Gestalttherapie, een Experiëntiële Psychotherapie

Gestalttherapie, een Experiëntiële Psychotherapie. Visietekst VBEGP vzw (Vlaamse Beroepsvereniging voor Experiëntiële Gestalt Psychotherapie)

Marianne De Wulf Gestalttherapeut, Gestaltsupervisor Coördinator Gestalt Therapie Opleiding IVC vzw Kortrijk

Gestalttherapie is een experiëntiële, experimentele en existentiële psychotherapie. Samen met oa. de client-centered therapie ontwikkelde de gestalttherapie zich in de jaren’ 50 van de vorige eeuw, op het moment dat ook de existentiële en humanistische filosofieën, theorieën en therapieën zich ontwikkelden. Deze stromingen, op dat moment te situeren zowel in Europa als in de V.S., hebben gemeenschappelijk dat ze de mens weer centraal wilden stellen nadat deze gedepersonaliseerd was geraakt doorheen de invloeden van de grote godsdiensten, politieke dictaturen, oorlogen en industrialisering. Elk met hun specifieke focus en onderliggend waardensysteem, hebben zij elkaar onderling beïnvloed en gevoed. De grondleggers van de gestalttherapie zijn de psychiater/psycho-analist Fritz Perls, zijn echtgenote/gestaltpsychologe Laura Posner en de schrijver Paul Goodman (Ph.D.). De roots van de gestalttherapie liggen onder andere in de psychoanalyse, de gestaltpsychologie en de existentiële fenomenologie. Waar gestalttherapie aanvankelijk de eigenzinnige vrijheid en individualistische zelfrealisatie op het voorplan zette, is vrij snel de focus verlegd naar de wisselwerking van de mens met zijn omgeving, zgn ‘situatie’ of ‘veld’ . ‘Persoonsgericht’ betekent voor de gestalttherapie : de persoon-in-zijnsituatie. Gestalttherapie werkt ook met koppels, families, systemen en groepen.

Gestalttherapie, een Experiëntiële Therapie. Marianne De Wulf, december 2014

1

De naamgeving, gestalttherapie, was toen niet evident, en is ook nu niet zo eenvoudig uit te leggen. Gestalt is afkomstig van het moeilijk te vertalen Duitse werkwoord ‘gestalten’, waarmee ‘het vormen van een betekenisvol geheel’ wordt bedoeld. De begrippen ‘zin’ en ‘structuur’ zijn hier ook mee verbonden, alsook ‘herstellen’ en ‘helen’. Toch zagen Fritz en Laura Perls in dit begrip Gestalt de grondgedachte van hun therapie weergegeven. Wetenschappelijk gefundeerd vonden zij deze gedachten terug in het denken van Edmund Husserl en Ehrenfels. „Gestalt! Wie kann ich klar machen, dass es sich dabei nicht auch bloß um ein weiteres, vom Menschen ersonnenes Konzept handelt? Wie kann ich verdeutlichen, dass Gestalt – nicht nur in der Psychologie – etwas der Natur Innewohnendes ist?“ Fritz Perls, Gestalt-Wahrnehmung. Frankfurt 1980 S. 64 Gestalt! Hoe kan ik duidelijk maken, dat het hier niet ook om een door de mens verzonnen concept gaat? Hoe kan ik uitleggen, dat Gestalt - niet alleen in de psychologie - eigen is aan de natuur? (eigen vertaling)

Het experiëntiële of ervaringsgerichte karakter, is het meest kenmerkende van de gestalttherapie. De term ‘experiencing’ (het proces van beleven, de ervaringsstroom) staat in de experiëntiële benaderingen (Gestalttherapie en Cliëntgerichte therapie) voor het geheel van impliciete betekenissen, die als het ware in het lijfelijke gewaarworden liggen opgeslagen tot ze in de aandacht kunnen komen. Deze impliciete betekenissen hebben te maken met hoe de cliënt in zijn wereld staat, hoe hij de wereld beleeft, hoe deze wereld hem raakt, en hoe hij deze in heel zijn bevinden met zich meedraagt (Rogers, 1959; Wollants & Missiaen, 1993, p. 1) in : GESTALT, Tijdschrift voor Gestalttherapie, 2000, nr 7 Wollants, G en Missiaen : Aspecten van Experiëntiële procesbevordering (pp. 5 – 12) In 1951 verscheen het grondleggende boek van Perls, F, Hefferline, R. & Goodman, P (1951): ‘Gestalttherapy, Excitement and Growth in the Human Personality’. De eerste helft van dit boek bestaat enkel uit ‘experimenten’, dit zijn


2

oefeningen die duidelijk maken dat de beleefde ervaring, het verhogen van het ervaren van de lichamelijk gevoelde betekenis , de ‘felt sense’, basis en verdere voeding zijn voor elke volgende stap in deze procesgerichte therapie. Hiermee wordt meteen ook het experimentele karakter van de gestalttherapie vastgelegd: het aanbieden van een ‘experiment’ als een uitnodiging om vanuit verhogen van awareness naar een nieuwe betekenisvolle ervaring te gaan. Gezien de unieke, persoonlijke vormgeving van de zich stap-voor-stap ontwikkelende relatie tussen cliënt en therapeut wordt de therapeutische relatie in de gestalttherapie beschouwd als ‘de moeder van alle experimenten’. Met het verschijnen van dit basiswerk stond gestalttherapie aan de wieg van wat men tegenwoordig samenbrengt onder ‘experiëntiële psychotherapieën’. Het tot nog toe meest volledige overzicht daarvan is terug te vinden in het ‘Handbook of Experiential Therapy’, door Leslie S. Greenberg, Jeanne C. Watson en Germain Lietaer (1998). Ik citeer (p3): ‘Experiential therapy has its roots in client-centered, existential, and Gestalt approaches to psychotherapy. These humanistic approaches emphasize that clients are aware, subjective beings and self-reflective agents (Heidegger, 1962; Jaspers, 1963; Lietaer, 1990, P.S. Perls, 1973; Polster & Polster, 1973, Taylor, 1975; Tiryakian, 1962; Rennie, 1998; Rice & Greenberg, 1992, Rogers, 1951, 1959; Schneider & May, 1995). The main objective of experiential therapy is working with client’s awareness, both by focusing on subjective experience and by promoting reflexivity and a sense of agency. Despite the changes in emphasis in the evolution of praxis over time, two important foci can be identified as the cornerstone of experiential approaches : the first focus is on the importance of the therapeutic relationship in facilitating change in clients, and the second is on the importance of client’s experiencing in therapy, consisting of clients’ representation and examination of their inner subjective worldviews, including feelings, perceptions, goals, values and constructs (Gendlin, 1964)

Gestalttherapie is dus een psychotherapie waarbij de ervaring van de cliënt-in-zijn-situatie centraal staat. De kern van ervaring zit in de beleving hier-en-nu. Weliswaar kan de cliënt lijden onder pijnlijke ervaringen die zich situeren in het verleden, maar net het feit dat deze op de voorgrond treden betekent dat zij ook in de huidige situatie spelen. Gestalttherapie, een Experiëntiële Therapie. Marianne De Wulf, december 2014

3

Omdat de gestalttherapie een ervaringstherapie is, brengt zij de ervaring naar het hier-en-nu van de therapeutische situatie. ‘I am my experience, I carry my experience in my body, and my past experience directly aﬀects my current experience. In every moment in my life I bring the totality of my past. Gestalt therapy’s emphasis upon present experience can be misunderstood. The here and now does not stand in isolation, there is a story behind every current experience and that story, extending back to the beginning of life, shapes and moulds every current experience from the unremarkable to the bizarre. Our histories shape our expectations in the present and our dreams for the future’ (Dave Mann, Gestalt Therapy, 100 Key Points and Techniques, Routledge, 2010, p 146)

De ervaringsgerichte of experiëntiële richting focust dus enerzijds op hoe de cliënt zijn eigen situatie beleeft of ervaart, en anderzijds ook op de beleving van wat wederzijds in het therapeutisch contact wordt ervaren. Gestalttherapie is humanistisch georiënteerd. De humanistische psychologie of ‘Third Force Psychology’ stond met Abraham Maslow aan de wieg van wat later de humanistische oriëntering werd in de psychologie, de filosofie, de psychotherapie, en het bredere maatschappelijk veld. De humanistische psychologie heeft een positieve blik op de menselijke aard. Er wordt uitgegaan van het idee dat mensen een aangeboren drang hebben tot zelfactualisering; de mens kan verder kijken dan zijn dierlijke instincten en kan zich engageren in creatieve activiteiten die zowel zijn welzijn als dat van de maatschappij verbeteren. Maslow verdiepte dit gegeven in de psychologie, Carl Rogers nam dit mee in zijn cliënt-centered therapy, en Frits Perls vierde in de jaren ’60 hoogtij met de gestalttherapie in Esalen, California, de bakermat van de ‘Human Potential Movement’ (Martin Shepard : ‘Tijdgenoot Fritz, een Intiem Portret’(1975)). De focus wordt de unieke mens, die vanuit bewustzijn en vrije wil in staat is om eigen keuzes te maken. Hier wordt meteen ook geraakt aan de existentiële stroming van die tijd, waar de mens gesitueerd wordt in zijn bestaan-als-mens, en waar de ‘Existential Givens’ als ‘dood/eindigheid, zin/zinloosheid, eenzaamheid en wil/keuze/verantwoordelijkheid’ meegenomen worden in het therapeutische proces (zie ook Irvin Yalom : ‘Existential Therapy’ (1980)) Gestalttherapie, een Experiëntiële Therapie. Marianne De Wulf, december 2014

4

Gestalttherapie actueel Gestalttherapie is zich verder blijven ontwikkelen, oorspronkelijk voornamelijk in de USA en West-Europa, maar sinds enkele tientallen jaren ook heel Europa, Zuid-Amerika, Zuid-Afrika en Azië. Zij biedt antwoord op de veelheid aan problemen en fenomenen in de geestelijke gezondheidszorg en aan de maatschappelijke vraagstukken die zich ook in onderwijs en hulpverlening aan bijzondere bevolkingsgroepen stellen. Hieronder enkele recente werken waarbij in verschillende hoofdstukken de waaier van toepasbaarheid van de gestalttherapie wordt uiteengezet. Derkinderen, P. , Knijff E., Meijer, S. (2009). Praktijkboek Gestalt, Utrecht: De Tijdstroom -cultuurhistorische situering, het lijfelijke weten, fenomenologie en diagnose, ontwikkeling, ethiek,… en toepassing op stemmingsstoornissen, PTS, depressive, dissociatie, agressie, ziekte en handicap,… Francesetti, G., Gecele, M, and Roubal, J. (2013). Gestalt Therapy in Clinical Practice. From Psychopathology to the Aesthetics of Contact, Milan, FrancoAngeli Met voorwoord van Leslie Greenberg -depressie, dementie, afhankelijk gedrag, psychose, bipolaire stoornis, angst, OCD, eetstoornissen, psychosomatische stoornissen,..Spagnuolo Lobb, M. (2013). The Now-for-Next in Psychotherapy. Gestalt Therapy Recounted in Post-Modern society. Milan, FrancoAngeli. -liefde, seksualiteit, agressie, … in de postmoderne samenleving, toepassingen in familietherapie en groepstherapie,…-


5

Gestalttherapie en onderzoek Gestalttherapie is ook meegenomen in evidence-based onderzoek en wordt oa aan de universiteiten in oa. UK, (Dr. Ken Evans, University of Wales en Middelsex University), in Tsjechië (MD Jan Roubal,Charles University, Praag), in Italië (Margherita Spagnuolo Lobb, en Gianni Francesetti, Instituto di Gestalt HCC, Milaan). Belangrijke publicaties in evidence-based onderzoek : Cooper, M., Watson, J.C. & Hoelldampf, D. (Eds.) (2010). Person Centered and Experiential Therapies Work: A review of the research on counselling, psychotherapy and related practices. Ross on Wye: PCCS Books. Watson, J.C., & Greenberg, L.S. (2010). Relating process to outcome in person-centered and experiential psychotherapies: The role of the relationship conditions and clients’ experiencing. HYTYCH, R. and ROUBAL,J (2010) Uniqueness in psychotherapy: the forthcoming Research Training in Psychotherapy Integration. In Qualitative approach and methods in human sciences IX. Individuality and uniqueness in qualitative research. Brno: Institute of Psychology AS CR Stevens, C., Stringfellow, J., Wakelin, K. and Waring, J. (2011)The UK Gestalt psychotherapy CORE research project : the findings. In : British Gestalt Journal, Vol.20 No.2

Abstract:This is the account of a three-year research project within the Gestalt therapy community in the UK. It is an example of clinically-based, mostly quantitative research carried out in a methodical and rigorous way, using voluntary effort and minimum funding. The results can be compared with national databases of similar UK studies and show that Gestalt psychotherapists are as effective as therapists trained in other modalities working in the NHS and in primary care.


6

In Vlaanderen is vanuit de beroepsvereniging NVAGT in 2013 een pilot project opgestart met het monitoring program ‘Qit Online’ (Quality Improvement in Therapy) onder begeleiding van Prof. Dr. Nele Stinckens (KU Leuven). Monitoring is een methodiek waarbij men de voortgang in therapie nauwgezet opvolgt door systematisch aan de cliënt feedback te vragen over belangrijke proces- en uitkomstaspecten, zoals het algemeen functioneren, de aard en ernst van de klachten, de werkrelatie met de therapeut en belangrijke veranderingsmechanismen die het verloop van de therapie beïnvloeden. Zie ook www.qitonline.be.

De opleiding tot gestalt psychotherapie kan in Vlaanderen gevolgd worden in Multidimens en in IVC vwz (Instituut voor Communicatie). Handboeken voor de opleiding zijn : Derkinderen, P. , Knijff E., Meijer, S. (2009). Praktijkboek Gestalt, Utrecht: De Tijdstroom Kepner, J.I., Body Process.(1987). A Gestalt Approach to working with the Body in Psychotherapy. Gestalt Institute of Cleveland Press. Lambrechts, G. (2004). De Gestalttherapie. Tussen toen en straks. Berchem: Epo Perls, F. Hefferline, R., Goodman, P. (1951/1994). Gestalt Therapy, Excitement and growth in the human personality. Highland : Gestalt Journal Press. Wollants, G. (2008). Gestalt Therapy, Therapy of the situation. Turnhout: FMS Wollants, G., Missiaen, C. & Leys, C. (Eds) (2004): Ervaringsgerichte Begeleiding van A tot Z, Turnhout : FMS Andere geciteerde boeken zijn : Greenberg, L.S., Watson, J.C., Lietaer, G (1998). Handbook of Experiential Therapy. New York/Londen : The Guilford Press Mann, D. (2010) : Gestalt Therapy. 100 Key Points & Techniques. Routledge


7

Shepard, M. (1975). Tijdgenoot Fritz, een Intiem Portret, New York/Haarlem : Bantam Books/De Toorts Yalom, I. (1980). Existential Therapy. US : Yalom Family Trust

Beroepsverenigingen Gestalttherapie : VBEGP (Vlaamse Beroepsvereniging voor Experiëntiële Gestalt Psychotherapie) www.VBEGP.be NVAGT (Nederlands Vlaamse Associatie voor Gestalt Theorie en Therapie) www.nvagt-gestalt.org EAGT (European Association of Gestalt Therapy) www.eagt.org


8

Gestalttherapie, een Experiëntiële Psychotherapie

Recommend Documents