Het knisperboekje heeft hij helemaal versleten

“Het knisperboekje heeft hij helemaal versleten”

Bereik en impact van het project Boekbaby’s bij ouders Onderzoek in opdracht van Stichting Lezen

Promotor: Prof. Dr. Kris Van den Branden Co-promotor: Dr. Koen Van Gorp Onderzoekers: Helena Van Nuffel & Lies Houben

Inhoud Voorwoord......................................................................................................................................................... 5 Inleiding: Achtergrond en onderzoeksvragen ................................................................................................... 6 1

Achtergrond ............................................................................................................................................... 6

2

Onderzoeksvragen ..................................................................................................................................... 8

3

Opbouw van het rapport ........................................................................................................................... 8

Hoofdstuk 1: Methode ...................................................................................................................................... 9 1

Kwantitatief luik......................................................................................................................................... 9 1.1

1.1.1

Selectie van steekproef van ouders........................................................................................... 9

1.1.2

Schriftelijke vragenlijst ............................................................................................................ 10

1.1.3

Infosessies vrijwilligers Kind en Gezin ..................................................................................... 11

1.1.4

Afname .................................................................................................................................... 11

1.1.5

Kwantitatieve analyse.............................................................................................................. 11

1.2

2

Kwantitatieve bevraging van ouders ................................................................................................. 9

Kwantitatieve bevraging van Boekbaby’s-medewerkers in consultatiebureaus en bibliotheken .. 12

1.2.1

Online vragenlijst ..................................................................................................................... 12

1.2.2

Afname .................................................................................................................................... 12

1.2.3

Kwantitatieve analyse.............................................................................................................. 12

Kwalitatief luik ......................................................................................................................................... 13 2.1

Diepte-interviews ............................................................................................................................ 13

2.1.1

Selectie van deelnemende gezinnen ....................................................................................... 13

2.1.2

Semi-gestructureerde interviewleidraad ................................................................................ 13

2.1.3

Afname .................................................................................................................................... 13

2.1.4

Analyse..................................................................................................................................... 13

2.2

Observaties van voorleesmomenten .............................................................................................. 14

2.2.1

Observatieleidraad .................................................................................................................. 14

2.2.2

Analyse..................................................................................................................................... 14

Hoofdstuk 2: Resultaten .................................................................................................................................. 15 1

Kwantitatief luik....................................................................................................................................... 15 1.1

Kwantitatieve bevraging van ouders ............................................................................................... 15

1.1.1

Respons.................................................................................................................................... 15

1.1.2

Achtergrondkenmerken van de respondenten ....................................................................... 15

1.1.3

(Voor)leesprofiel ...................................................................................................................... 18

1.1.4

Bibliotheekgebruik................................................................................................................... 21

1.1.5

Bereik van Boekbaby’s ............................................................................................................. 22 2

1.1.6 1.2

Kwantitatieve bevraging van Boekbaby’s-medewerkers in consultatiebureaus van Kind en Gezin28

1.2.1

Respons.................................................................................................................................... 28

1.2.2

Profiel respondenten ............................................................................................................... 28

1.2.3

Interne communicatie over Boekbaby’s.................................................................................. 29

1.2.4

Uitdelen van het babypakket .................................................................................................. 29

1.2.5

Uitdelen van de bon voor het peuterpakket ........................................................................... 30

1.2.6

Boeken in het consultatiebureau ............................................................................................ 31

1.2.7

Meerwaarde van Boekbaby’s .................................................................................................. 31

1.2.8

Inschatting van bereik en impact ............................................................................................ 32

1.2.9

Suggesties van de vrijwilligers ................................................................................................. 32

1.3

2

Impact van Boekbaby’s ............................................................................................................ 26

Kwantitatieve bevraging van Boekbaby’s-medewerkers in bibliotheken ....................................... 33

1.3.1

Respons.................................................................................................................................... 33

1.3.2

Profiel van de respondenten ................................................................................................... 33

1.3.3

Interne communicatie over Boekbaby’s.................................................................................. 33

1.3.4

Uitdelen van het peuterpakket ............................................................................................... 33

1.3.5

Meerwaarde van Boekbaby’s .................................................................................................. 35

1.3.6

Inschatting van bereik en impact ............................................................................................ 35

1.3.7

Suggesties van de bibliotheekmedewerkers ........................................................................... 36

Kwalitatief luik ......................................................................................................................................... 37 2.1

Diepte-interviews ............................................................................................................................ 37

2.1.1

Algemeen ................................................................................................................................. 37

2.1.2

Algemene gegevens van de respondenten ............................................................................. 37

2.1.3

Leesgewoonten ....................................................................................................................... 38

2.1.4

Boekbezit en boekkeuze .......................................................................................................... 42

2.1.5

Gerapporteerde houding en voorleesstijl ............................................................................... 44

2.1.6

Het leesgedrag en literaire geschiedenis van de ouders ......................................................... 51

2.1.7

Bibliotheekbezoek ................................................................................................................... 52

2.1.8

Mening over Boekbaby’s ......................................................................................................... 56

2.1.9

Impact van Boekbaby’s ............................................................................................................ 58

2.2

Observaties ...................................................................................................................................... 61

2.2.1

Algemeen ................................................................................................................................. 61

2.2.2

Hoe begint het voorleesmoment?........................................................................................... 61

2.2.3

Hoe verloopt het voorleesmoment? ....................................................................................... 62

2.2.4

Hoe wordt het voorleesmoment afgesloten? ......................................................................... 68 3

Hoofdstuk 3: Conclusies en aanbevelingen ..................................................................................................... 69 1

Conclusies ................................................................................................................................................ 69 1.1

2

Conclusies bij onderzoeksvraag 1a .................................................................................................. 69

1.1.1

Het bereik van de Boekbaby’s-pakketten................................................................................ 69

1.1.2

Het bereik van de Boekbaby’s-boodschap .............................................................................. 69

1.1.3

Het gebruik van de Boekbaby’s-pakketten.............................................................................. 70

1.2

Conclusies bij onderzoeksvraag 1b.................................................................................................. 70

1.3


1.4


1.5

Conclusies bij onderzoeksvraag 2c .................................................................................................. 73

1.6

Conclusies bij onderzoeksvraag 2d.................................................................................................. 74

1.7


1.8


Aanbevelingen ......................................................................................................................................... 77 2.1

Algemeen ......................................................................................................................................... 77

2.2

De doelgroep van Boekbaby’s ......................................................................................................... 77

2.3

De rol van en de samenwerking tussen de verschillende projectpartners ..................................... 77

2.3.1

Kind en Gezin ........................................................................................................................... 77

2.3.2

De bibliotheken ....................................................................................................................... 78

2.3.3

Betrokkenheid en motivatie van de Boekbaby’s-medewerkers ............................................. 78

2.3.4

Een brede samenwerking ........................................................................................................ 78

2.4

Aandacht voor meertaligheid in de boodschap en de materialen .................................................. 79

Bijlagen ............................................................................................................................................................ 80 Bijlage 1: schriftelijke vragenlijst voor ouders............................................................................................. 81 Bijlage 2: interviewleidraad ......................................................................................................................... 92 Bijlage 3: observatieleidraad ....................................................................................................................... 99 Literatuurlijst ................................................................................................................................................. 102

4

Voorwoord In opdracht van Stichting Lezen Vlaanderen werd tussen 1 september 2012 en 30 november 2013 onderzoek gevoerd naar het bereik en de impact van het project Boekbaby’s bij ouders. Het Centrum voor Taal en Onderwijs (KU Leuven) stond in voor de uitvoering. We willen iedereen die aan het project heeft meegewerkt van harte bedanken, in het bijzonder de ouders die een stukje van hun kostbare tijd besteedden aan het invullen van de vragenlijst en ons gastvrij ontvingen in hun gezin voor de interviews en observaties. Ook de vrijwilligers van Kind & Gezin willen we bedanken. Zonder hun bereidwillige medewerking was het onmogelijk geweest om zo veel gezinnen uit de hele doelgroep te bereiken. Daarnaast bedanken we de bibliotheken van Kortijk, Mechelen en Genk voor het ter beschikking stellen van een ruimte voor de infosessies voor Kind en Gezin-vrijwilligers. Onze dank gaat verder uit naar de leden van de stuurgroep die dit onderzoek mee gedragen hebben: Rita De Graeve (CJSM), Majo de Saedeleer (Stichting Lezen), Herlinde De Vos (Locus), Joke Drijkoningen (CTO), Els Michielsen (Stichting Lezen), Tine Rommens (Kind en Gezin), Tania Van Acker (Stichting Lezen), Hilde Vandormael (Provincie Limburg), Koen Van Gorp (CTO), Bruno Vanobbergen (Kinderrechtencommissaris) en Sarah Van Tilburg (Stichting Lezen). We danken hen voor de aangename samenwerking en hun constructieve medewerking.

5

Inleiding: Achtergrond en onderzoeksvragen

1

Achtergrond

Boekbaby’s is een project van Stichting Lezen dat zich richt op baby’s en peuters en hun ouders. De bedoeling van het project is om ouders te stimuleren om hun kinderen zo vroeg mogelijk in contact te brengen met boeken en er samen van te genieten. In de gemeenten waar het project loopt krijgen ouders in de loop van de eerste twee levensjaren van hun kind twee keer een boeken- en informatiepakket cadeau. Het eerste pakket, dat bestaat uit twee babyboeken en een informatiebrochure over voorlezen en de bibliotheek, krijgen de ouders in het consultatiebureau van Kind en Gezin, wanneer hun kind 6 maanden oud is. Het tweede pakket, twee peuterboeken en een tweede informatiebrochure, kunnen de ouders zelf gaan ophalen in de plaatselijke bibliotheek. Wanneer hun kind 15 maanden is, krijgen zij daarvoor een bon in het consultatiebureau van Kind en Gezin. Naast de boekenpakketten zorgt Boekbaby’s samen met de consultatiebureaus en bibliotheken ook voor het creëren van een aangepaste, uitnodigende en leesrijke omgeving op deze plaatsen. Zo wordt er bijvoorbeeld voor gezorgd dat er in de consultatiebureaus boeken aanwezig zijn, en dat er in de bibliotheken aangepaste baby- en peuterhoeken worden ingericht. De effecten van soortgelijke projecten werden in het buitenland reeds uitgebreid onderzocht. Vooral Bookstart, een Brits project dat al 20 jaar succesvol loopt en de inspiratiebron was voor Boekbaby’s en verschillende gelijkaardige initiatieven in andere landen, werd grondig opgevolgd via wetenschappelijk onderzoek (Bookstart National Impact Evaluation, 2009; Moore & Wade, 1997, 2003; Wade & Moore, 1993, 1996a, 1996b, 1998, 2000). Deze onderzoeken tonen aan dat Bookstart zorgt voor een toename van voorlezen aan baby’s, een toegenomen leesgedrag binnen het gezin, een duidelijke stijging in het bibliotheekbezoek en een opmerkelijk hogere verkoop van boeken (Steendijk, 2004). Daarnaast heeft Bookstart ook een positieve invloed op de ontwikkeling van kinderen op langere termijn. Bookstartkinderen blijken niet alleen voor te lopen op hun leeftijdsgenoten op vlak van taalvaardigheid, lezen en rekenen, ze blijken deze voorsprong ook te behouden tot in de lagere school. Recent onderzoek naar de effecten van het project Boekstart in Nederland (Van den Bergh & Bus, 2013) wees uit dat Boekstart er voor zorgt dat ouders meer voorlezen, meer naar de bibliotheek gaan en beter bekend zijn met het boekenaanbod voor jonge kinderen. Ook in Vlaanderen werd er reeds wetenschappelijk onderzoek gevoerd rond Boekbaby’s. In dit onderzoek, dat liep tijdens de pilootfase van het project van 2005 tot 2007, lag de klemtoon niet op het in kaart brengen van de effecten van het programma, maar op de beleving en de ervaringen van de ouders. Een tweede doelstelling was het in kaart brengen van de diversiteit aan (voor)leesculturen door de beschrijving van een aantal good practices (Vanobbergen & Daems, 2008). De belangrijkste conclusies waren dat Boekbaby's de ouders overtuigt dat een stimulerende leescultuur al vanaf de wieg belangrijk is, dat ouders vooral positief staan tegenover de aangeboden boekenlijsten en tegenover de eerder impliciete ondersteuning (bijvoorbeeld door een alternatief boekenaanbod) in tegenstelling tot expliciete ondersteuning (door bijvoorbeeld technische voorleestips), dat vaders en moeders het voorlezen en verhalen anders beleven, en dat leren en plezier de belangrijkste keuzecriteria zijn wanneer ouders een boek voor hun kind kiezen. Alle ouders ontdekten door het project nieuwe manieren om bij baby's met boeken om te gaan. Ook anderstalige ouders of laagopgeleide ouders bleken op deze wijze bereikt te worden. Het onderzoek focuste echter niet op verschillen in het bereiken van deze verschillende groepen ouders. Daarnaast werden de bibliotheken die deelnamen aan Boekbaby's betrokken in het onderzoek via

6

een vragenlijst en twee focusgroepen. Bibliotheken reageerden heel enthousiast en breidden hun aanbod voor baby's en ouders sterk uit naar aanleiding van het project. In 2008 werden vervolgens de medewerkers van Kind en Gezin bevraagd aan de hand van een schriftelijke vragenlijst en via focusgroepen (Vanobbergen, 2009). Uit dit onderzoek bleek onder andere dat een ruime meerderheid van de vrijwilligers uitleg geeft over het project en het bijbehorende boekenpakket aan de ouders, maar dat er grote verschillen zijn in aanpak. Ook de boekenhoek en de aanwezigheid van boekjes op zich in de consultatiebureaus wordt gewaardeerd, al kan de integratie in de werking van het consultatiebureau nog geoptimaliseerd worden. Met name de grote verschillen tussen ouders stellen de vrijwilligers voor uitdagingen. Ze proberen het project bij elke ouder aan te brengen op een manier die de verschillen tussen ouders respecteert. Dit geldt zeker voor het contact met allochtone ouders. De onderzoekers gaven echter aan dat bijkomend onderzoek hier nodig is. Waar het pilootproject in 2005 van start ging in 10 gemeenten, liep Boekbaby’s bij de start van dit onderzoek in 2012 al in 49 gemeenten, wat betekent dat er in totaal meer dan 10000 kinderen worden bereikt.1 Een nieuwe studie naar het bereik en de impact van Boekbaby’s in de gezinnen drong zich dan ook op. In deze nieuwe studie willen we nagaan of de overwegend positieve bevindingen met betrekking tot de ouders uit de eerste studie nog steeds opgaan en willen we meer gedifferentieerd gaan kijken naar de impact van het project op verschillende groepen gezinnen (in eerste instantie anderstalige gezinnen en lager opgeleide gezinnen), gezien de vorige studie dit wel meenam maar niet als onderzoeksfocus had. Vooral de anderstalige en/of lager opgeleide gezinnen zijn een doelgroep bij uitstek van een project dat kinderen vanaf de start gelijke kansen wil bieden. Als Boekbaby's erin slaagt een stimulerende leescultuur tot stand te brengen bij hoger opgeleide ouders maar niet hetzelfde of een veel kleiner effect heeft bij andere groepen ouders bereikt het project misschien precies het tegenovergestelde van wat het beoogt en vergroot het de kansenongelijkheid. Onderzoek in Groot-Brittannië (Bookstart National Impact Evaluation 2009) geeft alvast aan dat dit niet noodzakelijkerwijze zo hoeft te zijn, maar dat gezinnen waarin lezen minder centraal staat een ander parcours doorlopen dan gezinnen waarin lezen wel actief aanwezig is. Terwijl het project Bookstart initieel minder effecten had bij 'less active reading families' geeft longitudinaal onderzoek aan dat precies deze groep ouders meer positieve evolutie ondervindt over tijd dan de gehele steekproef. Gezien de beperkte financiële middelen die voor dit onderzoek voorhanden waren, beslisten we om het onderzoek te focussen op de primaire doelgroep, de ouders, en meer bepaald de anderstalige en/of kansarme ouders. De rol van de consultatiebureaus en de bibliotheken wordt enerzijds via de ouders bevraagd, anderzijds via een online vragenlijst. Zeker voor wat betreft de consultatiebureaus, die nog vrij recent bevraagd zijn, leek ons dit een verantwoorde keuze.

1

Op het einde van het onderzoek was dit aantal al opgelopen tot 75 gemeenten, en bijna 15000 kinderen.

7

2

Onderzoeksvragen

In dit onderzoek staan de volgende onderzoeksvragen centraal: 1)

Het bereik van het project Boekbaby's bij ouders: 1a) Bereikt Boekbaby's (de materialen en de boodschap) via de consultatiebureaus en de bibliotheken alle ouders in eenzelfde mate? En zo nee, zien we verschil tussen groepen ouders in bereik van het project? 1b) Waaraan zijn deze verschillen te wijten?

2)

De impact van Boekbaby's op ouders: 2a) Wat is de impact van Boekbaby's op de percepties en gerapporteerde acties van ouders met betrekking tot de leescultuur thuis (i.c. voorleesgedrag en interactie kind-ouder rond een boek, bibliotheekgebruik en boekbezit van gezinnen)? Zien we verschillen tussen groepen ouders in de impact van Boekbaby's? 2b) Zo ja, hoe kunnen we deze verschillen verklaren? 2c) Zien we verschillen tussen groepen ouders in de feitelijke wijze waarop ze thuis voorlezen? 2d) Zo ja, hoe kunnen we deze verschillen verklaren?

3)

Wat is de perceptie van het bereik en de impact van Boekbaby's bij 3a) de vrijwilligers van Kind en Gezin? Welke kansen ter verbetering zien zij om het bereik en de impact te verhogen? 3b) de medewerkers van de deelnemende bibliotheken? Welke kansen ter verbetering zien zij om het bereik en de impact te verhogen?

3

Opbouw van het rapport

In het eerste hoofdstuk van dit rapport wordt de onderzoeksmethode beschreven. Eerst worden de verschillende stappen beschreven die gevolgd werden voor het kwantitatieve deel van het onderzoek, vervolgens komt het kwalitatieve luik aan bod. In hoofdstuk 2 bespreken we de resultaten van de verschillende onderdelen van het onderzoek. Voor het kwantitatieve deel worden achtereenvolgens de resultaten van de schriftelijke bevraging van de ouders, de Kind en Gezin-vrijwilligers en de bibliotheekmedewerkers beschreven. Vervolgens bespreken we de kwalitatieve bevindingen op basis van de interviews met de ouders en de observaties van voorleesmomenten. Het derde en laatste hoofdstuk bespreekt de belangrijkste conclusies op basis van de resultaten uit hoofdstuk 2. Hierbij wordt teruggegrepen naar de centrale onderzoeksvragen: op elke onderzoeksvraag wordt op basis van de bevindingen uit de verschillende delen van het onderzoek een antwoord gegeven. Vervolgens worden er een aantal aanbevelingen geformuleerd die de impact en het bereik van Boekbaby’s nog zouden kunnen verbeteren.

8

Hoofdstuk 1: Methode

Bij dit onderzoek werd gebruik gemaakt van een mixed method design. In eerste instantie werd in een kwantitatief luik een representatieve steekproef van ouders schriftelijk bevraagd. Ook de vrijwilligers van de consultatiebureaus van Kind en Gezin en de medewerkers van Boekbaby’s in de bibliotheken werden bevraagd via een online vragenlijst. Het tweede luik van het onderzoek was kwalitatief. Op basis van de antwoorden uit de schriftelijke vragenlijst werd een beperkte groep ouders geselecteerd voor individuele diepte-interviews en observaties van voorleesmomenten. In wat volgt wordt voor elk van deze twee luiken de gebruikte onderzoeksmethode stapsgewijs beschreven.

1

Kwantitatief luik

1.1

Kwantitatieve bevraging van ouders

1.1.1

Selectie van steekproef van ouders

Om een representatieve steekproef van ouders te bevragen, dienden uit de 10.000 gezinnen die op het moment van het onderzoek bereikt werden door het project, een 370-tal ouders te worden geselecteerd. Op een populatie van 10.000 gezinnen vormen 370 gezinnen een representatieve steekproef met een betrouwbaarheidspercentage van 95% en een nauwkeurigheidsmarge van 5%. Net zoals in het eerste Boekbaby’s-onderzoek (Vanobbergen & Daems, 2008), kozen we ervoor om ouders te bevragen waarvan de kinderen geboren zijn in een tijdspanne van drie maanden. Concreet gaat het om de ouders die een kind kregen in de periode november 2010 – januari 2011. Bij de start van het onderzoek waren deze kinderen ongeveer twee jaar oud. Hun ouders zouden dus zowel het babypakket (op 6 maanden) als de bon voor het tweede pakket (op 15 maanden) al moeten hebben ontvangen via het consultatiebureau. Ook hadden ze op dat moment al ruim de tijd gehad om, als ze dat wensten, het tweede pakket te gaan afhalen in de bibliotheek. Hoewel dat aanvankelijk de bedoeling was, werd er binnen dit onderzoek niet gewerkt met een controlegroep. Het trekken van een representatieve steekproef als controlegroep en het verwerken van de data van die controlegroep bleek binnen het bestek van dit onderzoek niet haalbaar. Bovendien zijn uit eerdere onderzoeken (cfr. Vanobbergen & Daems, 2008) en uit ander grootschalig kwantitatief onderzoek zoals de Participatiesurvey (cfr. Lievens & Waege, 2011) voldoende gegevens beschikbaar om waar relevant de bevindingen van dit onderzoek te kaderen. Daarom werd in samenspraak met de stuurgroep beslist om de controlegroep te schrappen. Bij de start van het onderzoek liep Boekbaby’s in 49 gemeenten. Hieruit werden 20 gemeenten geselecteerd om deel te nemen aan het kwantitatieve luik van het onderzoek. Om zeker een voldoende aantal anderstalige en lager opgeleide gezinnen te bereiken, werden 5 Boekbaby’s-gemeenten gekozen waar deze doelgroepen in relatief grote mate aanwezig zijn: Lokeren, Heusden-Zolder, Genk, Mechelen en Sint-Niklaas. Omdat Sint-Niklaas door een onderbreking in deelname aan het project niet in aanmerking kwam voor het onderzoek, werd deze gemeente vervangen door Menen. De overige 15 gemeenten werden aselect getrokken via de Random Integer Set Generator van Random.org. Op die manier kwamen we tot de volgende lijst van gemeenten:

9

Geselecteerde Boekbaby's-gemeenten 1 Beveren 2 Dendermonde 3 Genk 4 Gistel 5 Ham 6 Hamme 7 Heusden-Zolder 8 Ieper 9 Jabbeke 10 Kortemark

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Kortrijk Langemark Lokeren Mechelen Menen Peer Wetteren Wingene Zomergem Zonhoven

We verkozen om de ouders rechtstreeks aan te spreken en te vragen of ze wensten deel te nemen aan het onderzoek, eerder dan te werken met bijvoorbeeld een verzending van de vragenlijsten met de post. Deze manier van werken leek ons de beste garantie tot het effectief bereiken van de hele doelgroep. Voor het aanspreken van de ouders deden we een beroep op de consultatiebureaus van Kind en Gezin en niet op de bibliotheken. Via de bibliotheken zouden we alleen die ouders bereiken die beslisten om het tweede Boekbaby’s-pakket te gaan afhalen, wat uiteraard een aanzienlijk risico op bias zou inhouden. Oorspronkelijk was het de bedoeling om in elk van de geselecteerde gemeenten één consultatiebureau te laten deelnemen. Op die manier moesten er in elk consultatiebureau ongeveer 20 gezinnen bevraagd worden om aan het vooropgestelde aantal te komen. Omdat dit, vooral voor de kleinere bureaus, moeilijk haalbaar leek, kozen we ervoor om alle consultatiebureaus in de geselecteerde gemeenten bij het onderzoek te betrekken. In totaal ging het om 34 consultatiebureaus. 1.1.2

Schriftelijke vragenlijst

De bevraging van de ouders gebeurde via een schriftelijke pen-en-papier-vragenlijst (zie bijlage 1). De vragenlijst bestond uit 8 rubrieken:        

Uw Boekbaby (algemene informatie over het kind) Uw gezin (algemene informatie over het gezin) Uw opleiding en werksituatie (informatie over opleidingsniveau en werk van de ouders) Activiteiten met uw peuter (over de frequentie van voorlezen en andere activiteiten die de ouders doen met hun kind) Uw peuter en boeken (over de leescultuur in het gezin: (voor)leesgedrag en bibliotheekgebruik) Boekbaby’s: het babypakket (over het bereik van het babypakket) Boekbaby’s: het peuterpakket (over het bereik van het peuterpakket) Effecten van Boekbaby’s in uw gezin (over de impact van Boekbaby’s op de leescultuur in het gezin).

Op het laatste blad konden de ouders die dat wilden zich kandidaat stellen voor een diepte-interview door hun contactgegevens te noteren. Inspiratiebronnen voor de vragenlijst waren de bevraging door Vanobbergen & Daems (2008), en de vragenlijsten die gebruikt werden in het evaluatieonderzoek van het Britse Bookstart (Booktrust, 2009). Omdat we met de vragenlijst alle ouders wilden bereiken, ook laaggeletterde en anderstalige ouders, werd extra aandacht besteed aan de leesbaarheid van de vragenlijst. Lange zinnen en onnodig moeilijk taalgebruik werden vermeden, de bladspiegel werd zo helder mogelijk gehouden. We probeerden ook de 10

lengte van de vragenlijst zo veel mogelijk te beperken: in overleg met de stuurgroep werden een aantal vragen over het voorleesgedrag weggelaten en verschoven naar de diepte-interviews. Voor anderstalige ouders voorzagen we verder ook nog vertalingen van de vragenlijst in 6 (contact)talen: Arabisch, Engels, Frans, Russisch, Spaans en Turks. 1.1.3

Infosessies vrijwilligers Kind en Gezin

Voor het aanspreken van de ouders en het uitdelen van de vragenlijsten schakelden we de vrijwilligers in van Kind en Gezin. Deze vrijwilligers, die de ouders ontvangen in het consultatiebureau en instaan voor het wegen en meten van de kinderen, hadden een belangrijke rol bij het bereiken van de doelgroep. Zij konden indien nodig hulp en ondersteuning bieden aan laaggeletterde en anderstalige ouders, voor wie het invullen van een vragenlijst niet altijd evident is. Zonder ondersteuning zou een groot deel van deze groep ouders waarschijnlijk te veel drempels ondervinden om deel te nemen aan de bevraging. Om de vrijwilligers te informeren en hen goed voor te bereiden op hun ondersteunende rol, werkten we voor hen een informatie- en trainingssessie uit. Om de verplaatsingen voor de vrijwilligers zoveel mogelijk te beperken, werd deze sessie drie maal georganiseerd: in Kortrijk (op 23/10), in Mechelen (op 24/10) en in Genk (op 25/10), telkens in de plaatselijke bibliotheek. In totaal namen er 20 vrijwilligers deel, uit de helft van de deelnemende consultatiebureaus. In de sessie kregen de vrijwilligers informatie over het hoe en waarom van het onderzoek en de vragenlijst. Daarnaast kregen zij ook tips en ondersteunend materiaal om anderstalige en laaggeletterde ouders optimaal te kunnen ondersteunen. Niet-aanwezige consultatiebureaus kregen alle info en materiaal toegestuurd met de post. 1.1.4

Afname

De afname van de schriftelijke bevraging liep van 1 november 2012 tot ongeveer half februari 2013. In de 5 consultatiebureaus met het grootste aandeel kansarme en anderstalige gezinnen ging de onderzoeker zelf telkens twee dagen meehelpen om ouders waar nodig te ondersteunen bij het invullen van de vragenlijst. 1.1.5

Kwantitatieve analyse

Alle gegevens van de bevraagde ouders zijn strikt vertrouwelijk en anoniem verwerkt. De kwantitatieve gegevensverwerking gebeurde met het statistische programma SPSS. Om algemene tendensen met betrekking tot achtergrondkenmerken, voorleesprofiel en bibliotheekgebruik uit de data naar voren te halen, zijn de frequenties per respondent berekend. Op basis van scholingsgraad en thuistaal zijn vier groepen respondenten onderscheiden: laaggeschoolde Nederlandstaligen, hogergeschoolde Nederlandstaligen, laaggeschoolde anderstaligen en hogergeschoolde anderstaligen2. Voor vragen met betrekking tot bereik en impact van het project ‘Boekbaby’s’ werd aan de hand van een chi-kwadraattoets nagegaan of de onderscheiden groepen significant verschillend antwoorden. Vanwege de soms kleine aantallen per cel in de kruistabel werd gekozen voor een exacte significantietoets. Deze is strenger en biedt dus minder kans op het onterecht verwerpen van de nulhypothese (type I fout). 2

Voor het onderscheiden van deze vier groepen werden de volgende criteria gehanteerd: Nederlandstalig = de moedertaal van de ouders en de thuistaal van de kinderen is Nederlands Anderstalig = minstens één van de ouders heeft een vreemde moedertaal en/of minstens één van de thuistalen van de kinderen is een vreemde taal laaggeschoold = maximum een diploma lager secundair onderwijs als hoogste diploma hogergeschoold = een diploma hoger secundair onderwijs of hoger Met ‘hogergeschoolden’ worden in dit onderzoek dus zowel midden- als hooggeschoolden bedoeld.

11

1.2

Kwantitatieve bevraging van Boekbaby’s-medewerkers in consultatiebureaus en bibliotheken

1.2.1

Online vragenlijst

De vrijwilligers van Kind en Gezin en de bibliotheekmedewerkers die meewerken aan Boekbaby’s werden bevraagd via een online vragenlijst. Voor elk van beide doelgroepen werd een aparte vragenlijst ontwikkeld, aangepast aan hun specifieke rol en taken binnen het project. Deze vragenlijsten, die peilden naar hun ervaringen met het project en met de ouders, bestonden uit de volgende rubrieken:   



 



1.2.2

Algemeen (algemene informatie over de vrijwilliger) Uw medewerking aan Boekbaby’s (over hoe lang de medewerker al meewerkt, wat zijn/haar taken zijn binnen het project, enz) Het uitdelen van de pakketten (over de praktijken bij het uitdelen, de mening en ervaringen van de medewerker hierover en de reacties van de ouders) VRIJWILLIGERS VAN KIND EN GEZIN Uitdelen babypakketten o Het pakket samen met de ouders bekijken o Uitleg geven bij het pakket o Reacties van de ouders Uitdelen uitnodiging peuterpakket

Boeken in het consultatiebureau (over de aanwezigheid en het gebruik van boeken in het CB) Uw mening o Meerwaarde van Boekbaby’s o Bereik en impact o Suggesties ter verbetering

BIBLIOTHEEKMEDEWERKERS





Uitdelen peuterpakketten o Het pakket samen met de ouders bekijken o Uitleg geven bij het pakket o Uitleg geven over het baby- en peuteraanbod van de bib o Reacties van de ouders Het baby- en peuteraanbod van de bibliotheek (over de collectie en de voorzieningen voor jonge kinderen)

Afname

De online bevraging van de Boekbaby’s-medewerkers in de consultatiebureaus en de bibliotheken gebeurde van begin januari tot half februari 2013. De link naar de vragenlijst werd doorgestuurd naar de Boekbaby’s-contactpersonen in de consultatiebureaus en bibliotheken. Deze contactpersonen bezorgden de informatie op hun beurt aan al hun collega’s die bij Boekbaby’s betrokken zijn. 1.2.3

Kwantitatieve analyse

Alle gegevens van de Boekbaby’s-medewerkers in consultatiebureaus en bibliotheken zijn strikt vertrouwelijk en anoniem verwerkt. De kwantitatieve gegevensverwerking gebeurde met het statistische programma SPSS. Om algemene tendensen uit de data naar voren te halen, zijn de frequenties per respondent berekend.

12

2

Kwalitatief luik

2.1

Diepte-interviews

2.1.1

Selectie van deelnemende gezinnen

Om meer gedetailleerde informatie te verzamelen over het bereik en de impact van Boekbaby’s in de gezinnen en over het voorleesgedrag van de ouders, werden op basis van de schriftelijke bevraging 40 ouders geselecteerd voor diepte-interviews. Deze ouders werden in gelijke mate verspreid over de vier groepen: (1) laagopgeleide anderstalige ouders, (2) hogeropgeleide anderstalige ouders, (3) laagopgeleide Nederlandstalige ouders en (4) hogeropgeleide Nederlandstalige ouders. Deze ouders werden geselecteerd uit de grote steekproef (los van regionale spreiding) totdat we voor iedere groep ouders 10 ouders hadden. Binnen elke groep werden daarnaast twee groepen onderscheiden: 5 ouders die minimaal met Boekbaby's in aanraking kwamen en 5 ouders die er maximaal van gebruik maakten. Dit onderscheid werd gemaakt op basis van het al dan niet opgehaald hebben van het tweede boekenpakket in de bibliotheek. Dit werd in de schriftelijke vragenlijst bevraagd. 2.1.2

Semi-gestructureerde interviewleidraad

Als leidraad voor de interviews werd een semi-gestructureerde vragenlijst ontwikkeld (zie bijlage 2). De vragenlijst werd niet opgevat als een strikt op te volgen document, maar als een houvast om de verschillende onderwerpen te bevragen. De interviewleidraad bestond uit drie onderdelen: leesgedrag en leesklimaat in het gezin, mening over het project, en impact van Boekbaby’s in het gezin. In het eerste deel kwamen de frequentie, plaats en tijd van het voorlezen, favoriete boeken en voorleesstijl aan bod. Ook het leesgedrag van de ouders zelf en het bibliotheekgebruik werden besproken. In het tweede deel werd gepeild naar de mening van de ouders over voorlezen aan jonge kinderen en over het project Boekbaby’s. In het laatste deel werd doorgevraagd op de impact van Boekbaby’s op het voorleesgedrag en de leescultuur in het gezin. 2.1.3

Afname

De interviews werden afgenomen tussen 25 maart en 11 juli 2013. De gesprekken vonden plaats bij de gezinnen thuis, op een met de ouders afgesproken tijdstip. Eén interview gebeurde voor een deel telefonisch, omdat de ouder met wie het interview was gepland onverwachts uithuizig was, en de partner te weinig Nederlands bleek te kennen om de vragen te beantwoorden. De interviews verliepen semigestructureerd. De vragenlijst vormde wel de basis voor het gesprek, maar er werd gekozen om de vragen zo open mogelijk te stellen en de ouders de mogelijkheid te geven zelf te vertellen. Op die manier werd geprobeerd zoveel mogelijk sociaal wenselijke antwoorden uit te sluiten. De gesprekken verliepen meestal in het Nederlands, één keer in het Engels, en één keer via een tolk. Van de meeste interviews werden audio-opnames gemaakt, behalve in 4 gevallen waar de ouders dit liever niet wilden. 2.1.4

Analyse

De interviews werden getranscribeerd en vervolgens op kwalitatieve wijze geanalyseerd met het oog op factoren die belemmerend of bevorderend werken voor het bereik en de impact van Boekbaby’s. Ook werden de antwoorden geanalyseerd op oorzaken en redenen die verklaringen kunnen bieden voor het voorleesgedrag in het gezin. Verder werd ook gelet op aspecten die al dan niet stimulerend werken met betrekking tot de communicatie over Boekbaby’s in de consultatiebureaus en de bibliotheken.

13

2.2 Observaties van voorleesmomenten Aansluitend op de interviews werd bij 20 gezinnen (5 voor elke groep) een voorleesmoment geobserveerd. De ouders die aan het interview deelnamen werden daartoe uitgenodigd in de loop van of na het gesprek. Er werd geprobeerd om het voorleesmoment zo natuurlijk mogelijk te laten plaatsvinden, volgens de gewoonten van het gezin. De onderzoeker nam deel aan het voorleesmoment als niet-participerende observator. 2.2.1

Observatieleidraad

Via notities op basis van een gestructureerde observatieleidraad werd het voorleesgedrag in kaart gebracht. Deze observatieleidraad (zie bijlage 3) was opgebouwd volgens de verschillende stappen in het voorleesmoment: 1. Hoe begint het boekmoment? 2. Hoe verloopt het boekmoment? 3. Hoe eindigt het boekmoment? Bij elke stap werden zowel het voorleesgedrag van de ouder als de reacties van het kind beschreven. Net zoals de interviewleidraad was de observatieleidraad vooral bedoeld als een houvast bij de dataverzameling. Het was dus zeker niet de bedoeling om deze leidraad te gebruiken als een soort van prescriptief kader om de geobserveerde voorleesmomenten aan af te toetsen. Omdat er werd geobserveerd in heel diverse gezinnen, was het daarentegen net heel belangrijk om de voorleesmomenten met een open blik te bekijken, en niet te vertrekken van hoe een voorleesmoment er zou moeten uitzien. 2.2.2

Analyse

De observaties werden gekwantificeerd op basis van het observatieschema en vervolgens geanalyseerd. Bij de analyse werd er vooral aandacht besteed aan mogelijke verschillen tussen de groepen ouders, en aan mogelijke verschillen tussen het feitelijk voorleesgedrag van de ouders en het gerapporteerd gedrag in de interviews.

14

Hoofdstuk 2: Resultaten

1

Kwantitatief luik

1.1

Kwantitatieve bevraging van ouders

1.1.1

Respons

In totaal werden via de consultatiebureaus van Kind & Gezin 495 ingevulde vragenlijsten verzameld. We ontvingen vragenlijsten uit alle 20 deelnemende gemeenten, van 31 van de 34 deelnemende consultatiebureaus. Van drie bureaus kregen we geen vragenlijsten terug: in één van deze bureaus gingen de vragenlijsten verloren tijdens een verhuis, van de twee andere bureaus vernamen we geen reden waarom er geen vragenlijsten werden ingezameld. 23 ingevulde vragenlijsten bleken uiteindelijk niet in aanmerking te komen voor het onderzoek. De reden hiervoor was meestal dat het kind op het moment van de bevraging nog te jong was en dus nog niet alle materialen van Boekbaby’s had kunnen ontvangen. Eén vragenlijst was niet ingevuld door een ouder maar door een grootouder. Het uiteindelijke aantal bruikbare vragenlijsten was 472, wat ruim boven het vooropgestelde minimum van 370 vragenlijsten lag. 1.1.2

Achtergrondkenmerken van de respondenten

Geslacht en leeftijd Het overgrote deel van de vragenlijsten (81,5%) werd ingevuld door de moeder. Bijna 7 op 10 respondenten (69%) zijn tussen 25 en 34 jaar oud. Bij de Boekbaby’s zelf zijn er iets meer jongens dan meisje (53,2 versus 46,8%). Scholingsgraad 54,8% van de respondenten heeft hoger onderwijs genoten: 16,2% heeft een universitair diploma, 38,6% volgde hoger onderwijs buiten de universiteit. Bijna 3 op 10 respondenten (28,4%) zijn middengeschoold: zij hebben het diploma (hoger) secundair onderwijs als hoogste diploma. 16,8% van de respondenten is laaggeschoold. Zij behaalden enkel een getuigschrift basisonderwijs (3,8%) of lager secundair onderwijs (3,8%), of hebben geen diploma (3%). Figuur 1 – Scholingsgraad (%)

3,8 16,2

geen diploma

3 10

lager onderwijs lager secundair

38,6

28,4

hoger secundair hoger niet-universitair universitair

In het Vlaamse gewest was in 2011 26% van de 25-64-jarige bevolking laaggeschoold, bijna 40% middengeschoold en 34% hooggeschoold (Studiedienst van de Vlaamse Regering, 2013). In vergelijking met 15

deze cijfers is de groep hooggeschoolden binnen ons onderzoek oververtegenwoordigd tegenover de midden- en laaggeschoolden. Dit verschil wordt deels verklaard door het feit dat het overgrote deel van onze respondenten vrouwelijk is. Vrouwen zijn immers vaker hooggeschoold dan mannen (Studiedienst van de Vlaamse Regering, 2013). Een tweede verklaring is dat de Vlaamse cijfers betrekking hebben op mensen tot 64 jaar, terwijl onze groep respondenten bestaat uit jonge ouders. Aangezien de scholingsgraad in Vlaanderen de laatste decennia stelselmatig is toegenomen, telt deze jongere generatie minder laaggeschoolden en meer hooggeschoolden dan de oudere generaties. Thuistaal In 72,2% van de bevraagde gezinnen is de thuistaal Nederlands. 21,2% van de gezinnen gebruikt naast het Nederlands nog één of meer andere talen. 6,6% is volledig anderstalig. Figuur 2 – Thuistaal (%) volledig Nederlandstalig

6,6 21,2

gemeng: NL + andere 72,2

volledig anderstalig

Het aandeel van gezinnen binnen de onderzoekspopulatie die niet homogeen Nederlandstalig zijn (27,8%), ligt in de lijn van het aandeel van deze groep binnen de totale Vlaamse bevolking. Volgens de cijfers van Kind & Gezin (2013) had in 2011 23,9% van de Vlaamse kinderen een andere thuistaal dan het Nederlands. Verhouding groepen Op basis van de scholingsgraad en de thuistaal onderscheiden we 4 groepen respondenten, die in dit onderzoek met elkaar worden vergeleken (zie hoofdstuk 1, paragraaf 1.1.5). De verhouding van deze 4 groepen binnen de totale groep respondenten is als volgt:    

Laaggeschoolde Nederlandstaligen: 6,8% Hogergeschoolde Nederlandstaligen: 64,2% Laaggeschoolde anderstaligen: 11,2% Hogergeschoolde anderstaligen: 17,8%

Met ‘hogergeschoold’ worden zowel de midden- als hooggeschoolden bedoeld. Werksituatie Ruim 8 op 10 van de respondenten (80,1%) werkt: iets meer dan de helft (53,3%) werkt voltijds, 20,6% werkt deeltijds en 6,2% is zelfstandige. 18,8% van de respondenten werkt niet: 9,3% is huismoeder of – vader, 5,5% is uitkeringsgerechtigd werkloos en 1,5% is arbeidsongeschikt. 2,3% is in loopbaanonderbreking. Bij de partners ligt het aantal werkenden ruim 10% hoger: 91,2% van hen zijn aan het werk. 8,8% van de partners werkt niet. Verder valt op dat de partners minder vaak deeltijds werken (3,8%) of huismoeder/ vader zijn (3,8%) dan de respondenten.

16

Figuur 3 – Werksituatie (%)

respondent

partner

73,7 53,3 20,6 3,8

6,2

13,7

9,3

3,8

5,5 2,6

1,5 2

2,3 0,4

Het aandeel werkenden binnen de onderzoekspopulatie ligt iets hoger dan bij de gemiddelde Vlaming. Volgens cijfers van de Studiedienst van de Vlaamse Regering (2013) was anno 2012 ongeveer 7 op 10 Vlamingen op beroepsactieve leeftijd aan het werk. Gezinsinkomen 66,3% van de respondenten is tevreden over het gezinsinkomen: iets meer dan de helft (50,6%) vindt het voldoende, 15,7% zegt er ruim mee rond te komen. De overige 33,7% van de gezinnen heeft het financieel moeilijker: 26,2% zegt maar net rond te komen met het gezinsinkomen, 7,5% komt niet rond. Ter vergelijking: in 2011 leefde 15% van de Vlamingen in een huishouden dat zelf aangeeft moeilijk tot zeer moeilijk rond te komen met het beschikbare inkomen (Studiedienst van de Vlaamse Regering, 2013). Gezinssamenstelling De overgrote meerderheid van de respondenten (96,8%) maakt deel uit van een klassiek tweeoudergezin. 2,5% van de respondenten is een alleenstaande ouder; 0,6% woont samen met een nieuwe partner die niet de ouder is van het kind. De meeste gezinnen tellen één of twee kinderen (respectievelijk 38,9% en 40,2%). In iets meer dan de helft van de gezinnen is de tweejarige boekbaby het jongste kind in het gezin. Kinderopvang In 67,4% van de gezinnen gaat het kind naar de kinderopvang. Dit percentage is vergelijkbaar met het algemene percentage in Vlaanderen: in 2009 maakte 63,2% van de ouders met een kind jonger dan 3 jaar regelmatig gebruik van de kinderopvang. 5,8% maakte er beperkt gebruik van (Hedebouw & Peetermans, 2009). Vergelijking met eerder onderzoek Wat de leeftijd van de respondenten en het geslacht van de boekbaby’s betreft, is de groep respondenten vergelijkbaar met de respondenten uit het vorige Boekbaby’s-onderzoek (Vanobbergen & Daems, 2008). Op vlak van scholingsgraad, thuistaal en werksituatie zijn er echter wel een aantal belangrijke verschillen:  

Bij het vorige onderzoek had bijna driekwart van de respondenten hoger onderwijs gevolgd. Binnen onze populatie is dit slechts een kleine 55%. In het vorige onderzoek was 94,4% van de gezinnen homogeen Nederlandstalig, binnen dit onderzoek vertegenwoordigt deze groep 72% van de respondenten. 17



Bijna 2 op 10 van onze respondenten (18,8%) werkt niet, bij de vorige studie was slechts in 5% van de gezinnen één van beide partners werkloos of arbeidsongeschikt.

Verschillen tussen de groepen ouders Uit de statistische analyses blijkt dat er voor een aantal achtergrondkenmerken (kinderopvang: χ2(3) =89,28, p < .001, en gezinsinkomen: χ2(9) =91,90, p < .001) significante verschillen zijn tussen de groepen ouders. De groepen hogergeschoolde Nederlandstaligen en laaggeschoolde anderstaligen blijken het meest van elkaar te verschillen. Hogergeschoolde ouders blijken vaker te werken, maken meer gebruik van kinderopvang en zijn meer tevreden over hun inkomen. Achtergrondkenmerken: verschil tussen groepen ouders (%)

laaggeschoold Nederlandstalig

hogergeschoold Nederlandstalig

laaggeschoold anderstalig

hogergeschoold anderstalig

92,8

81,8

71,9

63,1

48,8

48,4

89,9

97 79,3 70,5

78,9 43,8

38,5

47,6 37,2

25

kinderopvang

1.1.3

respondent werkt

partner werkt

inkomen voldoende

(Voor)leesprofiel

Voorleesgedrag Bijna alle respondenten (98,5%) geven aan dat ze voorlezen aan hun peuter of samen met hem/haar in boeken kijken. 70,5% geeft aan dit dikwijls te doen, 28% zegt dat dit soms gebeurt. Een verhaal vertellen zonder boek wordt ook gedaan, maar minder: slechts 30,7% doet dit dikwijls, 54% soms. Samen liedjes zingen, een andere activiteit waarbij taal en verhaalbegrip een rol spelen, wordt wel vaak gedaan (67,2% dikwijls, 31,1% soms). Figuur 4 – voorleesfrequentie (%)

dikwijls

28

soms

31,1 54

70,5

67,2 30,7

voorlezen

vertellen

zingen

18

In vergelijking met de nulmeting bij de respondenten van het vorige Boekbaby’s-onderzoek (Vanobbergen en Daems, 2008) ligt het aantal gezinnen waar voorgelezen wordt hoger binnen dit onderzoek (98,5% t.o.v. 69%). Een mogelijke verklaring voor dit verschil is dat de ouders in ons onderzoek bevraagd werden wanneer hun kind ongeveer 2 jaar oud was, terwijl de nulmeting in het vorige onderzoek gebeurde voor de leeftijd van 6 maanden. Bovendien waren de respondenten in het eerste Boekbaby’s-onderzoek op het moment van de nulmeting nog niet in contact gekomen met de materialen en de boodschap van Boekbaby’s, aangezien het project toen nog in de pilootfase was. In de meeste gezinnen waar wordt voorgelezen, wordt dit zowel gedaan door de respondent zelf als door de partner (92,8%). Of beide ouders even vaak voorlezen of niet, werd in de schriftelijke vragenlijst niet bevraagd. In de diepte-interviews (zie 2.1) kwam dit onderwerp wel aan bod. Verder valt op dat in veel gezinnen (83,7%) ook andere familieleden in boeken kijken met het kind: bij 39,1% van deze gezinnen gebeurt dit soms, bij 60,9% zelfs dikwijls. De familieleden die hier het vaakst genoemd worden, zijn de grootouders (52,5%). Andere kinderen in het gezin kijken in 43,8% van de bevraagde gezinnen in boeken met de peuter. De taal waarin wordt voorgelezen is in de meeste gezinnen (85,1%) het Nederlands. In bijna 1 op 10 gezinnen (9,8%) worden er naast het Nederlands ook nog andere talen gebruikt tijdens de voorleemomenten. In 5,1% is de voorleestaal een vreemde taal. Figuur 5 – voorleestaal (%)

5,1 Nederlands 9,8 Nederlands + vreemde taal 85,1

vreemde taal

De meest genoemde vreemde voorleestalen zijn Turks (6,6%) en Frans (2,8%). Boekbezit Bijna alle bevraagde gezinnen (98,3%) hebben boeken in huis voor hun peuter. De grootste groep bezit 10 tot 20 (34,1%) of 20 tot 40 boeken (23,7%). 12,3% van de peuters heeft meer dan 40 boeken. Opvallend is dat bijna 30% een eerder bescheiden collectie kinderboeken heeft: 28,2% heeft minder dan 10 boeken, 1,7% heeft er geen. Figuur 6 – boekbezit (%)

1,7 geen

12,3 28,2 23,7

1 tot 10 10 tot 20 20 tot 40

34,1

meer dan 40

19

Omdat het begrip ‘boeken’ in de vraagstelling van de vragenlijst ruim kan worden opgevat, is het mogelijk dat de aantallen die de ouders noemen niet alleen betrekking hebben op (voor)lees- en aanwijsboeken, maar ook op bijvoorbeeld kleurboeken en stickerboeken. Houding t.o.v. voorlezen 72,9% van de respondenten zegt heel geïnteresseerd te zijn in voorlezen en in boeken kijken met baby’s en peuters: zij zien hieraan veel voordelen. Ongeveer een kwart (25,2%) noemt zichzelf tamelijk geïnteresseerd en ziet enkele voordelen. Slechts een kleine minderheid van de ouders is weinig of niet geïnteresseerd en ziet weinig tot geen voordelen (resp. 1,7% en 0,2%). Figuur 7 – houding respondent (%)

1,7

0,2

heel geïnteresseerd tamelijk geïnteresseerd

25,2

72,9

weinig geïnteresseerd niet geïnteresseerd

Ook de peuters zelf staan volgens de meeste ouders positief tegenover boeken. 8 op 10 respondenten noemt zijn kind op dit vlak heel geïnteresseerd: hij/zij geniet erg van boeken, ook zonder aanmoediging, draait blaadjes om, wijst prenten aan, enz. 15,7% van de ouders vindt dat zijn kind tamelijk geïnteresseerd is. Deze kinderen genieten van boeken, maar hebben wat aanmoediging nodig. Slechts een klein aandeel van de kinderen is niet graag met boeken bezig of weet niet wat ermee te doen: 3% is weinig geïnteresseerd; 1,3% is niet geïnteresseerd. Figuur 8 – houding peuter (%)

1,3

heel geïnteresseerd

3 15,7

tamelijk geïnteresseerd

80

weinig geïnteresseerd niet geïnteresseerd

Leesgedrag ouders 90,3% van de respondenten zegt zelf ook te lezen, vooral tijdschriften (77,9%) en kranten (68,8%). 56,6% leest boeken: iets minder dan de helft van de ouders leest romans (49,3%) en een kwart (25,1%) leest nonfictie. Vakliteratuur wordt door 38,5% van de respondenten gelezen. Het percentage ouders dat boeken leest (56,6%) komt ongeveer overeen met de bevindingen van de Participatiesurvey die aantonen dat 60,4% van de Vlamingen de afgelopen zes maanden een boek of een strip hebben gelezen (Lievens & Waege, 2011). 20

Verschillen tussen de groepen ouders Voor een aantal aspecten van het (voor)leesprofiel blijken er significante verschillen te zijn tussen de groepen ouders. Opnieuw zijn het de hogergeschoolde Nederlandstaligen en de laaggeschoolde anderstaligen die het meest van elkaar blijken te verschillen. Hogergeschoolde ouders lezen vaker voor (χ2(6) =64,86, p < .001), hebben net als hun peuter vaker een heel positieve houding tegenover boeken (χ2(9) =60,67, p < .001), zijn vaker lid van de bibliotheek (χ2(3) =18,04, p < .001)en lezen vaker (χ2(3) =12,40, p < .01). Ze lezen vaker non-fictie (χ2(3) =13,51, p < .01), vakliteratuur (χ2(3) =37,49, p < .001), tijdschriften (χ2(3) =8,35, p < .05) en romans (χ2(3) =11,75, p < .01). (voor)leesprofiel: verschillen tussen groepen ouders (%)

120 100 80


60


40 20


0 hogergeschoold anderstalig

1.1.4

Bibliotheekgebruik

In 58,2% van de bevraagde gezinnen is ten minste één gezinslid lid van de bibliotheek. Ongeveer 3 op de 10 gezinnen zegt één tot meerdere keren per jaar naar de bibliotheek te gaan. 22,5% gaat één of meerdere keren per maand. Een kleine minderheid (2,1%) bezoekt de bib elke week. 45% van de gezinnen geeft aan nooit naar de bibliotheek te gaan. Opvallend is dat dit cijfer 3,2% hoger ligt dan het aandeel gezinnen dat geen lid is. Dit betekent dus dat 3,2% van de gezinnen ‘slapende’ leden zijn: zij zijn wel lid van de bib, maar maken er geen gebruik van. Figuur 9 – bibliotheekgebruik (%)

2,1 22,5

30,4

nooit

45

1 of meermaals per jaar 1 of meermaals per maand elke week

21

Het aantal bibliotheekgebruikers (55%) ligt binnen ons onderzoek hoger dan in de Participatiesurvey (Lievens & Waege, 2011), waar 33% van de respondenten aangaf een openbare bibliotheek te hebben bezocht de afgelopen zes maanden. Ook wat het lidmaatschap van de bibliotheek betreft, kunnen we de antwoorden van onze respondenten vergelijken met de resultaten van de Participatiesurvey (Lievens & Waege, 2011). Hieruit blijkt dat de Boekbaby’s-gezinnen vaker lid blijken te zijn van de bibliotheek dan de gemiddelde Vlaming (58,2% versus 43,5%). Het feit dat de cijfers voor bibliotheekgebruik en –lidmaatschap hoger liggen dan de cijfers van de Participatiesurvey kan verklaard worden door een verschil in vraagstelling. In de Participatiesurvey werd gepeild naar het individuele bibliotheekgebruik van de respondenten (bv. ‘Heeft u een persoonlijk pasje of lidkaart van de bibliotheek?’), terwijl de vragen in ons onderzoek betrekking hadden op het gezin (bv. ‘Bent u, uw partner of uw peuter lid van de bibliotheek?’) Verschillen tussen de groepen ouders Uit de analyses blijkt dat de groepen ouders significant van elkaar verschillen als het gaat om lidmaatschap van de bibliotheek (χ2(3) =18,4, p < .001). Hogergeschoolde Nederlandstalige ouders (en/of hun peuter) zijn opvallend vaker lid dan de andere groepen. Bibliotheekgebruik: verschillen tussen groepen ouders (%)




hogergeschoold anderstalig

65,3 47,1

43,8

44,6

lid van de bibliotheek

1.1.5

Bereik van Boekbaby’s

Bereik van de materialen Het babypakket, dat ouders krijgen in het consultatiebureau als hun kind 6 maanden is, heeft een hoog bereik: 90% van de ouders zegt dit pakket te hebben ontvangen. Het peuterpakket, het tweede pakket dat de ouders zelf kunnen gaan halen in de bibliotheek wanneer hun kind 15 maanden is, heeft een lager bereik dan het babypakket. 62,5% van de ouders is dit pakket gaan afhalen; 36,8% zegt dit niet te hebben gedaan.

22

Figuur 10 – bereik babypakket (%)

10

Figuur 11 – bereik peuterpakket (%)

babypakket gekregen babypakket niet gekregen

90

peuterpakket gekregen

36,8 62,5

peuterpakket niet gekregen

Wanneer we de 4 verschillende groepen ouders die we binnen dit onderzoek onderscheiden met elkaar vergelijken, zien we dat er voor het babypakket geen significante verschillen zijn. Met het babypakket worden dus alle ouders in gelijke mate bereikt, ongeacht hun scholingsgraad of taalachtergrond. Voor het peuterpakket constateren we wel significante verschillen: χ2(3) =10,47, p < .05 . Het valt in de eerste plaats op dat de anderstaligen het peuterpakket minder vaak gaan afhalen dan de Nederlandstaligen, en de laaggeschoolden minder dan de hogergeschoolden. De grootste verschillen zien we tussen de groep hogergeschoolde Nederlandstaligen enerzijds en de laaggeschoolde anderstaligen anderzijds. In deze eerste groep gaat 68,2% van de ouders het peuterpakket afhalen, bij de laaggeschoolde anderstaligen is dat 45,7%. Figuur 12 – bereik peuterpakket per groep (%)

Nederlandstalig laaggeschoold

Nederlandstalig hogergeschoold

anderstalig laaggeschoold

anderstalig hogergeschoold

62,1

68,2 55,8 45,7

peuterpakket afgehaald

Uitleg bij de materialen Bij de ontvangst van het babypakket in het consultatiebureau heeft de meerderheid van de respondenten naar eigen zeggen uitleg gekregen van de vrijwilligers. De meeste ouders (73%) kregen een korte uitleg over de bedoeling van het pakket. In 16,8% van de gevallen werd een meer uitgebreide uitleg gegeven over het pakket en over in boeken kijken met baby’s. 10,2% van de bevraagde ouders kreeg naar eigen zeggen geen uitleg: het pakket werd gewoon meegegeven. Van de ouders die ook het peuterpakket gingen afhalen in de bibliotheek, kreeg 68,5% van de ouders een korte uitleg en 12,3% een uitgebreide uitleg. De groep ouders die verklaren geen uitleg te hebben gekregen, is bij het peuterpakket bijna dubbel zo groot als bij het babypakket (19,2% versus 10,2%).

23

Figuur 13 – uitleg bij babypakket (%)

Figuur 14 – uitleg bij peuterpakket (%)

10,2

12,3

uitgebreide uitleg

16,8

19,2

korte uitleg

korte uitleg 68,5

geen uitleg

73

uitgebreide uitleg

geen uitleg

Wat betreft de uitleg bij de materialen zijn er voor beide pakketten significante verschillen tussen de 4 groepen ouders: babypakket: χ2 (6) = 15,60, p < .05; peuterpakket: χ2 (6) = 20,33, p < .01. Bij het babypakket zien we dat anderstalige ouders, in het bijzonder laaggeschoolde anderstaligen, vaker een uitgebreide uitleg krijgen dan de Nederlandstalige ouders (resp. 32,4% en 24,6% tegenover 22,2% en 11,8%). Ten tweede valt op dat de Nederlandstalige hogergeschoolden vaker een korte uitleg krijgen dan de andere groepen (78,9% tegenover 63%, 55,9% en 64,6%). De vrijwilligers van Kind & Gezin passen dus met andere woorden hun uitleg in zekere mate aan volgens het type ouders dat ze voor zich hebben: de groepen die er het meeste nood aan hebben, worden vaker uitgebreid geïnformeerd. Binnen de categorie ‘geen uitleg’ vonden we geen significante verschillen tussen de groepen. Figuur 15 – uitleg bij babypakket per groep (%)




anderstalig hogergeschoold 78,9

63

64,6 55,9

32,4 24,6

22,2

14,8

11,8

uitgebreide uitleg

korte uitleg

9,3 11,8 10,8

geen uitleg

Bij het peuterpakket zien we vergelijkbare significante verschillen tussen de groepen ouders (χ2(6) =15,59, p < .05). Een eerste verschil is dat anderstalige ouders vaker dan de Nederlandstaligen aangeven dat de bibliotheekmedewerker hen een uitgebreide uitleg gaf bij het pakket (32,4% en 24,6% tegenover 22,2% en 11,8%). Ten tweede hebben zij ook minder vaak geen uitleg gekregen dan de Nederlandstalige ouders (10,5% en 12,5% tegenover 22,2% en 21,3%). Ten derde valt op dat hogergeschoolde Nederlandstalige ouders vaker een korte uitleg krijgen dan de andere groepen (71,6% tegenover 61,1%, 52,6% en 65%). Ook de bibliotheekmedewerkers blijken dus hun uitleg in zekere mate aan te passen aan het type ouders.

24

Figuur 16 – uitleg bij peuterpakket per groep (%)




anderstalig hogergeschoold 71,6 65

61,1 52,6 36,8 22,5

16,7

22,2 21,3 10,5 12,5

7,1 uitgebreide uitleg

korte uitleg

geen uitleg

Het gebruik van de materialen Bijna alle ouders geven aan dat ze de boeken van Boekbaby’s hebben gebruikt. Het babypakket werd in 98,5% van de bevraagde gezinnen gebruikt: 74,9% gebruikte de boeken naar eigen zeggen vaak; 23,6% soms. Ook de boeken uit het peuterpakket werden in een groot aantal gezinnen gebruikt (97,1%). 80,6% gebruikte het peuterpakket dikwijls; 16,5% geeft aan dat dat soms gebeurde. Figuur 17 – gebruik babypakket (%)

1,5

Figuur 18 – gebruik peuterpakket (%)

vaak gebruikt

23,6 74,9

soms gebruikt niet gebruikt

2,9

vaak gebruikt

16,5

soms gebruikt 80,6

niet gebruikt

Voor het gebruik van het babypakket stelden we geen significante verschillen vast tussen de groepen ouders. Voor het peuterpakket was dat wel het geval (χ2 (6) = 17,80, p < .05): er blijkt een duidelijk verschil te zijn tussen de hogergeschoolde Nederlandstalige ouders en de laaggeschoolde anderstaligen. Laaggeschoolde anderstaligen antwoorden vaker dan hogergeschoolde Nederlandstaligen dat ze de boeken van het peuterpakket niet hebben gebruikt (15% versus 1%). De hogergeschoolde Nederlandstaligen geven op hun beurt vaker dan de laaggeschoolde anderstalige ouders aan dat ze de boeken dikwijls hebben gebruikt (81,7% versus 65%). Het bereik van de brochure De ouderbrochure die bij het babypakket zit werd door 81,4% van de ouders gelezen. 85% van de ouders las de brochure bij het peuterpakket. Wat het lezen van de brochure betreft, blijken de groepen ouders niet significant van elkaar te verschillen. De brochure bereikt de verschillende groepen ouders dus in dezelfde mate.

25

1.1.6

Impact van Boekbaby’s

Impact op houding van de ouders Op de vraag of ze door Boekbaby’s meer te weten gekomen zijn over de voordelen van in boeken kijken met jonge kinderen, antwoordt 40,8% van de ouders positief. 56,4% was naar eigen zeggen al vóór het project op de hoogte van de voordelen van voorlezen aan jonge kinderen. Een kleine minderheid (2,9%) zegt nog steeds niet te weten wat de voordelen zijn. Figuur 19 – Voordelen leren kennen? (%)

2,9 ja 40,8

kende voordelen al

56,4

neen

De impact van Boekbaby’s op de houding van de ouders tegenover voorlezen aan jonge kinderen, is significant verschillend bij de verschillende groepen: χ2 (6) = 32,16, p < .001. Anderstalige en laaggeschoolde ouders hebben door het project duidelijk meer voordelen leren kennen dan de hogergeschoolde Nederlandstaligen. In de anderstalige en laaggeschoolde groepen antwoordt 55,7 tot 57,5% van de ouders dat ze door Boekbaby’s op de hoogte werden gebracht van de voordelen van in boeken kijken met jonge kinderen. Bij de hooggeschoolde Nederlandstaligen leerde 32,9% via Boekbaby’s deze voordelen kennen. Deze laatstgenoemde groep antwoordt vaker dan de andere groepen dat ze al vóór Boekbaby’s op de hoogte waren van de voordelen van voorlezen aan jonge kinderen. Figuur 20 – Voordelen leren kennen? Per groep (%)




anderstalig hogergeschoold 65

57,5

56,7

55,7 42,9

40 32,9

voordelen leren kennen

32,5

kende voordelen al

Impact op voorleesfrequentie 36,5% van de respondenten zegt dankzij Boekbaby’s meer in boeken te hebben gekeken met zijn kind. 62,3% beweert dat zij ook zonder het project hun kind even vaak zouden hebben voorgelezen. 1,2% zegt niet in boeken te kijken met zijn/haar kind.

26

Figuur 21 – Meer voorgelezen? (%)

1,2

ja 36,5

kende voordelen al

62,3

neen

Bij vergelijking tussen de groepen ouders stellen we significante verschillen vast: χ2 (6) = 39,71, p < .001. Boekbaby’s blijkt meer invloed uit te oefenen op de anderstalige en laaggeschoolde ouders dan op de hogergeschoolde Nederlandstaligen. Bij de hogergeschoolde Nederlandstaligen heeft 27,1% van de ouders meer voorgelezen dankzij Boekbaby’s. In de anderstalige en laaggeschoolde groepen rapporteert 51,2 tot 57,4% van de ouders een positief effect op de voorleesfrequentie. We zien ook hier dat hogergeschoolde Nederlandstaligen vaker antwoorden dat Boekbaby’s voor hen geen verschil heeft gemaakt. Figuur 22 – Meer voorgelezen? Per groep (%)




anderstalig hogergeschoold 72,2

55,2

51,2

57,4 41,4

43,9

42,6

27,1

meer voorgelezen

geen verschil gemaakt

Impact op bibliotheekgebruik Volgens ongeveer één vijfde van de ouders had Boekbaby’s een positieve invloed op het bibliotheekgebruik samen met of voor hun kind: 20,8% is dankzij Boekbaby’s lid geworden van de bibliotheek; 21,1% ondernam door het project vaker een bibliotheekbezoek voor of met zijn/haar kind. De overgrote meerderheid van de ouders rapporteerde geen impact op het bibliotheekgebruik, wat deels te verklaren is door het feit dat reeds heel wat van de bevraagde gezinnen (58,2%) ook al vóór Boekbaby’s lid waren van de bibliotheek (zie 1.1.4 van dit hoofdstuk). Figuur 23 – Lid geworden bib? (%)

20,8 79,2

Figuur 24 – Meer naar bib gegaan? (%)

21,1

ja neen

78,9

ja neen

27

Wat de impact van Boekbaby’s op het bibliotheekgebruik betreft, stelden we geen significante verschillen vast tussen de groepen ouders. Impact op boekbezit Bijna 4 op 10 ouders (39,7%) zegt dat Boekbaby’s hen heeft aangezet om meer baby- en peuterboeken te kopen voor hun kind. Figuur 25 – Meer boeken gekocht? (%)

39,7

ja neen

60,3

Uit de analyses blijken significante verschillen tussen de vier groepen ouders: χ2 (3) = 16,74, p < .01. Boekbaby’s blijkt vooral de anderstalige en laaggeschoolde ouders aan te zetten om meer boeken voor hun kind in huis te halen: in deze groepen zegt 52,5 tot 55,2% van de ouders dat ze door Boekbaby’s meer kinderboeken hebben gekocht. Er is een duidelijk verschil met de groep hogergeschoolde Nederlandstaligen, waar 32,7% van de ouders door het project meer boeken heeft gekocht. Figuur 26 – Meer boeken gekocht? Per groep (%)




anderstalig hogergeschoold

55,2

52,5

53,7

32,7

meer boeken gekocht

1.2

Kwantitatieve bevraging van Boekbaby’s-medewerkers in consultatiebureaus van Kind en Gezin

1.2.1

Respons

De online vragenlijst werd door 176 Kind en Gezin-vrijwilligers volledig ingevuld. Deze respondenten waren afkomstig uit alle 20 gemeenten die aan het onderzoek deelnamen, en uit 32 van de 34 deelnemende consultatiebureaus. Per consultatiebureau waren er 1 tot 14 deelnemers. 1.2.2

Profiel respondenten

De vrijwilligers die aan de bevraging deelnamen waren allemaal vrouwen, waarvan het merendeel (60%) tussen 60 en 70 jaar oud is. Iets meer dan de helft (57%) werkt tussen 1 en 10 jaar als vrijwilliger en doet 1 consult per maand (58%), meestal samen met één collega (90,3%). Ruim de helft van de respondenten 28

werkt 2 à 3 jaar mee aan Boekbaby’s, iets minder dan de helft (48,9%) heeft één of meerdere studiedagen of infosessies bijgewoond met betrekking tot het project. Bijna een kwart van de bevraagden (24,4%) is in haar consultatiebureau de contactpersoon voor Boekbaby’s. 1.2.3

Interne communicatie over Boekbaby’s

De informatie over Boekbaby’s wordt binnen de consultatiebureaus doorgegeven via verschillende kanalen. Alle vrijwilligers die Boekbaby’s-contactpersoon zijn, geven aan gebruik te maken van de interne overlegmomenten om informatie over het project door te geven. Iets meer dan de helft van deze contactpersonen (53,5%) informeert de andere vrijwilligers ook via individuele gesprekken. Schriftelijke communicatie over het project, op papier of via e-mail, komt ook voor, maar in mindere mate (resp. 34,9% en 41,9%). In bijna alle consultatiebureaus (98,9%) wordt de informatie over Boekbaby’s doorgegeven aan nieuwe vrijwilligers. 1.2.4

Uitdelen van het babypakket

Welke ouders krijgen een pakket? Zo goed als alle vrijwilligers (99,43%) geven naar eigen zeggen een babypakket aan alle ouders met een baby van 6 maanden. Slechts één vrijwilliger zegt dit niet altijd te doen, meer bepaald wanneer de ouders anderstalig zijn of geen interesse hebben. Dit hoge percentage strookt niet helemaal met de resultaten van de ouderbevraging, waar 10% van de ouders verklaart geen babypakket te hebben gekregen. Waarschijnlijk speelt hier mee dat vrijwilligers soms onbewust geen babypakket meegeven omdat ze het vergeten. Dat dit in sommige consultatiebureaus af en toe gebeurt, vooral op drukke dagen, konden we vaststellen tijdens de ouderbevraging, op de momenten dat de onderzoeker ging meehelpen in de consultatiebureaus met de afname van de vragenlijsten. Daarnaast stelden we toen ook vast dat sommige ouders waren vergeten dat ze het pakket hadden gekregen: ze beweerden dat ze het pakket niet kregen, terwijl in hun kindboekje was aangeduid van wel. Praktijken bij het uitdelen Een ruime meerderheid van de vrijwilligers zegt het babypakket te bekijken samen met de ouders: 41,5% doet dit altijd, 38,1% meestal. Ook uitleg geven bij het pakket wordt door de meeste vrijwilligers gedaan (51,1% altijd; 36,9% meestal). Uitleg geven over het babyaanbod van de plaatselijke bibliotheek gebeurt daarentegen minder: slechts 1 op 5 vrijwilligers (20,9%) doet dit altijd; 27,9% doet het meestal. Figuur 27 – Praktijken bij uitdelen babypakket(%)

nooit

soms

meestal

altijd

51,1 38,1

41,5 36,9 29,7

27,9 21,5

20,9

15,3 9,7 5,1

samen bekijken

2,3 uitleg bij pakket

uitleg bib

29

Als vrijwilligers uitleg geven bij het babypakket, is dat meestal een algemene uitleg over Boekbaby’s en de bedoeling van het pakket (43%). 4,7% geeft naast deze algemene uitleg ook uitgebreidere informatie en tips bij de verschillende onderdelen van het pakket. 37,2% zegt haar uitleg aan te passen volgens de drukte in het consultatiebureau: als het druk is geven ze een korte algemene uitleg, als het rustiger is, krijgen ouders meer uitgebreide uitleg en tips. 15,1% houdt bij haar uitleg rekening met het type ouders: sommige ouders krijgen een korte algemene uitleg, andere ouders worden uitgebreider geïnformeerd. Houding van de vrijwilligers m.b.t. uitdelen van het pakket De meerderheid van de vrijwilligers vindt het belangrijk om het babypakket samen met de ouders bekijken en er uitleg bij te geven. Daartegenover staat dat bijna één vijfde van de vrijwilligers (18,8%) deze uitleg niet echt nodig vindt. 5,7% vindt dat uitleg geven bij het pakket niet tot haar taak als vrijwilliger behoort. De meeste vrijwilligers vinden dat het informeren van de ouders over het babypakket vlot verloopt. 10,8% vindt echter dat ze te weinig informatie kregen om uitleg en tips te kunnen geven bij het pakket. 22,2% zegt hiervoor te weinig tijd te hebben. Verschillende vrijwilligers voegden opmerkingen toe aan hun antwoorden over het uitdelen van het pakket. De meeste van deze opmerkingen (40) gingen over het tijdsgebrek: door de drukte in het consultatiebureau is er vaak te weinig tijd om goed uitleg te kunnen geven bij het pakket. Ik vind het wel belangrijk om uitleg te geven, maar we hebben er gewoon geen tijd voor. Op heel drukke consultatiemomenten is er echt geen tijd om met de ouders gezellig het pakket te bekijken. Meestal is het erg druk tijdens de consultatie en hebben we daar geen tijd voor.

Daarnaast merkt een tiental vrijwilligers op dat het soms moeilijk is om uitleg te geven aan anderstaligen en dat deze ouders de uitleg niet altijd even goed begrijpen. Het is soms moeilijk als de ouders een andere taal spreken. Door het aantal anderstaligen is het niet evident om uitleg erover te geven en ik vind dat de gezinsondersteuners hierbij betrokken moeten worden.

Reacties van de ouders Bijna alle vrijwilligers (97,2%) rapporteren dat de meeste ouders positief tot heel positief reageren op het pakket. Volgens 53,4% reageren bepaalde groepen positiever dan gemiddeld, vooral de hogeropgeleide Nederlandstaligen. Slechts weinig vrijwilligers (6,3%) vinden dat er groepen ouders zijn die negatiever reageren dan gemiddeld. 1.2.5

Uitdelen van de bon voor het peuterpakket

Praktijken bij het uitdelen Wanneer ze de bon uitdelen voor het peuterpakket dat de ouders kunnen gaan halen in de bibliotheek, geeft bijna 8 op 10 van de vrijwilligers (79,6%) een korte uitleg hierbij: ze verwijzen naar het eerste pakket en vertellen dat er een tweede pakket klaarligt in de plaatselijke bibliotheek. Een kleine minderheid (1,7%) zegt de bon gewoon mee te geven, zonder uitleg. Iets meer dan de helft van de vrijwilligers (52,3%) toont tijdens de uitleg het voorbeeldpakket dat in het consultatiebureau ligt. De ouders informeren over de bibliotheek doen de meeste vrijwilligers niet: slechts 31,3% voert hierover met de ouders een gesprek.

30

Figuur 28 – Praktijken bij uitdelen bon peuterpakket(%)

79,6

52,3

31,3

1,7 geen uitleg

korte uitleg

voorbeeld tonen

info bib

Houding van de vrijwilligers m.b.t. het uitdelen van de bon De meeste vrijwilligers (90,9%) vinden het belangrijk om bij het uitdelen van de bon de ouders te stimuleren om het peuterpakket ook effectief te gaan ophalen in de bibliotheek. Uitleg geven over de bibliotheek vindt echter maar 34,1% van de vrijwilligers belangrijk. 8,5% van de vrijwilligers vindt het niet noodzakelijk om uitleg te geven bij de bon, omdat de ouders volgens hen alle nodige informatie kunnen vinden in de brief. Een minderheid (1,7%) is van mening dat uitleg geven bij de bon niet tot de taak van de vrijwilligers behoort. Verder vindt 10,2% van de vrijwilligers dat ze niet genoeg informatie kregen om uitleg te kunnen geven over het tweede pakket en over de bibliotheek. 17,1% vindt dat het hen hiervoor aan tijd ontbreekt. 1.2.6

Boeken in het consultatiebureau

Bijna alle vrijwilligers (98,3%) geven aan dat er in hun consultatiebureau boeken aanwezig zijn. 62,5% zegt dat er een wisselcollectie is van de bibliotheek, bij 46% liggen er boeken van het consultatiebureau zelf. De aanwezige boeken worden volgens de vrijwilligers vooral gebruikt wanneer de ouders met hun kind zitten te wachten (85%). Slechts 1 op 10 vrijwilligers schakelt de boeken in in de dagelijkse werking van het consultatiebureau, bijvoorbeeld aan de weegschaal. De meeste vrijwilligers (93,2%) vinden de aanwezigheid van boeken een meerwaarde voor het consultatiebureau. Volgens 69,9% dragen de boeken bij tot een rustiger verloop van de consulten. Toch moedigt minder dan de helft van de vrijwilligers (42,1%) de ouders en kinderen actief aan om de boeken te gebruiken. Ook zijn er niet veel vrijwilligers (13,1%) die de aanwezige boeken gebruiken om met de ouders over kinderboeken te beginnen praten. Nochtans is 42,1% van mening dat de boeken daar een goede aanleiding voor kunnen zijn. Factoren die de vrijwilligers tegenhouden om met de ouders te praten naar aanleiding van de boeken in het consultatiebureau zijn tijdsgebrek (33%) en te weinig informatie (26,1%). 1.2.7

Meerwaarde van Boekbaby’s

Nagenoeg alle vrijwilligers (98,3%) beschouwen het Boekbaby’s-project als een meerwaarde voor de werking van het consultatiebureau. De meest genoemde redenen hiervoor zijn:   

Boekbaby’s bevordert de leescultuur en het leesplezier in de gezinnen (84,7%) Boekbaby’s draagt bij tot de (taal)ontwikkeling van de kinderen (77,8%) Via Boekbaby’s worden kwetsbare gezinnen warm gemaakt voor boeken (75,6%). 31

1.2.8

Inschatting van bereik en impact

De meerderheid van de vrijwilligers schat het bereik en de impact van Boekbaby’s positief in. Volgens 82,4% wordt het babypakket gebruikt door de ouders van het consultatiebureau; 60,2% denkt dat ook de boodschap van Boekbaby’s de ouders bereikt. Volgens 61,9% van de vrijwilligers heeft het project een positieve invloed op de leescultuur in de gezinnen (bijvoorbeeld meer in boeken kijken, lid worden van de bib, kinderboeken kopen). Weinig vrijwilligers schatten het bereik en de impact negatief in (resp. 0,6%; 8% en 2,3%). Wel zijn er telkens een aantal vrijwilligers (tussen 17,1 en 35,8%) die zich niet wagen aan een inschatting en kiezen voor het antwoord ‘ik weet het niet’. Wanneer er gepeild wordt naar eventuele verschillen tussen groepen ouders in bereik en impact van het project, kiest overigens de grootste groep voor dit antwoord. 1.2.9

Suggesties van de vrijwilligers

Om het bereik en de impact van Boekbaby’s nog te verbeteren, gaven de vrijwilligers onderstaande suggesties aan. Tussen de haakjes wordt telkens het percentage vrijwilligers vermeld dat de betreffende suggestie aankruiste.        

Meer activiteiten voor jonge ouders rond boeken (bv. in de bibliotheek) (48,3%) Boekjes in andere talen dan het Nederlands (30,7%) Meer betrokkenheid van/samenwerking met andere organisaties en diensten (bibliotheek, kinderopvang, dienst voor opvoedingsondersteuning, OCMW, …) (27,7%) Meer zichtbaarheid van het project in het consultatiebureau, bv. affiches, aanwezigheid van boeken, … (22,2%) Meer communicatie en overleg tussen de vrijwilligers (15,9%) Meer vorming voor vrijwilligers (13,6%) Meer betrokkenheid van de verpleegkundigen en de artsen (12,5%) Meer vrijwilligers aanwezig tijdens de consultatiemomenten (2,3%)

De vrijwilligers konden ook nog zelf suggesties en opmerkingen toevoegen. Ook hier geven enkele vrijwilligers aan dat vorming in het kader van Boekbaby’s belangrijk is. De vorming voor vrijwilligers herhalen. Er vallen oudere vrijwilligers weg en er komen nieuwe in de plaats. Deze nieuwe vrijwilligers hebben de vorming niet gekregen. De vrijwilligers kunnen wel uitleg geven aan de nieuwkomers, maar een uiteenzetting zoals wij gekregen hebben, geeft heel veel motivatie, enthousiasme en bezieling!!!

Enkele vrijwilligers signaleren ook dat de bevoorrading van de pakketten niet altijd vlot verloopt. Ik vind het een heel mooi project, maar het zou niet meer mogen gebeuren dat we moeten smeken om babypakketten te krijgen. In 2012 verliep de bevoorrading heel moeilijk.

Een andere suggestie die meer dan één keer terugkwam, was het opnemen van een geluidsboek in het babypakket. Voor allerkleinsten boekje met geluid

Verschillende vrijwilligers tonen hun enthousiasme en waardering voor het project. Ik vind het een prachtig project en ik ben ervan overtuigd dat voor veel mensen de stap naar de bibliotheek zetten gemakkelijker wordt door dit project.

32

Goed initiatief – graag verderzetten.

Een aantal vrijwilligers klaagt echter over tijds- en werkdruk die een optimale uitvoering van het project soms bemoeilijken. Ik vind het een goed project, alleen is het niet altijd mogelijk om er veel tijd in te steken. Als het heel druk is, ontbreekt de mogelijkheid om de ouders genoeg info te verstrekken en dat vind ik persoonlijk wel spijtig omdat ik het belang van boeken toch wel wil aanmoedigen. Boekbaby’s is een goed initiatief, ook voor anderstaligen ter kennismaking met het Nederlands. Of dit de taak is van een vrijwilliger, naast haar andere taak bij de consultatie, kan in vraag worden gesteld.

1.3

Kwantitatieve bevraging van Boekbaby’s-medewerkers in bibliotheken

1.3.1

Respons

De online vragenlijst werd door 58 bibliotheekmedewerkers volledig ingevuld. De respondenten komen uit 19 van de 20 deelnemende gemeenten, waar zij werken in de plaatselijke bibliotheek. Per bibliotheek waren er tussen 1 en 9 respondenten. Om na te gaan of de bibliotheken met relatief veel respondenten de resultaten niet te zeer zouden beïnvloeden, werd voor twintig kernvragen via de non-parametrische test, de Mann-Whitneytoets, nagegaan of de antwoorden van de respondenten uit de bibliotheken met het grootste aandeel verschilden van de antwoorden van de andere deelnemers. De analyse wees uit dat er voor geen van de twintig vragen significante verschillen gevonden werden, en dat er dus geen gevaar was voor vertekening van de resultaten. 1.3.2

Profiel van de respondenten

De meeste bibliotheekmedewerkers die aan de enquête deelnamen zijn vrouwelijk (82,2%). De grootste groep (bijna 70%) is tussen 40 en 60 jaar oud en iets meer dan de helft (51%) werkt 10 à 20 jaar in de bibliotheek. 6 op 10 respondenten werkt tussen 1 en 5 jaar mee aan Boekbaby’s. Iets minder dan de helft (44,8%) volgde reeds één of meerdere studiedagen of infosessies over het project. 31% van de bevraagden is binnen de bibliotheek de contactpersoon voor Boekbaby’s. 1.3.3

Interne communicatie over Boekbaby’s

De informatie over Boekbaby’s wordt binnen de bibliotheken doorgegeven via verschillende kanalen. Alle medewerkers die Boekbaby’s-contactpersoon zijn, geven aan vooral gebruik te maken van de interne overlegmomenten om informatie over het project door te geven. Meer dan de helft van de contactpersonen informeert de collega’s ook tijdens individuele gesprekken (61,1%) of via e-mail (55,6%). Communicatie over het project op papier komt ook voor, maar in mindere mate (27,8%). In bijna alle bibliotheken (96,6%) wordt de informatie over Boekbaby’s doorgegeven aan nieuwe medewerkers. 1.3.4

Uitdelen van het peuterpakket

Praktijken bij het uitdelen De bibliotheekmedewerkers geven opvallend minder uitleg bij het Boekbaby’s-materiaal dan de vrijwilligers van Kind en Gezin (zie 1.2.4). Minder dan de helft (37,9%) van de bibliotheekmedewerkers zegt het peuterpakket te bekijken samen met de ouders: 19% doet dit altijd, eveneens 19% doet dit meestal. Uitleg geven aan de ouders bij het pakket wordt door de helft van de respondenten gedaan (20,7% altijd; 29,3% meestal). Uitleg geven over het baby- en peuteraanbod van de bibliotheek gebeurt wel meer: bijna 7 op 10 33

medewerkers (69%) doet dit soms (34,5%) of meestal (34,5%). Iets meer dan de helft (55,2%) geeft de ouders ook een rondleiding in de jeugdafdeling om hen te laten kennismaken met het aanbod. Figuur 29 – Praktijken bij uitdelen peuterpakket(%)

nooit

soms

meestal

altijd 41,4 38

34,5

34,534,5 29,329,3

27,6 19 19

20,7

27,6

20,7 17,2

3,5 samen bekijken

uitleg bij pakket

uitleg bib

3,5 rondleiding

Als de bibliotheekmedewerkers uitleg geven bij het peuterpakket, is dat meestal een algemene uitleg over Boekbaby’s en de bedoeling van het pakket (39,1%). 4,4% geeft naast deze algemene uitleg ook uitgebreidere informatie en tips bij de verschillende onderdelen van het pakket. 39,1% zegt zijn/haar uitleg aan te passen volgens de drukte in de bibliotheek: als het druk is geven ze een korte algemene uitleg, als het rustiger is, krijgen ouders meer uitgebreide uitleg en tips. 17,4% houdt bij zijn/haar uitleg rekening met het type ouders: sommige ouders krijgen een korte algemene uitleg, andere ouders worden uitgebreider geïnformeerd. Houding van de bibliotheekmedewerkers m.b.t. uitdelen van het pakket Slechts 36,2% van de bibliotheekmedewerkers vindt het belangrijk om het peuterpakket samen met de ouders te bekijken; nog een kleiner aandeel (27,6%) vindt het belangrijk om uitleg en tips te geven bij de verschillende onderdelen ervan. 32,8% stelt dat uitleg geven bij het pakket overbodig is aangezien de ouders alle nodige informatie kunnen vinden in de bijhorende brochure. Een kleine minderheid (3,5%) vindt dat uitleg geven bij het Boekbaby’s-pakket niet tot zijn/haar taak als bibliotheekmedewerker behoort. De meerderheid van de medewerkers (60,4%) vindt dat het informeren van de ouders over het peuterpakket vlot verloopt. 36,2% vindt echter dat ze te weinig informatie kregen om uitleg en tips te kunnen geven bij het pakket. 44,8% zegt hiervoor te weinig tijd te hebben. Reacties van de ouders Volgens de meeste bibliotheekmedewerkers (91,4%) reageren de meeste ouders positief tot heel positief op het peuterpakket. Volgens 44,8% reageren bepaalde groepen positiever dan gemiddeld, vooral de hogeropgeleide Nederlandstaligen. Op de vraag of bepaalde groepen ouders negatiever reageren dan gemiddeld, antwoordden de meeste medewerkers (87,9%) ontkennend. Het baby- en peuteraanbod in de bibliotheken Een ruime meerderheid van de respondenten (77,6%) werkt in een bibliotheek die een specifieke collectie aanbiedt voor baby’s en peuters. Een dergelijke collectie bestaat uit aan deze leeftijdsgroep aangepaste boeken in plastic en stof. Ruim driekwart van de bevraagde medewerkers (75,6%) geeft aan dat hun bibliotheek de ouders informeert over de hygiëne van deze boeken (bv. over de wasbeurten). Een even 34

grote groep (75,9%) vermeldt dat er in hun bibliotheek een baby- en peuterhoek is ingericht (met een speelmat, een zetel, kussens, …). Specifieke activiteiten voor baby’s en peuters worden bij 43,1% van de respondenten georganiseerd. 53,3% geeft aan dat de bibliotheek een schadevergoeding aanrekent voor beschadigde baby- en peuterboeken. Figuur 30 – Baby- en peuteraanbod bibliotheken(%)

77,6

75,6

75,9 53,3 43,1

1.3.5

Meerwaarde van Boekbaby’s

Bijna alle bibliotheekmedewerkers (98,3%) beschouwen het Boekbaby’s-project als een meerwaarde voor de werking van de bibliotheek. De meest genoemde redenen hiervoor zijn:    

Boekbaby’s bevordert de leescultuur en het leesplezier in de gezinnen (87,9%) Dankzij Boekbaby’s bereikt de bibliotheek meer jonge gezinnen (86,2%) Boekbaby’s draagt bij tot de (taal)ontwikkeling van de kinderen (81%) Via Boekbaby’s worden kwetsbare gezinnen warm gemaakt voor boeken (72,4%).

29,3% van de respondenten schat dat een kwart tot de helft van de Boekbaby’s-gezinnen ook nadien nog terugkomt naar de bibliotheek, 41,4% heeft hierover geen idee. 38% denkt dat de nieuwe gezinnen die via Boekbaby’s werden bereikt ook op iets langere termijn nog naar de bibliotheek blijven komen, volgens 26% haken deze gezinnen vrij snel weer af. 1.3.6

Inschatting van bereik en impact

De meerderheid van de bibliotheekmedewerkers schat het bereik en de impact van de Boekbaby’smaterialen positief in. Volgens 74,1% wordt het babypakket gebruikt door de ouders; 70,7% meent dat het project een positieve invloed heeft op de leescultuur in de gezinnen (bijvoorbeeld meer in boeken kijken, lid worden van de bib, kinderboeken kopen). Erg weinig respondenten (resp. 0% en 1,7%) schatten het bereik en de impact van de Boekbaby’s-materialen negatief in, ongeveer een kwart heeft geen mening. Ondanks de positieve inschatting van het bereik en de impact van de materialen, twijfelen veel medewerkers aan het bereik van de Boekbaby’s-boodschap: slechts 31% denkt dat de boodschap van Boekbaby’s alle ouders bereikt, 32,8% denkt van niet, en 36,2% weet het niet. Op de vragen naar eventuele verschillen tussen groepen ouders in bereik en impact van het project, antwoorden de meeste bibliotheekmedewerkers ‘ik weet het niet’ (resp. 74,1%; 48,3% en 67,2%). 35

1.3.7

Suggesties van de bibliotheekmedewerkers

Om het bereik en de impact van Boekbaby’s nog te verbeteren, gaven de bibliotheekmedewerkers onderstaande suggesties aan. Tussen de haakjes wordt telkens het percentage medewerkers vermeld dat de betreffende suggestie aankruiste.      

Meer activiteiten voor jonge ouders rond boeken en jonge kinderen (48,3%) Meer zichtbaarheid van het project in de bibliotheek, bv. (48,3%) Meer betrokkenheid van/samenwerking met andere organisaties en diensten (Kind en Gezin, kinderopvang, dienst voor opvoedingsondersteuning, OCMW, …) (41,4%) Meer communicatie en overleg tussen de bibliotheekmedewerkers (22,4%) Boekjes in andere talen dan het Nederlands (20,7%) Meer vorming voor de bibliotheekmedewerkers (17,2%)

De bibliotheekmedewerkers konden ook nog zelf suggesties en opmerkingen toevoegen. Verschillende opmerkingen gingen over de samenwerking tussen de verschillende projectpartners. Deze samenwerking verloopt volgens sommige respondenten vlot, volgens andere minder. Zeer tevreden over het project en de samenwerking. De communicatie tussen de verschillende instanties is niet altijd transparant. Vrijwilligers van K&G klagen over het vele werk, ook voor de Bib is het niet altijd duidelijk welke afspraken er gemaakt zijn , vaak tegenstrijdige informatie.

Enkele respondenten benadrukten de belangrijke rol van de consultatiebureaus. De samenwerking met Kind en Gezin is cruciaal. De vrijwilligers van K&G zijn het eerste aanspreekpunt in het project. Veel hangt van hen af. De bib is pas het de 2 tussenstation, maar zonder ‘promotie’ door K&G geraken vele ouders zelfs niet tot in de bib.

Enkele medewerkers suggereren om nog andere organisaties of diensten bij het project te betrekken, om zo het bereik en de impact van Boekbaby’s nog te verhogen. Zeer nuttig project, zeker samenwerking nodig van organisaties en diensten om ze tot in de bib te krijgen! Breng bezoek aan onthaalouders met peuter- en babypakketboekjes.

Ook pleiten een aantal medewerkers voor meer voorleesactiviteiten voor ouders en jonge kinderen. Misschien ook betaalbare activiteiten voorzien (een aanbod waaruit we kunnen kiezen) voor jonge kinderen. Meer cursussen Voorlezen in de praktijk met boekentips. Fundels voor de allerkleinsten in de bib.

Verder uiten verschillende bibliotheekmedewerkers hun enthousiasme over het project. Ik ben heel blij dat onze bib deel uitmaakt van Boekbaby’s, want het is een positieve ervaring. Ik vind het project heel waardevol en nodig. Het zet aan tot interesse voor boeken van jongs af aan. Doe zo verder!

36

2

Kwalitatief luik

2.1

Diepte-interviews

2.1.1

Algemeen

Er werden diepte-interviews afgenomen in 36 gezinnen. Het streefdoel was om 40 ouders te interviewen, 10 in elk van de 4 groepen: 5 ouders die enkel het babypakket kregen en 5 ouders die ook het tweede pakket gingen afhalen in de bibliotheek. Voor de twee groepen laaggeschoolde ouders (Nederlandstaligen en anderstaligen) bleek het echter (net) niet mogelijk om dit vooropgestelde aantal te bereiken. Een eerste reden hiervoor was dat binnen de Vlaamse bevolking in verhouding minder ouders tot deze groepen behoren (Studiedienst van de Vlaamse Regering, 2012), waardoor ook het aantal interviewkandidaten met dit profiel lager lag. Ten tweede bleken er ook een aantal ouders onbereikbaar, of niet meer bereid om deel te nemen. Het aantal afgenomen interviews per groep (zie tabel hieronder) was echter nog steeds ruim genoeg om de representativiteit van het onderzoek te waarborgen. Aantal afgenomen interviews per groep

NEDERLANDSTALIG LAAGGESCHOOLD

ANDERSTALIG

HOGERGESCHOOLD

LAAGGESCHOOLD

HOGERGESCHOOLD

1 PAKKET

2 PAKKETTEN

1 PAKKET

2 PAKKETTEN

1 PAKKET

2 PAKKETTEN

1 PAKKET

2 PAKKETTEN

3

4

5

5

5

4

5

5

Totaal: 7

2.1.2

Totaal: 10

Totaal: 9

Totaal: 10

Algemene gegevens van de respondenten

Geslacht en leeftijd Het overgrote deel van de interviews werd afgenomen met de moeder (32/36). De meeste respondenten waren tussen 25 en 35 jaar oud. Wat de boekbaby’s zelf betreft waren er even veel meisjes als jongens. In één van de gezinnen was er een (jongens)tweeling. De leeftijd van de kinderen op het moment van het interview varieerde van twee jaar en enkele maanden tot ruim twee en een half jaar. Thuistaal Onderstaande tabel geeft een overzicht van de thuistalen van de geïnterviewde groep ouders. Albanees Chinees Nederlands Nederlands en Arabisch Nederlands en Armeens Nederlands en Chinees Nederlands en Engels Nederlands en Frans Nederlands en Italiaans Nederlands en Turks Nederlands, Engels en Afrikaans Nederlands, Engels en Spaans Spaans en Arabisch Turks

1 1 17 1 1 1 1 1 1 5 1 1 1 3

37

2.1.3

Leesgewoonten

Wanneer voorlezen, vast moment of niet? Alle ouders zeggen dat er binnen het gezin wordt voorgelezen of in boekjes gekeken met de boekbaby. De meerderheid van de ouders (22) doet dit dagelijks. Over de groepen verdeeld, geeft dit het volgende beeld:

meerdere keren per dag eenmaal per dag meerdere keren per week eenmaal per week meerdere keren per maand eenmaal per maand andere

NEDERLANDSTALIG LAAG/7 MID-HOOG/10 2 3 1 5 1 2 1

2

ANDERSTALIG LAAG/9 MID-HOOG/10 1 3 2 5 2 2 1 1 1 1

Bij de midden- en hogergeschoolden valt op dat de meeste ouders dagelijks voorlezen (meerdere keren of één keer per dag), terwijl de aantallen bij de laaggeschoolden eerder verspreid liggen. Als we verder kijken naar het antwoord op de vraag of dat voorlezen gebeurt op vaste momenten, dan zien we dat de meerderheid van de ouders geen vast moment of ritueel heeft ingesteld om voor te lezen. Per deelgroep merken we op dat het vooral de Nederlandstalige hogergeschoolden zijn die dit wel doen. Binnen de andere groepen gebeurt het voorlezen meer tussendoor, wanneer de ouder even tijd heeft, of wanneer het kind zelf aangeeft dat het samen met de ouder in een boek wilt kijken. Als er op een vast moment wordt voorgelezen, dan is het in quasi alle gevallen ’s avonds voor het slapengaan. “Het is nog geen ritueel. Ik zou willen hebben dat dat er komt, maar ik denk eens dat ze naar school gaat dat 3 dat dan gaat beginnen.” (NL) “Zeker ’s avonds altijd, voor ze gaat slapen. Dan nemen we onze tijd om toch minstens drie boekjes te lezen. En dan in het weekend vooral ook regelmatig in de dag. Het kan gebeuren ’s morgens voor ze naar de crèche gaat, dat we nog wel eens in een boekje kijken. Maar het is echt meestal iedere avond, en daar kijkt ze ook wel naar uit.” (NH). “Meestal is dat een ander moment. Soms ben ik een beetje bezig.” (AL) “Neen, er is geen vast moment. Het gebeurt tussendoor, als ik even tijd heb, of soms ’s avonds voor het slapengaan.” (AH)

Duur boekmoment en initiatief Een boekmoment duurt bij het grootste aantal ouders tussen de 5 en 15 minuten. We zien hierbij geen verschillen tussen de groepen. Het is in de meeste gevallen het kind dat het initiatief neemt om in een boekje te kijken, ofwel geven de ouders aan dat dat initiatief bij beide (kind en ouders) ligt. “Of dat hij dan roept en dan vraagt om erbij te zitten of dat wij eens een boekje pakken, dat gebeurt ook. Dat we dan zelf eens door de boekjes bladeren zo.” (NL) “Zijzelf. Ze neemt een boek en zegt dan: “Mama, kom.” En: “Wie is dit, wie is dit?.” (AL)

3

De afkortingen tussen haakjes bij de citaten verwijzen naar de groep waartoe de ouder behoort. NL is bijvoorbeeld Nederlandstalig laaggeschoold.

38

“Allebei. Als het net voor het slapen is, dan zegt de papa vaak: “Oké, nu is de moment voor het boekje.” Maar ze komen zelf ook wel af, want ze hebben een hele boekenkast, en dan pikken ze er daar één uit.” (AH)

Wie leest voor? Op de vraag wie er voorleest in het gezin, geeft een meerderheid van de respondenten aan dat beide ouders ongeveer even vaak voorlezen. In iets minder dan de helft van de gezinnen is het vooral de moeder die voorleest, in één gezin vooral de vader. Het voorlezen door beide ouders komt vooral voor binnen de groepen hogergeschoolde Nederlandstaligen en laaggeschoolde anderstaligen. Binnen de twee andere groepen is het in de meerderheid van de gezinnen de moeder die meestal voorleest. Ook door andere leden van het gezin (voornamelijk oudere broers of zussen) wordt soms voorgelezen. Voorleestaal De taal waarin wordt voorgelezen is voor de Nederlandstalige gezinnen het Nederlands; bij de anderstalige gezinnen wordt meestal voorgelezen in het Nederlands en de moedertaal. Twee anderstalige ouders zeggen enkel voor te lezen in hun thuistaal. Het voorlezen in de thuistaal gebeurt in de meeste gevallen omdat de ouders het belangrijk vinden om hun eigen moedertaal door te geven aan hun kinderen. “Dit boekje is bijvoorbeeld in het Russisch. Hij is ook het Russisch gewoon, dus dan kan hij het in het Russisch meevolgen. En hij heeft ook zo heel kleine verhaaltjes, sprookjes, in het Armeens. In feite probeer ik het interessant te maken in de talen die ik zelf ken. Zodat hij ook interesse ontwikkelt in die talen om naar die boeken te luisteren.” (AH)

Daarnaast willen de meeste anderstalige ouders hun kind ook in contact brengen met het Nederlands, vooral omdat dat de taal is die hun kind binnenkort op school zal gebruiken. Sommige ouders hebben wel het gevoel dat hun Nederlands niet goed genoeg is om enkel in die taal voor te lezen. Anderen beschouwen het voorlezen in het Nederlands dan weer als een oefening voor zichzelf: door samen met hun kind Nederlandstalige boekjes te lezen, leren ze naar eigen zeggen zelf ook nieuwe dingen bij. Enkele ouders geven aan dat ze soms zelfs verbeterd worden door hun kind. “ (…) maar ik kan niet perfect Nederlands. Dus soms gebruik ik ook Engels, omdat ik niet goed Nederlands kan.” (AL) “Als ik iets fout lees, dan is het niet goed, dan is ze boos. Zij verbetert mij. (…) Ik spreek niet zo goed Nederlands. Ik ga naar school. Zij gaat naar de crèche, waar ze Nederlands spreekt.” (AL)

Bij sommige ouders wordt de keuze van de voorleestaal bepaald door de taal van het boek: wanneer het boek in het Nederlands is, lezen ze ook in het Nederlands voor. Daarnaast zijn er verschillende ouders die, los van de taal van het boek, beide talen combineren tijdens één voorleesmoment. “Ik lees de tekst voor in het Nederlands en dan vertaal ik het in het Turks.” (AL) “Alle twee. De meeste boekjes die hij heeft zijn in het Nederlands, en hij heeft ook een paar boekjes in het Arabisch. (…) Als ik voorlees zeg ik: “Dat is een banaan”, dan zeg ik in het Arabisch ook “banaan”. Maar andere dingen, hij kan die alleen maar in het Arabisch, en nu begin ik die in het Nederlands te zeggen. Maar ik moet dat meerdere keren herhalen voor hem, zodat hij dat kan onthouden.” (AH)

Plaats en houding De boekjes worden doorgaans voorgelezen in de zetel in de woonkamer of in de slaapkamer van de kinderen. Als er in de zetel wordt voorgelezen, rapporteren de ouders het meest dat de boekbaby afwisselend op de schoot of naast de ouder zit. Bij anderstaligen komt meer voor dat in dat geval het kind 39

naast de ouder staat of zit. Wat ook vaker voorkomt bij de anderstalige gezinnen is dat de boekjes samen liggend in bed worden voorgelezen. “Hier in de zetel, ja. Het is altijd hier te doen. Hij neemt dan een boekje uit; we zetten hem dan gewoon weer op de grond en dan meestal zet hij zich in de zetel of blijft hij staan en legt hij zijn boekje in de zetel en kijkt hij erin.” (NL) “In de slaapkamer, in het bed van mama.” (AL)

Plaats boekjes en zelf met boekjes bezig zijn Bij vrijwel alle geïnterviewde gezinnen liggen de boekjes op een bereikbare plaats voor het kind, in een speelhoek of een kast. Alle kinderen (behalve 1) zijn vaak alleen met boekjes bezig. “Ja. Dan bladert ze erin, en babbelt ze in zichzelf.” (NL) “Aan haar poppen voorlezen. Dat is iets nieuw, dat doet ze de laatste tijd wel, dan leest ze precies het boekje voor. Ik weet niet waarover het gaat, maar ze leest het dan aan haar poppen voor.” (NH) “Ja. (Praat hij dan in zichzelf?) Ja, maar dan is dat geen Turks of Nederlands. Dan praat hij gewoon iets helemaal… Bijvoorbeeld “Oortjes open, mondjes toe.” Zo zeggen ze dat in de crèche. En dan zegt hij: “Kijk eens hier.” En dan begint hij te brabbelen, over iets dat… Hij is zelf ook vaak met boeken bezig.” (AL) “Neen, als ze er alleen mee bezig is, maakt ze het boek kapot of tekent ze er bijvoorbeeld in met bic.” (AH)

Beginleeftijd In de meeste gezinnen werd er begonnen met de eerste babyboekjes rond de leeftijd van zes maanden. Enkele gezinnen begonnen hier al vroeger mee, één gezin zelfs al vanaf de geboorte. In een aantal andere gezinnen werden de eerste boekjes iets later geïntroduceerd, in de periode tussen zes maanden en ruim één jaar. We zien hier geen echte verschillen tussen de groepen. “Goh, ze had vrij snel boekjes die geluid maken, zo van die frutselboekjes. En ja, die kartonnen boekjes, maar daar schiet al niet veel meer van over, die zijn allemaal uit elkaar gescheurd. Ik denk dat ze een maand of zes was, zoiets.” (NH) “Zo vroeg mogelijk. Het is afleiding. (…) Zij huilde dag en nacht. En dus het enige wat je met haar kon doen was iets met haar doen, en dan is het boekjes kijken wel heel gemakkelijk.” (NH) “Drie maand, vier maand… Ze voelen dan; eerst van die voelboekjes die ook geluid maken of zo, knarsen. Dus dat, ja, dat is eigenlijk al van in ’t park. Van als hij heel erg klein was. En dan met van die hele simpele boekjes waar er ook nog niets bijstaat, en dan zo geleidelijk.” (NL) “Ik denk dat het iets van een zeven à negen maand geweest zal zijn toen ik begon. Hij kon toen een beetje kruipen en een beetje zitten en dan gaven we hem soms een boekje.” (AH)

Sommige ouders geven aan dat ze zich voor het moment om met boekjes te beginnen lieten leiden door de ontwikkeling van hun kind. Enkele ouders vertellen dat ze bij hun verschillende kinderen niet altijd op dezelfde leeftijd met boekjes begonnen: het ene kind was er volgens hen al wat eerder aan toe dan het andere. “Ik denk dat er koppels zijn die daar al heel vroeg mee starten, maar hij is nogal traag. (…) Vanaf dat wij vonden dat hij daar klaar voor was, zijn we ermee begonnen.” (NH)

40

“K. is nu zes maand. Er liggen daar typische babyboekjes, maar dat heb ik met haar nog niet veel gedaan. Ik denk dat ik dat met P. het meeste gedaan heb. Bij K. misschien pas als hij een jaar was.” (NH)

Daarnaast merken enkele ouders op dat ze door het aanbod van Boekbaby’s op het idee kwamen om er al wat vroeger mee te starten dan ze uit zichzelf zouden hebben gedaan. “En ook, omdat ik die boekjes toen gekregen heb, dat ik toen ook dacht: “Aha, daar kunnen we al mee beginnen.” Anders was ik daar misschien later pas zelf opgekomen. Het was een stimulans, ja zeker.” (NH)

Verder valt op dat een aantal ouders het gebruik van boekjes (zoals voelen ritselboekjes) tijdens de babyperiode nog niet beschouwt als volwaardige boekmomenten. Deze ouders halen aan dat de kinderen op die leeftijd nog vooral ‘speelden’ met de boekjes en/of nog te jong waren om iets van de afbeeldingen te begrijpen. De ‘echte’ boekmomenten begonnen volgens hen pas in de loop van de peuterfase, ergens tussen 10 maanden en anderhalf à twee jaar. Eén ouder stelt dat het echte samen in boeken kijken en voorlezen pas begint vanaf de leeftijd van vijf jaar. Deze opvatting, dat de momenten met babyboekjes nog geen ‘echte’ boekmomenten zijn, komt in verhouding vaker voor in de laaggeschoolde dan in de hogergeschoolde groepen. “We zijn begonnen met in boeken kijken op een jaar en half. (…) Met die stoffen boekjes is ze wel al begonnen als ze een maand of zes was, dat lag altijd in haar park. En dan zat ze daaraan te foefelen.” (NL) “Samen in boekjes kijken is begonnen op ongeveer één jaar. Daarvoor speelde hij wel met boekjes, bijvoorbeeld met dat knisperboekje, maar toen besefte hij dat nog niet echt.” (AL) “Vanaf ongeveer een jaar beginnen ze het echt te beseffen. Maar daarvoor kunnen ze wel al spelen met boekjes natuurlijk, zoals met die boekjes van stof.” (AL) “Vanaf 1 jaar. Op zes maanden beseffen ze dat nog niet echt, dan is dat meer gewoon spelen ermee.” (AH)

Andere voorleesplaatsen Op de vraag of de boekbaby’s ook nog op andere plaatsen dan thuis in aanraking komen met boekjes, komen ‘de kinderopvang ’ en ‘bij de grootouders’ het vaakst voor. Enkele anderstalige ouders weten niet echt of er in de opvang wordt voorgelezen of niet. “Ja, bij mijn oma. Want de woensdag- en vrijdagvoormiddag is ze daar altijd. En die doet dat ook heel graag.” (NL) “In de opvang lezen ze ook al wel eens een boekje, al denk ik dat dat misschien soms op de rustigere momenten is. En dan ja, bij de grootouders worden er ook wel… Die maken ook hun werk wel van het lezen van boeken. Dat is als zij naar daar gaat, vrijdag gaat ze naar de ouders van mijn man, en ik weet dat die heel veel voorlezen.” (NH) “Dat weet ik niet echt, want als ik naar daar ga, is het gewoon om hem op te halen. Ik ben daar niet tijdens de namiddag.” (AL)

Zingen of vertellen zonder boek Het zingen komt in alle groepen voor, alleen worden er in de anderstalige gezinnen ook liedjes in de moedertaal gezongen. Bij het vertellen zonder boek, zien we meer verschillen. In de anderstalige groep ouders komt het vertellen van verhalen zonder boek of verzonnen verhalen vertellen, meer aan bod. Het gaat bijvoorbeeld om sprookjes die in de moedertaal verteld worden, of verhalen uit de jeugdjaren in het land van herkomst. 41

“Nee, want ik ken geen sprookjes uit mijn hoofd. Ik ken geen sprookjes.” (NL) “Ja, we hebben zo bijvoorbeeld een cd, met liedjes van vroeger, zoals hm… van ‘altijd is kortjakje ziek, en zo’ of ‘k zag 2 beren broodjes smeren’. En we doen dan de gebaren erbij en dat vindt ze ook wel heel leuk.” (NL) “Elke week. Mama vertelt soms wat hij doet. Ze verzint soms verhaaltjes, soms zijn het verhaaltjes die zij kent van vroeger. Meestal zijn dat Turkse verhaaltjes. Ja, Sneeuwwitje en zo, dat is er allemaal in het Turks. Dat vertelt ze allemaal in het Turks. Verhaaltjes die ze kent van vroeger.” (AL) “Ja, soms ook zelf verhaaltjes herinneren van mijn jeugdjaren, bijvoorbeeld die mijn grootmoeder aan mij verteld heeft. Die staan niet in een boek, maar ze zijn er ook heel erg in geïnteresseerd in. En de verhaaltjes met gebaren erbij. Heel kort, maar dat trekt ook de kindjes aan om daar iets over te vertellen. Doordat ik in mijn kinderjaren geen Nederlands gehoord heb, is dat ook meestal in het Armeens. (Dat zijn echt zo de verhalen die doorgegeven zijn?) Ja, mond tot mond doorgegeven.” (AH)

Over de groepen heen valt op dat de auto enkele keren genoemd wordt als plaats waar er soms verteld word. Daarnaast zijn er ook enkele moeders die aangeven dat vertellen zonder boek iets is dat eerder de vader ligt. “Dat is vooral papa, die begint gewoon iets uit te vinden. Als we in de auto zitten vindt hij een verhaaltje uit soms, om haar af te leiden want ze zit niet graag in de auto. Dus dan begint hij gewoon te vertellen of te zingen.” (NH) “Verhaaltjes vertellen zonder boek doe ik (papa) dikwijls. Vooral als we samen in de auto zitten, dan vertel ik bijvoorbeeld over de dingen die we zien onderweg.” (AH)

2.1.4

Boekbezit en boekkeuze

Voorkeur boekjes Qua vorm houden de kinderen het meest van kartonnen boekjes of boekjes met een actie-element (bewegende delen, flapjes, muziek, magneten, …). Qua genre worden dierenboekjes en boekjes met TV- of Disneyfiguren het vaakst vermeld. Dit vinden we terug in alle groepen. Aanwijsboekjes worden ook in alle groepen vermeld. Boekjes die meer verhalen bevatten, vinden we het vaakst terug bij de Nederlandstalige hogergeschoolden (6 tegenover 1 of 2 maal vermeld in de andere groepen). Deze groep vermeldt ook als enige titels als ‘Jip en Janneke’, ‘Dikkie Dik’ of ‘Pippo’, meer verhalende boekjes. De ouders laten zich in hun voorkeur vooral leiden door de voorkeur van de kinderen. Verder geven ze aan dat het belangrijk is dat het boekje (mooie) prenten of tekeningen bevat. Verhalen mogen niet te lang zijn en één ouder merkt op dat sommige boekjes voor de volwassenen wel aantrekkelijk zijn, maar tekeningen bevatten die de kinderen niet aanspreken. “Ik ga meestal niets pakken dat hij niet leuk vindt. Als we met een boekje omgaan is het meestal ook iets dat hij kiest. Het kan wel eens gebeuren dat wij er iets uitnemen, maar dan zien we snel of het hem niet interesseert.” (NL) “Ja, hij heeft bijvoorbeeld een boek gekregen van mijn moeder over Sinterklaas, maar wat wij als volwassenen een mooi boek vinden. Dat is voor zo’n kind niet zo’n mooi boek. Dat zijn mooie tekeningen, maar dat is niet duidelijk genoeg getekend, niet kinderlijk genoeg. En dan denk ik van: dat is eigenlijk geen goed boek voor zo’n klein kindje om over de Sint te vertellen.” (NH) “Ze wil dat ik veel voorlees, maar wat er staat is gewoon veel te moeilijk, dus ik moet dan beginnen verzinnen. En dan kijkt ze soms van: “Dit klopt niet.” Ik heb liefst verhaaltjes die niet te lang duren.” (NH)

42

Keuze van het voorleesboekje De kinderen kiezen in de meeste gevallen het boekje uit dat wordt voorgelezen. Dit is voor alle groepen zo. De meeste ouders zeggen dat er wordt afgewisseld in de boekjes die worden voorgelezen. Sommigen geven aan dat gedurende een periode vaak één boekje favoriet is. Bij de antwoorden van de anderstaligen noteren we dat enkele ouders weinig keuze van verschillende boekjes in huis hebben. “Nee, het is afwisselend. De ene keer neemt hij dat boekje, dan dat boekje. Het is echt afgewisseld.” (NL) “En dan zal ze weer Dikkie Dik willen, en dan wil ze weer één bepaald verhaal. En dan weer een ander verhaal een hele tijd. Tot ze het gewoon vanbuiten kent en dat ze bij het begin van het verhaal zegt: “Mama, Dikkie Dik gaat boos zijn hé straks.” (NH) “Ik heb eigenlijk maar 4 boekjes. Meestal wil hij het grote boek met de verhaaltjes.” (AL) “We hebben 4 boekjes, we wisselen een beetje af. Hij kijkt vooral graag in dat met de dieren. Dikwijls wil hij alle 4 de boekjes kijken: ze zitten allemaal in een boekentasje (van Boekbaby’s).” (AH)

Leeftijdscategorie Het zijn eerder de hogergeschoolde ouders die bij het kopen of lenen van een boek rekening houden met de leeftijdscategorie die op het boek vermeld is. De meeste ouders laten zich gewoon leiden door wat de boekbaby leuk vindt en waar hij of zij volgens hen op dat moment aan toe is. Aantal boekjes Voor wat het aantal boekjes betreft dat men in huis heeft, liggen de aantallen verspreid. De groep die de meeste kinderboeken bezit zijn de Nederlandstalige hogergeschoolden. De anderstaligen bezitten duidelijk veel minder boekjes voor hun kind dan de Nederlandstalige groep. Op de vraag waar de boekjes vandaan komen, antwoorden de meeste ouders dat de collectie kinderboeken een mengeling is van gekochte en gekregen boekjes. Verder wordt de bibliotheek een aantal keer vernoemd, vooral in de hogergeschoolde Nederlandstalige groep. Ook worden de boekjes van Boekbaby’s enkele keren expliciet aangehaald (2 maal bij de hogergeschoolde Nederlandstaligen en 2 maal bij de anderstaligen, laag- en hogergeschoold). Uit die laatste groep vermeldt één ouder dat het de enige boekjes in huis zijn. “Standaard Boekhandel of… Naar de bibliotheek gaan we niet. De meeste eigenlijk zelf gaan halen. Ik vind bibliotheek… Ze zijn nog een beetje klein en er is snel iets gebeurd hé, chocomelk erop of... Ik zou dat liever nog niet doen.” (NL) “Er zijn veel cadeautjes bij, maar we gaan ook naar de Boekenbeurs elk jaar, dus nu hebben we er daar ook een aantal gekocht. En anders in de Standaard Boekhandel.” (NH) “Gekocht. En de boeken van Boekbaby’s hebben we gekregen.” (AL) “We hebben een 4-tal boekjes. We hebben die gekregen van Kind & Gezin en in de bibliotheek.” (AH)

Enkele Nederlandstalige ouders gebruiken voor hun kind ook boeken die nog van henzelf zijn geweest als kind. Binnen de anderstalige groepen valt op dat er een aantal ouders zijn die boeken in hun moedertaal bestellen via het internet of (laten) meebrengen uit het buitenland.

43

“En dan hebben we ook nog wat oude boeken van mij van vroeger die ook nog altijd aanslaan, van Sesamstraat en zo.” (NH) “We lezen vooral Chinese boekjes, die we kopen in China. (…) Het zijn niet altijd boekjes zoals hier: we hebben bijvoorbeeld boekjes met een pen en met geluid. Als je met de pen iets aanwijst, wordt het woord gezegd in het Chinees.” (AH) “Mijn mama koopt ook veel boeken voor de kinderen vanuit Turkije. Als ze komt, brengt ze veel Turkse prentenboeken, leesboeken en kleurboeken mee.” (AL)

Criteria bij boekkeuze Ouders kiezen de boekjes voornamelijk uit op basis van de tekeningen en de interesse van het kind. In de groep Nederlandstalige hogergeschoolden zegt men soms boekjes te kiezen die aansluiten bij een of andere gebeurtenis (geboorte ander kind, potje, Kerstmis, …). Boekentips worden niet zo vaak gelezen en het meeste aangehaald in de groep Nederlandstalig hogergeschoolden. De ouders die boekentips lezen halen die meestal sporadisch uit een tijdschrift of van internet. “Nee, het is meer op mijn eigen gevoel. En ik ga dan naar de Standaard Boekhandel of zo en ik kijk daar dan rond en lees dan en kijk dan van ja, van welke leeftijd… en ja, maar uit mijn eigen.” (NL) “Ja, als ik echt zoiets zie van: “Ah, dat is precies zoiets leuk.”, dan schrijf ik dat wel op en dan kan ik daar achteraf wel eens achter zoeken of als ik dat dan tegenkom is dat van: “Ah ja, dat is wel leuk.” Vooral naar de boekenbeurs toe schrijf ik dat op.” (NH) “Die tijdschriften die we krijgen, van Kind en Gezin krijgen we veel mee, en ik krijg hier ook af en toe iets opgestuurd voor kinderen van drie tot zes, waar je zo op moet letten… Een boekje van Kind en Gezin. We krijgen altijd wel iets binnen dat we kunnen gebruiken.” (AL) “Ik heb wel eens tips gelezen in een tijdschrift. Welk tijdschrift weet ik niet meer, dat kan ook een Turks tijdschrift geweest zijn.” (AH)

2.1.5

Gerapporteerde houding en voorleesstijl

2.1.5.1 De ouders Voorleesplezier Alle ouders zeggen het leuk te vinden om voor te lezen aan de kinderen. In alle groepen genieten de ouders van het moment samen, van de gezelligheid, van de rust of van het ritueel. Ook het enthousiasme van de kinderen motiveert de ouders en zorgt voor voorleesplezier. “Ik vind het tof dat hij zelf zo erin geïnteresseerd is. Beter dan dat het hem helemaal niets zou doen. Ik vind dat wel koddig.” (NL) “Die boekjes, dat is natuurlijk wel plezant omdat dat een heel ‘close’ moment is. De verhalen beginnen nu ook interessant te worden, ook voor ons. Het is niet meer alleen aanwijzen, maar je kan echt wel iets vertellen, dus in die zin vind ik dat wel heel leuk.” (NH)

44

“Het is een rustig moment: hij luistert naar mij en ik luister naar hem. Er is altijd zoveel te doen: poetsen, koken, wassen… Soms heb ik maar weinig tijd voor mijn zoon. Maar samen een boekje lezen is even een rustig moment.” (AL) “Voor het slapengaan lezen op het bed vind ik een leuk moment.” (AH)

Veel ouders geven aan dat voorlezen één van de activiteiten is die ze het liefst doen met hun kind. Andere activiteiten die hoog scoren op dit lijstje zijn samen (buiten) spelen en knuffelen. “Nu, ik ben iemand die graag buiten is, dus daar heb ik misschien nog meer aan, om samen met hem buiten te zijn.” (NH) “Vaak spelen we gewoon, en kietelen of achter elkaar lopen.” (AL)

Invloed op band met ouders De meeste ouders vinden dat het voorlezen een gunstige invloed heeft op hun band met het kind, vooral omdat het een gezellig moment is waarop ouder en kind samen iets doen, tijd maken voor elkaar en ervaringen delen. Sommige ouders vinden dat die band even goed gestimuleerd wordt door andere activiteiten met het kind te doen. Twee ouders zeggen dit niet te weten. “Later kan mijn kind zeggen: mijn mama was er voor mij.” (NL) “Dat is een moment dat je deelt en dat je hem iets kan leren ook, voor de nieuwe dingen dan. En ook iets dat hij kan delen met jou, zo van, kijk, ik weet dat al, ik kan dat al. ’t Is wederzijds, ja, ik vind dat leuk.” (NL) “Samen in een boekje lezen is een gezellig, rustig moment . Het is een moment dat je samen bezig bent.” (AL)

Belang van boeken en voorlezen Alle geïnterviewde ouders vinden boeken een waardevol element binnen de opvoeding van hun kinderen, en vinden het belangrijk om hun kind vertrouwd te maken met boeken. De vaakst genoemde reden hiervoor is dat boeken en voorlezen bijdragen aan de (taal)ontwikkeling van het kind. “Ik vind dat dat goed is om de taal te leren. Want bijvoorbeeld de laatste keer bij Kind en Gezin moest hij een test doen met een boekje en hij kon alle dieren aanwijzen als ik ze zei in het Turks. Alleen ‘kip’ kende hij niet. Hij kent ook ‘ogen’, ‘oren’, neus’, … .” (AL) “Ze leren er veel woorden mee, ze leren er beter door praten.” (AH)

Andere redenen die aangehaald worden zijn onder andere: stimuleren van leesplezier op latere leeftijd, concentratie- of denkvermogen vergroten, fantasie ontwikkelen en verbondenheid, liefde voelen. Dit soort redenen, die verder gaan dan het feit dat het kind ‘bijleert’ door boekjes te lezen, vinden we eerder terug in de groep hogergeschoolden. “Ik vind dat zeker belangrijk. Voor zijn kennis dat hij opdoet al voor dat hij naar school gaat. Dat dat niet allemaal nieuw is. Zijn interesse ook. De mogelijkheid stellen dat het er is, dat hij daar gebruik van kan maken. Voor zijn ontwikkeling, ja, dat vind ik toch belangrijk en we zijn heel blij dat het hem interesseert. Dat hijzelf ook ervan houdt.” (NL) “Ik denk voor een stuk woordenschat, maar ook fantasie, nadenken en redeneren over wat er gezien wordt. Ook taal horen, ik denk dat dat de belangrijkste dingen toch wel zijn. Plus ook, wat fantasie ontwikkelen. Maar dat

45

begin ik nu pas te merken dat ze daarover nadenkt en dan over begint te vertellen en daar een heel verhaal van maakt.” (NH) “Lezen in het algemeen, dat is toch een voordeel op zich? Lezen, bezig zijn, interpreteren,… Als je een verhaal leest, dan zit daar meestal iets achter. (…) Ik vind het belangrijk dat hij dat meekrijgt. Ik vind dat fijn.” (AL) “Ze kunnen zich beter concentreren en worden er rustig van. Ze zijn te actief, veel lawaai, dan kunnen ze een beetje rustig worden.” (AH)

Enkele ouders, uit verschillende groepen, vinden het belangrijk dat boeken een soort van moraal bevatten. Ook geven een aantal ouders aan dat ze boeken en voorlezen waardevoller achten dan televisie. “Ik ben eigenlijk ook wel voor de verhalen waar iets achter zit, waar een moraal achter zit.” (NH) “Bumba vind ik niet leerrijk genoeg. Ze proberen wel iets bij te brengen, maar ik vind dat dat meer moet zijn. Bijvoorbeeld er is zo’n Turkse reeks ‘Pepe’, ik weet niet of je daar al ooit van gehoord hebt. Dat is echt zoiets, ze vertellen daar over delen, samen spelen, niet liegen, beleefd zijn tegen de ouders… Dat vind ik al interessanter.” (AL) “Het is beter dan tv hè. Ik vind dat je dan eens tien minuutjes op je gemak zit, en hij vindt dat ook toffer.” (NL) “Terwijl je een boek leest, gebruik je je eigen verbeelding om het te vertellen zoals jij het aanvoelt. Daarom vind ik het veel boeiender om een boek te lezen dan naar televisie te kijken.” (AH)

Introductie van het voorleesmoment Op de vraag hoe het voorlezen meestal begint, komt in de antwoorden ‘eerst de titel voorlezen’ minder vaak voor dan ‘direct op het eerste blad beginnen’. Enkele ouders vermelden dat ze eerst samen de kaft bekijken of zeggen waarover het boekje gaat. Deze laatste antwoorden komen uit de groep Nederlandstalige hogergeschoolden. Verloop boekmoment Het beeld dat we uit de diepte-interviews krijgen is dat een meerderheid van de ouders samen met de boekbaby in boekjes kijkt en dingen aanwijst, meer dan dat er verhalend wordt voorgelezen. We zien hier wel een verschil tussen de groepen: bij de hogergeschoolde Nederlandstaligen is er een meerderheid die meestal verhalend voorleest, in de andere groepen wordt er vooral aangewezen en benoemd. Het aantal ouders dat rapporteert letterlijk voor te lezen is ongeveer gelijk aan diegenen die zeggen te vertellen in eigen woorden (uit alle groepen). Een ouder uit de groep hogergeschoolde Nederlandstaligen merkt op dat het ook afhangt van het soort boekje dat men voorleest. Er zijn iets meer hogergeschoolden die letterlijk voorlezen. “Letterlijk met intonatie en op een manier voor een kindje; maar wel, ja, we gaan niet anders lezen dan dat het er staat.” (NL) “Ik lees de tekst letterlijk voor in het Nederlands. Als ik een stukje heb gelezen, vertaal ik het in het Turks.” (AL) “Sommige prentenboeken zijn zo leuk beschreven dat ik die echt wel letterlijk voorlees. “ (NH)

Enkele ouders zeggen de tekst wel voor te lezen, maar aan te passen op bepaalde punten. De aanpassingen die enkele keren vermeld worden zijn: aanvullingen doen, vereenvoudigingen of het verhaaltje inkorten. 46

“En dingen bij verzinnen, zoals: “Hij heeft zich pijn gedaan, en dan gaat Dikkie die een kusje vragen bij zijn mama.” (NH) “Die boeken van “Piet Piraat”, daar zijn dingen in die hij helemaal nog niet begrijpt. Dus die passen we dan aan, of die verkorten we wat. Of eens wat meer expressie, dan verschiet hij ook eens, en dan leeft hij daar ook in op.” (NH) “Als het moeilijke woorden zijn, dan vervang ik die wel automatisch door iets gemakkelijk, door iets wat ze kent. En als er weinig tijd is, dan spring ik er wat sneller door.” (NH) “Ik pas dat aan. Het hangt ervan af wat ik lees: soms kort ik dat in, soms fantaseer ik er zelf nog dingen bij.” (NL) “Als het een Nederlandstalig boekje is, lees ik de tekst niet voor, dan vertel ik het in mijn eigen woorden in het Chinees. Bij Chinese boekjes lees ik de tekst wel letterlijk voor.” (AH)

Stem en taalgebruik Tijdens de interviews zegt de overgrote meerderheid van de ouders zijn of haar stem aan te passen aan de personages of geluiden na te doen. Het vaakst gaat het om het nadoen van (dieren)geluiden. Het soort boekje dat wordt voorgelezen, speelt hier wellicht een rol in. Personages imiteren of een sfeer willen overbrengen (vb. spanning), past meer bij verhalende boekjes dan bij aanwijsboekjes. We vinden dit meer terug bij de Nederlandstalige hogergeschoolden. “Ja, geluidjes, dat wel. Geluidjes maken erbij, bijvoorbeeld: de auto reed en dan ‘broem, broem’, … dat wel.” (NL) “Ik probeer dat wel aan te passen, dat ze hoort dat het verschillende personages zijn.” (NH) “Ja, dat doe ik wel. Als hij boos is of zo, dan probeer ik dat wel over te brengen.” (NH) “Soms doe ik dierengeluiden na. Hij doet dat dan ook.” (AL) “Bij dieren doen we het geluid na, bijvoorbeeld bij de koe, en dan doen ze samen mee. En als ze dan daarna een hond of zo zien buiten, dan doen ze ook weer het geluid na.” (AH)

Voor wat de taal betreft, rapporteren de meeste anderstaligen dat ze voorlezen in het Nederlands en de moedertaal (zie 2.1.3). Bij sommige anderstaligen gaat het hier om het vertalen van de tekst naar de moedertaal. Anderen wisselen van taal om iets uit te leggen of omdat het voor henzelf te moeilijk gaat in het Nederlands. Een tweetal ouders lezen ook boekjes uitsluitend in de moedertaal voor. “We vertellen in het Turks wat er te zien is, in eigen woorden.” (AL) “Als hij iets aanwijst, zeggen we wat het is. In het Turks, en soms ook in het Nederlands.” (AL) “Maar op dit moment ben ik begonnen met alleen Spaans met haar te spreken omdat ze wel Nederlands begrijpt, en ik wil niet dat ze mijn fouten overneemt.” (AH) “Als het een Nederlandstalig boekje is, lees ik de tekst niet voor, dan vertel ik het in mijn eigen woorden in het Chinees. Bij Chinese boekjes lees ik de tekst wel letterlijk voor.” (AH)

47

“ (…) maar ik kan niet perfect Nederlands. Dus soms gebruik ik ook Engels, omdat ik niet goed Nederlands kan.” “Ik lees de tekst voor in het Nederlands en dan vertaal ik het in het Turks.” (AL) “Alle twee. De meeste boekjes die hij heeft zijn in het Nederlands, en hij heeft ook een paar boekjes in het Arabisch.(…) Als ik voorlees zeg ik: “Dat is een banaan”, dan zeg ik in het Arabisch ook “banaan”. Maar andere dingen, hij kan die alleen maar in het Arabisch, en nu begin ik die in het Nederlands te zeggen. Maar ik moet dat meerdere keren herhalen voor hem, zodat hij dat kan onthouden.” (AH)

Interactie Bijna alle ouders zeggen het kind te laten reageren tijdens het voorlezen. Doorgaans heeft men het dan over het kind de ruimte laten om vragen te stellen. “Zij zal eerder vragen van: “Gaat het al over de regen?” Ze spreekt zelf al over een stukje dat nog moet komen. Dan zeg ik: “Je moet even wachten, dat komt nog.” Ze weet wat er gaat komen.” (NH) “Hij kan nog geen vragen stellen, maar hij doet zo van: “Da? Da?” Dat hij naar iets wijst en dat je dan moet zeggen wat dat is. Ik vind het goed dat hij dat doet.” (NH)

Om reacties bij de kinderen uit te lokken, stellen de ouders vragen. De soorten vragen die vooral aan bod komen zijn meestal benoemingsvragen bij de prenten (wat/wie is dat?). Andere vragen gaan over het verhaal of de gebeurtenissen in het boek. Vragen naar de belevingswereld van het kind en in een tweetal gevallen naar wat het kind van het boekje vindt, vinden we vooral in de groep Nederlandstalige hogergeschoolden terug. “Soms vragen we ‘Wat is dat?’, maar hij kan nog niet veel antwoorden.” (AL) “Op het einde vragen we altijd: “Vond je het leuk, vond je het mooi?” en meestal zegt hij wel “ja”, of zegt hij niks.” (NH) “Over de gevoelens vaak, bij Dikkie Dik. “Is Dikkie Dik nu bang? Waarom is hij bang?” Om zo dingen ook een beetje uit te leggen.” (NH)

Vrijwel alle ouders zeggen te reageren op wat het kind zegt, vraagt of doet. Ze geven complimentjes of aanmoedigingen, ze herhalen of herformuleren, of verbeteren. Eén anderstalige mama merkt op dat het meer het kind is dat mama verbetert als ze fouten maakt in het Nederlands. Het corrigeren van de boekbaby in het algemeen vinden we meer terug bij de hogergeschoolden. “Dan zeg ik: “Bravo”, ja.” (NL)

“Ja, goed zo, dikke duim!”, die dingen, dat zeggen wij wel redelijk veel.” (NH) “Ik corrigeer dat, omdat ze soms bewust foutjes maakt.” (NH) “Als ze een foutje gemaakt hebben: “Is Thomas zo?” Dan zeggen zij: Nee!” (AH) “Ik zeg hem dat het fout is, en zeg het juiste.” (AL) “Als ik iets fout lees, dan is het niet goed, dan is ze boos. Zij verbetert mij (…). Ik spreek niet zo goed Nederlands. Ik na naar school. Zij gaat naar de crèche, waar ze Nederlands spreekt.” (AL)

48

Verschillende ouders rapporteren dat ze uitleg geven bij moeilijke woorden of begrippen (alle groepen). Enkelen zeggen dat juist niet te doen omdat het voor het kind nog te moeilijk is om die uitleg te begrijpen. “Nee, ze verstaat dat toch niet. Als het te moeilijk is, dan snapt ze dat toch niet.” (NL) “Meestal zal ik proberen dat wel wat uit te leggen, of te vragen: “Weet je wat dat is?” Want ze kent soms al meer dan je zou denken. Maar overslaan doe ik doorgaans niet, want als het in het verhaal staat, en het is voor haar leeftijd, dan heeft het geen zin van het niet te vermelden.” (NH) “Nee, ik leg dat niet uit. Ze zal dat wel ontdekken. Soms toon ik het wel op de foto. Bijvoorbeeld dat boek met vos en haas vond ze wel moeilijk.” (NH) “Ik probeer het, als het kan, op een plaatje te vinden. Of iets dat ze kan zien. Of “Ja, ik ben boos” Als ze het ziet, dan begrijpt ze dat beter.” ( AH) “Dat is nu nog niet nodig. Als het te moeilijk is, dan zeg ik het in het Chinees.” (AH)

Praten over andere dingen in verband met het boek of verbanden leggen met de leefwereld van het kind wordt het meest gerapporteerd in de groep Nederlandstalige hogergeschoolden. “Soms gebeurt dat wel, dat je dan kan zeggen van, er staat bijvoorbeeld een konijn in dat boek, hij heeft ook een konijn van oma gekregen, dat je dan zegt: “Dat konijn heb je van oma gekregen.” Zo’n dingen wel. Dat je een beetje de link probeert te leggen.” (NH) “Soms is dat wel een aanleiding om over andere dingen te praten, of om over haar persoonlijk dan te zeggen van: “Jij doet dat ook,” of “dat heb jij ook al eens gedaan,” of “jij heb ook zo’n schoen,” of “hoe was dat vandaag in de crèche?” Vaak is dat hoe langer hoe meer eigenlijk de aanleiding om eens even uit te weiden.” (NH) “Meestal alleen over het boekje, maar soms beginnen we ook over iets te praten, bijvoorbeeld over iets dat hun broer heeft meegemaakt of zo.” (AH ).

Afsluiten boekmoment Meestal geeft het kind aan dat het boekmoment is afgesloten. Het kind gaat dan weg en doet iets anders. De meeste ouders geven aan dat er geen vaste manier is om het voorlezen af te sluiten. Andere ouders gebruiken zinnetjes als: ‘het is gedaan’, ‘boekje toe’ of ‘tot volgende keer’. De laatste antwoorden komen vooral uit de groep hogergeschoolden. “Dan pakt ze het en dan doet ze het weg.” (NL) “Meestal gaan de dieren of de personen slapen. Of ‘tot de volgende keer’. En dan zegt ze mee ‘keer’.” (NH) “Dan is dat gewoon: ‘Morgen verder’. En dan gaan ze spelen.” (AL) “Soms zeg ik: ‘Allez, nu gaan we stoppen, het is laat’. En dan moeten ze naar bed. En soms ook met een zin, dat hangt er een beetje vanaf.’ (AH)

Napraten De meeste ouders praten niet na over het boek met de boekbaby. Sommigen verwijzen naar het boek als zich iets gelijkaardigs voordoet in de realiteit. Een enkele ouder uit de groep anderstalige laaggeschoolden vindt het belangrijk de moraal die in een verhaaltje zit, te betrekken op het eigen leven. 49

2.1.5.2 De kinderen Reacties kind bij start voorlezen Slechts één boekbaby is maar tamelijk geïnteresseerd in boekjes. Alle andere kinderen genieten volgens hun ouders van de boekmomenten en beleven veel leesplezier. We zien hier geen verschil tussen de groepen. “Hij kan zo heel –hoe moet ik het zeggen- spontaan of euforisch beginnen doen over iets. Iets dat hij ziet en inderdaad herkent. Of dan beginnen vertellen en lachen. Of van ‘kijk, kijk’. Da’s toch een zekere vorm van enthousiasme. Het boeit hem. Hij is geboeid door boekjes; het interesseert hem. Hij wil weten wat erin staat. En regelmatig eens herbekijken.” (NL)

De meeste kinderen reageren dan ook enthousiast of spontaan geïnteresseerd als er een boekmoment aankomt. Betrokkenheid kind De ouders rapporteren vooral dat hun kinderen betrokken zijn bij het voorlezen. Deze kinderen reageren en doen actief mee. Andere kinderen zijn eerder stil en rustig. Enkele kinderen zijn snel afgeleid. De non-verbale reacties van de kinderen bestaan voornamelijk uit het spontaan wijzen naar prentjes of het zelf blaadjes draaien tijdens het voorlezen . “Hij is een tijdje aandachtig, maar het blijft niet. Het moet dan vooruit gaan. Hij gaat dan zelf de pagina omdraaien. Het gaat precies te traag of hij moet dat precies ook allemaal niet weten erover.” (NL) “Soms blaadjes draaien. Soms ligt ze echt in een dekentje tegen ons, en dan doet ze niks dan luisteren, en soms doet ze mee. Dat wisselt.” (NH)

De ouders rapporteren dat de kinderen verbaal reageren door iets te roepen of te vertellen, door vragen te stellen, te reageren als ze iets herkennen of door te herhalen. Een anderstalige ouder vermeldt dat de boekbaby woordjes in het Turks herhaalt. “Ze zal reageren en een vraag stellen over wat zal komen, of dat klopt. Ze zoekt bevestiging dat ze het nog weet.” (NH) “Hij vraagt dingen: ‘Wat is dat?’ en hij geeft ook antwoord als ik iets vraag. Hij herhaalt ook als ik iets zeg. Hij doet de geluiden van de dieren na.” (AL) “Hij begint ons te herhalen: ik zeg bijvoorbeeld een woordje en dan zegt hij dat na.” (AH)

Na het boekmoment Een elftal ouders zegt dat het kind achteraf nog verder kijkt of ‘leest’ in het boek. Dit zijn voornamelijk ouders uit de hogergeschoolde groepen. Het zijn voornamelijk de ouders uit dezelfde groepen die vermelden dat de boekbaby vraagt nog verder opnieuw in het boekje of naar de prenten te kijken.

50

2.1.6

Het leesgedrag en literaire geschiedenis van de ouders

Leesgewoonten De meeste ouders geven aan dat ze zelf ook lezen. Kranten en tijdschriften worden in alle groepen het meeste gelezen, en ook romans worden verschillende keren genoemd, vooral in de hogergeschoolde groepen. Verder valt bij de geïnterviewde ouders op dat de groep hogergeschoolde Nederlandstaligen meer lezers telt dan de andere groepen. Onderstaand overzicht geeft weer wat er in de verschillende groepen zoal gelezen wordt.

LAAG/7

NEDERLANDSTALIG MIDDEN-HOOG/10

Ouder leest

- kranten: 2 - non fictie over welness - tijdschriften: 2 - romans: 2 - westerns

Ouder leest niet

- enkel cursussen voor een opleiding

- kranten: 6 - tijdschriften: 6 - romans: 4 - detectives - Vakliteratuur: 4 - non-fictie

LAAG/9 -

ANDERSTALIG MIDDEN-HOOG/10

kranten: 2 romans tijdschriften Turkse tijdschriften Bijbel Ndl. boeken voor de school: 2 - geen tijd meer - liever computer

- kranten: 4 - romans (in eigen taal en Nederlands): 3 - tijdschriften: 3 - vakliteratuur: 2 - non-fictie -

Leesplezier Bij de groep hogergeschoolden (Nederlandstalig en anderstalig) geeft een meerderheid van de ouders aan graag te lezen. Het aantal ouders dat niet zo graag leest, is groter bij de laaggeschoolden. Hieronder worden een aantal antwoorden weergegeven van ouders op de vraag of ze zelf graag lezen en waarom (niet). “Ik wel, gewoon omdat televisie mij niet echt boeit. Er is ook niets. Ik heb ook altijd wel ergens een leesboek liggen, of in bad, al gaat dat nu wel wat moeilijker.” (NL) “Geen interesse, in mijn ogen is dat verprutste tijd. Ook mijn man leest niet; de andere kinderen lezen enkel voor school.” (NL) “De magie van het verhaal, dat je kan opgaan in een wereld die gewoon op papier staat. En ook het denken erover. Mijn man minder, maar als ik een boek heb gelezen, ik moet daar altijd nog wat over nadenken voor ik aan een nieuwe kan of wil beginnen.” (NH) “Het is goed voor mijn taal te verbeteren. Want ik spreek ook veel Turks, dus ik moet erop letten dat ik mijn Nederlands niet verleer.” (AL) “Ik lees graag over de keuken, desserten en zo. Nu over zwangerschap en tips voor vlekjes… (Het huishouden) Ja. Ik heb er niet veel tijd voor. Soms lees ik de Koran, maar het meeste van de tijd ben ik bezig, en ja.. (Geen tijd om dikke boeken te lezen?) Nee.” (AH) “Ik ben beetje verslaafd aan lezen, ik kan de tijd uit het oog verliezen.” (AH)

Stimulering van thuis uit Lezen was voor een meerderheid niet zo belangrijk thuis, toen de ouders zelf nog kind waren. Alleen in de groep Nederlandstalige hogergeschoolden zijn er meer ouders die zeggen dat er thuis ook gelezen werd dan ouders die zeggen dat dat niet het geval was. 51

“Mijn moeder was ook niet vaak thuis, dus. Die was dag en nacht bezig.” (NL) “Dikkie Dik werd voorgelezen.” (NH) “Wij hadden boeken met gewoon tekeningen en ze vertelden daar dan een heel verhaal bij.” (NH) “Moeder las graag, vader en andere kinderen niet zo.” (AH)

Leesgedrag in de jeugd Eenzelfde beeld als bij de antwoorden op de vraag ‘leest u graag’, vinden we terug bij de antwoorden op de vraag of de ouders als kind zelf graag lazen. De meerderheid van de ouders voor wie dit het geval was, komt uit de groep hogergeschoolden (Nederlandstalig of anderstalig). Voorleesgedrag ouders van de ouders De meeste ouders werden zelf als kind niet voorgelezen. Sommige ouders geven aan dat het dan eigenlijk meer ging om verhalen vertellen, zonder boek. Dit soort reacties komt meer voor bij de anderstaligen. Bij de hogergeschoolde Nederlandstaligen werd wel een meerderheid van de ouders voorgelezen. “Ik weet het eigenlijk niet, het zal wel gebeurd zijn. Vader zong wel en vertelde verhaaltjes.” (NH) “Mijn papa doet dat, vroeger (verhalen vertellen zonder boek) … Over zijn leven… toen hij klein was. Verhalen van overleden mensen, ja zo….” (AL) “Verhalen zonder boek in het Afrikaans.” (AL) “Ik werd niet zo veel voorgelezen. Dat was heel anders dan nu. Er zijn nu veel meer boekjes dan 20-30 jaar geleden. Er werden bij ons thuis wel verhaaltjes verteld. Dat waren Turkse verhaaltjes of sprookjes, ofwel zelf uitgevonden verhaaltjes.” (AH)

Lidmaatschap bibliotheek in de jeugd De meerderheid van de ouders was in hun jeugd lid van de bibliotheek. Het lidmaatschap in de jeugd ligt bij de anderstaligen lager dan bij de Nederlandstaligen. Voor de meeste ouders verliep dit lidmaatschap via de school. Sommige anderstaligen geven aan dat in hun land van herkomst geen bibliotheek voorhanden was. Samenvattend Samenvattend voor literaire geschiedenis en voorleesgedrag stellen we vast dat het opvalt dat de ouders die van thuis uit gestimuleerd werden om te lezen, ook vaker zelf graag lezen. Ouders uit de groep die graag leest, lezen ook eerder frequent voor. De ouders die zelf niet zo graag lezen vinden we terug in de groep ouders die van thuis uit minder gestimuleerd werden. Deze groep bevat ook de ouders die minder frequent voorlezen. We vinden meer ouders terug die niet zo graag lezen en minder gestimuleerd werden van thuis uit in de laaggeschoolde groepen. 2.1.7

Bibliotheekbezoek

De meerderheid van de geïnterviewde Nederlandstalige hogergeschoolde ouders is lid van de bibliotheek. Voor de andere groepen ligt dat aantal lager. Frequentie bibliotheekbezoek Van de ouders die lid zijn van de bibliotheek, gaan de meesten naar de bibliotheek met de kinderen die al op school zitten. Het patroon van bibliotheekbezoek dat het vaakst voorkomt is één of meerdere keren per 52

maand of om de zes, zeven weken. Eén of meerdere keren per jaar wordt tweemaal vermeld. Eén ouder zegt in het begin van het schooljaar elke week naar de bibliotheek te gaan, wat vermindert in de loop van het jaar. Opvallend is dat binnen de groep hogergeschoolde Nederlandstaligen meer ouders een vast patroon van bibliotheekbezoek hebben dan in de andere groepen. Reden bibliotheekbezoek en aantal uitgeleende materialen De ouders die lid zijn, gaan meestal voor de kinderen naar de bibliotheek, minder voor zichzelf. Hieronder een opsomming van de redenen die de ouders voor hun bezoek aan de bibliotheek opgeven: - meestal voor de kinderen, zelf lees ik meer digitaal - vooral voor de kinderen, minder voor mezelf - om boekjes te leren kennen - om andere boekjes te hebben - omdat mijn kind daar ook eens kan rondlopen (maar dat wordt niet altijd geapprecieerd) - de laatste tijd alleen voor mijn kind - voor taalontwikkeling van oudste dochter, ik ga alleen voor haar - boekjes van Boekbaby’s halen - het is er boeiend; er is een speelhoek - voor informatieve boeken - om met mijn kind te kijken welke boeken mijn kind interesseren - voor oudste kind, voor de school

De ouders ontlenen meestal een vijf- à tiental materialen. Vaak gaat het om boekjes voor de oudere kinderen. “Het aantal boeken dat we mogen meenemen, doen we mee. Ik denk dat dat vijf is of iets meer.” (NL)

Eén ouder geeft aan dat de hygiënemaatregelen voor de stoffen boekjes haar hebben overtuigd om ook boekjes voor de baby mee te mee te nemen. “Ik ken de bibliothecaresse en zij had mij gezegd dat de boekjes van stof altijd gewassen worden als je ze terugbrengt naar de bibliotheek. En dat vond ik heel interessant, want als je een kleintje hebt, dan denk je al snel van ‘dat is vies’. En je wilt niet dat je kindje aan iets vies komt. En wie weet hoeveel kindjes dat al gehad hebben. (…) Het zou misschien een goed idee zijn om iets in de bibliotheek te leggen waarop staat ‘De boekjes zijn gewassen, dus het is geen probleem.’ Ik herinner me niet dat te hebben gezien.” (AH)

Bibliotheekbezoek met de boekbaby Op de vraag of de ouders hun boekbaby meenemen naar de bibliotheek, vinden we een positief antwoord bij een aantal hogergeschoolden. Een tweetal ouders vindt de boekbaby nog te klein of te druk. Daarom verloopt het bezoek moeilijk of heeft men schrik dat de boekbaby een boekje vernielt. Enkele ouders vinden het fijn het kind mee te nemen omdat de kinderen kunnen rondlopen en ze er zelf van genieten. “De oudste gaat soms mee, samen met papa. Met de tweeling is dat een beetje moeilijk: zonder hen gaat dat veel rapper. Ze hebben ook al eens een boek van de bibliotheek gescheurd, dat hebben we toen moeten betalen.” (AH) “Ze rammelt dan in die bakken en in de voorleeshoek. Soms heeft ze wel meer interesse voor de wieg met knuffels die daar staat dan voor de boekjes. Of ze kijkt naar de andere kindjes die daar rondlopen. Ze voelt zich daar zeker thuis.” (NH)

53

Tevredenheid contact personeel De ouders die de bibliotheek bezoeken zijn doorgaans tevreden over het contact met het bibliotheekpersoneel. Enkele hogergeschoolde Nederlandstaligen zeggen eigenlijk zelf de weg of het systeem in de bibliotheek al te kennen of ontdekt te hebben. “Ik ga wel eens iets vragen als ik op zoek ben naar iets specifieks, dan helpen ze me dadelijk verder.”(NH) “De eerste keer dat we gingen en dat x mee was, hebben we info gehad; is er gezegd welke boekjes dat er zijn, wat er voor hem van toepassing was, ja, toch wel.” (NL) “Ik vraag heel uitzonderlijk advies.” (NH) “Dat is meer de zakelijke afhandeling van het ontlenen.” (NH) “De laatste keer hebben ze wat uitleg gegeven, toen hebben we een rugzak meegekregen met boekjes in, zo’n logeerzakje.” (AH)

Inrichting Bijna alle bibliotheekbezoekers vinden de bibliotheek kindvriendelijk en mooi ingericht en zijn hier heel tevreden over. Slechts één enkele ouder merkt op dat de er te weinig boekjes zijn en de kinderen de boekjes ook niet op de grond mogen leggen. Een anderstalige ouder is nog niet vertrouwd met de jeugdafdeling. “Ja, het is een heel ruim stuk toch voor de volwassenen, alle thema’s. Voor de kinderen is het apart ingericht, en speels ook. Er staan daar figuren en zo zakken ook voor op te zitten. En er zijn bakjes voor die hele kleine boekjes. Ja, het is wel tof gedaan. En ook met een helling naar beneden en dat was enorm leuk, nog leuker dan de boekjes.” (NL) “Ik ben wel tevreden. Ze zijn heel vriendelijk. ’t Is modern ingericht en overzichtelijk ook. Gemakkelijk ook om iets te vinden; met computers ook voor als je een zoekterm wil ingeven of zo.” (NL) “De kinderen zijn enthousiast; ze gaan boekjes kiezen en dat vinden ze leuk.” (NH) “Ze vindt het niet erg om daarnaar toe te gaan, ze kan daar wat rondlopen, en ze hebben daar nu zo’n amfitheater en zo.” (NH) “We gaan naar de jeugdafdeling, maar de kleinsten gaan nooit mee, dus de baby- en peuterhoek hebben we nog nooit gebruikt.” (AH) “Tevreden, ik ben al een paar keer willen gaan met mijn kind, maar de bib was gesloten; het is er niet van gekomen.” (AL) “Geweldig, met popjes en stoeltjes, en zo… .” (AH)

Kennis over activiteiten in de bibliotheek Van het feit of er in de bibliotheek speciale activiteiten voor kinderen georganiseerd worden, zijn de hogergeschoolden in het algemeen beter op de hoogte. De ouders vermelden: voorleesmomenten, voorleesuurtjes, tips over voorlezen, verkoopdagen met goedkope boekjes, gezichtjes verven, ballonnen uitdelen… De laaggeschoolden vermelden deze antwoorden niet. “Ik weet niet echt van activiteiten. Een jaar geleden of zo ook niet. Ik weet niet of ik dat gevraagd heb of ze dat doen. Nee, eigenlijk niet.” (NL)

54

Redenen afhaken of geen lidmaatschap De onderstaande tabel geeft per groep de redenen weer waarom de ouders geen lid zijn van de bibliotheek. Bij laaggeschoolden komen meer drempels voor zoals ‘niet gewoon om te gaan, nog niet aan gedacht, bib is te veraf, bang voor ongelukken, moeilijk te geraken, te grote stap, bib is veel werk.

-

-

NEDERLANDSTALIG LAAGGESCHOOLD/7 MIDDEN-HOOGGESCHOOLD/10 ik koop liever boeken - vroeger wel, maar nu ga ik naar ‘De Sleghte’. ik weet het niet - in de bib moet je soms op een boek wachten niet gewoon om te gaan, ook al is het misschien - liever boeken verzamelen interessant voor kind - beroepshalve (via school) veel boeken ter nog niet aan gedacht beschikking bib te veraf - het komt er gewoon niet van bang voor ongelukken (kind maakt boekjes stuk) ANDERSTALIG LAAGGESCHOOLD/9 MIDDEN-HOOGGESCHOOLD/10 geen tijd: 4 - geen reden: 2 ik vergeet dat steeds te doen, denk er niet aan - geen tijd, geen interesse moeilijk er te geraken - weet niet waar bib is te grote stap om te zetten - kinderen te klein: 3 zelf boekjes kopen/ ik heb zelf boeken bib is veel werk (brengen, halen) schrik dat kind de boekjes gaat scheuren

De meeste van de ouders die geen lid zijn, overwegen wel om in de toekomst lid te worden. De voornaamste reden die hiervoor wordt aangehaald is het schoolgaan van de kinderen, eens de kinderen kunnen lezen. Andere ouders twijfelen of denken eerder van niet. Redenen voor die twijfel is bijvoorbeeld tijdsgebrek, te weinig kennis van het Nederlands of het feit dat men liever boekjes zelf koopt. Sommige ouders hebben er gewoon nog nooit bij stilgestaan om de bibliotheek te bezoeken. “Ik vind dat we dat ooit moeten doen. Ik zou wel willen proberen met de kinderen. Wie weet vinden ze dat geweldig en moet ik dat misschien nog wat meer stimuleren. Ik ga dat zeker wel doen, ja.” (NH) “Als hij ouder is misschien wel, dan kan hij zelf zijn boeken kiezen. En hij zal dan ook wel gaan met de school, zoals mijn dochter nu.” (AL) “Nog niet aan gedacht, misschien later als hij groter is en naar school gaat.” (AL) “Daar heb ik nog niet over nagedacht. Dat zou misschien als ze zes, zeven jaar zijn. Als ze de omstandigheden een beetje kunnen begrijpen. Dat ze weten dat als ze binnen gaan, dat ze stil moeten zijn. Momenteel kunnen ze dat nog niet, dat is veel lawaai.” (AH) “Als de kinderen wat groter zijn, bijvoorbeeld binnen een jaar of 4-5, dan zullen we misschien gaan. Als ze naar school gaan en leren lezen en schrijven.” (AH) “Dat denk ik niet. Dan koop ik liever in de winkel een boekje dat ze kunnen lezen.” (NL) “Er zijn natuurlijk geen Chinese boeken, alleen Nederlandse. En Nederlands lezen is moeilijk voor mij.” (AH)

55

2.1.8

Mening over Boekbaby’s

Algemeen Alle ouders vinden dit een goed project en hebben de boekjes ook gebruikt. Sommige ouders merken wel op dat ze het pakket te laat gekregen hebben of dat ze de bon voor het tweede pakket niet ontvangen hebben. In het volgende overzicht worden de redenen waarom men het project goed vindt opgesomd. Vooral het stimulerende aspect en het feit dat de boeken mooi en goed gekozen zijn, worden genoemd. Opmerkelijk is dat ook veel hogergeschoolde Nederlandstalige ouders aangeven dat Boekbaby’s voor hen een extra stimulans was, ook al hadden sommigen van hen in de schriftelijke bevraging aangeduid dat de impact van het project in hun gezin beperkt was, omdat zij ook zonder Boekbaby’s boeken in huis zouden halen voor hun kind en regelmatig zouden voorlezen. -

kan mensen stimuleren goede informatie waar je anders niet aan komt kind leert al van jongs af aan, een kennismaking met boeken het interesseert de kinderen bewustmaking van wat kan; ook stilstaan bij nut bibliotheekbezoek goed, leuke en interessante boekjes goede keuze van de boekjes, geschikt voor kleine kinderen extra stimulans voor ouders die er niet bij stilstaan leuke aansporing leuk voor mensen die geen boekjes of zelf minder interesse hebben kennismaking met ander soort boekjes mooie boekjes herinnering aan belang van boekjes op jonge leeftijd stimulans voor mensen om kennis te maken met de bibliotheek toegankelijke informatie de kinderen kunnen ervan leren kindje kan meer boekjes zien de kinderen hebben veel plezier met de boekjes

Informatie over het project De meeste ouders vinden dat ze genoeg informatie kregen over het project. Bij de laaggeschoolden zijn er verhoudingsgewijs iets meer mensen die dat niet vinden. Een hogergeschoolde Nederlandstalige ouder vindt dit niet erg omdat veel bijkomende informatie voor haar niet nodig was. Enkele ouders herinneren zich niet of ze informatie kregen. “’t Is lang geleden. Ze hebben dat gewoon gegeven, in een zak, zonder veel uitleg. Het is verteld geweest wat erin zat, maar niet eens doorlopen met ons. Daar was echt geen tijd voor.” (NL) “Echte uitleg heb ik niet echt gekregen. Ze hebben gezegd van: “Dat is een pakketje, dat is al voor u, en daar zit van alles van informatie in,” maar meer uitleg denk ik niet dat ik heb gehad. Nu, dat was voor mij geen probleem.” (NH) “Ja, kort. Ze zeiden dat het goed is om de taal te leren.” (AL)

Mening over de brochures De beste respons op de brochures komt uit de groep van Nederlandstalige hogergeschoolden. In de andere groepen zijn er in verhouding meer ouders die zich wel herinneren de brochure(s) te hebben gelezen, maar zijn vergeten welke informatie erin stond. Anderen herinneren zich de brochure helemaal niet of zeggen 56

die niet te hebben gelezen. Het feit dat verschillende ouders zich niet veel meer herinneren van de brochures is te verklaren door de lange tijdsinterval tussen het lezen van de brochure en het moment van het interview. Voor de meeste ouders was het immers al meer dan een jaar geleden dat ze peuterbrochure kregen, voor de babybrochure was die periode nog langer. “Ik heb ze gelezen. Wat er allemaal instond herinner ik me niet meer, maar ik vond het wel goed.” (AH) “De mama van M. heeft de brochure doorbladerd, maar ze weet er niet meer zo veel over.” (AH)

De ouders die zich de brochures nog wel herinneren zijn overwegend positief: ze vonden de brochures mooi, visueel aantrekkelijk en ook inhoudelijk interessant. Een aantal ouders stelt dat de informatie in de brochures voor hen niet echt nieuw was, maar dat het wel een extra stimulans of een bevestiging was. Eén ouder geeft aan dat de brochure voor hem/haar een essentieel onderdeel was van het Boekbaby’s-Pakket: zonder de brochure zou hij/zij niet zo goed geweten hebben wat de bedoeling was van het project. “Het was een mooie brochure, leuk om te lezen. En er stonden goede tips in.” (AH) “Het zet aan om ermee te beginnen.” (NH) “Ja, dat (brochure) heb ik gelezen. Ik vond dat wel interessant om dat eens te lezen, maar ik weet nu niet meer of er echt nieuwe dingen instonden. Van die boekjes, dan dacht ik: “Die hebben we al, en de andere liggen in de bibliotheek ook”. Dus ik dacht: “Dat aanbod is dan precies toch redelijk in orde.”(NH) “Misschien, als ik gewoon de boekjes gekregen had, dan had ik niet goed geweten wat de bedoeling was. Maar nu met die brochure wist ik het beter.” (AH) “De brochure is goed voor gezinnen die voordelen van lezen nog niet kennen.” (NH)

Mening over de boekenpakketten Over het babypakket waren de geïnterviewde ouders unaniem positief. Alle ouders vonden de boekjes mooi en heel geschikt voor hun boekbaby. De boeken werden dan ook in alle gezinnen gebruikt, in sommige gezinnen zelfs zo intensief dat ze helemaal versleten raakten. Vooral de voelen knisperboekjes bleken opvallend goed in de smaak te vallen, zowel bij de kinderen als bij de ouders. Sommige ouders gaven aan dat het enthousiasme waarmee hun kind met dit boekje speelde, hen aanzette om zelf nog meer van dit soort boekjes aan te kopen. “Die boekjes, dat was leuk: hij heeft er lang mee gespeeld. Het is wel al kapot ondertussen, maar het was interessant.” (NL) “Hij wou dat boekje niet laten, overal wou hij dat meenemen. Een tijdje hebben we dat overal meegesleurd, dat stoffen boekje. En toen hebben dat ergens in Turkije laten liggen… Toen moest hij een nieuw hebben, hij vroeg daarachter.” (AL)

Een goede helft van de ondervraagde ouders is ook het peuterpakket in de bibliotheek gaan afhalen. Een aantal van hen blijkt zich van dat moment niet veel meer te herinneren. Als reden waarom ze het pakket zijn gaan halen, noemen ouders vooral de kwaliteit van de boekjes, en het feit dat je die zomaar krijgt. Een anderstalige ouder stelt dat ook de uitleg van de Kind en Gezin-vrijwilliger hem had gestimuleerd om het peuterpakket te gaan ophalen in de bibliotheek. “We zijn het gaan halen omdat we de boekjes van het eerste pakket heel goed vonden.” (AH) “Ja, ze hebben bij Kind & Gezin uitgelegd wat we met de bon konden doen.” (AH)

57

De boeken uit het peuterpakket werden in de meeste gezinnen positief onthaald, al is er ook één ouder die aangeeft dat het meer om verhalenboekjes ging, waar de boekbaby op dat moment nog niet aan toe was. “Die heeft ze ook wel een aantal avonden vastgehad, maar zo’n aanwijsboek, dat gaat ze niet zo makkelijk zelf nemen. Iets met tekeningen zal ze sneller nemen, dat spreekt haar meer aan. En die flapjes opendoen, dat vindt ze ook leuk.” (NH) “Die boekjes waren meer verhaaltjes, daar was X nog niet aan toe.” (NH)

Als reden waarom men het pakket niet ging afhalen komt naar voor dat men gewoon geen tijd had, het vergeten is, geen uitleg gekregen heeft of te laat was. Enkele ouders hebben naar eigen zeggen nooit een bon voor het peuterpakket gekregen. De ouders die het pakket wel afhaalden, zeggen doorgaans een korte uitleg te hebben gekregen. Een drietal ouders kreeg een meer uitgebreide uitleg of ook een rondleiding in de bibliotheek. “We hebben te lang gewacht, de bon was vervallen.” (NL) “Ja, omdat ik heb de briefje gekregen van Kind en Gezin dat ik moet naar de bibliotheek gaan , maar ik heb weinig tijd. En ook ik heb hier iets anders van zijn broers, dus ik gebruik dat.” (AL) “We zijn helemaal vergeten om dat te gaan halen. Ik had dat papier gekregen, maar ik heb er niet meer aan gedacht.” (AH)

2.1.9

Impact van Boekbaby’s

Voordelen leren kennen Ongeveer de helft van de geïnterviewde ouders geeft aan dat ze door het project meer te weten kwamen over de voordelen van voorlezen. We vinden deze mening vooral bij de laaggeschoolde anderstaligen terug. De hogergeschoolden zeggen eerder dat ze die voordelen al kenden, maar toch blij waren eraan herinnerd te worden. De voordelen die vooral naar voor komen zijn: (taal)ontwikkeling bij de kinderen en het feit dat voorlezen al vanaf jonge leeftijd goed is en kan. Als we kijken naar de antwoorden op de vraag naar de voordelen van voorlezen (2.1.8), zien we dat bij de laaggeschoolden vooral het belang van ontwikkeling (en bij anderstaligen specifiek ook taalontwikkeling) van het kind vermeld wordt. De andere voordelen (leesplezier, versterken band, vergroten concentratievermogen) worden meer vermeld bij hogergeschoolden. “Er is veel dat je weet, maar zoals ik al zei, als je dat niet zou krijgen bijvoorbeeld bij Kind en Gezin zou je dat niet … Het is info en een bewustmaking van je kan gerust naar de bibliotheek gaan en lezen en ook voelen aan boekjes. Dat dat toch naar ontwikkeling toe belangrijk is. Ik weet niet of ik, moest ik dat niet gehad hebben, … Ik zou zeggen: kan hij dat wel al? Of is hij hier nog te klein voor?.” (NL) “Boekbaby’s bevestigt u in de idee dat het inderdaad het moment is om te gaan voorlezen, dat de kinderen hiermee gebaat zijn; wijst op voordelen.” (NH) “Het feit dat je je meer bewust wordt van wat kinderen aan een boekje al kunnen hebben. Ook met die kleuren en het voelen. Dat was eigenlijk wel makkelijk dat die boekjes er al bijzaten, en dat je direct merkt dat zij daar wel al iets mee kan doen. Ik was daar wel enthousiast over en ik weet niet of ik dat zelf zo snel al allemaal zou geweten hebben of geprobeerd zou hebben. Dus in die zin, vond ik dat echt wel een voordeel.” (NH) “Het is goed om te leren. Dat heeft de mevrouw van Kind & Gezin verteld: dat ze er veel van leren.” (AL)

58

“Nee, we wisten dat al van bij de andere kinderen. Bij de eerste zijn we daar zo een beetje zelf mee begonnen. Bij de tweede ging het nog vlotter, omdat hij al snel mee deed samen met zijn broer.” (AH) “We wisten al dat het goed is om boekjes te lezen met de kinderen.” (AH) “Het ‘voelen’ vond ik erg voordelig en de flapjes die ze konden openen.” (AH) “Door het project ben ik vroeger gestart.” (AH)

Impact op voorleesgedrag Bijna de helft van de geïnterviewde ouders geeft aan dat ze door Boekbaby’s meer boekmomenten hebben gehad met hun kind. Vooral bij de laaggeschoolde anderstalige ouders blijkt dit het geval: alle geïnterviewde ouders uit deze groep, op één na, stellen dat Boekbaby’s hen heeft aangezet om vaker in boekjes te kijken met hun kind. De hogergeschoolde Nederlandstalige ouders hebben naar eigen zeggen minder impact van Boekbaby’s ondervonden op de voorleesfrequentie in het gezin: ook zonder Boekbaby’s zouden deze ouders hun kind regelmatig hebben voorgelezen. Wel geven verschillende ouders uit deze groep aan dat het project voor hen een extra stimulans was, en een bevestiging dat ze op het vlak van voorlezen goed bezig waren. Daarnaast stellen enkele hogergeschoolde Nederlandstalige ouders dat ze misschien niet méér hebben voorgelezen, maar dat ze er dankzij Boekbaby’s wel vroeger mee zijn begonnen. Bij de andere groepen zien we een gemengd beeld: ongeveer de helft van deze ouders zegt door Boekbaby’s meer te hebben voorgelezen, voor de andere helft was het eerder een extra stimulans. “En als je dan als ouder, misschien als je nooit veel gelezen hebt vroeger, dat je dan zegt, ja, dat ga ik niet doen, of dat er gewoon geen aandacht voor is. Dat je dan ineens zegt van ja, ’t is eigenlijk.” (NL) “Zeker sneller. En daarna ja, weet ik het eigenlijk niet. Maar om dat toch wel op gang te brengen en direct wel in een richting te sturen. En ook wat tips rond wat goede boeken zijn, ik heb daar toch echt wel iets aan gehad.” (NH) “Ja, het project helpt om er meer mee bezig te zijn.” (AL) “Het heeft mij eraan doen denken dat het belangrijk is om dat zo veel mogelijk te doen.” (AL) “Door de boekjes te krijgen weet je dat sommige boekjes kunnen voor kleuters en peuters.” (AH) “Ja, het deed me er nog eens extra aan herinneren om het regelmatig te doen.” (AH)

Impact op bibliotheekgebruik Twee van de geïnterviewde ouders, één hogergeschoolde en één laaggeschoolde anderstalige, hebben zich naar aanleiding van Boekbaby’s lid gemaakt van de bibliotheek. Verder is er ook één hogergeschoolde anderstalige ouder die zegt nu vaker naar de bibliotheek te gaan dan vóór het project. Een aantal geïnterviewde gezinnen, hoofdzakelijk binnen de hogergeschoolde Nederlandstalige groep, waren al voor het project lid van de bibliotheek. Enkele van deze ouders geven wel aan dat ze dankzij Boekbaby’s iets vroeger met hun kind naar de bibliotheek zijn gegaan, of dat ze het activiteitenaanbod van de bibliotheek voor jonge kinderen hebben leren kennen. “Voor ons heeft dat niet zo veel veranderd, buiten dat we naar die dingen (voorleesactiviteiten) geweest zijn. Er zitten daarvoor uitnodigingen in die zak (van Boekbaby’s). Vorig jaar, als ze anderhalf was, dan was er al een activiteit voor haar in de bibliotheek.” (NH)

Daarnaast waren er, vooral in de laaggeschoolde en anderstalige groepen, verschillende gezinnen die ook door Boekbaby’s niet overtuigd werden om gebruik te maken van de bibliotheek. De redenen die hiervoor 59

het vaakst genoemd worden zijn gebrek aan tijd, en het feit dat ouders hun kind nog te jong vinden om naar de bibliotheek te gaan. Verder blijkt het voor verschillende ouders, vooral laaggeschoolden, minder evident om de stap naar de bibliotheek te zetten, bijvoorbeeld omdat ze bang zijn dat hun kind de boeken zou stukmaken (zie ook 2.1.7). Impact op aankoopgedrag Bij het boekjes kopen, zien we wel meer effect, vooral bij de anderstalige laaggeschoolden. In deze groep geeft een ruime meerderheid van de geïnterviewde ouders aan dat Boekbaby’s hen heeft aangezet om meer boeken te kopen voor hun kind. In de andere groepen kocht ongeveer de helft van de geïnterviewde ouders meer boeken door het project. Enkele ouders, vooral hogergeschoolden, geven aan dat ze door Boekbaby’s niet meteen meer, maar wel andersoortige boeken hebben gekocht, zoals bijvoorbeeld een voel- of knisperboekje of een liedjesboek. “Ja, ze willen zo voelen, met dat eerste voelboekje, we hebben dan eens een ander voelboekje gekocht.” (NL) “Door het project merkte ik hoe graag ze het deed, daardoor ben ik wel wat gaan kopen.” (NH) “Ik heb 3 boeken gekocht.” (AL) “Doordat je boekjes krijgt, zie je meer variatie. En dan ga je zelf op zoek naar andere boekjes in hetzelfde genre om met haar door te nemen. Dus dat was zeker goed.” (NH)

Suggesties en opmerkingen van de ouders In het onderstaande overzicht worden alle suggesties en opmerkingen van de ouders om het project in de toekomst nog te verbeteren weergegeven. De suggesties komen voornamelijk uit de groep hogergeschoolden, en dan in hoofdzaak de Nederlandstalige ouders. -

-

-

Boekjes op tijd geven (bij de juiste leeftijd). (NL) Nee… ja, ik vind het goed! (NL) Ik vind het een goed initiatief dat niet moet wegvallen. Ik vind het ook tof dat we iets krijgen ook van boekjes. Ja, ik zou dat zeker niet stoppen. (NL) Het is een goed initiatief. (NH) Een goed project, ik ben voorstander. NH) Ook in andere talen voorzien? Voor mama’s die geen Nederlands kunnen; vooral brochures zodat die mama’s en papa’s ook weten waarover het gaat. (NH) Werkt stimulerend. (NH) 15 m. is een goede leeftijd. (NH) Goed idee om mensen naar de bib te lokken, maar of het werkt weet ik niet. (NH) Stimulans voor kansarme ouders. (NH) Goed dat je de boekjes krijgt via K&G (babypakket); met bon alleen gaan weinig mensen het halen, denk ik. (NH) Wij zijn op dat vlak misschien een voorbeeldgezin omdat ik weet dat de taalontwikkeling belangrijk is voor later, maar ik weet niet wat het is bij de groepen die dat niet goed weten, of ze daar wel de aansluiting genoeg vinden. (NH) Ik denk dat het heel belangrijk is dat ze proberen om iedereen te stimuleren en alle gezinnen. Want het is niet alleen hier in Mechelen dat er veel vreemdelingen zijn, overal tegenwoordig. Dus het is denk ik heel belangrijk dat die kindjes ook mee rijp zijn om naar school te kunnen gaan, en er zo mee in contact komen. Dus dat ze daar de focus op leggen. (NH) Ik denk dat dat wel meer van belang is voor mensen die thuis geen Nederlands spelen, voor die kindjes om de boekjes te krijgen. (NH) Ik denk dat daar drempel nogal hoog ligt, voor lager geschoolde ouders. Het is misschien wel goed dat die daarin gestimuleerd worden, dat ze weten dat dat belangrijk is. Als andere mensen daar aandacht voor hebben, dat ze denken: “Als andere mensen daar aandacht aan besteden en daar geld insteken, dan zal dat wel belangrijk zijn zeker?” (NH)

60

-

-

-

(Dat ze de bon moeten meegeven?) Ja, en als ze er wat uitleg bij zouden moeten geven, dan zouden ze dat wel moeten doen. Want dat zijn heel vriendelijke dames, maar daar heb ik niet het gevoel gehad dat dat… Maar ik ben wel het zelf gaan uitzoeken. Veel mensen zullen dat wel doen, maar misschien een aantal mensen ook niet. En die kunnen misschien wat meer stimulans gebruiken. Maar het is sowieso een leuke verrassing, en je kan er direct mee aan de slag, dus dat vind ik wel heel goed. (NH) Ik vind het een heel goed project. Ik vraag mij wel af of het ook beschikbaar is in andere talen. (AH) Het is eigenlijk te vroeg voor mijn kind. Op school zal kind meer met boekjes bezig zijn. (AH) Super project: ga door! Heel goed idee voor mensen om dat te doen. (AH) Het zou misschien een goed idee zijn om iets in de bibliotheek te leggen waarop staat ‘De boekjes zijn gewassen, dus het is geen probleem.’ Ik herinner me niet dat te hebben gezien.” (AH) Ik vond het goed zoals het was. (AH)

2.2

Observaties

2.2.1

Algemeen

Er werden, zoals vooropgesteld, 20 observaties uitgevoerd: 5 binnen elke groep ouders. De meeste observaties vonden plaats in de loop van het interview, in 6 gevallen werd er pas na het interview geobserveerd (bijvoorbeeld omdat het kind tijdens het interview nog sliep). Eén observatie gebeurde los van het interview tijdens een tweede bezoek, omdat het kind op de dag van het interview niet thuis was. Op één observatie na, waar er werd voorgelezen door de vader, was het altijd de moeder die voorlas. Bij de peuters zelf waren 13 meisjes tegenover 7 jongens. Op het moment van de observatie waren de kinderen tussen twee jaar en enkele maanden en twee en een half jaar oud. Wat de voorleestaal betreft, stelden we vast dat tijdens driekwart van de observaties uitsluitend Nederlands werd gesproken. Drie voorleesmomenten verliepen volledig in een vreemde taal (Turks, Armeens en Frans), en in twee gevallen wisselden Nederlands en een vreemde taal (resp. Spaans en Turks) elkaar af. 2.2.2

Hoe begint het voorleesmoment?

Initiatief Omdat de geobserveerde voorleesmomenten in het kader van het onderzoek werden georganiseerd, op vraag van de onderzoeker, werd het voorlezen meestal geïnitieerd door de ouder en niet door het kind. De vaststelling op basis van de interviews, dat het initiatief voor een boekmoment in de meeste gevallen uitgaat van het kind, kon hierdoor dus niet worden geverifieerd tijdens de observaties. Toch waren er, ondanks deze wat onnatuurlijke onderzoekscontext, 6 observaties waar het kind zelf spontaan het initiatief nam door tijdens het interview te kennen te geven dat hij/zij graag wilde voorgelezen worden uit een bepaald boek. Boekkeuze Bij bijna driekwart van de observaties werd het boek uitgekozen door het kind. Meestal werd er één boek gelezen, één keer drie boeken, en tijdens één observatie kwamen er 6 boeken aan bod. Bijna alle boeken waren Nederlandstalig, één boek was in het Frans. Bij meer dan de helft van de observaties werd het Stichting Lezen-boek ‘Dag boek’ als voorleesboek gekozen. Dit boek kregen de kinderen als cadeautje tijdens de kennismaking met de onderzoeker. De andere boeken waren eigen boeken van de gezinnen zelf. Opvallend was dat de meeste eigen boeken uitgaven waren van populaire en eerder commerciële uitgeverijen. Boeken uit de zogenaamde ‘betere boekhandel’ kwamen maar 3 keer voor, en uitsluitend binnen de groepen hogergeschoolde ouders.

61

Wat de boekvorm betreft, werden kartonboeken het meest gekozen, vooral bij de laaggeschoolden. In de hogergeschoolde groepen werd er in de helft van de gezinnen voorgelezen uit een boek met gewone bladen. Boeken met geluiden en/of flapjes kwamen 3 keer voor. Qua genre waren de meeste voorgelezen boeken aanwijsboeken. Bij de laaggeschoolde ouders behoorden alle boeken, op één non-fictieboek na, tot deze categorie. In de hogergeschoolde groepen kwam vaker een ander genre voor zoals verhalende prentenboeken (4 observaties), een liedjesboek en een non-fictieboek. De meest voorkomende thema’s waren het dagelijks leven (14 observaties), dieren (4 observaties) en tvfiguren (3 observaties). In 2 gevallen werd er voorgelezen uit een boek waarin cijfers of letters centraal stonden. Bij de vergelijking van de verschillende groepen valt op dat er binnen de hogergeschoolde groepen een iets grotere variatie was op het vlak van thematiek. Bij de laaggeschoolde ouders kwamen enkel de thema’s dagelijks leven en dieren voor. Plaats en houding Bijna alle geobserveerde voorleesmomenten vonden plaats in de woonkamer of de keuken. Eén observatie gebeurde in de tuin, aan de tuintafel. In de woonkamer of keuken was de zetel de populairste voorleesplek (9 observaties), gevolgd door de eettafel (5 observaties) en de grond (3 observaties). In 2 gevallen werd er voorgelezen aan een lage salon- of kindertafel. Wat de houding tijdens het voorlezen betreft, stelden we vast dat bij de Nederlandstalige ouders het kind meestal op de schoot zat (7 observaties) en soms naast de ouder (3 observaties). Bij de hogergeschoolde anderstalige ouders was het net omgekeerd: 4 van de 5 kinderen zaten naast de ouder, één zat op de schoot. In de groep laaggeschoolde anderstalige ouders zagen we nog een ander beeld: in 3 van de 5 gevallen was er daar geen fysiek contact tussen ouder en kind doordat de kinderen op een zekere afstand van hun ouders zaten of stonden. Oogcontact was er wel bij alle observaties. Introductie De meeste ouders gingen meteen naar de eerste pagina van het boek, zonder enige vorm van introductie. Enkel bij de hogergeschoolden was er één Nederlandstalige ouder die de titel van het boek las, en één anderstalige ouder die aandacht schonk aan de kaft (“Oh, kijk eens, een mooi paardje!”). Reacties van het kind Ruim driekwart van de kinderen waren bij de start van het voorleesmoment onmiddellijk geïnteresseerd, 2 kinderen hadden wat aanmoediging nodig maar waren uiteindelijk toch enthousiast. Twee kinderen hadden echter, ondanks de overtuigingspogingen van hun ouders, duidelijk geen zin in een voorleesmoment: één kind liep weg naar een andere kamer om iets anders te gaan spelen, het andere kind wilde wel op haar eentje in het boek kijken, maar niet samen met haar moeder. In deze 2 gevallen, die zich beide voordeden in de groep van laaggeschoolde anderstalige ouders, werd het voorleesmoment dan ook vroegtijdig afgebroken. 2.2.3

Hoe verloopt het voorleesmoment?

Wordt de tekst letterlijk voorgelezen? De meerderheid van de geobserveerde ouders las de tekst van het boek niet letterlijk voor, maar vertelde in eigen woorden. Bij de 5 ouders die de tekst wel voorlazen, ging het in 3 gevallen om de tekst van een verhalend prentenboek die in zijn geheel (2 observaties) of gedeeltelijk (1 observatie) werd voorgelezen. Daarnaast las één ouder stukjes uit een informatief boek over paarden, en één ouder las de woorden voor 62

die in een aanwijsboek bij de afbeeldingen stonden (dit was duidelijk omdat de ouder deze woorden met de vinger aanwees). Het valt op dat de ouders die tekst voorlazen bijna allemaal hogergeschoold zijn (2 Nederlandstaligen en 2 anderstaligen). Alleen de ouder die de woorden uit het aanwijsboek voorlas, behoort tot de groep laaggeschoolde anderstaligen. Vermoedelijk hangt deze vaststelling samen met de verschillen in boekgenre tussen de groepen (zie 2.2.2, boekkeuze). Het genre van verhalende prentenboeken, dat meer tekst bevat die letterlijk kan worden voorgelezen, werd namelijk enkel gekozen binnen de hogergeschoolde groepen. De meeste ouders die de tekst van het boek voorlazen, pasten deze op bepaalde punten aan. Slechts één ouder las de tekst voor zonder aanpassingen of aanvullingen. De meest voorkomende aanpassing was het inkorten van de tekst door bepaalde stukken weg te laten (3 observaties). Daarnaast waren er 2 ouders die de tekst zelf aanvulden, vooral naar aanleiding van de illustraties. “Oh, die mag mee een badje geven zeg. Kijk, die spartelt met zijn voetjes.” “Kijk, baby Warre is helemaal ingedraaid in een handdoek. Dan krijgt hij geen kou. Goed hè?”

Eén hooggeschoolde anderstalige ouder, die in het Nederlands voorlas uit het paardenboek, deed deze aanvullingen in haar moedertaal, het Spaans. Wordt er gebruik gemaakt van gebaren of mimiek? De meeste ouders maakten tijdens het voorlezen geen opvallend gebruik van gebaren of mimiek. Eén ouder deed bij de afbeelding van een tandenborstel het gebaar van tandenpoetsen na, een andere ouder deed bij een prent van een kind dat gewassen wordt alsof ze het kind zelf ook waste, terwijl ze de lichaamsdelen benoemde. Twee ouders hadden een mimiek die expressiever was dan gemiddeld: de emoties die in het boek aan bod kwamen waren duidelijk op hun gezicht af te lezen. De 4 ouders die gebruik maakten van gebaren en mimiek zijn allen hogergeschoold, 3 van hen zijn anderstalig. Stem en taalgebruik Tijdens het interview gaf bijna de helft van de geobserveerde ouders aan soms hun stem aan te passen al naargelang de personages of situaties in het boek. Tijdens de observaties kwam dit echter maar in 3 gevallen tot uiting. Deze ouders pasten alle drie hun stemvolume aan volgens de gebeurtenissen in het boek (bijvoorbeeld fluisteren als het spannend wordt). Eén ouder gebruikte andere stemmen voor de verschillende personages. Wat de intonatie betreft, vertoonden 3 ouders een heel levendige voorleesstijl met veel variatie en emotie in de stem. Alle ouders die zorgden voor variatie in stemmen en intonatie behoren tot de hogergeschoolde groepen. Het spreektempo van de ouders was bij de meeste observaties rustig tot normaal, met voldoende pauzes. 2 ouders spraken wat sneller dan gemiddeld. Op het vlak van spreektempo werden er geen verschillen vastgesteld tussen de verschillende groepen. Wat het taalgebruik betreft stelden we vast dat iets meer dan de helft van de ouders een standaard- of tussentaalvariant van het Nederlands gebruikte tijdens het boekmoment. In de groep hogergeschoolde Nederlandstaligen was dit bij alle 5 ouders het geval. In de groep laaggeschoolde Nederlandstaligen bevatte het taalgebruik van 2 ouders duidelijke dialectinvloeden, niet alleen in uitspraak, maar ook in woordkeuze. Zo gebruikte één ouder bijvoorbeeld het West-Vlaamse ‘stutje’ voor ‘boterham’. Verder viel in deze groep op dat 2 ouders regelmatig gebruik maakten van verkleinwoorden en klanknabootsingen. “Kijk, woeffie lopelopeloop.” (“Kijk, de hond loopt.”)

63

“En hier: wassen hè, met watertje.”

In de andere groepen observeerden we dit soort taalgebruik niet of veel minder. Binnen de groep anderstaligen maakten 4 ouders gebruik van standaard Nederlands of een tussentaal. Twee van hen deden dit in combinatie met het gebruik van een vreemde thuistaal (resp. Spaans en Turks). Wat het niveau van Nederlands betreft, beheersten deze 4 ouders het niveau van een native of near native speaker. Daarnaast waren er 4 anderstalige ouders die Nederlands spraken op een niveau dat overeenkomt met het niveau A1 (Breakthrough) van het Europees Referentiekader (ERK). Het taalgebruik van deze ouders werd gekenmerkt door korte eenvoudige zinnen, eenvoudige woorden en het frequent voorkomen van vormfouten. Drie van deze 4 ouders gebruikten enkel Nederlands tijdens het voorlezen. Eén ouder wisselde af met het Turks. De overige 2 anderstalige ouders lazen volledig voor in hun moedertaal (resp. Armeens en Frans). Op vlak van beheersing van het Nederlands, valt op dat vooral de hogergeschoolden vlot praatten. In deze groep hadden alle geobserveerde ouders het niveau van een (near) native speaker, bij de groep laaggeschoolde anderstaligen was dat voor 1 van de 5 geobserveerde ouders het geval. Verder is het opvallend dat het niveau van Nederlands niet lijkt te bepalen in hoeverre deze taal wordt gebruikt tijdens het boekmoment. Zo waren er bij de ouders met een lager taalvaardigheidsniveau meer ouders die tijdens de observatie enkel Nederlands spraken dan bij de ouders met een hoog niveau. Ten tweede hadden de 2 ouders die volledig in hun moedertaal voorlazen, een perfecte beheersing van het Nederlands. Het voorlezen in de moedertaal was in hun geval dus een bewuste keuze die niets te maken had met hun niveau van taalvaardigheid. Gebruik van geluiden Hoewel een meerderheid van de ouders in het interview aangaf vaak gebruik te maken van geluiden tijdens het voorlezen (vooral dierengeluiden), kwam dit tijdens de observaties slechts bij 3 ouders voor. Deze ouders deden zelf (dieren)geluiden na (“kwaak kwaak!”; “aboem!”) en/of vroegen aan het kind om een geluid na te bootsen (“Wat doet het paardje?”). Gebruik van illustraties De bevinding op basis van de interviews dat de illustraties een belangrijke rol spelen bij de voorleesmomenten, wordt door de observaties duidelijk bevestigd. Alle geobserveerde ouders verwezen naar de illustraties en benoemden wat er op de prenten was te zien. “Wat is dat?” “Wat doet de mama hier met het kindje?” “Kijk, hier zitten ze in bad. En hier gaan ze spelen.” “Ik zie een computer. Zie jij die ook?”

Alle ouders gaven de kinderen ruim de tijd om de illustraties goed te bekijken als zij dat wilden. Wat het gebruik van de illustraties betreft, merkten we geen verschil op tussen de groepen ouders. Hoe reageert de ouder wanneer het kind iets zegt of doet? Wanneer het kind reageerde op het boek door bijvoorbeeld iets op te merken, te benoemen of aan te wijzen, reageerde ruim drie kwart van de ouders met een aanmoediging of een complimentje (“Ja, goed!”; “Goed zo!”). Vaak werd er gewoon gereageerd met “ja”, maar dan op een duidelijk bevestigende en 64

prijzende toon. Als we de 4 groepen geobserveerde ouders vergelijken, valt op dat de laaggeschoolde anderstalige ouders minder vaak complimenten en aanmoedigen gaven dan de andere groepen. Een andere manier van reageren is de recast, het herhalen van wat het kind zegt, maar dan op een correcte manier. Deze vorm van impliciete feedback werd vooral geobserveerd bij de hogergeschoolde Nederlandstalige ouders (3 observaties), maar kwam ook bij één laaggeschoolde Nederlandstalige ouder voor. Kind: “En die grote die heb buikpijn.” Ouder: “Heeft die buikpijn?” Kind: “Tee!” Ouder: “Ja, een kasteel.” Kind: “Parapluën!” Ouder: “Ja, paraplu’s.”

Verschillende andere ouders herhaalden ook soms uitingen van hun kind, maar dan enkel als een soort van echo en niet als impliciete vorm van feedback. Bij de groep laaggeschoolde anderstaligen werd geen van beide manieren van herhalen geobserveerd. Verder waren er nog een aantal ouders die de uitingen en reacties van hun kind expliciet verbeterden. Dit soort van correcties zagen we bij nagenoeg alle laaggeschoolde Nederlandstaligen (4 observaties) en bij 3 hogergeschoolde Nederlandstaligen. Bij de anderstaligen was er één (laaggeschoolde) ouder die zijn/haar kind één keer expliciet verbeterde. Ouder: “Wat doet dat kindje?” Kind: “Zwemmen!” Ouder: “Nee, niet zwemmen. Kijk een keer goed.” Kind: “Boentje!” (i.p.v. boekje) Ouder: “Nee, wat is dat? Een boekje.” Kind (wijst schaap aan): “Boe!” Ouder: “Nee, een schaap doet niet boe.” Ouder: “Hoeveel bomen zijn dat?” Kind: “Vijf!” Ouder: “Vijf? 1, 2, 3, 4: dat zijn er vier. Gij slaat altijd 2,3 en 4 over.”

Interactie We stelden vast dat alle geobserveerde ouders de interactie met hun kind stimuleerden door bij hem of haar reacties uit te lokken, vooral door het stellen van vragen. Andere minder voorkomende manieren om de interactie te stimuleren waren het kind vragen om iets voor te doen (5 observaties), het verder verloop van het verhaal laten voorspellen (3 observaties) en zinnen laten aanvullen (2 observaties). Grappige foutjes maken die het kind kan verbeteren werd slechts één keer geobserveerd. Vragen stellen: “Wat is dat daar achter het gordijn?”; “Wat zit er in die pot denk je?”; Wat zijn ze aan het doen?” Vragen om voor te doen: “Wat moet je daar mee poetsen? Toon een keer aan mama.”; “Wat doet het varken? Kan je dat nadoen?” Verder verloop laten voorspellen: “Hoe ging dat verhaaltje weeral?”; “Hoe gaan ze naar de zee gaan?”; “Quesqu’il va faire?” Zinnen laten afmaken: Ouder: “En de vissen zitten in het …” Kind: “water”; Ouder: “Oh non T’choupi, va jouer …” Kind: “ailleurs” Grappige fouten maken “Is dat een eendje?” (bij afbeelding ander dier)

65

Opvallend is dat het laten voorspellen van het verhaal en het laten aanvullen van zinnen enkel geobserveerd werd bij hogergeschoolde ouders. Het stellen van vragen kwam bij alle groepen voor. In de groep laaggeschoolde anderstaligen was het stellen van vragen de enige geobserveerde vorm van interactie stimuleren. Wat het soort vragen betreft, stelden we vast dat vragen over de belevingswereld van het kind enkel voorkwamen bij de Nederlandstalige ouders, vooral bij de hogergeschoolden (4 observaties), maar ook bij 2 laaggeschoolden. “En hoe heet uw kleinste nichtje?” “Heb jij goed geslapen bij oma?” “En heb jij vandaag al kaka gedaan op het potje?”

Kennisvragen werden enkel door 2 hogergeschoolde ouders gesteld (1 Nederlandstalige en 1 anderstalige). “Wat komt er na negen?” “Welke kleur is dit?” “Welke letter is dit?”

Vragen om het begrip te checken (“Zie je?”; “Hè?”) werden enkel geobserveerd in de groep hogergeschoolde Nederlandstaligen. Open vragen over voorwerpen, personages of gebeurtenissen in het boek kwamen dan weer in alle groepen voor. “Wat is dat? En dat?” “Wat gebeurt er hier?” “Wat zijn ze aan het doen?” “Wat doet het paardje nu?” “Wat staat er allemaal in de kamer van het kindje?” “Wat kan je met een emmer doen?” “Hoe gaan ze naar de zee gaan?”

Opvallend is dat een meerderheid van de ouders vooral vragen stelde van het genre “Wat is dat?”, hierbij steeds verwijzend naar de illustraties. Vooral in de laaggeschoolde groepen, waar hoofdzakelijk aanwijsboeken werden voorgelezen, verliep de interactie hoofdzakelijk volgens dit patroon. Vragen die meer aanzetten tot redeneren en reflectie kwamen bijna uitsluitend voor bij de groepen hogergeschoolde ouders, waar vaker verhalende boeken werden voorgelezen. Verbanden met de leefwereld van het kind Zoals hierboven reeds gesteld werd er door een aantal Nederlandstalige ouders door middel van vragen verwezen naar de eigen leefwereld van het kind. Daarnaast werden er ook nog via andere opmerkingen verbanden gelegd tussen het boek en het eigen leven van het kind. Bij afbeelding van knuffel: “Jij hebt dat ook hè, om te slapen.” “Als jij in september naar school gaat, ga jij ook een boekentas hebben.”

66

“Dat dier hebben we vorige week ook gezien hè, maar dan groter.” “En wat doet die? Een boekje lezen zoals jij nu.”

Ook dit soort uitingen kwamen bijna uitsluitend bij de Nederlandstalige ouders voor: we observeerden ze bij alle Nederlandstalige ouders, op één laaggeschoolde ouder na. Daarnaast was er ook nog één laaggeschoolde anderstalige ouder die enkele van dergelijke verbanden legde. (Woord)uitleg en toelichtingen De helft van de geobserveerde ouders gaf tijdens het boekmoment extra uitleg bij bepaalde elementen of gebeurtenissen in het boek. Kind: “Eekhoorn!” Ouder: “Ja, dat is zijn knuffeldier. Kijk, die zit hier onder zijn arm.” “Dat is een ijsje, maar dat is een ander ijsje dan dat jij kent.” “Ooh, ik zie de eitjes! Daar komen de kuikentjes uit. Dat is ook zo bij de eendjes.” “Een kruippakje, dat is zo’n beetje een pyamaatje.”

Dergelijke toelichtingen werden bij bijna alle hogergeschoolde ouders geobserveerd (8 observaties), en bij twee laaggeschoolde (Nederlandstalige) ouders. De laaggeschoolde anderstaligen gaven dit soort extra uitleg niet. Cijfers en letters Twee hogergeschoolde ouders, één anderstalige en één Nederlandstalige focusten tijdens het boekmoment expliciet op cijfer- of lettertekens. “Welke letter is dit?” “Wat staat er hier?” (bij cijfer 8)

Deze aandacht voor cijfers en letters werd uiteraard in de hand gewerkt door de boekkeuze: in het ene geval koos de ouder bewust zelf een boek uit over het alfabet, in het andere geval werd door het kind zelf een telboek gekozen. Reacties van het kind Behalve de twee kinderen die niet wilden voorgelezen worden, toonden alle geobserveerde kinderen betrokkenheid en leesplezier tijdens het boekmoment. De meeste kinderen gedroegen zich in het algemeen eerder rustig, één peuter vertoonde bij een bepaald boek (een muziekboek met knoppen) wat drukker gedrag (ongecontroleerd op de knoppen drukken en wild dansen). Hoewel een aantal ouders tijdens het interview aangaven dat hun kind snel is afgeleid, viel dit tijdens de meeste observaties niet echt op. Zo bleven bijvoorbeeld enkele kinderen geboeid door het boek, ondanks het feit dat de televisie tijdens het boekmoment gewoon bleef aanstaan. Wel was er één kind wiens aandacht zodanig werd afgeleid door een per ongeluk gemaakte scheur in het boek, dat het boekmoment hierdoor werd afgebroken. De meeste kinderen reageerden tijdens het boekmoment zowel spontaan als op vragen van de ouder. De meest voorkomende spontane reactie was het aanwijzen van prenten (17 observaties). Bij verschillende kinderen ging dit gepaard met een vragende blik of een uiting van het genre “Wat is dat?”. Andere veel voorkomende spontane reacties waren iets roepen of vertellen (16 observaties), woorden en zinnen nazeggen (8) en vragen stellen (8). Enkele kinderen imiteerden ook (dieren)geluiden (4) of reageerden met een gebaar zoals in de handen klappen (1). 67

Iets roepen of vertellen: “Allemaal boekjes!”; “Kijk, auto”; “Hondje kan nog niet kijken, de oogjes zijn nog toe.”; “Banaan!” Vragen stellen: “Tisda?” (=Wat is dat?); “Wat is dat? Is dat kapot?”; “Wie da?” (= Wie is dat?)

De reacties van de kinderen op de vragen van hun ouder waren meestal verbaal van aard. In de meeste gevallen reageerden de kinderen met een passend antwoord, 2 kinderen antwoordden minder adequaat door bijvoorbeeld op bijna alle vragen ‘ja’ te antwoorden. Enkele kinderen antwoordden ook een aantal keer dat ze het niet weten. Ouder: “Wat is dat?” Kind: “Een tutje” Ouder: “Wat kun je met een emmer doen?” Kind: “Water gieten” Ouder: “Vertel eens, wat zie je hier allemaal?” Kind: “Ja!” Ouder: “Wat gebeurt er met die mevrouw?” Kind: “ik weet het niet”

In enkele gevallen reageerden de kinderen op een niet-verbale manier op de vragen van hun ouders. Enkele kinderen wezen bijvoorbeeld voorwerpen aan als reactie op vragen zoals “Waar is de tandenborstel?”, of doen op vraag van de ouder het geluid van een dier na. Bijna alle geobserveerde kinderen draaiden zelf de pagina’s om. Een paar kinderen deden dit vrij snel en sloegen soms pagina’s over. Soms werd er ook teruggebladerd om een bepaalde illustratie nog een keer te bekijken. Wat de reacties van de kinderen tijdens het voorlezen betreft, werden er geen opvallende verschillen vastgesteld tussen de verschillende groepen. 2.2.4

Hoe wordt het voorleesmoment afgesloten?

Bijna een kwart van de geobserveerde boekmomenten werd door de ouders vroegtijdig beëindigd omdat het kind aangaf geen zin meer te hebben. Wanneer de aandacht van het kind verslapte, of wanneer het kind aangaf dat het genoeg was geweest, beëindigden de meeste ouders het boekmoment onmiddellijk. Slechts één ouder probeerde (en slaagde erin) om haar even afgeleide zoon opnieuw te motiveren voor het boek door zijn aandacht op een illustratie te richten. De meeste andere boekmomenten eindigden bij de laatste pagina van het boek. Bijna de helft van de kinderen keek daarna op zijn eentje nog verder in het boek. De andere helft wilde nog verder voorgelezen worden: 4 kinderen wilden samen met de ouder nog verder kijken in hetzelfde boek, 6 kinderen gaven te kennen dat ze nog graag uit een ander boek wilden voorgelezen worden. In de meeste gevallen werd het boekmoment niet op een bepaalde voor het kind herkenbare manier afgesloten, bijvoorbeeld met een gebaar of een afsluitende opmerking. Bij 3 ouders (elk behorend tot een andere groep) was dit wel het geval: zij maakten alle drie gebruik van een afsluitende opmerking. Eén van hen koppelde aan de afsluiter ook een soort van evaluatie van het boek. “Uit!” “’t is gedaan!” “Boekje is uit! Dat was leuk hè?”

68

Hoofdstuk 3: Conclusies en aanbevelingen

In dit laatste hoofdstuk worden de belangrijkste conclusies op basis van de onderzoeksresultaten van het kwantitatief onderzoek, aangevuld met de resultaten uit het kwalitatieve luik, besproken. Op die manier wordt een antwoord gegeven op de centrale onderzoeksvragen van dit onderzoek. Tot slot worden er op basis van de onderzoeksresultaten aanbevelingen gegeven om de impact en het bereik van Boekbaby’s nog te verbeteren.

1

Conclusies

1.1

Conclusies bij onderzoeksvraag 1a

Bereikt Boekbaby's (de materialen en de boodschap) via de consultatiebureaus en de bibliotheken alle ouders in eenzelfde mate? En zo nee, wat is het verschil tussen groepen ouders in bereik van het project? 1.1.1

Het bereik van de Boekbaby’s-pakketten

Het babypakket Zoals de resultaten van het kwantitatieve onderzoeksluik in hoofdstuk 3 laten zien, wordt via de Boekbaby’s-pakketten een aanzienlijk deel van de doelgroep bereikt. Vooral bij het babypakket, het pakket voor baby’s van 6 maanden, ligt het bereik hoog: maar liefst 90% van de ouders zegt dit pakket te hebben ontvangen. Bovendien blijkt er op dit vlak geen verschil te zijn tussen de verschillende groepen ouders. Alle ouders, zowel hoog- als laaggeschoolden, en zowel Nederlandstaligen als anderstaligen, werden in dezelfde mate bereikt. De aanpak om het babypakket te verdelen via de consultatiebureaus van Kind en Gezin blijkt dus een goede manier te zijn om veel ouders te bereiken, uit alle segmenten van de samenleving. Het peuterpakket Het peuterpakket, dat wordt verdeeld op de leeftijd van 15 maanden, bereikt 62,5% van de bevraagde ouders. Gezien het feit dat de ouders dit tweede pakket niet meer gewoon krijgen zoals het eerste pakket, maar zelf moeten gaan afhalen in de bibliotheek, kunnen we ook hier spreken van een hoog bereik, dat het streefdoel van Stichting Lezen om met het peuterpakket 50% van de gezinnen te bereiken, ruim overstijgt. Wanneer we gaan vergelijken tussen de groepen ouders, stellen we qua bereik van het peuterpakket enkele verschillen vast. In de eerste plaats valt op dat anderstalige ouders het peuterpakket minder vaak gaan afhalen dan de Nederlandstalige. Ook halen laaggeschoolde ouders minder vaak het pakket af dan de hogergeschoolde. De grootste verschillen zien we tussen de groep hogergeschoolde Nederlandstaligen enerzijds en de laaggeschoolde anderstaligen anderzijds. In deze eerste groep gaat 68,2% van de ouders het peuterpakket afhalen, bij de laaggeschoolde anderstaligen is dat 45,7%. 1.1.2

Het bereik van de Boekbaby’s-boodschap

De bedoeling van Boekbaby’s is uiteraard niet alleen het verspreiden van boeken. Het project wil aan ouders ook de boodschap meegeven dat je samen met je kind al heel vroeg kan genieten van boekjes en de bibliotheek kan ontdekken, en dat dit voor het kind veel voordelen biedt op verschillende vlakken. Het verspreiden van deze boodschap loopt binnen het project via twee kanalen: enerzijds via de uitleg die de ouders in het consultatiebureau en in de bibliotheek krijgen bij de overhandiging van de pakketten, en anderzijds via de informatiebrochure die ze bij elk pakket vinden. 69

Uitleg bij de boekenpakketten Wat de uitleg van de medewerkers bij de pakketten betreft, stellen we vast dat deze over het algemeen eerder summier is, zowel in het consultatiebureau als in de bibliotheek. Bij de ontvangst van het babypakket in het consultatiebureau kregen de meeste ouders (73%) naar eigen zeggen een korte uitleg over het pakket. Slechts 16,8% kreeg een meer uitgebreide uitleg over het pakket en over in boeken kijken met baby’s. Ruim 1 op 10 van de ouders kreeg geen uitleg: het pakket werd gewoon meegegeven. Bij het peuterpakket stellen we vast dat ook daar de grootste groep (68,5%) een korte uitleg kreeg, 12,3% kreeg een uitgebreide uitleg. Opvallend is dat de groep ouders die geen uitleg kreeg bij het peuterpakket bijna dubbel zo groot is als bij het babypakket (19,2%). Positief is wel dat zowel de vrijwilligers van Kind en Gezin als de bibliotheekmedewerkers hun uitleg in sommige gevallen blijken aan te passen aan het type ouders dat ze voor zich hebben: ouders die er het meeste nood aan hebben, worden vaker uitgebreid geïnformeerd. Zo krijgen anderstalige ouders bij de twee pakketten vaker een uitgebreide uitleg dan de Nederlandstaligen, en krijgt de groep hogergeschoolde Nederlandstaligen het vaakst een korte uitleg. Verder blijkt dat anderstalige ouders in de bibliotheek minder vaak geen uitleg te krijgen dan de andere groepen. Toch gaven tijdens de interviews een aantal ouders aan dat de uitleg die ze kregen bij de pakketten voor hen niet volstond. Bij de laaggeschoolden lag dit aantal bijna dubbel zo hoog als bij de hogergeschoolden. De brochures De brochures bij de pakketten hebben een hoog bereik: meer dan 8 op de 10 ouders zeggen ze te hebben gelezen (81,4% bij het babypakket; 85% bij het peuterpakket). De resultaten in de verschillende groepen ouders blijken hier niet significant te verschillen. 1.1.3

Het gebruik van de Boekbaby’s-pakketten

Naast de vraag of de ouders de pakketten hebben ontvangen, is er nog een tweede aspect aan het bereik van Boekbaby’s: werden de boeken ook effectief gebruikt in de gezinnen? De kwantitatieve resultaten tonen aan dat ook op dit vlak het bereik hoog ligt. De boeken uit het babypakket werden in 98,5% van de bevraagde gezinnen gebruikt, die uit het peuterpakket in 97,1% van de gezinnen. Voor het gebruik van het babypakket stelden we geen significante verschillen vast tussen de groepen ouders. Voor het peuterpakket was dat wel het geval: er blijkt er een verschil te zijn tussen de hogergeschoolde Nederlandstalige ouders en de laaggeschoolde anderstaligen. Laaggeschoolde anderstaligen antwoorden vaker dan hogergeschoolde Nederlandstaligen dat ze de boeken van het peuterpakket niet hebben gebruikt (15% versus 1%). De hogergeschoolde Nederlandstaligen geven op hun beurt vaker dan de laaggeschoolde anderstalige ouders aan dat ze de boeken dikwijls hebben gebruikt (81,7% versus 65%). 1.2

Conclusies bij onderzoeksvraag 1b

Waaraan zijn de verschillen in bereik te wijten? De resultaten van dit onderzoek tonen aan dat het bereik van de Boekbaby’s-materialen hoog ligt, ook bij moeilijker te bereiken doelgroepen. Zo zette bijvoorbeeld bijna de helft van de ouders uit de moeilijkst te bereiken doelgroep, de laaggeschoolde anderstaligen, de stap om het peuterpakket te gaan ophalen in de bibliotheek. Toch valt bij de vergelijking tussen de groepen ouders op dat het peuterpakket minder vaak wordt afgehaald door de anderstalige ouders dan door de Nederlandstalige ouders, en minder vaak door de laaggeschoolden dan door de hogergeschoolden. Vooral de laaggeschoolde anderstalige ouders zetten dus opvallend minder vaak de stap naar de bibliotheek om daar de bon die ze kregen in het consultatiebureau te gaan omruilen voor het tweede Boekbaby’s-pakket. 70

Een eerste verklaring voor dit verschil is het verband dat bestaat tussen opleidingsniveau en bibliotheekbezoek. Uit de Participatiesurvey 2009 van het Steunpunt Cultuur, Jeugd en Sport (Lievens & Waege, 2011) blijkt duidelijk dat hoe hoger men is opgeleid, hoe groter de kans wordt dat men naar de bibliotheek gaat. Dit verband komt ook in ons onderzoek tot uiting. In de interviews gaven de laaggeschoolde ouders vaker dan de hogergeschoolden aan dat ze weinig interesse hebben in de bibliotheek en/of drempels ervaren om de bibliotheek te bezoeken. Dit maakt dat het voor hen minder vertrouwd en evident is om even de bibliotheek binnen te stappen en het peuterpakket op te halen. Uit de resultaten van ons onderzoek blijkt dat er naast scholingsgraad ook een verband is tussen de taalachtergrond van de ouders en het al dan niet gaan ophalen van het peuterpakket. Anderstalige ouders zetten duidelijk minder vaak de stap naar de bibliotheek voor het tweede pakket dan Nederlandstalige ouders met een vergelijkbaar opleidingsniveau. Een factor die hier een rol speelt is de beperkte kennis van het Nederlands van sommige anderstalige ouders. Uit de bevraging van de Kind en Gezin-vrijwilligers blijkt dat anderstalige ouders de informatie over Boekbaby’s, en dus ook de uitleg over de bon voor het peuterpakket, niet altijd even goed begrijpen. Verder zijn anderstalige en laaggeschoolde ouders vaak ook vanuit hun achtergrond minder vertrouwd met de bibliotheek. Uit de interviews komt naar voor dat de anderstalige en laaggeschoolde ouders als kind minder vaak gebruik maakten van de bibliotheek dan de groep hogergeschoolde Nederlandstaligen. De bibliotheek is daardoor voor hen onbekend terrein, wat voor sommige ouders een belemmering kan zijn om daar het peuterpakket te gaan ophalen. Tijdens het interview gaf een anderstalige ouder aan dat de drempel om voor het peuterpakket de bibliotheek binnen te stappen, werd verkleind doordat de vrijwilligers in het consultatiebureau goed uitlegden wat ze met de bon kon doen. Uit de bevraging van de vrijwilligers bleek echter dat veel vrijwilligers enkel een korte uitleg geven bij de bon voor het peuterpakket. Slechts 31% zegt de ouders te informeren over de bibliotheek. Dit gebrek aan informatie draagt eveneens bij tot een beperkter bereik van het peuterpakket bij de laaggeschoolde en anderstalige ouders. Een laatste verklaring voor het feit dat laaggeschoolde en anderstalige ouders er minder vaak toe komen om het peuterpakket af te halen, is dat zij in de schriftelijke bevraging vaker dan de hooggeschoolde Nederlandstaligen melding maken van een laag subjectief gezinsinkomen. Wanneer ouders het moeilijk hebben om financieel rond te komen, worden zij soms zodanig opgeslorpt door allerlei beslommeringen dat het er niet van komt om een bezoekje aan de bibliotheek te brengen voor het peuterpakket. Ook blijkt uit de Participatiesurvey dat mensen met een laag inkomen in het algemeen minder vaak bibliotheekbezoekers zijn dan mensen uit de hogere sociale klassen (Lievens & Waege, 2011). 1.3


Wat is de impact van Boekbaby's op de percepties en gerapporteerde acties van ouders met betrekking tot de leescultuur thuis (i.c. voorleesgedrag en interactie kind-ouder rond een boek, bibliotheekgebruik en boekbezit van gezinnen)? Zien we verschillen tussen groepen ouders in de impact van Boekbaby's? Houding en voorleesgedrag Tijdens de interviews stelden we vast dat de bevraagde ouders unaniem positief staan tegenover het project Boekbaby’s. Uit de resultaten van de kwantitatieve bevraging blijkt dat 40,8% van de bevraagde ouders dankzij Boekbaby’s de voordelen leerde kennen van in boeken kijken met jonge kinderen. Bijna 4 op de 10 ouders (36,5%) hebben door het project meer in boeken gekeken met hun kind. De overige ouders 71

kozen bijna allemaal voor de antwoordmogelijkheid dat zij al voor hun deelname aan Boekbaby’s op de hoogte waren van de voordelen van in boeken kijken met jonge kinderen, en dat zij ook zonder het project even veel zouden hebben voorgelezen. De vergelijking tussen de verschillende groepen ouders toont aan dat het vooral de hogergeschoolde Nederlandstalige ouders zijn die aangeven dat zij ook zonder het project een positieve houding zouden hebben en regelmatig zouden voorlezen. Bij de anderstalige en laaggeschoolde groepen blijkt Boekbaby’s daarentegen een grotere impact te hebben gehad: meer dan de helft van deze ouders stellen in de schriftelijke bevraging dat ze via Boekbaby’s de voordelen van voorlezen aan jonge kinderen hebben leren kennen en dat het project hen heeft aangezet om frequenter in boeken te kijken met hun kind. Wat de voordelen betreft blijkt uit de interviews dat het vooral de voordelen voor de (taal)ontwikkeling van het kind zijn die deze ouders zijn bijgebleven. Overigens waren er tijdens de interviews ook verschillende hogergeschoolde Nederlandstalige ouders die aangaven dat Boekbaby’s een positief effect had op hun voorleesgedrag. Een aantal ouders die in de vragenlijst hadden geantwoord dat Boekbaby’s voor hen weinig verschil had gemaakt, nuanceerden dit tijdens het interview: ze waren door Boekbaby’s niet meer gaan voorlezen, maar het project was wel een bevestiging geweest of een extra stimulans om al zo vroeg mogelijk met boekjes te beginnen. Boekbezit Als het gaat om de aankoop van boeken, zien we een gelijkaardig patroon. Als we de volledige populatie beschouwen, zeggen bijna 4 op de 10 ouders (39,7%) dat ze door Boekbaby’s meer boeken hebben gekocht voor hun kind. De cijfers per groep laten zien dat er ook hier vooral impact is op de laaggeschoolde en anderstalige groepen. Meer dan de helft van deze ouders zegt meer boeken te hebben gekocht onder invloed van Boekbaby’s. Zoals bleek uit de interviews kopen hogergeschoolde Nederlandstaligen vaak al uit zichzelf boeken voor hun kind. Wel stelden een aantal hogergeschoolde Nederlandstalige ouders tijdens het interview dat ze dankzij Boekbaby’s misschien niet meer, maar wel andersoortige boeken hadden gekocht zoals knisperboekjes. Bibliotheekgebruik Ruim één vijfde van de ouders werd door Boekbaby’s aangezet om lid te worden van de bibliotheek (20,8%) en/of om er vaker naar toe te gaan (21,1%). Wat de impact van Boekbaby’s op het bibliotheekgebruik betreft, stelden we geen verschillen vast tussen de groepen ouders. 1.4


Hoe kunnen we de verschillen in impact verklaren? De verschillen in impact van Boekbaby’s tussen de groepen ouders op vlak van houding, voorleesfrequentie en boekbezit, zijn terug te brengen tot verschillen in de beginsituatie van de gezinnen, voor zij kennismaakten met Boekbaby’s. Zowel de schriftelijke bevraging als de interviews tonen aan dat de groep hogergeschoolde Nederlandstaligen meer dan de andere groepen al een positieve houding had tegenover voorlezen, nog voor hun eerste contact met Boekbaby’s. De factor culturele overerving blijkt hierbij een rol te spelen: uit de interviews komt naar voor dat de hogergeschoolde Nederlandstalige ouders vaker dan de anderen reeds van thuis uit vertrouwd waren met boeken en voorlezen. Zij hadden vaker ouders die zelf ook lazen, werden vaker voorgelezen en waren als kind vaker lid van de bibliotheek. Bij de ouders uit de laaggeschoolde en anderstalige groepen was dit minder het geval, met als gevolg dat Boekbaby’s voor deze ouders veel meer het verschil kon maken door hen te informeren over de voordelen van vroeg voorlezen en hen te laten kennismaken met leuke en aangepaste boekjes voor hun kind. Ter illustratie: tijdens onze 72

bezoeken aan de gezinnen stelden we dikwijls met eigen ogen vast dat de kinderen van de hogergeschoolde ouders vaak beschikten over een plank of kast vol kinderboeken, terwijl we bij de anderstalige en laaggeschoolde gezinnen verschillende keren zagen dat de boekjes van Boekbaby’s (bijna) de enige kinderboeken in huis waren. Wat de impact van Boekbaby’s op het bibliotheekgebruik betreft, zou men kunnen verwachten dat bovenstaande redenering ook zou gelden. Uit de interviews blijkt immers dat anderstalige en laaggeschoolde ouders opvallend minder vaak lid waren van de bibliotheek dan de hogergeschoolde Nederlandstaligen, ook voor zij kennismaakten met Boekbaby’s. Aangezien het één van de doelstellingen van Boekbaby’s is om ouders te laten kennismaken met de bibliotheek, zou het project dus ook hier een verschil kunnen maken voor de laaggeschoolde en anderstalige ouders. De cijfers tonen echter aan dat de impact op het bibliotheekgebruik bij deze groepen niet verschilt van de impact bij de hogergeschoolde Nederlandstaligen: in elk van de groepen geeft ongeveer één vijfde van de ouders aan dat ze dankzij Boekbaby’s lid zijn geworden van de bibliotheek en/of meer gebruik maken van het aanbod. Het feit dat de potentiële impact van Boekbaby’s op het bibliotheekgebruik niet ten volle wordt gerealiseerd heeft te maken met de reeds eerder genoemde drempels die de laaggeschoolden en anderstaligen ten opzichte van de bibliotheek ervaren en het feit dat in de consultatiebureaus eerder weinig informatie over de bibliotheek wordt gegeven (zie 1.2, conclusies bij onderzoeksvraag 1b). 1.5

Conclusies bij onderzoeksvraag 2c

Zien we verschillen tussen groepen ouders in de feitelijke wijze waarop ze thuis voorlezen? Op basis van de interviews en observaties kunnen we ons een goed beeld vormen van de voorleespraktijk in de gezinnen. Wel dient nog eens benadrukt te worden dat de bevindingen over het voorleesgedrag enkel betrekking hebben op de beperkte groep van respondenten die werden geïnterviewd en geobserveerd. We kunnen dus wel patronen en tendensen aangeven, maar het is uiteraard niet de bedoeling om de resultaten te gaan generaliseren. In de eerste plaats stelden we vast dat het voorlezen in de verschillende gezinnen op een aantal punten duidelijke overeenkomsten vertoont. Zo gaven alle geïnterviewde ouders aan dat zij voorlezen aan hun kind of samen met hem of haar in boeken kijken. Zowel uit de interviews als de observaties blijkt bovendien dat alle ouders genieten van deze boekmomenten en dat ook de kinderen doorgaans heel enthousiast en geïnteresseerd reageren. Voorleesplezier is dus duidelijk aanwezig in de verschillende groepen gezinnen, ongeacht hun achtergrond. Daarnaast merkten we ook een aantal verschillen in voorleesgedrag op tussen de groepen ouders. De meeste van deze verschillen stelden we vast tussen de laaggeschoolde ouders enerzijds, en de hogergeschoolde ouders anderzijds. Een opvallend verschil tussen de laaggeschoolde en hogergeschoolde ouders ligt op het vlak van de boekkeuze. Terwijl laaggeschoolde ouders voornamelijk voorlezen uit aanwijsboeken, worden binnen een aantal gezinnen uit de hogergeschoolde groep ook verhalende boeken gebruikt. Dit verschil in boekkeuze leidt op zijn beurt tot andere verschillen in het voorleesgedrag: de interactie op basis van een verhalend boek is immers anders dan bij een aanwijsboek. Op het moment van de observatie waren de kinderen tussen 2 en 2,5 jaar. Dat is voor veel kinderen de leeftijd waarop ze stilaan de overstap maken van aanwijsboeken naar boeken met een eenvoudig verhaal. Het feit dat een deel van de Boekbaby’s-ouders op dat moment nog geen verhalen voorleest aan hun peuter is dus geen probleem. Het verschil tussen de groepen kan mogelijk wel een indicatie zijn dat de overgang van aanwijsboeken naar 73

eenvoudige verhalende boeken bij laaggeschoolde ouders minder vanzelfsprekend verloopt dan bij de hogergeschoolden. Enkele andere verschillen deden zich voor tussen de Nederlandstalige en de anderstalige groepen. Binnen de anderstalige groepen valt op dat de ouders minder vaak dan de andere groepen kiezen voor de klassieke voorleeshouding waarbij het kind op de schoot zit of vlak naast de ouder. Enerzijds observeerden we bij een aantal anderstalige ouders dat het kind tijdens het boekmoment tegenover de ouder zat of stond. Anderzijds rapporteerden enkele ouders dat ze voorlezen in bed, liggend naast hun kind, een houding die in de andere groepen niet voorkwam. Op bepaalde punten blijken het vooral de hogergeschoolde Nederlandstalige ouders te zijn die zich onderscheiden van de andere groepen. Zo blijken de ouders uit deze groep vaker dan de andere groepen voor te lezen op een vast moment of volgens een vast ritueel. 1.6

Conclusies bij onderzoeksvraag 2d

Hoe kunnen we deze verschillen verklaren? Eén van de meest in het oog springende verschillen tussen de groepen ouders is dat de laaggeschoolde ouders vooral in aanwijsboeken kijken samen met hun kind. Bij de hogergeschoolde ouders is deze voorkeur minder uitgesproken: naast aanwijsboeken worden in de hogergeschoolde groepen ook korte verhaaltjes gelezen. De voorkeur voor aanwijsboeken past binnen een patroon dat ook voor andere verschillen in voorleesgedrag een verklaring zou kunnen bieden. Aanwijsboeken zijn een boekgenre waarin het klassiek pedagogische element sterk aanwezig is: ze zijn een ideaal instrument om een kind woorden en basisbegrippen aan te leren, zoals namen van voorwerpen en dieren, kleuren, getallen, enzovoort. Binnen ons onderzoek blijkt dat dit pedagogische aspect, het feit dat een kind via boeken dingen kan bijleren, vooral door de laaggeschoolde ouders naar voor wordt geschoven als de belangrijkste reden waarom ze samen met hun kind in boeken kijken. Hoewel ze vaak zelf als kind weinig of niet werden voorgelezen, willen deze ouders het met hun eigen kinderen anders doen. Net als alle ouders willen zij het beste voor hun kind: ze hopen dat hun kind het later goed zal doen op school en in het leven, liefst beter nog dan zijzelf. Het is dan ook niet verwonderlijk dat laaggeschoolde ouders binnen een project als Boekbaby’s vooral worden aangesproken door het argument dat voorlezen goed is voor de taal- en cognitieve ontwikkeling van hun kind, en dat ze vooral kiezen voor boeken waarmee ze hun kind nieuwe kenniselementen kunnen aanleren. Deze ‘pedagogische reflex’ bij laaggeschoolde ouders zou ook een mogelijke verklaring kunnen zijn voor de eerder afstandelijke voorleespositie die we observeerden bij 3 van de 5 laaggeschoolde anderstaligen. Een houding waarbij er oogcontact is, maar ook een zekere fysieke afstand tussen kind en volwassene, is een typische ‘onderwijshouding’ van een volwassene die iets wil aanleren aan een kind. Overigens blijkt uit de observaties dat een dergelijke meer pedagogische invulling van het voorleesmoment niet wegneemt dat de ouders en kinderen genieten van het voorleesmoment: de kinderen vinden het duidelijk leuk om dingen te herkennen en te benoemen, en de ouders zijn zichtbaar trots op wat hun kind al allemaal weet en kan. Wel zagen we in een aantal gezinnen dat er door de nadruk op het aanwijzen en benoemen minder ruimte was voor andere affectieve aspecten van voorlezen zoals verbanden leggen met de leefwereld van het kind, het delen en bespreken van gevoelens, en fantasie. 74

Een andere mogelijke verklaring voor het feit dat er in de laaggeschoolde groepen bijna uitsluitend aanwijsboeken worden gelezen en (nog) geen verhalende boeken, is dat het samen kijken in een aanwijsboek en het (laten) benoemen van voorwerpen een relatief eenvoudige en laagdrempelige voorleesactiviteit is. Het voorlezen van een verhalend boek vereist een aantal andere competenties (o.a.(vlot) kunnen lezen, fantaseren, opgaan in een verhaal), die niet altijd evident zijn voor ouders die vanuit hun achtergrond minder vertrouwd zijn met boeken en voorlezen. Het is mogelijk dat de overgang van aanwijsboeken naar meer verhalende peuterboeken daardoor soms minder vanzelfsprekend verloopt. Naast de bovenstaande verklaringen kan bij laaggeschoolde anderstalige ouders ook de overtuiging meespelen dat het goed is voor hun kind om voor te lezen in het Nederlands, ook al beheersen ze die taal nog niet goed. Tijdens de observaties bleek immers dat een aantal laaggeschoolde anderstalige ouders, ondanks een laag taalvaardigheidsniveau Nederlands, toch koos voor het Nederlands als voorleestaal. Aangezien een aanwijsboek minder tekst bevat dan een verhaal, en ook het taalgebruik eenvoudiger is, is het niet onlogisch dat deze ouders eerder kozen voor een aanwijsboek dan voor een verhalend boek. 1.7


Wat is de perceptie van het bereik en de impact van Boekbaby’s bij de vrijwilligers van Kind en Gezin? Welke kansen ter verbetering zien zij om het bereik en de impact te verhogen? De meeste vrijwilligers schatten het bereik van Boekbaby’s positief in. Het bereik van de boekenpakketten (82,4%) wordt door hen positiever ingeschat dan het bereik van de boodschap van het project (60,2%). Een aantal vrijwilligers geeft aan geen idee te hebben van het bereik van de Boekbaby’s-materialen en boodschap (resp. 17,1% en 31,8%). De meeste vrijwilligers zijn ook van mening dat Boekbaby’s een positieve invloed heeft op de leescultuur in de gezinnen: 61,9% van hen denkt dat het project ouders aanzet om meer voor te lezen, meer gebruik te maken van de bibliotheek en meer boeken te kopen. 35,8% van de vrijwilligers zegt niet te weten in hoeverre Boekbaby’s impact heeft. Op de vraag of er volgens hen verschillen in bereik en impact zijn tussen de groepen ouders, antwoorden de meeste vrijwilligers dat ze daar geen zicht op hebben. Om het bereik en de impact van Boekbaby’s nog te verbeteren, deden de vrijwilligers een aantal suggesties. De 5 meest voorkomende suggesties waren:     

Meer activiteiten voor jonge ouders rond boeken (bv. in de bibliotheek) (48,3%) Boekjes in andere talen dan het Nederlands (30,7%) Meer betrokkenheid van/samenwerking met andere organisaties en diensten (bibliotheek, kinderopvang, dienst voor opvoedingsondersteuning, OCMW, …) (27,7%) Meer zichtbaarheid van het project in het consultatiebureau, bv. affiches, aanwezigheid van boeken, … (22,2%) Meer communicatie en overleg tussen de vrijwilligers (15,9%)

75

1.8


Wat is de perceptie van het bereik en de impact van Boekbaby’s bij de medewerkers van de deelnemende bibliotheken? Welke kansen ter verbetering zien zij om het bereik en de impact te verhogen? Bijna driekwart van de bevraagde bibliotheekmedewerkers schat het bereik van de Boekbaby’s-pakketten positief in. Wat het bereik van de boodschap van Boekbaby’s betreft, is de mening van de bibliotheekmedewerkers verdeeld: 31% denkt dat de boodschap alle ouders bereikt, 32,8% denkt van niet en 36,2% weet het niet. Over de impact van Boekbaby’s in de gezinnen is ruim 7 op 10 van de bibliotheekmedewerkers positief, ongeveer een kwart zegt er geen idee van te hebben. Een kleine minderheid (1,7%) denkt niet dat Boekbaby’s de houding van de ouders, de voorleesfrequentie en het lenen en kopen van boeken beïnvloed. Net als de vrijwilligers van Kind en Gezin, zeggen de meeste bibliotheekmedewerkers geen zicht te hebben op eventuele verschillen in impact en bereik tussen de groepen ouders. Om het bereik en de impact van Boekbaby’s nog te verbeteren, deden de bibliotheekmedewerkers een aantal suggesties. De 5 meest voorkomende suggesties waren:     

Meer activiteiten voor jonge ouders rond boeken en jonge kinderen (48,3%) Meer zichtbaarheid van het project in de bibliotheek, bv. (48,3%) Meer betrokkenheid van/samenwerking met andere organisaties en diensten (Kind en Gezin, kinderopvang, dienst voor opvoedingsondersteuning, OCMW, …) (41,4%) Meer communicatie en overleg tussen de bibliotheekmedewerkers (22,4%) Boekjes in andere talen dan het Nederlands (20,7%)

76

2

Aanbevelingen

2.1 Algemeen De resultaten van dit onderzoek tonen duidelijk aan dat Boekbaby’s een succesvol project kan genoemd worden. Zowel de ouders als de medewerkers van de deelnemende consultatiebureaus en bibliotheken zijn bijna unaniem positief over de waarde en het nut van het project. Boekbaby’s slaagt er in om boeken binnen te brengen in alle soorten gezinnen en het (voor)leesplezier van ouders en kinderen te stimuleren. Het project blijkt ook een positieve impact te hebben op het voorleesklimaat, vooral bij de meer kwetsbare doelgroepen. Een eerste algemene aanbeveling is dan ook om Boekbaby’s zeker voort te zetten en te blijven werken aan de verdere verspreiding ervan. 2.2 De doelgroep van Boekbaby’s De vaststelling dat Boekbaby’s het meeste impact heeft op laaggeschoolde en anderstalige ouders, roept de vraag op of het project zich moet blijven richten op alle gezinnen, of zich moet focussen op bepaalde groepen. Het voordeel van de laatstgenoemde aanpak is dat alle beschikbare middelen kunnen ingezet worden voor de meest kwetsbare groepen, waar Boekbaby’s globaal gezien het grootste verschil kan maken. Deze aanpak heeft echter ook enkele nadelen. Ten eerste is er het feit dat toch ook ongeveer een derde van de midden- en hooggeschoolde ouders een positieve impact heeft ondervonden van het project. Tijdens de interviews rapporteerden verschillende hogergeschoolde ouders bovendien dat Boekbaby’s voor hen een extra stimulans was geweest die hun positieve houding tegenover voorlezen nog eens bevestigde en versterkte. Deze positieve effecten van Boekbaby’s zouden wegvallen wanneer de groep midden- en hooggeschoolde ouders niet langer betrokken zou worden bij het project. Een tweede nadeel is dat een werking die enkel gericht is op bepaalde doelgroepen, stigmatiserend zou kunnen overkomen bij de ouders in kwestie. Wanneer sommige ouders een pakket krijgen en anderen niet, kunnen ouders een gevoel krijgen van ‘Ik ben het weer die extra ondersteuning moet krijgen, ze vinden dat ik niet goed bezig ben.’ Een inclusieve aanpak, waarbij alle ouders gelijk behandeld worden, heeft dit negatieve effect niet. Welk van de twee opties uiteindelijk het meest te verkiezen is, zal bepaald moeten worden door een afweging van principiële en budgettaire factoren. 2.3

De rol van en de samenwerking tussen de verschillende projectpartners

2.3.1

Kind en Gezin

De keuze om het babypakket te verdelen via de consultatiebureaus van Kind en Gezin blijkt goede resultaten op te leveren wat betreft het bereiken van de volledige doelgroep. Het in stand houden van de samenwerking met deze partner is dus zeker aan te bevelen. Wel dient er rekening te worden gehouden met de draagkracht van de vrijwilligers. Het zou daarom goed zijn om na te gaan of de professionele medewerkers van de consultatiebureaus niet meer betrokken zouden kunnen worden bij het project, zodat de verantwoordelijkheid voor het verspreiden van de materialen en de boodschap van Boekbaby’s niet meer uitsluitend bij de vrijwilligers ligt. Een ander aandachtspunt is de doorverwijzing van de ouders naar de plaatselijke bibliotheek voor het peuterpakket. Deze doorverwijzing verloopt nog niet overal optimaal. Uit de bevraging blijkt immers dat bij het uitdelen van de bon voor het peuterpakket slechts een kleine helft van de vrijwilligers de ouders informeert over de bibliotheek.

77

2.3.2

De bibliotheken

Ook de betrokkenheid van de bibliotheken bij het project is erg belangrijk. Doordat zij de verdeling van de pakketten, de bevoorrading van de consultatiebureaus en de vorming van en het contact met de vrijwilligers op zich nemen, zijn zij als het ware de spil van het project. Daarnaast is het ook een belangrijke doelstelling van Boekbaby’s om ouders de weg te laten vinden naar de bibliotheek en eventuele drempels te verkleinen of weg te nemen. Hierin hebben de bibliotheken zelf ook een belangrijke rol. Door de ouders die het peuterpakket komen afhalen op een warme manier te onthalen en de nodige uitleg te geven, kunnen zij deze ouders stimuleren om ook in de toekomst nog terug te keren naar de bibliotheek en gebruik te maken van het aanbod. Hierbij is het echter belangrijk om bepaalde drempels en angsten van ouders niet nog te vergroten door bijvoorbeeld een schadevergoeding te vragen voor een beschadigd babyof peuterboek, een praktijk die door meer dan de helft van de bevraagde bibliotheekmedewerkers werd gerapporteerd. 2.3.3

Betrokkenheid en motivatie van de Boekbaby’s-medewerkers

Om de vrijwilligers en de bibliotheekmedewerkers betrokken en op de hoogte te houden, en om ook nieuwe medewerkers te motiveren en rechtstreeks te informeren, is het aangewezen dat Stichting Lezen blijft inzetten op vorming door op regelmatige basis infosessies, vormingsdagen en ervaringsuitwisselingen te organiseren voor iedereen die actief bij Boekbaby’s betrokken is. Dat een aantal van de medewerkers op dat vlak vragende partij zijn, blijkt uit de antwoorden en reacties op de bevraging. Het is aan te bevelen om tijdens deze vormingsmomenten extra aandacht te besteden aan de communicatie met laaggeschoolde en anderstalige ouders. Het belang van een goede uitleg voor deze doelgroepen kan nog eens onderstreept worden, en de medewerkers kunnen tips krijgen over hoe ze de boodschap van Boekbaby’s bij deze ouders duidelijk kunnen overbrengen. Verder is het voor de betrokkenheid en de motivatie van de medewerkers belangrijk dat Boekbaby’s niet alleen deel uitmaakt van het eigen lokale beleid van het consultatiebureau of de bibliotheek, maar ook strategisch verankerd is in het beleid van de koepelorganisaties, met name Kind en Gezin en Locus. Op die manier ervaren medewerkers Boekbaby’s niet als één van de vele projecten die tijdelijk aandacht verdienen, maar zien zij het als een onderdeel dat onlosmakelijk deel uitmaakt van hun missie en hun dagelijkse werking. Ook promotiematerialen die het project zichtbaar maken, en een duidelijke en permanente plaats geven binnen het consultatiebureau of de bibliotheek, kunnen hierbij helpen. 2.3.4

Een brede samenwerking

Om een project als Boekbaby’s optimaal te doen werken, is het aan te bevelen om op lokaal vlak niet alleen te werken aan een goede samenwerking tussen het consultatiebureau en de bibliotheek, maar ook andere organisaties en diensten te betrekken bij het project. Door samen te werken met bijvoorbeeld kinderopvanginitiatieven, het Huis van het Kind, het OCMW en gezinsondersteunende diensten, ontstaat er een breed lokaal netwerk waarin muren worden doorbroken en kan samengewerkt worden om ouders en kinderen te laten genieten van boeken en hen in contact te brengen met de bibliotheek. De bibliotheek is in een dergelijk netwerk een soort van ‘brede bibliotheek’ (analoog aan het begrip ‘brede school’) die zich openstelt voor diverse organisaties en doelgroepen, en ook zelf actief naar deze organisaties en doelgroepen toe gaat, om hen te laten kennismaken met de bibliotheek en warm te maken voor het aanbod. Een samenwerking met verschillende partners biedt veel kansen om ouders en kinderen op een laagdrempelige manier in contact te brengen met boeken en voorlezen, en ouders inspirerende voorbeelden aan te reiken rond hoe ze op een leuke manier met boeken kunnen bezig zijn samen met hun 78

kind. Dergelijke initiatieven kunnen ouders ook stimuleren om andere boeken en genres uit te proberen: een ouder die tot dan toe vooral aanwijsboeken gebruikte, maar tijdens een voorleesactiviteit merkt dat zijn kind ook erg geniet van een meer verhalend boekje, zal misschien de stap zetten om thuis ook eens met een dergelijk boek aan de slag te gaan. 2.4 Aandacht voor meertaligheid in de boodschap en de materialen Specifiek voor de anderstalige gezinnen zou het een meerwaarde zijn om ook meertalige boeken te verspreiden via Boekbaby’s. Een baby- en peutervariant van de O Mundo-boeken zou bijvoorbeeld een interessant initiatief zijn. Dat de behoefte aan niet-Nederlandstalige boeken bestaat, blijkt uit de interviews en observaties: verschillende ouders gaven aan dat ze op zoek gingen naar kinderboeken in hun thuistaal, bijvoorbeeld via het internet of via familie in het buitenland. De suggestie om anderstalige boeken te voorzien, werd ook gedaan door een deel van de Kind en Gezin-vrijwilligers en bibliotheekmedewerkers. Verder verdient het aanbeveling om anderstalige ouders via de brochures en de uitleg van de medewerkers goed te informeren over voorlezen in de thuistaal. Ouders krijgen vaak het advies om zo veel mogelijk Nederlands te spreken met hun kind, waardoor sommigen geneigd zijn te denken dat het beter is om voor te lezen in gebrekkig Nederlands, eerder dan in hun vreemde thuistaal. Nochtans is het aan te raden dat ouders in de communicatie met hun kind gebruik maken van de taal die ze zelf het best beheersen. Dit heeft niet alleen voordelen voor de taalontwikkeling van het kind, maar ook voor het welbevinden en het zelfvertrouwen van de ouders tijdens het voorlezen. Voorlezen in een vertrouwde taal biedt bovendien meer kansen om de affectieve component van voorlezen te versterken, een component waarvan bepaalde aspecten in sommige gezinnen wat minder aandacht dreigen te krijgen doordat vooral het pedagogische aspect van voorlezen voorop staat (zie 1.6 in dit hoofdstuk).

79

Bijlagen

80

Bijlage 1: schriftelijke vragenlijst voor ouders

ONDERZOEK BOEKBABY'S

vragenlijst voor ouders Wie beantwoordt de vragen? (kruis aan)

 moeder

 vader

 beide ouders

Uw stad of gemeente: Datum: UW BOEKBABY 1. Naam van uw peuter:

........................................................

2. Geboortedatum:

........................................................

3. Geslacht (kruis aan):  meisje  jongen 4. Gaat uw peuter naar de kinderopvang? (kruis aan):  ja  neen UW GEZIN 5. Heeft uw peuter nog broers en zussen? Hoe oud zijn ze? (vul voornaam en leeftijd in van uw andere kinderen) voornaam

leeftijd

6. Wat is uw gezinsvorm? (kruis aan) Mijn kind woont samen met beide ouders. Ik ben alleenstaande ouder. Mijn kind woont bij mij en mijn nieuwe partner.

  

81

7. Wonen er nog andere personen samen met uw gezin? (kruis aan) Neen Grootouder(s) Oom(s) /tante(s) Andere: ................................

   

8. Wat is uw moedertaal? (kruis aan) Nederlands Frans Engels Spaans Arabisch Berbers Turks Russisch Andere: ..................

U zelf         

Uw partner         

9. Hoe goed begrijpt u (gesproken) Nederlands? (kruis aan) Niet goed Matig Goed Zeer goed

U zelf    

Uw partner    

U zelf    


U zelf    


10. Hoe goed spreekt u Nederlands? (kruis aan) Niet goed Matig Goed Zeer goed 11. Hoe goed leest u in het Nederlands? (kruis aan) Niet goed Matig Goed Zeer goed

82

12. Welke taal of talen spreekt u thuis met uw peuter? (kruis aan, meerdere antwoorden zijn mogelijk) U zelf         

Nederlands Frans Engels Spaans Arabisch Berbers Turks Russisch Andere: ..................

Uw partner         

13. Wat is uw leeftijd? (vul in) U zelf Uw partner

....... jaar ....... jaar

83

UW OPLEIDING EN WERKSITUATIE 14. Tot welke leeftijd bent u naar school gegaan? (vul in) U zelf Uw partner

Tot ........ jaar Tot ........ jaar

15. Wat is uw hoogste diploma? (kruis aan) Geen diploma Lager onderwijs Lager secundair onderwijs Hoger secundair onderwijs Hoger niet-universitair onderwijs Hoger universitair onderwijs

U zelf    










16. Wat is uw werksituatie? (kruis aan) Voltijds werkend Deeltijds werkend Loopbaanonderbreking Zelfstandige Arbeidsongeschikt Uitkeringsgerechtigd werkloos Huismoeder of -vader Andere:................................

U zelf     

Uw partner     





 

 

17. Indien u werkt, wat is uw beroep? (vul in) U zelf Uw partner

.................................................. ..................................................

18. Vindt u uw gezinsinkomen (= uw inkomen + inkomen van uw partner + kindergeld + ...) voldoende om van te leven met uw gezin? (kruis aan) Neen, niet voldoende Ja, net voldoende Ja, voldoende Ja, ruim voldoende

   

84

ACTIVITEITEN MET UW PEUTER 19. Doet u of uw partner deze activiteiten met uw peuter? (omcirkel hoe vaak het gebeurt) Samen spelen Zingen Samen tv-kijken Voorlezen of samen in boeken kijken Een verhaaltje vertellen (zonder boek) Dansen Tekenen of knutselen Babymassage Andere:.................................

dikwijls dikwijls dikwijls dikwijls

soms soms soms soms

nooit nooit nooit nooit

dikwijls

soms

nooit

dikwijls dikwijls dikwijls dikwijls

soms soms soms soms

nooit nooit nooit nooit

UW PEUTER EN BOEKEN 20. Hoeveel boeken hebt u ongeveer in huis voor uw peuter? (kruis aan) Geen Tussen 1 en 10 boeken Tussen 10 en 20 boeken Tussen 20 en 40 boeken Meer dan 40 boeken

    

21. Als u of uw partner in boeken kijkt met uw peuter, welke taal gebruikt u dan? (kruis aan, meerdere antwoorden zijn mogelijk) Nederlands Frans Engels Spaans Arabisch Berbers Turks Russisch Andere: .................. Het kijken in boeken gebeurt zonder woorden

U zelf         

Uw partner         





22. Kijken andere gezinsleden in boeken met uw peuter? (kruis aan) Neen Ja, andere kinderen in het gezin Ja, grootouder(s) Ja, andere: ................................

   

85

23. Zo ja, hoe vaak doen zij dit? (kruis aan) Dikwijls Soms

 

24. Als andere gezinsleden met uw peuter in boeken kijken, welke taal gebruiken zij dan? (kruis aan, meerdere antwoorden zijn mogelijk) Nederlands Frans Engels Arabisch Berbers Turks Russisch Andere: .................. Het kijken in boeken gebeurt zonder woorden

        

25. Wat is de houding van uw peuter tegenover boeken? (kruis aan) Mijn peuter is niet geïnteresseerd: hij/zij weet niet wat ermee te doen. Mijn peuter is weinig geïnteresseerd: hij/zij is niet graag met boeken bezig. Mijn peuter is tamelijk geïnteresseerd: hij/zij geniet van boeken, maar heeft wat aanmoediging nodig. Mijn peuter is heel geïnteresseerd: hij/zij geniet erg van boeken, ook zonder aanmoediging, draait blaadjes om, wijst prenten aan, enz.

   

26. Wat is uw houding tegenover voorlezen en in boeken kijken met baby's en peuters? (kruis aan) Ik ben niet geïnteresseerd: ik zie geen voordelen. Ik ben weinig geïnteresseerd: ik zie weinig voordelen. Ik ben tamelijk geïnteresseerd: ik zie enkele voordelen. Ik ben heel geïnteresseerd: ik zie veel voordelen.

   

27. Bent u, uw partner of uw peuter lid van de bibliotheek? (kruis aan) Ja Neen

 

28. Hoe vaak gaat u of uw partner naar de bibliotheek met/voor uw peuter? (kruis aan) Nooit Eén of meerdere keren per jaar Eén of meerdere keren per maand Elke week

   

29. Leest u zelf ook? (kruis aan) 86

Ja Neen

 

30. Zo ja, wat leest u? (kruis aan, meerdere antwoorden zijn mogelijk) Kranten Tijdschriften Romans Non-fictie Vakliteratuur voor het werk Andere: ..................

     

87

BOEKBABY'S: HET BABYPAKKET 31. Hebt u, toen uw baby ongeveer 6 maanden was, het babypakket van Boekbaby's gekregen? (kruis aan) Ja Neen Ik weet het niet meer

  

32. Zo ja, hebt u toen mondelinge uitleg gekregen bij het pakket? (kruis aan) Ja, ik kreeg kort uitleg over de bedoeling van het pakket. Ja, ik kreeg uitgebreid uitleg over het pakket en over in boeken kijken met mijn baby. Nee, ik kreeg geen uitleg. Ik kreeg het pakket gewoon mee. Ik weet het niet meer.

   

33. Hebt u de boekjes uit het babypakket gebruikt voor uw baby? (kruis aan) Ja, we hebben de boekjes vaak gebruikt. Ja, we hebben de boekjes af en toe gebruikt. Nee, we hebben de boekjes niet gebruikt.

  

34. Hebt u de brochure uit het pakket, Baby's houden van boeken, gelezen? (kruis aan) Ja Neen

 

88

BOEKBABY'S: HET PEUTERPAKKET

35. Hebt u, toen uw peuter ongeveer 15 maanden was, het peuterpakket van Boekbaby's afgehaald in de bibliotheek? (kruis aan) Ja Neen Ik weet het niet meer

  

36. Zo ja, hebt u toen mondelinge uitleg gekregen bij het pakket? (kruis aan) Ja, ik kreeg kort uitleg over de bedoeling van het pakket. Ja, ik kreeg uitgebreid uitleg over het pakket en over in boeken kijken met mijn peuter. Nee, ik kreeg geen uitleg. Ik kreeg het pakket gewoon mee. Ik weet het niet meer.

   

37. Hebt u de boekjes uit het peuterpakket gebruikt voor uw peuter? (kruis aan) Ja, we hebben de boekjes vaak gebruikt. Ja, we hebben de boekjes af en toe gebruikt. Nee, we hebben de boekjes niet gebruikt.

  

38. Hebt u de brochure uit het pakket, Peuters houden van boeken, gelezen? (kruis aan) Ja Neen

 

89

EFFECTEN VAN BOEKBABY'S IN UW GEZIN 39. Bent u door Boekbaby's meer te weten gekomen over de voordelen van in boeken kijken met jonge kinderen? (kruis aan) Ja, door Boekbaby's weet ik wat de voordelen zijn van in boeken kijken met jonge kinderen. Nee, ik wist al wat de voordelen zijn, Boekbaby's heeft voor mij geen verschil gemaakt. Nee, ik weet niet wat de voordelen zijn van in boeken kijken met jonge kinderen.

  

40. Hebt u door Boekbaby's meer in boeken gekeken met uw kind? (kruis aan) Ja, door Boekbaby's heb ik meer in boeken gekeken met mijn kind. Nee, ik zou ook zonder Boekbaby's in boeken kijken met mijn kind. Boekbaby's heeft voor mij geen verschil gemaakt. Nee, ik kijk niet in boeken met mijn kind.

  

41. Heeft Boekbaby's u ertoe aangezet om uzelf of uw kind lid te maken van de bibliotheek? (kruis aan) Ja Neen

 

42. Bent u door Boekbaby's vaker naar de bibliotheek gegaan met of voor uw kind? (kruis aan) Ja Neen

 

43. Heeft Boekbaby's u ertoe aangezet om babyof peuterboeken te kopen voor uw kind? (kruis aan) Ja Neen

 

90

INTERVIEW Voor ons onderzoek zouden wij graag nog wat extra informatie verzamelen. Bijvoorbeeld over de redenen waarom u de Boekbaby's-pakketten wel of niet hebt gebruikt. Deze informatie kan ons helpen om Boekbaby’s in de toekomst nog te verbeteren. In de periode april-juli 2013 willen wij daarom graag een aantal gezinnen interviewen. Wilt u ons helpen bij het verzamelen van deze informatie? Mogen wij u contacteren voor een interview? Noteer uw contactgegevens dan in het kader hieronder. Gezinnen die zich kandidaat stellen voor het interview, zullen een cadeautje krijgen voor hun peuter.

Naam: Adres Telefoon: e-mail: Uw gegevens zullen enkel gebruikt worden om contact op te nemen voor het interview en worden in geen geval doorgegeven aan derden.

HARTELIJK BEDANKT VOOR UW DEELNAME AAN DIT ONDERZOEK!

91

Bijlage 2: interviewleidraad

LEIDRAAD DIEPTE-INTERVIEWS GEGEVENS AFNAME Datum Naam respondent Naam interviewer Naam tolk (indien aanwezig) Andere aanwezigen (bv. familieleden) Plaats/ruimte interview Tijdstip begin/einde afname Taal/talen waarin vragen worden gesteld Taal/talen door respondent gebruikt Opmerkingen

VOORAFGAAND AAN HET GESPREK  Korte uitleg geven over het onderzoek  Toestemming vragen om interview op te nemen met dictafoon  Anonimiteit nodig?  Verloop interview kort uitleggen + indicatie tijdsduur OPMERKINGEN 

Enkel vragen naar gegevens die nog niet bekend zijn → vragen die reeds werden beantwoord in schriftelijke vragenlijst niet meer opnieuw stellen Belangrijk: schriftelijke vragenlijst vooraf goed doornemen!



Het aantal vragen in deze leidraad is vrij uitgebreid. Het is echter niet de bedoeling dat al deze vragen in elk interview letterlijk aan bod komen. Welke vragen worden gesteld, en in welke volgorde, is afhankelijk van het verloop van het gesprek en de reacties van de geïnterviewde.

92

ALGEMENE GEGEVENS (zie schriftelijke vragenlijst) Gegevens kind Voornaam Geslacht Geboortedatum Kinderopvang

Gegevens ouder(s) moeder leeftijd geboorteland Indien geboren in buitenland: verblijfsduur in België moedertaal Indien anderstalig: Niveau Nederlands

vader

Begrijpen: Spreken: Lezen:

Begrijpen: Spreken: Lezen:

scholing diploma werk Gegevens gezin Gezinsvorm Aantal kinderen naast Boekbaby + leeftijd Thuistaal/talen van de kinderen Tevredenheid gezinsinkomen (omcirkel)

++

+

-

--

LEESGEDRAG & LEESKLIMAAT IN HET GEZIN Samen in boeken kijken / voorlezen: Hoe vaak? Wanneer? Waar? 

Wordt er binnen het gezin voorgelezen of in boeken gekeken met x (x= voornaam van de Boekbaby)? → zie schriftelijke bevraging

→ Er wordt NIET voorgelezen:  In de vragenlijst gaf u aan welke activiteiten u regelmatig doet samen met x (lijstje samen met ouder overlopen). Wat is de favoriete activiteit van x? En wat doet u/uw partner het liefst samen met hem/haar?  Indien aangeduid dat ze zingen met/voor hun kind of vertellen zonder boek →toelichting vragen: Welke liedjes/verhaaltjes, wanneer, hoe vaak, in welke taal…?  U kijkt (nog) niet in boekjes samen met x. Is daar een bepaalde reden voor? (geen interesse van ouder, geen interesse van x, geen tijd, x is nog te jong …)

93



Hebt u boekjes in huis voor x? (zie schriftelijke vragenlijst) Zo ja, welke? Waar komen ze vandaan? (gekocht, gekregen, bibliotheek, Boekbaby’s-Pakket)  Zijn er andere plaatsen buiten het gezin waar x in contact komt met kinderboeken? (bv. in de kinderopvang)  Indien oudere kinderen in het gezin: leest u voor aan uw oudere kinderen? Lezen zij zelf? STEL VERDER ENKEL DE VRAGEN UIT DE RUBRIEKEN ‘LEESGEDRAG VAN DE OUDERS ZELF’ EN ‘DE BIBLIOTHEEK’ → Er wordt WEL voorgelezen:  Hoe vaak leest u (of iemand anders in het gezin) voor of kijkt u in boeken met x? Meerdere keren per dag Eenmaal per dag Meerdere keren per week Eenmaal per week Meerdere keren per maand Eenmaal per maand Andere (bv. meer boekmomenten in de vakantie  Wanneer lees je voor/kijken jullie in boeken? Zijn er vaste momenten?  Wie leest er voor? (zie ook schriftelijke bevraging)  In welke taal wordt er voorgelezen? (zie ook schriftelijke bevraging) Indien andere taal dan het Nederlands: Gebruikt u hiervoor anderstalige boeken, of leest u voor/vertelt u in uw eigen taal aan de hand van Nederlandstalige boeken?  Hoe lang duurt een boekmoment ongeveer?  Waar vinden de boekmomenten meestal plaats?  Hoe zitten jullie als er wordt voorgelezen? (x zit naast ouder, op de schoot, dichtbij/verder af, met gezicht naar ouder toe, oogcontact of niet, ...)  Wie neemt het initiatief om samen in een boek te kijken/voor te lezen? (ouder, x zelf)  Waar liggen de boekjes van x? (bij het speelgoed, in een boekenrek, bereikbaar voor x of niet, ...)  Is x soms op zichzelf met boekjes bezig?  Wanneer bent u begonnen met in boeken te kijken samen met x? Hoe oud was x toen?  Zijn er nog andere plaatsen buiten het gezin waar x in contact komt met kinderboeken? (bv. in de kinderopvang)  Indien oudere kinderen in het gezin: Leest u ook nog voor aan uw oudere kinderen? Zo ja, hoe vaak?  Indien in vragenlijst aangeduid dat ze zingen met/voor hun kind of vertellen zonder boek →toelichting vragen: Wat, wanneer, hoe vaak, …? Welke boeken? 

Van welk soort boeken houdt uw kind het meest? Waarom? o Genre: prentenboeken, verhaaltjes, liedjes, versjes, ... o Onderwerpen: dieren, dagelijks leven, ... o Vorm: prentenboeken, kartonboeken, badboekjes,...

94



Kan u voorbeelden/titels geven van boekjes die x heel leuk vindt/vond, of net niet? Waarom was x volgens u wel/niet geboeid door dit boek?  Welke kinderboeken vindt u zelf leuk? Welke minder? Waarom?  Zijn er boeken die u leuk vindt, maar x niet, of omgekeerd?  Wie kiest welk boekje er wordt gelezen? (ouder, x zelf)  In hoeveel verschillende boekjes kijkt u per week met x? Wisselt u af tussen verschillende boekjes of leest u vaak hetzelfde boek? Waarom?  Houdt u rekening met de leeftijdscategorie die vermeld staat op het boek? Waarom (niet)?  In de vragenlijst gaf u aan hoeveel boeken u ongeveer in huis hebt voor x. Waar komen deze boeken vandaan? (pakket Boekbaby's, bibliotheek, nieuw gekocht, tweedehands, gekregen, ...)  Op basis waarvan beslist u om een bepaald boek uit te lenen, te kopen? (kaft, illustraties, kostprijs, aangeraden door iemand, iets over gelezen,...)  Kiest u soms boeken die aansluiten bij belangrijke gebeurtenissen in het leven van uw kind? (bv. Nieuw broertje of zusje, op het potje, naar de kleuterklas…)  Leest u boekentips? (bv. in een tijdschrift) Houdt u daar dan rekening mee als u een boek leent of koopt voor uw kind? (Voor)leesplezier en voorleesstijl     

Vindt x het leuk om samen met u met boeken bezig te zijn? (zie ook schriftelijke vragenlijst) Waaraan merkt u dat? Zijn er activiteiten die x liever doet dan in boekjes kijken? Zo ja, welke? Waarom? Vindt u zelf/uw partner het leuk om samen met x met boekjes bezig te zijn? Waarom? Hebt u een favoriet moment? Zijn er activiteiten die u/uw partner liever doet met x dan in boekjes kijken? Welke? Waarom? Vind u uzelf een goede voorlezer?

  

Hoe begint het voorlezen? (bv. samen kaft bekijken, titel voorlezen, onderwerp noemen…) Hoe reageert x? Is hij/zij meteen enthousiast en geïnteresseerd of niet? Doet u bepaalde dingen om x te motiveren of nieuwsgierig te maken? (bv. vragen stellen, voorspellen: ‘Waar zou dit boekje over gaan?’, …)



Kan u uw manier van voorlezen beschrijven? o Leest u de tekst van het boekje letterlijk voor of vertelt u in uw eigen woorden? Past u de tekst soms aan? Voegt u dingen toe? (voorbeelden?) o Doet u geluiden of stemmen van personages na? Andere dingen die het verhaal ‘levend’ maken? (mimiek, gebaren, variatie in stemvolume en/of spreektempo, zingen, …) o Benoemt u dingen die te zien zijn op de prenten? o Vindt u het oké dat x reageert en vragen stelt, of hebt u liever dat hij/zij u niet te veel onderbreekt? o Stelt u vragen aan x tijdens het voorlezen? Zo ja, welk soort vragen? (bv. iets laten benoemen, laten voorspellen wat er gaat gebeuren in het verhaal, kennisvragen als ‘welke kleur heeft de banaan?’, vragen naar belevingswereld van kind bv. ‘En hoe heet onze poes?’…)

95

o o o o o

Reageert u op dingen die x zegt of doet? Probeert u reacties te ontlokken? Op welke manier? (bv. grappige foutjes maken die kind kan verbeteren) Praat u enkel over het boekje, of ook over dingen die niet direct met het boekje te maken hebben? Herhaalt of herformuleert u wat x zegt? Verbetert u hem/haar soms? Geeft u complimentjes (bv. als x iets correct benoemt)? Legt u moeilijke woorden of begrippen uit?



Hoe gedraagt x zich tijdens het voorlezen? Hoe reageert hij/zij? o Non-verbale reacties: mimiek/gebaren, gedrag (rustig/aandachtig? enthousiast? druk/beweeglijk? snel afgeleid?, …) o Plaatjes aanwijzen? o Zelf blaadjes omdraaien? o Verbale reacties: iets vragen of vertellen, vragen beantwoorden, reageren met eigen ervaringen, aanvullen of verder vertellen, geluiden nadoen, woorden/zinnen herhalen…

    

Wat al x geen zin meer heeft? Hoe merkt u dat? Wat doet u dan? Hoe wordt het boekmoment afgesloten? Met een vast zinnetje/gebaar/ritueel? Praat u soms nog na over het boek met x? Blijft x achteraf nog zelf in het boek kijken of ‘lezen’? Vraagt x soms om het boek opnieuw te lezen of sommige prenten opnieuw te bekijken?

Leesgedrag van de ouders zelf      

Leest u zelf ook? Zo ja, wat leest u? (zie schriftelijke vragenlijst) Leest u graag? Waarom? Was lezen belangrijk in uw gezin (toen u zelf jong was)? Waren er boeken in huis? Wie las er? Hield u als kind van boeken? Welke? Werd u als kind voorgelezen? Hoe vaak? Welke boeken? Door wie? Was u lid van de bibliotheek?

De bibliotheek (lid of niet? →zie schriftelijke bevraging) → LID    

  

Wie in het gezin is lid van de bibliotheek? Is uw peuter lid? Hoe vaak gaat u naar de bibliotheek? (zie ook schriftelijke bevraging) Indien afgehaakt: Wanneer bent u afgehaakt? Waarom? Indien wel bibliotheekbezoeker: Waarom gaat u naar de bibliotheek? (bv. boeken/cd’s/dvd’s voor mezelf, voor de kinderen, informatie opzoeken, internet gebruiken, kranten/tijdschriften lezen, …) Neemt u x (en ev. broers en zussen) mee naar de bibliotheek? Wanneer gebeurde dat voor het eerst? Hoe oud was x toen? Maakt u gebruik van de jeugdafdeling en van een eventuele baby- en peuterhoek?

96



Hoe werd u onthaald bij uw eerste bezoek? Kreeg u voldoende informatie over het aanbod voor kinderen? Kreeg u een rondleiding?  Wat doet x bij een bezoek aan de bibliotheek? (Rondlopen of in de buggy blijven zitten? In boekjes kijken?, …)  Vindt x het leuk om naar de bibliotheek te gaan? Waaraan merkt u dat?  Ontleent u materialen voor x? Welke? (genre/onderwerp/vorm?) Hoeveel materialen neemt u mee per keer?  Hoe is uw contact met de bibliotheek en met de medewerkers? Vraagt u soms advies i.v.m. de keuze van een boek (voor uzelf, of voor uw kinderen)?  Wat vind u van het aanbod en de inrichting van de kinderafdeling? Wat vindt u goed? Wat kan volgens u nog beter?  Zijn er in uw bibliotheek activiteiten/informatiemomenten rond boeken en jonge kinderen? Zo ja, nam u eraan deel? Wat vond u ervan? Zo neen, zou u het goed vinden als de bib zulke activiteiten zou organiseren? Waarom? Zou u eraan deelnemen? → GEEN LID 



U maakt geen gebruik van de bibliotheek. Is daar een bepaalde reden voor? (bv. geen interesse, geen tijd, te ver, liever zelf boeken kopen…) Wat zou u overhalen om wel naar de bibliotheek te gaan voor x? Overweegt u om in de toekomst wel gebruik te maken van de bib?

UW MENING Over voorlezen 

 

Vindt u voorlezen/in boeken kijken met jonge kinderen belangrijk? (zie ook schriftelijke vragenlijst) Zo ja, waarom? (plezier, gezelligheid, taalontwikkeling, cognitieve ontwikkeling bv. wiskundig denken, sociaal-emotionele ontwikkeling, …) Zo nee, waarom niet? Heeft voorlezen een invloed op de band tussen u en uw kind? Wat is volgens u de beste leeftijd om te beginnen met samen in boeken kijken? Waarom?

Over Boekbaby’s  

Wat vindt u van het project Boekbaby’s? Vindt u het project waardevol en/of nuttig? Waarom (niet)? Hoe hebt u zelf het project ervaren? o (babypakket tonen) Wat vond u van het babypakket? Was u blij met het pakket? Vond u de boekjes geschikt voor uw baby? Vond x de boekjes leuk? Gebruikt hij/zij de boekjes nu nog? o Kreeg u genoeg uitleg en informatie in het consultatiebureau? o (babybrochure tonen) Wat vond u van de brochure? (gelezen of niet→zie schriftelijke vragenlijst)

o

(peuterpakket tonen) Bent u het peuterpakket gaan halen in de bibliotheek? Waarom (niet)? Wat heeft u gemotiveerd/tegengehouden? Kreeg u in het consultatiebureau genoeg uitleg bij de bon voor het peuterpakket? 97

o o o

Indien pakket afgehaald: was u tevreden over het onthaal in de bibliotheek? Kreeg u voldoende uitleg? Wat vond u van het peuterpakket? Was u blij met het pakket? Vond u de boekjes geschikt voor uw peuter? Vond x de boekjes leuk? (peuterbrochure tonen) Wat vond u van de brochure? (gelezen of niet→zie schriftelijke vragenlijst)

IMPACT VAN BOEKBABY’S IN HET GEZIN 

Bent u door Boekbaby’s meer te weten gekomen over de voordelen van in boeken kijken met jonge kinderen? (zie schriftelijke vragenlijst) Zo ja, welke voordelen? Hoe bent u deze voordelen te weten gekomen? (brochure, uitleg van Boekbaby’s-medewerker) Welke voordelen vond u het meest overtuigend? Zo neen: doorvragen naar redenen waarom boodschap niet is overgekomen (boodschap niet duidelijk, boodschap niet overtuigend genoeg, geen interesse, te weinig uitleg …)



Hebt u door Boekbaby’s meer in boeken gekeken met uw kind? (zie schriftelijke vragenlijst) Zo ja, hoe komt dat? Hoe groot is het verschil dat Boekbaby’s heeft gemaakt? Zou u ook zonder Boekbaby’s boekmomenten hebben gehad of niet/veel minder? Zo neen, doorvragen naar redenen (geen tijd, geen interesse, vond x nog te jong, had stimulans van Boekbaby’s niet nodig om veel met boeken bezig te zijn, …



Heeft Boekbaby’s u ertoe aangezet om lid te worden van de bibliotheek of om meer naar de bibliotheek te gaan? (zie schriftelijke vragenlijst) Zo ja, wie is er lid geworden? (ouder, Boekbaby, andere kinderen) Zo neen, doorvragen naar redenen



Heeft Boekbaby’s u ertoe aangezet om babyof peuterboeken te kopen voor x? (zie schriftelijke vragenlijst) Zo ja, welk soort boeken? Hoeveel ongeveer? Zo neen, doorvragen naar redenen (te duur, had al genoeg boeken, …)

AFSLUITING   

Hebt u nog opmerkingen of vragen i.v.m. Boekbaby’s? Tips om het project in de toekomst nog te verbeteren? Eventueel observatie voorleesmoment (zie observatiewijzer) Bedankt voor uw medewerking!

98

Bijlage 3: observatieleidraad

ALGEMEEN Tijdstip observatie Naam Boekbaby Titel boek Vorm Genre Thema Al eerder voorgelezen of niet? Wie leest voor? Waar wordt er voorgelezen? Voorleeshouding

….. / ….. / 2013

Start:

Einde:

moeder / vader Positie? :

Fysiek contact? :

Oogcontact?:

HOE BEGINT HET BOEKMOMENT? OUDER 

Wie kiest het boek?

 

Hoe wordt het kind uitgenodigd? Hoe wordt zijn/haar aandacht getrokken?



Hoe begint het boekmoment? Is er een intro? o Samen de kaft bekijken o De titel lezen o Thema duidelijk maken o Voorkennis activeren/aanknopen bij leefwereld van het kind o Nieuwsgierig maken/voorspellen: ‘Waar zou het boek over gaan?’ Worden moeilijke woorden/begrippen vooraf uitgelegd? Zo ja, hoe? (parafraseren, duiden via voor het kind bekende situatie, …)



KIND   



Wil het kind mee kiezen? Laat het zijn voor- of afkeur blijken voor een bepaald boek? Hoe reageert het kind op de uitnodiging voor het boekmoment? o Enthousiast of niet? o Spontaan geïnteresseerd of aanmoediging nodig? Hoe reageert het kind op de intro? o Verbale reacties? o Non-verbale reacties? o Aandachtig/betrokken of niet?

99

HOE VERLOOPT HET VOORLEZEN / BEKIJKEN VAN HET BOEK? OUDER

KIND

  

Wordt de tekst letterlijk voorgelezen of niet? Eventuele aanpassingen/vereenvoudigingen/aanvullingen? Wordt er gebruik gemaakt van gebaren en/of mimiek?





Past de ouder zijn/haar stem(volume) aan naargelang de personages of situaties? Hoe is het spreektempo? (rustig/snel/…) Wordt er gebruik gemaakt van geluiden? Wordt er verwezen naar de illustraties? Worden afbeeldingen benoemd? Krijgt het kind tijd om de illustraties goed te bekijken? Reageert de ouder wanneer het kind iets zegt of doet? (opmerkingen/gebaren/mimiek van het kind) Hoe? o Recasts? o Aanmoedigingen, complimentjes? o Feedback / correcties? Is er (ruimte voor) interactie? Wordt het kind gestimuleerd om te reageren en te reflecteren of niet? Hoe? o Vragen stellen / reacties ontlokken o Kind vragen om iets voor te doen o Grappige foutjes maken die het kind kan verbeteren o Tekst laten aanvullen door te stoppen met voorlezen o Verder verloop van het verhaal laten voorspellen Krijgt het kind genoeg tijd om te reageren? Indien er vragen worden gesteld, om welk soort vragen gaat het dan? o Open / gesloten vragen o Vragen over het boek/ Kennisvragen/ Vragen over de

  

     



 



Is het kind betrokken? Leeft het zich in? Waaraan merk je dat (verbaal / non-verbaal gedrag)? o Geboeid ↔ snel afgeleid(waardoor?) o Stil, rustig ↔ druk, onrustig o Enthousiast ↔ ongeïnteresseerd o Zichtbaar meeleven of niet (mimiek?) Reageert het kind op het boek? Spontaan, of op vragen van de ouder? Indien reacties op vragen: welke? Indien spontane reacties: welke? o Iets roepen of vertellen o woorden/zinnen nazeggen o Geluiden imiteren o Vragen stellen o Reacties door herkenning (iets roepen; verder vertellen of aanvullen; reageren met eigen ervaringen) o Prenten aanwijzen o Gebaren Draait het kind zelf de pagina’s om?

100

    

belevingswereld van het kind o Vragen om het begrip te checken: ‘Snap je het nog?’ Worden er verbanden gelegd met de leefwereld van het kind? Hoe? Wordt er soms extra uitleg/toelichting gegeven? Wat en hoe? Worden moeilijke woorden uitgelegd? Hoe? Wordt er gefocust op cijfers / letters / teken-klankkoppeling? Wat als het kind geen zin meer heeft? Hoe reageert de ouder? o Verbale/non-verbale reacties? o Stoppen of doorgaan? o Negeren o Bladzijden overslaan/inkorten o Aandacht trekken Hoe? o Motivatie/betrokkenheid verhogen Hoe?

HOE WORDT HET BOEKMOMENT AFGESLOTEN?   

     

Wordt het boekmoment op een bepaalde manier afgesloten? Zo ja, door wie? (ouder / kind zelf) Op welke manier? o Afsluitende opmerking o Gebaar (bv. kusje geven, zwaaien, klappen, …) o Liedje Hoe reageert het kind op de afsluiting van het boekmoment (verbaal / non-verbaal)? Wordt er nog nagepraat over het boek? (spontaan vanuit het kind zelf? / n.a.v. vragen van ouder?) Wordt er achteraf nog extra uitleg gegeven? (bij het verhaal / bij moeilijke woorden of begrippen) Gebeurt er een evaluatie van het boek? (bv. ‘Vond je het een mooi boekje?’; ‘Dat was een leuk verhaal hè?’) Kijkt of ‘leest’ het kind na afloop nog zelf verder in het boek? Wil het kind nog verder voorgelezen worden? Uit hetzelfde boek of uit een ander?

101

Literatuurlijst Beel, L. (2008). "En dan liggen we alletwee zo op onzen buik te kijken in de boekjes." Boekbaby's: een belevingsonderzoek naar de ouder-kind-interactie. Niet-gepubliceerde scriptie, Universiteit Gent, Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen. Booktrust (2009). Bookstart National Impact Evaluation 2009. Geraadpleegd via http://booktrustadmin.kentlyons.com/downloads/NationalImpactEvaluation09.pdf op 4 september 2012. Bus, A.G., van Ijzendoorn, M.H., Pellegrini, A.D. (1995). Joint book reading makes for success in learning to read – a meta-analysis on intergenerational transmission of literacy. Review of Educational Research, 65 (1), 1-21. Bus, A.G., Leseman P.M. & Keultjes P. (2000). Joint Book Reading across Cultures: a Comparison of Surinamese-Dutch, Turkisch-Dutch, and Dutch Parent-Child Dyads. In: Journal of Literary Research, jrg. 32, nr. 1, p. 53-76. Duursma, E., Augustyn, M., Zuckerman, B. (2008). ‘Reading aloud to children: the evidence’. ADC Online, 13-5-2008. Duursma, E. (2011). Voorlezen in gezinnen in Nederland. Geraadpleegd via http://www.lezen.nl/sites/default/files/Voorlezen%20in%20gezinnen%20in%20Nederland.pdf op 4 september 2012. Hardman, M., & L. Jones. 1999. Sharing Books with Babies: evaluation of an early literacy intervention. Educational Review 52, 221-229. Hedebouw, G. & Peetermans, A. (2009). Het gebruik van opvang voor kinderen jonger dan 3 jaar in het Vlaams Gewest. Leuven: Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Holland, J.W. (2008). Reading aloud with Infants: the controversy, the myth, and a case study. Early Childhood Education Journal 35, 383-385. Hunn, C. (2007). Bookstart and shared reading. Plymouth: University of Plymouth. Just Economics LLP (2010). Bookstart 2009/10: A Social Return on Investment (SROI) Analysis. London: Booktrust. Karrass, J., & Braungart-Rieker, J. M. (2008), Effects of shared parent–infant book reading on early language acquisition. Applied Developmental Psychology 26, 133–148. Kind en Gezin (2013). 21 februari 2013. Enkele actuele cijfers. Geraadpleegd op 10-10-2013 via http://www.kindengezin.be/nieuws-en-actualiteit/2013/20130221-internationale-dag-van-dethuistalen.jsp Kroneman, M., Levering, B., Reincke, J. & Seebregts, A. (2004). Kwalitatief onderzoek naar voorlezen. Tilburg: Fontys.

102

Lievens, J. & Waege, H. (2011). Participatie in Vlaanderen 1. Basisgegevens van de participatiesurvey 2009. Leuven: Acco. Lievens, J. & Waege, H. (2011). Participatie in Vlaanderen 2. Eerste analyses van de participatiesurvey 2009. Leuven: Acco. Mol, S., Bus, A., de Jong, M. & Smeets, D. (2008). Added value of dialogic parent-child book readings. A meta-analysis. Leiden: Universiteit Leiden. Moore, M. & Wade, B. (1997). Parents and Children sharing Books: an Observational Study. Signal Sept., 203-214. Moore, M. & Wade, B. (2003). Bookstart: a qualitative evaluation. Educational Review 55, 3-13. Raikes, H., Pan, B. E., Luze, G., Tamis-LeMonda, C. S., Brooks-Gunn, J., Constantine, J., Banks Tarullo, L., Raikes, H. A., & Rodriguez, E. T. (2006). Mother–child bookreading in low-income families: correlates and outcomes during the first three years of life. Child Development 77, 924-953. Rodriguez, E. T., Tamis-Lemonda, C. S., Spellman, M. E., Pan, B. E., Raikes, H., Lugo-Gil, J. & Luze, G. (2009). The formative role of home literacy experiences across the first three years of life in children from low-income families’. Journal of applied developmental psychology 30, 677-694. Sleeuwaert, A. (2008). Ssst, dat is hier wel de bibliotheek, hé, ge moogt hier niet roepen! Een belevingsonderzoek bij jonge ouders over hun boekbaby’s en de bibliotheek. Niet-gepubliceerde scriptie, Universiteit Gent, Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen. Steendijk, M. (2004). Een boekenwurm van zeven maanden door Bookstart. Een overzicht van de opzet en uitvoering van Bookstart, een leesbevorderingsprogramma in Groot-Brittanië. Geraadpleegd via www.lezen.nl op 4 september 2012. Studiedienst van de Vlaamse Regering (2012). VRIND 2012: Vlaamse regionale indicatoren. Brussel: Studiedienst van de Vlaamse Regering. Studiedienst van de Vlaamse Regering (2013). VRIND 2013: Vlaamse regionale indicatoren. Brussel: Studiedienst van de Vlaamse Regering. Synovate (2011). Onderzoek naar de betekenis en beleving van boeken en lezen in Vlaanderen. Brussel: Departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media. Van de Berg, H. & Bus, A. (2013). Over het belang van Boekstart – een programma dat ouders stimuleert vanaf vier maanden voor te lezen, verhaaltjes te vertellen en rijmpjes te reciteren. De aarzelende lezer over de streep, Stichting Lezen Reeks, deel 22. Delft: Eburon. Vanobbergen, B. & Daems, M. (2008). Boekbaby’s: Rapport. Universiteit Gent Vanobbergen, B. & Daems, M. (2008). Boekbaby’s: de belangrijkste conclusies van het onderzoek. Gent: Universiteit Gent. Vanobbergen, B., Daems, M. & Van Tilburg, S. (2009). Bookbabies, their Parents and the Library: an Evaluation of a Flemish Reading Program in Families with Young Children. In: Educational Review, jrg. 61, nr.3, p. 277-287. 103

Vanobbergen, B. (2009). Van baby tot Boekbaby in het consultatiebureau van Kind en Gezin. Geraadpleegd via http://boekbabys.be/new/project/_docs/onderzoeksept2008.pdf op 4 september 2012. Van Lierop-Debrauwer, H. (1990). Ik heb het wel in jóuw stem gehoord: over de rol van het gezin in de literaire socialisatie van kinderen. Delft: Eburon. Wade, B. & Moore, M. (1993). Bookstart. London: Booktrust. Wade, B. & Moore, M. (1996a). Children’s Early Book Behaviour. Educational Review 48, 283-288. Wade, B. & Moore, M. (1996b). Home activities: The Advent of Literacy. European Early Childhood Education Research Journal 4, 63-76. Wade, B. & Moore, M. (1998). An Early Start with Books: literacy and mathematical evidence from a longitudinal study. Educational Review 50, 135-145. Wade, B. & Moore, M. (2000). A Sure Start with Books. Early Years 20, Spring, 39-46.

104

Het knisperboekje heeft hij helemaal versleten

Recommend Documents