitende toets het basisonderwijs verlaat. Dat

Tevens moet een reductie- en kwijtscheldingsre-

U kunt hem dan vragen om een schriftelijke

kan problemen geven bij de aanmelding voor

geling hierin zijn opgenomen. Pas als de overeen-

verklaring, waarin staat dat hij weigert om u

het voortgezet onderwijs. ■

komst aan deze voorwaarden voldoet en u het

inschrijfformulieren mee te geven. Deze weigering staat open voor bezwaar en beroep. ■

7SBHFO
PWFS
IFU
POEFSXJKT
WBO
VX
LJOE


Verplichte toets voor leerwegondersteunend onderwijs


HFFGU
V
HSBUJT
FO
EFTLVOEJH
BOUXPPSE
UFMFGPOJTDI
PG
QFS
FNBJM

school hebben wij haar toch naar school laten

.FEFXFSLFST
WBO
EF
7FSFOJHJOH
WPPS
0QFOCBBS
0OEFSXJKT
CFBOUXPPSEFO
HSBUJT
VX
WSBHFO
WJB

LJFT
APOEFSXJKT
FO
UPFUT

PG
NPCJFM
OBBS



DU
QH 


gaan en de toets laten maken. Nu heeft zij erg

,JKL
PPL
PQ
XXXWPPUJFOOM

Mijn dochter was (vorig schooljaar) ziek tijdens de entreetoets. Op aandringen van de

slecht gescoord. Haar leerresultaten van de afgelopen jaren waren altijd constant en hoog. Ondanks dit wil de school haar nu een toets afnemen voor leerwegondersteunend onderwijs

32

I N Z I C H T

O K T O B E R

32_AlmereAntwoordt.indd 32

2 0 0 8

20-10-2008 16:34:10

Nieuw op de VOO-websites

ondertekent, bent u verplicht om de kampbij-

de toetsen in een jaar meetellen in het

drage te betalen. Als u niet ondertekent, bent

cijfer van het schoolexamen. Een PTA is een

u dus niet verplicht te betalen. ■

officieel document dat aan het begin van het schooljaar moet worden uitgereikt.

Schorsing

Inzicht - online Blader door de nieuwste Inzicht, lees alle artikelen, reageer of tip de redactie. www.voo.nl/inzicht

Wanneer er geen (volledig) PTA is kunt u dit melden bij de mentor en aangeven dat

Mag een directeur van een basisschool een

de school niet voldoet aan een wettelijke

leerling schorsen als die leerling en de ouders

verplichting. Ook kunt u de medezeggen-

te weinig tegen luizen doen? Er zijn al ouders

schapsraad erop wijzen dat de school op dit

die hun kinderen vanwege dit probleem

punt in gebreke blijft. ■

thuishouden.

Nablijven Ja. Er kan tot schorsing worden overgegaan, wanneer ondanks een heel pallet aan

Sinds het begin van dit schooljaar laat de

maatregelen en interventies het probleem

juf kinderen die hun werk niet af hebben,

niet is opgelost. In dit geval mag de directeur

nablijven. Ook mijn dochter overkomt dit

pas schorsen als er een goed luizenprotocol

regelmatig. Voor ons gezinsleven is dit erg

op school is en dit is gevolgd. In dit protocol

lastig, omdat wij een strakke planning heb-

moet onder meer zijn opgenomen dat de

ben. Mijn dochter is door het nablijven al

schoolarts en de GGD worden ingeschakeld

verschillende keren te laat gekomen bij haar

om de leerling luisvrij te krijgen. De ouders

dansles en muziekles. Maar als ik bij de juf

van de geschorste leerling kunnen de schor-

protesteer, zegt zij dat het nablijven verplicht

sing volgens de bezwaar- en beroepsproce-

is. Klopt dit?

VOO - nieuws Nieuws, reacties en achtergronden. www.voo.nl/actueel

dure, aanvechten. ■ Nee. Als ouder mag je ervan uitgaan dat de

Meetellen voor eindexamen

afgesproken schooltijden worden gerespecteerd. De juf mag uw kind niet zonder meer laten nablijven omdat het haar schoolwerk

De school waar mijn dochter op zit, gaat

niet af heeft. Het kan natuurlijk voorkomen

met ingang van dit jaar de cijfers die zij in

dat de juf een goede reden heeft om uw kind

3 mavo haalt, meetellen voor volgend jaar.

een keer iets langer te laten blijven, maar

Dit is dus onderdeel van het eindexamen.

wanneer dit vaker voorkomt, moeten daar

Op de vraag aan de mentor in welke vorm

op zijn minst in het schoolbeleid of schoolre-

dit gaat gebeuren en of dat niet nu al bekend

glement afspraken over zijn gemaakt. Wat u

moet zijn bij de leerlingen, werd geantwoord:

kunt doen, is aan de directeur vragen of hier-

‘We weten nog niet in welke vorm, dat laten

over afspraken gelden. Wanneer dit niet het

we aan de vakdocenten over’. Kan en mag de

geval is, kan de juf het nablijven niet verplich-

school dit doen?

ten. De medezeggenschapsraad (MR) kan de

Cursussen medezeggenschap en MR-start Aanmelden voor cursussen medezeggenschap en MR-start in september, oktober en november 2008 www.medezeggenschapsraden.nl/ cursussen

directeur uitnodigen op een vergadering en Nee. Ieder examenonderdeel dient te zijn

met hem de grenzen van wat wel kan en niet

beschreven in het Programma van Toetsing

kan bespreken. De MR heeft instemmings-

en Afsluiting (PTA). Dit hoeft weliswaar niet

recht waar het gaat om het schoolreglement

tot op de punt en de komma, maar in ieder

en schooltijden en kan dus een behoorlijke

geval moeten leerlingen weten hoe zwaar

invloed uitoefenen. ■

33

I N Z I C H T

O K T O B E R

32_AlmereAntwoordt.indd 33

2 0 0 8

20-10-2008 16:46:57

VOO

A c t u e e l

Koffie, geweldig spul om ’s ochtends op

len op het weerbarstige blaasinstrument

hij of zij toch zeker niet ‘zo’ doen. En gaat

gang te komen en de rest van de dag

werd zelfs een heuse huiswerkopdracht!

een leraar die lesgeeft aan zo’n christelijke

mee door te komen. Dat vinden ook

En wie weinig affiniteit met de trompet

school toch samenwonen met iemand van

veel meesters en de juffen. Maar wie

had, moest nog maar eens een toonlad-

hetzelfde geslacht, dan kan zelfs ontslag

betaalt dat eigenlijk, al die cafeïnebom-

dertje extra blazen, rekenen en taal

volgen. Het gedrag past immers niet bij de

metjes? Welnu, heel vaak doen de leer-

kwamen daarna wel weer aan de beurt!

grondslag van de school. Let wel, het gaat

krachten dat zelf. Maandelijks leggen

Dat laatste werd een ouder àl te gortig,

dan om iemand die het waarschijnlijk al

ze hutje bij mutje en om de beurt tijgt

hij vroeg de adviseur van 0800-5010 of

moeilijk genoeg heeft in zijn persoonlijk

een van de teamleden naar de groot-

de onderwijzer dat nu zomaar mocht

leven, als homo én christen. Iemand die

grutter. Maar soms gaat het anders. Zo

opleggen: eerst de trompet en daarna pas

in de klas misschien met geen woord rept

belde er onlangs een wat zorgelijke

de rest van het huiswerk. Het antwoord

over zijn liefdesleven, maar die er in zijn

penningmeester van een ouderraad

was duidelijk: ‘Die meester, die toetert

privéleven voor kiest zijn hart te volgen.

‘ergens in het land’ naar de Vereniging

maar wat!’

Minister Plasterk was er onlangs duidelijk

voor Openbaar Onderwijs. Hij wor-

over: een homoseksuele relatie is géén re-

stelde met de vraag of het eigenlijk

Wonen in een grensgebied. Dat brengt

den voor ontslag, ook niet in het reforma-

wel zo gebruikelijk is dat de ouderraad

nogal eens met zich mee dat kinderen

torisch onderwijs. Daar kwam natuurlijk

opdraait voor de bakkies troost die het

in het ene land wonen en in het andere

reactie op. En dan nog wel van de jonge-

personeel soldaat maakt. Hij vermoed-

naar school gaan. Zo ook in Dinxperlo.

renorganisatie van het CDA, de CDJA. De

de van niet, maar in zijn school gebeur-

Veel leerlingen komen daar dagelijks naar

jeugdige christendemocraten stelden dat

de het wel. Het ging bovendien niet om

school vanuit hun Duitse woonplaats.

Plasterk met zijn opmerking ‘een nagel

een kinderachtig bedrag; maar liefst

Geen enkel probleem, meestal brengt één

aan de doodskist van artikel 23 sloeg’. De

€ 1000,- per jaar was er mee gemoeid.

van de ouders ze met de auto. Tot zover

bewindspersoon liet zich meeslepen - nog

Geld dat is bedoeld voor activiteiten

niets aan de hand. Tot de gymles op het

steeds volgens de CDJA’ers - door de trend

voor de leerlingen! Maar ach! Natuur-

rooster staat. Het gymlokaal is namelijk

artikel 1 van de grondwet boven alle

lijk, een wakkere leerkracht is toch ook

niet naast de deur. De leerlingen nemen

andere artikelen te verheffen. Hopelijk

in het belang van de kinderen! Mm, zo

de fiets. Maar wie met de auto naar school

worden deze jongeren snel wijzer, want

lusten we er nog wel één….

komt, heeft geen fiets bij zich. Nu zou die

met zo’n CDA is er geen ChristenUnie in

nog wel op de fietsdrager mee kunnen,

de regering nodig om de gelijke behande-

Een muzikale kwestie in Oldebroek.

maar die fiets moet op school dan wél er-

ling van homo’s te bedreigen…

Het bestuur van de openbare scholen

gens kunnen staan. En wie niet alle dagen

in deze Veluwse gemeente wilde de

op de fiets naar school komt, heeft géén

Onderzoeksresultaten kunnen soms wat

leerlingen graag iets meer meegeven

recht op een plekje in de (kleine) fietsen-

pijnlijk zijn. Zo maakte Novum, een website

dan alleen schoolse kennis; iets cul-

stalling. Dus, om een lang verhaal kort te

voor onderwijsnieuws, onlangs melding

tureels. Op zich een loffelijk streven.

maken: de school geeft geen gelegenheid

van de uitkomsten van een enquête die

Gekozen werd voor extra aandacht

tot het incidenteel stallen van een fiets,

door de Hay Group was gehouden. Aan

voor de muzikale ontwikkeling van

maar diezelfde school verwacht wel dat

1500 personen werd gevraagd hun school

de scholieren: ze zouden allemaal een

íedereen - ook wie uit Duitsland komt - op

te beoordelen. Daar kwamen opmerkelijke

instrument leren bespelen. En dan niet

een gymdag een fiets bij zich heeft. Wie

zaken uit. Zo noemde nog geen 20% van

zomaar één naar hun eigen zin, nee,

die regel heeft verzonnen, is waarschijnlijk

de ondervraagden het klimaat op school

de trompet moest het worden. En dus

de pedalen kwijt!

‘energiegevend en motiverend’. De onder-

blazen de leerlingen van de boven-

vraagden bleken zich ook niet uitgedaagd

bouw wekelijks hun partijtje onder lei-

Een homoseksuele leraar op een bijzon-

te voelen om prestaties te leveren. Boven-

ding van een enthousiaste leerkracht.

dere school heeft het niet altijd gemak-

dien hadden ze sowieso vaak geen idee

De trompet is echter niet bepaald het

kelijk, zeker niet in het reformatorisch

wat er van hen werd verwacht. Wie dacht

gemakkelijkste instrument voor een

onderwijs. In die kringen worden relaties

dat het hier om leerlingen ging, heeft het

kind van een jaar of tien. Veel oefenen

van twee mannen of twee vrouwen rond-

mis; de antwoorden kwamen van leer-

was dus het devies. Ook thuis. Het spe-

uit afgewezen. Zo iemand al ‘zo’ is, mag

krachten in het voortgezet onderwijs. Ai!

34

I N Z I C H T

F O E K B TR OU BA E R R I

34_Actueel.indd 34

2 2 0 00 08 8

20-10-2008 16:35:24

S R E D U VOORO S J I W R E D N O R E V O  0800 5010)3"%2%)+"!!2/03#(//,$!'%. IS BEREIKBAAR OP SCHOOLDAGEN

 4)%.., 4533%.4)%.%.$2)%552/&'!.!!2777 TUSSEN TIEN EN DRIE UUR OF GA NAAR WWW.VOO-5010.NL





00_Ads.indd 35

20-10-2008 16:48:10

s e j t a a Schoenm gezocht!

deau Een ca tot nd van ki ! kind Creatief

Met de actie Schoenmaatjes (voorheen Operatie Schoenendoos) vullen kinderen in Nederland een schoenendoos met schoolspullen, toiletartikelen en speelgoed. De prachtig versierde dozen gaan naar leeftijdsgenootjes in een arm land als een persoonlijk en concreet gebaar van betrokkenheid.

Educatief Voor gebruik op school of thuis is aansprekend educatief materiaal beschikbaar, waaronder een dvd, prentenboek, leesboek, projectkrant en cd. Bezoek ook de educatieve kinderwebsite www.kidsvooredukans.nl.

Doe mee Geef de kinderen van uw school de kans iets concreets te doen voor leeftijdsgenootjes in ontwikkelingslanden. Vul de antwoordbon in en doe mee met Schoenmaatjes. Dat kan van september tot aan de kerstvakantie.

Vul een schoenendoos met schoolspullen en cadeaus voor een vriendje ver weg

JA, wij worden ook Schoenmaatjes. Stuur ons de benodigde materialen. Aantal deelnemende leerlingen: JA, wij willen graag meer weten over Schoenmaatjes. Stuur ons een gratis informatiepakket. Naam school Contactpersoon Adres Postcode

Plaats

Telefoon

E-mail ESa9

Bon opsturen naar: Edukans Schoenmaatjes, Antwoordnummer 737, 3800 VA Amersfoort Faxen of mailen kan ook: (033) 4606020, [email protected]

Voor meer informatie kijk op www.edukans.nl/schoenmaatjes of bel met Edukans (033) 460 19 42 00_Ads.indd 36

20-10-2008 16:48:21