Interactieve rondleiding 1ste graad SO Antwerpenaars en hun stad Antwerpenaren staan bekend om hun ‘dikke nek’. Maar waarom zijn ze zo fier op hun stad? Wat schuilt er achter die trots? En hoe kijken zij naar hun stad? Strookt het beeld van de Antwerpenaren met de werkelijkheid? Leerlingen verdiepen zich in het ontstaan en de groei van Antwerpen, staan stil bij Antwerpen als multiculturele stad en koppelen dit aan de dag van vandaag.
Leeftijd: 1ste & 2de jaar secundair Thema: Wereldstad
Beste leerkracht, Je reserveerde de interactieve rondleiding ‘Antwerpenaars en hun stad’. In dit document vind je: De eindtermen die gekoppeld zijn aan voorbereiding, rondleiding en verwerking, De voorbereiding, Het verloop van je bezoek, De verwerking. Veel plezier!
1. EINDTERMEN Binnen het secundair onderwijs spitst het MAS zich vooral toe op de vakoverschrijdende eindtermen. Ongetwijfeld zijn er ook eindtermen binnen de vakgebonden eindtermen die op de rondleiding van toepassing zijn.
1.1. HOOFDDOELSTELLING De leerlingen kunnen de informatie die in een museum aanwezig is vinden en gebruiken om de tentoongestelde werken beter te begrijpen. Hierdoor krijgen ze een zicht op het ontstaan en de groei van Antwerpen. Ze kunnen de geschiedenis van Antwerpen koppelen aan de hedendaagse stad aan de hand van gebouwen en bewoners. Op een creatieve manier linken ze de stad nu met de geschiedenis en de groei ervan. Zo beseffen ze dat elke periode zijn sporen nalaat en zo geschiedenis schrijft, maar dit ook altijd doet, verder bouwend op de vorige periode.
1.2. GEMEENSCHAPPELIJKE STAM De leerlingen 1. 2. 5. 6. 7. 8. 10. 11. 13. 16. 17.
brengen belangrijke elementen van communicatief handelen in praktijk; kunnen originele ideeën en oplossingen ontwikkelen en uitvoeren; houden rekening met de situatie, opvattingen en emoties van anderen; kunnen schoonheid ervaren; kunnen schoonheid creëren; benutten leerkansen in diverse situaties; engageren zich spontaan; kunnen gegevens, handelwijzen en redeneringen ter discussie stellen a.d.h. van relevante criteria; kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende invalshoeken; houden rekening met ontwikkelingen bij zichzelf en bij anderen, in samenleving en wereld; toetsen de eigen mening over maatschappelijke gebeurtenissen en trends aan verschillende standpunten; 18. gedragen zich respectvol; 19. dragen actief bij tot het realiseren van gemeenschappelijke doelen; 26. gaan om met verscheidenheid;
1.3 CONTEXT 2: MENTALE GEZONDHEID De leerlingen 7. 8.
gebruiken beeld, muziek, beweging, drama of media om zichzelf uit te drukken; herkennen de impact van cultuur- en kunstbeleving op het eigen gevoelsleven en gedrag en dat van anderen.
1.4 CONTEXT 3: SOCIORELATIONELE ONTWIKKELING De leerlingen 2.
erkennen het bestaan van gezagsverhoudingen en het belang van gelijkwaardigheid, afspraken en regels in relaties; 6. doorprikken vooroordelen, stereotypering, ongepaste beïnvloeding en machtsmisbruik; 10. beargumenteren, in dialoog met anderen, de dynamiek in hun voorkeur voor bepaalde cultuur- en kunstuitingen; 11. gebruiken cultuur- en kunstuitingen om begrip op te brengen voor de leefwereld van anderen.
CONTEXT 7: SOCIO-CULTURELE ONTWIKKELING De leerlingen: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
beschrijven de dynamiek in leef- en omgangsgewoonten, opinies, waarden en normen in eigen en andere sociale en culturele groepen; gaan constructief om met verschillen tussen mensen en levensopvattingen; illustreren het belang van sociale samenhang en solidariteit; trekken lessen uit historische en actuele voorbeelden van onverdraagzaamheid, racisme en xenofobie; geven voorbeelden van de potentieel constructieve en destructieve rol van conflicten; gaan actief om met de cultuur en kunst die hen omringen; illustreren de wederzijdse beïnvloeding van kunst, cultuur en techniek, politiek, economie, wetenschappen en levensbeschouwing.
2. VOORBEREIDING IN DE KLAS
GESPREK OVER HET MAS
Antwerpen is een stad aan een stroom met een haven. Dat zorgt al eeuwen voor ontmoeting en uitwisseling. Het MAS verzamelt de sporen van die uitwisseling en vertelt er nieuwe verhalen mee. Over de stad, de stroom en de haven. Over de wereld in al zijn verscheidenheid. Over de verbondenheid tussen Antwerpen en de wereld. Maak kennis met de wereld in Antwerpen en met Antwerpen in de wereld. Deze tekst prijkt op een muur in het MAS. Het geeft een tekstueel voorsmaakje van de ontdekkingen die je er zal doen. Het Museum aan de Stroom herbergt immers een unieke mix aan collecties uit voormalige Antwerpse musea: het Etnografisch museum, het Nationaal Scheepvaartmuseum, het Volkskundemuseum en een deel van het Vleeshuis. Deze verzamelvoorwerpen zijn te bezichtigen in het Kijkdepot en in vier thematische tentoonstellingen: Machtsvertoon, Wereldstad, Wereldhaven en Leven & Dood. De objecten zijn in een vernieuwde dialoog geplaatst en vertellen verschillende verhalen. De klemtoon ligt niet louter op stadsgeschiedenis; Antwerpen fungeert als toegangspoort tot verschillende werelden. Vooral de haven, de uitwisselingsplaats bij uitstek, speelt een centrale rol. Naast deze thematische expo’s, is deze nieuwe stadstoren op zich al een bezoekje waard. Het gebouw, een ontwerp van Neutelings Riedijk Architecten, sluit aan bij de historische functie van de plaats waarop het de huidige museum gebouwd is. Het representeert een oud pakhuis en verwijst hiermee naar het 16 -eeuwse Hanzehuis dat zich op deze plek bevond. Doorheen het stapelhuis of de toren loopt er een wandelboulevard die je een prachtig uitzicht geeft op de stad. Doordat elke verdieping een kwartslag draait, zie je telkens een ander deel van de stads. Helemaal bovenaan word je verrast door een prachtig panorama, waar je de verbondenheid van het museum met de stad, de stroom, de haven en de wereld ten volle kan ervaren. Het MAS is een museum in Antwerpen. Het opende op 17 mei 2011. Een museum is een plaats of gebouw. Musea verzamelen, bewaren, tonen en bestuderen voorwerpen. Je kunt een museum bezoeken en alles bekijken. Musea vertellen verhalen over een bepaald onderwerp of over een bepaalde periode. Materiaal Foto MAS (bijlage 1)
Het verbloemen van de werkelijkheid
Inhoud De leerlingen maken een collage met hierop alle fantastische dingen die met hun school te maken hebben. Ze moeten de waarheid verbloemen en de negatieve kanten verzwijgen. De bedoeling is om de school en alles dat ermee te maken heeft op te hemelen, zodat iedereen graag op deze school zou willen zitten. Denk aan de grappige leerkrachten, de praktische lokalen, de toffe leerlingen, de sfeer…Overdrijf! Je mag gebruik maken van slogans, foto’s, kranten. Materiaal Kranten, scharen, grote papieren, foto’s Tijd 1 uur
3. TIJDSINDELING VAN DE RONDLEIDING Wat? Onthaal en inleiding Intro rondleiding wereldstad Thema 1: “Antwerpen groeit” Thema 2: “den Antwerpenaar” Slot en afscheid Totaal
Tijd? 10 minuten 10 minuten 30 minuten 30 minuten 10 minuten 90 minuten
Tip: Om alles vlot te laten verlopen is het aangeraden om met je groep een kwartier voor de rondleiding naar het MAS te komen. Zo kunnen de kinderen rustig hun jassen en boekentassen opbergen (hiervoor hebben we speciale ‘boxen’ voorzien) en naar het toilet gaan. Voorzie de leerlingen eventueel van een naamsticker, zo kan de gids persoonlijker en vlotter met de kinderen werken.
4. VOORBEREIDING OF VERWERKING: ZOEKTOCHT IN ANTWERPEN
WERKWIJZE Praktisch Grotere klassen kunnen in 2 groepen gesplitst worden, waarbij de interactieve rondleiding en de zoektocht door de groepen afwisselend gedaan worden. De zoektocht wordt zonder gids gedaan, in kleine groepjes of in klasverband. De school zorgt zelf voor digitale camera's zodat de jongeren een fotoverslag kunnen maken. Per groep worden fotografen, verslaggevers, regisseurs en reisleiders aangeduid. De gekozen route sluit nauw aan bij de opstelling van de afdeling Wereldstad in het MAS. De kaart van Virgilius Bononiensis uit 1565 is de rode draad. Aan de hand van deze historische kaart ontdekken de jongeren hoe actueel deze gebouwen en stadsstructuur eeuwen later nog is. Inhoudelijk De jongeren ontdekken tijdens de zoektocht dat geschiedenis zijn sporen nalaat in de stad. Heel wat gebouwen uit de 16de eeuw bepalen nu nog mee het stadsbeeld. Ook straatnamen zijn onlosmakend verbonden met de geschiedenis van een plaats. De jongeren trachten de tijdsgeest op te roepen, die aan een bepaald gebouw of plaats gelinkt is. De jongeren worden actief betrokken bij het denken over de opbouw van een stad en de gevolgen en invloeden ervan op de toekomst. Aan de hand van historische gebouwen ontdekken de jongeren hoe een gebouw weergave kan zijn van de sociale, economische, politieke en/of culturele tijdsgeest. Actieve opdrachten voor de jongeren doorheen de ganse zoektocht Als echte 'toeristische' reporters maken we een reis door de tijd in Antwerpen. De route en stopplaatsen zijn aangeduid op de historische kaart van Virgilius Bononiensis. Tijdens deze wandeling bereid je in groep een leuke, hedendaagse update voor: een toeristische reportage over Antwerpen in 1565. De reisleiders houden via de kaart en de tekst, nauwkeurig de weg bij. Zij besteden extra aandacht aan de straatnamen in de buurt van de besproken gebouwen. De reporters nemen kort, met enkele kernwoorden, nota's en verwerken dit achteraf in een mooie, sprankelende tekst. Nadien kan je nog extra info verzamelen. De fotografen maken per gebouw enkele foto's. Ze zorgen hierbij dat het totaalbeeld , maar ook belangrijke details of materialen mooi in beeld komen. Ook je reporter en volledige ploeg kunnen af en toe een beeld opfleuren. Kies maximaal 5 foto's per gebouw. De regisseurs coördineren alles en zorgen dat reporters en fotografen de nodige informatie krijgen om hun werk goed te doen. Zij houden ook goed de tijd in de gaten !!! Er is veel werk te doen, dus niet treuzelen onderweg. Samen zie je meer. Zoek mee naar krachtige beelden, belangrijke details, spetterende kernwoorden,… Denk al na over een creatieve voorstelling van je project. Achteraf in de klas breng je een powerpointvoorstelling en stel je het reisverslag voor. Zoals bij 'Vlaanderen Vakantieland' mag de reportage maximaal 15 minuten duren, maar moet het de kijkers en toehoorders warm maken om ook op uitstap te gaan. Zorg dat je een mooie afwisseling krijgt van beelden en dat de tekst kort en duidelijk is opgesteld. Zoek mooie muziek en een passende titel bij je reportage.
Stuur gerust een link van uw reportage door naar de publiekswerking van het MAS:
[email protected]
TRAJECT Start: MAS ter hoogte van de vlaggenmasten Halte 1: Bonapartedok, Willemdok en Hanzehuis Halte 2: replica Hanzehuis + Felixpakhuis Halte 3: Hessenhuis Halte 4: Hof van Liere Halte 5: Spaanse vesten + stadspoorten Halte 6: St Jacobskerk Halte 7: Handelsbeurs Halte 8: Huis 'Den Thoren' ( nu Boerentoren) Halte 9: Kathedraal Halte 10: Stadhuis Halte 11: Vleeshuis + burchtmuur Halte 12: Steen Eindhalte: MAS
START: MAS Locatie: Hanzestedenplaats, ter hoogte van de vlaggenmasten Het MAS, Museum aan de Stroom, opende in mei 2011 zijn deuren. Dit nieuwe museum wil het verhaal brengen van Antwerpen, de Schelde, de haven en de wereld. Eeuwenlang kwamen via de haven goederen, mensen en ideeën vanuit heel de wereld naar Antwerpen. Maar ook was er een uitstraling van Antwerpen naar de rest van de wereld. Die wederzijdse beïnvloeding wordt in het museum aan de hand van verhalen en voorwerpen getoond. Het gebouw is opgevat als een 'stapelhuis'. De moderne museumcontainers worden als het ware op elkaar gestapeld in een spiraalvormige toren. De open wandelboulevard is volledig uit glas, en geeft je een mooi panoramisch beeld over de stad, de haven en de stroom. Alle dagen (behalve maandag en museumsluitingsdagen) kan je gratis tot op het dak wandelen om van een mooi vergezicht over Antwerpen, de haven en de Schelde te genieten. → Ga richting Godefriduskaai tot aan de roze zuil op de Hanzestedenplaats
HALTE 1: BONAPARTEDOK, WILLEMDOK EN HANZEHUIS Locatie: aan de roze marmeren zuil op de Hanzestedenplaats Rond 1550 werd hier de Nieuwstad gebouwd rond 3 evenwijdige vlieten. Dit was de eerste havenuitbouw van Antwerpen. Gilbert Van Schoonbeke tekende een knap plan, met veel plaats voor opslagruimte, brouwerijen,.... In het midden van deze havenwijk liet hij een heel groot gebouw optrekken, het Hanzehuis. Dit gebouw werd in dezelfde periode als het stadhuis gebouwd en leek er sterk op. Het gebouw was een handelshuis van de Hanzesteden. Dat was een los verbond van handelssteden dat sinds de 13de eeuw samen aan netwerking deden en elkaar bijstand gaven, ook in Antwerpen. Het hanzehuis was voltooid in 1569. Het kon dienen voor opslag van graan, hout, teer, ... . Ook waren er kantoren en logementen voor de handelaas voorzien. Napoleon Bonaparte veranderde enkele eeuwen later de plannen en liet 2000 mannen met schoppen de dokken uitgraven. Hij verbond de 2 noordelijke vlieten met elkaar en zo ontstond het Bonapartedok en het Willemdok. Het grote Hanzehuis bleef bewaard, midden tussen de 2 dokken. Napoleon wilde hier een grote militaire haven maken om een aanval op Engeland voor te bereiden. Toen hij Antwerpen bezocht was hij vol lof over de mogelijkheden : 'De Schelde is zoals een pistool, gericht op het hart van mijn vijand, Engeland. Antwerpen is de trekker van dit pistool.' Dat zette hem aan het dromen over een grote militaire haven. De dokken boden plaats aan oorlogsschepen die in Antwerpen gemaakt werden, en het Hanzehuis was ideaal als kazerne voor zijn soldaten en scheepslieden. Toen Napoleon in 1815 verslagen was in Waterloo werd Willem I de koning over de Nederlanden. Hij zag niets in dat militaire doel, en heeft er toen een economische haven van gemaakt. De nieuwe plannen werden snel uitgevoerd, en er verrezen heel wat pakhuizen langs de randen van de dokken. Ook het Hanzehuis deed dienst als graanopslagplaats. Maar ... in 1893 sloeg het noodlot toe en een hevige brand vernielde het mooie gebouw. → Ga naar de Godefriduskaai ter hoogte van pakhuis FELIX en havengebouw
HALTE 2: REPLICA HANZEHUIS EN FELIXPAKHUIS Locatie : havengebouw richting waterkant (tip: kijk over de dokken heen)
Het Hanzehuis was zo belangrijk geweest voor deze havenbuurt, dat men na de brand besliste om het opnieuw te bouwen. Dat gebeurde niet op dezelfde plaats, maar wel aan het einde van het Kattendijkdok. Het deed dienst als brandweerkazerne voor de haven. Dit heropgebouwde Hanzehuis is ondertussen een beschermd monument. Zaha Hadid, een belangrijke architecte gaat boven dit gebouw een gloednieuw havenhuis bouwen. Ze heeft dit ontworpen als een glazen luchtschip dat op stelten over de oude brandweerkazerne staat. Je kan haar ontwerp terugvinden op internet. → Ga binnen in het Felixpakhuis door de glazen deur Architect Felix Pauwels bouwde naast het Willemdok een groot pakhuis dat zijn naam kreeg. Er werden bulkgoederen opgeslagen zoals koffie, hop, graan, kaas, wijn, tabak, .... . Na een hevige brand, waarbij wel 19 doden vielen, werd het Felixpakhuis heropgebouwd, maar nu met stenen binnenmuren, ijzeren deuren en een brede gekasseide gang. Het gebouw heeft 6 verdiepingen en een kelder. In totaal goed voor 22 233 m² stapelruimte. Omdat ratten en muizen veel van de bulkgoederen opaten, maar ook ziekten verspreidden, werden katten gelokt. In sommige ijzeren deuren zie je nog de 'poezengaten'. Tot op vandaag is de brede gang een mooie doorgang naar de Oudeleeuwenrui aan de achterkant. Vandaag is in dit pakhuis het archief van de stad ondergebracht. Dus eigenlijk ligt heel onze geschiedenis hier in documenten, brieven en foto's bijeen. → Verlaat het Felixpakhuis via de Oudeleeuwenrui. Ga naar links tot de verkeerslichten. Steek de Oudeleeuwenrui over richting Hessenplein.
HALTE 3: HESSENHUIS Locatie: Hessenplein, zijkant van het Hessenhuis
Niet enkel via de Schelde werden goederen naar Antwerpen gebracht. Ook het verkeer over landwegen nam heel snel toe. Vooral de handel met West- en Zuid- Duitsland en Italië was van groot belang. De kooplieden uit het Duitse Hessen gebruikten speciale wagens. Deze hessenwagens waren lange, platte wagens met 4 wielen, waarop de goederen gestapeld werden en met touwen vastgesjord. Antwerpen was een heel rijke handelsstad, maar de kleine straatjes en pleinen waren niet geschikt voor de grote hessenwagens. Om al die verkeersdrukte uit het stadscentrum te halen, werd in 1563 dit Hessenhuis opgericht. Het gebouw was heel logisch en praktisch ingericht . Wel 60 meter lang en 21 meter breed! Door de brede deuren kon men met paard en wagen gemakkelijk binnenrijden. Er waren ook enkele extra hoge deuren voorzien voor 'uitzonderlijk vervoer'. Op de benedenverdieping waren de paardenstallen en de smidsen. De koetsiers sliepen op de bovenverdieping. Elke week kwamen hier wel 2000 hessenwagens met hun vracht aan. Er was ruim 1500 m² stapelruimte ter beschikking. Na 1585, de val van Antwerpen, waarbij de Schelde afgesloten werd, werd het verkeer over land veel belangrijker. Zo groeide het Hessenhuis uit tot het belangrijkste stapelhuis. → Ga via de Hessenbrug naar de Paardenmarkt. Ga de Venusstraat in tot links de Prinsstraat
HALTE 4: HOF VAN LIERE Locatie: Prinsstraat 18, nu universiteit Antwerpen. Ga de grote poort door.
Dit Hof van Liere, zoals het oorspronkelijk genoemd werd, is opgericht in 1515 rond een aantal binnenplaatsen. Arnold Van Liere was een steenrijk man en burgemeester van Antwerpen. Hij wilde duidelijk zijn rijkdom tonen en liet de breedste privéwoning van Antwerpen bouwen, wel 70 meter! Wanneer keizer Karel V met zijn hofhouding Antwerpen bezocht, logeerden die maar wat graag in deze prestigieuze woning, die al snel de naam 'prinsenhof' kreeg. In 1550 gaf de stad het gebouw in bruikleen aan de Engelse lakenhandelaars, die er hun bestuur, rechtbank en administratie inrichtten. Engels laken werd in onze stad verder afgewerkt : gebleekt en geverfd in de nabijgelegen Blekersrui en Verversrui. Daarna werd het verder verhandeld naar Duitsland en Italië. De paters Jezuïeten hebben hier hun Latijnse school opgericht. Later werd dit het 'Koninklijk College'. Nadat het gebouw nog even als Krijgsgasthuis dienst deed, werd het een universiteit. Tot op de dag van vandaag is het nog steeds een deel van de Universiteit Antwerpen. → Ga gerust naar de volgende poort, zo kom je op de tweede binnenkoer die een prachtige zuilengalerij heeft. → Ga daarna via dezelfde weg terug naar de straat. Ga verder de Prinsstraat uit tot je rechts in de Prinsesstraat komt. Steek Kipdorp en Sint Jacobsmarkt over tot in de St Jacobsstraat.
HALTE 5: SPAANSE VESTEN EN STADSPOORTEN Locatie : hoekhuis St Jacobstraat en St- Jacobsmarkt
In het hoekhuis is een heel speciale zuil ingebouwd. Deze zuil zou afkomstig zijn van de oude Kipdorppoort een beetje verderop. In de 16de eeuw werd de middeleeuwse stadsmuur vervangen door een nieuwe, stevige omwalling gebouwd rond de stad : de Spaanse vesten. Op de kaart van Virgilius Bononiensis kan je dit nog duidelijk zie! Deze omwalling was een militair bolwerk naar Italiaans model en bestond naast een brede waterloop ook uit vijfhoekige bastions. Hierop werden kanonnen gezet, en de stadswacht had er een heel goed uitzicht. De buitenzijde werd gebouwd in witte hardsteen om de ijzeren kanonballen af te weren. Er waren maar enkele poorten om Antwerpen binnen te kunnen : de Kronenburgpoort, de Sint-Jorispoort, de Kipdorppoort, de Rode Poort en de Slijkpoort. Alle belangrijke straten van de stad liepen naar deze poorten toe. Op het oude stadsplan van Antwerpen herken je goed dit stratenpatroon. Vooral de straten die naar de Kipdorppoort leiden volgen dit gebogen traject. In de 19de eeuw werden deze Spaanse vesten gedempt en werden de huidige leien aangelegd. In het MAS zijn honderden medaillons te zien, die de 'ideale stad' verdedigingsvest met militaire bastions voorzien. → Volg de Sint Jacobsstraat tot je aan de linkerkant de kerk ziet
HALTE 6: SINT JACOBSKERK
voorstellen.
Ook hier is zo'n
Locatie: tegenover de Sint Jacobskerk in de Sint Jacobsstraat
In de middeleeuwen waren er veel pelgrims, mensen die te voet tot in Santiago de Compostela in Spanje gingen, naar het graf van de Heilige Jacobus. Soms deden ze dit vrijwillig, soms gaf de rechter dit als straf. Tijdens hun tocht moesten ze regelmatig naar de mis gaan om te bidden, en bij de pastoor kregen ze na de biechtviering een bewijs dat ze berouw toonden voor hun zonden. Als ze in Santiago aankwamen en hun tocht dus goed volbracht hadden, kregen ze een mooie schelp als aandenken. Het symbool van de pelgrims is een schelp, een mantel, een wandelstaf en een kalebas. Veel pelgrims kwamen via Antwerpen, en al in 1443 was hier een kleine kapel ter ere van Sint Jacob. Tegen het einde van de 15de eeuw begon met dan aan de grote kerk te bouwen. Op de kaart kan je goed zien dat het koor van de kerk nog niet af is. Er staan alleen nog maar funderingszuilen . Duivelse streken! Men wilde de toren van de Sint Jacobskerk wel 165 meter hoog maken. Zo zou die hoog boven de Onze-Lieve-Vrouwetoren uitsteken. Maar daar kon men in Antwerpen niet mee lachen... Hoogmoed, hebzucht, de grootste willen zijn...dat is zondig zei mijnheer pastoor, en je zal wel zien dat de duivel hen daarvoor zal straffen. Toen de toren ongeveer 55 meter hoog was, moest men stoppen met bouwen, want in de fundering waren barsten ontstaan. Natuurlijk vonden de bouwers dat niet leuk, want nu konden ze nooit de hoogste toren van Antwerpen hebben. Maar hoe moesten ze deze blunder aan de mensen uitleggen ? Al snel deed het verhaal de ronde dat het duivelse streken waren : men wilden wel hoger bouwen, maar iedere nacht kwamen de duivels alle stenen afbreken die de metsers overdag op elkaar gezet hadden. Dat gebeurde elke keer opnieuw, tot er geen enkele metser meer bereid was om aan deze toren verder te werken. (Dit is natuurlijk maar een verhaal dat later ontstond. Zowel geldgebrek als een slechte fundering zijn de echte reden waarom de toren nooit afgewerkt werd) → Steek de Lange Nieuwstraat over (let op de tram!) en loop de Lange Klarenstraat in. Neem rechts de Korte
Klarenstraat met zicht op de handelsbeurs. Vervolgens links de Grammayestraar tot op de Meir. Rechts de Meir volgen en de 1ste zijstraat rechts = Twaalfmaandenstraat ingaan.
HALTE 7: HANDELSBEURS Locatie: einde van de Twaalfmaandenstraat
Vanaf 1500 wordt binnen het handel drijven de geldhandel meer en meer vervangen door handel in waardepapieren zoals wisselbrieven, schuldbrieven en nog later aandelen. De verhandeling hiervan gebeurt aanvankelijk bij de familie De Borze in de Hofstraat. Al snel wordt hun ' Borze' te klein, en laat de stad een groot nieuw gebouw oprichten. De handelsbeurs werd in 1532 ingehuldigd. Rond een mooi open binnenplein staan gaanderijen met daarin vele kleine kantoortjes. Handelaars uit heel de wereld kunnen hier een plaats huren om zaken te doen. Op de bovenverdieping kwam een soort 'kunst'-winkelcentrum. In vele kleine winkeltjes konden de kunstenaars hun boeken, schilderijen, beeldhouwwerken, ... verkopen. Zo vond heel wat Antwerpse kunst een nieuwe eigenaar en werd naar de andere kant van de wereld verscheept. Ook de succesvolle tekenacademie en een grote bibliotheek vonden er een onderkomen. Ludovico Guiccardini schreef in 1567 over deze beurs :'In de nieuwe Beurs moet je liefst op de piekuren binnenlopen als er een bonte menigte kooplieden van alle naties samenstromen om ieder op de hun toegewezen plaats, hun zaken af te handelen. Wie hier even rondloopt en zijn oor te luisteren legt zal het opvallen hoe in zo'n begrensde ruimte 6 of 7 talen vloeiend worden gesproken' . Ook schrijft hij dat Antwerpen 22 openbare gebouwen telt, waarvan het stadhuis het belangrijkste, maar de beurs het mooiste is ....' zo indrukwekkend en geschikt voor kooplieden dat diens gelijke nergens te vinden is'. Op dat moment had hij groot gelijk, en dit gebouw stond dan ook model voor de Beurs in Londen en in Amsterdam. BRAND! Het hele gebouw brandde in 1858 af, behalve het torentje. Het werd later volgens de oude plannen heropgebouwd. Vandaar het jaartal 1872 in de gevel!
In het MAS worden nog brokstukken van de oude handelsbeurs tentoongesteld op het zesde verdiep Wereldhaven. → Ga terug naar de Meir en ga verder tot het einde. Steek aan de verkeerslichten de Sint Katelijnevest over tot aan de Eiermarkt.
HALTE 8: HUIS 'DEN THOREN' Locatie: Op de hoek Schoenmarkt – Eiermarkt
Op het einde van de Meir, de Meirbrug, stond lang een groot houten kruis. Dit was een duidelijk herkenningspunt en komt op veel schilderijen van de Meir voor. (Schilderijen van de Ommegang in het MAS!). Een beetje verder, aan de Schoenmarkt stond een huizenblok met daarin een hoge pagaddertoren, een grote traptoren die boven de huizen uitstak. Zo'n toren had bovenaan een uitschraging met ramen, zodat je een mooi zicht had over de Schelde en de stad. Er werd beweerd dat slimme handelaars vanuit die torens de zeilschepen op de Schelde 'spotten'. Aan de vlaggen konden ze het schip herkennen. Als ze vermoedden dat er goede vracht aan boord was een er dus zaken te doen waren, dan haastten ze zich naar de handelsbeurs om nog snel resterende aandelen te kopen, en zo op korte tijd veel winst te maken. Men moest wel snel zijn, want zodra de kapitein aan wal was, eindigde de verkoop van aandelen voor zijn vracht ook. Tijdens WO I werd heel dit huizenblok zwaar beschadigd, en zat er niets op dan verder af te breken. Ook huis 'Den Thoren' met zijn trotse pagaddertoren moest er toen aan geloven. Maar niet getreurd ... de stad wilde de eerste wolkenkrabber in Europa bouwen op dit braakliggend domein. Tussen 1929 en 1932 werd er hard gewerkt om dit knap stukje bouwen in de 'moderne' stijl tot een goed einde te brengen. Naast kantoren en winkels waren het vooral appartementen die verhuurd werden aan rijkere burgers. Helemaal bovenaan kwam een prachtige panoramazaal, waar je voor 3 frank naar boven mocht om een prachtig zicht op Antwerpen te
hebben. Bij mooi weer kan je zelfs tot in Brussel zien !!! Met meer dan 100 000 bezoekers per jaar, was dit één van de topattracties van de stad. Het feit dat voor de bouw van de Boerentoren zowel het belangrijke kruisbeeld op de Meirbrug als een Mariabeeld op de Schoenmarkt zou verdwijnen, heeft de bank perfect opgelost door op de 7de verdieping aan de buitenkant het grootste kruisbeeld en Mariabeeld van de stad aan te brengen. De naam 'Boerentoren' is een spotnaam : de bank die de toren bouwde, beheerde vooral spaargeld van de Boerenbond. Men geloofde niet dat die 'boerkes' hun plannen ooit tot een goed einde zouden brengen !! Maar helaas voor de spotters ... het bewijs staat er nog altijd.
→ Volg de Schoenmarkt tot aan de Groenplaats.
HALTE 9: KATHEDRAAL Locatie : Groenplaats, aan het standbeeld van Rubens
Deze kathedraal is het grootste kerkgebouw van de Nederlanden. De bouw heeft 170 jaar geduurd! De kerk is 117 meter lang en 75 meter breed. De noordertoren is 123 meter hoog, en lijkt wel op een stenen kantwerk. Toen Keizer Karel de toren voor het
eerst zag riep hij vol bewondering : ' Deze toren is zo mooi dat hij voorzichtig moet bedekt worden. Alleen met heel speciale dagen mag hij getoond worden aan de mensen. Zo mooi is hij.' Dat heeft men gelukkig niet gedaan,zodat we alle dagen van dit mooi stadsgezicht kunnen genieten. De noordertoren is vanaf de bouw, en nu nog altijd, eigendom van de stad. Het is het belfort van Antwerpen. Daarom worden er op de stadsbeiaard alleen maar volksliedjes gespeeld, en nooit christelijke liederen. Want de muziek is bedoeld voor alle Antwerpenaren en de bezoekers, of ze katholiek zijn of niet. De toren steekt hoog boven de stad uit, maar diende niet enkel om te 'stoefen'. Het uurwerk gaf de juiste tijd weer, en de klokken van de stadsbeiaard waarschuwden vroeger de inwoners voor gevaar. Boven op de toren stond de 'torenwachter', als hij vijandige troepen richting Antwerpen zag komen moest hij alarm slaan. Dat deed hij door van op de toren op een trompet te blazen.... hij was de enige die 'hoog van de toren' mocht blazen. Maar ook bij brand werden de mensen gewaarschuwd. Dit mocht niet met trompetgeschal, maar moest gebeuren met de 'stormklok'. Het luiden van deze zware klok gebeurde met 16 man, ze moesten allemaal 'aan hetzelfde zeel trekken', goed samenwerken om dit alarm te kunnen slaan. De brandweer bewaarde het blusmateriaal ook in deze stadstoren. Aan de voorzijde van de kathedraal is een grafsteen te zien van Quinten Metsijs, een heel belangrijke schilder. Luc Tuymans, de bekendste hedendaagse kunstenaar uit Antwerpen, heeft in het grote plein voor het MAS een mozaiek gemaakt met hetzelfde doodshoofd in verwerkt. Dit kunstwerk kan je bewonderen van op de 5de verdieping van het MAS. → Ga langs de Jan Blomstraat naar de Handschoenmarkt om de voorgevel van de kerk te zien. Ga verder door Maalderijstraat naar de Grote Markt.
HALTE 10: STADHUIS Locatie : aan het Brabostandbeeld
Hier sta je voor hét pronksymbool van Antwerpen! In 1560 was Antwerpen een heel rijke en belangrijke stad. Dat wilden de bouwheren in het nieuwe stadhuis duidelijk maken. Men bouwde
in de nieuwe Italiaanse paleisstijl, als een echt 'palazzo'. De versiering op de gevel vertelt heel wat over de geschiedenis van de stad. Adelaars boven op het dak verwijzen naar het Heilig Roomse Rijk der Duitse Natie, waarvan Antwerpen één van de belangrijkste steden was. Brabo of Maria? Volgens een oude legende dankt Antwerpen haar naam aan de romeinse soldaat Salvius Brabo, die er in slaagt om de vreselijke reus Druoon Antigoon te verslaan en zijn hand af te hakken. Hij gooit die hand in de Schelde en van dat 'handwerpen' zou de naam Antwerpen ontstaan zijn. Als grote held kreeg Brabo dan ook een standbeeld in het nieuwe stadhuis. Maar... na de godsdienstoorlogen vond men dat 'heidense' beeld maar niks, en werd hij in 1587 vervangen door het Mariabeeld in de blauwe nis. Dat moest duidelijk maken dat Antwerpen een katholieke stad was, en dus vooral de katholieke Spaanse koning goed gezind stemmen. Brabo verdween dan wel uit zijn nis van het stadhuis, maar een paar eeuwen later heeft hij toch een nieuw standbeeld gekregen en staat voortaan midden op de Grote Markt. De wapenschilden gaven het stadhuis nog meer uitstraling. Links dat van het hertogdom Brabant, in het midden dat van Filips II koning van Spanje, en rechts dat van het markgraafschap Antwerpen. Shoppingcenter avant la lettre: de 45 houten deurtjes op de gelijkvloerse verdieping gaven toegang tot een kleine overdekte marktplaats. De huur van deze 'winkeltjes' moest dienen om mee de hoge kosten van de bouwwerken te betalen. → Ga rechts naast het stadhuis de Braderijstraat in tot op het einde. Ga links de Oude Beurs in tot op de hoek met de Vleeshouwersstraat.
HALTE 11: VLEESHUIS + BURCHTMUUR Locatie : Vleeshouwersstraat, hoek Oude Beurs → Ga via de trapjes in de Repenstraat naar de achterkant van het Vleeshuis.Aan de Burchtgracht zie je de overwelving nog goed.
In 1500 beginnen de van de stad, met de bouw van Veemarkt.
beenhouwers, de oudste gilde hun vleeshuis, vlak bij de
Dit gebouw moest niet enkel dienen als prachtig gildenhuis met een eigen kapel en feestzalen, de benedenverdieping deed dienst als vleeshal. Slachten deed men buiten. Uitbenen van het vlees gebeurde binnen, net zoals de verkoop. Het is een mooi voorbeeld van burgerlijke gotische stijl. De typische afwisseling van rode bakstenen en witte zandstenen noemt men 'speklagenstijl'. De bakstenen werden ter plaatse gebakken uit Boomse klei. De zandsteen en de blauwe hardsteen die rond de deuren gebruikt is, werd via schepen over de Schelde aangevoerd. Aan de achterkant liep de burchtgracht en stond de oude burchtmuur. Het vleeshuis werd over de burchtgracht heen gebouwd. Aan de overkant van de straat zie je, zowel links als rechts, resten van de middeleeuwse burchtmuur. Het straatje dat onder het Vleeshuis doorloopt heet 'Palingbrug'. Dat verwijst naar een oude brug die hier over de Burchtgracht liep. Nu is die volledig onder het straatniveau verdwenen. Aan de achterkant van het Vleeshuis kan je heel goed zien hoe de stad door de eeuwen heen steeds opgehoogd werd. Dit was nodig omdat het waterpeil op de Schelde steeds hoger werd. Ook nu zijn er weer grote werken gepland om te vermijden dat de stad overstroomd. → We volgen de Palingbrug naar links tot op de Van Dijckkaai. Steek aan het zebrapad de kaaien over en klim via het trapje over de betonnen waterkeringsmuur.
HALTE 12: STEEN Locatie : aan het standbeeld van Lange Wapper
Rond het jaar 900 bouwde de Duitse keizer Otto een houten burcht om Antwerpen te verdedigen tegen de Fransen aan de overkant van de Schelde. Deze burcht had een stevige aarden omwalling en een gracht erom heen als verdediging. Later werd de burcht en de burchtmuur verstevigd en in steen opgebouwd. De oudste stenen delen zijn van ca. 1220. De rijkste mensen woonden binnen deze burchtmuur.
→ Ga de helling op en via de oude stadspoort verder. In 1520 verbouwde Keizer Karel V de poort van het Steen en liet er zijn wapenschild in aanbrengen. Eeuwenlang was het Steen de gevangenis van Antwerpen. De rijke gevangenen werden goed ontvangen en kregen lekker eten, samen met de cipiers. Maar wie geen geld had, werd zonder eten en drinken in de vochtige kelder gezet. Familie en vrienden konden via de tralies eten brengen. Folterpraktijken waren heel gruwelijk : brandmerken, vingerkootje afhakken, met het oor aan de poort genageld worden, ... . Als je een zware veroordeling opliep, dan werd je onder luid gejoel van de stedelingen en de beulen naar de schandpaal gebracht om je hand af te hakken, zweepslagen te geven of zelfs om iemand te onthoofden. Een laatste schietgebedje kon je nog doen aan het grote kruisbeeld. Als je via het Steen naar de Schelde wandelt, volg je de oudste straat van Antwerpen. Maar ... al heel snel eindigt dit straatje op de rivier. Inderdaad, op het einde van de 19de eeuw verdween de hele oude stadskern toen de Schelde rechtgetrokken werd. De oude burchtkerk, die eeuwenlang met zijn spitse toren een baken was voor de schippers was al eerder afgebroken omdat ze door de vochtige ondergrond begon weg te zakken. Gelukkig voor ons was niet iedereen akkoord met het afbreken van die historische stadskern. Een stemming in de gemeenteraad besliste over het lot van het Steen. Met 1 stem meer besliste men om het niet af te breken, maar het als een stille getuige van de oude stadskern te bewaren. Het Steen werd het 'Nationaal Scheepvaartmuseum'. Die prachtige collectie kan je nu bewonderen in het MAS. → Volg de loopbrug langs de Schelde tot aan het Noorderterras. Neem links de trap. Ga voorzichtig over de parking naar links tot op het wandelpad. Steek aan het volgende trapje de betonnen muur over en wandel verder tot aan de verkeerslichten Steek over naar Brouwersvliet. Volg die tot aan het Van Schoonbekeplein. Hier ga je in, en zo kom je terug aan het MAS.
Bijlage 1
