INHOUD Meditatie Activiteiten Zondagen Diensten Nieuws uit de gemeente Prikbord Classis Bommel 400 jaar Missionair oogpunt MEDITATIE

Van PKN gemeenten in Heerewaarden, Kerkdriel, Rossum-Hurwenen, Well-Ammerzoden en Zaltbommel

15de jaargang – 18 juli 2014 – no. 15

INHOUD • • • • • • • •

Meditatie Activiteiten Zondagen Diensten Nieuws uit de gemeente Prikbord Classis Bommel 400 jaar Missionair oogpunt

MEDITATIE Spirituele miniatuurtjes (12)

EK LOOP DIE PAD De afschaffing van de apartheid in Zuid-Afrika ging gepaard met veel beroering, ook in de muzikale wereld. Soms gebeurde dat met een knipoog, zoals bij de naamsaanduiding van Johannes Kerkorrel en die Gereformeerde Bluesband. Er werden ook mooie liedteksten geschreven. Een voorbeeld daarvan is het doorleefde en poëtische lied van de Zuid-Afrikaanse zangeres Amanda Strydom, Pelgrimsgebed, te vinden op de cd “Kerse Teen die Donker” (Kaarsen tegen het donker). Tik de twee namen van “Amanda Strydom” en “pelgrimsgebed” in op internet en je kan dit prachtige lied zelf beluisteren. Haar taalgebruik is verder ook een eerherstel van de Zuid-Afrikaanse taal na de afschaffing van de apartheid. Amanda Strydom

PELGRIMSGEBED ‘Vader God U ken my naam My binnegoed en buitestaan (= van binnen en van buiten) My grootpraat en my klein verdriet My vashou aan als (= alles) wat verskiet. U ken my vrese en my hoop Die pad wat ek so kaalvoet loop. Die pad het U lankal berei U maak die pad gelyk vir my. (refrein) Alle pelgrims keer weer huistoe Elke swerwer kom weer tuis Ek verdwaal steeds op U grootpad (= doorgaande weg) Soekend na U boardinghuis (= gastverblijf). Moeder God U ken my waan. My ego en my regopstaan Die drake waarteen ek bly veg U wys my altyd weer die weg. U het my met U lig geseën (= gezegend) Die lig strooi ek op iedereen Net (= slechts) U weet hoe my toekoms lyk Ek het niks, U maak my ryk. (refrein, 2e keer) Alle pelgrims keer weer huistoe Elke swerwer kom weer tuis Ek verdwaal steeds op U grootpad Soekend na U boardinghuis’. Het aanspreken van God als een moeder is hier een goede vondst. Immers, God is uiteindelijk boven beeld en begrip, wonend in een ontoegankelijk licht. Aanduidingen als ‘Vader’ of als ‘Moeder’ zijn dan beelden die je participerend kan binnentreden. Henk Burggraaff

ACTIVITEITEN De Ontmoeting

Elke maandag van 10.00 tot 12.00 uur of van 10.00 tot 14.00 uur Het Zonnelied, Hogesteeg 2 in Ammerzoden. (zie Prikbord)

8 juli t/m 17 augustus, 13.30 – 16.30 uur, St. Maarten:

Zomertentoonstelling Het Hooglied (zie prikbord)

zaterdagmiddag 6 september tot zondagmorgen 7 september:

NACHT ZONDER DAK –Rossum (zie prikbord)

zaterdag 27 september:

Classis 400. Feestelijke muzikale inloopmiddag St. Maartenskerk, Zaltbommel

ZONDAGEN zondag 20 juli Naam: 5de zondag van de zomer Kleur: Groen Psalm van de zondag: psalm 86 zondag 27 juli Naam: 6de zondag van de zomer Kleur: groen Psalm van de zondag: psalm 119, 121-128

DIENSTEN Weeksluiting Wielewaal J. van Oldenbarneveldtstraat 1, Zaltbommel. Aanvang 19.00 uur vrijdag 18 juli Voorganger: ds. S. Jumelet vrijdag 25 juli Voorganger: ds. H. Veltkamp

Kapeldienst in Verpleegtehuis Het Zonnelied, Hogesteeg 2, Ammerzoden. Aanvang: 14.30 uur. zondag 20 juli Voorganger: ds. K. Groenendijk (Bruchem) zondag 27 juli Voorganger: ds. L.M. Aangeenbrug

Kapeldienst in Verpleegtehuis De Lindeboom, Secr. Schokkerstraat 21. Ammerzoden. Aanvang: 16.00 uur. vrijdag 25 juli - Eucharistieviering Voorganger: S. Schevers

HEEREWAARDEN Zondag 20 juli - gezamenlijke dienst Heerewaarden / Kerkdriel Aanvang: 10.00 uur Voorganger: ds. A.A. van den Berg, Tiel Ouderling van dienst: mw. R. de Koeijer Organist: dhr. H. Vuijk Collectes: diaconie en kerk Zondag 27 juli Aanvang: Voorganger: Ouderling van dienst: Organist: Collectes: soort dienst:

10.00 uur ds. G. Kerssen mw. A. Meurs dhr. J. Niekerk diaconie en kerk bloemendienst

ROSSUM/HURWENEN Zondag 20 juli Aanvang: Plaats: Voorganger: Ambtsdragers: Organist: Autodienst: Oppasdienst: Uitgangscollecte:

10.00 uur kerk aan de Maasdijk ds. G. Kerssen dhr. K. v.d. Sluijs en dhr. M. van Sonsbeek mw. D. van Mil dhr. M. van Alphen (tel. 561485) mw. A. Hekman (tel. 661925) eigen werk en kerk

Zondag 27 juli Aanvang: Plaats: Voorganger: Ambtsdragers: Organist: Autodienst: Oppasdienst: Uitgangscollecte:

10.00 uur kerk aan de Maasdijk dhr. A. Peters dhr. D. Jonkerman en mw. W. van Boxel dhr. R. Bragt dhr. J. v.d. Burgh (tel. 661542) mw. A. v.d. Sluijs (tel. 661575) diaconaal doel

KERKDRIEL Zondag 20 juli - gezamenlijke dienst Heerewaarden / Kerkdriel Vertrek: 9.30 uur vanaf het kerkplein Zondag 27 juli Aanvang: Voorganger: Ouderling van dienst: Organist: Collecte: Créche: Autodienst:

10.00 uur ds. Maria Baan Adrie Flikweert Dirk Kool diaconie en kerk Annie van Namen Heiltje Stevense (tel. 631891)

WELL/AMMERZODEN Zondag 20 juli Ochtenddienst: Plaats: Voorganger: Collecte: Kinderoppas: Kindernevendienst: Kerkauto:

10.00 uur Well ds. D. Verboom (Rijnsburg) kerkvoogdij / diaconie Elise & Corneli geen tijdens zomervakantie mw. C. van Geffen (tel. 073-5991796)

Avonddienst: Plaats: Voorganger: Collecte:

18.30 uur Well ds. P.H. Zaadstra (Kockengen) kerkvoogdij / diaconie

Zondag 27 juli Ochtenddienst: Plaats: Voorganger: Collecte: Kinderoppas: Kindernevendienst: Kerkauto:

10.00 uur Well ds. L.M. Aangeenbrug (Well) extra kerkvoogdij / diaconie Esther & Koen / Daan geen tijdens zomervakantie dhr. H. Vos (tel. 06-52380450)

ZALTBOMMEL - HET ANKER Zondag 20 juli Aanvang: Plaats: Voorganger: Ouderling van dienst: Collecte: Kindernevendienst: Crèche: Kerkauto:

10.00 uur Het Anker ds. T. van Andel (Valkenswaard) A. Braspenning Plan Nederlan / pastoraat eigen gemeente Dilia van Wolferen (jongste groep) Marjanneke de Jong / Bas Hetjes / Daan Pennings (tel. 514419) P. Klop / M. Erlings

Zondag 27 juli – gezamenlijke dienst Het Anker / St. Maarten Aanvang: 10.00 uur Plaats: Het Anker Voorganger: ds. W. de Koeijer (Heerewaarden) Ouderling van Dienst: H. Nieboer Collecten: stichting Leergeld / gemeenteopbouw plaatselijk Kindernevendienst: Cees van Domselaar (jongste groep) Crèche: Marjanneke de Jong / Reinier Dekker /Leon van Domselaar Kerkauto: (tel. 564084) K. Wijngaarden / A. Klop

ZALTBOMMEL - ST. MAARTEN Zondag 20 juli Aanvang: Plaats: Dienst:

10.00 uur schip Sint Maarten schrift en tafel

Voorganger: Ouderling van dienst: Collecten: Geluidsopname: Autodienst:

ds. H. Veltkamp H. Vuuregge diaconie / werk in eigen gemeente J. de Beun J.S.H. Flamman (tel. 513848)

Zondag 27 juli – gezamenlijke dienst Het Anker / St. Maarten Aanvang: 10.00 uur Plaats: Het Anker Dienst: schrift en gebed Voorganger: ds. W. de Koeijer Ouderling van dienst: G. van Wijnen Collecten: diaconie / werk in eigen gemeente Autodienst: L. Vuuregge (tel. 512051) Kinderdienst: Andrea

NIEUWS UIT DE GEMEENTE HEEREWAARDEN Bij de diensten - 20 juli: Een gezamenlijke dienst met Kerkdriel in Heerewaarden, in deze dienst hoopt ds. A.A. van den Berg uit Tiel voor te gaan. 27 juli: wat is van waarde? We volgen de levensschool van Matteüs, waar hij ons leert hoe het leven goed kan zijn. Een leven dat God ons toewenst. Hij vertelt ons verhalen - gelijkenissen - van Jezus. Dit keer wel vier verhalen. Je maakt van alles mee, maar lang niet alles blijft je bij. De spullen die je hebt, zijn je niet allemaal even dierbaar. Wat is van waarde voor u/jou? Het is ook onze jaarlijkse bloemendienst. Meeleven - In deze vakantietijd kijken we natuurlijk extra om ons heen of er geen mensen zijn voor wie het nu nog stiller is geworden en die misschien wat hulp nodig hebben. Ik hoop op mooi weer, zodat het ook voor de thuisblijvers een goede tijd is, waarin ze op adem komen. Een tijd van rust waarin je ook weer dichter bij God raakt. Seniorenweek - Dank aan alle medewerkers aan de seniorenweek die ervoor gezorgd hebben dat de senioren weer een fantastische week hebben gehad. Wat gebeuren er toch veel mooie dingen op ons dorp! Opbrengst van de collecten in juni - Kerkvoogdij totaal€ 182,10. Diaconie: 1 juni € 143,25 t.b.v. Stichting Vrienden Voedselbank Bommelerwaard; 8 juni € 71,70 voor Zending, Kerk-in-Actie; 15 juni € 29,10 t.b.v. Werelddiaconaat; 22 juni € 15,30; 29 juni € 14,95. Voor bloemen werd € 10,- ontvangen. Alle gevers hartelijk dank. Gelezen Een psalm voor de zomer Ik zie in zomerlicht de glimlach van de bron, waaruit het leven stroomt, als stralen van de zon. Ik hoor in vogelzang het lied van deze aarde, getoonzet uit plezier, gestemd op nieuwe waarden. De schepping zing het uit en nodigt ons te leven, als mens, die lied en licht en zomer door wil geven.

U bent het kloppend hart in al wat leeft en bloeit in kleuren, duizendvoud, als aan een droom ontgroeid. U wordt geprezen door de wolken en de winden. Door vis en klein insect en witte akkerwinde. Zij spellen uw bestaan in woordeloos belijden. U bent de zomerzon en ook mijn oorsprong beide. Alfred C. Bronwijk (te zingen op de melodie van psalm 89)

Ten slotte - Mede namens de Kerkenraad een warme groet aan u allen. ds. Gepke Kerssen en Trijnie Amsing-Kieffer.

ROSSUM/HURWENEN Zomertijd - De schoolvakanties zijn begonnen. Ook in de kerk gaan we een wat rustiger tijd tegemoet. Bijeenkomsten en vergaderingen zijn wat minder frequent, in de kerkdiensten is het misschien wat minder druk vanwege vakantievierende medegelovigen. De komende weken zullen we een aantal keren uitkerken gaan naar één van onze buurgemeentes. Zo is het fijn dat we elkaar kunnen ontmoeten. Iedereen, thuisblijvers en vakantiegangers, wens ik een mooie zomer toe. ds. Lia Davidse. Onze zieken - Voor zover bekend zijn er geen ziekenhuisopnames. Wel zijn in een korte periode veel mensen overleden. Voor allen die het moeilijk hebben omdat ze in de rouw zijn het volgende gedicht van Kris Gelaude. Rouwen doe je alleen. Teruggetrokken in je eigen catacombe. Laat mensen zwijgen over wat en hoe. Verdriet kent geen gelijke Onhoorbaar rolt het naar je toe in golven grote, kleine die je overspoelen, onvermoed. Die beuken tegen dijken. En hoe het volgend moment te halen? Maar elke stap hoe onvoorspelbaar ook, wordt een stuk van de weg. Eerst zoveel pijn Kris Gelaude en zoveel tranen later zullen je ogen misschien toch een ankerlicht of een grazig dal ontwaren. Waar vrede wenkt en troost. Al blijft het hooglied van weleer in niets te evenaren. Henny van Ommen Verantwoording - bij deze de collectes over de maand mei/juni: 29 mei: € 78,84; 29 mei: extra collecte voor Kameroen € 109,55; 1 juni: € 36,90; 1 juni: extra collecte voor de voedselbank € 69,55 + een gift van € 10,-; 8 juni: € 57,70; 8 juni: extra collecte Kerk-in-Actie zending € 94,80; Een extra gift ontvangen voor de diaconie van € 10,- (tijdens de aardbeienactie); 15 juni: 40,55; 15 juni extra collecte: werelddiaconaat € 61,50; 20 juni huwelijksdienst: van Robert Jan Hofman en Tessa van de Wetering. De opbrengst voor deze collecte was € 95,- en op verzoek van het bruidspaar voor SOS kinderdorpen; 22 juni : € 54,-; 29 juni was voor het diaconaal doel: Kameroen € 84,40. Via de bank ontvingen we als gift voor het bloemenfonds € 12,50. Ook via de bank een vaste vrijwillige bijdrage t.b.v. diaconie van € 22,50. Mw. W. van Boxel heeft € 14,- ontvangen voor het bloemenfonds. Alle gevers heel hartelijk dank

Bloemen - De bloemen van zondag 6 juli gingen naar mw. C. de Jongh-de Koning, Maasdijk 52 en van 13 juli naar mw. D. Wijgerse-van Sonsbeek, Doorningstraat 20, beide ter bemoediging. Agenda De gespreksgroepen van 14 en 28 juli gaan niet door. Tiny Hemels

KERKDRIEL Bij de diensten - In de periode van de zomertijd is het inmiddels een goede gewoonte geworden om een aantal diensten gezamenlijk te vieren. Zondag 20 juli is een gezamenlijke viering in Heerewaarden. Wie geen eigen vervoer heeft, kan om 10.30 uur bij de kerk meegenomen worden naar Heerewaarden. Zondag 27 juli is er weer een dienst in het eigen kerkgebouw, waar ds. Maria Baan voor zal gaan. Bloemen - Deze gingen uit de dienst van zondag 6 juli met een hartelijke groet van ons allen naar dhr. R. van Rijnsbergen en zondag 13 juli werden ze met een hartelijke felicitatie bezorgd bij Hannie en Frits Jansen-van de Wetering die deze week hopen te gedenken dat ze 50 jaar getrouwd zijn. Huwelijksjubileum - Donderdag 17 juli vieren Hanny en Frits Jansen het bijzondere feit dat zij 50 jaar geleden elkaar het ja-woord hebben gegeven. Vijftig jaar samen, vijftig jaar lief en leed delend, het is een dag om dankbaar te gedenken dat je voor elkaar bewaard bent gebleven. Wij willen Hanny en Frits van harte feliciteren met deze gebeurtenis en wensen hen Gods zegen toe op deze bijzondere dag. Geslaagd - Allard van Zijderveld heeft zijn diploma ‘boomtechnisch adviseur’ behaald. Dit is een geweldige prestatie, zo’n pittige opleiding naast een meer dan fulltime baan. Vanaf deze plaats een welgemeende felicitatie! Startzondag - Altijd goed om vroegtijdig melding te maken van een bijzondere dag: Zondag 7 september aanstaande is het startschot voor het nieuwe kerkelijke seizoen! Het zal een vol weekend worden, want de regionale jeugdraad heeft de avond ervoor, op 6 september, de ‘Nacht zonder Dak’. Maar tijdens de startzondag zullen we met elkaar uitdrukking geven aan het jaarthema van de PKN: Met hart en ziel - vieren en verbinden. In de kerkdienst, maar ook in het programma na afloop van de dienst. Van harte aanbevolen, en daarom: houd zondag 7 september vrij voor de kerk! Vakantie - Van 28 juli tot en met 25 augustus houd ik mijn vakantie, die we voor een gedeelte elders zullen vieren. Maar, de pastorie blijft bewoond: ook dit jaar zullen mijn ouders zorg dragen voor huis en haard. Een ieder wens ik een heel goede en mooie zomertijd toe! ds. Maria Baan

WELL/AMMERZODEN Bij de diensten - Vorige week mochten we met elkaar het heilig avondmaal vieren. Centraal stond Genesis 18, waar Abraham en Sarah bezoek krijgen van God en (‘s avonds) het gesprek tussen Abraham en God. Wij mogen God ‘najagen’, maar altijd met het besef dat Hij eerst naar ons toekomt. Een quote uit de preek: “Het grootste wonder in de Bijbel is elke keer weer dat de Here God naar mensen toegaat die Hem laten liggen. .. (Abraham) was ook geen heilig boontje. Toch, wat hij doet, is de Heer aanklampen, vasthouden.” Dat zien we in het avondmaal gebeuren: verschillende handen ontvangen brood en wijn, die staan voor Christus’ lichaam en bloed. Zo mogen wij in horen en vieren God ontvangen en Hem een plek geven in ons leven.

GEMEENTELEVEN Onze zieken - Dhr. Van Loon (Krijn) heeft weer een paar nachtjes in het ziekenhuis doorgebracht vanwege zijn wond. Ook dhr. Baijense (Wim) is weer thuis na een korte, geplande operatie. Met dankbaarheid mochten dhr. Groeneveld (Bert) en dhr. van Duijnen (Henk) goed nieuws op hun behandeling tegen kanker horen. Dit wil niet zeggen dat het weg is, maar de behandeling heeft tot nu toe een positief effect gehad. Verhuisd - Mw. Oomen is na revalidatie in Mariaoord weer thuisgekomen. Mw. Groeneveld is verhuisd naar de Wielewaal in Zaltbommel. 50 jarig huwelijk - Een derde huwelijksjubileum in korte tijd. Dit keer van echtpaar Sleeman-van Hees. Donderdag 17 juli is het 50 jaar geleden dat ze getrouwd zijn. Opnieuw mag in de gemeente een feest gevierd worden van zoveel jaar huwelijk met lief en leed. Ook dit echtpaar wensen we Gods zegen toe en een goede 'verjaardag' van hun huwelijk. Meeleven (I) adressen - Wilt u een kaartje sturen naar iemand die in deze Kerk&Nieuws of eerder genoemd is? Ze staan weer op kerkwell.nl > nieuws of vraag het even na bij de ouderling of scriba. Inloggen op de site is nodig omdat anders alle adressen open en bloot op straat liggen. Meeleven (II) doorgeven - Ziekenhuisopnames en concrete (hulp)vragen lopen altijd via de wijkouderling. Maar in de vakantieperiode zijn de wijkouderlingen op verschillende data op vakantie. Neem daarom tijdens de vakantieperiode contact op met de scriba, ouderling Van Tuijl. Vakantie - Veel mensen zullen één van deze weken op vakantie gaan. In onze jachtige tijd een noodzakelijkheid om jezelf even terug te trekken. Iedereen een goede vakantie en reis toegewenst. Voor veel mensen is het vanzelfsprekend om op vakantie te gaan. Sommigen kunnen niet (door gezondheid of financiën). Laten we ook rekening houden met hen die thuisblijven, door misschien wat extra aandacht. Of nodig eens iemand uit voor een etentje die krap bij kas zit. Soms kun je bang zijn verkeerd te reageren naar iemand toe. Hoe zal de ander het vinden? Maar niks doen – stil blijven – is over het algemeen beroerder dan een misschien verkeerd gekozen iets. DIACONIE Opbrengst collectes juni - 1 juni € 104,40; 15 juni € 161,02 t.b.v werelddiaconaat; 22 juni € 185,45; 29 juni € 156,13 t.b.v. Compassion. Kerktelefoon € 244,20. Allen hartelijk dank voor al uw gaven. Bloemengroet - De bloemen uit de dienst van 6 juli zijn met en hartelijke groet van de gemeente bezorgd bij de fam. P. van Wijk en de fam. van Hees. Op 13 juli bij Dhr. T. Brienen. uw diaconie Kerk&Nieuws - De deadline voor de volgende kopij is vrijdag 25 juli, 12.00 uur. Inleveren kan via [email protected] of ingevuld worden op kerkwell.nl/kopij Wellingelicht - Achter de voordeur van de pastorie zijn we hard bezig om een drietal kamers te verhuizen omdat de derde op komst is. Bij het intrekken in de pastorie hadden we daar simpelweg geen rekening mee gehouden. Zo zie je maar weer dat binnen 2 jaar je leven er weer heel anders kan uitzien. Het bracht me op de volgende gedachte. Soms loop je tegen iets aan of doe je iets, wat voor je gevoel 'blijftzoals-het-is'. Maar de afgelopen 2 jaar heb ik ook verschillende initiatieven en mensen gezien die de situatie veranderden doordat er iets gedaan werd of dat er iets gebeurde. Eigenlijk is niks doen ook een keuze. Vraag jezelf eens af, wat wil je in je leven veranderen? Wat willen we in de gemeente anders? Vaak zijn we wel bezig met de vraag 'hoe-het-is' met alle goede en slechte dingen. Maar vervolgens mag je ook de vraag stellen 'wat-ga-ik-doen'. Wat je aandacht geeft, groeit. Als christen en gemeente worden we daarom elke keer uitgedaagd worden door aandacht aan het goede te geven. ds. L. Aangeenbrug

ZALTBOMMEL – HET ANKER Wijknieuws - De bloemen uit de dienst van 13 juli gingen met een hartelijke groet uit de gemeente en ter bemoediging naar Bas Hetjes die op maandag 14 juli een operatie onderging in het Radboudziekenhuis. De bloemen uit de dienst van 6 juli werden met een hartelijke groet uit de gemeente gebracht bij Diet van Veelen. Juf Diet van Veelen nam na vele jaren een geweldige juf op de Leiboom te zijn geweest afscheid van haar werkzaamheden. We wensen haar een hele goede en fijne tijd toe in deze nieuwe periode van haar leven. Ook werden er bloemen geschonken aan het gouden bruidspaar Arine en Piet Nienhuis. Zij vierden hun 50 jarig huwelijk en de gemeente wenst het echtpaar nog vele jaren van geluk en gezondheid toe met allen die hen lief en dierbaar zijn! Echtpaar Pieter en Dionne Dekker vierde het 25 jarig huwelijksjubileum en ontving bij deze gelegenheid ook een bos bloemen met hartelijke felicitaties vanuit de gemeente. We wensen hen een fijn feest toe als Pieter weer terug is van zijn verblijf op zee! Mw. Aagje Klijmij is in het Jeroen Boschziekenhuis opgenomen en zal daar nog enige tijd verblijven. Eventuele post kan het best verstuurd worden via het thuisadres bij dhr. Harry Klijmij, Thorbeckeplein 9. Dhr. Peter Doornenbal bevindt zich bij het ter perse gaan van dit kerkblad ook nog in het Jeroen Boschziekenhuis. Goede gaven - Tijdens huisbezoek in wijk 5 ontvangen € 5,-. Collecte 20 juli, Plan Nederland: Wereldwijd groeien miljoenen kinderen op in armoede. Ontwikkelingsorganisatie Plan zet zich al 75 jaar in voor deze kinderen. In 50 landen in Azië, Afrika en Latijns-Amerika worden projecten uitgevoerd om de kansen van kinderen te verbeteren. Plan zorgt ervoor dat kinderen in een veilige omgeving kunnen opgroeien, dat er gezondheidszorg is, dat ze naar school kunnen en dat ze de kans krijgen op een hoopvolle toekomst. Uitgangspunt voor het werk van Plan is het VN-verdrag voor de Rechten van het Kind. De ZWO-commissie beveelt deze collecte van harte bij u aan.

HET ANKER EN ST. MAARTEN Collecte 27 juli t.b.v. Leergeld Bommelerwaard - De opbrengst van de diaconiecollecte op zondag 27 juli is bestemd voor Leergeld Bommelerwaard. Dit is een onderdeel van de landelijke Stichting Leergeld. Zij zet zich in voor kinderen in de leeftijd van 4 tot 18 jaar van wie de ouders geen geld hebben om hun kinderen mee te laten doen aan activiteiten. Denk bijvoorbeeld aan: schoolreisjes, schoolkamp, verenigingsleven, hobby, reiskosten voor studenten aan LBO/MBO. Leren en meedoen met leeftijdsgenoten is voor kinderen heel belangrijk. Als kinderen niet mee kunnen doen aan deze activiteiten bestaat de kans dat ze buiten gesloten worden en in een sociaal isolement komen. Meer weten? www.leergeldbommelerwaard.nl. Namens de beide diaconieën, Janneke Boogaard Zomerontmoetingen - Zoals ook in voorgaande jaren bent u deze zomer weer welkom voor een gezamenlijke en gezellige maaltijd. Belangstellenden kunnen koffie en thee, een kop soep en een nagerecht verwachten, maar nemen hun eigen boterhammen mee. Data en tijd: Op de maandagen 21 en 28 juli en 4 en 11 augustus vanaf 16.30 - 17.00 en einde rond 19.00 uur. Elke avond heeft een eigen thema: op maandag 21 juli bij de familie Blommers, Bisschop Ludgerstraat 10 met als onderwerp “Betrokkenheid” en op 28 juli bij de familie Veltkamp-van der Zee, Kerkplein 24 wordt u de vraag gesteld: “Aan welke zomer of vakantie uit uw leven bewaart u een bijzondere herinnering?” Op maandag 4 augustus bent u welkom bij de familie Heldring-Klok en op 11 augustus bij de familie Krijgh. Hierover leest u meer in de volgende uitgave van K&N. Deze ontmoetingen zijn voorbereid door: Japke Krijger, Wil Nieboer, Mique Blommers en Lien May. Wilt u meer weten? Bel dan graag even met mw. Lien May (tel. 0418-513053).

ZALTBOMMEL – ST. MAARTEN Uit de gemeente - Deze keer geen bericht van opname of ontslag uit het ziekenhuis. Wel is er in gezinnen zorg om ongemakken, ziekte, naderend levenseinde. Wij denken aan hen vertrouwen op Gods nabijheid en steun, in het bijzonder aan mantelzorgers, voor wie het vaak zinvol, maar moeilijk werk is. Opname en/of ontslag uit het ziekenhuis kunt u melden bij Eike van de Werken (tel. 0418 561938 of email: [email protected]). U krijgt dan bezoek van de predikant of ziekenwerkgroep. Ria Maissan, Will van der Heiden en Eike van de Werken. Bij de kerkdiensten - Ons tuintje staat vol met zevenblad. Je kunt het wel uit de grond trekken, maar de wortels blijven zitten. Ach, denk ik soms, laat maar zitten als bodembedekker. En het bloeit ook nog aardig. Maar ja, vóór je ’t weet woekert het overal, en heeft het de andere planten verstikt. In het Evangelie naar Matteüs vertelt Jezus een gelijkenis over Gods Koninkrijk als een mens die goed zaad in zijn akker zaait. Wat klinkt dat goed, en hoopvol. Maar ’s nachts komt zijn vijand en zaait onkruid, dat nog giftig is bovendien. Als beide gewassen opschieten stellen de knechten voor om maar eens even grondig te gaan wieden. Maar de boer antwoordt: Wacht maar tot de oogst. Over die spannende gelijkenis gaat het aanstaande zondag. Waar komt het kwaad in deze wereld vandaan? En wat doen we ermee? We lezen Jesaja 40:18-26, en Matteüs 13: 24-30. We hebben deze zondag ook een bijzondere uitnodiging: om samen rond de tafel de Maaltijd van onze Heer te vieren. Zondag 27 juli is de eerste van de vier gezamenlijke zomerdiensten: om 10.00 uur in Het Anker, voorganger is collega Wim de Koeijer uit Heerewaarden. Van de kerkrentmeesters - Met regelmaat ontvangen wij bijdragen van een gemeentelid dat “op een later tijdstip” de eredienst met ons meeviert. Zo ontvingen wij de afgelopen weken 3 x € 5, waarvoor onze dank. Al van veel gemeenteleden ontvingen wij de bijdrage voor de Solidariteitskas: wij kunnen daarom aan onze verplichte landelijke afdracht voldoen terwijl er ook een gedeelte ten goede komt aan het lokale werk van de gemeente. U begrijpt dat het zeer op prijs wordt gesteld. Binnert Heldring, penningmeester. Bloemenfonds - Gift voor het bloemenfonds € 10,- ontvangen via mw. S.

PRIKBORD DOEN!! Een nacht ‘slapen’ in een krotje voor straatjongeren.

In het kader van ‘Nacht Zonder Dak’ brengen jongeren in zelfgebouwde hutten de nacht door. Met deze actie halen ze geld op voor straatjongeren in Bolivia, Kenia en Cambodja die altijd zo hun nacht moeten doorbrengen. Met jullie hulp (…) verrijst de krottenwijk dit jaar op zaterdag 6 september in Rossum! We gaan het terrein bij De Nieuwhof naast de PKNkerk aan de Maasdijk ‘verbouwen’ tot een krottenwijk. Deze ‘Nacht Zonder Dak’ is een initiatief van de christelijke hulp- en ontwikkelingsorganisatie TEAR (TEgen ARmoede). De opbrengst is bestemd voor projecten in Afrika, Azië en ZuidAmerika die straatjongeren met onderdak, begeleiding en onderwijs helpt aan een toekomst. In 2011 haalde de Regionale Jeugdraad dit evenement naar de Bommelerwaard. De ‘krottenwijk’ stond toen in Heerewaarden en heeft inmiddels ook in Kerkdriel (2012) en Zaltbommel (2013) gestaan. Ben je 12 jaar of ouder, dan nodigen we je van harte uit om mee te doen met Nacht Zonder Dak editie 2014 in Rossum! Er staat je een afwisselend programma te wachten die op zaterdagmiddag 6 september begint en duurt tot zondagmorgen 7 september. Ter afsluiting nodigen we je dan uit om bij één van de organiserende kerken in Rossum, Kerkdriel, Heerewaarden of Zaltbommel een dienst bij te wonen en aandacht te vragen voor de projecten waar Nacht Zonder Dak om draait. Inmiddels ben je dan een ervaring als dakloze rijker en kun je er vast iets over vertellen. Aan deze activiteit zijn geen kosten verbonden, maar aanmelden is wel noodzakelijk! Check www.nachtzonderdak.nl/rossum voor meer informatie, om je aan te melden als deelnemer of om een deelnemer te sponsoren. Contactpersonen: Heerewaarden – [email protected] Rossum/Hurwenen – [email protected] Kerkdriel – [email protected] Zaltbommel, Het Anker – [email protected] Zaltbommel, St. Maarten – [email protected]

Zomertentoonstelling Het Hooglied 8 juli t/m 17 augustus, 13.30 – 16.30 uur, St. Maarten De zomertentoonstelling van de Raad van Kerken in Zaltbommel heeft als onderwerp het Hooglied met liefdevolle etsen van Frans de Winter. Dagelijks te zien in de St. Maarten met uitzondering van de maandag, dan is de kerk gesloten. De toegang is vrij. Zondag 3 augustus van 14.30 - 16.30 uur verzorgt Frans de Winter een lezing bij de tentoonstelling. Hij vertelt wat hem inspireerde om etsen te maken van het fascinerende Bijbelboek Hooglied, en wat hij met de afbeeldingen tot uitdrukking wil brengen. Ook de techniek van het etsen komt aan de orde. U bent deze zondagmiddag van harte welkom in de monumentale kerk op het Zaltbommelse Kerkplein. Liefdespoëzie: Zo laat zich de inhoud van het Bijbelboekje Hooglied goed samenvatten. Misschien waren het ooit liefdesliederen die op bruiloften werden gezongen. Ze bezingen de grote liefde tussen man en vrouw, en beurtelings zingt de één de ander toe. “Laat hij mij kussen, laat zijn mond mij kussen!” zingt de vrouw, en haar geliefde antwoordt: “Je bent zo mooi, vriendin van mij, je bent zo mooi!” En dan zij weer: “Hoor, mijn lief! Kijk, hij komt, springend over de bergen!” Met slechts 117 verzen is dit een van de kleinste boeken in het Eerste Testament. Het is waarschijnlijk ontstaan in de vijfde eeuw voor Christus. De christelijke kerk meende al spoedig een mystieke zin in deze liefdesliederen te kunnen ontdekken: de band tussen Christus en de kerk. Maar laat dat geen enkel liefdespaar, in welke samenstelling dan ook, verhinderen om er een verrukkelijke ode op hun hartstochtelijke aardse liefde in te horen. Namens de werkgroep Kunst in de Kerk, Ineke van der Zee

Evangelisatie en recreatie op camping De Rietschoof in Aalst Op de camping de Rietschoof in Aalst, wordt komende zomer vier weken lang door Dabar teams recreatie- en evangelisatie activiteiten georganiseerd. Dabar, Hebreeuws voor ”Woord en Daad”, is een landelijke organisatie uitgaande van de IZB-Dabar. In teamverband zijn jongeren één week per team actief op camping de Rietschoof in Aalst en dat gedurende 4 weken. De periode dat de teams op de camping aanwezig zijn is van zaterdag 19 juli tot zaterdag 16 augustus. Zo maken zij deel uit van de wereld van de camping gasten en bouwen zij een band met hen op. Met woorden en daden geven zij door wat hen zelf heeft geraakt: het bijzondere cadeau van Gods liefde. Dat doen zij door het organiseren van een kinderclub of tiener uur, maar net zo goed met een poppenkastkwartiertje,voetbalwedstrijd of zeskamp. Het team wordt daarbij ondersteund door de plaatselijke begeleidende commissie. Dabar betekent soms hard werken, soms afzien. Maar ook: onder de indruk komen van Gods werk. Hij is aanwezig op de camping! Samen beleven de teamleden een waarde volle tijd; ze genieten van het contact met tieners en kinderen en met het team bidden zij voor mensen die ze ontmoeten. Ze groeien in vertrouwen en ontdekken hun gaven en talenten en het is vaak een verdieping van hun geloof in God. •

Van zaterdag 19 tot en met zaterdag 26 juli zijn er de volgende teamleden: Juliëtte, Mirjam, Andrea, Marianne en Jacco.

• •

Van zaterdag 26 juli tot en met zaterdag 2 augustus bestaat het team uit: Eline, Annemarie, Peter-Jan, Arie-Pieter, Jasper en Eline. Van zaterdag 2 augustus tot en met zaterdag 16 augustus zijn er de volgende teamleden: Jeline, Narinja, Hanneke, Joanne, Marjolein en Gerben

We wensen de teams veel sterkte en Gods Zegen toe op camping De Rietschoof in Aalst.

Zin in gezelschap? Alle inwoners van de Bommelerwaard zijn welkom bij “De Ontmoeting” in zorgcentrum Het Zonnelied te Ammerzoden: elke maandag van 10.00 tot 12.00 uur of van 10.00 tot 14.00uur Samen met vrijwilligers een kopje koffie drinken en andere mensen ontmoeten. Een kaartje leggen, een spel spelen of nieuwe activiteiten ontwikkelen behoort ook tot de mogelijkheden. De deuren staan altijd open in Het Zonnelied, Hogesteeg 2 in Ammerzoden. Bezoekers aan “De Ontmoeting” betalen € 2,50 of € 5,- (tot 14.00 uur) als bijdrage in de kosten voor koffie en thee.

Koor Eljakim zoekt spullen Ook dit najaar wil interkerkelijk koor Eljakim een bazaar organiseren. Ze houden zich dan ook aanbevolen voor spullen die u niet meer gebruikt, maar die u een tweede leven wil geven. Denkt u daarbij aan boeken, serviesgoed, gereedschap, speelgoed, kleine meubels, etc. Die spullen kunt u elke eerste zaterdag van de maand tussen 10.00 en 11.30 uur afgeven in zalencentrum Het Anker aan de Vergtweg 87 in Zaltbommel, te beginnen op 5 april. Zij zitten dan klaar om ze in ontvangst te nemen. De bazaar is op zaterdag 4 oktober van 9.00 tot 13.00 uur.

CLASSIS BOMMEL 400 JAAR Koorleden gezocht Zaterdag 27 september is een muzikale manifestatie “Er zit muziek in de kerk”, St. Maartenskerk Zaltbommel gepland en op zondag 28 september een viering in de plaatselijke gemeenten onder het thema “Gods trouw door de eeuwen heen”. Voor het projectkoor zijn we op zoek naar zangers en zangeressen die ongeveer 5x willen repeteren en op 27 september willen meezingen. Enige zangervaring zou prettig zijn. Bij opgave graag de stemsoort vermelden. Opgave voor 1 juli bij: [email protected]

Feestelijke muzikale inloopmiddag 27 september St. Maartenskerk in Zaltbommel Op zaterdag 27 en zondag 28 september viert de classicale vergadering van Bommel haar 400 jarig bestaan. Zie de artikelen die eerder in Kerk&Nieuws over de geschiedenis verschenen. Al die jaren is de lofzang gaande gehouden in ons gebied. Daarom wordt er een feestelijke muzikale inloopmiddag georganiseerd op 27 september In de Maartenskerk in Zaltbommel. Tussen 14.00 en 17.00 uur zullen

verschillende koren uit onze regio optreden. Een projectkoor zal enkele psalmen zingen zoals ze in de traditie van het protestantisme werden gezongen. Marianne Schotsman uit Deil zal het koor leiden. Classis Bommel, door de eeuwen heen - Zoals u misschien bekend is, werd in september 1614 de eerste vergadering belegd van de Classis Bommel. 400 jaar Classis: Gods trouw, de eeuwen door. Voor veel ‘kerkmensen’ is de Classis een mistig orgaan is. Misschien wel een beetje te vergelijken met de Eerste Kamer, het hoort er nu eenmaal bij, maar warm of kou worden we er niet van. Zou er ook zo over de Classis gedacht worden? Nu heeft de Classisvergadering nadrukkelijk besloten om het jubileum in alle bescheidenheid te vieren. Niet met wetenschappelijke publicaties, dito symposia of luid trompetgeschal. Nee, van tijd tot tijd iets laten zien van wat die Classis Bommel eeuwenlang betekend heeft voor de wereld – ja zeker – en voor reformatorische / protestante christenen in Nederland en in het bijzonder in het Rivierengebied, het ‘werkveld’ van de Classis. De Classis vergadering heeft een tiental vrouwen en mannen bereid gevonden om in het komende jaar samen met allen die zich verbonden weten met en door het Evangelie stil te staan bij het lange verleden van de Classis Bommel. U zult daar ongetwijfeld van horen. KerkenNieuws publiceert de stukjes om u op deze manier te informeren over het werk van de werkgroep en onze gedeelde geschiedenis.

CLASSIS 400 JAAR Gaat u ook mee naar de classis? ‘De classis? Daar heb ik nou niks mee!’ Als je een gemiddeld gemeente lid vraagt wat de classis voor hem of haar betekent, dan is de kans groot dat je het zojuist geformuleerde antwoord krijgt. In de beleving van veel gemeenteleden staat de classis ver van hen af. Waarom dan toch aandacht voor het 400 jarig jubileum van de classis Bommel? Zo’n jubileum is een goede gelegenheid om het werk van de classis eens in het zonnetje zetten en om te laten zien waarom de classis van waarde is, misschien zelfs voor u… De classis wordt een ‘meerdere’ vergadering genoemd. Niet omdat een classicale vergadering een belangrijkere vergadering is dan een vergadering van de kerkenraad, maar omdat in deze vergadering afgevaardigden van meerdere plaatselijke gemeentes bij elkaar komen. In de classis Bommel gaat het om afgevaardigden uit 40 gemeenten. Een classicale vergadering staat niet boven een kerkenraad. Dat betekent dat een classis niet het beleid van een plaatselijke kerkenraad bepaalt. Hetzelfde geldt voor de generale synode: de synode bepaalt het beleid van de classicale vergadering niet. Het gaat bij de ambtelijke vergaderingen om drie verschillende verschijningsvormen van de kerk. Daarbij geldt de ‘gulden regel’ van het protestantse kerkrecht. Vanaf de eerste synode van de Nederlandse kerken, die in 1571 in Emden werd gehouden, heeft deze regel gegolden: geen kerk zal over een andere kerk, geen dienaar des Woords, geen ouderling noch diaken zal de een over de ander heerschappij voeren (artikel 1 van de Handelingen van de synode in Emden). Deze regel is nog steeds een belangrijk uitgangspunt van de Kerkorde. Bij de gehoorzaamheid aan Christus past het niet te heersen, maar te dienen. Ambtsdragers, kerkenraad en commissies, ambtelijke vergaderingen en bovenplaatselijke colleges, allen mogen zich bij het uitoefenen van hun onderscheiden taak en bevoegdheden laten leiden door dit grondprincipe van protestants kerkelijk leiderschap: zij zijn er om elkaar te dienen. Ambt is dienst. Net als de kerkenraad heeft de classis een dagelijks bestuur: het moderamen. Dit moderamen geeft in praktische zin leiding aan de classis. Daarnaast bestaat er binnen de classis het ‘breed moderamen’: dit is samengesteld uit het moderamen en een aantal vertegenwoordigers van de classis. Aan het breed moderamen kent de kerkorde een aantal (eigen) taken toe zodat niet de hele classis daarvoor bij elkaar hoeft te komen. Het breed moderamen is bijvoorbeeld betrokken bij allerlei zaken die te maken hebben met gemeentevorming. Andere taken hebben betrekking op het (dis)functioneren van predikanten en andere ambtsdragers. Zo moet het breed moderamen bijvoorbeeld zijn goedkeuring geven aan het uitbrengen van een beroep van een predikant in deeltijd en aan het werkplan dat gemeente en predikant hebben opgesteld. Bij veel gemeenteleden staat de classis vooral bekend als de bewaker van de kerkorde. Via de classis krijgen de kerkenraden voorstellen voor wijziging van de kerkorde door met het verzoek daar een mening over te geven. De bevindingen van de classis worden gestuurd naar het Generaal College voor de kerkorde. Als het goed is, heeft de classis oog en oor voor wat er leeft in de kerkenraden en ver-

tellen afgevaardigden daar ook over. Van hen wordt verwacht dat ze in hun eigen kerkenraad verslag doen van de classicale vergadering. Zo onderstrepen we dat we samen één kerk vormen. In de classis komen we samen met afgevaardigden uit heel verschillende gemeentes die samen de gemeente van Jezus Christus vormen. Hier brengen we verschillende gaven en tradities in met de bedoeling aan elkaar te groeien . Het best komt dat tot uiting in het kerkelijk gesprek. Op veel classisvergaderingen is een spreker uitgenodigd, die een inleiding verzorgt over een kerkelijk- of geloofsthema. Na de inleiding wordt daarover in kleine groepjes gesproken. Zo kun je van een diaken, ouderling of predikant uit een andere gemeente horen wat daar leeft en kun je elkaar bemoedigen, van elkaar leren en zo nodig voor elkaar een kritisch tegenover zijn. Mijn ervaring is dat zo’n kerkelijk gesprek niet alleen interessant is, maar ook enorm weldadig kan zijn. Je kunt elkaar op een goede manier nabij zijn. Dit kerkelijk gesprek alleen al is een goede reden om eens naar de classis te komen. De classicale vergaderingen zijn openbaar. Spreekt het onderwerp u aan, aarzel dan niet om aan te schuiven! In 2014 vergaderen we op 3 februari, 19 mei en 15 september. Via uw kerkenraad kunt u horen welk onderwerp centraal zal staan. Mocht u interesse hebben of zelf een onderwerp willen aandragen: weet u welkom! ds. Dirk Jan Brans

CLASSIS 400 Begin van de reformatie De classis was in de late zestiende en in de zeventiende eeuw de spil van het gereformeerde kerkelijk leven. Zij vormde het bestuurlijke middenniveau tussen de plaatselijke kerkenraad en de provinciale synode. Alle zaken van enig belang kwamen in de classis aan de orde. In deze passage uit een studie over de Classis wordt over ‘gereformeerd kerkelijk leven ’ gesproken. Die ‘Gereformeerde kerk’, ook wel de ‘Kerk van de Ware Christelijke religie’ of ‘de Nederduitsch Hervormde kerk’ genoemd, was in de Noordelijke Nederlanden de belangrijkste kerk die de Reformatie zou voortbrengen. De ‘gereformeerde kerk’ kwam er echter niet zo maar. Omdat de Classis Bommel dit jaar 400 jaar bestaat, kunt u dit jaar over de geschiedenis van de gereformeerde kerk, de Classis Bommel en haar werkzaamheden in deze lange periode van tijd tot tijd in uw kerkblad lezen. Dit eerste artikel gaat over het begin van de Reformatie in de Nederlanden en in onze omgeving. De kern van de Reformatie kan kort worden samengevat: Sola Gratia, Sola Scriptura en Sola Fide (alleen Genade, alleen de Schrift en alleen het Geloof). Hierop wezen Luther en Calvijn en dat leidde tot de breuk met Rome. Die breuk met de RK kerk, het instituut dat met haar sacramenten en priesters het heil verzorgde, was zeer ingrijpend, ook omdat de RK Kerk zeer nauw verbonden was met de staat. Zo bemoeide de vorst van de Nederlanden, Keizer Karel V, zich met de benoeming van bisschoppen. Opstand tegen de Kerk, zo besefte ‘iedereen’, bracht de samenleving in gevaar en leidde tot onrust en conflicten. Karel V stond niet toe dat er getornd werd aan de fundamenten van zijn Rijk. De doodstraf dreigde voor afvalligen en zo vonden op 1 juli 1523 de eerste terechtstellingen plaats: twee uit Den Bosch afkomstige monniken, Henricus Vos en Johannes van Essen, beiden beschuldigd van ‘Luterye’, werden op de Grote Markt in Brussel verbrand. Er zouden in de daaropvolgende decennia vele aanhangers van de Nieuwe Leer de marteldood sterven. Het klooster van de twee omgebrachte ‘ketters’ bevond zich in Vlaanderen, in de late middeleeuwen het meest verstedelijkte landschap in Europa. Juist in industrie- en handelssteden met hun internationale contacten, kwamen de mensen in aanraking met nieuwe ideeën en dus ook met ‘de Nije Leer’. In de Vlaamse steden en stadjes waren scholen, waar de mensen leerden lezen en er waren boekdrukkers. Men sprak in huiskamers en in herbergen over die vreemde bevrijdende boodschap dat Genade heel wat anders was dan het kopen van een aflaat. In zo’n nieuw geschrift kon je lezen dat er geen priesters nodig waren om je met God te verzoenen. Het ging om Geloof. Het stond in de Bijbel! De aanhang van de ‘Nije Leer’ groeide, maar de leer was nog weinig vastomlijnd. Er waren ‘onbeslisten’ – de grootste groep, die geen radicale keus kon of wilde maken - , ‘evangelischen’, ‘sacramentariërs’, ‘lutheranen’ en ‘wederdopers’. De laatsten werden vanwege hun felle weerstand tegen de overheid en met hun plannen om Gods Rijk alvast op aarde te stichten, het ergst vervolgd. Opvattingen over het Avondmaal en hoe zich op te stellen tegenover een overheid die zo onbarmhartig de ‘Nije Leer’ bestreed, brachten scheiding. Het Bloedplakkaat (1550) van Karel V, waarin wrede straffen werden aangekon-

digd, zorgde voor verdere radicalisering. Tallozen vluchtelingen weken uit naar Londen, Norwich, Emden of Wezel waar gemeenten met een gereformeerd karakter ontstonden. Deze vluchtelingengemeenten zijn van groot belang geweest voor de verbreiding van de Reformatie in de Nederlanden. Niet alleen de overtuigingen van de Calvinisten zorgden voor groei, ook hun organiserend vermogen. In de jaren ’60 telde Vlaanderen wel zeventig gereformeerde gemeenten die onder meer vanuit Emden van voorgangers werden voorzien. Het calvinisme werd een ook belangrijke politieke machtsfactor. (wordt vervolgd) Aart Vos

Classis 400 Orde in de chaos De vorige keer ging het over de grote onrust die de boodschap van Luther en Calvijn veroorzaakte. Het leidde tot de breuk met Rome en vervolging door Karel V en zijn zoon Philips II en er kwam een vluchtelingenstroom op gang naar Engeland en steden in Duitsland. Daar, over de grens, kon openlijk met elkaar worden gesproken en werden plannen uitgewerkt om in Nederland gereformeerde gemeenten te stichten. In Nederland raasde eerst nog de beeldenstorm over het land. De vurige prediking van het Evangelie te midden van het overheidsgeweld en de rijkdom van de katholieke kerk terwijl tallozen in armoede verkeerden en honger leden, leidde in 1566 tot het kapotslaan van de ‘gesneden beelden’. De storm woedde in Vlaanderen, maar verbreidde zich snel naar het Noorden. Beelden en altaren in de Bossche Sint Jan moesten er aan geloven. In Well aan de Maas zong de koster in de kerstnachtdienst ‘duytsche psalmen op der geusche maniere’, in Zaltbommel trok een menigte van meer dan duizend personen naar de Markt en eiste van de stadsregering dat de reformatorisch gezinde kapelaan Jan van Venray in de Sint Maarten vrij kon preken. De materiële schade in Bommel bleef beperkt, maar bij Beesd werd de Abdij van Mariënweerd bij Beesd geplunderd en in brand gestoken. Aanhangers van de Nieuwe Leer namen de Bijbel serieus (‘Gij zult u geen gesneden beelden maken’), maar het lijdt geen twijfel dat weerzin tegen de katholieke geestelijkheid (het ‘antiklerikalisme’ zat diep en dateerde al van ver voor de Reformatie), armoede, botte vernielzucht en belustheid op buit ook achter de beeldenstorm stak. Het is een donkere bladzijde uit de geschiedenis van het jonge calvinisme. Alva, de Spaanse landvoogd, greep hard in. ‘Ketters’ belandden op de pijnbank en stierven op het schavot of de brandstapel. In 1542 was Hubert Selkart in Zaltbommel in een zak gestopt en in Waal verdronken omdat hij op de Markt in de volkstaal uit de Bijbel voorlas. In 1568 werden Peter Mom, Wouter van Oensel en Gerrit Wever op de Markt onthoofd. In Zaltbommel waren meer mensen met ‘ketterye besmet’. De kapelaan van Driel, had voor de bisschop een lijst met namen van ketters opgesteld. De pastoor van Hedel organiseerde hagenpreken waar honderden mensen op af kwamen en waar ‘zallemen’ gezongen werden. De jaren ’60 werden gekenmerkt door opstanden en rebellie die gericht waren tegen de janboel die heerste in de katholieke kerk, tegen de rijkdom van de gevestigde – katholieke - orde en de dwang en willekeur van de Spaanse overheid. Het verlangen naar de bevrijdende Bijbelse boodschap kan niet eenvoudig worden onderscheiden van de motieven die alles te maken hadden met de erbarmelijke sociaal economische omstandigheden waarin tallozen verkeerden. Van vorming van gereformeerde gemeenten was in de Noordelijke Nederlanden nog nauwelijks sprake. Vluchtelingengemeenten namen het voortouw. In Wezel werden in 1568 regels opgesteld die aanvingen met de volgende woorden: “De Apostel Paulus schrijft voor, dat in de kerke Gods alle dingen betamelijk en met orde moeten geschieden, opdat niet alleen in de leer maar ook in de orde zelve en de kerkelijke regering van het ambt een eenparige overeenstemming van de kerk vaststa en onderhouden worde.” Daarom moesten volgens de vergadering van vluchtelingen-predikanten in Wezel en Emden ‘classen’ worden ingesteld die er voor moesten zorgen dat er binnen een bepaalde regio afzonderlijke gemeenten konden worden gevormd.

Een volgende maal over de betekenis van de Classis. Wat werd er op de vergaderingen besproken en waar leidde dit toe? (wordt vervolgd) Aart Vos

CLASSIS 400 De Classis Bommel en het onderwijs (1) Tot een van de taken van de Classis Bommel behoorde de zorg voor het onderwijs. Mochten we denken dat de dominees en ouderlingen die de Classis bestuurden bezorgd waren over de geringe kennis van de dorpelingen op het gebied aardrijkskunde of rekenen, dan hebben we het mis. Het ging ergens anders om. De school was ‘een der voornaamste middelen om de eenvoudige menschen tot de goede beginselen der kennisse te brengen en om te ontwaken uit de onwetenheijt des pausdoms tot kennisse der waarheit’. Zoals de historicus Van Deursen in zijn meesterlijke boek over het dagelijks leven van gewone mensen in de Gouden Eeuw schrijft, dienden de gereformeerde scholen de leerlingen voor te bereiden op het kerklidmaatschap. Het ging er dus niet om of kinderen mooi konden schrijven of goed rekenen, dat was net zo belangrijk als het vlechten van een mand of het melken van een koe. Nee, er moesten schoolmeesters komen die de catechismus onderwezen en de kinderen psalmen leerden. En leren lezen was belangrijk! Want het ging er om dat men zelf de Bijbel pakte en deze las. In de vroege zeventiende eeuw moesten leerlingen er ook op worden gewezen dat de ‘papisten’ (de katholieken) dwaalden en dat er allerhande sektariërs waren die je van de ware weg trachten af te brengen. De plaatselijke gereformeerde gemeenten dienden daarom te zorgen voor betrouwbare onderwijzers. Had men een schoolmeester gevonden dan moest deze voor de classis examen doen en de belijdenisgeschriften van de gereformeerde kerk ondertekenen. Al vanaf het begin van het ontstaan van de Classis Bommel (1614) waren er zorgen. In de eerste plaats was er een gebrek aan schoolmeesters. In Wadenoijen wilde de kerkenraad wel een schoolmeester aanstellen maar een oprechte en bekwame gereformeerde onderwijzer was nergens te vinden. Dan waren er ook nog vrijbuiters onder de schoolmeesters die deden waar ze zin in hadden. De schoolmeester van Aalst liet niet de gezangen zingen die door de gereformeerde kerken waren goedgekeurd (1615). Omdat er zo weinig bekwame schoolmeesters waren, stelde de kerkenraad van Hellouw iemand aan die niet door de classis was geëxamineerd en ‘getest’ op zijn gereformeerd-zijn. Vaak wilden de kerkenraden voor een dubbeltje op de eerste rang zitten, met als gevolg dat er nogal wat klachten te horen waren over de geringe salariëring. Meestal was het geen vetpot bij de meester thuis. De schoolmeester van Enspijk moest rondkomen van een ‘zeer sober tractement’. Daarom vertrok de goede man, met instemming van de Classis, naar Hurwenen waar men rijker was. Vanwege de sobere traktementen verrichten de meesters naast het lesgeven vaak andere taken. De schoolmeester van Nieuwaal , Antonius Ravestein, diende in 1620 bij de classis een verzoek in om ook voorlezer te mogen worden ‘ter verbetering van sijn gagie’. Helaas, zijn verzoek werd afgewezen. Toch wilde de classis hem ter wille zijn. Hij mocht in andere dorpen inspringen als de schoolmeester daar absent was. De schoolmeester van Rhenoy was wel voorlezer in de dorpskerk. Hij las ‘de bloote tekst der Heyligen Schriffture’ in de zondagse eredienst. Maar kon hij wel gehandhaafd blijven?, vroegen de broeders van de Classis zich af. Bij het begraven van de doden in Rhenoy was hij aanwezig, dat was prima, maar hij gedroeg zich daar niet als een gereformeerd man. Hij verrichtte ‘pauselijke ceremonien’. Waarschijnlijk sloeg hij een kruis over de kist en, zo lezen we enkele jaren later, sprak hij gebeden voor reeds gestorvenen uit. De meester werd verschillende malen vermaand de roomse ‘superstitiën’ (bijgelovigheden) achterwege te laten. Typisch een voorbeeld uit een overgangstijd. De gereformeerde leer had nog niet overal wortel geschoten. De kerk bestond rond 1600 nog uit tal van ‘onbeslisten’ of ‘liefhebbers’, die graag uit de Schrift of de Catechismus hoorden preken, maar geen afscheid konden of wilden nemen van de Moederkerk met haar rituelen. In Zuilichem woonde en werkte in 1618 nog een ‘paep’, een priester, die onderwijs gaf en bovendien trouwde en doopte hij er lustig op los. Als hij met dat laatste doorging moest de justitie maar worden ingeschakeld. Aldus geschiedde. De man werd gesommeerd de pastorie te ver-

laten en naar het roomse Brabant te vertrekken. Net als in Holland wilde men in Gelderland wel gereformeerde onderwijzers, maar als die er niet waren dan bleven de katholieke meesters zitten. Deze schoolmeesters moesten overigens wel uit goedgekeurde boekjes lesgeven. Dat voorschrift lezen we niet in de classicale notulen, maar andere Classes of Provinciale Synoden zetten die wel op papier, zoals de Noord-Hollandse Synode in 1596. De Bommelerwaard lag op de grens Rome –Reformatie. Zo roeiden bijvoorbeeld - en daarover was de classis zeer bezorgd – vaders en moeders in Kerkwijk met hun jonge kinderen de Maas over om die door de pastoor van Bokhoven te laten dopen. Wat als je kind ongedoopt of niet-katholiek gedoopt stierf? De kindersterfte was erg hoog. De vrees dat de ongedoopte zuigeling dan voor eeuwig verloren zou gaan, was voor de ouders reëel. In de doopboeken van het Brabantse Empel en Bokhoven staan heel wat namen opgetekend van kinderen uit de Bommelerwaard. Overigens gaf de gereformeerde schoolmeester van Kerkwijk in die jaren (1618-1619) geen goed voorbeeld. Hij, Jan Leendertsen, was voortdurend dronken en vloekte er op los. In de Synodale Kerkorde van 1619 werd de kerkenraden opgedragen voor schoolmeesters te zorgen die de kinderen in ‘Godt-saligheyt en in de Catechismo’ onderwezen. Maar wat was een goede schoolmeester? Ja, de schoolmeester moest de gereformeerde belijdenis onderschrijven. Maar kon hij de kinderen dan ook leren lezen en spellen zodat zijde Bijbel en catechismus konden lezen? Dirck Valckoogh, een Hollandse schoolmeester die begin zestiende eeuw een boekje voor en over zijn vakgenoten schreef, was nogal somber. De dorpsoverheden stelden slechts één voorwaard e aan de onderwijzer, schrijft Valckoogh. Hij moest goedkoop zijn. Dan ligt het voor de hand dat de kwaliteit van de schoolmeesters te denken gaf. Aan het einde van de 17e eeuw kwam er een Schoolreglement voor de scholen ‘ten Platten Landen’ van Gelderland . Wat er nu precies van schoolmeesters en leerlingen verwacht werd, stond nu op papier. Ook daar over een volgende keer. (Wordt vervolgd) Aart Vos

CLASSIS 400 De Classis Bommel en het onderwijs (2) De bijdrage hiervoor besloot ik met de opmerking van de Hollandse schoolmeester Valckoogh dat kerkenraden voor een dubbeltje op de eerste rang wilden zitten. Met andere woorden, de dominees en ouderlingen keken niet naar de kwaliteiten van de schoolmeester, maar of de meester met een laag traktement genoegen nam. Met alle gevolgen van dien. De schoolmeester van Zuilichem , ging bij gebrek aan inkomen in de paardenhandel. Hij zou wel meer dan 40 paarden op stal hebben staan, aldus Constantijn Huygens . In een van zijn vele brieven lezen we bovendien dat de meester in het Bommelse gevang belandde, aangeklaagd wegens ‘lorrendraaierij’ oftewel smokkelarij. Het schoolreglement voor Gelderland uit 1681 moest een einde maken aan allerlei uitwassen. Nu stond er zwart op wit op papier wat er van de schoolmeesters werd verwacht. De laatsten wisten waar ze aan toe waren en de classis moest er voor zorgen dat de meesters zich aan de spelregels hielden. In het boekje lezen we dat schoolmeesters aleer ze hun betrekking aanvaardden de drie ‘Formulieren van Eenigheid’ dienden te ondertekenen. Mochten ze bijklussen? In ieder geval was het hen verboden een kroeg te exploiteren en ze mochten geen belasting innen. Alles wat hen van het lesgeven afhield was verboden. Wat voor ons vanzelfsprekend is, werd in het reglement opgenomen, namelijk dat een schoolmeester vlot moest kunnen lezen en met ‘goede hant’ schrijven. Voorts diende hij vanzelfsprekend de Psalmen Davids goed te kunnen zingen. Dan was er naast het lesgeven nog een belangrijke taak waarvoor de meesters zich gesteld zagen, namelijk het opvoeden van de leerlingen tot ‘vrome Godsalige lieden’! Dat werden ze, zo vertelt het Reglement, mede door de ‘exempelen’ (het voorbeeld) van de schoolmeester. Deze diende zich zowel in als buiten het schoollokaal te onthouden van gevloek en gescheld. Was de schoolmeester getrouwd, dan moest zijn echtgenote ook lidmaat van de kerk zijn. Het schoolmeesters gezin diende de scholieren ‘in alle Godtsaligheyd en deugd’ voor te gaan. Zingen was een belangrijk onderdeel van het ‘lespakket’. Dat zien we ook terug in de sollicitatieprocedure. Arnoldus van Bemmel solliciteerde in 1764 naar de schoolmeestersplaats in Kerkdriel. Hij werd het, maar er waren nog dertien andere kandidaten. Allen moesten Psalm 27 en 65 zingen en vervolgens een gedeelte uit het boek Jesaja voorlezen. Voorts moesten zij een som maken, enkele regels op een

bord schrijven en hun handtekening zetten. Van Bemmel scoorde een voldoende. In het reglement stond wat hij moest doen. Zijn lesuren waren van acht tot elf uur en ‘s middags van een tot vier uur. In de eerste plaats moest hij de kinderen het Onze vader, de Tien Geboden en de Twaalf Artikelen leren. Voorts kwam het spellen, lezen en schrijven aan bod. Op zondag was er uiteraard geen school. Het reglement vermeldt nog ‘speeldagen’ (tweeënhalve dag per week). De meester was dan niet vrij. Hij moest er op letten dat de kinderen zich niet aan gokken overgaven of op gevaarlijke plekken gingen zwemmen. Bij het opstellen van het reglement, in 1681, was er geen sprake van dat alle dorpelingen gereformeerd waren. Integendeel . Ondanks alle pogingen tot calvinisering zouden de katholieken er altijd blijven. Ze vormden vaak een meerderheid die moest slikken wat de gereformeerde overheid hen voorschreef. Dat gaf van tijd tot tijd spanningen. Ds. Noordberg uit Ammerzoden meldde in februari 1686 dat hij het beu was op straat te worden ‘nagehuijlt ende bespot door Paepse kinderen’. Katholieke feesten bleven ook bestaan. Zo klaagde ds. Schuttenius in hetzelfde jaar dat in zijn dorp (Herwijnen) de vastenavond nog volop gevierd werd. Katholieken moesten gereformeerd worden. Daarom waren er geen legale katholieke scholen. De gereformeerde school was voor elk kind bestemd ongeacht de religie. Ieder kind leerde de psalmverzen en deed mee als de schoolmeester zijn gebeden uitsprak. Nietgereformeerde kinderen hoefden echter niet de vraag en het antwoord uit de catechismus die zondags in de kerk behandeld werd uit het hoofd te leren. In het reglement vinden we nog veel meer bijzonderheden over meesters, de leerstof en de school. De broeders uit de classis hielden toezicht en adviseerden kerkenraden wanneer het ‘schoolhouden’ te wensen over liet. Het is jammer dat er slechts aantekeningen bewaard zijn gebleven over de visitatie van de Bommelerwaard en dat alleen voor de 18e eeuw . Toch zullen de bevindingen van de ouderlingen en predikanten niet veel hebben afgeweken van wat er in ten noorden van de Waal, het andere deel van het werkgebied van de Classis Bommel werd aangetroffen. In de eerste plaats diende zich het probleem aan dat zich overal buiten de grote steden voordeed: het schoolverzuim, en dan met name als het koren rijp was of de vruchten geplukt moesten worden. In de oogsttijd was het alle hands aan dek. Groot en klein, oud en jong waren op het veld aan het werk. Voor de school was dan geen tijd. Ook schoolmeesters ‘vergaten’ dan wel de taak waarvoor zij waren aangesteld. De verslagen van de visitatiecommissies lijken op de krant, dat wil zeggen: goed nieuws, is geen nieuws. We treffen dus meestal alleen notities aan over het falen en feilen van dominees en schoolmeesters. Hurwenen trof het niet met de schoolmeester. Of was het andersom? De classis nam het in 1710 op voor Herman Lagrou, die zijn werk niet kon doen omdat de dorpelingen hem steeds hinderden. Wilde de schoolmeester in 1710 zijn werk doen, in 1770 behandelde de classis de klacht dat de schoolmeester er nooit was of zich met andere zaken bezighield. De kinderen gingen daarom naar de school in Rossum. De meester van Hurwenen was ook geen lid van de gereformeerde kerk, terwijl dat volgens het reglement een vereiste was. De Hurnse predikant, ds. Veltcamp, kreeg de opdracht hem achter de vodden te zitten. Tenslotte iets over Roelof van Zetten. Deze schoolmeester uit Rhenoy haalde in 1761 de Vaderlandsche Letteroefeningen, een belangrijk opiniemaandblad in die eeuw. ‘Vrij van meesterachtige verwaandheid’, aldus het blad, blonk hij uit in het spreken in het openbaar. Hij wist niet alleen ‘alles’ van Sterrenkunde, Stuurmanskunst en de ‘Aard-globe’ , maar herhaalde op zondagavond de preek die de dominee eerder op de dag had gehouden uit het blote hoofd. De beroemde Leidse geleerde hoogleraar Lulofs stond versteld van zijn kennis. Zijn karig traktement vulde Van Zetten aan met het vervaardigen en verkopen van zonnewijzers. Voor een edelman in het Noordhollandse Spanbroek maakte hij een gigantische zonnewijzer met daarbij nog 63 kleinere waarvan afgelezen kon worden hoe het gesteld was op Kaap de Goede Hoop, in Rusland, Portugal, Groenland en talloze andere landen. Het tijdschrift ‘bejammerde’ het dat Van Zetten in zo’n afgelegen oord woonde en slechts weinigen van de werken van dit genie kennis konden nemen Er is zo veel te vinden en te lezen over schoolmeesters en de rol van de classis. Dankzij de inspanningen van al die mannen en later ook vrouwen, - stap voor stap -, leerden onze voorouders de Bijbel te lezen en namen ze kennis van allerlei praktische zaken uit tal van boeken. Over huishouden en hoe het werk beter te kunnen doen, over een gezond leven en over andere mensen ver weg en dichtbij. De geschiedenis is niet begonnen toen wij in de wieg lagen. En: de kerk en dus ook de classis was en is er niet voor zichzelf! Van het begin af aan was de kerk gericht op de ander: die in nood verkeerde. In

een volgende bijdrage schenk ik aandacht aan mensen die ook vandaag op ons pad komen: vluchtelingen en onderdrukte mensen waar de Classis Bommel aandacht voor vroeg. Aart Vos

MISSIONAIR OOGPUNT 'Stop met gastvrijheid en word eens gast'. Het is één van de adviezen uit de 7x7 roadtrip naar een nieuw christendom. Uitdagende conclusies uit een serie bijeenkomsten door heel het land. Nu zeggen héél veel kerken, zo niet alle, van zichzelf dat ze 'open' en 'gastvrij' zijn. Mensen zijn zéér welkom. Maar wát als ze komen? Voelen ze zich ook welkom? Is er ruimte voor de gast? We kennen allemaal de verhalen over gemeenschappen, die zichzelf erg 'warm' vinden, maar die voor buitenstaanders ontoegankelijk zijn. 'Word eens gast' is de omgekeerde beweging. Je gaat uit je veilige omgeving en komt op nieuw terrein, bij mensen die jou misschien vreemd zijn. In de vakantie kun je er een klein begin mee maken, door gewoon eens elders naar de kerk te gaan. Dat is nog behoorlijk vertrouwd, maar toch ook anders. Je voelt meteen of je echt welkom bent of niet. Je moet je voegen. Jezus had een open huis voor mensen, maar ging er zelf vooral op uit: Hij was te gast bij de tollenaar, bij de Farizeeër, bij de vrouw aan de bron- op onwaarschijnlijke plaatsen en bij heel diverse mensen. Zulke ontmoetingen kunnen je wat kosten (aan veiligheid, vertrouwdheid, gewoontes), maar ze leveren ook enorm veel op. Je wordt er meer mens van. En een stuk gastvrijer. Nynke Dijkstra Projectmedewerker Missionair Werk en Kerkgroei bron: www,pkn.nl ‘Missionair oogpunt’ is een korte missionaire column, geschreven door verschillende auteurs met een missionair specialisme. Het ‘Missionair Oogpunt’ is bedoeld om lezers te informeren en inspireren rond missionair kerkzijn.