Van PKN gemeenten in Heerewaarden, Kerkdriel, Rossum-Hurwenen, Well-Ammerzoden en Zaltbommel
15de jaargang – 5 december 2014 – no. 25
INHOUD • • • • • • • •
Meditatie Activiteiten Zondagen Diensten Nieuws uit de gemeente Prikbord Classis Bommel 400 jaar Commentaar bij de tijd
MEDITATIE VERVUL, O HEILAND HET VERLANGEN…(LIED 442) Vertrouwd of vreemd Weer wordt het advent op de liturgische kalender. Voor wie in de kerk gedoopt is, met het christelijk geloof is groot geworden, en als gelovige wekelijks de gemeente bezoekt, op de opstandingsmorgen van Jezus Messias, die zingt misschien makkelijk van binnenuit adventsliederen als ‘Op U, mijn Heiland blijf ik hopen… nu nr. 442 in het nieuwste Liedboek. We leven in een tijd waarin de omgang met het geloofsgoed bij velen niet meer vanzelfsprekend is. Jongeren staan veelal zonder veel bagage van kerkelijke leer en geschiedenis van de kerk in het leven. De vanzelfsprekendheid waarmee de oudere gemeenteleden als vanzelf de traditionele adventsliederen zingen, is hun vreemd. Men kan de vertrouwde adventssfeer zomaar weer ervaren, die koesteren. Men staat er niet bij stil hoe mogelijk anderen, buiten de kerk, dat voelen. Dezen kunnen onze gang als vervreemdend beleven. Hoezo ‘de Heiland, waarop u hoopt?’ Wat verwacht u dan van die Heiland? Waarom zou ik zo naar Hem met hoofdletter willen verlangen? Waarom juist deze ene? Het kan zijn dat mensen vertrouwd met geloof en kerk, al popelen om te vertellen, dat Jezus de Zoon van God is, en dat je daar je ziel en zaligheid aan toe
mag vertrouwen, dat Hij geboren is om ons te verlossen. ‘Maar moet ik dan verlost worden? Van wat? Wat mis ik dan wel?’ Een tekst zegt, dat ‘God ons is verschenen en als een kind is gekomen’ en dat ‘dat Kind de schuld draagt’. Een tekst als ‘God lijkt wel diep verborgen in onze duisternis, maar schenkt ons toch een morgen die vol van luister is.’(445) ‘Ben ik dan ín duisternis’? Men zingt van ‘een Vredevorst die kan gebieden de vrede op aarde en in mijn ziel’. Tallozen, vermoed ik, in onze tijd kunnen deze inhouden niet zomaar meemaken. Die teksten veronderstellen kennis van de Bijbel, maar ook dichterlijk gevoel voor de wijze waarop het gezegd wordt, vooral vertrouwdheid met geloven en daaruit leven. De namen van de adventszondagen, eerst in het latijn, zijn aanhalingen van psalmen en profeten uit het Oude Testament: Neem nu de namen van de adventszondagen, wie begrijpt direct het verband met die citaten uit het Oude Testament? De namen van de adventszondagen, eerst in het latijn, zijn aanhalingen van psalmen en profeten uit het Oude Testament: • 1e zondag: ‘Tot U heb ik geheven’, paars • 2e zondag ‘Volk van Sion’, paars • 3e zondag, ‘Verblijdt u’, roze • 4e zondag: ‘Dauwt hemelen’, paars, • dan 25 december: Geboorte des Heren, wit - Kerstfeest - Christusfeest. Voor ons gedoopte en belijdende leden, die de kerk en het kerkbezoek niet loslieten, is het een vertrouwd ingaan in een kerkelijk-liturgische periode, die ons verlangen opwekt om Jezus’ komst als Messias, Vredevorst te verwachten. Althans ik kan mij daaraan met overgave geven. Hoe vreemd deze insteek voor mensen met geen kerkelijke bagage! Maar mensen buiten kerk en christelijk geloof herkennen zeer wel verlangen naar geluk en volmaaktheid, naar vrede… zoveel onvolkomenheid, onrust in de wereld: oorlogen, rampen, uitputting van de grondstoffen, verspilling, vervuiling, dieren die uitsterven mede door roofzuchtige mensen… Ebola- epidemie, aids, kanker, tbc… noem het maar op… Waar is ultieme vrede? Waar zijn betrouwbare, eerlijke mensen, waar is recht, gerechtigheid, heelheid van de schepping? Diep in ons vragen mensen naar vrede…’Zalig, die naar vrede vragen…’ ‘die vredestichters zijn’, (Mat.5) die in hun leven goed en eerlijk willen leven, op het welzijn van anderen gericht. Mensen kunnen stuklopen op hun onvermogen en machteloosheid… hoe toch niet onder te gaan aan moedeloosheid. Wie kan aansluiten bij een medemens en in zijn belevingswereld kan komen, die kan wellicht stil worden en laten indringen, dat Jezus Messias, door al die gemoedstemmingen en lijden is gegaan om ons in God gelukkig te maken, vrede met God te brengen, met jezelf, om vredestichter te willen zijn. Wat mensen aanspreekt, denk ik, is dat er voorbeeldfiguren zijn, die leven uit Liefde, zoals de vermoorde pater Frans van der Lugt. Gelovigen, noemt u ze zelf maar op, waarin u Godsvrede en Geestkracht herkent, vooral in hun daden. In het volbrengen van de opgave, dat het ‘beter is te geven dan te ontvangen’, in de overtuiging, dat dat verlangen thuiskomt in het geloof, dat Jezus, vrede gebracht heeft, verzoening bewerkt en in de heerlijkheid van God, in de vreugde van zijn Hemelse Vader deelt en ons ook thuishaalt in zijn vrede. Er zijn kinderen geboren, die later kwaad brachten, maar dit Kind brengt vrede, de volkomenheid van het Rijk van God, waarin het verlangen thuiskomt. Aan de kribbe anticiperen wij op zijn waargemaakte belofte van vrede en gerechtigheid, verzoening en van vervuld verlangen. Vrede, vreugde en alle goeds. ds. Wim de Koeijer em.
ACTIVITEITEN De Ontmoeting
Elke maandag van 10.00 tot 12.00 uur of van 10.00 tot 14.00 uur Het Zonnelied, Hogesteeg 2 in Ammerzoden. (zie Prikbord)
Kerstviering voor senioren
op zaterdag 13 december 2014 in het Anker aan de Vergtweg 87 te Zaltbommel. Aanvang: 11.00 uur en de viering zal rond 14.30 uur beëindigd zijn.
ZONDAGEN zondag 7 december Naam: 2de zondag van de Advent / Populus Sion Kleur: paars zondag 14 december Naam: 3de zondag van de Advent / Gaudete Kleur: paars / roze
DIENSTEN Weeksluiting Wielewaal J. van Oldenbarneveldtstraat 1, Zaltbommel. Aanvang 19.00 uur vrijdag 5 december Voorganger: dhr. S. van Keulen vrijdag 12 december Voorganger: ds. R. Sietsma
Kapeldienst in Verpleegtehuis Het Zonnelied, Hogesteeg 2, Ammerzoden. Aanvang: 14.30 uur. zondag 7 december Voorganger: dhr. A.B. den Hartog, Aalburg zondag 14 december Voorganger: A.W.W. de Ruiter
HEEREWAARDEN Zondag 7 december Aanvang: Voorganger: Ouderling van dienst: Organist: Collectes:
10.00 uur ds. W. de Koeijer, Heerewaarden mw. T. Amsing dhr. H. Vuijk kind in de knel en kerk
Zondag 14 december Aanvang: Voorganger: Ouderling van dienst: Organist: Collectes: Soort dienst:
10.00 uur ds. G. Kerssen mw. H. Bresser dhr. J. van Niekerk kind in de knel en kerk viering van het Heilig Avondmaal
ROSSUM/HURWENEN Zondag 7 december Aanvang: Plaats: Voorganger: Ambtsdragers: Organist: Autodienst: Oppasdienst: Uitgangscollecte:
10.00 uur kerk aan de Maasdijk mw. J. Ronday, kandidaat dhr. R. v.d. Wijngaard en dhr. M. van Sonsbeek mw. D. van Mil mw. H. Slob (tel. 680095) mw. J. Oldenboom (tel. 06 13647951) pastoraat
Zondag 14 december Aanvang: Plaats: Soort dienst: Voorganger: Ambtsdragers: Muziek: Autodienst: Oppasdienst: Uitgangscollecte:
10.00 uur kerk aan de Maasdijk Heilig Avondmaal ds. C.A. Davidse mw. I. Dell ‘Aira-de Graaf en mw. W. van Boxel mw. A. Vervoort en dhr. M. Hamilton dhr. N. Hekman (tel. 662183) mw. S. v.d. Wetering (tel. 662113) eigen werk kerk
KERKDRIEL Zondag 7 december Aanvang: Voorganger: Ouderling van dienst: Organist: Collecte: Deurcollecte Crèche: Autodienst:
10.00 uur ds. L. Lamens uit Gorinchem Jeanne van Zanten dhr. P. Reesink diaconie en kerk pastoraat Annie van Namen Heiltje Stevense (tel. 631891)
Zondag 14 december Voorganger: Soort dienst: Aanvang: Ouderling van dienst: Organist: Collecte: Bij het avondmaal: Crèche:
ds. Maria Baan schrift en tafel 10.00 uur Heimen Grandia dhr. P. van Korlaar diaconie en kerk Kerk in actie zie onderstaand bericht. Carla Kok-Besems
Autodienst:
Heiltje Stevense (tel. 631891)
WELL/AMMERZODEN Zondag 7 december Ochtenddienst: Plaats: Voorganger: Collecte: Kinderoppas: Kindernevendienst: Kerkauto: Koster/organist:
10.00 uur Well ds. L.M. Aangeenbrug kerkvoogdij / diaconie Petra & Anike & Willeke Anja/Johan/Carlijne/Michele; Jeroen dhr. A.W. van Beek (tel. 073-5997320) Arjan / R. Bragt
Zondag 14 december Ochtenddienst: Plaats: Voorganger: Collecte: Kinderoppas: Kindernevendienst: Kerkauto: Koster/organist:
10.00 uur Well drs. C. Hendriks (Ede) kerkvoogdij / diaconie Jolanda & Corné / Bas Gerda Jaarsveld; Jessica dhr. H. Vos (tel. 06-52380450) Herman / Q. Huisman
Avonddienst: Plaats: Soort dienst: Thema: Collecte: Koster/organist:
18.30 uur Well Sing-in met meditatie op zoek naar de Koning kerkvoogdij / diaconie Jan Willem / R. Bragt
ZALTBOMMEL - HET ANKER Zondag 7 december Aanvang: Plaats: Voorganger: Ouderling van dienst: Collecte: Kindernevendienst: Crèche: Kerkauto:
10.00 uur Het Anker drs. S. Holsappel-Kiezebrink, Utrecht W. Nieboer bestrijding Ebola / rente en aflossing Dilia v. Wolferen (jongste groep); Carolien v. Steenis (oudste groep) Marije de Hosson / Thijs Kaasjager / Daan Pennings (tel. 514111) J. Benschop / D. v.d. Vlist
Zondag 14 december Aanvang: Plaats: Soort dienst: Voorganger: Ouderling van Dienst: Collecten: Kindernevendienst: Crèche: Kerkauto:
10.00 uur Het Anker doopdienst, m.m.v. koor Eljakim ds. A. Boezewinkel A. v.d. Vlist Lilianefonds / rente en aflossing Heleen Maij (jongste groep); Ricolt Boeschoten (oudste groep) Karin Klunder / Reinier Dekker / Niels v. Wolferen (tel. 643033) B. de Bruijn / A. Fernhout
ZALTBOMMEL - ST. MAARTEN Zondag 7 december Aanvang: Plaats: Dienst: Voorganger: Ouderling van dienst: Collecten: Geluidsopname: Autodienst:
10.00 uur koor Sint Maarten schrift en gebed ds. H. Veltkamp E. van de Werken diaconie en werk in eigen gemeente B. Heldring L. Vuuregge (tel. 512051)
Zondag 14 december Aanvang: Plaats: Dienst: Voorganger: Ouderling van dienst: Collecten: Geluidsopname: Autodienst: Kinderdienst:
10.00 uur koor Sint Maarten schrift en gebed ds. B. Roose A. van der Heiden diaconie en werk in eigen gemeente J. de Beun R. Thedinga (tel. 512909) Carina (Els)
NIEUWS UIT DE GEMEENTE HEEREWAARDEN Bij de diensten - Zondag 7 december hoopt ds. Wim de Koeijer bij ons voor te gaan. Zondag 14 december: Na de wachter en Johannes de Doper is nu Jesaja onze ‘verderkijker’. God schept een nieuwe aarde. Dan zal er alleen maar blijdschap zijn: niemand doet kwaad (Jesaja 65: 17-25); daarnaast lezen we verder of Johannes en Jezus (Joh. 3:22-30). Is Johannes niet de belangrijkste, omdat hij er het eerste was en Jezus zijn leerling is? Ook hier gaat het niet in de eerste plaats om de oudste ‘zoon’. Johannes ziet zichzelf als de vriend van de bruidegom. Om de bruidegom gaat het. In het oude testament wordt gesproken over de band van God met zijn volk als over bruidegom en bruid. We vieren op deze zondag die ‘Verheugt u’ heet, de Maaltijd van de Heer, de maaltijd van het bruiloftsfeest. Daarin mogen we Gods trouw, zijn liefde en zorg voor ons als gemeente, ervaren. Activiteiten • Woensdag 10 december: Open Eettafel. Vanwege de naderende Kerst een feestelijke Open Eettafel in de Gaarde. Dit keer niet op de eerste woensdag, dat zou te vroeg zijn voor een Kerstmaaltijd. U bent weer welkom vanaf 12.00 uur en u kunt zich opgeven bij
[email protected] of tel. 507977. Er komt ook een lijst in de Gaarde. • Woensdag 17 december: Kerstviering voor ouderen Net als andere jaren is er ook dit jaar een kerstviering in onze kerk voor senioren. Het verhaal van de geboorte van Jezus wordt gelezen, er is natuurlijk samenzang, er wordt een kerstverhaal verteld en er is een muzikale verassing. De viering begint om 15.00 uur en wordt afgesloten met een broodmaaltijd. Begin december krijgen de inwoners van Heerewaarden van 65 jaar en ouder een uitnodiging. Sinds het in werking treden van de wet op de privacy kunnen wij van de gemeente echter niet meer de namen krijgen van de mensen die 65 jaar en ouder zijn. Daardoor kunnen er mensen aan onze aandacht
ontglippen. Mocht u in uw omgeving mensen kennen die 65 jaar of ouder zijn en geen uitnodiging hebben ontvangen, laat het even weten zodat wij hen nog een uitnodiging kunnen bezorgen. Agenda donderdag 4 en 11 december 14.00 uur: woensdag 10 december 12.30 uur: woensdag 10 december 19.15 uur: woensdag 17 december 15.00 uur:
“Open Gaarde”. Open eettafel in “de Gaarde”. Vergadering Kerkenraad in “de Gaarde”. Kerstviering voor senioren in de kerk
Gelezen Zie de sterren aan de hemel waar het duister van de nacht door hun schijnsel wordt verdreven tot een nieuwe dag die lacht. Zoals sterren mensen melden dat geen nacht te donker is zal een kind ons komen redden dat het licht der wereld is. Henk Jongerius, uit Lied 462 Nieuw Liedboek
Ten slotte - Mede namens de Kerkenraad een warme groet aan u allen. ds. Gepke Kerssen en Trijnie Amsing-Kieffer.
ROSSUM/HURWENEN Bij de diensten - Zondag 7 december: De lezingen zijn Jesaja 40, 1-11 en Johannes 1, 19-28. Zondag 14 december: De lezingen zijn Jesaja 65, 17-25 en Johannes 3, 22-30. Vandaag vieren we de Maaltijd van de Heer. Collecte 14 december in de dienst is voor een diaconaal doel. In Memoriam - Zondag 12 november kwam er een einde aan het aardse leven van Jan van Loon Jan van Loon was onze Rossumse voetbalheld. Toen hij jong was, was hij een zeer getalenteerde en gewaardeerde voetballer. Hij hield niet zo van naar school gaan en stil zitten. Liever was hij in beweging. Ieder vrij uurtje was hij met de bal bezig. Hoewel hij als professional had kunnen spelen, bleef Jan in Rossum. Hij ging werken op de steenfabriek. Ruim 47 jaar is hij daar geweest. Ondertussen bleef voetbal zijn passie. Ontzettend veel heeft Jan gespeeld en voor de club betekend. Hij onderhield de velden en volgde in de hele regio de wedstrijden. Van de KNVB ontving hij een speldje voor zijn grote inzet en verdienste. Naast voetbal was er het vissen. Soms van ‘s morgens vroeg tot ’s avonds laat. Jan viste graag met zijn broer en zijn kameraden. Hij hield ervan samen met anderen op te trekken. Hij was een trouwe vriend, die altijd voor je klaar stond. Heel zijn leven lang heeft zijn familie veel voor hem betekend. Ze vormden zijn thuis. Jan onderhield de tuin en kwam er dagelijks over de vloer. Hij genoot van de opgroeiende kinderen. Hoewel Jan graag samen met anderen was, trok hij zich soms ook in zichzelf terug. Hij was een zachtaardige man. Soms een beetje te zacht. Als de sfeer hem ergens niet beviel, ging hij naar huis. De laatste maanden voelde hij zich niet goed, maar hij sprak daar niet over. Jan was geen kerkganger. Toch wilde hij graag dat er bij zijn afscheid een kerkdienst zou zijn. We lazen een gedeelte uit Psalm 139 waarin gesproken wordt over de diepe verbondenheid tussen de mens en God. ‘Gij kent mij, dieper dan dat ik mijzelf ken.’ De Eeuwige kent mijn sterke en mijn zwakke kanten, mijn goede dingen en mijn falen. Hij wijst mij niet af, maar kijkt naar mij door zijn bril van liefde en genade. In dit vertrouwen hebben we afscheid van Jan genomen. Samen met een grote kring van familie, vrienden, buren en kennissen hebben we zijn lichaam aan de aarde toevertrouwd. Zijn leven is geborgen in God. Moge dit vertrouwen en alle goede herinneringen de familie en allen die verdriet hebben om Jan van Loon sterken en troosten.
Kerstspel - Op Eerste kerstdag is er weer een Kerstspel voor de kinderen. Dit jaar komen de herders extra in beeld. Ze moeten goed opletten, kwamen er nu wel of niet twee mensen voorbij met een ezeltje? Kinderen spelen de herders, Jozef en Maria, engelen en een herbergier. Ook gaan we proberen een koortje te vormen. Wil je graag meedoen? geef je dan op door een email te sturen naar
[email protected] of
[email protected] Kerstsamenzang - Dinsdagavond 16 december is onze kerstsamenzang in de rooms-katholieke kerk. Een delegatie van het fanfarekorps ‘Juliana’ ondersteunt het zingen. Iedereen is welkom. Aanvang: 20.00 uur. ds. Lia Davidse In memoriam - Zaterdag 22 november jl. bereikte ons het droeve bericht van het overlijden van onze dorpsgenoot Gerrit Jan van Drunen ‘Gerrit Jan’ op de gezegende leeftijd van 91 jaar. Het laatste halve jaar namen zijn krachten af van deze boer- en tuinder in hart en nieren, die aan de Schoofbandstraat op de boerderij ‘in het veld’ zijn beste jaren had. Wie Jan van Drunen sprak kreeg te maken met een tevreden, dankbaar mens, trots op zijn jongens, kerkelijk trouw. Helaas moesten we op 24 april 2012 afscheid nemen van Jans vrouw: Driekske van Drunen-van Zee. Een bewogen leven in die zin, dat Jan in de oorlog als onderduiker om aan de dwangarbeid voor de Duitsers te ontkomen via Almkerk in Herwijnen in het boerenwerk kwam, waar hij bekend werd als Gerrit. Zijn vader werd doodgeschoten na spertijd om thuis te komen in de Burchstraat van de Breejesteeg af. De vier jongens van Jan en Driekske zijn altijd liefdevol en zorgzaam geweest voor pa en ma en zeker de laatste jaren voor pa in ‘De Vast Burcht’, na de woning in de Secr. Jansenstraat. Er is altijd een warme gezins-en familieband geweest. Jan was christen met de daad. In z’n melkvee-periode werkte hij een aantal jaren elke week een paar dagen bij ome Tus, na het ongeluk van diens oudste zoon Henk in Herwijnen. Hij was niet spraakzaam over zijn geloof, maar toen hij een zwaar hartinfarct op zijn 76e jaar kreeg, zag hij zijn einde nabij. Omringd door zijn vrouw en jongens gaf hij zijn leven in Gods hand, maar Jan heeft er nog vijftien jaren bijgekregen. Vier weken voor zijn dood zat Jan nog achterop de tandem met zoon Kees! Kees zei van zijn vader: ‘Pa voelde dat zijn lichaam ‘op z’n laatste benen liep’, was daar ook wel verdrietig om, maar ook heel nuchter: ’Ze hebben zoveel voor mij geprobeerd, maar het houdt een keer op.’ Was er niet bang voor. Hij mocht inslapen, in het volle vertrouwen dat het goed zal zijn. ‘ De afscheidsdienst in de ‘De Parel’ was een dienst van dankbaarheid voor zijn leven, in het geloof, dat de ‘HEER, hem laat wonen in een vertrouwd en veilig huis.’ (Ps. 4:9) Mogen kinderen, kleinkinderen en allen die van ‘pa Van Drunen’ hielden zijn gedachtenis hoog houden, dat deze ook hun leven mag inspireren. ds. W.L. de Koeijer em. Onze zieken - We denken aan mw. T. Dingemans. We wensen haar kracht en sterkte toe. We hopen dat de behandelingen aan mogen slaan. Ook noemen wij hier mw. M. van Loon, Maasdijk die in het ziekenhuis is opgenomen. We vertrouwen erop dat zij spoedig naar huis mag. Voor U gelezen - Een adventsgedicht: God, wij vragen U in deze adventsperiode: Geef ons de kracht om in deze donkere dagen op zoek te gaan naar die ene ster die ons zal brengen naar het Kerstkind naar het lichtje in ieder van ons dat soms helder, soms verborgen is opdat ieder mensenkind vervuld mag worden van hoop en mag delen in Uw droom van vrede. Henny van Ommen Bloemen - De bloemen van zondag 23 november waren voor de ouders van de dopeling Mattias.
Jaarrekening - De jaarrekening over 2013 ligt gereed bij de administrateur kerkrentmeester mw. N. Nugteren, Maasdijk 58. Na een telefonische of schriftelijke melding is de rekening in te zien vanaf nu tot 15 december. Zij is bereikbaar op telefoonnummer 0418661264 of per mail
[email protected] Verantwoording - Ontvangen via mw. G. Liebrecht € 20,- voor het bloemenfonds. Dhr. M. van Sonsbeek ontving € 10,- in de Vaste Burcht voor de diaconie. Collecten diaconie: 2 nov. € 81,80; extra collecte KIA Najaarszendingsweek: € 65,60; 9 nov. €43,76; 16 nov. €32,60 en de extra collecte KIA binnenlandsdiaconaat €34,44; 23 november € 88,55 en 30 november € 103,55. Tiny Hemels
KERKDRIEL Bij de diensten - We zijn gekomen in de tijd van advent, een tijd van (ver)wachten en vooruitzien. De kinderen van de kinderkerk werken ook met dit thema, zoals dat wordt beschreven in Kind op Zondag. Elke zondag wordt de focus gelegd op een zogenoemde ‘verderkijker’: mensen die verder kijken dan anderen. Door met hen mee te kijken, krijgen we steeds meer te zien van kerst. De zondag van eerste advent stonden we stil bij de deurwachter. Zondag 7 december is de blik gericht op Johannes de Doper. Hij wijst in de verte, met de bedoeling dat mensen met hem mee gaan kijken. Wie dat doet, ziet hoe God dicht bij mensen wil zijn. Voorganger in deze dienst is ds. Lamens uit Gorinchem. Zondag 15 december is Jesaja aan de beurt. Jesaja schetst het visioen van een nieuwe tijd. Het zijn prachtige en hoopgevende woorden, die tegelijkertijd ook een schaduwzijde kennen. De profeet schetst zijn vergezichten niet om ze bij zichzelf te houden: hij nodigt uit om met hem mee te hopen en te verwachten. En hoe verder we kijken, hoe meer kerst in beeld komt. In deze dienst vieren we ook de Maaltijd van de Heer. Zieken - Op dit moment zijn voor zover mij bekend is, geen gemeenteleden in het ziekenhuis opgenomen. We delen wel de zorg van die gemeenteleden die onder behandeling zijn, of die thuis moeten herstellen van ziekte. We wensen hen veel sterkte, goede moed en bovenal Gods troostende nabijheid toe. Geboren - Er zijn twee geboorten aan te kondigen: Allereerst is op 9 oktober Dante Jacco Lammers geboren. Dante is de zoon van Mark en Charelle Lammers-Akihay. Op het geboortekaartje staat vermeld: ‘We are happy to announce the arrival of our sweet little boy’. Wij delen deze blijdschap graag, en wensen Mark en Charelle veel geluk toe met de komst van hun zoontje Dante. Op 17 november is Cornelis Huibert, roepnaam Damian geboren. Damian is het zoontje van Corstiaan en Gerdie van den Heuvel–Mans. Dolgelukkig met onze zoon’ staat te lezen op het geboortekaartje. Ook Corstiaan en Gerdie willen we van harte feliciteren met de geboorte van hun zooontje. Dat beide jongetjes mogen uitgroeien tot gelukkige mensen! Avondmaalscollecte t.b.v Kerk in actie - Noodhulp t.b.v. de door ebola getroffen landen. Ebola is niet meer alleen een medische noodsituatie. Het is een humanitaire ramp die hele samenlevingen in WestAfrika ontwricht. Er is geld nodig voor medische hulp, preventie, voorlichting, opvang van weeskinderen en voedselhulp. Help de slachtoffers. Bent u niet in de gelegenheid deel te nemen aan de collecte, dan kunt u ook een gift overmaken op NL89ABNA0457457457 t.n.v. Kerk in Actie o.v.v. Noodhulp Ebola-landen. Bloemen - Deze gingen uit de dienst van zondag 23 november met een hartelijke felicitatie naar dhr. en mw. van Boksel-de Haas, Bernhardstraat 110 als felicitatie bij hun 60-jarig huwelijk. Met een hartelijke groet werden ze zondag 30 november bezorgd bij mw. K. Bruijgom-van Leeuwen, Kievitsham 90. Een avond in het teken van Kerst - We gaan weer één van de creatieve ideeën uitvoeren van Tonnie van Boxel uit Rossum. Zij komt ons ook deze avond weer ondersteunen en zorgt voor alle materialen. De H.V.D zorgt voor koffie thee en een drankje. Datum: Dinsdag 16 december 2014. De kosten zijn € 15,-
Plaats: Gebouw Johanna. Aanvang: 19.30 uur. Wil je ook mee doen geef je dan snel op bij Riet van Bockel (tel. 0418-631286). Agenda 9 dec. 19.30 uur: 16 dec. 19.30 uur:
Kerkenraadsvergadering in de jeugdruimte van de kerk. Bloemschikavond in het teken van Kerst in gebouw Johanna.
WELL/AMMERZODEN Bij de diensten - Herdenken overleden gemeenteleden: Op de laatste zondag van het kerkelijk jaar hebben we zoals gebruikelijk hen die ons ontvallen zijn, herdacht. In de preek ging het over Jakob, die 2 stenen oprichtte. Een steen waar hij God had ontmoet en een steen waar hij zijn vrouw moest begraven. Wij hebben ook stenen in ons leven, al dan niet symbolisch. Staan daar alleen de stenen van verdriet en verlies? Krijgt God ook nog een plek? Tijdens de dienst zelf schoot het door me heen dat het misschien een mooi gebaar was geweest als we na afloop van de dienst daadwerkelijk een steen hadden kunnen neerleggen bij een kruis. Misschien iets voor volgend jaar bij deze dienst? Iets tastbaars om te doen als herinnering aan een overledene? Als u ideeën daarover heeft, dan hoor ik dat graag. Sing in: Afgelopen zondag hadden we een mooie zangdienst met bijdrage van het koor. Helaas viel het aantal bezoekers tegen. Met elkaar mochten we stilstaan en zingen over het thema ‘luisteren’. De Bijbellezing bracht ons bij Zacharias. Hij wilde ook niet luisteren, maar de engel maakte hem stom. Toen moest hij gedwongen luisteren. Waar in ons leven luisteren wij niet naar God? Soms hebben we het ook nodig om stilgezet te worden om Gods werk te zien in ons leven en in de wereld. ds. L. Aangeenbrug Sing-in - Op zondag 14 december wordt er weer een sing-in gehouden in de Wellse kerk. Aanvang 18.30 uur. Het thema op deze 3e adventszondag is "Op zoek naar de Koning". Het verhaal gaat over de Vierde Wijze die op zoek gaat naar de Ster van Bethlehem waar hij een Koning hoopt te vinden. Waar zoeken wij de Koning? In de kribbe? Bij het kruis? Of is Hij misschien onderweg ook wel te vinden? Maar we gaan natuurlijk vooral ook zingen. Onder andere opwekking 536 "Kind van het licht" en opwekking 520 "Wees mijn verlangen". Wij heten iedereen van harte welkom! Sing-in commissie
GEMEENTELEVEN Onze zieken - Mw. Landheer (Anke) is voor observatie opgenomen in het ziekenhuis. Mw. Rooijens (Gré) is thuisgekomen na revalidatie uit het Zonnelied. Gemeenteavond - De opkomst op de gemeenteavond was goed; zo goed zelfs dat het koffiezetapparaat van het Dorpshuis overuren draaide. Dat mocht de sfeer niet drukken. De begroting van de diaconie en de kerkvoogdij zijn besproken. Na de pauze hebben de diaconie en kerkvoogdij hun plannen uitgelegd rond kerkradio en een nieuwe liedbundel (zie onder). Toekomst KerkRadio - Kerkradio dient vervangen te worden vanwege afschrijving en het feit dat de huidige werkwijze (tikken) binnenkort niet meer ondersteunt wordt. Een systeem wat bij de tijd is, verzendt geluid en beeld. Wie niet naar de kerk kan komen, kan toch thuis mee gaan kijken. Veel kerken hebben hier al goede ervaring mee. We kijken dus serieus naar de optie van kerkTV. Het zal wel mogelijk blijven om alleen geluid te blijven ontvangen. Toekomst Liedbundel - Ook de huidige liedbundel dient vervangen te worden. Veel bundels zijn versleten. Daarnaast zijn er genoeg nieuwe liederen die ook graag gezongen worden. Maar aan de andere kant willen we bundel ‘38 ook niet loslaten met de vertrouwde liederen. Door het projecteren van liederen (op schermen of met beamers) kunnen we een paar vliegen in één klap slaan. In de liedkeuze hoeven we ons niet te beperken. Het scheelt de aanschaf van liedbundels en het verspreiden van liturgieën. Daarnaast zijn er extra toepassingen te bedenken, zoals ondersteuning van de preek of
(in combinatie met kerkTV) het tonen van dopen voor de banken waar het tot nu toe niet te zien is. Beide plannen (kerkTV en projectie) vragen aanpassingen in de kerk. Dat willen we in één keer doen, zodat we maar één keer hoeven te wennen aan de verandering. De invoering zal geleidelijker gaan. Commissie KerkTV - De kerkenraad heeft besloten een commissie samen te stellen om de verdere haalbaarheid van kerkTV en -projectie te onderzoeken. De bedoeling is een kleine commissie te vormen van enkele kerkenraads- en gemeenteleden uit diverse commissies die er belang bij hebben. Denk aan Sing-in, koor of jeugddienst. De afgelopen twee jaar is er al serieus vooronderzoek naar het onderwerp van kerkTV en -projectie gedaan, nu moet het plan verder uitgewerkt worden. De opdracht die de commissie krijgt, is om een uitvoeringsadvies aan de kerkenraad te geven. Vervolgens neemt de kerkenraad verdere stappen. Wilt u meedenken over dit advies van kerkTV en -projectie? Geef dan uw belangstelling door aan de voorzitter van deze commissie, diaken Pieter Groeneveld (e-mail:
[email protected]). Uit de aanmeldingen selecteren we dan een commissie van ongeveer 5 mensen. Voedselbankactie GemeenteGroeiGroep - Tijdens één van de Gemeente Groei Groep avonden, bespraken we het het onderwerp 'Naastenliefde'. Hoe kun je hier concreet handen en voeten aan geven? We spraken onder andere over de Voedselbank en het beroep dat mensen hierop helaas ook in onze regio moeten doen. Juist met de kerst zouden we voor deze mensen, concreet iets extra's willen doen. Aan de voedselbank in Zaltbommel hebben we gevraagd, welke producten zij op dit moment nodig hebben. Deze producten hebben zij aangegeven: vis of vlees in blik, Mie-nestjes (bami), mix of saus voor pasta, pannenkoekenmeel en olie. Graag doen we op u een verzoek om één van deze producten mee te nemen, zodat we deze in de week voor kerst kunnen afleveren bij de Voedselbank in Zaltbommel. Inleveren kan in de hal van de kerk voor de kerkdienst(en) op zondag 14 december. Alvast bedankt voor uw bijdrage! Gemeente Groei Groep Kerstpost (decemberpost) actie Worldservants-Bommelerwaard 2014 - Voor WorldServants wordt er ook dit jaar weer post rondgebracht binnen de Bommelerwaard in de volgende plaatsen: Ammerzoden, Aalst, Brakel, Bruchem, Delwijnen, Gameren, Hedel, Kerkwijk, Nederhemert, Nieuwaal, Poederoijen, Well, Wellseind, Zaltbommel en Zuilichem. Lees meer over het inleveren en bezorging op de prikbordpagina. Er zal in ook in de hal van de kerk in Well zal weer een doos staan waar de kaarten en het geld in kunnen. Contactpersoon NVP gezocht voor Well en Ammerzoden - De Nederlandse Patiëntenvereniging (NPV) bestaat uit vrijwilligers. Ze staan naast mensen die ziek zijn of door medische oorzaak minder kunnen. Vrijwilligers begeleiden mensen naar het ziekenhuis, doen boodschappen, passen op en dergelijke. Voor de kernen Well en Ammerzoden is de NPV dringend op zoek naar een contactpersoon. Een contactpersoon regelt de hulpaanvragen voor een diverse groep van vrijwilligers die op hun beurt daadwerkelijk iets doen. Bij voorkeur wordt er gezocht naar iemand met ervaring in de gezondheidszorg. Wilt u meer informatie, neem dan contact op met mw. van Genderen (Wilma) (tel. 0418-552681 na 18.00 uur) of met de coördinator mw. Boere-Kolbach (Liesbeth)(tel. 0418-672496 of e-mail:
[email protected] ) Alpha-cursus - De Alpha-cursus bestaat weer. Een kennismaking of een opfrisser voor het geloof met anderen die ook meer over het geloof willen leren. Lees de uitnodiging op de prikbord-pagina. Kerstviering Christelijke Vrouwenvereniging - Dinsdag 16 december komen wij bijeen voor de kerstviering. Ook ouderen en alleenstaanden nodigen wij hierbij uit, om deze avond met ons samen te zijn. We komen bijeen in Ons Huis, aanvang 19.30 uur. Indien u zelf geen vervoer hebt kunt u contact openemen met mw. van de Bogert (Joke) (tel. 073-5992216). het bestuur
ONDERHOUDSFONDS Inzamelen voor Rommelmarkt - Op zaterdag 6 december van 9.00 – 12.00 uur zamelen we weer spullen in voor de rommelmarkt, aan de Slijkwellsestraat 8. U kunt u terecht met nieuwe en gebruikte spullen en kleding. Helaas kunnen wij geen computers, tv’s, grote bergmeubels, stoffen banken en matrassen innemen. Houd hier s.v.p. rekening mee! Kerstkransenactie - Ook dit jaar wil het Onderhoudsfonds een kerstkransenactie houden. U kunt dit jaar weer heerlijke kerststollen, kransen, broden of taarten bestellen die worden geleverd door Bakkerij Van Horssen. De bestellijsten zullen in de week 49 bij de vrijwilligers worden afgegeven. Die kunnen de lijsten dan in week 50 bezorgen en voor 15 december weer ophalen. Het verzoek is om het verschuldigde bedrag bij het ophalen van de bestellijst te voldoen. Dit zorgt ervoor dat het rondbrengen van de bestellingen op 24 december snel kan gebeuren. We hopen op een geslaagde actie. Een ieder alvast bedankt voor de moeite. het onderhoudsfonds
KERKRENTMEESTERS Opbrengsten collecte - Kerkvoogdij 5 oktober: € 213,85; 12 oktober: € 137,25; 19 oktober: € 168,69; 26 oktober: € 147,10. Deurcollecte 5 oktober: € 145,-; 12 oktober: € 101,42; 19 oktober: € 102,75; 26 oktober: € 106,87. Onderhoudsfonds (kerkje voorin de kerk): € 33,80 Allen hartelijk dank voor deze gaven college van kerkrentmeesters
DIACONIE Collectes 7 en 14 december – Stichting Open Doors - Open Doors wil vervolgde en bedreigde christenen wereldwijd versterken, toerusten en aanmoedigen tot wereldevangelisatie, door gebed en: De verspreiding van bijbels, bijbelstudiematerialen en andere communicatiemiddelen, kaderopleidingen en praktische hulpverlening; In bedreigde en onstabiele gebieden christenen voor bereiden op mogelijke vervolging en lijden; Christenen in de vrije wereld voorlichten en motiveren om zich te vereenzelvigen met vervolgde christenen en hen actief helpen. Bloemengroet - De bloemen uit de dienst van 23 november zijn met en hartelijke groet van de gemeente bezorgd bij mw. Vroeghe in Nederhemert en mw. C. van Geffen in Well. Op 30 november bij mw. A. Landheer-Bos in Well. uw diaconie Kerk&Nieuws - Kopij mag gemaild worden naar
[email protected] of via kerkwell.nl/kopij ingevuld worden. De deadline voor de volgende uitgave is vrijdag 12 december 12.12 uur. Dat wordt de laatste uitgave van Kerk&Nieuws van dit jaar. Parkeren tijdens kerkdienst - Van enkele buurtbewoners kreeg ik de klacht dat ze tijdens de kerkdienst niet meer met hun auto hun erf op en af konden en dat de straat geblokkeerd was. Gelukkig hoor ik het niet vaak, maar ik geef wel altijd aan of ze dan de volgende keer een foto kunnen maken van de auto. In principe moet er minimaal ruimte blijven voor een brandweerauto. Wellingelicht - In de week van 8 december heb ik nog één week vakantie staan. Uiteraard is dan alles voor kerst geregeld. Houd er rekening mee dat ik dus een aantal dagen niet bereikbaar ben. U kunt mij in de week van 16 december weer terug verwachten.
ZALTBOMMEL – HET ANKER Wijknieuws - De bloemen uit de dienst van 23 november werden bezorgd bij Hester van Breda en Hanna Erlings, vergezeld van een hartelijke groet uit de gemeente. De bloemen uit de dienst van 30 november gingen met een hartelijke groet naar mw. Lies Nielen. Zij was heel blij met de bloemen en de
groet van de gemeenteleden en laat u allen heel hartelijk groeten. Zij vindt het jammer dat ze de diensten niet meer kan bijwonen en zo het persoonlijke contact met u mist. Dhr. en mw. Klaas en Dina van Veen hopen op 11 december hun gouden huwelijksjubileum te vieren. Wij wensen hen een prachtige dag toe! Verjaardagen - Op 8 december hoopt dhr. van der Kraan zijn 80ste verjaardag te vieren en op 22 december hoopt Lies Nielen haar 91ste verjaardag te vieren. Bij de dienst van 14 december - Op zondag 14 december vieren we de doop van Vinz van Hoorn, zoon van Isabelle en Jeroen van Hoorn in ons midden en verleent Eljakim muzikale medewerking aan de dienst. Het is een roze zondag in de paarse adventstijd: Zondag Gaudete, de zondag van het reikhalzende uitzien naar het grote feest van kerst. Gaudete betekent “verheugt u” en verwijst naar de tekst van Filippenzen 4: 4-5 waarin dat verheugen onder woorden wordt gebracht. Ook is er Jeugdkerk op deze zondag . Het thema zal zijn: “Kijk en zie. Wat zie je en wat zijn in de verschillende geloven de belangrijke visioenen. Laten we er samen een mooie dienst van maken, vol verheugen en vreugdevolle visioenen. ds. Afke Boezewinkel ZWO-collecte op 14 december - Voor het Lilianefonds. In streken waar ebola heerst, lopen kinderen met een handicap meer risico om de ziekte te krijgen. Hun weerstand is vaak zwak door een chronisch gebrek aan gezonde voeding, schoon drinkwater en een behoorlijke WC. Veel hulpverleners durven door de epidemie de wijken niet meer in. Medewerkers van een partnerorganisatie in Sierra Leone, geven echter niet toe aan de angst. Zij zorgen dat de kinderen hun medicijnen blijven krijgen, en de behandeling die ze nodig hebben. Voor het uitdelen van desinfecterende zeep, emmers en waterzuiverende chloortabletten is extra geld nodig. De ZWO commissie vraagt hiervoor uw steun aan het Lilianefonds. Dianne Dekker Collecteopbrengst - In de maand oktober is aan diaconale collecten ontvangen voor ZWO € 409,53, voor Stichting De Vrolijkheid € 222,72 en voor collecte Hervormingsdag € 280,08. Leendert de Jong, Penningmeester Diaconie Samenvatting van de kerkenraadsvergadering van 17 november - Na een welkom door de voorzitter opent ds. Afke Boezewinkel de vergadering met het lezen van lied 310 uit het NLB. Daarin wordt ons de leefregel voorgehouden zoals we die ook in Exodus 20 kunnen lezen: “Eén is de Heer, de God der goden. Ga op de weg van Gods geboden, er is geen God die zo bevrijdt.” De nieuwe ambtsdragers ondertekenen het notulenboek als een ondertekening van hun bevestiging op 9 november. Daarna wordt afscheid genomen van de vertrekkende ambtsdragers. Zij worden bedankt voor hun inzet de afgelopen jaren. Janneke wordt extra bedankt met name voor haar inzet bij de diaconale acties voor de projecten Gunjur en Geges, waarbij zij er mede voor heeft gezorgd dat menig gemeentelid die dat nooit van plan was geweest, toch het koude water opzocht bij de Nieuwjaarsduik. Uitgebreid hebben we in deze vergadering ook stilgestaan bij hoe wij moeten omgaan met de privacy regels over persoonsgegevens. Wij schrijven veel op in Kerkennieuws en plaatsen soms ook dingen op internet die misschien niet kunnen. We hebben hierover informatie gevraagd bij de landelijke PKN en u zult hier vast nog meer over horen. Uiteraard is ook het samenwerkingsproces met de St. Maarten aan de orde geweest. Belangrijke data daarbij zijn: 25 november presentatie van het eindrapport van de Federatie Commissie, 2 december extra kerkenraadsvergadering om een voorgenomen besluit hierover te nemen, 12 januari gemeenteavond over de eindrapportage en op 2 februari weer een gezamenlijke kerkenraadsvergadering hierover. Het College van Kerkrentmeesters bespreekt de begroting voor 2015 die door de kerkenraad wordt goedgekeurd en ook hierover leest u in het stukje van de kerkrentmeesters meer. Ook is er vast een vooraankondiging van de kerkvisitatie die op 23 februari zal plaatsvinden. Bij de visitatie krijgen ook gemeenteleden gelegenheid de visitatoren te spreken. Hierover komt begin februari meer informatie. We spreken het voorgestelde dienstrooster door voor 2015 en
zien dat er een evenwichtige verdeling is van de diensten die door de eigen predikant worden ingevuld. De vergadering wordt gesloten door diaken Henk Buwalda met een stukje van ds. Troost over “de stilte tot God zoeken.” Van de kerkrentmeesters - De begroting voor het jaar 2015 is recent besproken in ons college van kerkrentmeesters en in de kerkenraad en daar goedgekeurd. Een exemplaar van deze begroting ligt de komende zondagen ter inzage in de Ontmoetingsruimte. Voor vragen of toelichting is één van de kerkrentmeesters graag bereid. Hoewel de inkomsten en uitgaven voor het jaar 2014 tot nu toe verlopen zoals begroot, wordt desalniettemin toch een tekort voorzien. Graag willen wij alle leden daarover per brief informeren in de tweede helft van december met als doel: de rekening voor het jaar 2014 sluitend te krijgen. Na een vervelende fietsendiefstal op een avond met nogal wat activiteiten in het Anker, is vorige week een voorziening aangebracht waardoor fietsen met een extra kabel- of kettingslot vastgezet kunnen worden. We hopen met deze extra hindernis de snelle dief te kunnen verrassen. De activiteiten van de federatiecommissie hebben ook geleid tot een gezamenlijk overleg van de kerkrentmeesters van de St. Maarten en het Anker. Begin november hebben we met elkaar kennis gemaakt, elkaar geïnformeerd en besproken op welke onderdelen samenwerking mogelijk en gewenst is. Hoewel in een mogelijke federatie bezittingen en financiën van beide kerken gescheiden blijven, gaan we zeker bekijken waar we van elkaars expertise en ondersteuning gebruik kunnen maken nu en op termijn. Aan het eind van onze bijeenkomst hebben we geconcludeerd, dat een volgend gezamenlijk overleg begin 2015 zinvol is. Herman Overweg Oliebollenactie - Eerst 5 december, dan de Kerst, maar wij kijken al vooruit naar Oud en nieuw! En dat betekent weer oliebollen bakken voor het Goede Doel! Wie op de hoogte is gebleven weet dat er nog steeds geld nodig voor ons diaconaal project in Geges. Het gebouw inmiddels is geopend, maar we willen graag helpen om de bovenverdieping in te richten. Het is de bedoeling dat hier familiekamers komen voor familieleden van patiënten die opgenomen zijn in het hospice en het zou fijn zijn als er daarnaast een aantal appartementen worden ingericht, die zorgen voor extra inkomsten voor de voorzieningen binnen het gebouw. Ook dit jaar weer worden de oliebollen op oudejaarsdag gebakken. U kunt kiezen uit oliebollen met en zonder rozijnen voor de prijs van € 6,00 per zak van 10 stuks. Ze kunnen op oudejaarsdag opgehaald worden in het Anker tussen 13.00 en 14.00 uur en tegen een kleine vergoeding van €1,- worden ze thuis bezorgd tussen 10.00 en 12.00 uur. Vanaf zondag 7 december zijn de oliebollen te bestellen na de kerkdienst, maar u kunt ook uw bestelling doorgeven per e-mail aan Hanna Erlings (e-mail:
[email protected] of tel. 0418-515843). Een Goede Doelenbol is een lekkere bol, dus wachten we uw bestelling graag af! Alvast weer heel hartelijk dank! Hanna Erlings Kaartenactie - Zondag 7 december zijn er weer zelfgemaakte kaarten te koop. De opbrengst hiervan komt geheel ten goede van het Geges project. U kunt na de dienst de kaarten kopen bij Wilma van Drunen in de ontmoetingsruimte. Een goed idee voor de komende feestdagen! Agenda do 4 dec. 9.45 uur: gespreksgroep vreemdelingschap in de bijbel in het Anker. za 13 dec. 11.00 uur: seniorenkerstfeest voor Sint Maarten, Sint Martinus en Het Anker in Het Anker
HET ANKER EN ST. MAARTEN Ebola ramp - Al sinds juli dit jaar vraagt Kerk in Actie aandacht voor de slachtoffers van ebola in WestAfrika. En begin november werd het startsein gegeven voor de Giro555-actie “stop de ebola-ramp”. Misschien heeft u de spotjes op TV gezien? Kerk in Actie maakt samen met ICCO deel uit van de Giro555-actie. Ook in Het Anker en Sint Maarten willen we graag een bijdrage leveren om deze vreselijke ramp te helpen bestrijden. Daarom zal de diaconie-collecte van 7 december 2014 voor dit doel bestemd zijn. De diaconieën zullen de opbrengst van deze collecte verdubbelen.
Van Harte bevelen wij deze collecte bij u aan. Namens de beide diaconieën. Samen werken! Samen kerken? Samen verder…… - Samenvatting van het eindrapport van de gezamenlijke Federatiecommissie. Na een intensief proces van tien maanden hard werken heeft de Federatiecommissie op 25 november haar eindrapport gepresenteerd aan beide kerkenraden. De commissie bleek een goede afspiegeling van onze gemeenten, met elk van beide een eigen cultuur en identiteit. In de vele gesprekken groeide over en weer respect en begrip, resulterend in unaniem gedragen voorstellen. De afgelopen maanden verwerkte de commissie ook de reacties vanuit gemeenteavonden in beide gemeenten op de tussenrapportage. Vanuit Het Anker werd gevraagd naar de meerwaarde ten opzichte van de huidige situatie en het risico van veel extra vergaderlast wanneer er een afzonderlijke federatiekerkenraad zou gaan functioneren. Vanuit de St. Maarten kwam opnieuw met klem de wens om de stijl van kerkdiensten in de St. Maarten te handhaven. Daarnaast werd hier het nijpende tekort aan ambtsdragers als structureel problematisch geconstateerd. De commissie heeft deze signalen op zich in laten werken. Om zo veel mogelijk tegemoet te komen aan bovengenoemde wensen en zorgen adviseert zij de kerkenraden nu om de federatie anders te organiseren dan aanvankelijk voorgesteld, en te kiezen voor een federatiemodel waarbij beide kerkenraden gezamenlijk vergaderen, waarbij voor besluitvorming een meerderheid in elk van beide kerkenraden vereist is; met behoud van eigen bevoegdheden inzake financiën en bezit, alsmede de eredienst. Ook adviseert de commissie nu - op basis van gebleken overeenstemming in visie en doel - tot gezamenlijke verantwoordelijkheid op pastoraal gebied, ook als uitvoering en werkwijze nog verschillend zijn. De eredienst blijft buiten de federatie, behoudens de gezamenlijke vieringen. Puntsgewijs kort samengevat zijn dit de voorstellen van de federatiecommissie: • Vorm begin 2015 een federatie volgens het model dat de kerkenraden gezamenlijk vergaderen. Onder de gezamenlijke verantwoordelijkheid vallen: a. De gezamenlijke diensten b. Diaconaat en ZWO c. Jeugdwerk en catechese d. Vorming en toerusting e. Groot huisbezoek f. Kerkelijke activiteiten in verzorgingshuis ‘De Wielewaal’ g. Communicatie h. Het pastoraat Waar bij bovengenoemde colleges, commissies of taakgroepen zijn betrokken vergaderen deze ook gezamenlijk. • De eredienst valt buiten de federatie en daarover kán dus ook afzonderlijk worden vergaderd, al heeft dit niet de voorkeur. • Al dan niet na onderling overleg vergaderen de kerkenraden wel afzonderlijk over zaken aangaande het voortbestaan van de gemeente(n) en formele samenwerkingsvormen (bijvoorbeeld vereniging). • Draag zorg voor een intensief bezinningsproces over de liturgie. Mogelijk is er daarna een bredere basis voor het vaker gezamenlijk vieren. • Betrek gemeenteleden optimaal bij het besluitvormingsproces om tot een federatie te komen en vervolgens ook bij de implementatie er van. • Start een traject van integrale beleidsontwikkeling om tot een gezamenlijke lange termijn visie te komen. Commissieleden Theo Boogaard, Mique Blommers, Ciska Dingemans, Rene Dolfsma, Theo de Jong, Japke Krijger (tot 20 juli), Eike v.d. Werken (vanaf 20 juli), Lien May, Herman Overweg en Jan Boer (voorzitter en rapporteur) besluiten hun eindrapport met het uitspreken van hoop en een gebed. De hoop: “Ondanks de flinke verschillen in samenstelling en cultuur van beide gemeenten hebben we goede hoop en verwachting dat een verdere samenwerking in diversiteit en eenheid kan leiden tot verrijking en versterking van de gezamenlijke gemeenten.” Het gebed: “Heer God, trouwe vader in de hemel, wij danken U dat wij deze belangrijke taak samen hebben mogen uitvoeren en dat we daarin naar elkaar
toe zijn gegroeid. Nu ons werk af is, geven we het uit handen, in de hoop dat het zijn weg mag vinden. Niet onze weg, maar de Uwe. Wij vragen U: laat de vrucht van onze inspanning het zaad zijn voor een nieuw begin, samen, in vreugde en vertrouwen. Amen.” Het volledige rapport is op twee manieren voor al onze leden beschikbaar: • door het per e-mail aan te vragen bij één van beide scriba’s( e-mail:
[email protected] of
[email protected] • of door het mee te nemen na afloop van de kerkdienst in elk van beide kerken in de maand december. In december formuleert elk van beide kerkenraden het voorstel – op basis van dit eindrapport – dat zij aan hun gemeente voorleggen. Dit voorgenomen besluit ontvangt u vervolgens in een schriftelijke uitnodiging aan alle leden voor een gemeenteavond: • voor Het Anker op maandag 12 januari 2015, • voor de Sint Maarten op 13 januari 2015. Op deze gemeenteavonden staat de bespreking van het eindrapport centraal. Aan het eind van de avond wordt u gevraagd uw standpunt in te nemen over het voorgenomen besluit van uw kerkeraad. Over het resultaat daarvan vergaderen beide kerkeraden eerst afzonderlijk, en daarna gezamenlijk op 2 februari 2015. Namens beide kerkenraden: Arie Braspenning en Auke Versteeg, scribae Een goed levenseinde - Vroeg of laat krijgen we er allemaal mee te maken: het einde van het leven. Eerst het levenseinde van (nabije) anderen en tenslotte, weten we, ook dat van onszelf. En we laten er onze gedachten over gaan. Wat is een goed levenseinde? Met ruim dertig belangstellenden, van wie zeker de helft ‘van buiten’ afkomstig was, luisterden we zondagmiddag 23 november aandachtig naar dokter Hans van den Bosch, die onze gast was in de themabijeenkomst over dit onderwerp. Uit zijn langjarige praktijk als huisarts vertelde hij ons over zijn ervaringen rond het sterfbed. Hij citeerde ook enkele malen Manu Keirse, hoogleraar in Leuven, die over deze thematiek enkele inspirerende boeken heeft gepubliceerd. Drie kernwoorden tekende ik aan: zelf, tijdig en gesprek. Wat maakt een sterfbed tot een ‘goed’ sterfbed? Voor een ‘goed’ sterfbed is het belangrijk dat de stervende zelf de regie kan houden, zelf kan meepraten, én dat dat gesprek tijdig begint. Regel zaken rond het levenseinde in een vroeg stadium. Denk er bijvoorbeeld alvast over na terwijl je nog gezond bent. Stem tijdig af met je huisarts wat je van hem/haar kunt verwachten als het levenseinde nadert. Rond het sterfbed zijn rustige aandacht en zorgvuldige openheid belangrijk. Ook als genezing niet meer mogelijk is kan er nog veel voor de patiënt gedaan worden om deze laatste fase van het leven zo goed mogelijk te laten verlopen. Geef informatie, praat mét de patiënt, laat hem/haar de regie. In het nagesprek kwamen persoonlijke vragen aan de orde en thema’s als palliatieve sedatie en euthanasie. Deze laatste onderwerpen vragen zeker om nog eens een themabijeenkomst om hierover door te praten. Namens de werkgroep Vorming en Toerusting, Ineke van der Zee
Kerstviering - De diaconieën van de St. Maarten, het Anker en de St. Martinus parochie organiseren een kerstviering voor senioren. Dit jaar zal de viering plaatsvinden op zaterdag 13 december 2014 in het Anker aan de Vergtweg 87 te Zaltbommel. We beginnen om 11.00 uur en we verwachten dat de viering rond 14.30 uur beëindigd zal zijn. We beginnen met koffie. Na het liturgische gedeelte krijgt u een drankje en een maaltijd aangeboden. De diaconie nodigt alle senioren van harte uit om deze viering bij te wonen. U kunt zich hiervoor aanmelden door het onderstaande strookje in te vullen en dit te deponeren in de daarvoor bestemde bus in het Anker en de St. Maarten. Wilt u op het strookje aangeven of u opgehaald wilt worden? U kunt zich ook telefonisch opgeven bij Ali Schriever (tel. 0418-513203), bij Mique Blommers (tel. 0418-512103) en bij Auke Versteeg (tel. 0418-515604). Wij hopen op een fijne kerstviering!
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Naam:……………………………………………………………………. Adres: …………………………………………………………………… Telefoonnummer: …………………………………………………. Komt met: ……………… personen Wil wel/ niet opgehaald worden(doorhalen wat niet van toepassing is) -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ZALTBOMMEL – ST. MAARTEN Bij de kerkdiensten - Zondag 7 december, tweede Advent, horen we de Stem (of horen we alleen maar óver een stem?) die ons oproept wegbereiders te worden, stratenmakers voor de Komende in ons midden. Hij komt, zeker, maar het maken van wegen en paden laat Hij aan ons over. We lezen Jesaja 40: 1-11 en Johannes 1:19-28. Zondag 14 december is collega Beate Roose, ziekenhuispredikant te Den Bosch, onze gastvoorganger. ds. Henk Veltkamp
Uit de gemeente - Er zijn veel zorgen om zieken in de gemeente, soms met opname, maar vaak ook thuis in stilte. In gedachten en gebeden of met praktische hulp willen wij er voor hen zijn. Ook denken we aan mantelzorgers, die de mooie, maar vaak zware taak lang volhouden. We willen allen bemoedigen en Gods nabijheid toewensen. Ziekenhuisopname of ontslag kunt u melden bij Eike van de Werken (tel. 0418 561938 of e-mail:
[email protected] U krijgt dan na overleg bezoek van predikant of ziekenwerkgroep. Ria Maissan, Will van der Heiden, Eike van de Werken. Bloemengroet - De bloemen uit de dienst van 23 november zijn met een bemoediging gebracht bij mw. T. van Dalen-van Willigen in de Slotshof te Gameren. Het boeket van 30 november ging ter bemoediging met Sandra en Jan de Geus mee naar IJsselstein. Maartenboekerij open 7 december - Zestien predikanten van Op Goed Gerucht proberen een antwoord te vinden op de vraag hoe wij goed kunnen leven met God, met onszelf en met de ander. Zij doen dit in het boekje Doornse Levenskunst – mooi, goed en waarachtig leven, onder redactie van Aarnoud van der Deijl, Alida Groeneveld en Stephan de Jong. Levenskunst bestaat niet uit een afgerond geheel van algemene regels. Het gaat om de relatie tussen geloof en leven, tussen geloof en cultuur. De thema’s in het boekje zijn samengevat in 3 groepen : leven met God, leven met onszelf en leven met anderen. De titels van de 52 korte hoofdstukjes roepen een bepaalde verwachting of associatie op, al zijn het algemene termen als Verlangen, Luisteren, Veelkleurigheid, Gebed, Ketterij, Trouw, Macht. De predikanten beginnen hun bijdrage met een persoonlijke ervaring en eindigen met een bijbelstheologische overdenking. Het is onvermijdelijk dat het ene hoofdstukje meer aanspreekt dan het andere. Soms is het beknopt, soms nogal persoonlijk. Maar vaak prikkelend en verrassend. De bundel geeft tegenwicht aan de maakbare samenleving waarin er geen plaats lijkt voor breekbaarheid en onvolmaaktheid. Een mooi en handzaam boekje, voor eigen inspiratie, maar ook om samen te bespreken. Eerder verscheen de Doornse Catechismus (oude vragen en nieuwe antwoorden) en onlangs, eveneens van hun hand : Doorns Evangelie, Marcus opnieuw. Namens de Maartenboekerij Henny Heldring – Klok
Seniorenlunch - Dinsdag 16 december wordt van 12.00 tot 14.00 uur in het koor van de Sint Maarten een seniorenlunch gehouden. U kunt zich hiervoor opgeven via de intekenlijst tijdens het koffiedrinken na afloop van de kerkdienst, of telefonisch bij Geeske Bouman (tel. 643079) of Lutz Kerkhoven (tel. 513244). Huiskamergesprekken - De Federatiecommissie heeft haar eindrapport aan beide kerkenraden uitgebracht. In de gezamenlijke rubriek vindt u alvast een samenvatting daarvan, en ook hoe u het volledige rapport kunt krijgen. Eind december ontvangt u de uitnodiging voor onze gemeenteavond op 13 januari. We kunnen ons voorstellen dat u, behalve op die gemeenteavond, ook in kleinere kring daarover wilt spreken. Dat kan. We organiseren begin januari vijf huiskamergesprekken, voor per keer acht tot tien gemeenteleden en twee kerkeraadsleden, op: maandagavond 5 januari / dinsdagochtend 6 januari / woensdagmiddag 7 januari / woensdagavond 7 januari / donderdagmiddag 8 januari. Aanmelding graag vóór Kerst met twee dagdelen van uw voorkeur bij onze scriba, Auke Versteeg (email:
[email protected] of tel. 515604). Voor 1 januari hoort u dan wanneer en waar u verwacht wordt. uw kerkenraad In memoriam - Op 20 november overleed ons oudste gemeentelid, drie weken na haar 99e verjaardag. Wil van Kooten-van Donselaar De laatste vijf jaar woonde ze in Het Zonnelied, waar ze vanuit onze gemeente trouw werd bezocht door Lien May en Wies van der Zalm. Zij was de tweede moeder van Bob van Kooten en zijn zussen. In 1959 trouwde ze met hun vader Frits († 1988), na de dood van diens eerste vrouw. Bob, de oudste, was pas dertien toen moeder vier jaar daarvoor stierf. Het gezin verhuisde van Veenendaal naar Zaltbommel, waar vader en zoon een bakkerij begonnen. Vele jaren woonde zij met haar man aan de Prins Bernhardlaan. Bij de begrafenis in Veenendaal hoorden we de verhalen over deze sterke vrouw (zo had ik haar in het Zonnelied ook nog leren kennen), en zongen we Psalm 103, over de broosheid van ons leven die tegelijk de schoonheid ervan is. ds. Henk Veltkamp In memoriam - Op 12 november stierf, 7 dagen na haar 77e verjaardag Karolien van Weelden-Weijgertze Met haar man Joop woonde ze in Zaltbommel. Zij kwam uit Rossum, hij uit Tuil, en hun huwelijk werd gezegend met twee dochters en een zoon. Toen ik haar leerde kennen was haar leven al vol beperkingen; ze had een spierziekte waardoor zij haar benen niet meer kon optillen, en door slikproblemen kon ze ook niet meer gewoon eten. Maar ze was een gevorderde in de levenskunst: kijk naar wat nog wél mogelijk is, en geniet daar intens van. Bij het afscheid in de aula van het crematorium hoorden we de verhalen over haar leven en luisterden naar Psalm 23. Het zal stil worden voor Joop, in een onwennige rust, want wat heeft hij de afgelopen jaren veel voor haar gedaan. ds. Henk Veltkamp Uit de kerkeraadsvergadering van 18 november - Een open kerkenraadsvergadering – dat hadden we nog niet eerder meegemaakt. Zes gemeenteleden hadden de moeite genomen om te komen en te vertellen wat zij belangrijk vinden voor onze gemeente. We waren daar als kerkenraad blij mee. Soms lees je ergens wel eens de spreuk: “Bent u tevreden? Vertel het anderen. Heeft u kritiek? Zeg het ons.” Ook van kritiek geldt: liever aan ons adres gericht, mondeling of schriftelijk, dan dat er overal elders gepraat wordt. Daarmee is direct al het eerste punt aangestipt: de communicatie tussen kerkenraad en gemeente kan altijd beter. Daar kan de kerkenraad het één en ander aan doen, en u ook, want communiceren is tweerichtingsverkeer. Een greep uit wat verder aan de orde kwam:
•
Wees duidelijk over je identiteit, waar sta je voor als gemeente en waar ben je goed in? Maak dat helder. Zoek wegen om missionaire gemeente te zijn. • We zijn gemeente voor de stad en de wereld, pas op dat je niet alleen binnenkerkelijk bezig bent. • Zorg ervoor dat gemeenteleden niet alleen goed geïnformeerd zijn, maar ook betrokken worden bij belangrijke zaken, zoals de voorstellen van de Federatiecommissie. • Zorgen om onze kleine kerkenraad. Veel werk voor zes mensen. Bekijk het vanuit de taken die er liggen en delegeer dan zoveel mogelijk naar anderen, in commissie en werkgroepen. En mag zo’n kleine kerkenraad straks wel gaan beroepen? (Antwoord: ja) • Bedenk aansprekende manieren om nieuwe kerkenraadsleden te werven. (Voor wie dit leest: kom over en help ons, wie hebben we nog niet gevraagd?) • Benoem de verschillen tussen hervormd en gereformeerd. (Vraag vanuit de kerkenraad: ja, en dan?) Na het vertrek van de gasten had de kerkenraad nog een forse agenda voor zich. We bereidden de gezamenlijke kerkenraadsvergadering van 25 november voor, waar de Federatiecommissie haar eindrapport zal presenteren (zie de samenvatting elders in dit nummer). We hadden verslagen op tafel van: • gezamenlijk overleg tussen de pastorale ouderlingen van beide kerken; • een gezamenlijke diaconievergadering waar o.a. afspraken zijn gemaakt over de actie Schoenmaatje op de scholen die inmiddels bijna 900 dozen heeft opgeleverd, die allemaal voor verzending door de handen van onze diakenen en hun helpers zijn gegaan; we begrepen ook dat het beroep op onze diaconieën van mensen in financiële nood toeneemt; • ons College van kerkrentmeesters (dat meldde een zinvolle oriënterende en informatieve bespreking met het College van Het Anker gehad te hebben; de voorbereidingen voor de actie Kerkbalans zijn alweer in volle gang; • de werkgroep Eredienst (een bericht over het inmiddels vastgestelde beleidsplan Kerkmuziek trof u al aan in het vorige Kerk&Nieuws); We hadden deze avond ook een bezinningsgesprek willen hebben over de brief van ds. Plaisier aan de gemeenteleden (die u in de afgelopen nummers in deze rubriek hebt kunnen lezen), maar dat moesten we gezien al het bovenstaande verschuiven naar de volgende maand. Heeft u die brief gelezen? Wat vond u ervan? Uw reacties zijn welkom bij uw kerkenraad. Auke Versteeg,
[email protected]
Sint-Maartencantorij zingt in Jeroen Bosch Ziekenhuis - Zondag 7 december zal de SintMaartencantorij medewerking verlenen aan de protestantse dienst in de Kapel van het Jeroen Bosch Ziekenhuis. Deze dienst begint om 10.15 uur. Voorganger is mw. ds. Rose, ziekenhuispredikant van het JBZ. Overigens zal ds. Rose op zondag 14 december de voorganger zijn in de Sint-Maarten. Koffiepotje - Het koffiepotje heeft in de maand november het prachtige bedrag van € 160,75 opgebracht. Hartelijk dank hiervoor. Van het College van Kerkrentmeesters - 5 collecten hebben in de maand november € 504,opgebracht. Daarnaast zijn als gift ontvangen via ds. V. 1x € 10,- 1x € 20,- en 1x € 250,- Via mw. B. € 6,en € 5,- een gift van € 20,- via Map Dietz en uw penningmeester ontving ‘in het handje’ € 20,- ! Alle gevers zijn wij weer zeer erkentelijk. In de maand december verwachten wij de laatste betalingen voor de actie Kerkbalans. Intussen heeft ook de distributie plaatsgevonden van de actie Kerkbalans 2014+ . De meeste brieven zijn bezorgd door een beperkt aantal gemeenteleden. Deze ‘lopers’ zorgen met elkaar voor een belangrijke besparing op de distributiekosten, dus leveren op hun manier een belangrijke bijdrage. Loop u in 2015 ook mee? Het is gezond en nuttig werk. De organisatie wordt verzorgd door Koos Maissan, die blij is met uw aanmelding! (e-mail:
[email protected] of tel. 0418-512297). Namens het college, Binnert Heldring, penningmeester
Agenda 16 dec. 12.00 uur:
seniorenlunch, koor Sint Maarten.
PRIKBORD Zin in gezelschap? Alle inwoners van de Bommelerwaard zijn welkom bij “De Ontmoeting” in zorgcentrum Het Zonnelied te Ammerzoden: elke maandag van 10.00 tot 12.00 uur of van 10.00 tot 14.00uur Samen met vrijwilligers een kopje koffie drinken en andere mensen ontmoeten. Een kaartje leggen, een spel spelen of nieuwe activiteiten ontwikkelen behoort ook tot de mogelijkheden. De deuren staan altijd open in Het Zonnelied, Hogesteeg 2 in Ammerzoden. Bezoekers aan “De Ontmoeting” betalen € 2,50 of € 5,- (tot 14.00 uur) als bijdrage in de kosten voor koffie en thee.
Alpha Cursus te Well Op 7 januari 2015 starten wij weer een Alpha-cursus in Well voor de Bommelerwaard en omstreken. Voor wie is de cursus? De cursus is er voor iedereen die meer wil weten over het christelijk geloof, door wil praten of er meer is tussen hemel en aarde, nieuwe mensen willen ontmoeten en kennis over het christelijk geloof wil opfrissen/verdiepen. Voor vragen of aanmelden mail naar
[email protected] of bel Cees Versteeg (tel. 0610696180) Een vooropleiding/kennis is niet nodig. Waaruit bestaat een Alpha cursus? – Een Alpha cursus bestaat uit tien avonden waarop we gezamenlijk met een maaltijd beginnen. Daarna is er een inleiding om vervolgens na een kopje koffie of thee over de inleiding van gedachten te wisselen. Ook is er tijdens die tien weken een Alpha weekend (vrijdagavond en zaterdag overdag) Wat zijn de onderwerpen van de inleiding? - Wie is Jezus? - Waarom stierf Jezus aan het kruis? - Hoe kan ik zeker zijn van mijn geloof? - De Bijbel lezen: waarom en hoe? - Bidden: waarom en hoe? - Hoe leidt God ons? - Waarom en hoe moeten we het anderen vertellen?- Geneest God ook vandaag nog? Wie is Heilige Geest, wat doet Hij en hoe kan ik vervuld worden door de Heilige Geest? Slotavond: Het Christelijk geloof: saai, onwaar en achterhaalt? Waar en wanneer wordt de cursus gegeven? – De cursus avonden worden gegeven in de gezellige recreatieruimte van “De Schuttershof” in Well. De data zijn donderdag 7, 14, 21 en 28 januari; 4, 11 en 25 februari en 4, 18 en 25 maart Van 19.00 uur tot 21.45 uur. Het (Alpha) weekend in “de Crocus” te Doeveren vrijdag 06 maart van 19.00 tot 22.00 uur en zaterdag 07 maart van 10.00 tot 17.00 uur.
Kerstpost (decemberpost) actie Worldservants-Bommelerwaard 2014 Wederom gaan er weer een aantal jongeren uit de Bommelerwaard mee met Worldservants, naar onder andere Ghana, Zambia en Bangladesh. Wegens groot succes van het afgelopen jaar (meer dan 5000 kaarten) brengen we ook dit jaar weer de post rond in de volgende plaatsen: Ammerzoden, Aalst, Brakel, Bruchem, Delwijnen, Gameren, Hedel, Kerkwijk, Nederhemert, Nieuwaal, Poederoijen, Well, Wellseind, Zaltbommel en Zuilichem. Ingeleverd voor 11 december, bezorgen we op 11 t/m 13 december. Ingeleverd voor 20 december (19 dec. laatste inlever dag) wordt bezorgd van 20 t/m 24 december. We bezorgen dit jaar op tijd en weer voor 35 cent per post stuk (Post nl 59 cent en niet altijd op tijd) U kunt uw post en per post stuk 35 cent in leveren op de volgende adressen: Readshop, Raadhuisplein 10, Hedel / Ashwin van Santen Kamillestraat 2, Hedel / ’t Kloske, Tuinstraat 27, Nederhemert / Frieda Vos, Molenstraat 72a, Nederhemert / Cees Versteeg Delwijnsestraat 30 Delwijnen / De Boekenplank Schoolstraat 53 Gameren / Tweewielers van Loon Vossenakker 45 Well / Marinda Nieuwkoop Burg. Posweg 21 Poederoijen / Roy van Steenbergen W v. Oranjestraat 40 Poederoijen / Susan Versteeg Hopland 18 Kerkwijk Bij dertig kaarten of meer kunnen ze ook op gehaald worden. Bel dan 0610696180. Kijk voor meer informatie over deze en andere acties op www.worldservants-bommelerwaard.nl Well en Ammerzoden
Een verrassend idee van de Sint-Maartencantorij voor een - duurzaam - cadeau voor de komende decembermaand met de mogelijkheid om vooraf uw keuze te bepalen! Verras uw vrienden, familie of buren eens met de prachtige CD ‘Wachters op de Morgen’ van de Sint-Maartencantorij o.l.v. Arie Hoek, met orgelbegeleiding van Hugo Bakker. Inhoud: Kom Schepper God, o Heilge Geest, cantorij, gemeente en orgel, LB 2013-670 Geweldige gedreven Wind, cantorij, gemeente en orgel – LB 1973-248 De Disgenoten, cantorij en orgel Zingt voor de Heer een nieuw gezang, cantorij, gemeente en orgel, LB 2013-655 Komt drinken wij tot lafenis, cantorij, gemeente en orgel, LB 1973-206 Wachters op de Morgen, cantorij Loof de Koning heel mijn wezen, cantorij, gemeente en orgel, LB 2013-103c Psalm 25: Naar u gaat mijn verlangen Heer, cantorij, gemeente en orgel, Het zal geschieden in de laatste dagen, gemeente en orgel, LB 2013-455 Psalm 80 en antifoon, cantorij, gemeente en orgel Psalm 122 en antifoon, cantorij, gemeente en orgel Voor alle heil’gen in de heerlijkheid, cantorij, gemeente en orgel, LB 2013-727 Het eerste licht raakt Jacob aan, gemeente en orgel, LB 2013-815 Psalm 98 met antifoon voor kerst, cantorij, gemeente en orgel. Orgelwerken van diverse klassieke componisten, uitgevoerd door Hugo Bakker op het prachtige orgel van de Sint-Maarten Ruim een uur aansprekende kerkmuziek van koor, gemeentezang en orgel uit de Sint-Maartenskerk in Zaltbommel. Muziek die oproept tot bezinning en steeds weer beluisteren. Wilt vooraf de CD(’s) beluisteren? Dat kan, vraag dan – kosteloos, excl. verzendkosten - een proefexemplaar aan van uw keuze. Voor uw definitieve keuze ontvangt u een nieuw exemplaar! Maar er is nog een mogelijkheid om iemand te verrassen: De CD ‘In Dulci Jubilo’. Jonge mannen- en jongens koorzang rondom Advent en Kerst uit de Engelse en Duitse koortraditie door Jongenskoor Rivierenland o.l.v. Arie Hoek. Opgenomen in de Sint-Maartenskerk. Prijs: CD ‘Wachters op de Morgen’ € 12,50; CD ‘In Dulci Jubilo € 15,00 Gezamenlijk besteld: € 22,50 Besteladres:
[email protected] of telefonisch: 0418 640684
Nieuwe website: debijbel.nl Het Nederlands Bijbelgenootschap heeft een nieuwe website gelanceerd: debijbel.nl. Iedereen kan hier altijd gratis de Bijbel lezen. Voor leden van het NBG is er extra informatie te vinden en is er een groter aanbod aan vertalingen, die je kunt lezen en met elkaar kunt vergelijken. De site is geschikt voor smartphone en tablet. Op de bijbel.nl is uitleg te vinden over allerlei onderwerpen uit de tijd en cultuur van de Bijbel, geschreven door bijbelwetenschappers en theologen. Daarnaast biedt debijbel.nl veel archeologische illustraties, een tijdlijn, foto’s en video’s. Ook alle studieaantekeningen uit de NBV-Studiebijbel staan op de website. Debijbel.nl is een innovatieve website waarin veel diverse informatie op een gebruiksvriendelijke manier met elkaar verbonden is. Op de bijbel.nl zijn de volgende bijbelvertalingen voor iedereen gratis online beschikbaar: De Nieuwe Bijbelvertaling (NBV), de NBG-vertaling uit 1951 (NBG’51) en de Statenvertaling. Andere vertalingen, waaronder de Bijbel in Gewone Taal en de Herziene Statenvertaling en alle extra’s zijn alleen beschikbaar voor leden van het Nederlands Bijbelgenootschap. Een proeftijd van 30 dagen geeft iedereen die voor het eerst inlogt op debijbel.nl de kans om kennis te maken met alle functionaliteiten van de nieuwe website. De Bijbel is straks ook te lezen op bijbelgenootschap.nl. Op deze site wordt De Nieuwe Bijbelvertaling geplaatst, die gelezen kan worden zonder een account aan te maken. Rieuwerd Buitenwerf, directeur van het Nederlands Bijbelgenootschap: “Met debijbel.nl willen we lezers van dienst zijn met betrouwbare en bruikbare informatie. Op debijbel.nl komt de wereld van de Bijbel tot leven. Dat helpt om de teksten goed te begrijpen.” Als je de gelijkenis over de wijngaard in Matteüs 21 leest, kun je klikken op de woorden ‘wijnpers’ en ‘uitkijktoren’. Dan krijg je illustraties te zien die duidelijk maken wat je je erbij moet voorstellen. En het Johannesevangelie in de Bijbel in Gewone Taal kun je bijvoorbeeld vergelijken met De Nieuwe Bijbelvertaling en dan meteen in een artikel lezen waarom het begin van het evangelie zo anders klinkt in deze nieuwe vertaling. Dankzij debijbel.nl ontdek je zo van alles over de Bijbel. Debijbel.nl is een website die in ontwikkeling is en blijft. De website wordt ook inhoudelijk voortdurend uitgebreid. Zo zullen er niet alleen meer bijbelvertalingen aan toegevoegd worden, maar ook nieuwe foto’s, tekeningen en uitleg over bijbelse onderwerpen. Bron: Nederlands Bijbelgenootschap Haarlem
CLASSIS BOMMEL 400 JAAR CLASSIS 400 JAAR Classis Bommel, door de eeuwen heen Zoals u misschien bekend is, werd in september 1614 de eerste vergadering belegd van de Classis Bommel. 400 jaar Classis: Gods trouw, de eeuwen door. Voor veel ‘kerkmensen’ is de Classis een mistig orgaan is. Misschien wel een beetje te vergelijken met de Eerste Kamer, het hoort er nu eenmaal bij, maar warm of kou worden we er niet van. Zou er ook zo over de Classis gedacht worden? Nu heeft de Classisvergadering nadrukkelijk besloten om het jubileum in alle bescheidenheid te vieren. Niet met wetenschappelijke publicaties, dito symposia of luid trompetgeschal. Nee, van tijd tot tijd iets laten zien
van wat die Classis Bommel eeuwenlang betekend heeft voor de wereld – ja zeker – en voor reformatorische / protestante christenen in Nederland en in het bijzonder in het Rivierengebied, het ‘werkveld’ van de Classis. De Classis vergadering heeft een tiental vrouwen en mannen bereid gevonden om in het komende jaar samen met allen die zich verbonden weten met en door het Evangelie stil te staan bij het lange verleden van de Classis Bommel. U zult daar ongetwijfeld van horen. KerkenNieuws publiceert de stukjes om u op deze manier te informeren over het werk van de werkgroep en onze gedeelde geschiedenis.
CLASSIS 400 JAAR Gaat u ook mee naar de classis? ‘De classis? Daar heb ik nou niks mee!’ Als je een gemiddeld gemeente lid vraagt wat de classis voor hem of haar betekent, dan is de kans groot dat je het zojuist geformuleerde antwoord krijgt. In de beleving van veel gemeenteleden staat de classis ver van hen af. Waarom dan toch aandacht voor het 400 jarig jubileum van de classis Bommel? Zo’n jubileum is een goede gelegenheid om het werk van de classis eens in het zonnetje zetten en om te laten zien waarom de classis van waarde is, misschien zelfs voor u… De classis wordt een ‘meerdere’ vergadering genoemd. Niet omdat een classicale vergadering een belangrijkere vergadering is dan een vergadering van de kerkenraad, maar omdat in deze vergadering afgevaardigden van meerdere plaatselijke gemeentes bij elkaar komen. In de classis Bommel gaat het om afgevaardigden uit 40 gemeenten. Een classicale vergadering staat niet boven een kerkenraad. Dat betekent dat een classis niet het beleid van een plaatselijke kerkenraad bepaalt. Hetzelfde geldt voor de generale synode: de synode bepaalt het beleid van de classicale vergadering niet. Het gaat bij de ambtelijke vergaderingen om drie verschillende verschijningsvormen van de kerk. Daarbij geldt de ‘gulden regel’ van het protestantse kerkrecht. Vanaf de eerste synode van de Nederlandse kerken, die in 1571 in Emden werd gehouden, heeft deze regel gegolden: geen kerk zal over een andere kerk, geen dienaar des Woords, geen ouderling noch diaken zal de een over de ander heerschappij voeren (artikel 1 van de Handelingen van de synode in Emden). Deze regel is nog steeds een belangrijk uitgangspunt van de Kerkorde. Bij de gehoorzaamheid aan Christus past het niet te heersen, maar te dienen. Ambtsdragers, kerkenraad en commissies, ambtelijke vergaderingen en bovenplaatselijke colleges, allen mogen zich bij het uitoefenen van hun onderscheiden taak en bevoegdheden laten leiden door dit grondprincipe van protestants kerkelijk leiderschap: zij zijn er om elkaar te dienen. Ambt is dienst. Net als de kerkenraad heeft de classis een dagelijks bestuur: het moderamen. Dit moderamen geeft in praktische zin leiding aan de classis. Daarnaast bestaat er binnen de classis het ‘breed moderamen’: dit is samengesteld uit het moderamen en een aantal vertegenwoordigers van de classis. Aan het breed moderamen kent de kerkorde een aantal (eigen) taken toe zodat niet de hele classis daarvoor bij elkaar hoeft te komen. Het breed moderamen is bijvoorbeeld betrokken bij allerlei zaken die te maken hebben met gemeentevorming. Andere taken hebben betrekking op het (dis)functioneren van predikanten en andere ambtsdragers. Zo moet het breed moderamen bijvoorbeeld zijn goedkeuring geven aan het uitbrengen van een beroep van een predikant in deeltijd en aan het werkplan dat gemeente en predikant hebben opgesteld. Bij veel gemeenteleden staat de classis vooral bekend als de bewaker van de kerkorde. Via de classis krijgen de kerkenraden voorstellen voor wijziging van de kerkorde door met het verzoek daar een mening over te geven. De bevindingen van de classis worden gestuurd naar het Generaal College voor de kerkorde. Als het goed is, heeft de classis oog en oor voor wat er leeft in de kerkenraden en vertellen afgevaardigden daar ook over. Van hen wordt verwacht dat ze in hun eigen kerkenraad verslag doen van de classicale vergadering. Zo onderstrepen we dat we samen één kerk vormen. In de classis komen we samen met afgevaardigden uit heel verschillende gemeentes die samen de gemeente van Jezus Christus vormen. Hier brengen we verschillende gaven en tradities in met de bedoeling aan elkaar te groeien . Het best komt dat tot uiting in het kerkelijk gesprek. Op veel classisvergaderingen is een spreker uitgenodigd, die een inleiding verzorgt over een kerkelijk- of geloofsthema. Na de inleiding wordt daarover in kleine groepjes gesproken. Zo kun je van een diaken, ouderling of predikant uit een
andere gemeente horen wat daar leeft en kun je elkaar bemoedigen, van elkaar leren en zo nodig voor elkaar een kritisch tegenover zijn. Mijn ervaring is dat zo’n kerkelijk gesprek niet alleen interessant is, maar ook enorm weldadig kan zijn. Je kunt elkaar op een goede manier nabij zijn. Dit kerkelijk gesprek alleen al is een goede reden om eens naar de classis te komen. De classicale vergaderingen zijn openbaar. Spreekt het onderwerp u aan, aarzel dan niet om aan te schuiven! In 2014 vergaderen we op 3 februari, 19 mei en 15 september. Via uw kerkenraad kunt u horen welk onderwerp centraal zal staan. Mocht u interesse hebben of zelf een onderwerp willen aandragen: weet u welkom! ds. Dirk Jan Brans CLASSIS 400 Begin van de reformatie De classis was in de late zestiende en in de zeventiende eeuw de spil van het gereformeerde kerkelijk leven. Zij vormde het bestuurlijke middenniveau tussen de plaatselijke kerkenraad en de provinciale synode. Alle zaken van enig belang kwamen in de classis aan de orde. In deze passage uit een studie over de Classis wordt over ‘gereformeerd kerkelijk leven ’ gesproken. Die ‘Gereformeerde kerk’, ook wel de ‘Kerk van de Ware Christelijke religie’ of ‘de Nederduitsch Hervormde kerk’ genoemd, was in de Noordelijke Nederlanden de belangrijkste kerk die de Reformatie zou voortbrengen. De ‘gereformeerde kerk’ kwam er echter niet zo maar. Omdat de Classis Bommel dit jaar 400 jaar bestaat, kunt u dit jaar over de geschiedenis van de gereformeerde kerk, de Classis Bommel en haar werkzaamheden in deze lange periode van tijd tot tijd in uw kerkblad lezen. Dit eerste artikel gaat over het begin van de Reformatie in de Nederlanden en in onze omgeving. De kern van de Reformatie kan kort worden samengevat: Sola Gratia, Sola Scriptura en Sola Fide (alleen Genade, alleen de Schrift en alleen het Geloof). Hierop wezen Luther en Calvijn en dat leidde tot de breuk met Rome. Die breuk met de RK kerk, het instituut dat met haar sacramenten en priesters het heil verzorgde, was zeer ingrijpend, ook omdat de RK Kerk zeer nauw verbonden was met de staat. Zo bemoeide de vorst van de Nederlanden, Keizer Karel V, zich met de benoeming van bisschoppen. Opstand tegen de Kerk, zo besefte ‘iedereen’, bracht de samenleving in gevaar en leidde tot onrust en conflicten. Karel V stond niet toe dat er getornd werd aan de fundamenten van zijn Rijk. De doodstraf dreigde voor afvalligen en zo vonden op 1 juli 1523 de eerste terechtstellingen plaats: twee uit Den Bosch afkomstige monniken, Henricus Vos en Johannes van Essen, beiden beschuldigd van ‘Luterye’, werden op de Grote Markt in Brussel verbrand. Er zouden in de daaropvolgende decennia vele aanhangers van de Nieuwe Leer de marteldood sterven. Het klooster van de twee omgebrachte ‘ketters’ bevond zich in Vlaanderen, in de late middeleeuwen het meest verstedelijkte landschap in Europa. Juist in industrie- en handelssteden met hun internationale contacten, kwamen de mensen in aanraking met nieuwe ideeën en dus ook met ‘de Nije Leer’. In de Vlaamse steden en stadjes waren scholen, waar de mensen leerden lezen en er waren boekdrukkers. Men sprak in huiskamers en in herbergen over die vreemde bevrijdende boodschap dat Genade heel wat anders was dan het kopen van een aflaat. In zo’n nieuw geschrift kon je lezen dat er geen priesters nodig waren om je met God te verzoenen. Het ging om Geloof. Het stond in de Bijbel! De aanhang van de ‘Nije Leer’ groeide, maar de leer was nog weinig vastomlijnd. Er waren ‘onbeslisten’ – de grootste groep, die geen radicale keus kon of wilde maken - , ‘evangelischen’, ‘sacramentariërs’, ‘lutheranen’ en ‘wederdopers’. De laatsten werden vanwege hun felle weerstand tegen de overheid en met hun plannen om Gods Rijk alvast op aarde te stichten, het ergst vervolgd. Opvattingen over het Avondmaal en hoe zich op te stellen tegenover een overheid die zo onbarmhartig de ‘Nije Leer’ bestreed, brachten scheiding. Het Bloedplakkaat (1550) van Karel V, waarin wrede straffen werden aangekondigd, zorgde voor verdere radicalisering. Tallozen vluchtelingen weken uit naar Londen, Norwich, Emden of Wezel waar gemeenten met een gereformeerd karakter ontstonden. Deze vluchtelingengemeenten zijn van groot belang geweest voor de verbreiding van de Reformatie in de Nederlanden. Niet alleen de overtuigingen van de Calvinisten zorgden voor groei, ook hun organiserend vermogen. In de jaren ’60 telde Vlaanderen wel zeventig gereformeerde gemeenten die onder meer vanuit Emden van voorgangers werden voorzien. Het calvinisme werd een ook belangrijke politieke machtsfactor. (wordt vervolgd) Aart Vos
CLASSIS 400 Orde in de chaos De vorige keer ging het over de grote onrust die de boodschap van Luther en Calvijn veroorzaakte. Het leidde tot de breuk met Rome en vervolging door Karel V en zijn zoon Philips II en er kwam een vluchtelingenstroom op gang naar Engeland en steden in Duitsland. Daar, over de grens, kon openlijk met elkaar worden gesproken en werden plannen uitgewerkt om in Nederland gereformeerde gemeenten te stichten. In Nederland raasde eerst nog de beeldenstorm over het land. De vurige prediking van het Evangelie te midden van het overheidsgeweld en de rijkdom van de katholieke kerk terwijl tallozen in armoede verkeerden en honger leden, leidde in 1566 tot het kapotslaan van de ‘gesneden beelden’. De storm woedde in Vlaanderen, maar verbreidde zich snel naar het Noorden. Beelden en altaren in de Bossche Sint Jan moesten er aan geloven. In Well aan de Maas zong de koster in de kerstnachtdienst ‘duytsche psalmen op der geusche maniere’, in Zaltbommel trok een menigte van meer dan duizend personen naar de Markt en eiste van de stadsregering dat de reformatorisch gezinde kapelaan Jan van Venray in de Sint Maarten vrij kon preken. De materiële schade in Bommel bleef beperkt, maar bij Beesd werd de Abdij van Mariënweerd bij Beesd geplunderd en in brand gestoken. Aanhangers van de Nieuwe Leer namen de Bijbel serieus (‘Gij zult u geen gesneden beelden maken’), maar het lijdt geen twijfel dat weerzin tegen de katholieke geestelijkheid (het ‘antiklerikalisme’ zat diep en dateerde al van ver voor de Reformatie), armoede, botte vernielzucht en belustheid op buit ook achter de beeldenstorm stak. Het is een donkere bladzijde uit de geschiedenis van het jonge calvinisme. Alva, de Spaanse landvoogd, greep hard in. ‘Ketters’ belandden op de pijnbank en stierven op het schavot of de brandstapel. In 1542 was Hubert Selkart in Zaltbommel in een zak gestopt en in Waal verdronken omdat hij op de Markt in de volkstaal uit de Bijbel voorlas. In 1568 werden Peter Mom, Wouter van Oensel en Gerrit Wever op de Markt onthoofd. In Zaltbommel waren meer mensen met ‘ketterye besmet’. De kapelaan van Driel, had voor de bisschop een lijst met namen van ketters opgesteld. De pastoor van Hedel organiseerde hagenpreken waar honderden mensen op af kwamen en waar ‘zallemen’ gezongen werden. De jaren ’60 werden gekenmerkt door opstanden en rebellie die gericht waren tegen de janboel die heerste in de katholieke kerk, tegen de rijkdom van de gevestigde – katholieke - orde en de dwang en willekeur van de Spaanse overheid. Het verlangen naar de bevrijdende Bijbelse boodschap kan niet eenvoudig worden onderscheiden van de motieven die alles te maken hadden met de erbarmelijke sociaal economische omstandigheden waarin tallozen verkeerden. Van vorming van gereformeerde gemeenten was in de Noordelijke Nederlanden nog nauwelijks sprake. Vluchtelingengemeenten namen het voortouw. In Wezel werden in 1568 regels opgesteld die aanvingen met de volgende woorden: “De Apostel Paulus schrijft voor, dat in de kerke Gods alle dingen betamelijk en met orde moeten geschieden, opdat niet alleen in de leer maar ook in de orde zelve en de kerkelijke regering van het ambt een eenparige overeenstemming van de kerk vaststa en onderhouden worde.” Daarom moesten volgens de vergadering van vluchtelingen-predikanten in Wezel en Emden ‘classen’ worden ingesteld die er voor moesten zorgen dat er binnen een bepaalde regio afzonderlijke gemeenten konden worden gevormd. Een volgende maal over de betekenis van de Classis. Wat werd er op de vergaderingen besproken en waar leidde dit toe? (wordt vervolgd) Aart Vos
CLASSIS 400 De Classis Bommel en het onderwijs (1) Tot een van de taken van de Classis Bommel behoorde de zorg voor het onderwijs. Mochten we denken dat de dominees en ouderlingen die de Classis bestuurden bezorgd waren over de geringe kennis van
de dorpelingen op het gebied aardrijkskunde of rekenen, dan hebben we het mis. Het ging ergens anders om. De school was ‘een der voornaamste middelen om de eenvoudige menschen tot de goede beginselen der kennisse te brengen en om te ontwaken uit de onwetenheijt des pausdoms tot kennisse der waarheit’. Zoals de historicus Van Deursen in zijn meesterlijke boek over het dagelijks leven van gewone mensen in de Gouden Eeuw schrijft, dienden de gereformeerde scholen de leerlingen voor te bereiden op het kerklidmaatschap. Het ging er dus niet om of kinderen mooi konden schrijven of goed rekenen, dat was net zo belangrijk als het vlechten van een mand of het melken van een koe. Nee, er moesten schoolmeesters komen die de catechismus onderwezen en de kinderen psalmen leerden. En leren lezen was belangrijk! Want het ging er om dat men zelf de Bijbel pakte en deze las. In de vroege zeventiende eeuw moesten leerlingen er ook op worden gewezen dat de ‘papisten’ (de katholieken) dwaalden en dat er allerhande sektariërs waren die je van de ware weg trachten af te brengen. De plaatselijke gereformeerde gemeenten dienden daarom te zorgen voor betrouwbare onderwijzers. Had men een schoolmeester gevonden dan moest deze voor de classis examen doen en de belijdenisgeschriften van de gereformeerde kerk ondertekenen. Al vanaf het begin van het ontstaan van de Classis Bommel (1614) waren er zorgen. In de eerste plaats was er een gebrek aan schoolmeesters. In Wadenoijen wilde de kerkenraad wel een schoolmeester aanstellen maar een oprechte en bekwame gereformeerde onderwijzer was nergens te vinden. Dan waren er ook nog vrijbuiters onder de schoolmeesters die deden waar ze zin in hadden. De schoolmeester van Aalst liet niet de gezangen zingen die door de gereformeerde kerken waren goedgekeurd (1615). Omdat er zo weinig bekwame schoolmeesters waren, stelde de kerkenraad van Hellouw iemand aan die niet door de classis was geëxamineerd en ‘getest’ op zijn gereformeerd-zijn. Vaak wilden de kerkenraden voor een dubbeltje op de eerste rang zitten, met als gevolg dat er nogal wat klachten te horen waren over de geringe salariëring. Meestal was het geen vetpot bij de meester thuis. De schoolmeester van Enspijk moest rondkomen van een ‘zeer sober tractement’. Daarom vertrok de goede man, met instemming van de Classis, naar Hurwenen waar men rijker was. Vanwege de sobere traktementen verrichten de meesters naast het lesgeven vaak andere taken. De schoolmeester van Nieuwaal , Antonius Ravestein, diende in 1620 bij de classis een verzoek in om ook voorlezer te mogen worden ‘ter verbetering van sijn gagie’. Helaas, zijn verzoek werd afgewezen. Toch wilde de classis hem ter wille zijn. Hij mocht in andere dorpen inspringen als de schoolmeester daar absent was. De schoolmeester van Rhenoy was wel voorlezer in de dorpskerk. Hij las ‘de bloote tekst der Heyligen Schriffture’ in de zondagse eredienst. Maar kon hij wel gehandhaafd blijven?, vroegen de broeders van de Classis zich af. Bij het begraven van de doden in Rhenoy was hij aanwezig, dat was prima, maar hij gedroeg zich daar niet als een gereformeerd man. Hij verrichtte ‘pauselijke ceremonien’. Waarschijnlijk sloeg hij een kruis over de kist en, zo lezen we enkele jaren later, sprak hij gebeden voor reeds gestorvenen uit. De meester werd verschillende malen vermaand de roomse ‘superstitiën’ (bijgelovigheden) achterwege te laten. Typisch een voorbeeld uit een overgangstijd. De gereformeerde leer had nog niet overal wortel geschoten. De kerk bestond rond 1600 nog uit tal van ‘onbeslisten’ of ‘liefhebbers’, die graag uit de Schrift of de Catechismus hoorden preken, maar geen afscheid konden of wilden nemen van de Moederkerk met haar rituelen. In Zuilichem woonde en werkte in 1618 nog een ‘paep’, een priester, die onderwijs gaf en bovendien trouwde en doopte hij er lustig op los. Als hij met dat laatste doorging moest de justitie maar worden ingeschakeld. Aldus geschiedde. De man werd gesommeerd de pastorie te verlaten en naar het roomse Brabant te vertrekken. Net als in Holland wilde men in Gelderland wel gereformeerde onderwijzers, maar als die er niet waren dan bleven de katholieke meesters zitten. Deze schoolmeesters moesten overigens wel uit goedgekeurde boekjes lesgeven. Dat voorschrift lezen we niet in de classicale notulen, maar andere Classes of Provinciale Synoden zetten die wel op papier, zoals de Noord-Hollandse Synode in 1596. De Bommelerwaard lag op de grens Rome –Reformatie. Zo roeiden bijvoorbeeld - en daarover was de classis zeer bezorgd – vaders en moeders in Kerkwijk met hun jonge kinderen de Maas over om die door de pastoor van Bokhoven te laten dopen. Wat als je kind ongedoopt of niet-katholiek gedoopt stierf? De kindersterfte was erg hoog. De vrees dat de ongedoopte zuigeling dan voor eeuwig verloren zou gaan, was voor de ouders reëel. In de doopboeken van het Brabantse Empel en Bokhoven staan heel wat namen opgetekend van kinderen uit de Bommelerwaard. Overigens
gaf de gereformeerde schoolmeester van Kerkwijk in die jaren (1618-1619) geen goed voorbeeld. Hij, Jan Leendertsen, was voortdurend dronken en vloekte er op los. In de Synodale Kerkorde van 1619 werd de kerkenraden opgedragen voor schoolmeesters te zorgen die de kinderen in ‘Godt-saligheyt en in de Catechismo’ onderwezen. Maar wat was een goede schoolmeester? Ja, de schoolmeester moest de gereformeerde belijdenis onderschrijven. Maar kon hij de kinderen dan ook leren lezen en spellen zodat zijde Bijbel en catechismus konden lezen? Dirck Valckoogh, een Hollandse schoolmeester die begin zestiende eeuw een boekje voor en over zijn vakgenoten schreef, was nogal somber. De dorpsoverheden stelden slechts één voorwaard e aan de onderwijzer, schrijft Valckoogh. Hij moest goedkoop zijn. Dan ligt het voor de hand dat de kwaliteit van de schoolmeesters te denken gaf. Aan het einde van de 17e eeuw kwam er een Schoolreglement voor de scholen ‘ten Platten Landen’ van Gelderland . Wat er nu precies van schoolmeesters en leerlingen verwacht werd, stond nu op papier. Ook daar over een volgende keer. (Wordt vervolgd) Aart Vos CLASSIS 400 De Classis Bommel en het onderwijs (2) De bijdrage hiervoor besloot ik met de opmerking van de Hollandse schoolmeester Valckoogh dat kerkenraden voor een dubbeltje op de eerste rang wilden zitten. Met andere woorden, de dominees en ouderlingen keken niet naar de kwaliteiten van de schoolmeester, maar of de meester met een laag traktement genoegen nam. Met alle gevolgen van dien. De schoolmeester van Zuilichem , ging bij gebrek aan inkomen in de paardenhandel. Hij zou wel meer dan 40 paarden op stal hebben staan, aldus Constantijn Huygens . In een van zijn vele brieven lezen we bovendien dat de meester in het Bommelse gevang belandde, aangeklaagd wegens ‘lorrendraaierij’ oftewel smokkelarij. Het schoolreglement voor Gelderland uit 1681 moest een einde maken aan allerlei uitwassen. Nu stond er zwart op wit op papier wat er van de schoolmeesters werd verwacht. De laatsten wisten waar ze aan toe waren en de classis moest er voor zorgen dat de meesters zich aan de spelregels hielden. In het boekje lezen we dat schoolmeesters aleer ze hun betrekking aanvaardden de drie ‘Formulieren van Eenigheid’ dienden te ondertekenen. Mochten ze bijklussen? In ieder geval was het hen verboden een kroeg te exploiteren en ze mochten geen belasting innen. Alles wat hen van het lesgeven afhield was verboden. Wat voor ons vanzelfsprekend is, werd in het reglement opgenomen, namelijk dat een schoolmeester vlot moest kunnen lezen en met ‘goede hant’ schrijven. Voorts diende hij vanzelfsprekend de Psalmen Davids goed te kunnen zingen. Dan was er naast het lesgeven nog een belangrijke taak waarvoor de meesters zich gesteld zagen, namelijk het opvoeden van de leerlingen tot ‘vrome Godsalige lieden’! Dat werden ze, zo vertelt het Reglement, mede door de ‘exempelen’ (het voorbeeld) van de schoolmeester. Deze diende zich zowel in als buiten het schoollokaal te onthouden van gevloek en gescheld. Was de schoolmeester getrouwd, dan moest zijn echtgenote ook lidmaat van de kerk zijn. Het schoolmeesters gezin diende de scholieren ‘in alle Godtsaligheyd en deugd’ voor te gaan. Zingen was een belangrijk onderdeel van het ‘lespakket’. Dat zien we ook terug in de sollicitatieprocedure. Arnoldus van Bemmel solliciteerde in 1764 naar de schoolmeestersplaats in Kerkdriel. Hij werd het, maar er waren nog dertien andere kandidaten. Allen moesten Psalm 27 en 65 zingen en vervolgens een gedeelte uit het boek Jesaja voorlezen. Voorts moesten zij een som maken, enkele regels op een bord schrijven en hun handtekening zetten. Van Bemmel scoorde een voldoende. In het reglement stond wat hij moest doen. Zijn lesuren waren van acht tot elf uur en ‘s middags van een tot vier uur. In de eerste plaats moest hij de kinderen het Onze vader, de Tien Geboden en de Twaalf Artikelen leren. Voorts kwam het spellen, lezen en schrijven aan bod. Op zondag was er uiteraard geen school. Het reglement vermeldt nog ‘speeldagen’ (tweeënhalve dag per week). De meester was dan niet vrij. Hij moest er op letten dat de kinderen zich niet aan gokken overgaven of op gevaarlijke plekken gingen zwemmen. Bij het opstellen van het reglement, in 1681, was er geen sprake van dat alle dorpelingen gereformeerd waren. Integendeel . Ondanks alle pogingen tot calvinisering zouden de katholieken er altijd blijven. Ze
vormden vaak een meerderheid die moest slikken wat de gereformeerde overheid hen voorschreef. Dat gaf van tijd tot tijd spanningen. Ds. Noordberg uit Ammerzoden meldde in februari 1686 dat hij het beu was op straat te worden ‘nagehuijlt ende bespot door Paepse kinderen’. Katholieke feesten bleven ook bestaan. Zo klaagde ds. Schuttenius in hetzelfde jaar dat in zijn dorp (Herwijnen) de vastenavond nog volop gevierd werd. Katholieken moesten gereformeerd worden. Daarom waren er geen legale katholieke scholen. De gereformeerde school was voor elk kind bestemd ongeacht de religie. Ieder kind leerde de psalmverzen en deed mee als de schoolmeester zijn gebeden uitsprak. Niet-gereformeerde kinderen hoefden echter niet de vraag en het antwoord uit de catechismus die zondags in de kerk behandeld werd uit het hoofd te leren. In het reglement vinden we nog veel meer bijzonderheden over meesters, de leerstof en de school. De broeders uit de classis hielden toezicht en adviseerden kerkenraden wanneer het ‘schoolhouden’ te wensen over liet. Het is jammer dat er slechts aantekeningen bewaard zijn gebleven over de visitatie van de Bommelerwaard en dat alleen voor de 18e eeuw . Toch zullen de bevindingen van de ouderlingen en predikanten niet veel hebben afgeweken van wat er in ten noorden van de Waal, het andere deel van het werkgebied van de Classis Bommel werd aangetroffen. In de eerste plaats diende zich het probleem aan dat zich overal buiten de grote steden voordeed: het schoolverzuim, en dan met name als het koren rijp was of de vruchten geplukt moesten worden. In de oogsttijd was het alle hands aan dek. Groot en klein, oud en jong waren op het veld aan het werk. Voor de school was dan geen tijd. Ook schoolmeesters ‘vergaten’ dan wel de taak waarvoor zij waren aangesteld. De verslagen van de visitatiecommissies lijken op de krant, dat wil zeggen: goed nieuws, is geen nieuws. We treffen dus meestal alleen notities aan over het falen en feilen van dominees en schoolmeesters. Hurwenen trof het niet met de schoolmeester. Of was het andersom? De classis nam het in 1710 op voor Herman Lagrou, die zijn werk niet kon doen omdat de dorpelingen hem steeds hinderden. Wilde de schoolmeester in 1710 zijn werk doen, in 1770 behandelde de classis de klacht dat de schoolmeester er nooit was of zich met andere zaken bezighield. De kinderen gingen daarom naar de school in Rossum. De meester van Hurwenen was ook geen lid van de gereformeerde kerk, terwijl dat volgens het reglement een vereiste was. De Hurnse predikant, ds. Veltcamp, kreeg de opdracht hem achter de vodden te zitten. Tenslotte iets over Roelof van Zetten. Deze schoolmeester uit Rhenoy haalde in 1761 de Vaderlandsche Letteroefeningen, een belangrijk opiniemaandblad in die eeuw. ‘Vrij van meesterachtige verwaandheid’, aldus het blad, blonk hij uit in het spreken in het openbaar. Hij wist niet alleen ‘alles’ van Sterrenkunde, Stuurmanskunst en de ‘Aard-globe’ , maar herhaalde op zondagavond de preek die de dominee eerder op de dag had gehouden uit het blote hoofd. De beroemde Leidse geleerde hoogleraar Lulofs stond versteld van zijn kennis. Zijn karig traktement vulde Van Zetten aan met het vervaardigen en verkopen van zonnewijzers. Voor een edelman in het Noordhollandse Spanbroek maakte hij een gigantische zonnewijzer met daarbij nog 63 kleinere waarvan afgelezen kon worden hoe het gesteld was op Kaap de Goede Hoop, in Rusland, Portugal, Groenland en talloze andere landen. Het tijdschrift ‘bejammerde’ het dat Van Zetten in zo’n afgelegen oord woonde en slechts weinigen van de werken van dit genie kennis konden nemen Er is zo veel te vinden en te lezen over schoolmeesters en de rol van de classis. Dankzij de inspanningen van al die mannen en later ook vrouwen, - stap voor stap -, leerden onze voorouders de Bijbel te lezen en namen ze kennis van allerlei praktische zaken uit tal van boeken. Over huishouden en hoe het werk beter te kunnen doen, over een gezond leven en over andere mensen ver weg en dichtbij. De geschiedenis is niet begonnen toen wij in de wieg lagen. En: de kerk en dus ook de classis was en is er niet voor zichzelf! Van het begin af aan was de kerk gericht op de ander: die in nood verkeerde. In een volgende bijdrage schenk ik aandacht aan mensen die ook vandaag op ons pad komen: vluchtelingen en onderdrukte mensen waar de Classis Bommel aandacht voor vroeg. CLASSIS 400 De Classis en de verre naaste (1) Wat deed de Classis zoal? We hebben gelezen dat in een tijd dat het helemaal nog niet zo zeker was dat de gereformeerde leer aansloeg, de classis het gereformeerd onderwijs bevorderde zodat het
reformatorische geluid kon klinken onder een bevolking die op veel plaatsen nog zeer vertrouwd was met rooms-katholieke gewoonten. In deze bijdrage, die ik in tweeën heb geknipt, zien we dat de classis zich niet alleen druk maakte over de eigen omgeving, maar er, soms heel ver, over de grens werd gekeken. In augustus 1687 las de voorzitter van de classis Bommel een ‘zielbeweegelijcke danck en verzoeck brief’ voor van de synode van het ‘Gulickerlandt’, het gebied rond het huidige Jülich, ten noorden van Aken. Ruim een halve eeuw eerder – in 1630 - sloegen de gereformeerden uit die omgeving op de vlucht. In 1630 stonden er ongeveer 400 mannen, vrouwen en kinderen uit Aken e.o. voor de stadspoorten van ’s-Hertogenbosch. Het is nuttig hier even bij stil te staan. In Den Bosch woonden in dat jaar ca. 12.000 mensen en daar kwamen in een keer 400 mensen bij! De stadspoorten werden geopend voor honderden vluchtelingen. In 1687 hoefden de Duitse gereformeerden hun biezen niet te pakken, maar ze verkeerden wel in droevige omstandigheden en vroegen hun Nederlandse geloofsgenoten om steun. Berichten over armoede, onderdrukking en geloofsgenoten die op de vlucht sloegen bereikten de Classis met grote regelmaat en in de kerken werd veelvuldig gecollecteerd voor de buitenlandse geloofsgenoten. Na vrijwel elke vergadering – de broeders kwamen twee maal per jaar in de Bommelse Sint Maarten bij elkaar - reisden de afgevaardigden van de Classis naar huis met de boodschap hun gemeenten op te wekken om voor de medezusters en –broeders te bidden, mild te geven en vluchtelingen te helpen. In Haaften, Est, Hedel en Tuil werden de mensen er aan herinnerd dat de gereformeerde kerk geboren was in tijden van onderdrukking en vervolging. In de kerken werd dan geld ingezameld voor de Gulikse geloofsgenoten, maar ook de noodkreten uit de Palts en van de Poolse en Litouwse gereformeerden werden beantwoord evenals die van de ‘Dalluyden’ uit Piëmonte (de Waldenzen) en de lutheranen uit Salzburg en omstreken. In 1715 was zelfs een verzoek van de (koptische?) patriarch van ‘Aegypten’ reden om geld in te zamelen. In 1706 deed Ds. van Niel uit Gameren verslag van de opbrengsten van dat jaar: In de Tielerwaard werd bijna 39 gulden opgehaald en in de Bommelerwaard 27 ½ gulden. Zowel de kerken in de Palts als die in het Gulikerland kregen 20 gulden. (Het dagloon van een metselaar, timmerman enz. bedroeg 1 gulden) Andere noodlijdenden gemeenten ontvingen 10 gulden, evenals de synodale beurs. Er bleef bijna 7 gulden over en dat bedrag moest ds. Zandbergen uit Opijnen die toen penningmeester van de Classis was, beheren. (Overigens merkten de visitatoren op dat de diakenen van Rossum, Est en Renoij geen aantekening hielden van de inkomsten en uitgaven. In Bruchem hadden ze nooit van een kasboek gehoord en in Heerewaarden werd met potlood iets gekrabbeld ‘daar niets van te leesen of te maken was’. U ziet dat de Classis ook op dit terrein toezicht hield en de kerkenraden voorhield een goede administratie bij te houden. Gelukkig maar, anders zou veel uit de geschiedenis van onze kerken onbekend zijn.) Het was niet altijd eenvoudig om geld bij elkaar te krijgen. Er werd nogal geklaagd dat er te weinig geld was voor het onderhoud van de eigen kerkgebouwen en de uitbetaling van traktementen. Althans dat kregen ds. Rosenthal uit Geldermalsen en zijn collega Crombrugge uit Ophemert in 1715 te horen. Zij waren er op uit gestuurd om gemeenten die laks waren op te wekken. De gemeenten van Nieuwaal en Pouderoyen werd enkele jaren daarvoor zelfs bevolen de beurs te trekken voor de geloofsgenoten in de Palts. De Palts lag in het Duitse keizerrijk, dat een lappendeken was die uit talrijke vorstendommen bestond. Elke vorst kon besluiten dat de officiële religie in zijn vorstendom katholiek dan wel luthers of gereformeerd was. “Quius regio, eius religio” heette dat, oftewel wiens gebied diens religie. In sommige vorstendommen die luthers waren of katholiek was het beter dat anderen maar een graafschap of hertogdom verderop gingen wonen anders braken er voor hen moeilijke tijden aan. In de Palts wisselden de machthebbers met regelmaat van kerk of religie. In tegenstelling tot de meeste andere vorsten in de 18e eeuw bemoeide graaf Johan Willem zich intensief met het religieuze leven in zijn landen. Hij probeerde de grotendeels protestantse bevolking tot het katholicisme te bekeren. Katholieken werden bevoorrecht in het openbare leven en protestantse kerken werden omgebouwd tot simultaankerk waar zowel katholieke missen als protestantse diensten werden gehouden. Door deze religieuze politiek van de keurvorsten emigreerden veel protestantse inwoners van de Palts naar Amerika, waar ze zich vooral in Pennsylvania vestigden. Wanneer gereformeerde ouders hun kind niet binnen drie dagen door een dominee lieten dopen, waren ze gedwongen het sacrament door een pastoor te laten toedienen. Kosters die de klok van de gereformeerde kerk luidden werden afgetuigd
enz. De situatie van de gereformeerden in de Palts stond vaak op de agenda van de classicale vergaderingen. Ook de toestand van gereformeerde kerk van Polen en Litouwen, die ouder was dan die in de Lage Landen, was een terugkerend agendapunt. In de 17e en 18e eeuw werkten met name de Jezuïeten er hard aan om de Poolse bevolking weer terug te brengen in de schoot van de Moederkerk. Gereformeerde kerken werden gesloten en dat ging vrij eenvoudig omdat er nogal wat adellijke lieden die veel in melk te brokkelen hadden katholiek werden. Het jaar 1768 was rampzalig: kerken en scholen werden in brand gestoken, gereformeerden gemolesteerd en mishandeld en hun kinderen afgepakt en katholiek opgevoed. Veel weten we uit een boek van de predikant van Zoelen, ds. Cassius (1698-1783), die uit Polen kwam en een groot pleitbezorger was voor zijn geloofsgenoten in zijn geboorteland. Hij publiceerde in 1776 de “Korte Schets van den eertijds bloeyenden en voorspoedigen, doch nu rampzaligen staat van de gereformeerde religie in het Koninkrijk Polen”. Binnen de Classis Bommel werd zowel voor de ‘verdrukte kercken in Polen’ als voor de Waldenzen gecollecteerd. In 1766 gaven Brakel en Bruchem gul, maar de kerkenraden van Gameren en Rossum deelden de classicale afgevaardigden mee eerst te willen vernemen wat Zaltbommel voor de onderdrukte gereformeerden over had…. In de notulen lezen we ook over de lutheranen uit Salzburg en de ‘Dalluyden uit Piëmonte” of Waldenzen, waarover een volgende keer. (wordt vervolgd) Aart Vos CLASSIS 400 De Classis en de verre naaste (2) In augustus jl. stuurde Paus Franciscus een boodschap naar de Waldenzen waarin hij zijn geestelijke nabijheid uitsprak en “alle christenen aanspoort tot vooruitgang op het pad van de eenheid, om getuigenis af te leggen van de Heer Jezus Christus, en het licht en de kracht van zijn evangelie schenkt aan alle mannen en vrouwen van onze tijd”. De paus zond de brief naar aanleiding van de synode van de Methodisten en Waldenzen, die van 24 tot 29 augustus in het Italiaanse Torre Pellice (nabij Turijn) plaatsvond. Met zo’n 30.000 leden is de Waldenzer Kerk (Chiesa Valdese) in het Rooms-katholieke Italië een kleine minderheid. Van oudsher vormen de Waldenzen een levendige gemeenschap die zeer sterk missionair en diaconaal betrokken is. Hun geschiedenis gaat terug tot de twaalfde eeuw toen Petrus Waldes, een rijke koopman uit Lyon, zijn goederen weggaf en met zijn volgelingen vroom ging leven in navolging van Christus. De Waldenzen streefden naar een leven in eenvoud volgens de richtlijnen van het Evangelie. In de zestiende eeuw sloten de Waldenzen zich aan bij de Reformatie. De Waldenzen – in de Classicale notulen “Dalluyden uijt Piëmonte” genoemd - werden als ketterse groepering in 1686 uit Noordwest-Italië verjaagd naar Zwitserland. Drie jaar later keerden ze over de Alpen terug - een barre tocht die de geschiedenis in ging als de Glorioso Rimpatrio, de Roemrijke Terugkeer. In de dalen van de Cottische Alpen, op de huidige grens van Frankrijk en Italië, wisten ze zich door de eeuwen heen te handhaven. Zij overleefden tal van vervolgingen. Zo werd in 1655 onder de Waldenzen een gruwelijke slachting aangericht, de zgn. Piëmontese Pasen, die in alle protestantse landen grote verontwaardiging wekte. In ons land, dus ook in kerken van de Bommeler- en Tielrewaard werden voor de vervolgden bijzondere collecten gehouden. De ‘ongemene nood’ van Waldenzen hield aan. Zo werd in 1769 werd op verzoek van de Classis de jaarlijkse gift van de gereformeerde kerk van Zaltbommel van 6 gulden verdubbeld. De Salzburger Lutheranen In 1727 was in het aartsbisdom Salzburg een nieuwe bisschop benoemd, een heerser die wereldlijke macht uitoefende. Deze ‘Prins-aartsbisschop’ wilde zijn Aartsbisdom zuiveren en stelde de protestanten voor de keus terug te keren tot de rooms-katholieke kerk of het land te verlaten. Op 31 – notabene Hervormingsdag - oktober 1731 ondertekende hij een emigratiebevel met als gevolg dat ongeveer 20.000 protestantse inwoners Salzburg moesten verlaten. Hij vaardigde zogenaamde ‘uittochtsplakkaten’ uit, waarmee een nieuwe godsdienstvervolging begon. De Koning van Pruisen
nodigde de vervolgde Lutheranen uit om zich te vestigen in de onbevolkte streken van Oost-Pruisen, onder andere in Litouwen. De Pruisische koning hoopte dat ook andere protestantse landen zijn voorbeeld zouden volgen en dat gebeurde ook. In Nederland waren het gemeenten in Walcheren en in Zeeuws-Vlaanderen die initiatieven namen. Ook Bommel hielp toen in februari 1733 voor de haven schepen met vluchtelingen lagen. Deze lutheranen waren op weg naar Walcheren. Zij hadden inmiddels een reis vol ontberingen achter de rug. In Nijmegen lagen zij dagenlang in het pakijs voor de stad, hielden in de lutherse kerk hun godsdienstoefeningen en begroeven in de kerk hun doden. Het stadsbestuur besloot van 'passagegeld' af te zien en opdracht te geven de schepen door te laten varen. In kommervolle omstandigheden, die met name door de 'zeeuwse koorts' ( een vorm van Malaria) waren veroorzaakt, kwam tenslotte een groep in West Zeeuws-Vlaanderen terecht. In Groede bevindt zich thans nog de door de Salzburgers gestichte lutherse gemeente. Zoals gezegd: in de kerken van de Classis Bommel werd ook voor hen geld opgehaald. Tot slot: Als u van Bach houdt, en wie houdt daar niet van, luister dan eens naar cantate, BWV 39, 'Brich dem Hungrigen dein Brot', opgedragen aan de Salzburgers. De cantate werd echter al in 1726 geschreven, maar wel uitgevoerd op de zondag in 1732 toen een grote groep vluchtelingen uit Salzburg in Leipzig aankwam. Het is alsof Bach wil zeggen: weldadigheid en mededeelzaamheid zijn geen vervelende zaken, die je voor je fatsoen wel moet doen en met een zuur gezicht. Laten we hopen dat er in de Classis Bommel ook zo over wordt gedacht en dat Bach ook vandaag navolging krijgt ! Aart Vos
COMMENTAAR BIJ DE TIJD In Loppersum beeft de aarde. En niet alleen in Loppersum. In grote delen van noordoost Groningen worden mensen opgeschrikt door bevingen. De intensieve gaswinning van de NAM tast de dieptestructuur van bodem aan. Aardbevingen zijn het gevolg. Wat dat met je doet? Luister naar een boerin: “Het is dertien minuten over drie als ik wakker schrik van een luide knal. Echt een harde knal. Na een seconde of twee realiseer ik me dat we weer een aardbeving beleven. Mijn man is ook wakker. Ik ben angstig vanwege de harde knal en verder is het donker. We doen het licht aan, als de knal overgaat in gerommel. Luid gegrom, het gegrom gaat over in bewegen. Het bed gaat heen en weer. Ik ben bang.” De grond waarop je een leven lang hebt gewoond, is geen vaste bodem meer. Muren die de tand van de tijd hebben doorstaan gaan rillen en scheuren. Vandaag gebeurde het. Morgen misschien weer. Vandaag was het 3.00 op de Schaal van Richter. Wat als het morgen 4.00 is? ‘Ga dan ergens anders wonen’, zo weten ze je te vertellen. Alsof mensen zwevende geesten zijn. In noordoost Groningen houden mensen van hun huis, hun omgeving. Het is de plaats van het voorgeslacht, de plaats waar je anderen ontmoet, de grond waar je innig mee verbonden bent. Een mens is geen plant. Zeker, verhuizen hoort bij het leven van velen. Maar wie denkt dat mensen speelballen zijn in de hand van anonieme economische wetten en trends, heeft onderweg veel aan menselijkheid verloren. Verhuizen? Je huis is intussen zodanig in waarde gedaald, dat je het aan de straatstenen niet kwijtraakt. En wat betekent verhuizen voor de regio? Predikanten uit die regio hebben me aangesproken op wat er in Groningen gebeurt. Er is een platform ´kerk en aardbevingen´ opgericht. Voorgangers en gemeenteleden zijn een luisterend oor voor
hun mensen en tonen medeleven in het gevoel van onveiligheid, frustratie en boosheid. Ze stellen vragen bij de gedragscode van de NAM en de overheid. Ze zijn bereid aan te schuiven bij tafels waar over de toekomst van de regio gesproken wordt. Zo zijn ze echt kerk. We weten ons met hen en met hun mensen verbonden. Noordoost Groningen betaalt een hoge prijs voor het aardgas. Dat aardgas brengt het land heel wat op. Vanaf de jaren ’50 tot nu wordt de opbrengst op 250 miljard euro geschat. Dat zijn de lusten waar het hele land van profiteert. De lasten komen eenzijdig in noordoost Groningen te liggen. Zeker, er wordt gecompenseerd, schade uitbetaald, voorzichtig geïnvesteerd in aardbeving-bestendig bouwen. Het gaat niet aan de regering af te schilderen als een groep botterikken. Toch is het de vraag of de maatregelen genoeg zijn. Veel Groningers zijn er niet gerust op. Het gevoel van onveiligheid blijft. Het idee dat je vergeten gebied bent, ver weg van ‘het centrum’, wordt versterkt. De lusten zijn voor ons allen en de rekening ligt in Groningen. Wij halen uit de bodem wat we kunnen gebruiken. Maar is ‘Loppersum’ ook niet een teken aan de wand? Ook als het om aardgas in de grond gaat, zijn we niet de bezitters van de aarde, maar hebben die in bruikleen. De miljarden kunnen we goed gebruiken en welvaart is een waarde. Wat betekent echter die waarde wanneer we een leeggeroofde, aangetaste, uitgeholde en instabiele planeet aan onze kinderen nalaten? Daar helpt geen dichtsmeren van de scheuren in de muren aan. Alleen minder is meer. ‘Loppersum’ is een seismograaf. We lezen erop af hoe het staat met ons besef dat we de aarde in bruikleen hebben. dr. Arjan Plaisier, scriba van de generale synode van de Protestantse Kerk in Nederland