Inhoud 1 1.1 1.1.1 1.1.2 1.1.3 1.1.4 1.1.5 1.1.6 1.1.7 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.7.1 1.7.2 1.7.3 1.7.4 1.7.5 1.7.6 1.7.7 1.7.8 1.7.9 1.7.10 1.7.11 1.7.12 1.7.13 1.7.14
Voorschriften, wetten, verordeningen en vergunningen 1 Aanwijzing bouwlocaties 2 Wet op de Ruimtelijke Ordening 2 Streekplan 2 Structuurplan 4 Bestemmingsplan 4 Globaal bestemmingsplan (‘vlekkenplan’) 5 Globaal bestemmingsplan zonder uitwerkingsplicht 6 Beroepsprocedure bestemmingsplannen 6 De Woningwet 6 Bouwverordening 7 Het Bouwbesluit 8 Vergunningen en beroepsmogelijkheden voor de bouwvergunning 13 Beroepsprocedure 13 Overige wetten en vergunningen 13 Wet milieubeheer 13 Wet verontreiniging oppervlaktewater 14 Wet op de waterhuishouding 14 Grondwaterwet 14 Ontgrondingenwet 14 Wet bodembescherming 14 Interimwet bodemsanering 14 Bouwstoffenbesluit 14 Arbeidsomstandighedenwet 1998 15 Het Arbeidsomstandighedenbesluit 15 De Monumentenwet 16 Beschermde stads- en dorpsgezichten 16 Huisvestingsvergunning 16 Begripsbepalingen 16
2
Belanghebbenden en bouwdeelnemers 19
3 3.1 3.2
Tekeningen en bestek 23 Tekeningen 24 Normalisatie van tekeningen en tekeningenpakket 26 Tekeningenpakket volgens NEN 2574 27 Bestek 31
3.2.1 3.3
4 4.1 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.2.4 4.3 4.4 4.5
Prijsvorming 35 Aanbestedingen volgens de UAR 36 Bouwkosten 37 Kostenraming en elementenbegroting 37 Directiebegroting 37 Inschrijvingsbegroting 38 Werkbegroting 40 Meer- en minderwerk 40 Stel- en verrekenposten 40 Risicoregeling 40
5 5.1 5.1.1 5.1.2 5.2
5.4
Het organisatorische bouwproces 43 Bouwproces 44 Primaire planning 44 Tijdsplanning 45 Opnemen van werk, betalingen en oplevering 45 De bouwgrond en de inrichting van het bouwterrein 47 Volgorde in de uitvoering 48
6 6.1 6.2 6.2.1 6.2.2 6.2.3
Bouw- en woonvormen 49 Bouwvormen 50 Woonvormen 55 Laagbouw 55 Etagebouw 59 Hoogbouw 60
7
Constructieve opbouw en bouwmethode 63 Grondwerk 64 Fundering 64 Draagconstructie 64 Gevels 65 Kozijnen 66 Daken 66 Afbouw en afwerking 66 Technische installatie 67 Bouwmethode en constructie 67 Traditionele bouwmethode 67 Industriële bouwmethode 67
5.3
7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8 7.9 7.9.1 7.9.2 8 8.1 8.2 8.2.1 8.2.2 8.2.3 8.2.4 8.2.5
Sterkteleer 71 Het berekenen van bouwkundige constructies 72 Begrippen 73 Belastingen 73 Sterkte en toelaatbare spanningen 75 Spanning 77 Oplegging 78 Overspanning 79
V
9 9.1 9.2 9.3 9.3.1 9.3.2 9.4 9.4.1 9.4.2 9.4.3 9.4.4 9.5 9.6 9.7 9.7.1 9.7.2 9.7.3 9.8 9.8.1 9.8.2 9.9 9.10 9.11 10 10.1 10.2 10.2.1 10.3 10.3.1 10.3.2 10.4 11 11.1 11.1.1 11.1.2 11.1.3 11.1.4 11.1.5 11.1.6 11.2 11.2.1 11.2.2 11.2.3 11.2.4 11.2.5 VI
Grondwerken 81 Bodem en grond 82 Grondsoorten in Nederland 82 Eigenschappen van grond 84 Structuur 84 Draagvermogen 84 Grondkeringen 85 Houten damwanden 85 Stalen damwanden 86 Groutankers 87 Diepwanden 87 Uitlevering en inklinken 88 Uitvoering van grondwerk 89 Bodemonderzoek 90 Milieukundig onderzoek 90 Hydrologisch onderzoek 93 Geotechnisch onderzoek 93 Grondonderzoek 93 Doel van onderzoek 93 Soorten onderzoek 93 Wettelijke bepalingen omtrent grondwater 98 Bemalen 98 Ontwatering 98 Funderingen en kelders 103 Eisen aan een fundering 104 Funderen op staal 104 Uitvoeringen van funderingen op staal 105 Paalfunderingen 112 Typen palen 113 Systeem De Waal 120 Kelders en kruipruimten 120 Gebakken en niet-gebakken stenen en steenconstructies 123 Gebakken stenen 124 Vormmethoden 124 Drogen en bakken 125 Steenkwaliteit 125 Keuring 127 Soorten gebakken steen 127 Formaten 130 Niet-gebakken stenen 131 Kalkzandsteen 131 Betonsteen 135 Cellenbeton 138 Gipsblokken 141 Drijfsteen 144
11.3 11.3.1 11.3.2 11.3.3 11.3.4 11.3.5 11.4 11.4.1 11.4.2 11.4.3 11.4.4 11.5 11.5.1 11.5.2 11.6 11.7 11.8 11.9 11.9.1 11.9.2 11.9.3 11.9.4 11.10 11.10.1 11.10.2 11.10.3 11.11 11.11.1 11.11.2 11.11.3 11.11.4 11.11.5 11.11.6 11.12 11.12.1
Metselwerk 144 Gedeelten van metselsteen 144 Het verwerken van metselstenen 144 Bindmiddelen 146 Mortel 148 Traditionele en prefab mortel 148 Eigenschappen van metselwerk 149 Drukvastheid van metselwerk 149 Capillaire werking 150 Vochtdoorslag 150 Brandwerendheid 150 Muurbeëindiging 151 Muurtypen naar functie 151 Muuraanduidingen 153 Muurdam en muuropening 161 Metselverbanden 161 Muurverzwaringen 167 Muurafdekkingen 167 Muurafdekkingen van metselwerk 167 Muurafdekkingen van beton 167 Muurafdekkingen van natuursteen 169 Muurafdekkingen van gebakken producten 170 Ontlastingconstructies 171 Rollagen 171 Boogconstructies 172 Lateien 175 Rook- en ventilatiekanalen 180 Rookkanalen 180 Materialen voor schoorstenen 181 Schoorstenen bovendaks 183 Shuntsysteem 183 Open haard en kachel 185 Samengestelde ventilatiekanalen 185 Voegwerk 185 Gevelbekleding 188
12 12.1 12.2 12.2.1 12.2.2 12.3 12.3.1 12.3.2 12.3.3 12.3.4 12.3.5 12.4 12.5
Beton 191 Het materiaal beton 192 Betonsoorten en grondstoffen 193 Betonsoorten 193 Grondstoffen 194 Betonsamenstelling 195 Sterkteklasse 195 Milieuklasse 196 Samenstelling 196 Watercementfactor 197 Verwerkbaarheid 198 Levering van beton 200 Gewapend beton 200
12.6 12.7 12.7.1 12.7.2 12.7.3 12.7.4 12.8 12.9 12.10 12.10.1 12.10.2 12.11
Betonstaal 201 Toepassing en soort wapening 203 Wapening in vloeren en wanden 203 Soorten wapening en de plaats ervan 204 Wapening in balken 206 Wapening in kolommen 211 Dekking en milieuklasse 211 Bekisting 212 Betonstorten en verwerken 216 Storten 216 Verdichten 216 Nabehandeling van betonspecie 218
13 13.1 13.2 13.2.1 13.2.2
Prefab betonproducten 219 Prefab beton 220 Bouwonderdelen 221 Fundering en vloeren 221 Gevelelementen 224
14 14.1 14.1.1
Staal 227 Constructiestaal 228 Verschillende benamingen en afmetingen van handelsmateriaal 230 Verbindingen in staal 230 Klinknagelverbindingen 230 Schroefverbindingen en schietnagels 231 Boutverbindingen 231 Lasverbindingen 235 Felsverbindingen 235 Lijmverbindingen 236 Brandwerende bescherming van staalconstructies 236
14.2 14.2.1 14.2.2 14.2.3 14.2.4 14.2.5 14.2.6 14.3
15 15.1 15.2 15.2.1 15.2.2 15.2.3 15.2.4 15.3 15.3.1 15.3.2 15.3.3 15.3.4 15.4 15.4.1
Hout 237 Opbouw van de boom 238 De structuur 239 Zagen van hout 240 Drogen van hout 243 Werken van hout 243 Onvolkomenheden 244 Kwaliteit en duurzaamheid 245 Kwaliteitsnormen 245 Kwaliteitsklasse (hout) 245 Sterkteklasse (hout) 246 Duurzaamheidsklasse (hout) 246 Aantasting 248 Plantaardige aantasting 248
15.4.2 15.5 15.5.1
Dierlijke aantasting 248 Verduurzamen van hout 249 Methoden van verduurzamen 249
16 16.1 16.2 16.3 16.4 16.4.1 16.4.2
Houtverbindingen 251 Houtverbindingen in de breedterichting 252 Houtverbindingen in de lengte 256 Klassieke verbindingen 257 Hoekvormende verbindingen 258 Halfhoutverbindingen 259 Pen-en-gatverbindingen 260
17 17.1 17.1.1 17.1.2 17.1.3 17.2 17.3 17.4 17.5 17.6 17.7
Plaatmateriaal 263 Fineer en triplex 264 Soorten triplex 264 Keurmerken 264 Bijzondere soorten triplex 266 Meubelplaat 266 Spaanplaat 266 Houtwolplaten 267 Boards 267 MDF en HDF 268 Afmetingen van plaatmateriaal 268
18 18.1 18.2 18.2.1 18.2.2 18.2.3 18.2.4 18.2.5 18.3 18.3.1 18.3.2 18.3.3 18.4
Houten kozijnen, ramen en deuren 271 Soorten kozijnen 272 Buitenkozijnen 274 Stelkozijn 275 Houtafmetingen en profielkeuze 275 Vullingen in kozijnen 278 Ramen 280 Buitendeuren 282 Binnenkozijnen 285 Onderdelen kozijn 285 Aansluiting kozijn aan de muur 287 Binnendeuren 289 Beglazen van ramen, deuren en kozijnen 291 Gevelvullende elementen 294
18.5 19 19.1 19.2 19.2.1 19.2.2 19.2.3
Kozijnen en ramen van metaal en kunststof 297 Binnendeurkozijnen staal 298 Buitenkozijnen en ramen 300 Stalen kozijnen en ramen 300 Kozijnen en ramen van kunststof 300 Aluminium kozijnen en ramen 304 VII
20 20.1 20.2 20.2.1 20.2.2 20.2.3 20.2.4 20.2.5 20.3 20.3.1 20.3.2 20.4 20.5 20.6 20.6.1 20.6.2 20.6.3 21 21.1 21.1.1 21.1.2 21.2 21.2.1 21.2.2 21.3 21.3.1 21.3.2 21.3.3 21.4 21.4.1 21.4.2 21.5 21.6 21.6.1 21.6.2 21.6.3 21.7 21.8 21.8.1 21.8.2 VIII
Vloeren, balklagen en plafonds 307 Eisen aan vloeren en plafonds 308 Vloeren op houten balklagen 310 Terminologie 310 Verankeringen 315 Versterking van de vloer haaks op de balkrichting 316 Versterking van de vloer evenwijdig aan de balkrichting 318 Vloerdelen en plinten 318 Vloeren van steenachtig materiaal 320 Dragende vloeren 320 Vrijdragende vloeren 320 Betonnen vloeren op staalplaat 327 Het doorvoeren van leidingen 328 Plafonds 328 Gespoten en stukadoorplafonds 329 Houten plafonds 329 Systeemplafonds 329 Kappen, daken en dakbedekkingen 333 Prestatie-eisen en constructieve eisen 334 Prestatie-eisen 334 Constructieve eisen 335 Dakvormen 336 Platte daken 336 Hellende daken 337 Opbouw platte daken 341 Warm-, koud-, of omgekeerd dak 342 Geïsoleerde en ongeïsoleerde platte daken 342 Verankering van de houten balklaag 345 Dakbedekking voor platte daken 347 Bitumineuze materialen 349 Kunststof dakbanen 354 Dakdoorvoeren en afvoeren bij plat dak 355 Dakranden bij platte daken 357 Dakrand gelijk met de gevel 357 Dakrand met overstek 358 Dakrand tegen een borstwering of opgaande muur 359 Dilatatievoegen bij platte daken 360 Bijzondere platte daken 361 Begroeide daken 361 Balkons en galerijen 362
21.8.3 21.8.4 21.9 21.9.1 21.9.2 21.9.3 21.9.4 21.10
21.12.1 21.12.2 21.12.3 21.12.4 21.12.5 21.12.6
Luifels 363 Parkeerdaken 363 Opbouw hellende daken 363 Kapconstructies 363 Spanten 366 Hoekkeper- en kilkeperconstructies 374 Dakbeschot 377 Dakbedekkingen voor hellende daken 380 Betonnen dakpannen 380 Keramische dakpannen 387 Rieten daken 395 Metalen dakbedekkingen 398 Leibedekkingen 400 Dakbedekking van cementgebonden golfplaten 404 Stalen sandwichpanelen 405 Aansluitingsdetails bij hellende daken 405 Dakdoorbrekingen en dakdoorvoeren 409 Dakramen 409 Dakkapel 410 Schoorstenen 413 Zonnecollectoren 414 Ventilatiedakdoorvoeren 414 Rookgasafvoeren 415
22 22.1 22.2 22.3 22.3.1 22.3.2 22.3.3 22.4 22.5 22.6 22.7
Trappen 417 Eisen aan trappen 418 Trapvormen 421 Houten trappen 423 Dichte houten trappen 423 Open houten trappen 425 Wegschuifbare zoldertrap 426 Stalen trappen 427 Trappen van natuursteen 429 Trappen van beton 430 Leuningen 432
23 23.1 23.1.1 23.2 23.2.1 23.2.2 23.2.3 23.3
Riolering 435 Opbouw van een rioolstelsel 436 Lozingsmogelijkheden 436 Binnenriolering 438 Algemene eisen 439 Afvoerleidingen binnenshuis 441 Pompen in de binnenriolering 443 Buitenriolering 443
21.10.1 21.10.2 21.10.3 21.10.4 21.10.5 21.10.6 21.10.7 21.11 21.12
23.3.1 23.3.2 23.4 23.5 23.6 23.7 23.8
Aansluiting op het gemeenteriool 444 Aanleg van buitenleidingen 444 Hemelwaterafvoersystemen 445 Sanitaire toestellen 445 Sanitaire montagesystemen 446 Keuken 447 Tekeningen voor riolering en sanitaire installaties 447
24 24.1 24.2 24.3 24.4 24.4.1 24.5
Drinkwaterinstallatie 451 Wet- en regelgeving 452 Eisen aan drinkwaterinstallaties 452 Perceelaansluitingen 454 Leidingen en appendages 456 Materialen voor binnenleidingen 457 Tekeningen voor drinkwaterinstallaties 459
25 25.1 25.2 25.3 25.4
Gasinstallaties 461 Eisen aan gasinstallaties 462 Begrippen 462 Leidingen 465 Tekeningen voor gasinstallaties 466
26 26.1 26.2 26.3 26.3.1 26.3.2 26.3.3 26.3.4 26.3.5 26.4 26.4.1 26.4.2 26.4.3
Elektrische installatie 469 Eisen aan elektrische installaties 470 Begrippen 470 Installatiemateriaal 476 Schakelmateriaal 476 Wandcontactdozen 478 Spanningsrail 478 Leidingen en kabels 478 Leidingwegen 479 Elektrische huisinstallatie 482 Aanlegsystemen 482 Aansluitpunten 484 Installatieschema en -tekeningen 488
27
Verwarming, warmwaterinstallatie en luchtbehandeling 491 Begrippen in de verwarmingstechniek 492 Warmwaterverwarming 493 Verwarmingslichamen 493 Vloerverwarming 495 Wandverwarming 496 Plafondverwarming 497 Leidingstelsel 497
27.1 27.2 27.2.1 27.2.2 27.2.3 27.2.4 27.2.5
27.2.6 27.3 27.4 27.4.1 27.4.2 27.4.3 27.5 27.5.1 27.5.2
Installatietekeningen 499 Luchtverwarming 501 Warmwaterinstallaties 502 Voorraadboilers 502 Doorstroomtoestellen 503 Zonneboiler 505 Ventilatie- en luchtbehandelingsinstallaties 505 Ventilatie 506 Luchtbehandeling 506
28 28.1 28.1.1 28.1.2 28.1.3 28.2 28.2.1 28.2.2 28.3
Afwerkingen 509 Stukadoorswerk 510 Pleisterdragers 511 Pleisterwerk 512 Decoratieve pleisters 512 Tegelwerk 513 Keramische wandtegels 513 Vloertegels 514 Vloerafwerkingen 516
29 29.1 29.1.1 29.1.2 29.1.3
Glas, kitten en lijmen 519 Glas 520 Veiligheidsglas 520 Meerlagig glas met een open spouw 520 Warmtereflecterend en warmteabsorberend glas 521 Geluidsisolerend glas 521 Kwaliteit en afmeting van vensterglas 522 Kitten 523 Soorten kit 523 Toepassing kitten 524 Lijmen 525
29.1.4 29.1.5 29.2 29.2.1 29.2.2 29.3 30 30.1 30.2 30.2.1 30.2.2 30.2.3 30.3 30.3.1 30.3.2 30.3.3 30.3.4 30.4
Bouwfysica 527 Energieprestatienormering 528 Warmte 529 Warmtetransport door constructies 530 Temperatuurverloop in constructies 533 Warmte-accumulatie (Q) 535 Warmte en vocht in bouwkundige constructies 537 Platte daken 539 Hellende daken 541 Vloeren 542 Buitenwanden 542 Lucht 544 IX
30.4.1 30.5 30.5.1 30.6 30.6.1 30.6.2
X
Ventilatie 545 Licht 546 Zontoetreding en zonwering 547 Geluid 550 Geluidsabsorptie 550 Geluidsisolatie 552
Register 559 Illustratieverantwoording 571
