Verleden Verbeeld Uitvoeringsplan 2015 & aanpak Uitvoeringsplan

Collegevoorstel

Openbaar Onderwerp

Verleden Verbeeld Uitvoeringsplan 2015 & aanpak Uitvoeringsplan 2016-2018 Programma / Programmanummer

BW-nummer

Ruimte & Cultuurhistorie / 1031 Portefeuillehouder

B. van Hees Samenvatting

In het coalitie akkoord is opgenomen dat we structureel €100.000,vrijmaken voor een verdere doorontwikkeling van Verleden Verbeeld. Met de vaststelling van het Uitvoeringsplan 2015 & aanpak Uitvoeringsplan 2016-2018 voeren we enerzijds in 2015 projecten uit die de historie van de stad toegankelijk en zichtbaar voor bewoners en bezoekers maken. Anderzijds schetsen we hiermee de contouren hoe we voor het uitvoeringsplan 2016-2018 in gesprek willen gaan met de stad. Deze gesprekken moeten resulteren in een breed en door de stad gedragen uitvoeringsplan met concrete projecten voor 2016-2018.

Directie/afdeling, ambtenaar, telefoonnr.

SO30, Maerle Snabel, 9709 Datum ambtelijk voorstel

5 december 2014 Registratienummer

14.0013595

Ter besluitvorming door het college

1. Uitvoeringsplan Verleden Verbeeld 2015 & Aanpak Uitvoeringsplan 2016-2018 vast te stellen. 2. Brief aan de raad vast te stellen.

Paraaf akkoord

Datum

Paraaf akkoord

Datum

Steller Maerle Snabel

 Alleen ter besluitvorming door het College  Actief informeren van de Raad Besluit B&W d.d. 16 december 2014

X Conform advies  Aanhouden  Anders, nl.

nummer: 3.8

Bestuursagenda

Portefeuillehouder

cvs Uitvoeringsplan Verleden Verbeeld 2015

Collegevoorstel

1

Probleemstelling

In 2013 is de nota Cultureel Erfgoed door onze raad vastgesteld. In deze nota worden drie strategieën benoemd die passen bij een moderne erfgoedzorg: Duurzame ruimtelijke ontwikkeling, Kennis & inspiratie en Bescherming & instandhouding. Met het Uitvoeringsplan Verleden Verbeeld 2015 & Aanpak Uitvoeringsplan 2016-2018 (in bijlage) geven we uitvoering aan de tweede strategische lijn Kennis en inspiratie. Door middel van het zichtbaar houden of maken van het verleden geven wij vorm aan de ambitie om de identiteit en eigenheid van onze stad te behouden en te versterken. In het coalitie akkoord is opgenomen dat we structureel €100.000,- vrijmaken voor een verdere doorontwikkeling van Verleden Verbeeld. 2

Juridische aspecten

Dit voorstel heeft geen juridische aspecten. 3

Doelstelling

Met de vaststelling van het Uitvoeringsplan Verleden Verbeeld 2015 & Aanpak Uitvoeringsplan 2016-2018 voeren we in 2015 projecten uit die de historie van de stad toegankelijk en zichtbaar voor bewoners en bezoekers maken. Ook schetsen we hiermee de contouren hoe we voor het uitvoeringsplan 2016-2018 in gesprek willen gaan met de stad. Deze gesprekken moeten resulteren in een breed en door de stad gedragen uitvoeringsplan voor 2016-2018 met concrete projecten. Ook willen we met deze gesprekken diverse partijen stimuleren en inspireren om de visualisatie van het Nijmeegse verleden samen met ons op te pakken. Met als doel dat Nijmegen meer profiteert van de geschiedenis door deze effectiever te benutten voor de versterking van de binding van bewoners, bedrijven en organisaties met de stad. Daarnaast heeft Verleden Verbeeld tot doel om de stad nog aantrekkelijker maken voor onze (nieuwe) bewoners, bedrijven en bezoekers. 4

Argumenten

Met de vaststelling van het Uitvoeringsplan Verleden Verbeeld 2015 & Aanpak Uitvoeringsplan 2016-2018 geven wij uitvoering aan de tweede strategische lijn Kennis en inspiratie uit de nota Cultureel Erfgoed. De aanwezigheid van cultureel erfgoed heeft een positieve invloed op de sociale economische ontwikkeling van de stad. Erfgoed heeft de potentie om mensen met elkaar en met de stad te verbinden. In toenemende wordt, ondersteund door onderzoeken, erkend dat erfgoed een belangrijke sociaal- economische locatiefactor is. Daarnaast vergroot de aanwezigheid van erfgoed de aantrekkelijkheid van een stad. Een sterke aanwezigheid van cultureel erfgoed kan helpen om bezoekers en bedrijven naar de stad te trekken en degenen die daar al wonen aan de stad te binden. Het is de geschiedenis die maakt dat de Nijmegenaar trots is op deze oudste stad van het land, die Nijmegen aantrekkelijk maakt voor bezoekers en die bijdraagt aan een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor bedrijven. Met de uitvoering van Verleden Verbeeld willen we met verschillende partners in de stad de rijke geschiedenis van Nijmegen nog beter zichtbaar en ervaarbaar te maken. Doel is om meer te kunnen profiteren van de Nijmeegse geschiedenis. Het uitvoeringsplan moet resulteren in een krachtig erfgoedaanbod in de stad. 5

Klimaat

De klimaatparagraaf is niet op dit voorstel van toepassing.

Collegevoorstel

Vervolgvel

2

6

Financiën

Vanuit het coalitieakkoord 2014-2018 is structureel €100.000,- beschikbaar voor de doorontwikkeling van Verleden Verbeeld. In onderstaande tabel is de besteding van de middelen voor 2015 opgenomen. PROJECT 2015 Nijmegen graaft verder! Uit het depot terug naar de stad Open Monumentendag/24 uur van de Nijmeegse geschiedenis Nijmegen historische stad Particulier initiatief Onvoorzien TOTAAL

BESTEDING 2015 20.000 35.000 5.000 25.000 12.000 3.000 100.000

Deze invulling voor 2015 vormt tevens het kader voor de jaren 2016-2018 voor het overleg met de stad. 7

Participatie en Communicatie

Na vaststelling van dit voorstel gaan we in 2015 aan de slag met het Uitvoeringsplan Verleden Verbeeld 2015. Een persbericht is als bijlage toegevoegd. Voor de uitvoering van projecten ná 2015 willen wij de stad intensief betrekken. In 2015 gaan wij daarover met de stad in gesprek. We gaan verschillende gespreksronden organiseren met bewoners, cultuurhistorische organisaties, ondernemers en anderszins betrokkenen. We roepen via de media mensen op om mee te denken. Dit moet resulteren in een gezamenlijk gedragen, met input vanuit de stad ontstaan, uitvoeringsplan voor 2016-2018. 8

Uitvoering en evaluatie

Na vaststelling van dit voorstel gaan we in 2015 aan de slag met de projecten uit het Uitvoeringsplan Verleden Verbeeld 2015. Voor de uitvoering van projecten ná 2015 willen wij de stad intensief betrekken. In 2015 gaan wij daarover met de stad in gesprek We gaan verschillende gespreksronden organiseren die moeten resulteren in een gezamenlijk gedragen en met input vanuit de stad ontstaan uitvoeringsplan voor 2016-2018. Voor het Uitvoeringsplan 2016-2018 volgt nog besluitvorming door ons college in 2015. 9

Risico

Het Uitvoeringsplan Verleden Verbeeld 2015 is een leidraad voor activiteiten voor 2015. Het niet vaststellen van het Uitvoeringsplan laat kansen onbenut om een krachtig erfgoedaanbod voor de stad te ontwikkelen waar Nijmegen in sociaal en economisch opzicht van kan profiteren.

Bijlage(n):

Uitvoeringsplan Verleden Verbeeld 2015 & Aanpak Uitvoeringsplan 2016-2018 Brief aan de raad Persbericht

Stadsontwikkeling Bureau Archeologie & Monumenten

Korte Nieuwstraat 6 6511 PP Nijmegen Telefoon 14024 Telefax (024) 329 95 80 E-mail [email protected]

Aan de gemeenteraad van Nijmegen

Postbus 9105 6500 HG Nijmegen

Datum

16 december 2014 Onderwerp

Ons kenmerk

Contactpersoon

SO30/ 14.0013655

Maerle Snabel

Datum uw brief

Doorkiesnummer

Verleden Verbeeld Uitvoeringsplan 2015 & aanpak Uitvoeringsplan 2016-2018

Geachte leden van de Raad, In 2013 is de nota Cultureel Erfgoed door uw Raad vastgesteld. In deze nota worden drie strategieën benoemd die passen bij een moderne erfgoedzorg: Duurzame ruimtelijke ontwikkeling, Kennis & inspiratie en Bescherming & instandhouding. Met de vaststelling van het Uitvoeringsplan Verleden Verbeeld 2015 & Aanpak Uitvoeringsplan 2016-2018 (in bijlage) geven we uitvoering aan de tweede strategische lijn: Kennis en inspiratie. De aanwezigheid van cultureel erfgoed heeft een positieve invloed op de sociale economische ontwikkeling van de stad. Erfgoed heeft de potentie om mensen met elkaar en met de stad te verbinden. In toenemende wordt, ondersteund door onderzoeken, erkend dat erfgoed een belangrijke sociaal- economische locatiefactor is. Daarnaast vergroot de aanwezigheid van erfgoed de aantrekkelijkheid van de stad. Een sterke aanwezigheid van cultureel erfgoed kan helpen om bezoekers en bedrijven naar de stad te trekken en degenen die daar al wonen aan de stad te binden. Het is de geschiedenis die maakt dat de Nijmegenaar trots is op deze oudste stad van het land, die Nijmegen aantrekkelijk maakt voor bezoekers en die bijdraagt aan een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor bedrijven. Met de uitvoering van Verleden Verbeeld willen we met verschillende partners in de stad de rijke geschiedenis van Nijmegen nog beter zichtbaar en ervaarbaar te maken. Doel is om meer te kunnen profiteren van de Nijmeegse geschiedenis. Het uitvoeringsplan Verleden Verbeeld moet resulteren in een krachtig erfgoedaanbod in de stad. Vanuit het coalitieakkoord 2014-2018 is structureel €100.000,- beschikbaar voor de doorontwikkeling van Verleden Verbeeld. Deze middelen worden als dekking ingezet voor het Uitvoeringsplan Verleden Verbeeld 2015-2018. De aanpak voor de komende jaren is gestoeld op twee sporen. Met de vaststelling van het Uitvoeringsplan 2015 & aanpak Uitvoeringsplan 2016-2018, voeren we enerzijds in 2015 concrete projecten uit die de historie van de stad toegankelijk en zichtbaar voor bewoners en bezoekers maken. Anderzijds schetsen we hiermee de contouren hoe we voor het uitvoeringsplan 2016-

www.nijmegen.nl

brief aan de raad bij cvs_140013595

Gemeente Nijmegen Stadsontwikkeling Bureau Archeologie & Monumenten

Vervolgvel

1

2018 in gesprek willen gaan met de stad. Deze gesprekken moeten resulteren in een breed door de stad gedragen uitvoeringsplan met concrete projecten voor 2016-2018. Uitvoeringsplan Verleden Verbeeld 2015 Voor 2015 voeren we projecten uit die de historie van de stad toegankelijk en zichtbaar voor bewoners en bezoekers maken. De scope aan projecten is breed: van het aanpassen van informatieborden tot aan een complete visualisatie. Globaal zijn er drie soorten projecten te onderscheiden: Erfgoed in ruimtelijke projecten en plannen, Ontsluiten van bestaand erfgoed en Particuliere initiatieven. Het Uitvoeringsplan Verleden Verbeeld 2015 (in bijlage) bevat de volgende projecten: PROJECT 2015 1. Erfgoed in ruimtelijke projecten en plannen  Nijmegen graaft verder!  Uit het depot terug naar de stad 2. Ontsluiten van bestaand erfgoed  Open Monumentendag/24 uur van de Nijmeegse geschiedenis  Nijmegen historische stad 3. Particulier initiatief  Tenminste vier particuliere initiatieven, met maximale bijdrage van €3.000,- per initiatief.

BESTEDING 2015

Onvoorzien TOTAAL

3.000 100.000

20.000 35.000 5.000 25.000 12.000

Aanpak Uitvoeringsplan Verleden Verbeeld 2016-2018 Voor de uitvoering van projecten ná 2015 willen wij de stad intensief betrekken. In 2015 gaan wij daarover met de stad in gesprek. We gaan verschillende gespreksronden organiseren met bewoners, cultuurhistorische organisaties, ondernemers en anderszins betrokkenen. We roepen via de media mensen op om met ons mee te denken. Dit moet resulteren in een gezamenlijk gedragen, met input vanuit de stad ontstaan, uitvoeringsplan voor 2016-2018. Dit uitvoeringsplan zal in de loop van 2015 door ons college worden vastgesteld.

www.nijmegen.nl

brief aan de raad bij cvs_140013595

Gemeente Nijmegen Stadsontwikkeling Bureau Archeologie & Monumenten

Vervolgvel

2

In de gesprekken met de stad willen we niet alleen ideeën ophalen, ook willen we diverse partijen stimuleren en inspireren om de visualisatie van het Nijmeegse verleden samen met ons op te pakken. Met als doel dat Nijmegen meer profiteert van de geschiedenis door deze effectiever te benutten voor de versterking van de binding van bewoners, bedrijven en organisaties met de stad. Hoogachtend, college van Burgemeester en Wethouders van Nijmegen, De Burgemeester,

De Gemeentesecretaris,

drs. H.M.F. Bruls

drs. B. van der Ploeg

Aantal Bijlagen: Verleden Verbeeld Uitvoeringsplan 2015 & aanpak Uitvoeringsplan 2016-2018

www.nijmegen.nl

brief aan de raad bij cvs_140013595

Verleden Verbeeld Uitvoeringsplan 2015 & Aanpak uitvoeringsplan 2016-2018 Gemeente Nijmegen december 2014

Inleiding De gemeente Nijmegen wil de identiteit en eigenheid van de stad zoveel mogelijk behouden en versterken. Cultureel erfgoed draagt in grote mate bij aan de identiteit en eigenheid. Daarom beschermen wij monumenten, zetten we erfgoed ontwikkelingsgericht in bij ruimtelijke ontwikkelingen, zorgen wij ervoor dat de geschiedenis van onze stad beleefd kan worden door behoud van historische gebouwen en het realiseren van visualisaties en organiseren we publieksgerichte activiteiten (uit: nota Cultureel Erfgoed 2013). In 2013 is de nota Cultureel Erfgoed door de raad vastgesteld. In deze nota worden drie strategieën benoemd die passen bij een moderne erfgoedzorg: Duurzame ruimtelijke ontwikkeling, Kennis &inspiratie en Bescherming & instandhouding. Met het Uitvoeringsplan Verleden Verbeeld 2015 & Aanpak Uitvoeringsplan 2016-2018 geven we uitvoering aan de tweede strategische lijn Kennis en inspiratie uit de nota Cultureel erfgoed. Door middel van het zichtbaar houden of maken van het verleden geven wij vorm aan de ambitie om de identiteit en eigenheid van onze stad te behouden en te versterken. De middelen hiervoor zijn vanuit het coalitieakkoord 2014-2018 beschikbaar gesteld. “Nijmegen heeft als oudste stad van het land al meer dan 2000 jaar een bewogen en interessante geschiedenis. Die geschiedenis is nu nog te beperkt zichtbaar, ondanks de inspanningen van de afgelopen jaren om zaken uit het verleden beter te visualiseren. Het bewaken, bewaren en presenteren van ons verleden is niet alleen een plicht, maar vormt ook een belangrijk onderdeel van onze identiteit. Onze gezamenlijke ambitie is daarom ook om, waar mogelijk met behulp van aanvullende middelen, de visualisatie en presentatie van ons cultuurhistorisch erfgoed de komende jaren veilig te stellen. We maken structureel € 100.000 vrij voor een verdere doorontwikkeling van ‘verleden verbeeld’, waarbij de historie in onze stad toegankelijk en zichtbaar wordt gemaakt voor bewoners en bezoekers” (uit: Coalitieakkoord gemeente Nijmegen 2014-2018). De doorontwikkeling van Verleden Verbeeld 2015-2018 is gebaseerd op het in 2011 door het college vastgestelde masterplan Verleden Verbeeld. Dit masterplan is destijds tot stand gekomen vanuit drie bestuurlijke portefeuilles: Cultuurhistorie & Stedelijke ontwikkeling, Citymarketing & Externe betrekkingen en Cultuur. De doorontwikkeling van Verleden Verbeeld zal ook de komende jaren weer op integrale wijze worden aangepakt. Hoewel Verleden Verbeeld is ondergebracht bij de portefeuille cultuurhistorie, is er in de uitwerking nadrukkelijk sprake van wisselwerking met onder andere stedelijke ontwikkeling, cultuur, citymarketing, toerisme, wijkmanagement en openbare ruimte. De aanwezigheid van cultureel erfgoed heeft niet alleen invloed op de stedelijke ontwikkeling, maar beïnvloedt ook de sociaal economische ontwikkeling van de stad. In toenemende mate wordt tegenwoordig erkend dat erfgoed een belangrijke sociaal- economische locatiefactor is.

2

Uit verschillende studies blijkt dat de aanwezigheid ervan de aantrekkelijkheid van de stad vergroot. Een sterke aanwezigheid van cultureel erfgoed kan helpen om bezoekers, bedrijven en instellingen naar de stad te lokken en degenen die daar al wonen aan de stad te binden. Daarmee is er een indirect positief economisch effect. Dat blijkt ook uit ‘De toekomst van de Gelderse stad’: “In de toekomst zijn naar verwachting alleen binnensteden met een hoge belevingswaarde levensvatbaar. Dat zijn de historische binnensteden met een gevarieerd horeca-aanbod en/of voorzieningen op het gebied van cultuur en vrije tijd. Het zijn met andere woorden de binnensteden waar mensen ook om andere redenen dan de traditionele winkels graag verblijven. Specialisatie op basis van de relatief sterke punten van een stad ligt in de toekomst voor de hand. Voor Arnhem en Nijmegen liggen de kansen in een verdere positionering als bovenregionaal centrum op gebied van horeca en cultuur en andere vrijetijdsvoorzieningen.” (2013. G.Marlet e.a.). Integrale aanpak betekent in dit verband ook samenwerking en overleg met mensen uit de stad, de regio en daarbuiten. De mensen vormen dan ook één van de uitgangspunten voor de aanpak van Verleden Verbeeld. De andere uitgangspunten zijn de stad en het verhaal. De aanwezigheid van elk van deze drie elementen maken dat wij het verleden van onze stad succesvol zichtbaar en beleefbaar kunnen maken. De stad is ons materiële en tastbare erfgoed: de historische gebouwen, objecten, archieven, museale collecties, visualisaties, stedenbouwkundige structuren (parken, water, groen) en de archeologie in de grond. Nijmegen is rijk aan materieel erfgoed zowel boven als onder de grond. Tegelijkertijd beseffen we dat het hebben van het authentieke materiaal alleen niet voldoende is. De aanwezigheid hiervan is niet voldoende om een stad cultuurhistorisch op de kaart te zetten. De combinatie met het verhaal en de mensen die het verhaal vertellen zorgen ervoor dat ons materiële erfgoed ‘leeft’ en beleefd wordt. Het verhaal, of de verhalen over de historie van Nijmegen zorgen dat het materiële erfgoed tot leven wordt gewekt. Evenementen en activiteiten op het gebied van cultureel erfgoed dragen bij aan publieksbereik, maatschappelijke inbedding van onze geschiedenis en historisch besef . Erfgoededucatie vormt daarbij een doeltreffend middel om nieuwe generaties in aanraking te laten komen met cultureel erfgoed.

3

De mensen Bewoners, bezoekers, cultuurhistorische organisaties, partners, onderwijs, overheden, ontwikkelaars bepalen voor een groot deel de identiteit en uitstraling van de stad. De mensen zijn niet alleen onze doelgroep, maar ook onze partners bij projecten. De inzet van de mensen in de stad is van groot belang. Hier speelt ook het particuliere initiatief een belangrijke rol, dit resulteert in allerlei evenementen en activiteiten. Nijmegen kent niet alleen een actieve groep erfgoedconsumenten, we kennen ook een zeer actieve groep mensen die bijdragen aan de positieve uitstraling van Nijmegen als historische stad met activiteiten en evenementen.

4

Uitvoering Verleden Verbeeld 2015-2018 Voor de uitvoering in 2015 is een concreet uitvoeringsplan gemaakt met projecten. Dit uitvoeringsplan wordt nog nader toegelicht in dit document. Voor de uitvoering van visualisatieprojecten ná 2015 willen wij de stad intensief betrekken. We willen een gezamenlijk gedragen en met input vanuit de stad ontstaan uitvoeringsplan maken met herkenbare projecten. In 2015 gaan wij daarover met de stad in gesprek. We zullen hiervoor meerdere gespreksrondes organiseren en mensen via media uitnodigen om actief te participeren en mee te denken. De uitkomsten van deze gesprekken willen wij in de loop van 2015 laten neerslaan in een uitvoeringsplan voor 2016-2018. Een van de onderwerpen waar we met de stad over van gedachten kunnen wisselen is ‘themajaren’. De uitvoering van themajaren is een manier om extra aandacht te besteden aan historische onderwerpen. De gemeentelijke rol bij de realisatie van de themajaren en de specifieke doelstellingen kan uitvoerend, agenderend, stimulerend, coördinerend en kaderscheppend zijn. De uitvoering gebeurt nadrukkelijk met andere (externe) partijen. Gezamenlijk wordt een (historisch) thema bepaald dat tegelijkertijd ook actueel is en verbindingen kan leggen met diverse andere initiatieven. Voorbeelden voor 2016: 100e editie Internationale Vierdaagse Afstandsmarsen en afronding van Dijkteruglegging. We zullen in de keuzes van onderwerpen ook kijken naar de stedelijke agenda en kijken of we met Verleden Verbeeld kunnen aansluiten op actuele gebeurtenissen. Zo kan bijvoorbeeld de oplevering van de Bastei een aanleiding zijn om het thema Nijmegen en de scheepvaart beter onder de aandacht te brengen, met als historische component Nijmegen als Hanzestad. De ligging aan de Waal was erg bepalend voor de economie van middeleeuws Nijmegen. Rijn en Waal vormden een handelsroute van Zwitserland tot de Noordzee, en via zijrivieren ook tot diep in Duitsland. Via de Rijn, Maas en IJssel liep het handelsnetwerk tot in Vlaanderen, Engeland, Noord-Duitsland en Scandinavië. Nijmegen werd in 1402 lid van het handelsverbond. Dit thema leent zich ook goed voor samenwerking met internationale partners (bijvoorbeeld Duisburg) en partners uit andere delen van Nederland (Hanzesteden). Een ander invalshoek zou de oral history kunnen zijn. Mede op initiatief van het Archief en hoogleraar Stadsgeschiedenis is een Oral History werkgroep ontstaan waarin met diverse initiatieven gewerkt wordt aan uitwisseling en kennisoverdracht. Ter ondersteuning daarvan is een website Nijmeegse Verhalenbank ontwikkeld. In gesprek met de stad kunnen we vanuit

5

historisch perspectief kijken naar de Nijmegenaar. ‘Wie zijn wij?’ ‘Wat is (er nog over van ) onze cultuur?’ ‘Wat zijn onze mores?’ ‘Wat is onze taal?’ Verhalen van (oud) Nijmegenaren voor oude en nieuwe bewoners. Verhalen die ingezet kunnen worden voor educatieve doeleinden, maar ook verhalen die je trots op je buurt of de stad maken.

6

Uitvoeringsplan Verleden Verbeeld 2015 De scope aan projecten die binnen Verleden Verbeeld kunnen worden gerealiseerd is breed: van het aanpassen van informatieborden in de stad tot aan een complete visualisatie. Globaal zijn er drie soorten projecten te onderscheiden. 1. Erfgoed in ruimtelijke projecten en plannen 2. Ontsluiten van bestaand erfgoed 3. Particuliere initiatieven Ad 1) Erfgoed in ruimtelijke projecten en plannen Hier ligt de focus op het zichtbaar maken van erfgoed bij ruimtelijke ontwikkelingen. De ene keer gebeurt dit door erfgoed te behouden (soms zelfs beschermen) en te behoeden zodat het niet geruisloos uit ons collectieve geheugen verdwijnt. Een andere keer zorgen we er juist voor dat erfgoed onderdeel of juist middelpunt is van een ontwikkeling bijvoorbeeld bij herbestemming of herontwikkeling van gebieden. Vragen zoals ‘Hoe maken we erfgoed echt zichtbaar in de openbare ruimte?’, ‘Hoe laten we ons publiek de historiciteit van een plek beleven?’ en ‘ Wat is het belang van het authentieke materiaal? ‘ spelen hierbij een rol. Een apart vraagstuk vormt de visualisatie van archeologisch materiaal. Hier komt het probleem aan de orde dat opgraven en documenteren wettelijk verplicht is, maar het zichtbaar maken van erfgoed niet. Daarbij is het van te voren nooit vast te stellen wat precies gevonden wordt in de bodem. Het visualisatieproces kan doorgaans pas beginnen als de opgraving is afgerond, en ook de plannen voor de nieuwbouw zijn vastgesteld. Hoe en in welke mate dat erfgoed dan nog zichtbaar kan worden gemaakt is al te vaak nog afhankelijk van de beschikbare middelen, de overredingskracht van een enkele en de goodwill van anderen om hieraan mee te werken. Visualiseren vereist ook ‘creativiteit’ in het vinden van soms onorthodoxe oplossingen voor de meestal onalledaagse (ruimtelijke) problemen. Bijvoorbeeld, hoe ‘puzzel’ je een verloren toren in een al vergevorderd plan voor Plein 1944? Het is al met al een ingewikkeld proces met verschillende partners met verschillende wensen. Ontwikkelaars, stedenbouwkundige planners, cultuurhistorische organisaties, bewoners,

7

ondernemers, toerisme en recreatie, publiek en politiek, zijn allemaal voorbeelden van partijen die in verschillende stadia betrokken moeten worden. Vanuit Verleden Verbeeld dragen we de komende jaren bij aan het zichtbaar maken van erfgoed in ruimtelijke plannen. Samenwerking met bovengenoemde partners is hierbij van groot belang. Een van de grote uitvoeringsprojecten die we de komende jaren met een van onze partners (projectorganisatie Dijkteruglegging) uit gaan voeren zijn de visualisaties in het Dijkterugleggingsgebied. Meer informatie over deze cluster uitvoeringsprojecten is opgenomen in de bijlage. Ad 2) Ontsluiten van bestaand erfgoed Naast het zichtbaar maken van vergeten, of nog niet ontdekt erfgoed willen we ook hetgeen al tastbaar en zichtbaar aanwezig is in de stad weer goed voor het voetlicht brengen. Evenementen zoals de Open Monumentendag en de 24 uur van de Nijmeegse geschiedenis zijn hiervoor bewezen succesvolle middelen. Ook borden, routes, wandelingen, audiotours en andere digitale voorzieningen zijn goede manieren om bestaand erfgoed te ontsluiten. Daarnaast zijn communicatiemiddelen als social media bij uitstek geschikt om met name jongeren aan te spreken en te interesseren voor de historische stad. Hierbij wordt ook gedacht aan inzetten van 3D technieken om de stad gelaagd in beeld te brengen. Ad 3) Particuliere initiatieven We onderkennen nadrukkelijk de kracht van het particuliere initiatief. De gemeente Nijmegen wil dit, ook in economisch mindere tijden, stimuleren. De middelen die binnen Verleden Verbeeld beschikbaar zijn kunnen voor particuliere projecten net het sluitstuk zijn, of kunnen juist als aanjager worden ingezet om andere middelen te genereren. Financiering Voor de uitvoering van Verleden Verbeeld is vanaf 2015 €100.000,- jaarlijks beschikbaar. Bij de uitvoering van projecten zal het van belang zijn om met partners te werken die projecten kunnen meefinancieren.

8

Projecten Verleden Verbeeld 2015 De plannen zijn in drie categorieën ondergebracht: • Erfgoed in ruimtelijke projecten en plannen • Ontsluiten van bestaand erfgoed • Particuliere initiatieven

Erfgoed in ruimtelijke projecten en plannen 1. Nijmegen graaft verder! Raming: 20.000 euro Van 14 april tot en met 18 mei 2014 organiseerde de gemeente Nijmegen in het Waalfront Nijmegen een archeologische opgraving voor publiek onder de titel: Nijmegen graaft! Nijmegen graaft! was een uniek project. Nog nooit eerder kon het publiek in Nederland op grote schaal meedoen aan een archeologische opgraving. Inwoners van Nijmegen en bezoekers uit heel Nederland voerden zelf een opgraving uit in de Romeinse stad Ulpia Noviomagus, onder leiding van archeologen van de gemeente Nijmegen en de Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland (AWN). De opgraving en de activiteiten erom heen richtten zich op de Romeinse geschiedenis van de opgravingslocatie, de Romeinse stad Ulpia Noviomagus gelegen aan de limes. Op de plaats waar de opgravingsput gesitueerd was, werd gegraven naar een vermoedelijk tempelcomplex. Het project was zeer succesvol . Ook dankzij veel positieve media-aandacht (nationaal en regionaal). Uit evaluaties bleek dat het publiek zeer enthousiast was over het project. In de evaluatie bij het publiek kwam ook naar voren dat er een duidelijke behoefte is aan meer activiteiten rondom archeologische opgravingen. Mensen willen graag vaker deelgenoot zijn van de archeologie in onze stad. De kennis en ervaring die we hebben opgedaan met Nijmegen graaft! zetten we in om voor 2015 een ondersteunend publieksprogramma bij archeologische opgravingen te ontwikkelen en uit te voeren. Niet zo groots in aanpak en kosten als bij Nijmegen graaft!, maar wel op meerdere plekken in de stad en op meerdere momenten in het jaar.

9

Het publieksprogramma voor 2015 bestaat uit het mee graven en meewerken (materiaal sorteren, wassen). Nijmegen graaft! heeft ons geleerd hoe we publiek mee kunnen laten werken aan een opgraving die beantwoordt aan de verwachtingen van het publiek, maar ook rekening houdt met het op een kwaliteitsvolle manier met vondsten omgaan. Het publieksprogramma bestaat ook uit rondleidingen, lezingen en andere (kinder)activiteiten en workshops. Doel is om het archeologische werk dicht bij de Nijmegenaren te brengen. Dit kan ook door (bijv. met tekstborden) informatie te geven op de opgraving. Voor het komende jaar zijn de geplande (en deels in uitvoering zijnde) rioleringswerkzaamheden in de Schildersbuurt een mooie kans om het Romeinse amfitheater, wat nu alleen in het straatprofiel is gevisualiseerd, beter onder de aandacht te brengen. Visualisatie kan bijvoorbeeld door een informatiebord te plaatsen, als onderdeel van de Romeinse route door Nijmegen Oost, maar ook door re-enactment van een heus gladiatorgevecht. Het budget van €20.000 is bestemd om bij tenminste 6 opgravingen, publieksactiviteiten te organiseren. 2. Uit het depot terug naar de stad Raming: 35.000 euro

10

De gemeente heeft niet alleen archeologisch materiaal in het depot, maar ook historisch (bouw)materiaal. Dit materiaal is ooit uit de stad naar het depot gebracht, bijvoorbeeld bij sloop van panden ten gevolge van stedelijke herstructureringen of door herinrichting van openbare ruimte. Het depot zal binnenkort nog meer materiaal bevatten. Museum Het Valkhof geeft een deel van de gemeentelijke collectie die in beheer bij het museum is ondergebracht terug aan de gemeente. Hier zitten onder andere veel bouwfragmenten tussen. Nijmegen is in de loop der jaren veel historisch materiaal bedoeld en onbedoeld kwijtgeraakt. Met de uitvoering van dit project geven we weer een beetje historie terug aan de stad. We brengen authentiek materiaal weer naar huis, naar de plek waar het vandaan kwam voordat het in het depot belandde. Het historische materiaal komt wel in een veranderde omgeving terecht, deze is anders geworden in de loop der jaren. Om de losse objecten in de openbare ruimte zinvol en begrijpelijk voor publiek in te passen moeten we goed kijken naar de nieuwe context waarin we ze plaatsen. We gaan daarom niet alleen op zoek naar aansprekend historisch materiaal, maar zorgen er ook voor dat deze goed ingebed wordt in de locatie door het verhaal van het materiaal op een of andere manier ter plekke te vertellen. De middelen zijn bestemd voor een pilot. De pilot moet naast het daadwerkelijk terugbrengen van een aantal stukken historisch materiaal ook een overzicht opleveren van aanwezig materiaal dat in de toekomst teruggebracht kan worden naar de stad. De lijst kan ingezet worden om bij toekomstige (ook kleine) ontwikkelingen in de stad meer historisch materiaal terug te brengen.

11

Ontsluiten van bestaand erfgoed 3. Open Monumentendag en de 24 uur van de Nijmeegse geschiedenis Raming: 5.000 euro

De Open Monumentendag en ondertussen ook de 24 uur van de Nijmeegse geschiedenis zijn echte begrippen in Nijmegen en grote publiekstrekkers. De evenementen kennen een groot en gevarieerd publiek en zijn zeer waardevol voor de waardering en het toegankelijk maken van het Nijmeegse erfgoed. Jong en oud leren door deze evenementen op laagdrempelige manier ons gebouwde erfgoed, historische gebeurtenissen, objecten en verhalen kennen. De Open Monumentendag (in het tweede weekend van september) legt de nadruk op het gebouwde erfgoed. Veelal particuliere monumenten die doorgaans gesloten zijn, openen dat weekend gratis de deuren voor het publiek. Een Open Monumentendagweekend trekt circa 12.000 bezoeken. De 24 uur van de Nijmeegse geschiedenis zet de Nijmeegse geschiedenis centraal op een laagdrempelige manier met veel aandacht voor educatie. Dit evenement vindt meestal rond de herfstvakantie plaats. Dit evenement trekt circa 5.000 bezoeken. De coördinatie van beide evenementen vindt plaats vanuit de gemeente Nijmegen.

12

De organisatie van de 24 uur van de Nijmeegse geschiedenis (programmering, verzorging programmaboekje) wordt opgepakt met een groot aantal organisaties en partners in de stad. De organisatie van de Open Monumentendag (het aanschrijven & begeleiden van ruim 50 monumenteneigenaren/beheerders , programmering van activiteiten, aansturen van vrijwilligers en verzorging van programmaboekje en communicatie) is vanwege het grote aantal particuliere monumenten en de programmering ervan (ruim 50) in professionele handen. Beide evenementen leunen zwaar op een groot en gemotiveerd netwerk van vrijwilligers en monumenteneigenaren/beheerders die bijdragen aan de voorbereiding en uitvoering. Nijmegen heeft in al die jaren een goede naam opgebouwd. Vanwege de aansprekende activiteiten, bijzondere openstellingen en aantrekkelijke programma boekjes gaan elk jaar weer vele duizenden mensen op pad in Nijmegen of komen speciaal naar Nijmegen toe.

4. Nijmegen historische stad Raming: 25.000 euro We willen (het centrum van) Nijmegen nog aantrekkelijker presenteren voor onze bezoekers. We ontsluiten historisch Nijmegen nog beter via de mooiste plekken en de spannendste verhalen. We kijken naar routes in de stad, informatievoorzieningen en borden over erfgoed en passen deze aan, aan de veranderende behoeften van ons publiek.

In 2015 vieren we 70 jaar bevrijding. De oorlog en bevrijding zijn belangrijke historische Nijmeegse thema’s. Een van de initiatieven binnen dit thema is het investeren in voorzieningen om de bunker in het Valkhofpark toegankelijk te maken voor publiek. Een ander initiatief is het terugbrengen van de Roadblocks uit WOII. Bij graafwerkzaamheden in de dijkteruglegging is een versperring uit de Tweede Wereldoorlog aangetroffen. Het gaat om wegafsluitingsblokken, die waarschijnlijk zijn geplaatst door de Duitsers en die gebruikt werden om het verkeer te reguleren. Na de oorlog is geprobeerd de betonblokken te slopen door ze op te blazen. Het grootste blok (van 11 x 3,5 x 3m) is daardoor in twee delen uiteen gevallen. Het tweede blok (van 5 x 3,5 x 3m) is intact gebleven. Op beide betonblokken zijn mortier- en kogelinslagen te zien.

13

De blokken zijn tijdelijk opgeslagen om ze weer terug te kunnen plaatsen in het gebied. Het V-fonds heeft destijds geld toegezegd om de blokken te behouden. Als mogelijke plek om de blokken terug te plaatsen wordt gedacht aan een locatie in de nabijheid van de Waalbrug en de Prins Mauritssingel.

Particuliere initiatieven 5. Particuliere iniatieven Raming 12.000 euro We onderkennen nadrukkelijk de kracht van het particuliere initiatief. In de afgelopen jaren hebben we gemerkt dat met een kleine gemeentelijke bijdrage, een grote inzet, betrokkenheid en financiële bijdragen van particulieren voor historische projecten kunnen worden gerealiseerd. Dit zijn projecten die vanuit een behoeft uit de stad worden bedacht en gerealiseerd. Het zijn projecten die appelleren aan en toegankelijk zijn voor een breed publiek. Het is van belang om deze initiatieven ook in economisch mindere tijden, te blijven stimuleren. In het uitvoeringsplan 2015 is ruimte om tenminste 4 projecten, met een maximum van 3.000 euro per project, te honoreren.

14

Besteding middelen 2015 PROJECT Nijmegen graaft verder! Uit het depot terug naar de stad Open Monumentendag/24 uur van de Nijmeegse geschiedenis Nijmegen historische stad Particulier initiatief Onvoorzien TOTAAL

15

KOSTEN 20.000 35.000 5.000 25.000 12.000 3.000 100.000

Bijlage Uitvoering visualisatieprojecten in Dijkterugleggingsgebied In 2013 is het voorstel Cultuurhistorie en archeologie Ruimte voor de Waal door het college vastgesteld. De uitvoering van projecten voor het dijkterugleggingsgebied wordt gefinancierd door het rijk. Met het graafwerk van de nevengeul bij Lent gaat een belangrijk deel van het cultureel-historisch erfgoed direct ten noorden van de Waal verloren. Het betreft erfgoed uit verschillende perioden in de Nijmeegse geschiedenis. Behoud van het cultuur-historisch erfgoed was één van de belangrijke Nijmeegse thema’s in het planvormingstraject voor het project Ruimte voor de Waal Nijmegen. Daarom heeft het rijk in 2011 een budget beschikbaar gesteld voor visualisatie van dit erfgoed op het toekomstig eiland en in het directe projectgebied. Een zorgvuldig proces met Nijmeegse en Lentse experts en bewoners in 2013 heeft geleid tot een voorstel voor een eerste serie investeringen in cultuur-historisch erfgoed. Hieronder is het overzicht opgenomen van de voorstellen die uit het participatieve traject met deskundigen en bewonersvertegenwoordigers en later tijdens de planuitvoering naar voren zijn gekomen. 1. Veerstoep 2. Restanten strandbad 3. Gevelsteen Griftdijk-Zuid 4. Visualisering Knodsenburg 5. Tekst ‘strips’ op kade 6. Koppelstukken Hoogwaterpad 7. Past on a pallet 8. Krukboerderij 9. Huisstijl, wegwijzers en infoborden 10. Update App geschiedenis plangebied 11. Documentaire of boek Het totale rijksbudget betreft € 2,23 mln (excl BTW). De 1e tranche (punt 1 tot en met 7) is vastgesteld door ons college in december 2013. Voor deze objecten is een bedrag gemoeid van € 0,99 mln. Hieronder volgt de toelichting per project.

16

1. Veerstoep Status: in uitvoering Raming: € 500.000 In het gebied zal er weer een veerstoep komen op de plek waar die ooit heeft gelegen. De veerstoep moet zodanig worden aangepast dat er weer bootjes kunnen aanleggen. We maken zo de historische context weer zichtbaar(aanrijroute naar het veer, veerstoep en aanwezige horeca ). 2. Restanten strandbad Status: in uitvoering Raming: € 14.000 Ruim honderd jaar geleden gingen de mensen in deze regio zwemmen in het Waalbad bij Lent. In 1878 werd de bad- en zwem-inrichting in gebruik genomen. Het bad lag aanvankelijk aan de Lentse zijde. Later is het bad verplaatst naar de Nijmeegse zijde en lag het aan de strekdam in het verlengde van de hedendaagse Lindenberg. Het Waalbad was ruim 75 jaar een plek waar veel mensen hebben leren zwemmen. Bij werkzaamheden aan de dijkteruglegging zijn resten van het Waalbad (funderingsresten van kleedhokjes) gevonden. De resten worden als folly ingepast op het nieuwe eiland, westelijke punt, als herinnering aan recreatie in de vorige eeuw. 3. Gevelsteen Griftdijk-Zuid Status: in uitvoering Raming: € 5.000 Dit voorstel betreft het plaatsen van de gevelsteen van het huis Griftdijk Zuid. Op de steen staat een Nederlandse leeuw en het jaartal van de wederopbouw: 1947. De steen zal op de verlengde Waalbrug komen bij de kade, in de buurt van het Bastion. Dit is feitelijk bijna de locatie waar het pand stond waar de gevelsteen van afkomstig is. 4. Visualisering Knodsenburg (eerste fase) Status: In voorbereiding Raming: € 250.000 Fort Knodsenburg werd rond 1585 gebouwd door de troepen van de Republiek om Nijmegen te kunnen belegeren, nadat het zich trouw had verklaard aan de Spaanse Koning. De Spanjaarden lieten dit niet op zich zitten en deden een uitval. Ze verjoegen de Staatse troepen uit het fort. In 1590 werd het fort heroverd en aangepast door Prins Maurits. Hij bevrijdde Nijmegen van de Spanjaarden en voerde de stad ‘terug’ in de Republiek (de Reductie van Nijmegen in 1591. In juni 1672 veroverden de Fransen het fort. Vanuit het veroverde Knodsenburg konden de Fransen nu onophoudelijk de Waalstad bestoken. Aan het begin van de achttiende eeuw werd het fort voor het laatst aangepast en kreeg het een stervorm met gracht. Aan het eind van de achttiende eeuw was het definitief gedaan met de

17

betekenis van Knodsenburg. Het raakt in verval en wordt uiteindelijk afgebroken. De naam Knodsenburg verwijst naar de gewoonte van het Nijmeegse volk om zich bij oproer te wapenen met knotsen. Zo werden de protestanten in 1566 door een meute katholieken met knotsen de stad uitgejaagd. Op dit moment worden opties onderzocht hoe Knodsenburg te kunnen visualiseren. Bij de visualisatie wordt gekeken naar het markeren van het gevonden landhoofd van de brug naar het fort en het markeren van de contouren van het fort in het maaiveld van het te ontwikkelen gebied. 5. Tekst op kade Status: in uitvoering Raming: € 5.000 Op de plekken waar de waterkering zichtbaar wordt in het straatoppervlak komen stalen ‘strips’ met tekst over het gebied. 6. Hoogwaterpad Status: in voorbereiding Raming € 175.000 Er komt een padenstructuur aan beide zijden van de Nevengeul. Dit zogenaamde ‘Hoogwaterpad’ is zo ingericht dat het een prettige en natuurlijke route is en tegelijkertijd ook een cultuurhistorische route is langs interessante plekken. Het Hoogwaterpad kent vier koppelstukken (verbindingselementen). Op de koppelstukken is ruimte om een informatieve tekst aan te brengen over de cultuurhistorische waarde van die plek. 7. Past on a pallet Status: In voorbereiding Raming: € 50.000 Voor de aanleg van de nevengeul zijn circa 50 panden gesloopt. In een betrekkelijk korte periode verdwijnen eeuwen aan bewoningsgeschiedenis. Met de komst van het water en het verdwijnen van het land zullen ook langzaam de herinneringen verdwijnen aan wat er op het land te zien was. Van een aantal gesloopte panden is materiaal bewaard, per pand ongeveer wat op één pallet past. Het verleden (‘past’) op een pallet is verschillend van aard: een deurbel, wat stenen, dakpannen, gevelstenen, hout e.d. Het materiaal wordt gebruikt voor autonome kunstopdracht, of voor een vormgevende opdracht in de openbare ruimte als onderdeel van de inrichting van het gebied. Het materiaal is willekeurig geselecteerd omdat het uitdrukkelijk niet de bedoeling is om een herdenkingsplek te creëren voor individuele panden, maar om een collectieve herinnering te maken voor het feit dat waar straks water is, ooit bewoning was. Tweede tranche

Voor de tweede tranche resteert een bestedingsruimte van € 1,24 mln. Tijdens de uitvoering van het project Ruimte voor de Waal Nijmegen kunnen er echter nieuwe cultuur-historische elementen gevonden worden waarvan na afstemming met het rijk bepaald kan worden of hiertoe het resterende budget kan worden aangewend.

18

Communicatie en Representatie

PERSBERICHT

Datum

Nummer persbericht

16 december 2014

141216R

Nijmegen gaat door met het in beeld brengen van geschiedenis

Ook in 2015 gaat de gemeente Nijmegen een aantal projecten uitvoeren om het verleden van de stad zichtbaar te maken. Vanuit het programma Verleden Verbeeld trekt de gemeente daar tot en met 2018 jaarlijks 100.000 euro voor uit. Voor volgend jaar zijn verschillende concrete acties benoemd. De projecten voor 2016 tot 2018 gaat de gemeente de komende jaren bepalen in overleg met de stad. In 2015 komt er een vervolg op Nijmegen Graaft! De archeologische opgraving voor publiek, die dit voorjaar werd uitgevoerd in het Waalfront, was een groot succes. In 2015 gaat de gemeente onder de noemer ‘Nijmegen graaft verder!’ vaker een publieksprogramma organiseren op verschillende opgravingsplekken in de stad. Naast het meegraven en meewerken zal het programma bestaan uit rondleidingen, workshops, lezingen en andere (kinder)activiteiten. Een tweede project uit het uitvoeringsprogramma is het laten terugkeren van historisch (bouw)materiaal naar de oorspronkelijke plek. In het gemeentelijk archeologisch depot liggen naast archeologische vondsten ook veel historische (bouw)materialen die vrijkwamen bij sloop of bij herinrichting van de openbare ruimte. De gemeente wil het meest aansprekende materiaal weer terug brengen naar de plek waar het vandaan kwam, bijvoorbeeld als los object in de openbare ruimte, en daarbij het verhaal vertellen. Daarnaast wordt een lijst gemaakt van het aanwezige materiaal, zodat bij toekomstige (ook kleine) ontwikkelingen in de stad meer historisch materiaal kan worden teruggebracht. In 2015 viert Nederland 70 jaar bevrijding. In dit kader wordt geïnvesteerd in voorzieningen om de bunker in het Valkhofpark toegankelijk te maken voor publiek. Daarnaast wordt in de buurt van de Waalbrug een plek gezocht voor het terugbrengen van de roadblocks uit WOII die werden gevonden bij de werkzaamheden voor de dijkverlegging. Behalve voor deze specifieke projecten, is er het komend jaar ook weer geld gereserveerd voor de jaarlijkse Open Monumentendag en de 24 uur van de Nijmeegse geschiedenis, een evenement dat wordt georganiseerd samen met een groot aantal organisaties en partners in de

Gemeente Nijmegen Communicatie en Representatie

Vervolgvel

1

stad. Met historische routes en informatie over erfgoed willen we historisch Nijmegen beter presenteren. Voor particuliere initiatieven wordt in 2015 12.000 euro gereserveerd. Het moet gaan om historische projecten die een breed publiek moeten aanspreken en die voor een breed publiek toegankelijk zijn. Per project is maximaal 3.000 euro beschikbaar. 2015 staat verder in het teken van het opstellen van het uitvoeringsplan 2016-2018. Dat gebeurt in samenwerking met bewoners, cultuurhistorische organisaties, ondernemers en andere betrokkenenen. De uitkomsten van verschillende gespreksronden vormen de input voor het vervolg.

Voor de redactie: Voor meer informatie kunt u terecht bij Freya Stob,, tel. 06-46265789 of e-mail: [email protected]

Fout! Verwijzingsbron niet gevonden.