Het Nijmeegs verleden verbeeld. Kansen en aanknopingspunten vanuit publieksonderzoek

Het Nijmeegs verleden verbeeld Kansen en aanknopingspunten vanuit publieksonderzoek

Het Nijmeegs verleden verbeeld Kansen en aanknopingspunten vanuit publieksonderzoek

Datum: januari 2011 Colofon Gemeente Nijmegen Afdeling Onderzoek en Statistiek contactpersoon: Klaas Pruijsen tel.: (024) 329 98 89 e‐mailadres: [email protected] Verkrijgbaar Open Huis, Stadswinkel Mariënburg 75 6611 PS Nijmegen tel: (024) 329 24 08 of via www.nijmegen.nl (onderdeel wonen & leven > onderzoek en cijfers)

Inhoudsopgave Conclusies

1

2

Achtergrond onderzoek

5

3

Kansen vanuit bezoekgedrag en motieven

7

3.2 3.3 3.4

Bezoekgedrag thema historie Achterliggende motieven Historie ter plaatse uitleggen?

7 9 14

4

Aanknopingspunten vanuit associaties en zichtbaarheid

16

4.2 4.3 4.4 4.5

Nijmeegse geschiedenis: belang Nijmeegse geschiedenis: associaties Huidige zichtbaarheid Nijmeegse historie Kansen voor profileren

17 22 33 36

5

Bijlage: vragenlijst

46

Conclusies Nijmegen, oudste stad van Nederland, ziet mogelijkheden haar cultuurgeschiedenis beter onder de aandacht te brengen bij verschillende doelgroepen. Het project ‘Het verleden verbeeld’ (hierna VVB) gaat bij publiek via een breed programma van activiteiten de Nijmeegse geschiedenis beter voelbaar en ervaarbaar maken. Speerpunten zijn hierbij de Romeinse tijd, de middeleeuwen, Vrede van Nijmegen en Tweede Wereldoorlog. Het voor u liggend onderzoeksrapport richt zich op kansen en aanknopingspunten voor VVB. Bij leden van het Nijmeegse Digitale Stadspanel (3.500 personen) hebben we gevraagd naar wezenlijke interesse in het Nijmeegse verleden. Zou dit (niet altijd rechtstreeks zichtbare) verleden een ‘pull‐factor’ zou kunnen zijn om de stad of specifieke activiteiten te bezoeken? Wat zijn daarbij hun wensen, beelden en passies? Ruim 900 panelleden werkten hier aan mee, vaak vanuit een grote betrokkenheid. We gaan er van uit dat er zo een voor Nederland redelijk algemeen geldend beeld ontstaat van wensen en gedrag. Door onderzoek te doen in de eerste fase van het project, en na enige jaren een vervolgmeting te verrichten, kunnen beelden bij doelgroepen en de effectiviteit en dynamiek van de projectinzet in beeld worden gebracht.

Kansen en aanknopingspunten Uit het publieksonderzoek komen diverse kansen en aanknopingspunten naar voren in relatie tot het verbeelden van het Nijmeegse verleden. We gaan er van uit dat dit beeld van wensen en gedrag ook van toepassing is op doelgroepen buiten Nijmegen: 1. Er is veel interesse in historische dagtrips, waarbij vooral stadscentra, gebouwen, wandelroutes en musea worden bezocht. 2. Achter het bezoekgedrag zitten vaak heel eigen motieven. 3. Veel Nijmeegse stadspanelleden zien daarbij kansen voor hun stad, ondanks de afwezigheid van een sterk historisch decor. 4. De Nijmeegse geschiedenis roept veel bij hen op, de historie is (voor deze groep) zeker al zichtbaar en voelbaar. 5. Gesuggereerd is om een historische profilering te richten op een combinatie van meerdere themaʹs en episodes, met elk zijn eigen doelgroep. 6. Profileren van de Romeinse tijd (in samenhang met ‘oudste stad’) en de middeleeuwen (vooral laten zien in gebouw en structuur) krijgen de meeste aandacht. 7. Er blijkt een duidelijke voorkeur te bestaan voor het toepassen van reconstructie en herbouw. 8. Opvallend is dat het panel goed op de hoogte is van voorbeelden van het “verbeelden van het verleden” elders, wat leidt tot vele interessante suggesties. 9. Veel mensen zien zowel kansen voor het grote als het kleine historische verhaal: voor de bijzonderheden/highlights én voor het leven van alledag, van de kleine en de grote man.

Nijmeegse historie interessant, en zeker al zichtbaar en voelbaar Ondanks het vaak afwezige historisch decor in Nijmegen is er voor het panel zeker het een en ander concreet herkenbaar, zichtbaar of voelbaar in de stad.  Het panel vindt de Nijmeegse geschiedenis in de eerste plaats interessant vanwege de lange historie als oudste stad van Nederland met 2000 jaar historie, een tot de verbeelding

Conclusies ‐ 1













sprekende bakermat van Nederland, in aanraking geweest met vele culturen met (soms) een prominente rol in Nederland en Europa. Daarnaast noemt men verschillende belangwekkende episoden of gebeurtenissen, waaronder de Romeinse en middeleeuwse wortels, de rol in 80‐jarige oorlog en ook de 20e eeuw: denk aan de wonden van 1940 – 1945 of de krakersrellen en links activisme. En ook bepaalde (lokale) bijzonderheden maken de Nijmeegse geschiedenis interessant, bijvoorbeeld iconen als Valkhof en singels of het uitzicht vanaf de stuwwal. Maar ook dat Romeinen en keizers hier rondwandelden en de Lange Hezelstraat als oudste winkelstraat van ons land. De Romeinse tijd, welliswaar voor sommige panelleden weinig herkenbaar, is het meest zichtbaar in het Valkhof(park), Museum Het Valkhof, het Casino(opgravingen) en het Kops Plateau. De middeleeuwen zijn volgens panelleden het meest zichtbaar in het Valkhof(park), Gebroeders van Limburg(festival), het oude stratenpatroon in het stadscentrum en in de St. Stevenskerk/toren. De Vrede van Nijmegen is voor het panel niet of nauwelijks zichtbaar. Enige mate genoemd zijn het Stadhuis (wandtapijten/gobelins) en Museum Het Valkhof (schilderijen). De Tweede Wereldoorlog laat zich vooral zien in de (vaak lelijk gevonden) wederopbouw van de binnenstad/benedenstad, op Plein 1944, in diverse monumenten (o.a. schommelmonument) en in de Waalbrug.

Wat zijn publiekswensen en achterliggende motieven? Beweegredenen voor ‘erfgoedtoerisme’ hebben bij het panel vaak te maken met:  het in een ʺlive settingʺ zoeken naar de oorspronkelijke identiteit en ziel van de stad, op zoek naar verschillende stijlen en tijdsperiodes en visueel aantrekkelijke architectuur en stedenbouw.  Het gaat ook om sfeer proeven in de buitenlucht, in gezellige kleine straatjes (ook met kinderen). Daarbij is het stadscentrum ook een sfeervolle achtergrond bij het winkelen of wandelen. Velen hechten eraan de eigen tijd te kunnen indelen, in een niet verplichtende, verrassende setting.  Historische gebouwen spreken enerzijds de verbeelding aan, de romantiek, dat gebouwen symbool staan voor de geschiedenis. Panelleden vinden de toegankelijkheid voor publiek belangrijk, en zien ook graag dat panden historisch zijn ingericht. Ook is er veel belangstelling voor bouwstijlen en bouwtechnieken.  Thematische wandelroutes, bijvoorbeeld historische stadswandelingen, maken het voor veel mensen mogelijk zich in eigen tempo te verplaatsen in eerdere generaties. Ook met kinderen, mits de route voldoende afwisselend is opgezet.  Musea worden bezocht vanwege het overbrengen van de stadsgeschiedenis in een totaalbeeld, met afbeeldingen die het leven en werken in het verleden laten zien. De kans wordt gegrepen om highlights, topstukken en authentieke voorwerpen te zien.  Maar men zoekt ook nieuwe context, nieuwe invalshoeken. En museumbezoek vormt vaak een rustpunt in een drukke stad en soms ook een slechtweerscenario.

Panel pleit voor reconstructie en herbouw in Nijmegen Hoe zou Nijmegen haar geschiedenis het best zichtbaar of voelbaar kunnen maken? Panelleden spreken een voorkeur uit voor reconstructie en herbouw. De Romeinse tijd en middeleeuwen

2 ‐ Conclusies

worden daarbij vooral kansrijk geacht. De Romeinse tijd omdat deze aansluit bij het unieke en onderscheidende thema de ʺoudste stad van Nederlandʺ. Bovendien zijn er veel (nieuwe) zichtbare sporen en een collectie in museum het Valkhof. En de middeleeuwen omdat deze het meest zichtbaar zijn in gebouwen en structuren en tot de verbeelding spreken, ook voor jeugd. Voor beide thema’s ziet men goede mogelijkheden tot reconstrueren. De Vrede van Nijmegen vindt men een onderbelicht deel van de Nederlandse geschiedenis, dat Europees is te vermarkten. En degenen die de Tweede Wereldoorlog kansrijk vinden noemen vooral de grote invloed op uiterlijk en ontwikkeling van het stadscentrum van het vergissingbombardement. Dit thema kent nog altijd een sterke emotionele lading. Naast reconstructie en herbouw noemt het panel meer traditionele middelen als restauratie en evenementenaanbod:  belangrijke onderdelen uit de stadsgeschiedenis met behulp van reconstructies of herbouw zichtbaar maken;  historische gebouwen restaureren; er informatie over geven;  evenementen organiseren rond historische gebeurtenissen;  op straat oude beelden laten zien;  thematische wandel/fietsroutes aanbieden. Interessante suggesties zijn daarnaast het aanbieden van transparante overlays waarmee het heden in beeld en informatie vergeleken kan worden met het verleden. Daarbij kan men denken aan de smartphone‐App APS. Of het ontwikkelen van een virtuele tour door de middeleeuwen, waarbij geluiden en geuren daadwerkelijk zijn te ervaren. Opvallend is dat participanten in het onderzoek goed op de hoogte zijn van voorbeelden van het “verbeelden van het verleden” elders. Zij doen vele suggesties op het gebied van reconstrueren, uitleggen, rondleiden, hergebruik en herdenken.

Conclusies ‐ 3

2

Achtergrond onderzoek

Opdracht Nijmegen ziet mogelijkheden haar cultuurgeschiedenis beter onder de aandacht te brengen bij verschillende doelgroepen. De gedachte is dat de lokale historie interessant is, of is te maken, voor allerlei doelgroepen. Via het project ‘Het verleden verbeeld’ (hierna VVB) zet de stad zich sinds 2008 extra in om het verleden van Nijmegen breed over het voetlicht te brengen. Dat betekent dat in de komende jaren naast het Romeinse verleden tal van andere herinneringen aan de Nijmeegse historie beter ervaarbaar worden gemaakt voor inwoners en bezoekers. In het gemeentelijk onderzoeksprogramma 2010 is in dit verband onderzoeksruimte opgenomen om kansen en aanknopingspunten in beeld te brengen. Het gaat om een bijdrage aan de inhoudelijke oplading van het project VVB. Opdrachtgever is de gemeentelijk projectleider mevr. Maike Woldring, projectbureau, directie Grondgebied.

Meer over het project ‘Het verleden verbeeld’ Een gaaf authentiek historisch stadsbeeld, zoals aanwezig in Maastricht, Delft of Leiden, is in onze stad niet aanwezig. Je kunt de geschiedenis van Nijmegen niet zomaar van haar aflezen. VVB ziet Nijmegen als een geschiedenisboek, kiest belangrijke historische momenten als focuspunten, zal deze op strategische plekken in de stad tastbaar en fysiek tot uitdrukking brengen en ze extra aanzetten door middel van evenementen, exposities etc. Eén centraal punt, het ʺHuis van de geschiedenisʺ in de Mariënburgkapel, heeft inmiddels een rol als publiekscentrum als plek voor informatie en verdieping. VVB maakt het historische beeld van Nijmegen bij het publiek zichtbaar en voelbaar aan de hand van deze historische thema’s: 1. Romeinse tijd; 2. Middeleeuwen; 3. Vrede van Nijmegen; 4. Tweede Wereldoorlog. Mogelijke programmaonderdelen zijn reconstructies, opgravingen, wandelroutes of bepaalde evenementen. De beoogde doorlooptijd is 2009 ‐ 2014.

Doel onderzoek / probleemstelling VVB wil het historisch bewustzijn van doelgroepen verhogen, (mede) door hen een programma aan te bieden. Een belangrijke vraag daarbij is of men wezenlijk interesse heeft in het Nijmeegse verleden, ook als dit niet rechtstreeks zichtbaar is in een historisch decor. Zodanig dat dit een ‘pullfactor’ zou kunnen zijn of worden in de zin van de stad bezoeken. De opdrachtgever verwoordde het aldus: Wat willen we onderzoeken onder doelgroepen? 1. 2. 3. 4. 5.

Welk beeld hebben ze bij de geschiedenis van Nijmegen? Welke episode spreekt hen het meeste aan? Waar zien ze de geschiedenis terug in de stad? Wat maakt geschiedenis voor hen leuk? Wat heeft dit onderwerp voor rol in hun leven? Indien geen, wanneer zou geschiedenis hen wel raken? Wat is de meerwaarde van bezoek aan een stad die geschiedenis uitstraalt Wat heeft Nijmegen nodigt om mensen een gevoel te geven dat ze in een oude stad leven, wonen, werken Welke steden kunnen voorbeeld zijn voor het ‘zichtbaar maken van geschiedenis op straat’? Wat voor middelen werden daar ingezet?

Achtergrond onderzoek ‐ 5

Doel van dit onderzoek is enerzijds inhoudelijke oplading van het project en anderzijds een globale toetsing van uitgangspunten. Belangrijke aanknopingspunten voor het formuleren van de onderzoeksvragen zijn (relevante) doelstellingen die aan het project zijn verbonden:  (potentiële) bezoekers en inwoners bewust maken van de geschiedenis van Nijmegen en hen verleiden (activiteiten in) Nijmegen te bezoeken vanwege het historisch karakter.  meer inhoud en bekendheid als het gaat om ‘Nijmegen oudste stad van Nederland’ (imago, vestigingsklimaat). Door onderzoek te doen in de eerste fase van het project, en na enige jaren een vervolgmeting te doen komen beelden bij doelgroepen en de effectiviteit en dynamiek van de projectinzet in beeld.

Centrale vraag en onderzoeksthema’s Centrale vraagstelling: hebben (potentiële) bezoekers en/of inwoners van Nijmegen wezenlijk interesse in het Nijmeegse verleden, ook als dit niet rechtstreeks zichtbaar is in een historisch decor? Zodanig dat dit een ‘pullfactor’ zou kunnen zijn om de stad of specifieke activiteiten te bezoeken? Wat zijn daarbij hun wensen, beelden en passies? Vanuit de centrale vraag onderscheiden we vier onderzoeksthema’s, die te maken hebben met kennis en bekendheid, gevoel en betekenis en met kansen en profilering: 1. kennis van de geschiedenis van Nijmegen, toegespitst op de episoden Romeinse tijd, de middeleeuwen, de Vrede van Nijmegen en de Tweede Wereldoorlog; 2. gevoel bij geschiedenis: prefereert men bijvoorbeeld historische reconstructies of juist wat abstractere verbeelding, welke steden of evenementen zijn aansprekend? 3. aanknopingspunten in de persoonlijke beleving om de genoemde 4 speerpunt‐episoden zichtbaar en voelbaar te maken; 4. potentie: vinden (potentiële) bezoekers en inwoners van Nijmegen onze stad kansrijk om zich met het stadsverleden te profileren?

Onderzoeksopzet Relevante onderzoeksgroepen zijn mogelijke bezoekers van buiten de stad, en daarnaast ook de eigen populatie. Voor het verzamelen van de benodigde gegevens bij genoemde doelgroepen kiezen we, in overleg met de opdrachtgever, voor een opiniepanelonderzoek onder Nijmegenaren (niet volledig representatief). Steekproefonderzoek onder overige Nederlanders (representatief) laten we dus buiten beschouwing. Dit vanwege kostenoverwegingen. De vragenlijst is in de bijlage opgenomen. Nijmeegs stadspanel Het stadspanel bestaat uit ca. 3.500 Nijmegenaren die betrokken zijn bij de stad. Er is sprake van een goede spreiding naar stadsdeel en leeftijd (18+). Daarentegen zitten in het panel relatief veel middelbaar en hoogopgeleide personen. Het stadspanel is niet volledig representatief voor alle Nijmegenaren, maar waardevol omdat het om betrokken respondenten gaat. De 912 Nijmeegse panelleden die meewerkten toonden in hun beantwoording vaak een grote betrokkenheid. We gaan er van uit dat er zo een voor Nederland redelijk universeel beeld ontstaat van wensen en gedrag. Er is voor gekozen om (potentiële) bezoekers (van buiten Nijmegen of bijvoorbeeld uit de Duitse grensstreek) niet in het onderzoek te betrekken. Dit in een afweging van (hoge) onderzoekskosten en (naar verwachting) relatief geringe meeropbrengsten.

6 ‐ Achtergrond onderzoek

3

Kansen vanuit bezoekgedrag en motieven

Samenvatting De eerste kansen en aanknopingspunten voor VVB vanuit publieksonderzoek vinden we in het feitelijk bezoekgedrag en vooral ook in de achterliggende beweegredenen van mensen. Waarom kiest men bepaalde activiteiten tijdens een historisch stadsbezoek? Veel interesse historische uitstapjes, vaak combinatie in dagprogramma Veel panelleden bezoeken geregeld steden of dorpen (mede) vanwege het historisch uiterlijk of de interessante geschiedenis. Bijvoorbeeld tijdens een vakantie of een stedentrip. Vaak vormt men zich eerst een algemeen beeld door rond te wandelen, de binnenstad of bepaalde historische gebouwen te bezoeken. Daarna wordt verdieping gezocht in bijvoorbeeld een expositie. Vaak wordt een combinatie van activiteiten, een dagprogramma gemaakt. Het wordt aantrekkelijk gevonden als de geschiedenis ter plaatse aanschouwelijk is gemaakt, hoewel een meerderheid in principe geen prijs stelt op lokale uitleg. Voor hen is de aanwezigheid van erfgoed voldoende of men verdiept zich van tevoren in de materie. Vooral stadscentra, gebouwen, wandelroutes en musea In het bezoekgedrag blijken vier zaken dominant: bezoek aan (delen van) het historisch stadscentrum, bezoek aan historische gebouwen (bijvoorbeeld stadhuis of stadswallen), het lopen van thematische wandelroutes en bezoek aan (historische) musea.

3.2

Bezoekgedrag thema historie

Achtergronden van bezoek aan steden of historische bezoekdoelen zijn relevante aanknopingspunten voor het verbeelden van het verleden. Veel panelleden bezoeken geregeld steden of dorpen (mede) vanwege het historisch uiterlijk of de interessante geschiedenis. Bijvoorbeeld tijdens een vakantie of een stedentrip. Meer dan de helft (56%) zelfs meerdere keren per jaar. Maar er is ook een duidelijk groep van niet‐bezoekers (13%).

Kansen vanuit bezoekgedrag en motieven ‐ 7

Antwoordmogelijkheid

Aantal

Percentage

meerdere keren per jaar

509

56%

ongeveer 1x per jaar

240

26%

minder dan 1x per jaar

37

4%

nee, niet of nauwelijks

114

13%

weet niet

6

1%

Figuur 1: Mate van bezoek van steden of dorpen vanwege het historisch uiterlijk of de interessante geschiedenis

We concluderen dat een grote groep (panelleden) zeer regelmatig historisch getinte uitstapjes maakt. De meeste panelleden bezoeken daarbij het liefst (delen van) het historisch stadscentrum (55% geeft dit aan), historische gebouwen (bijvoorbeeld stadhuis of stadswallen; 48%), thematische wandelroutes (bijvoorbeeld historische stadswandeling; 19%) en (historische) musea (17%). Ter relativering: de vragenlijst is wellicht vooral ingevuld door mensen die dit thema aanspreekt. Feit blijft dat er een grote doelgroep voor historische steden en uitstapjes is.

8 ‐ Kansen vanuit bezoekgedrag en motieven


Aantal

Percentage

(delen van) het historisch stadscentrum

346

55%

historische gebouwen

300

48%

(historisch) museum

109

17%

expositie of tentoonstelling

73

12%

oude stadsparken

75

12%

thematische wandelroute

119

19%

rondleiding met gids, bijvoorbeeld van het Gilde

36

6%

evenementen, bijvoorbeeld ridderspelen of herdenkingen

53

8%

geen specifiek zaken, het historisch karakter is meer een sfeervolle 53 achtergrond bij winkelen of wandelen

8%

Anders

2%

13

Figuur 2: Wat bezoekt men in steden of dorpen vanwege het historisch uiterlijk of de interessante geschiedenis

3.3

Achterliggende motieven

Motieven bij belangrijkste bezoekdoelen Naast het feitelijk bezoekgedrag zijn we vooral ook geïnteresseerd in de achterliggende beweegredenen van mensen. Waarom kiest men bepaalde onderdelen tijdens het stadsbezoek? Respondenten konden bijvoorbeeld aangeven wat hen prikkelt, waarom de interesse er is. Uit de antwoorden zijn meerdere motieven te herleiden. Naast algemene gronden worden in deze paragraaf de achterliggende drijfveren bij de vier meestgenoemde bezoekdoelen benoemd:


o o o o

(delen van) het historisch stadscentrum; historische gebouwen (bijvoorbeeld stadhuis of stadswallen); thematische wandelroute, bijvoorbeeld historische stadswandeling; (historisch) museum.

Algemene motieven Veel mensen vormen zich eerst een algemeen beeld door rond te wandelen en de binnenstad of bepaalde historische gebouwen te bezoeken. Daarna zoeken ze verdieping in bijvoorbeeld een expositie. Vaak wordt een combinatie van activiteiten, een dagprogramma gemaakt. Het wordt aantrekkelijk gevonden als de geschiedenis ter plaatse aanschouwelijk is gemaakt. Bijvoorbeeld door aan de hand van nieuwbouw de link naar het verleden te laten zien, of te verbeelden wat oude volken bezighield. De volgende opsomming vat dit soort algemene motieven samen:  laat door middel van nieuwbouw de link naar het verleden zijn. Maak de geschiedenis ter plaatse aanschouwelijk;  beroepsmatige interesse (historicus, architect, stedebouwkundige, sociaal geograaf);  mensen vormen zich eerst een algemeen beeld door rond te wandelen, binnenstad te bezoeken, historische gebouw. Daarna bezoeken zij een expositie;  ook combinatie van activiteiten, vaak wordt een dagprogramma gemaakt;  verbeelden wat oude volken bezighield. Ter aanvulling en illustratie de volgende citaten van deelnemers aan het onderzoek: “het oude te zien maakt mij gelukkig” “Eerst wil ik een goed beeld van de stad hebben; daarom wandelen we eerst rond in de bijzondere straten en bekijken we de historische gebouwen. Daarna (we maken er een lange dag van) bezoeken we minstens een bijzonder gebouw/bijzondere tentoonstelling” “Vaak combineren wij een bezoek aan een tijdelijke tentoonstelling met een bezoek aan de historische binnenstad. Daarbij bezoeken we ‐ indien de tijd dat toelaat ‐ zeker ook historische gebouwen, zoals kerken e.d. Op deze manier zijn we verzekerd van een leuke, afwisselende dag.” “Om een stukje verleden en de identiteit van een stad te ʺproevenʺ vind ik het leuk om oude gevels en straten te bezoeken. En vind het zeker leuk om dit ook in het heden geplaatst te zien. Niet alles hoeft authentiek en bewaard te blijven. Ook nieuwe stadsontwikkelingen (passen) naast het oude. Zoals de nieuwe bebouwing achter de Gelderlander, het gebied rondom de Marikenstraat en de Lux. Verrassend vind ik ook altijd de oude gevelstenen of muurmozaïeken die bewaard zijn gebleven.” “het gaat dan vooral om de beleving, zo veel al mogelijk is, van een soort van historische sensatie, het proberen in te leven in voorbije tijden en daar een herkenning voor het heden dan wel vertaalslag voor het nu van te maken.”

Motieven bezoek aan (delen van) historisch stadscentrum Ruim de helft van de panelleden geeft aan het liefst in een stad het historisch centrum te bezoeken. Beweegredenen hebben vaak te maken met het in een ʺlive settingʺ zoeken naar de oorspronkelijke identiteit en ziel van de stad, op zoek naar verschillende stijlen en tijdsperiodes en visueel aantrekkelijke architectuur en stedenbouw. Het gaat ook om sfeer proeven in de


buitenlucht, in gezellige kleine straatjes (ook met kinderen). Daarbij is het stadscentrum tevens een sfeervolle achtergrond bij het winkelen of wandelen. Velen hechten er aan de eigen tijd te kunnen indelen, in een niet verplichtende, verrassende setting. De belangrijkste motieven:  oorspronkelijke identiteit en ziel van de stad;  sfeer proeven, kleine straatjes, buitenlucht, knus, gezellig, rust;  verleden eenvoudig zichtbaar, mits geen of weinig moderne verstoringen, oppervlakkig voelbare geschiedenis;  ʺlive settingʺ;  stadsontwikkeling mag zichtbaar zijn in de vorm van moderne toevoegingen;  sfeervolle achtergrond bij het winkelen of wandelen, combinatie met commercie;  op zoek naar verschillende stijlen en tijdsperiodeʹs;  Bourgondische kant, bijvoorbeeld lokale gerechten of dranken;  thuis voelen, verbonden aan de Nederlandse of Europese identiteit;  visueel aantrekkelijk, architectuur en stedebouw;  eigentijds indelen, vrijheid, zwerven, gratis, niet verplichtend;  ook met kinderen;  me laten verrassen. Ter aanvulling en illustratie nog enige citaten van deelnemers aan het onderzoek: “Het historisch karakter is meer dan alleen een sfeervolle achtergrond bij het winkelen of wandelen: het decor prikkelt om ook even stil te staan bij alles dat vooraf is gegaan en de betrekkelijkheid van het heden. Het zet je aan het denken over de toekomst. Het is voor mij kortweg inspirerend.” “Ik wil mijn weg vinden in de stad door me verbinden met wat de stad kenmerkt, de geschiedenis proeven.” “De Bourgondische kant van historische centra vind ik leuk ... dus bijvoorbeeld lokaal bier uit een kroes ipv een glas en lokale gerechten” “Als echt stadsmens voel ik me thuis in een historisch centrum.” “Het heeft bepaalde aantrekkingskracht die moeilijk te verwoorden is. Ik heb gewoon een band met oude gebouwen en oude straatjes.” “Verder wandelen wij het liefst met open vizier door een gehele stad. Daarbij kijken we meestal wel al van te voren naar een kaart, zodat wij meer inzicht krijgen in de bouw van het (oude) centrum. Hier richten wij ons dan op. Vaak zijn wij een weekend weg en delen wij een oud stadcentrum (vorig jaar bijvoorbeeld Gent België) door tweeën, zodat we geen haast hebben en spontaan een gebouw kunnen bekijken, dit kan dan zijn musea, ontmoetingsplaats, atelier, etc.” “Weinig dwingend, lekker rustig en verder een optie om gewoon te shoppen” “In het stadscentrum komt de oorspronkelijke identiteit van een stad naar voren. Er zijn allerlei aanknopingspunten om te weten te komen hoe een stad werkelijk was.”

Motieven bezoek aan historische gebouwen Bij historische gebouwen kunnen we bijvoorbeeld denken aan een stadhuis, maar ook aan stadswallen. Drijfveren bij bezoekers hier zijn enerzijds dat de verbeelding wordt aangesproken, de romantiek, dat gebouwen symbool staan voor de geschiedenis. Men vindt de toegankelijkheid voor publiek belangrijk, en ziet ook graag dat panden historisch zijn ingericht. Anderzijds is er veel belangstelling voor bouwstijlen, ornamenten, bouwtechnieken en bijzonder vakmanschap


als metselwerk. Een bijzondere plaats neemt het bezoek aan kerken in, de religieuze bouwkunst met een ʺgewijde stilteʺ en imposante hoogtes. De meest genoemde bezoekmotieven:  verbeelding wordt aangesproken, romantiek, bewondering, maakt gelukkig;  laagdrempelig, geen toegangskosten, niet tijdgebonden;  bouwstijlen, ornamenten, bouwtechnieken, vakmanschap metselwerk;  toegankelijkheid voor publiek belangrijk; ook graag historisch ingericht;   uitstraling is aantrekkelijk, aantrekkelijker dan moderne gebouwen;  vertellen een verhaal, symbool voor geschiedenis, ʺhistorische sensatieʺ, tastbare geschiedenis;  foto‐objecten;  Kerken, religieuze bouwkunst, ʺgewijde stilteʺ en imposante hoogtes. Ook hier enige citaten van deelnemers aan het onderzoek: “Oude gebouwen (kerken, stadhuizen e.d.) vormen de versteende ʺtijdgeestʺ, de manier van denken en de aandacht en liefde die de stadsbewoners toen hadden voor hun publieke domein. Je leert relativeren wat wij nu belangrijk vinden, er is een onderstroom van blijvende waarden.” “Godshuizen spreken van de eeuwigheid.” “plekken waar erediensten werden gehouden liggen altijd op bijzondere punten in het landschap, op berg, bij rivier, of waar aardstraling is. Het zijn voor mij plaatsen om er stil te worden.” “Het zijn vaak de gebouwen die direct de historische identiteit van een stad vertegenwoordigen. De architectuur is de concrete beleving van een stad en bijzondere aspecten daarvan moeten eigenlijk geregeld toegankelijk zijn voor publiek. Een torendag is daar een mooi voorbeeld van.” “Speciaal de interieurs vertellen, mits ze authentiek (gerestaureerd of herbouwd) zijn over het verleden van de stad of zijn ze de plek waar historische verdragen zijn gesloten.” “Stukje romantiek, met name de middeleeuwen en kastelen vind ik leuk. Ik heb er al zo veel gezien en je vergelijkt de verschillende stijlen.”

Motieven gebruik thematische wandelroute Thematische wandelroutes, bijvoorbeeld historische stadswandelingen, maken het voor veel mensen mogelijk zich in eigen tempo letterlijk en figuurlijk te verplaatsen in eerdere generaties. Ook met kinderen, mits de route voldoende afwisselend is opgezet. Soms is het wandelen een doel op zich. Mensen waarderen dat enerzijds gemakkelijk overzicht kan worden verkregen, en anderzijds dat er efficiënt en snel allerlei onverwachte informatie op ze af komt. Of zoals werd gezegd: “beweging en vermaak vinden elkaar”. Ook hier een impressie van dit soort motieven:  eigen tempo;  beweging en vermaak vinden elkaar, actief;  ook met kinderen mits afwisselend;  verplaatsen in eerdere generaties, hoe voelde onze voorvaderen zich hier?;  het wandelen op zich als doel;  nieuw, fris, efficiënt en snel, veel informatie, onverwacht;  maakt zichtbaar wat je op het eerste oog niet ziet;  je krijgt makkelijk overzicht.


Ter aanvulling en illustratie wederom een citaat van een deelnemer aan het onderzoek: “Historische stadswandelingen om op deze manier in een beperkte tijd een goed totaal beeld van een stad te krijgen met zijn mooie plekjes, historische gebouwen en artistieke straatjes”

Motieven bezoek aan (historisch) museum Tenslotte enige achtergronden bij de vermelde (bezoek)redenen aan musea. In eerste instantie heeft men belangstelling voor de overdracht van stadsgeschiedenis, met afbeeldingen die het leven en werken in het verleden laten zien. Niet fragmentarisch maar een totaalbeeld. De kans wordt gegrepen om highlights, topstukken en authentieke voorwerpen te zien. Maar men zoekt ook nieuwe context, nieuwe invalshoeken. En museumbezoek vormt vaak een adempauze, een rustpunt in een drukke stad en soms ook een slechtweerscenario. Bezoekmotieven zijn:  geeft nieuwe context;  niet fragmentarisch maar een totaalbeeld;  stadsgeschiedenis overgebracht, hoe leefden de bewoners;  soms persoonlijke relaties (bijvoorbeeld werk voorouders); slechtweerscenario;   highlights, topstukken, kunst, authentieke voorwerpen;  adempauze, rustpunt in drukke stad;  uitleg bij vondsten, historische achtergrond;  afbeeldingen die het leven en werken in het verleden laten zien;  interactiviteit: leuk voor kinderen, multimedia. Ook hier kort een paar citaten: “Een museum geeft achtergrondinformatie waardoor je kennis kunt maken met het onbekende. Dit verrijkt je eigen referentiekader. Je leert erdoor de wereld beter begrijpen.” “Ik ben gek op musea!” “Ik heb niets met hedendaagse cultuur/kunst, wat ze tegenwoordig kunst noemen kan ieder kind van 3 jaar maken” “Een museum plaatst éen en ander in een context. Een oud gebouw met een klein bordje met uitleg is leuk, maar zeer fragmentarisch. Een museum geeft een totaalbeeld, waarin de afzonderlijke puzzelstukken (gebouwen., parken,evenementen) een plek krijgen”


3.4

Historie ter plaatse uitleggen?

Aan het panel is gevraagd of men het belangrijk vindt dat de historie van een stad ter plaatse wordt uitgelegd, bijvoorbeeld door exposities, tentoonstellingen of een lokale gids. Nee, want … ‐de aanwezigheid van erfgoed is voldoende ‐verdiept zichzelf vantevoren ‐gebruikt liever eigen informatie (reisgids, route, kaart, internet) ‐informatieborden afdoende ‐overig Ja, want … ‐uitleg vergroot het inzicht, begrip informatieniveau (ratio) ‐geeft boeiende extra laag, meer diepgang, leuker (emotie) ‐gemak, geen gelegenheid tot voorbereiding ‐uitleg ter plaatse beklijfd beter ‐interactie mogelijk, mogelijkheid vragen stellen ‐goede aansluiting bij bezoek met kinderen ‐kennis wordt zo vastgelegd ‐overig Weet niet

% totaal 60% 38% 3%

% reden 25% 30% 1% 1% 2% 12% 9% 3% 3% 2% 1% 1% 7%

aantal antwoorden 153 182 9 8 13 75 57 18 17 12 7 4 43 18

Figuur 3: Historie ter plaatse uitleggen?

Opvallend is dat een meerderheid (60%) in principe geen prijs stelt op lokale uitleg. Voor hen is de aanwezigheid van erfgoed voldoende of men verdiept zich vantevoren in de materie. Citaten van mensen die uitleg niet belangrijk vinden: “Ik wil er zelf over nadenken, lezen en van andere later hun mening horen.” ”Ik vrees dat een gids o.i.d. hooguit de doelgroep oudere dagjesmensen aanspreekt en niet de jongeren van nu (waaronder ik zelf). Dan is een hap en stap arrangement dat je via de VVV aanbiedt in samenwerking met restaurateurs, audioguide en GPS systeem leuker.” “Ik hoef niet zo de diepte in. Wel is het leuk om bv. via bordjes op de huizen/gebouwen heel kort iets te lezen. Dan kun je als het interessant is altijd kiezen om er meer over te lezen/bekijken.” Bijna 4 van de 10 panelleden heeft wel belangstelling voor lokale uitleg (38%). Zij noemen daarvoor rationele argumenten, zoals dat uitleg het inzicht, begrip en informatieniveau vergroot. Ook zijn er meer emotionele achtergronden. Men zoekt ter plaatse een boeiende extra laag en meer diepgang. Citaten van mensen die uitleg wel belangrijk vinden: “Veel is niet zichtbaar. Het bewustworden komt na het zien van sporen van het verleden. Voor Nijmegen geldt: De pretentie de oudste stad van Nederland te zijn schept verplichtingen. Noblesse oblige” “Achtergronden en bijzondere anekdotes zijn steeds een mooie aankleding van een bezoek”


“Op historische sites doet een informatiebord vaak voldoende. Mogelijk is het interessant om met locatiegebonden ICT diensten (mobiele telefoons) informatie op een andere manier te geven.” “Alleen erfgoed is niet genoeg, het moet levend worden” “De geschiedenis is de ziel van de stad. Als ik in het buitenland kan ik mij niet van te voren verdiepen in elke stad” “De historie heeft een context en omgeving en gebouwen hebben een verhaal te vertellen. Zonder historisch besef leeft het minder” “Uit ervaring weet ik dat ik zonder gids grote stukken van het historisch erfgoed in Nijmegen of ʹs‐ Hertogenbosch niet eens had gezien“ “Dat geeft de stad meer inhoud en kleur (…) dat geeft meer waarde aan je bezoek” “Je bereikt hiermee een grotere groep mensen. Zien, horen, ruiken en voelen tegelijk neemt mensen mee in een andere wereld, een beleving“ “Door extra uitleg van achtergronden gaat geschiedenis meer leven en mis je geen details waar je zonder uitleg aan voorbij zou gaan“ “Dat ondersteunt de beeldvorming in je hoofd“ “Door uitleg komt het meer tot leven, bijvoorbeeld een beschrijving bij een wandeling zoals bij de GPS tocht in de stad Nijmegen. Ook bordjes met KORTE tekst op bepaalde plaatsen in de stad zoals ze er nu zijn voldoen goed“ “Je wordt een onderdeel van de stad als je er meer kennis van hebt.”


4

Aanknopingspunten vanuit associaties en zichtbaarheid

Samenvatting Andere aanknopingspunten vanuit publieksonderzoek voor VVB vinden we in de houding van mensen t.a.v. de Nijmeegse geschiedenis. Welke betekenis en belang hecht men hieraan? Welke associaties zijn er, en hoe is het gesteld met de huidige zichtbaarheid van de Nijmeegse historie? Welke periode of gebeurtenis vindt men het meest kansrijk voor Nijmegen, welke middelen zou je in kunnen zetten? Kent men inspirerende voorbeelden van elders? Nijmeegse geschiedenis roept veel op Feit is dat een grote meerderheid (88%) van betrokken Nijmegenaren de stad een interessante geschiedenis toedicht. Vooral vanwege de bijzonder lange historie van Nijmegen of bepaalde episoden en gebeurtenissen. Associaties bij de Romeinse tijd zijn er met bepaalde thema’s (bijvoorbeeld het ontstaan van Nijmegen), locaties (Hunnerberg, Kops Plateau), gevoelens, identiteit en ook verbeelding (bijvoorbeeld van het dagelijks leven). Ook ten aanzien van de middeleeuwen zijn er associaties rond specifieke locaties (bijvoorbeeld Valkhof en Waalkade) en komen er bepaalde gevoelens bij het publiek naar boven (dat men zich er bijvoorbeeld geen voorstelling van kan maken). Daarnaast denkt men ook aan een aantal gebouwen (o.a. Cellenbroedershuys, Stratenmakerstoren), thema’s (o.a. epidemieën als de pest) en historische figuren (denk aan Catharina van Bourbon). Associaties bij de Vrede van Nijmegen zijn bijvoorbeeld “Nijmegen op de wereldkaart”. Wat de Tweede Wereldoorlog in Nijmegen vooral oproept zijn allerlei gebeurtenissen (bijvoorbeeld het vergissingbombardement), gevoelens en emoties (persoonlijke geschiedenissen, verlies en trauma) en ook bepaalde locaties. Historie zeker al zichtbaar en voelbaar Ondanks het vaak afwezige historisch decor in Nijmegen is er zeker het een en ander concreet herkenbaar, zichtbaar of voelbaar in de stad. Zo worden bijvoorbeeld allerlei locaties, reconstructies, gebouwen, exposities en routes genoemd. Figuur 7 geeft een impressie van de zichtbaarheid van respectievelijk de Romeinse tijd (denk aan Valkhofpark en Museum Het Valkhof), de middeleeuwen (Valkhof en Gebroeders van Limburgfestival veel genoemd), de Vrede van Nijmegen (niet of nauwelijks zichtbaar) en de Tweede Wereldoorlog (“lelijke wederopbouw”, effecten op binnenstad/benedenstad) in onze stad. Combineer profilering gericht op meerdere themaʹs en episodes Bijna 9 van de 10 panelleden (86%) zien kansen voor de stad door middel van een project als VVB. Zij geven aan dat de gekozen tijdsperioden in feite complementair zijn. En dat zo verschillende doelgroepen kunnen worden aangesproken. De Romeinse tijd en middeleeuwen worden daarbij vooral kansrijk geacht. Vooral omdat de Romeinse tijd kenmerkend is voor de ʺoudste stadʺ, dit thema uniek en onderscheidend is voor Nederland. Bovendien zijn er veel (nieuwe) zichtbare sporen en een collectie in museum het Valkhof. En de middeleeuwen omdat deze het meest zichtbaar zijn in gebouwen en structuren en tot de

16 ‐ Aanknopingspunten vanuit associaties en zichtbaarheid

verbeelding spreken, ook voor jeugd. Voor beide thema’s ziet men goede mogelijkheden tot reconstrueren. Ook t.a.v. het profileren door middel van Vrede van Nijmegen en Tweede Wereldoorlog zijn er achtergronden en argumenten benoemd. Zo vind men de Vrede van Nijmegen een onderbelicht deel van de Nederlandse geschiedenis, dat Europees is te vermarkten En degenen die de Tweede Wereldoorlog kansrijk vinden noemen vooral de grote invloed op uiterlijk en ontwikkeling van het stadscentrum van het vergissingbombardement. Dit thema kent nog altijd een sterke emotionele lading. Al met al: o combineer profilering gericht op meerdere themaʹs en episodes; o elke periode of episode heeft zijn eigen doelgroep; o profileren Romeinse tijd in samenhang met ‘oudste stad’; o middeleeuwen vooral laten zien in gebouw en structuur. De kleine groep (2%) die van mening is dat Nijmegen zich niet met haar verleden moet profileren heeft soms principiële bezwaren of ziet onvoldoende basis. Veel van hen pleiten voor het profileren door middel van heden of toekomst i.p.v. met het verleden. Voorkeur voor reconstructie en herbouw Hoe zou Nijmegen haar geschiedenis het best zichtbaar of voelbaar kunnen maken? Panelleden spreken een voorkeur uit voor reconstructie en herbouw van belangrijke onderdelen uit de stadsgeschiedenis. Ook noemen ze meer traditionele middelen als restauratie en evenementenaanbod en het op straat laten zien van oude beelden. Er zijn ook verschillende voorbeelden van het “verbeelden van het verleden” elders gegeven, suggesties rond verbeelden, reconstrueren, uitleggen, rondleiden, hergebruik en herdenken.

4.2

Nijmeegse geschiedenis: belang

Na bezoekgedrag en achterliggende motieven te hebben geanalyseerd kiezen we een tweede invalshoek. Ziet men Nijmegen als een stad met een interessante geschiedenis? Waarom (niet)? Middels deze vragen proberen we inzicht te krijgen in meningen en overtuigingen van (in Nijmegen woonachtige) panelleden. Om zo opnieuw aanknopingspunten voor het verbeelden van het verleden in beeld te krijgen.

Aanknopingspunten vanuit associaties en zichtbaarheid ‐ 17


Aantal

Percentage

Ja, stad met een interessante geschiedenis

621

88%

Nee, geen stad met een interessante geschiedenis

11

2%

Anders

36

5%

Weet niet

40

6%

Figuur 4: Ziet men Nijmegen als een stad met een interessante geschiedenis?

Of er bij doelgroepen buiten Nijmegen voldoende interesse is weten we niet. Maar feit is dat een grote meerderheid (88%) van betrokken Nijmegenaren de stad een interessante geschiedenis toedicht. De argumentatie hierachter is hieronder gerubriceerd aan de hand van drie invalshoeken: 1. de bijzonder lange historie van Nijmegen; 2. bepaalde episoden en gebeurtenissen; 3. de aanwezigheid van lokale bijzonderheden. Interessante geschiedenis vanwege de lange historie:  oudste stad van Nederland;  2000 jaar historie;  verborgen schatten en verhalen;  Romeinse nederzettingen;  overblijfselen uit vele perioden;  rijk en veelzijdig verleden;  bakermat van Nederland;  hele oude elementen aanwezig;  Keizerstad;  tot de verbeelding sprekend;  in aanraking met vele culturen; prominente rol in Nederland en Europa. 


Interessante geschiedenis vanwege de genoemde episoden of gebeurtenissen:  bombardement;  wonden van 1940 – 1945;  bezetting door Fransen en Spanjaarden;  ook 20e eeuw: denk aan krakersrellen;  Indische banden;  frontstad, oorlogsverleden;  Romeinse en middeleeuwse wortels;  links activisme;  rol in 80‐jarige oorlog. Interessante geschiedenis vanwege de bepaalde bijzonderheden:  politiek interessant (o.a. vrede van Nijmegen);  unieke culturele, religieuze en maatschappelijke ontwikkelingen;  Romeinen en keizers rondgewandeld;  voor elk wat wils;  het ontbreken van sporen;  gedachten en emoties op;  Lange Hezelstraat oudste winkelstraat;  iconen als Valkhof, kantoren en singels;  uitzicht vanaf de stuwwal;  waarom geen hoofdstad?  veel bodemvondsten;  zichtbare geschiedenis van Romeinen tot WOII;  ruïne van Valkhof;  verhalen voor stad en mensen. De volgende figuren geven een impressie van de gegeven redenen en argumenten waarom men Nijmegen een interessante geschiedenis toedicht.


Figuur 5: Interessante geschiedenis vanwege de lange historie, bepaalde episoden of bijzonderheden


Ter aanvulling en illustratie nog enige citaten van deelnemers aan het onderzoek: “Vanaf de Romeinen tot nu...wauw” “Nijmegen is door de eeuwen heen vaak toneel geweest van belangwekkende zaken voor Nederland (Bijv. Bataafse opstand, keizerstad, Market Garden) en zelfs Europese zaken (Vrede van Nijmegen)” “Mijn straat is deel geweest van Romeins aquaduct. Leuk!” “Een stad met een ouderdom van 200 eeuwen en mijn voorouders kwamen in 1700 in deze stad” “Oudste stad van Nederland. Romeins verleden. Jammer dat bombardement zo veel kapot heeft gemaakt, Ik zou zo graag zien hoe het er voor die tijd uitzag! Nu kan dat alleen nog op de zwart‐witfotoʹs uit die tijd“ “Omdat er heel veel stromingen bij elkaar komen, Romeinen, Karolingers, Bataven, Duitsers, Germanen, Engelsen etc. “ “Alleen al de duur van die geschiedenis (meer dan 2000 jaar) de stad interessant maakt. Die lange duur zorgt er ook voor dat er verschillende interessante perioden zijn in de Nijmeegse geschiedenis“ “Oudste stad van het land, Romeinse tijd, Karel de Grote, Valkhofburcht, Vrede van Nijmegen, Tweede Wereldoorlog... Er is zoveel gebeurd hier dat grote invloed had of model staat voor wat elders in ons land speelt en speelde“ “Al voor Christus hebben hier mensen aan de rivier een veilige plek gevonden“ “Omdat er helaas veel verloren is gegaan en afgebroken in tijden dat vooruit zien belangrijker was dan terug blikken, en de vele onduidelijkheden en hiaten in de historie. Delahaye is daar zo duidelijk over“ “Als er een stad in Nederland is waarbij je maar een schop in de aarde hoeft te steken om de oude cultuur boven te krijgen dan is het Nijmegen wel“ “Zeer interessante geschiedenis. Ik verdiep mij er al in vanaf het einde van mijn studietijd. En van niet‐ Nijmegenaren hoor ik altijd hetzelfde. Wij zijn niet voor niets de oudste stad van Nederland. Nu nog genoeg laten zien!“ De 2% van het panel die aangeeft van mening te zijn dat Nijmegen geen interessante geschiedenis kent noemt daarvoor 3 argumenten: 1. in vergelijking met grote steden, bijvoorbeeld Amsterdam of Rome, is Nijmegen te klein en saai; 2. er is weinig in de stad terug te vinden, nauwelijks (nog) iets te zien; 3. men is er zich niet bewust van, leeft in het heden.


De volgende figuur geeft hierbij enige achtergronden.

Figuur 6: Achtergronden bij het standpunt dat Nijmegen geen interessante geschiedenis kent

Ter aanvulling en illustratie nog enige citaten van de kleine groep deelnemers aan het onderzoek die niet overtuigd zijn van een interessante Nijmeegse geschiedenis: “Grote delen van het centrum zijn niet historisch. Eigenlijk zou dit herbouwd moeten worden zoals voor WO2” “Er is te weinig te zien. Er wordt een boel ophef gemaakt over een paar dingen (…)”. “Nijmegen is een mooie stad met veel geschiedenis (oudste stad van Nederland) maar dit komt niet genoeg naar voren in het stadsaanzicht vind ik. Het is moeilijk echt die oude geschiedenis terug te vinden” “op zich wel interessant passend in NL geschiedenis, maar niet unique zoals de stad zich nu presenteert; mis de relativering hierin”

4.3

Nijmeegse geschiedenis: associaties

Nu we inzicht hebben in meningen en overtuigingen van panelleden over belang en interesse rond de Nijmeegse geschiedenis gaan we verder door naar bepaalde associaties te vragen. Om zo verdergaande aanknopingspunten voor het verbeelden van het verleden in beeld te krijgen. VVB maakt zoals gezegd het historische beeld van Nijmegen bij het publiek zichtbaar en voelbaar aan de hand van deze historische thema’s: 1. Romeinse tijd; 2. middeleeuwen; 3. Vrede van Nijmegen; 4. Tweede Wereldoorlog. Wat roepen deze perioden op? Kan men er bijvoorbeeld belangrijke verhalen, personen, gebouwen of locaties bij noemen?

Associaties bij de Romeinse tijd in Nijmegen Allerlei thema’s en locaties, bepaalde gevoelens, zaken die met identiteit (van mens en stad) en ook met verbeelding te maken hebben kwamen naar voren.


Qua thematiek is veel gerefereerd aan de oorsprong van Nijmegen, het fundament, de ondergrond, het feit dat het om de oudste stad van ons land gaat. Daarnaast wordt de Romeinse tijd als de bakermat van cultuur, de basis van de beschaving gezien. Mensen zien de vertaling daarvan in een evenement als het Romeinenfestival, in archeologische vondsten en Romeinse artefacten. Zo is genoemd dat in de directe omgeving van onze stad nog altijd kastanjebomen groeien die zijn te herleiden tot vestiging van het legerkamp 2000 jaar geleden. Locaties als Hunnerberg, Kops Plateau, Valkhof(museum) en het oude museum Kam worden genoemd. Gevoelens van nieuwsgierigheid, van kansen zijn ook naar voren gekomen. ʺZe zijn hier geweest, maar dat is te weinig zichtbaarʺ. Verrassend is ook dat identiteit kennelijk een rol speelt. Dan gaat het om gevoel, om trots, om “mijn straat”. “Ik woon op Romeinse grond.” Maar ook om het verschil van boven en beneden de rivieren dat is terug te voeren op de Limes, de grens van toen. Associaties rond verbeelding zijn er bijvoorbeeld rond het dagelijks leven van toen, het leger als leefgemeenschap, Romeinen tegen Bataven en verbondenheid met steden als Xanten en Keulen. Associaties bij Romeinse thema’s:  oorsprong, het begin;  fundament, ondergrond;  oudste stad;  bakermat van cultuur;  basis van de beschaving;  evenement: Romeinenfestival;  archeologische vondsten;  Romeinse artefacten: kastanjebomen, waterwerken, techniek;  oude routes, nieuwe routes;  10e legioen, legerkamp. Associaties m.b.t. Romeinse locaties:  Hunnerberg;  Kops Plateau;  Valkhof;  museum het Valkhof;  het oude museum Kam. Associaties Romeinse tijd m.b.t. gevoelens:  nieuwsgierigheid;  ze zijn hier geweest!;  kans, te weinig zichtbaar. Associaties Romeinse tijd m.b.t. identiteit:  gevoel;  mijn straat;  ik woon op Romeinse grond;  trots;  frontier, grens;  verschil boven en beneden de rivieren.


Romeinse associaties m.b.t. verbeelding:  dagelijks leven toen;  het leger als leefgemeenschap;  overheersing;  Romeinen tegen Bataven;  Valkhof;  verbondenheid met steden als Xanten en Keulen. Ter illustratie nog enige citaten over associaties bij de Romeinse tijd in Nijmegen: “Nijmegen is de noordelijke grens van het Romeinse Rijk, aan de overkant van de rivier heerst een andere beschaving of invloedssfeer.” “Oudheid, lang bestaan van Nijmegen; onze oorsprong; belangrijk fundament.” “Fantastisch hoe de Romeinen en Bataven vier eeuwen lang een bloeiend conglomeraat van handels‐ en havenstad, garnizoensstad, boeren‐ en burgersamenleving op deze plek draaiend hebben weten te houden.” “Het begin van Nijmegen als stad, waar tweeduizend jaar later nog altijd sporen van zijn terug te vinden in het moderne Nijmegen. Dat eeuwen geleden de Romeinen naar hun legerplaats marcheerden via de Hertogstraat, maakt een op het oog gewone winkelstraat toch een beetje meer bijzonder.” “aan het frontier van het rijk” “Ik woon op Romeinse grond in Nijm.Oost.” “De ondergrond van het huis waar ik woon.” “Er moeten uitingen van grote luxe geweest zijn. Hoe zouden de ʺkleine mensenʺ gedacht hebben?” “bikkel bij NEC wedstrijden” “De Romeinse tijd spreekt mij het meest aan, ik verbeeld me te zien hoe e.e.a. toeging in die tijd” “Claudius Civilis stond ooit tandenknarsend op het valkhof” “De legerkampen op de Hunerberg en op het Kops Plateau vanaf 19 voor Chr. en de Romeinse stad Ulpia Noviomagus in Nijmegen‐west met het enorme grafveld daaromheen.” “Hoe je dit terugziet in de natuur; de bomen en de watergangen die ze hebben aangelegd in de buurt van Berg en Dal (ooit een wandeling gehad waarin een gids daar zeer boeiend over vertelde).” “Als ik wandel op het kopse plateau, dan zie ik in de natuurlijke omgeving een leegte wat enorm tot de verbeelding spreekt. Ik zie in mijn gedachten de tenten van de Romeinen en probeer mij voor te stellen hoe men toen leefde, zich gedroeg, en hoe het eruit zag. Het is een spannende omgeving, juist omdat het een appel doet op je belevingswereld.” “De bezoeken aan Museum Kam met de kinderen. Het Kops Plateau. Tentoonstelling over de Bataven. De opgravingen.”


“Ik mis nog steeds een duidelijke stadswandeling langs alle Romeinse delen van de stad. Als deze er al is, zou er meer promotie voor moeten worden gemaakt en duidelijker moeten worden aangegeven met borden.” “Mʹn vader (Nijmegenaar, net als ikzelf), die mij daar vroeger altijd over heeft verteld en ons oude Romeinse bouwwerken e.d. liet zien.” “dat het blijkbaar een goeie plek was om je te vestigen” “Vraag: hoe heeft die kleine nederzetting aan de Waalkade er precies uit gezien? Keek er een Romein(s soldaat) op dezelfde manier over de Waal naar het noorden als ik op een zonnige zaterdag? Was die brug over de Waal er echt, en zo ja, hoe zag die er dan uit?” “Er is niets authentieks meer te zien in Nijmegen. Maakt geen deel meer uit van de stadshistorie. Alles wat nu (her‐)bouwd zou worden, zou onzin zijn.”

Associaties bij de middeleeuwen in Nijmegen Ook ten aanzien van de middeleeuwen zijn er associaties rond specifieke locaties en komen er bepaalde gevoelens naar boven. Daarnaast denkt men ook aan een aantal gebouwen, thema’s en historische figuren. Locaties als Valkhof, het herbouwde deel rond de Sint Stevenskerk en de Grote Markt, de Benedenstad en Waalkade (laden en lossen van handelsschepen) roepen het beeld op van Nijmegen als relatief kleine vestingplaats. Ook worden gebouwen als Cellenbroedershuys, Stratenmakerstoren, Belvedère op Valkhof, Sint Stevenskerk, Latijnse school en Commanderie van Sint Jan genoemd. Of meer algemene termen als stadsmuren, stadsparken, kloosters of kerken. De ontwikkeling van Karolingische palts naar Valkhofburcht is ook een interessante associatie. Opvallende gevoelens zijn de positieve beelden van een mooie tijd van verdieping en herbeleving versus een donkere periode van smerige steden, armoede en onrust. Vaak is aangegeven dat er geen eenduidig beeld is voor Nijmegen, dat men zich geen voorstelling kan maken. Voor sommigen springt de periode van de middeleeuwen er niet uit, is Nijmegen niet bijzonder vergeleken met andere steden Historische figuren die naar boven komen zijn onder meer Karel de Grote, Mariken van Nimwegen en Moenen, Katharina van Kleef, Catharina van Bourbon (begraven in Sint Stevenskerk), de Gebroeders van Limburg (getijdenboek). Interessante thema’s rond de middeleeuwen zijn epidemieën als de pest, de tactische ligging aan de Waal, de veilige ommuurde vestingstad, het Katholieke geloof en de betekenis van Nijmegen als “Rijksstad”. Andere thema’s zijn de invloed van hertogen en graven van Gelre op Nijmegen en een verondersteld ‘gat’ in de stadshistorie (periode 400‐800). Associaties m.b.t. middeleeuwse locaties:  Valkhof, grootste burcht in Nederlandse geschiedenis;  herbouwde deel rond Sint Stevenskerk;  Benedenstad;  Grote Markt;  (slag om de) Mookerheide;  Waalkade: laden en lossen van handelsschepen;  Nijmegen als relatief kleine vestingplaats.


Associaties Middeleeuwen m.b.t. gebouwen:  Cellenbroedershuys;  Stratenmakerstoren;  stadsmuren, stadsparken;  Belvedère op Valkhof;  Museum het Valkhof: archeologische vondsten;  kloosters en kerken;  van Karolingische palts naar Valkhofburcht;  Sint Stevenskerk;  Latijnse school;  Commanderie van Sint Jan. Middeleeuwse associaties qua gevoelens:  weinig van over;  besef dat het nu beter hebben;  interessante periode, de moeite waard;  te weinig van bekend, periode springt er niet uit;  geen eenduidig beeld voor Nijmegen;  niet belangrijk;  geen voorstelling van te maken, zegt me weinig;  mooie tijd van verdieping en herbeleving;  donkere periode;  smerige steden;  verval, armoede en onrust;  Nijmegen niet bijzonder vergeleken met andere steden. Associaties Middeleeuwen m.b.t. historische figuren:  Karel de Grote;  Mariken van Nimwegen;  Moenen;  Katharina van Kleef;  Catharina van Bourbon (begraven in Sint Stevenskerk);  Gebroeders van Limburg (getijdenboek);  Gilde;  handwerkslieden maakten de stad;  hospitaalridders stichtten de Commanderie van Sint Jan;  Merovingers spreken tot de verbeelding. Associaties m.b.t. bepaalde middeleeuwse thema’s:  Gebroeders van Limburgfestival;  de pest, epidemieën;  Keizerstad;  tactische ligging aan de Waal, handelsstad;  veilig hooggelegen, aan water, omwalling;  riddertijd, veldslagen;  ommuurde vestingstad;  het Katholieke geloof;


 Nijmegen Rijksstad, wordt belangrijk, bloeiperiode;  speelbal van hertogen en graven van Gelre;  gat in de stadshistorie (periode 400‐800);  levendige nijverheid. Ter aanvulling en illustratie weer enige citaten van deelnemers aan het onderzoek: “Stadsmuren, smalle straatjes, hoge gebouwen” “Nijmegen als relatief kleine vestigingsplaats” “Veelzijdige periode waarin veel bereikt is vanuit het Nijmeegse” “Het Valkhof met het bij horende kasteel met de Donjon en natuurlijk daarmee Keizer Karel de Grote.” “Langs een verbindingsweg ontwikkelde in de middeleeuwen de welvaart van de stad zich, evenals langs de niet minder belangrijke dwarsweg Grote Straat en Broerstraat‐Molenstraat. De Blauwe Steen is echt het middelpunt. Nijmegen moet in de 13‐15e eeuw een rijke stad zijn geweest.” “Veel ambachten in de stad; sterke overheersing door kloosters,monniken en priesters Keizerstad, palts en belangrijk voor het Roomse Rijk.” “Grauwe tijd maar door bekendheid van de gebr. Van Limburg is dat beeld wel wat veranderd” “Ommuurde stad met vele poorten grenzend aan de Waal” “Karel de Grote laat hier een burcht bouwen, waarvan nog steeds resten te zien zijn. Dat je in het Valkhofpark tijdens evenementen een biertje kunt drinken tussen die ruïnes, kunnen weinig andere steden je nazeggen.” “Het Besiendershuys, met daarbij het in straatnamen zichtbaar zijn van de diverse beroepen (gildes)” “Rijk uitgedoste belangrijke mensen paradeerden door de straten, smal en vies, huizen erg op elkaar gepakt. Waar was de ʺkleine manʺ?” “niet zo veel meer bijzonder dan andere steden in Nederland” “Vroege middeleeuwen, zou nog wat meer mogen worden uitgelicht (Merovingers spreken mij en ik denk wel meer mensen tot de verbeelding)” “Het Valkhof als verblijfplaats van Karel de Grote en daarna van vele andere edelen bracht welvaart en aanzien naar de stad.” “Onduidelijk, stonden de huizen onder water als de Waal steeg, was er veel verkeer?” “Middeleeuwen in Nijmegen. Weet eigenlijk niet waar ik moet beginnen, oja. De vierkante blauwe steen waar de bussen overheen rijden bij de V&D, café Biessels. Altijd als ik daar loop zie ik hoe mensen in die tijd klaplopers en andere rare snuiters in een houten ton stopte, om die vervolgens de grote straat naar beneden te laten rollen. Openbare vernederingen als het ware, zoals die op de grote markt met het zwaard en hakblok werden bezegeld. Wat moet het toch ook een wrede tijd zijn geweest. Dieven werden in een ton


gedaan, waarbij roestige spijkers in de ton werden geslagen om vervolgens doldwaas naar beneden te worden geduwd. Soms werden er gaten in de ton gemaakt en was er niemand die op de waalkade te tegen hield, plons! Verder denk ik aan armoede, veel steen, stank en vieze mensen.” “Kronkelende steegjes, stank, dicht bevolkt, zeilschepen op de rivier, ambachtslieden, religie.” “Trots, vooral als ik op de Grote Markt sta met het Waaggebouw en het café De Blauwe Hand” “Het spektakel dat de bouw van de (huidige) Commanderie in 1196 moet hebben geleverd. Jatten jongetjes uit de benedenstad toen (ook) interessant bouwmateriaal? Was er een groot openingsfeest?”

Associaties bij de Vrede van Nijmegen Bij de Vrede van Nijmegen hebben veel minder mensen concrete beelden. De historische gebeurtenis roept vooral bepaalde associaties, artefacten en episodes op. Zoals gezegd is de Vrede van Nijmegen niet bekend, roept deze weinig op. Associaties zijn er vooral rond “het begin van Europa”, een historische gebeurtenis waar Frankrijk en Pruisen bij betrokken waren. Nijmegen stond daarbij volgens panelleden even op de wereldkaart, was even het centrum van de wereld. Wandtapijten (gobelins) die momenteel in het gemeentehuis hangen, een schilderij van Gascard, een zaal in museum het Valkhof zijn meer concrete beelden (samenvattend artefacten genoemd). Tenslotte zijn er ook bepaalde historische episodes genoemd: onder meer de tachtigjarige oorlog, de vrede met Frankrijk, de tijd van Lodewijk XIV. Deze eerste vredesconferentie betekende (volgens panelleden) voor Nijmegen o.a. het vorderen van woningen voor de diplomaten en hoogwaardigheidsbekleders. Diverse associaties:  roept weinig op, geen voeling mee;  niet bekend;  onderschat;  Frankrijk, Pruisen;  historisch geneuzel;  Nijmegen op wereldkaart, even centrum van de wereld;  begin van Europa;  grandeur;  pompeus en gekonkel;  een begrip. Associaties qua artefacten:  wandtapijten gemeentehuis;  schilderij van Gascard;  wandkleden, gobelins;  zaal in museum Valkhof;  vredespenning;  niet zichtbaar;  koetsen van diplomaten;  Nijmegen als decor;  Muziekvoorstelling;  tableau Spiegelzaal Versailles.


Associaties qua episoden:  tachtigjarige oorlog;  vrede met Frankrijk;  eerste vredesconferentie;  tijd van Lodewijk XIV;  11 augustus 1678;  welke oorlog?;  vorderen van woningen. Citaten rond de Vrede van Nijmegen: “Terecht is de Vrede van Nijmegen‐penning in het leven geroepen. De vrede van Nijmegen was een vroege (niet de eerste) poging de West‐Europese landen/vorstendommen te verenigen en de eindeloze oorlogen uit te bannen“ “De interessante 17e eeuw, in staatkundig opzicht, kooplui‐ en ontdekking van de wereld (met ook al het slechte, zoals slavenhandel ed.)“ “Grandeur door de aanwezigheid van vele gezanten“ “Er gaat ergens een belletje rinkelen, maar ik weet niet (meer) precies wat het inhoudt“ ´Het einde van de Franse overheersing. Leuk dat dit in Nijmegen beklonken is, maar ’t kon ook elders” “Die prachtige gobelins verdienen een permanente tentoonstelling met een goede uitleg over de voorstellingen en door wie en waar ze gemaakt zijn“ “De trots van de stadsoverheid dat Nijmegen gekozen werd als plek om twee slepende oorlogen te beslechten. (...) De pracht en praal van de Franse en Spaanse vertegenwoordigers. Verder de waanzinnige duur van de onderhandelingen o.a. over de titulatuur waarmee men elkaar aansprak. Ten slotte de ondertekening met de vele vertegenwoordigers rond de tafel zoals op het schilderij van Henri Gascar“

Associaties bij de Tweede Wereldoorlog in Nijmegen Het is niet verrassend dat de Tweede Wereldoorlog erg veel oproept. De genoemde associaties zijn samengevat onder de noemers locaties, gebeurtenissen en emoties. Locaties waar het eerst aan wordt gedacht zijn Plein 1944 en het schommelmonument in de Marikenstraat. Daarnaast bijvoorbeeld de Waalbrug als strategisch object, het station, de Molenstraatkerk en de verwoeste St. Stevenstoren. Ook plaatsen buiten de stad, zoals het bevrijdingsmuseum in Groesbeek, de Duivelsberg, het Reichswald en diverse begraafplaatsen rond Nijmegen spreken tot de verbeelding. Gebeurtenissen als het vergissingbombardement (800 slachtoffers, maar minder bekend in Nederland), Market Garden, de luchtlandingen in Groesbeek en de Waaloversteek zijn veel naar voren gekomen. Vaak vermeldt men ook dat een prachtige stad verloren is gegaan, dat de herbouw erg lelijk is. Hoewel sommigen juist wijzen op fraaie wederopbouw. Het feit dat Nijmegen frontstad was acht men vaak onderbelicht. Zo waren er bijvoorbeeld veel Engelse soldaten ingekwartierd.


Bij uitstek zijn er ook veel gevoelens en emoties. Vaak zijn er beladen persoonlijke geschiedenissen, van verlies en trauma. Maar ook ontroering en verbroedering. En de boodschap dat de herinnering nooit verloren mag gaan. Ook zijn er veel vragen: hoe zag de stad er voor de oorlog uit, wat is er precies gebeurd, was er verzet? Associaties rond locaties:  Plein 1944;  schommel‐monument;  museum Groesbeek;  begraafplaats Graafseweg;  Waalbrug strategisch object;  V&D, Hema;  begraafplaatsen rond Nijmegen;  station;  Molenstraatkerk (gevel);  monument Plein 1944: toekomst?;  Duivelsberg en Reichswald;  Broerstraatkerk en Augustijnenkerk;  munitieopslag Hatertseweg;  school Hertogstraat;  St. Stevenstoren verwoest;  Hees;  Benedenstad gesloopt. Associaties rond bepaalde gebeurtenissen:  Vergissingsbombardement;  bevriende bommen;  Market Garden;  a bridge too far;  operation veritable;  de oversteek;  Jan van Hooft redde de brug;  800 slachtoffers, maar minder bekend;  Duitse soldaten, Engelse soldaten ingekwartierd;  hemel zwart van vliegtuigen;  overleden schoolkinderen;  prachtige stad verloren gegaan;  lelijke herbouw;  soms fraaie wederopbouw;  als frontstad onderbelicht;  (te) veel afgebroken;  erfgoed ging verloren;  luchtlandingen Groesbeek;  Duitse invasie;  jaarlijkse herdenking Oranjesingel.


Associaties qua gevoelens en emoties:  wil ik meer van weten;  ontroering;  persoonlijke geschiedenis, beladen;  herinnering mag nooit verloren gaan;  dit bewust meegemaakt;  verbroedering;  verlies, veel familie verloren;  verzet?;  geestelijk beschadigde mensen;  hoe zag de stad er voor de oorlog uit?;  opa en oma; stad aardig uit as herrezen;   onnodig;  nog altijd contact;  ʺDuitseʺ Nijmegenaren?;  Arnhem concurrent. En tenslotte enige citaten rond de Tweede Wereldoorlog: “Het lijden van de bevolking door bombardementen en oorlogshandelingen“ “Deze oorlog heeft heel veel ellende gebracht over de heel mooie stad Nijmegen, Het bombardement op 22 febr. 1944 de frontstad op en na 17 schept 1944 met ook weert de velen vernielingen door terugtrekkende Duitse troepen. Dat blijft altijd in mijn gedachten gebrand“ “Roept nog steeds meeste ontroering op, dichtbij ook nog door vele verhalen van ouders. Belangrijk te blijven herdenken“ “Angst, ellende, verwoesting, onzekerheid, gewonden en vele honderden doden“ “Ramp. Aandacht vooral door monumenten en zou graag een soort museum zien. Een soort Anne Frank huis van een Nijmeegse jood, homo, slachtoffer van bombardement of verzetsheld. Zodat de herinnering tastbaar blijft en het besef dat deze oorlog iedereen trof en dat we waakzaam dienen te zijn voor herhaling of zelfs al waakzaam voor onverdraagzaamheid van medemens“ “Het bombardement, ʹhet hert is dr uutʹ, te werk stelling van mijn opa, Market Garden, het ʹhuis voor gevallen vrouwenʹ waar mijn moeder in 1946 ter wereld kwam, nadat mijn oma zwanger werd van een Canadees“ “Het verlies aan mensenlevens en het verdwijnen van het charmante middeleeuwse karakter van Nijmegen door het ʹvergissingbombardementʹ van 22 februari 1944, de brandstichtingen rond 17‐20 september 1944 in de Binnenstad en de frontstadperiode“ “Niet bewust meegemaakt. Desondanks een dubbel gevoel. Er zijn veel historische gebouwen verdwenen, maar hierdoor heeft de stad zich wel kunnen ontwikkelen tot een moderne, diverse stad die met één been in het verleden staat en met het andere been de toekomst instapt en het moderne tijdperk omarmt“


“Veel info over legers, weinig over de gewone burger. Hoe kwam die de oorlog door ? Was er hier hongersnood?“ “Pijnlijk stuk uit onze geschiedenis. Heeft wel gezorgd dat wij Engelse vrienden hebben overgehouden in onze familie“ “Vooral veel vernietiging: zou graag weten hoe de stad er voor die periode uitzag en dat sommige stukken weer in oude luister hersteld zouden worden“ “Schrijnend. Het bombardement heeft het hart van de stad eruit gerukt. Niet alleen omdat er zoveel mensen zijn omgekomen (wat je nu bijna niet kunt voorstellen hoe verschrikkelijk dit voor een stad moet zijn) maar ook dat de mooie straten en oude gebouwen totaal verwoest zijn. Het maakt een stad armoediger“ “Het uiterst ambigue gevoel dat de bevrijders hier op één dag meer schade en ellende hebben veroorzaakt dan de bezetter in vijf jaar en dat dit zó lang niet mocht worden uitgesproken“ “De tweede wereldoorlog is voor mij erg persoonlijk. Tot de dag van vandaag raakt het mij diep. De verloren stad, de desastreuze vernietiging van de oh zo mooie middeleeuwse stad. Maar ook de vernietiging van vele mensenlevens en gezinnen, zoals die van mijn opa. Mij opa, die ten tijde van het grote februari bombardement op weg was naar zijn werk. Hij stierf vlakbij het station. Hij liet drie jonge kinderen achter onder de vijf jaar en een vrouw die hoog zwanger was ten tijde van dit voorval. In december van het jaar 2008 is mijn oma herenigd met haar eerste man. Ze is bijgezet in het graf van mijn opa“ “Het bombardement waar ik middenin zat (school Hertogstraat)“ “Frontstad, geallieerd bombardement, dood en verderf en vragen: waar zaten de Duitsers, waar de onderduikers, waar de collaborateurs, waar vielen de bommen, waar de doden? “ “Waalbrug, Trajanusplein, bombardementen ter hoogte van Burchtstraat, brand bij mijn grootouders, Engelse militairen die bij mijn grootouders introkken met wiens kinderen we nu nog contact hebben“ “Lelijke naoorlogse bebouwing aan Grote Markt en Plein 44, ʹSchommel‐monumentʹ bij Marikenstraat. Bij het eerste: lelijk, maar het heeft ook historische waarde, maak er desnoods een uitleg bij. Bij het laatste: jammer dat het ontoegankelijk is, neem een voorbeeld aan Vigeland‐park in Oslo, waar de beelden aangeraakt mogen worden en de kinderen desnoods op de beelden kunnen klimmen of pootje kunnen baden in de vijvers“ “Wat heeft die betekend voor de ʹDuitseʹ Nijmegenaren (verliefd op Klara uit Kleef, getrouwd met een Duitse, familie in Duitsland, enzovoort)?“


4.4

Huidige zichtbaarheid Nijmeegse historie

Naast associatie is ook de huidige zichtbaarheid van de vele lagen in de stadsgeschiedenis relevant voor een project als Verleden Verbeeld. Om zo verdergaande aanknopingspunten voor het verbeelden van het verleden in beeld te krijgen. Aan de hand van de inmiddels bekende vier episodes of gebeurtenissen Romeinse tijd, middeleeuwen, Vrede van Nijmegen en de Tweede Wereldoorlog wordt aangegeven of deze onderdelen voor panelleden concreet herkenbaar, zichtbaar of voelbaar zijn in de stad. Ondanks het vaak afwezige historisch decor in Nijmegen is er zeker het een en ander concreet herkenbaar, zichtbaar of voelbaar in de stad. Die conclusie is gerechtvaardigd gezien de respons van panelleden, qua inhoud en qua hoeveelheid antwoorden. Zo worden bijvoorbeeld allerlei locaties, reconstructies, gebouwen, exposities en routes genoemd. Overigens deelt het panel in zijn algemeenheid de analyse dat de Nijmeegse historie minder in beeld is dan in vergelijkbare steden. Dat geldt ook voor de Romeinse tijd, waarvan is aangegeven dat deze vaak weinig zichtbaar is (24 x genoemd). Ten aanzien van de Romeinse tijd zijn het meest genoemd: 1. Valkhof(park) (133 x genoemd); 2. Museum Het Valkhof (69x); 3. Casino(opgravingen) (31x); 4. Kops Plateau (27x); 5. restanten stadsmuur (9x); 6. diverse straatnamen, o.a. Keizer Traianusplein (7x). De middeleeuwen zijn volgens panelleden het meest zichtbaar in: 1. Valkhof(park) (108x genoemd); 2. Gebroeders van Limburg(festival) (71x); 3. oude stratenpatroon (51x); 4. St. Stevenskerk/toren (50x); 5. Grote markt (32x); 6. De Waag (28x); 7. Mariken van Nimwegen(beeldje) (27x); 8. Stadsmuur (24x); 9. Benedenstad (18x); 10. Kronenburgerpark (17x). Vrede van Nijmegen: 1. niet of nauwelijks zichtbaar/weet niet (193x genoemd); 2. Stadhuis (44x); 3. Museum Het Valkhof (33x); 4. wandtapijten/gobelins (22x); 5. schilderijen (10x); Tweede Wereldoorlog: 1. lelijke bebouwing wederopbouw, o.a. pand HEMA (76x genoemd); 2. binnenstad/benedenstad (60x); 3. Plein 1944 (51x);


4. de gevolgen van het bombardement (47x); 5. diverse monumenten (45x); 6. het schommelmonument (44x); 7. Waalbrug (40x); 8. herdenking(en) (31x); 9. wederopbouw (24x); 10. station (14x). De volgende figuren geven een impressie van de zichtbaarheid van respectievelijk de Romeinse tijd, de middeleeuwen, de Vrede van Nijmegen en de Tweede Wereldoorlog in onze stad. Romeinse tijd:

Middeleeuwen:


Vrede van Nijmegen:

Tweede Wereldoorlog:

Figuur 7: De Romeinse tijd, de middeleeuwen, de Vrede van Nijmegen en de Tweede Wereldoorlog in Nijmegen zie of voel ik terug in … Toelichting: door respondenten vaker genoemde thema’s zijn groter weergegeven.


4.5

Kansen voor profileren

Nadat ten aanzien van de stadshistorie bekendheid, gevoel en betekenis aan de orde zijn geweest, is een aantal onderzoeksthema’s aan stadspanelleden voorgelegd rondom kansen en profilering. Welke periode of gebeurtenis vindt men het meest kansrijk voor Nijmegen om zich met haar verleden te profileren? Waarom? Of zou Nijmegen zich niet met haar verleden moeten profileren? Welke middelen kunnen we inzetten? Kent men inspirerende voorbeelden van “verbeelden van het verleden”?

Romeinse tijd en middeleeuwen kansrijk geacht Zo’n 86% van de panelleden ziet kansen voor de stad. Daarbij zien de grootste groepen kansen voor de Romeinse – en middeleeuwse tijdsperiode. In de antwoordcategorie ‘anders’ is veel opgemerkt dat het niet zozeer een kwestie van kiezen is, maar dat de genoemde opties in feite complementair zijn. En dat zo verschillende doelgroepen kunnen worden aangesproken. Antwoordmogelijkheid

Aantal

Percentage

De Romeinse tijd

238

40%

De middeleeuwen

130

22%

De Vrede van Nijmegen

27

5%

De Tweede Wereldoorlog

52

9%

Anders

55

9%

Nijmegen zou zich niet met haar verleden moeten profileren 13

2%

Weet niet / geen mening

12%

73

Figuur 8: Welke periode of gebeurtenissen zijn het meest kansrijk voor Nijmegen om zich met haar verleden te profileren


Respondenten hebben ook aangegeven waarom zij deze periode of episode het meest kansrijk vinden.

Profileren Romeinse tijd in samenhang ‘oudste stad’ De 40% die de Romeinse tijd het meest kansrijk vindt om Nijmegen zich met haar verleden te laten profileren noemt daarbij vele achtergronden en argumenten. Samengevat zijn daar negen hoofdthemaʹs in te onderscheiden: o Romeinse tijd is kenmerkend voor ʺoudste stadʺ (60x genoemd) o uniek voor Nederland, zeldzaam, onderscheidend (47x genoemd) o veel (nieuwe) zichtbare sporen, opgravingen, collectie museum het Valkhof (46x genoemd) o aansprekend voor breed publiek (jong en oud), meest tot de verbeelding sprekend, prikkelt de fantasie (29x genoemd) o refereert aan het ontstaan van de stad, de oorsprong, Noviomagus (29x genoemd) o veel ontwikkelmogelijkheden, geen andere stad in Nederland profileert zich op dit thema (14x genoemd) o grote spanne van historie, gaat heel ver terug (12x genoemd) o belangrijk thema Europese geschiedenis, internationale betekenis (8x genoemd) o reeds bij veel mensen bekend (7x genoemd) Enige citaten rond profilering vanuit de Romeinse tijd: “dit is uniek voor de Nederlandse situatie naar aard en omvang” “dit de basis is van onze 2000 jaar oude stad. Zonder Romeinen geen Noviomagus.” “Nijmegen zich de oudste stad van het land noemt. Profilering op latere periode staat daar wat haaks op” “het begin van onze stad, heel veel van gevonden en we zijn de Oudste Stad van Nederland.” “deze periode spreekt het meest tot de verbeelding: het is de basis van Nijmegen en van onze cultuur”

Middeleeuwen vooral laten zien in gebouw en structuur De panelleden (22%) die de middeleeuwen in Nijmegen het meest kansrijk vindt om Nijmegen met haar verleden te profileren noemen samengevat deze hoofdthema’s en argumenten: o de middeleeuwen zijn het meest zichtbaar in stad(scentrum) qua gebouwen en structuren (50x genoemd); o het meest aansprekend, tot de verbeelding sprekend, ook voor jeugd (17x); o goede mogelijkheden tot reconstrueren, referentiebeelden beschikbaar (8x); o het verhaal Mariken van Nimwegen (7x); o Valkhofkapel en Barbarossaruïne goed bewaard gebleven, concrete verwijzingen (5x); o Karel de Grote bekende figuur (4x); o neutraler dan Tweede Wereldoorlog, geen zwarte bladzijde (4x); o St. Stevenskerk (4x).


Citaten t.a.v. profilering middeleeuws Nijmegen: ”gebroeders van limburg spreken erg tot de verbeelding” ”omdat veel kenmerken hiervan duidelijk in het stadsbeeld zijn terug te vinden. omdat daar het meest van te reconstrueren of op te knappen is in de stad. Moet je eens opletten wat er gebeurt als die Donjon er ooit komt, dan gaat het pas echt leven voor iedereen die naar Nijmegen komt” ”omdat het een lange periode is waarin Nijmegen een belangrijke handelsplaats is geworden. Van het kapelletje in het Valkhofpark tot het Gebroeders van Limburg festival. Spreekt erg tot de verbeelding” ”De middeleeuwen bruggen slaat tussen zijn Romeinse periode en tussen het heden” ”omdat dit publicitair al de meeste successen heeft geboekt (tot in NYC toe) ” ”dit voor mensen over het algemeen toch meer tot de verbeelding lijkt te spreken en meer betekenis heeft in de huidige tijd dan de Romeinse tijd. Bij de Romeinse tijd is de afstand te groot en de geschiedenis te ver weg” ”in deze periode belangrijke stappen zijn gezet voor de uitbouw van Nijmegen” ”Karel de grote al rond 800 in Nijmegen kwam, een man van wereldformaat, hij ordende het leven, stimuleerde scholen, stimuleerde kloosters, dwz spiritualiteit, een bestuurder die het goed met de mensen voor had” ”het festival erg leuk is maar niet genoeg bekend” ”De kans voor een uniek decor op het Valkhof” ”die de stad gevormd hebben: gebouwen én mentaliteit” ”Sterke vrouwen + mannen (Marieken ... + K. Karel ...) ”

Profileren middels Vrede van Nijmegen en Tweede Wereldoorlog De 5% die de Vrede van Nijmegen het meest kansrijk vindt noemt daarbij een vijftal achtergronden en argumenten: o onderbelicht deel van de Nederlandse geschiedenis (6x genoemd); o Europees te vermarkten (4x); o enige tastbare zaken aanwezig, o.a. Vrede van Nijmegen‐zaal, video (4x); o uniek moment (3x); o te relateren aan actualiteit, historische parallellen (3x). Enige citaten vanuit deze groep: “dat een ongelooflijk en uniek moment is, te gebruiken in de actualiteit van onverdraagzaamheid” “Je kunt dit Europees vermarkten!”


“het een historisch moment is dat niet alleen van belang was voor Nederland en Europa, maar ook op mooie manieren zichtbaar zijn (Vrede van Nijmegen‐zaal) en gemaakt kan worden. Niet alleen dat moment, maar de gehele zeventiende‐eeuw kent belangrijke en bijzondere momenten die nog steeds tastbaar zijn.” “dit mij nog niets zegt ......” En degenen die de Tweede Wereldoorlog het meest kansrijk vinden geven deze achtergronden: o het vergissingbombardement had een grote invloed op uiterlijk en ontwikkeling van het stadscentrum (11x genoemd); o de sterke emotionele lading, dit nooit vergeten, de anti‐oorlog boodschap (7x); o aansprekend en betekenisvol omdat het een recent verleden betreft (7x); o hoog kennisniveau onder doelgroepen (7x); o grote impact op bevolking, van Nijmegen tot Europa (4x); o behoort tot de persoonlijke geschiedenis van velen (3x); o militair‐historische betekenis (Market Garden, bevrijding, 3x); o de jeugd is geïnteresseerd (3x). Enige citaten vanuit deze groep: ”omdat het bombardement grote invloed heeft gehad op het (historische) uiterlijk van Nijmegen” ”omdat we deze periode NOOIT mogen vergeten” ”omdat er op dit moment nog veel mensen zijn die het zich kunnen herinneren en er veel leed van hebben ondervonden. Het heeft veel betekend voor de inwoners en het aanzien van de binnenstad. Het historisch hart is verdwenen” ”dit is voor een deel van de Nederlanders nog een stuk van hun eigen leven. Daarnaast is het iets dat de jeugd ook enorm aanspreekt” ”omdat dit het meest recente uit het verleden is en nog voor veel mensen herkenbaar” ”omdat bij Nijmegen Market Garden strandde en in 1945 offensief en bevrijding van Europa werd ingezet” ”omdat de generatie uitsterft, die de oorlog bewust heeft meegemaakt. En Nijmegen daarover een goed verhaal heeft te vertellen”

In samenhang profileren, ook suggesties andere thema’s Ten slotte zijn er andere voorkeuren rond profilering (9%). Zoals gezegd vinden deze panelleden dat de genoemde vier opties complementair zijn. En dat zo verschillende doelgroepen kunnen worden aangesproken. Samengevat noemen zij: o combineer profilering gericht op meerdere themaʹs en episodes o elke periode of episode heeft zijn eigen doelgroep o het huidig stadsbeeld kan vanuit historisch oogpunt beter, bijvoorbeeld door gevelreclames terug te dringen o initieer muziek(voorstellingen) uit het verleden: onder andere Romeins, middeleeuws


o

suggesties ten aanzien van andere themaʹs: het rijke Roomse leven, de strategische ligging van de stad, de jaren 70, de typisch Nijmeegse maatschappelijke betrokkenheid, linkse actiestad, 18e en 19e eeuw, de singeluitleg, de Bataven (als eerste nederzetting), opgravingen centraler stellen, oude industrie laten zien.

Citaten: ”ik vind dat alle vier de perioden heel kansrijk zijn, de wortels van de stad liggen in de Romeinse tijd, haar Bloeitijd in middeleeuwen en Vrede van Nijmegen, met als triest dieptepunt in later tijd WO II en het bombardement. Het een kan niet zonder het ander, alles grijpt in elkaar” ”Nijmegen moet zich niet richten op één periode juiste de combinatie maakt het interessant” ”het rijke Roomse leven: omdat dat inzichtelijk maakt hoe een religie van invloed kan zijn op een gemeenschap (zowel in positieve als in negatieve zin) ” ”de periode waarin de stad met al haar mooie panden uitgroeide tot een groter centrum. Het verleden dat iets dichter bij de mensen staat. De singels, de herenhuizen, wie hebben er gewoond, hoe leefde men toen etc. De overkant, het pontje, de Grift” ”meerdere periodes tegelijk. Van geen van de periodes zijn de overblijfselen direct zichtbaar of spectaculair. Het verhaal eromheen is erg belangrijk. Combinaties van exposities in het Valkhofmuseum, muziek(theater), bijv. in de Stevenskerk, straattheater (gebroeders van Limburgfestival) en historische stadswandelingen moeten er een interessant en tot de verbeelding sprekend verhaal van maken” ”Nijmegen moet zich juist niet op een periode vastleggen. Dat is onverstandig omdat van iedere periode afzonderlijk m.i. te weinig gebouwen met kwaliteit resteren. Met kwaliteit doel ik op aantrekkelijkheid voor bewoners en toeristen uit eigen land of nabije buurland. Beter kan Nijmegen zich profileren als een stad in het groen, aan het water met een historische en gezonde leefomgeving. Daaraan zou bijdragen voldoende hoogwaardige werkgelegenheid. Die is er momenteel niet en dat zorgt er voor dat veelal academici na hun studie wegtrekken. Dan resteert een groep die het wellicht minder breed heeft en minder geld over kan uitgeven aan culturele zaken” ”ook de oude industrie van Nijmegen moet behouden blijven, trend is nu om dat alles te slopen voor nieuwe dingen. wat nu lelijk kan zijn, is later misschien zeer bepalend (denk aan Quakmonument) ”

Waarom zou Nijmegen zich niet met haar verleden moeten profileren? De 13 respondenten (2%) die van mening zijn dat Nijmegen zich niet met haar verleden moeten profileren geven hiervoor verschillende redenen. Soms ziet men principiële bezwaren: “Je moet de geschiedenis wel gewoon een plaats geven en laten zien als je wilt, maar je moet niet actief bevorderen door je ermee te profileren. Dan wordt het gekunsteld en krijgt het gauw het karakter van een commercieel trucje.” “Al is het mooi om het verleden te herinneren en te eren, een plaats moet zichzelf niet bouwen op deze herinnering.” En:” kost veel te veel geld”.


Anderen zien onvoldoende basis: “Omdat het als stadshart daartoe ‐op enkele gebouwen en Grote Markt met omgeving na‐ niet aantrekkelijk is, anders dan inwisselbare winkelstad.” En: ”Nijmegen heeft van alles net niets! Nogmaals, zolang er nieuwbouw komt te staan naast een oud gebouw waar de stijl niet van wordt aangepast aan het verleden lijkt het op niets. Het centrum heeft een paar mooie panden en een oude kerk maar daar heb je het mee gehad. Als wij buitenlandse vrienden op bezoek krijgen neem ik ze mee naar de omgeving van de stad.” De meesten pleiten voor het profileren middels heden of toekomst: “Liever: ultramoderne eigentijdse opvallende gebouwen en woningbouw of grensverleggende internationale (kunst)manifestaties die ook jongeren aanspreken. Het zou een uitdaging kunnen zijn, juist in zoʹn historische stad als Nijmegen, om het contrast op te zoeken, de toekomst te plaatsen tegenover het verleden.” “Nijmegen moet zich profileren met de kennis en de kunde van heden. Nijmegen is als oudste van ons land ook de stad van wijsheid kracht en vooruitgang.” En: “(…) dat Nijmegen een bloeiend kunstleven heeft met vele kunstenaars, dat het een groene stad is, dat er een innovatieve Universiteit is, zijn voor mij belangrijker, dan weet ik dat ik in een stad woon die de toekomst heeft en niet allen het verleden. Waar kunstenaars niet proberen weg te komen naar Arnhem of verder naar de Randstad of het Buitenland.” Ook is er bij een enkeling bezwaar tegen het opnieuw opbouwen in historische stijl: “Omdat ik bang ben dat er allerlei nepgebouwen gaan komen, het herbouwen van de Don Jon etc. Laat het zoals het is en laat iets over aan de fantasie. Nep is erger dan dat er iets niet of nog maar gedeeltelijk is. Nijmegen zou zich veel meer op de toekomst moeten richten ipv oubolligheden zoals verkleedpartijen.”

Panel pleit voor reconstructie en herbouw in Nijmegen Hoe zou Nijmegen haar geschiedenis het best zichtbaar of voelbaar kunnen maken? Panelleden spreken een voorkeur voor reconstructie en herbouw. Ook noemen ze meer traditionele middelen als restauratie en evenementenaanbod (zie Figuur 9): 1. door belangrijke onderdelen uit de stadsgeschiedenis met behulp van reconstructies of herbouw zichtbaar te maken (46% van de antwoorden); 2. door historische gebouwen te restaureren (44%); 3. door evenementen te organiseren rond historische gebeurtenissen (24%); 4. door op straat oude beelden te laten zien (20%); 5. door thematische wandel/fietsroutes aan te bieden (19%). Binnen de antwoordcategorie ‘anders’ (9%) zijn enige interessante suggesties gedaan. Zo is ter aanvulling op het laten zien van oude beelden op straat ingegaan op het aanbieden van transparante overlays waarmee het heden in beeld en informatie vergeleken kan worden met het verleden. Daarbij kan men denken aan de smartphone‐App APS. En ter aanvulling op het aanbieden van thematische routes denkt een respondent aan het ontwikkelen van een virtuele tour door de middeleeuwen, waarbij geluiden en geuren daadwerkelijk zijn te ervaren. Andere suggesties: o benut het medium televisie. Biedt programma’s aan over de stadsgeschiedenis, op de lokale kanalen; o verwijs bij nieuwbouw naar het verleden, bijvoorbeeld m.b.v. gevels in historische stijl; o geef archieven en de bibliotheek een rol; o biedt gratis informatiepakketten aan scholen;


o o o

laat een artikelenreeks verschijnen in kranten en weekbladen; zorg voor een actuele, centrale website. Een mogelijkheid is het digitaal visualiseren van panden hier; herbouw van voor Nijmegen belangrijke historische gebouwen, bijvoorbeeld het station.


Aantal

Percentage

door belangrijke onderdelen uit de stadsgeschiedenis met behulp van 280 reconstructies of herbouw zichtbaar te maken

46%

door op straat oude beelden filmbeelden, mobiel internet)

124

20%

door thematische wandel/fietsroutes aan te bieden

118

19%

door verhalen te vertellen over vroeger

30

5%

door historische gebouwen te restaureren

268

44%

door evenementen te organiseren rond historische gebeurtenissen

148

24%

door tentoonstellingen over de stadsgeschiedenis

71

12%

door promotie/informatieborden bij invalswegen en bij Stations

27

4%

door rondleidingen te organiseren

44

7%

anders

56

9%

Nijmegen zou zich niet met haar verleden moeten 'verkopen'

6

1%

Weet niet / geen mening

7

1%

te

laten

zien

(bijvoorbeeld

foto's,

Figuur 9: Hoe zou Nijmegen haar geschiedenis het best zichtbaar of voelbaar kunnen maken (% van de antwoorden)


Inspirerende voorbeelden “verbeelden van het verleden” De afsluitende vraag was “kent u aansprekende voorbeelden uit andere steden, waar de geschiedenis opnieuw zichtbaar is gemaakt, en waar Nijmegen iets mee kan? Denk bijvoorbeeld aan reconstructies, themaroutes of evenementen.” Opvallend is dat participanten in het onderzoek goed op de hoogte zijn van voorbeelden van het “verbeelden van het verleden” elders. Zij doen vele suggesties, het gaat te ver deze volledig te behandelen. Binnen de verzameling voorbeelden kunnen we een zestal groepen onderscheiden: 1. voorbeelden t.a.v. verbeelden; 2. reconstrueren; 3. uitleggen; 4. rondleiden; 5. hergebruik; 6. herdenken. Aan de hand van deze indeling wordt een aantal suggesties hier samengevat. Voorbeelden van verbeelden

In bestrating zichtbaar maken van verdwenen bebouwing, bijvoorbeeld Berlijnse muur middels stenen in wegdek. Rotterdam: m.b.v. verlichting bombardement verbeelden (contouren) Kalkriese; Varusslacht zichtbaar maken Komarno (Slowakije): Romeinse verbeelding met stalen frames Dickensfestival Deventer, middeleeuws evenement Boertange (als beter voorbeeld Gebroeders van Limburgfestival) 3D-projecties verdwenen gebouwen (Polen) Imperial War Museum London: beleving WOI tijdvensters Ename (België) project "oneindig Noord-Holland": verhalen gecombineerd met mobiel internet Rome: virtuele tour (augmented reality) breng culinaire tradities terug (bijvoorbeeld haringhappen Delft)


Voorbeelden van reconstrueren

herbouw centra Gdansk en Krakau (Polen) herbouw en restauraties Berlijn, Warschau, Münster Romeinse reconstructies als Saalburcht bij Frankfurt Freiburg im Breisgau volledige herbouw Carcassonne (Frankrijk) Xanten, Romeinse reconstructie herbouw castellum Hogerwoerd (Leiden) durf historiserend te bouwen Voorbeelden van uitleggen

gildewandelingen Amsterdam, stedelijke uitleg op groot digitaal scherm Airborne-museum Oosterbeek (nieuwe opstelling), historisch museum Den Haag borden Berlijn Wilhelmstrasse (vm nazi-centrum); fotografie oude/nieuwe situatie maquettes, bijvoorbeeld stadsparken te Antwerpen Domplein Utrecht: opgravingen in digitale reconstructies Permanente tentoonstellingsruimte Dessau (over DDR-tijd) of bijvoorbeeld Den Bosch (stadsgeschiedenis), museum Xanten fotomuren Checkpoint Charlie (Berlijn) Doorlopende gratis filmvoorstelling Bologna (Italië) Voorbeelden van rondleiden

stadswandeling Boston m.b.v. belijning in bestrating, aangevuld met schriftelijke informatie en bebording blauw looplint in Revers (Frankrijk) themaroute WOII Arnhem thematische fietstocht industrieel erfgoed gemeente Oss bekwame stadsgidsen Brugge (België) wandelroutes als een boekje ‘100% Londen’


Voorbeelden van hergebruik

Liverpool: hergebruik van oude gebouwen Eindhoven: nieuwe bestemming Philipsgebouwen Essen, Zollverein: recreatief gebruik industrieel erfgoed Voorbeelden van herdenken

Valencia: jaarlijkse Maria-hemelvaart de Palio in Sienna: eeuwenoud festival zorgt voor blijvende band met verleden jaarlijkse herdenkingen bij Driel en Arnhem (luchtlandingen)


5

Bijlage: vragenlijst

Hoe vaak bezoekt u steden of dorpen (mede) vanwege het historisch uiterlijk of de interessante geschiedenis van de stad? Bijvoorbeeld tijdens uw vakantie of een stedentrip? [!=Vselect!] ( ) meerdere keren per jaar ( ) ongeveer 1x per jaar ( ) minder dan 1x per jaar ( ) nee, niet of nauwelijks ( ) weet niet Welke zaken, die te maken hebben met het historisch uiterlijk of de geschiedenis van een stad, bezoekt u dan het liefst tijdens zoʹn stadsbezoek? (S.v.p. maximaal 2 antwoorden geven) [!=Vonderdeel!] [ ] (delen van) het historisch stadscentrum [ ] specifieke historische gebouwen (bijvoorbeeld stadhuis of stadswallen) [ ] (historisch) museum [ ] expositie of tentoonstelling [ ] oude stadsparken [ ] thematische wandelroute, bijvoorbeeld historische stadswandeling [ ] rondleiding met gids, bijvoorbeeld van het Gilde [ ] evenementen, bijvoorbeeld ridderspelen of herdenkingen [ ] geen specifiek zaken, het historisch karakter is meer een sfeervolle achtergrond bij winkelen of wandelen [ ] anders, namelijk ___________________ Waarom kiest u vooral voor deze 2 zaken tijdens uw stadsbezoek? (U kunt bijvoorbeeld aangeven wat u er leuk aan vindt, wat u prikkelt, waarom uw interesse er is) [!=Vmotief1!] Omdat: ____ Vindt u het belangrijk dat de historie van een stad ter plaatse aan u wordt uitgelegd, bijvoorbeeld door exposities, tentoonstellingen of een lokale gids? [!=Vuitleg!] ( ) nee, de aanwezigheid van historisch erfgoed is voldoende ( ) nee, ik verdiep me zelf van te voren in de stadsgeschiedenis ( ) nee, want ___________________ ( ) ja, want ___________________ ( ) weet niet Ziet u Nijmegen als een stad met een interessante geschiedenis? Waarom (niet)? [!=Vinteressant!] ( ) Ja, ik zie Nijmegen als een stad met een interessante geschiedenis omdat: ____ ( ) Nee, ik zie Nijmegen NIET als een stad met een interessante geschiedenis omdat: ____ ( ) weet niet ( ) anders, namelijk: ___________________

46 ‐ Bijlage: vragenlijst

Wij leggen u nu vier belangrijke perioden/gebeurtenissen uit de Nijmeegse geschiedenis voor. Zou u per onderdeel willen aangeven waar u het eerst aan denkt, wat het bij u oproept? Kunt u er bijvoorbeeld belangrijke verhalen, personen, gebouwen of locaties bij noemen? [!=Vgevoel!] De Romeinse tijd in Nijmegen: ___________________ De middeleeuwen in Nijmegen: ___________________ De Vrede van Nijmegen: ___________________ De Tweede Wereldoorlog in Nijmegen: ___________________ Wij leggen u dezelfde vier perioden/gebeurtenissen uit de Nijmeegse geschiedenis nog eens voor. Zou u nu willen aangeven of deze onderdelen voor u concreet herkenbaar, zichtbaar of voelbaar zijn in de stad? Kunt u bijvoorbeeld locaties, reconstructies, gebouwen , exposities of routes noemen? [!=Vdelenzichtbaar!] De Romeinse tijd in Nijmegen zie of voel ik terug in: ___________________ De middeleeuwen in Nijmegen zie of voel ik terug in: ___________________ De Vrede van Nijmegen in Nijmegen zie of voel ik terug in: ___________________ De Tweede Wereldoorlog in Nijmegen zie of voel ik terug in: ___________________ Welke periode of gebeurtenis vind u het meest kansrijk voor Nijmegen om zich met haar verleden te profileren? Waarom? [!=Vkansrijk!] ( ) Romeinse tijd, omdat ____ ( ) De middeleeuwen, omdat ____ ( ) Vrede van Nijmegen, omdat ____ ( ) de Tweede Wereldoorlog, omdat ____ ( ) anders, namelijk ____., omdat ____ ( ) Nijmegen zou zich niet met haar verleden moeten profileren ( ) Weet niet / geen mening Waarom zou Nijmegen zich volgens u niet met haar verleden moeten profileren? [!=Vnietkansrijk!] ____

Bijlage: vragenlijst ‐ 47

Hoe zou Nijmegen haar geschiedenis het best aan u kunnen “verkopen”? Met andere woorden, hoe zou de stad haar geschiedenis het best aan u zichtbaar of ervaarbaar kunnen maken? (maximaal 2 antwoorden)? [!=Vmiddel!] [ ] Door belangrijke onderdelen uit de stadsgeschiedenis met behulp van reconstructies of herbouw zichtbaar te maken [ ] Door op straat oude beelden te te laten zien (bijvoorbeeld foto’s, filmbeelden, mobiel internet) [ ] door thematische wandel/fietsroutes aan te bieden [ ] door verhalen te vertellen over vroeger [ ] door historische gebouwen te restaureren [ ] door evenementen te organiseren rond historische gebeurtenissen [ ] door tentoonstellingen over de stadsgeschiedenis [ ] door promotie/informatieborden bij invalswegen en bij NS‐stations [ ] door rondleidingen te organiseren [ ] anders, namelijk …………. [ ] Nijmegen zou zich niet met haar verleden moeten ‘verkopen’ [ ] Weet niet / geen mening Kent u aansprekende voorbeelden uit andere steden, waar de geschiedenis opnieuw zichtbaar is gemaakt, en waar Nijmegen iets mee kan? Denk bijvoorbeeld aan reconstructies, themaroutes of evenementen. [!=Vvoorbeeld!] ____

48 ‐ Bijlage: vragenlijst

Het Nijmeegs verleden verbeeld. Kansen en aanknopingspunten vanuit publieksonderzoek

Recommend Documents